บทท� 4-1 1
ญ�ปน: ประเทศร�ารวยปาไม กวานซ �อไมจากท�วโลก
ประเทศท�มพ �นท�ปาไมมากท�สดแหงหน�งของโลก
แมวาญป นจะถกมองวาเปนประเทศสงคมเมองและมหาอานาจทางอตสาหกรรม แทจรงแลวประเทศน #อางวามปาไมปกคลมเปนจานวนมาก คอ 156.875 ลานไรจากพ #นทท #งหมด 236.1875 ลานไร หรอคดเปน 66.4 เปอรเซนตของประเทศ ทาใหญป นเปนประเทศพฒนาแลวทมพ #นทปามากทสดเปนอนดบสามของโลก รองจากฟนแลนดและสวเดน (Forest Agency 2012) และเมอเทยบกบพ #นทปาไมโดยเฉลยท 30
เปอรเซนตของโลกแลว ญป นจดไดวาเปนประเทศทมพ #นทปาปกคลมสงมาก
รปท� 1: เปอรเซนตของพ�นท�ปาไมในประเทศพฒนาแลว (ขอมลจาก FAO 2010)
ญป นมสภาพเปนเกาะลอมรอบดวยมหาสมทร ภมประเทศเปนภเขาและพ #นทสงชน มปรมาณน #าฝนทมากพอและความช #นทเหมาะสม ซงเปนสภาวะทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของปาไมเกอบทกพ #นททวประเทศ ญป นมลกษณะภมประเทศทอดยาวจากทศเหนอจรดใตเปนระยะทางกวา 4,000 กม. ทาใหมสภาพภมอากาศทหลากหลาย เมองโอกนาวาทางตอนใตสด ต #งอยใกลกบไตหวน มภมอากาศแบบกงโซนรอน (subtropic) สวนเมองฮอกไกโดทางตอนเหนอ ต #งอยใกลกบไซบเรย มภมอากาศแบบกงอารคตก (subarctic) สงผลใหปาไมธรรมชาตในญป นมท #งปากงโซนรอนและปาชายเลน ตลอดจนปาเขตอบอนทเขยวขจตลอดป ปาผลดใบเขตอบอน และปาสนเขาเขตกงอารคตก เปนประเทศทมพชพรรณหลากหลายจนเรยกไดวาเปนพ #นททมความหลากหลายทางชวภาพแหงหนง อยางไรกตาม ในปจจบน พ #นทปา 62.5 ลาน หรอคดเปนพ #นทมากถง 40 เปอรเซนตของผนปาท #งหมดในประเทศเปนสวนปาสน ซงเปนผลมาจากการทรฐบาลใหงบประมาณสนบสนนการปลกไมจาพวกสนทใหประโยชนทางเศรษฐกจ ซงจะไดอธบายไวในสวนถดไป
บทท� 4-1 2
สวนปาในรปซายเทยบกบปาธรรมชาตในรปขวา
บทบาทของสวนวนเกษตรซาโตยามาท�ใหการพ�งพาเกษตรกรรมและวถชวตทองถ�น
ในประเทศญป น บรรดาภเขาและเนนเขาทจดใหทาการเพาะปลก และถอวาเปนรากฐานชวตของชมชนทอาศยอยในบรเวณใกลเคยง มชอวาสวนวนเกษตร ซาโตยามา (satoyama) เปนพ #นททมบทบาทสาคญในการเกษตรกรรมของญป นและค #าจนชวตประจาวนของผคน
แมวาสมยนยมไดแพรกระจายไปคอนขางทวถงแลวในประเทศญป น แตคนญป นโดยเฉพาะจากภาคการเกษตรทใชประโยชนสวนวนเกษตรซาโตยามาในรปแบบทหลากหลาย เพอการเกษตรและการดารงชวตยงมใหเหนอยทวไป สวนวนเกษตรซาโตยามามทรพยากรทชวยในการดารงชวตในหลาย ๆ ดาน ยกตวอยางเชน ถานและไมสาหรบการทาอาหาร ใชตมน #าอาบ และใหความอบอนแกบานเรอน เปนป ยใหกบทดนเกษตร เปนอาหารสาหรบปศสตว เปนวสดทใชในการเกษตรและกอสราง เปนขมทรพยของพชผกและเหดปา