บทท� 4-1 1

ญ�ปน: ประเทศร�ารวยปาไม กวานซ �อไมจากท�วโลก

ประเทศท�มพ �นท�ปาไมมากท�สดแหงหน�งของโลก

แมวาญป นจะถกมองวาเปนประเทศสงคมเมองและมหาอานาจทางอตสาหกรรม แทจรงแลวประเทศน #อางวามปาไมปกคลมเปนจานวนมาก คอ 156.875 ลานไรจากพ #นทท #งหมด 236.1875 ลานไร หรอคดเปน 66.4 เปอรเซนตของประเทศ ทาใหญป นเปนประเทศพฒนาแลวทมพ #นทปามากทสดเปนอนดบสามของโลก รองจากฟนแลนดและสวเดน (Forest Agency 2012) และเมอเทยบกบพ #นทปาไมโดยเฉลยท 30

เปอรเซนตของโลกแลว ญป นจดไดวาเปนประเทศทมพ #นทปาปกคลมสงมาก

รปท� 1: เปอรเซนตของพ�นท�ปาไมในประเทศพฒนาแลว (ขอมลจาก FAO 2010)

ญป นมสภาพเปนเกาะลอมรอบดวยมหาสมทร ภมประเทศเปนภเขาและพ #นทสงชน มปรมาณน #าฝนทมากพอและความช #นทเหมาะสม ซงเปนสภาวะทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของปาไมเกอบทกพ #นททวประเทศ ญป นมลกษณะภมประเทศทอดยาวจากทศเหนอจรดใตเปนระยะทางกวา 4,000 กม. ทาใหมสภาพภมอากาศทหลากหลาย เมองโอกนาวาทางตอนใตสด ต #งอยใกลกบไตหวน มภมอากาศแบบกงโซนรอน (subtropic) สวนเมองฮอกไกโดทางตอนเหนอ ต #งอยใกลกบไซบเรย มภมอากาศแบบกงอารคตก (subarctic) สงผลใหปาไมธรรมชาตในญป นมท #งปากงโซนรอนและปาชายเลน ตลอดจนปาเขตอบอนทเขยวขจตลอดป ปาผลดใบเขตอบอน และปาสนเขาเขตกงอารคตก เปนประเทศทมพชพรรณหลากหลายจนเรยกไดวาเปนพ #นททมความหลากหลายทางชวภาพแหงหนง อยางไรกตาม ในปจจบน พ #นทปา 62.5 ลาน หรอคดเปนพ #นทมากถง 40 เปอรเซนตของผนปาท #งหมดในประเทศเปนสวนปาสน ซงเปนผลมาจากการทรฐบาลใหงบประมาณสนบสนนการปลกไมจาพวกสนทใหประโยชนทางเศรษฐกจ ซงจะไดอธบายไวในสวนถดไป

บทท� 4-1 2

สวนปาในรปซายเทยบกบปาธรรมชาตในรปขวา

บทบาทของสวนวนเกษตรซาโตยามาท�ใหการพ�งพาเกษตรกรรมและวถชวตทองถ�น

ในประเทศญป น บรรดาภเขาและเนนเขาทจดใหทาการเพาะปลก และถอวาเปนรากฐานชวตของชมชนทอาศยอยในบรเวณใกลเคยง มชอวาสวนวนเกษตร ซาโตยามา (satoyama) เปนพ #นททมบทบาทสาคญในการเกษตรกรรมของญป นและค #าจนชวตประจาวนของผคน

แมวาสมยนยมไดแพรกระจายไปคอนขางทวถงแลวในประเทศญป น แตคนญป นโดยเฉพาะจากภาคการเกษตรทใชประโยชนสวนวนเกษตรซาโตยามาในรปแบบทหลากหลาย เพอการเกษตรและการดารงชวตยงมใหเหนอยทวไป สวนวนเกษตรซาโตยามามทรพยากรทชวยในการดารงชวตในหลาย ๆ ดาน ยกตวอยางเชน ถานและไมสาหรบการทาอาหาร ใชตมน #าอาบ และใหความอบอนแกบานเรอน เปนป ยใหกบทดนเกษตร เปนอาหารสาหรบปศสตว เปนวสดทใชในการเกษตรและกอสราง เปนขมทรพยของพชผกและเหดปา ถวและผลไม รวมถงเชสนท วอลนท และองนภเขาทใชเปนอาหาร และเปนสมนไพรรกษาโรค มท #งสตวปาและแมลง เชน หมปา กวาง นกยง และผ #งตวออน ถอเปนพ #นทสาคญในฐานะเปนแหลงอาหารใหชมชนบนเขา การใชประโยชนจากปาในลกษณะน #เปนสงทเหนไดทวไปในทวปเอเชยและประเทศญป นจนกระทง 40-50 ปทผานมา ตนไมจากสวนวนเกษตรซาโตยามาถกนามาใชประโยชนอยางยงยน มการวางแผนการใชประโยชนเปนอยางด มการเลอกอนรกษตนไมบางตน และมการปลกตนไมเพมเมอจาเปน ดงน #น สวนวนเกษตรซาโตยามาจงเปนผนปาทมการจดการใหสอดคลองกบลกษณะภมอากาศในทองถนไดดกวาปาตามธรรมชาตทไมมการจดการหรอการปลกปาเชงเดยว