ถวและผลไม รวมถงเชสนท วอลนท และองนภเขาทใชเปนอาหาร และเปนสมนไพรรกษาโรค มท #งสตวปาและแมลง เชน หมปา กวาง นกยง และผ #งตวออน ถอเปนพ #นทสาคญในฐานะเปนแหลงอาหารใหชมชนบนเขา การใชประโยชนจากปาในลกษณะน #เปนสงทเหนไดทวไปในทวปเอเชยและประเทศญป นจนกระทง 40-50 ปทผานมา ตนไมจากสวนวนเกษตรซาโตยามาถกนามาใชประโยชนอยางยงยน มการวางแผนการใชประโยชนเปนอยางด มการเลอกอนรกษตนไมบางตน และมการปลกตนไมเพมเมอจาเปน ดงน #น สวนวนเกษตรซาโตยามาจงเปนผนปาทมการจดการใหสอดคลองกบลกษณะภมอากาศในทองถนไดดกวาปาตามธรรมชาตทไมมการจดการหรอการปลกปาเชงเดยว
บทบาทของสวนวนเกษตรซาโตยามาเรมเปลยนแปลงอยางรวดเรวในชวงป 2503 ถง 2512
(ทศวรรษท 60) อนเปนผลมาจากการพฒนาการเกษตรและวถชวต รวมท #งการเปลยนแปลงรปแบบการใชเช #อเพลง ผคนเรมพงพาเช #อเพลงฟอสซลและป ยเคมทนาเขาจากตางประเทศในการเพาะปลกมากข #น สงผลใหมการใชปาไมในฐานะทเปนทรพยากรธรรมชาตลดลง วถชวตของผคนกเปลยนไปดวย เกษตรกรสวนใหญละท #งพ #นทเกษตรเขามาทางานในบรษทและทางานเพอรบคาจางตอบแทน มคนจานวนนอยทยงใช
บทท� 4-1 3
พ #นทสวนวนเกษตรซาโตยามาในฐานะเปนทรพยากรธรรมชาตเพอการเกษตรกรรมและเปนแหลงพงพงในชวตประจาวน ทาใหบทบาทของสวนวนเกษตรซาโตยามาเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว
การเพ�มข �นอยางรวดเรวของสวนปา
ในระหวางป 2503 ถง 2512 (ทศวรรษท 60) ในขณะทสวนวนเกษตรซาโตยามาเรมสญเสยคณคาทางการเกษตร รฐบาลญป นไดใหน #าหนกกบนโยบายขยายการปลกสวนปาทวประเทศ ในขณะน #น ไมแปรรปเกดขาดแคลนเนองจากมการตดปาไมเกนจานวนในชวงสงครามโลกคร #งท 2 การขาดแคลนคร #งน #ยงสงผลใหราคาไมสงข #นเพราะความตองการพงข #นตามการเตบโตทางเศรษฐกจของญป น ทงหญาปาธรรมชาตเตมไปดวยตนไมทข #นรกระเกะระกะไมสามารถนามาใชในงานกอสรางไดถกถางออกไป และมการนาไมพนธทใชในงานกอสรางเขามาปลกแทน เชน ตนไมประเภทสน รวมท #งสนไซปรสและสนซดาร รฐบาลยงใหเงนสนบสนนการปลกไมตระกลสนเหลาน #อกดวย ในระหวางน #น พ #นทสวนปาเพมข #นถง 30 เปอรเซนต ในเวลาชวงเพยง 20 ป คดเปนพ #นท 6.2 ลานไร การปลกสวนปาน #เกดข #นควบคไปกบการลดลง 15
เปอรเซนตของพ #นทปาธรรมชาต ดวยเหตน # สวนวนเกษตรซาโตยามาซงไมมบทบาทหนาทเหมอนสมยกอนในแงการใหความพงพาแกการเกษตรทองถนไดถกทดแทนโดยการปลกตนสนไซปรสและตนสนซดาร ดวยความคาดหวงวาจะใหประโยชนทางเศรษฐกจในอนาคต
การยกเลกกฎหมายหามนาเขาไมจากตางประเทศโจมตราคาไมในประเทศและทาลายปา
เพอใหทนกบความตองการใชไมในประเทศ ในป 2507 (1964) รฐบาลญป นไดยกเลกกฎหมายหามนาเขาไมจากตางประเทศ ในขณะเดยวกนกใหเงนสนบสนนการปลกไมสนเพอสงเสรมนโยบายการปลกสวนปาเพมข #น ทาใหไมจากตางประเทศถกนาเขามาในประเทศในปรมาณมหาศาลเพราะนาเขามาไดตลอดเวลา มตนทนตา และราคาไมในประเทศพงพรวดพราด ควบกบการทเงนเยนแขงคาข #น การพงพาการใชไมในประเทศดงลงจาก 31 เปอรเซนต ในป 2523 (1980) เหลอเพยง 20 เปอรเซนตในป 2533 (1990) ซงตกลงจาก 95 เปอรเซนตในป 2498 (1955) ไมทนาเขามาในราคาถกกดราคาใหไมในประเทศยงตาลงต #งแตป 2523 (1980) เปนตนมา ทาใหผประกอบการปลกปาไมสนซดาร และปาสนไซปรส หมดกาลงใจในการบรหารจดการและขยายธรกจของตน
บทท� 4-1 4
รปท� 2: การเปล�ยนแปลงการพ�งพาการใชไมในประเทศ (หนวย 1,000 ลกบาศกเมตร)
ปาธรรมชาตสามารถท #งรางไวไมไปแตะตองไดโดยไมสญเสยสมดล แตสวนปาจาตองมการบารงรกษาและการบรหารจดการอยสมาเสมอเนองจากพมไมตาง ๆ จาตองไดรบการตด ถางออก และแตงกง โดยเฉพาะเมอมตนไมข #นหนาแนนและเปนไมเชงเดยว อยางไรกตาม เจาของสวนปาทหมดกาลงใจทจะบรหารงานตอ เนองจากไมมมลคาลดลง โดยปกตแลวจะละเลยไมดแลปาของตนเมอไดรบเงนสนบสนนจากรฐบาลหลงจากทาการปลกในคร #งแรกแลวเสรจ ผลทตามมาคอ เจาของสวนปาทตองการเขารวมโครงการปลกปามความกระตอรอรนนอยลงดวยราคาไมทดงลงในขณะทยงรบเงนสนบสนนการปลกอย แตเนองจากเจาของปาไมไดตดตามผลและบรหารจดการสวนปาใหด ทาใหสวนปาน #นถกท #งรางทวประเทศ สถานการณเชนน #ทาใหตนไมมลาตนผอม ยงทาใหราคาไมตกตาลงไปอกแมวาจะมลาตนสงใหญเทากบไมปกตกตาม นอกจากน # ตนไมทเปนโรคน #นยงไมสามารถทนรบกบสภาพอากาศทเลวราย เชน ไตฝ นและฝนทตกหนก ทาใหเกดเปนภยพบต เชน ดนถลมและปาไมเสยหาย
การพลกบทบาทของปาเขาท�ถกลมกลบมาอกคร�ง
ญป นเปนประเทศทโชคด มน #าฝนมาก จนมสภาษตกลาววา “ทงหญาปาเขาจะดแลตวมนเอง” ในประเทศญป นมน #าฝนปรมาณมาก มสภาพภมอากาศทด เพยงปลอยไวสภาพน #น ปาธรรมชาตจะเจรญเตบโตข #นมาเอง ญป นโชคดทมสภาพแวดลอมททนทาน ปาธรรมชาตสามารถเตบโตและดแลตวเองได ท #งยงเปนแหลงความหลากหลายทางธรรมชาต โดยพ #นฐานแลว การทรฐบาลยกเลกกฎหมายหามนาเขาไมตางประเทศควบคไปพรอมกบดาเนนนโยบายการขยายพ #นทสวนปา ทาใหมการตดปาไมธรรมชาตและปลกสวนปาจาพวกสนเชงเดยวเพมข #นกระจายไปทวประเทศ สงผลใหราคาไมในประเทศ
บทท� 4-1 5
ตาลง ทาใหสวนปาหลายแหงตกอยในสภาพทรดโทรมขาดการดแล เอ #อตอการเกดภยพบตทางธรรมชาต ท #งเจาของสวนปาและรฐบาลซงไดลงทนสนบสนนการปลกปาประเภทน #จงตกอยในสภาพเปนหน # จนกระทงป 2539 (1996) รฐบาลไดใหเงนสนบสนนแกเจาของสวนปาเพอจงใจใหปลกปาประเภทสน ซงเปนสวนหนงของนโยบายพฒนาปาไมของประเทศ เงนอดหนนยงสงเสรมการปลกปาทดแทนในพ #นททไมเหมาะสม เชน พ #นทสงชนและภเขาสง
ในปทผานมา มลคาของปาไดมการประเมนใหมใหครอบคลมมากข #น ปาไมไมเพยงแตมคาในแงของมลคาทางเศรษฐกจเทาน #น แตยงมประโยชนในหลากหลายดาน เชน การปองกนภยจากธรรมชาตและการจดการน #า การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ และประโยชนดานสนทนาการ เมอมการประเมนมลคาปาไมในหลายแงมมเชนน # ปาธรรมชาตมกจะมมลคาสง และสวนปามกจะมองวามมลคาตากวา โดยสรปแลว ความพยายามในการปลกสวนปาและการนาเขาไมปรมาณมากจากตางประเทศไดทาลายมลคาทางเศรษฐกจของปาไมในประเทศญป น เหลอไวเพยงปาทดแทนทมมลคานอยในแงของความหลากหลายทางชวภาพ
ญ�ปน: จาวแหงการนาเขาไม
เมอสอบถามผคนทมาจากตางประเทศ บางคร #งพวกเขาถามวาทาไมญป นถงไมตดปาไมของตนเอง และมความกงขาวาการทญป นนาเขาไมจากประเทศอนกเพอปกปองปาของตนเอง แทจรงแลว รฐบาลญป น โดยเฉพาะกรมปาไม (Forest Agency) อยากเหนการใชไมจากในประเทศใหมากข #น และไดวางยทธศาสตรเพอจงใจใหมการใชไมในประเทศ อยางไรกตาม ปาธรรมชาตสวนใหญทอาจจะใหไมไดในปรมาณมากน #นถกตดหมดไปแลว ในขณะทสวนปาซงปลกข #นดวยตนทนและความพยายามมหาศาลน #นถกท #งรางไวเปนจานวนมากใหอยในภาวะทรดโทรมเสยหาย เนองจากสวนปาสวนใหญเปนไมสนไซปรสและไมสนซดาร ประโยชนทจะนาไมเหลาน #ไปใชไดน #นมจากด อกท #งตองใชตนทนสงในการชกลากไมในพ #นทปาบนเขาสงชนน #ออกมา จงเปนการยากสาหรบเจาของปาทจะทากาไรไดเพราะราคาไมยงคงตาลง
อตสาหกรรมอยางเชนการกอสรางและเฟอรนเจอรทใชไมเปนจานวนมากไดวางระบบธรกจของตนใหตองพงพาไมนาเขาจากตางประเทศไวแลวเนองจากขอเสนอจากตางประเทศมทางเลอกทมากกวาในราคาตนทนทตากวา แมวาญป นจะเปนประเทศทมปาไมเปนจานวนมากซงสวนใหญเปนสวนปา แตสามารถปอนไมในประเทศไดนอยกวา 30 เปอรเซนตของความตองการท #งหมดภายในประเทศ นเปนตวเลขทเพมข #นจาก 20 เปอรเซนตในอดต แตญป นไมนาจะสามารถเพมปรมาณไมภายในประเทศใหไดตามเปาของรฐบาลท 50 เปอรเซนต ไดภายในระยะเวลาอนรวดเรว สงหนงทอาจชวยแกไขสถานการณได คอ การใชกฎหมายทคลายคลงกบสหภาพยโรป สหรฐอเมรกา และออสเตรเลย คอการหามการนาเขาไมทลกลอบตดอยางผดกฎหมาย หากไมนาเขาไมทผดหรออาจผดกฎหมาย จะชวยพยงใหราคาไมในประเทศใหเพมสงข #นได ท #งยงชวยสงเสรมอตสาหกรรมการทาไมในประเทศไดดวย และเนองจากประเทศญป นเปนประเทศทพงพานาเขาไมเปนปรมาณมาก ปญหาน #ควรจะไดรบการจดการอยแลว อยางไรกตาม ท #งรฐบาล
บทท� 4-1 6
และอตสาหกรรมปาไมมกจะคลางแคลงใจกบสงใหม ๆ และการแกไขระเบยบและกฎหมายดาเนนเปนไปอยางเชองชา
สอสรภาพการทาปาไมและการอนรกษปาท�ไมข �นกบปาปลก
องคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) ไมไดแยกคาจากดความระหวางสวนปาและปาธรรมชาต จากขอมลของ FAO ประเทศจนมพ #นทปาไมเพมข #นในชวงปทผานมา แตเปนเพราะมการปาปลกเพมข #น ปาเกดใหมเหลาน #มกจะเปนปาปลกเพออตสาหกรรมกระดาษและการทาไม ดงน #น จนจงไมสามารถขยายผลผลตไดมากในแงของความหลากหลายทางชวภาพ เนองจากสวนปาและปาธรรมชาตมความแตกตางท #งในแงขององคประกอบและหนาท ปาท #งสองประเภทจงควรจะไดรบการพจารณาแยกกน แมวาปาธรรมชาตและสวนปามความคลายคลงกนในบางแงมม แตกมความแตกตางกนมากเมอพจารณาเรองระบบนเวศและการใชประโยชนโดยชมชน นเปนบางสงทเราลมไมได นอกจากน # การเพมข #นของสวนปาเพยงอยางเดยวจะไมสามารถชวยค #าจนระบบนเวศหรอแมแตความตองการทหลากหลายของผคนได
ตลอดลาน #าโขง ปาธรรมชาตในหลายพ #นทไดถกแปลงไปเปนสวนยางพารา สวนยคาลปตส และสวนปาลมน #ามนทเปนพชเชงเดยว 58 เปอรเซนตของพ #นทปาในประเทศญป นเปนปาทมเอกชนเปนเจาของมสทธขาดในปาน #น อยางไรกตาม ปาไมสวนใหญในเอเชยตะวนออกเฉยงใตมรฐบาลเปนเจาของ สทธในการใชปาธรรมชาตของชมชนมกไดรบการยอมรบตามธรรมเนยม แตสทธเหลาน #มกจะถกรดรอนไปเมอมการบงคบใชกฎหมายสทธการใชปา และปาไมกเปลยนไปเปนสวนปาโดยบรษทเอกชน ซงอาจกอใหเกดความขดแยงระหวางชมชนและรฐบาล นอกจากน # ยงทาใหเกดความเหลอมล #าทางเศรษฐกจมากข #น ทาใหคนจนทพงพาทรพยากรปาไมยากจนลง
แมวาประชาชนจะมแนวโนมทจะมองวาปาเขตรอนเปนเรองไกลตว สาหรบญป นแลว เราจาเปนตองตระหนกวาผลตภณฑทปลกและทาจากไมทตดจากปาปลกในเขตรอน อนไดแก กระดาษ น #ามนปาลม และยางพารา แทจรงแลวชวยใหชวตเราสะดวกสบายข #น เปนสงทสาคญทเราตองเตอนตวเองวา สงจาเปนในชวตประจาวนตองพงพาทรพยากรทมอยจากด เราตองไมท #งขวาง นอกจากน # สงสาคญคอการรกษาไวซงปาปลกทมอยในญป น และใชมนอยางมประสทธภาพ ในขณะเดยวกนกหาวธลดการพงพา และลดการพงพาปาธรรมชาตของโลก รวมท #งปาเขตรอนดวย
เอกสารอางอง Food and Agriculture Organization (FAO). 2010. Global Forest Resources Assessment 2010. Rome, Italy: FAO.
http://www.fao.org/forestry/fra/fra2010/en/ Forestry Agency (2012) Forestry White Paper. http://www.rinya.maff.go.jp/j/kikaku/hakusyo/23hakusyo/
ซาโยโกะ อนมะ (Global Environmental Forum)