บทบาทของสวนวนเกษตรซาโตยามาเรมเปลยนแปลงอยางรวดเรวในชวงป 2503 ถง 2512

(ทศวรรษท 60) อนเปนผลมาจากการพฒนาการเกษตรและวถชวต รวมท #งการเปลยนแปลงรปแบบการใชเช #อเพลง ผคนเรมพงพาเช #อเพลงฟอสซลและป ยเคมทนาเขาจากตางประเทศในการเพาะปลกมากข #น สงผลใหมการใชปาไมในฐานะทเปนทรพยากรธรรมชาตลดลง วถชวตของผคนกเปลยนไปดวย เกษตรกรสวนใหญละท #งพ #นทเกษตรเขามาทางานในบรษทและทางานเพอรบคาจางตอบแทน มคนจานวนนอยทยงใช

บทท� 4-1 3

พ #นทสวนวนเกษตรซาโตยามาในฐานะเปนทรพยากรธรรมชาตเพอการเกษตรกรรมและเปนแหลงพงพงในชวตประจาวน ทาใหบทบาทของสวนวนเกษตรซาโตยามาเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว

การเพ�มข �นอยางรวดเรวของสวนปา

ในระหวางป 2503 ถง 2512 (ทศวรรษท 60) ในขณะทสวนวนเกษตรซาโตยามาเรมสญเสยคณคาทางการเกษตร รฐบาลญป นไดใหน #าหนกกบนโยบายขยายการปลกสวนปาทวประเทศ ในขณะน #น ไมแปรรปเกดขาดแคลนเนองจากมการตดปาไมเกนจานวนในชวงสงครามโลกคร #งท 2 การขาดแคลนคร #งน #ยงสงผลใหราคาไมสงข #นเพราะความตองการพงข #นตามการเตบโตทางเศรษฐกจของญป น ทงหญาปาธรรมชาตเตมไปดวยตนไมทข #นรกระเกะระกะไมสามารถนามาใชในงานกอสรางไดถกถางออกไป และมการนาไมพนธทใชในงานกอสรางเขามาปลกแทน เชน ตนไมประเภทสน รวมท #งสนไซปรสและสนซดาร รฐบาลยงใหเงนสนบสนนการปลกไมตระกลสนเหลาน #อกดวย ในระหวางน #น พ #นทสวนปาเพมข #นถง 30 เปอรเซนต ในเวลาชวงเพยง 20 ป คดเปนพ #นท 6.2 ลานไร การปลกสวนปาน #เกดข #นควบคไปกบการลดลง 15

เปอรเซนตของพ #นทปาธรรมชาต ดวยเหตน # สวนวนเกษตรซาโตยามาซงไมมบทบาทหนาทเหมอนสมยกอนในแงการใหความพงพาแกการเกษตรทองถนไดถกทดแทนโดยการปลกตนสนไซปรสและตนสนซดาร ดวยความคาดหวงวาจะใหประโยชนทางเศรษฐกจในอนาคต

การยกเลกกฎหมายหามนาเขาไมจากตางประเทศโจมตราคาไมในประเทศและทาลายปา

เพอใหทนกบความตองการใชไมในประเทศ ในป 2507 (1964) รฐบาลญป นไดยกเลกกฎหมายหามนาเขาไมจากตางประเทศ ในขณะเดยวกนกใหเงนสนบสนนการปลกไมสนเพอสงเสรมนโยบายการปลกสวนปาเพมข #น ทาใหไมจากตางประเทศถกนาเขามาในประเทศในปรมาณมหาศาลเพราะนาเขามาไดตลอดเวลา มตนทนตา และราคาไมในประเทศพงพรวดพราด ควบกบการทเงนเยนแขงคาข #น การพงพาการใชไมในประเทศดงลงจาก 31 เปอรเซนต ในป 2523 (1980) เหลอเพยง 20 เปอรเซนตในป 2533 (1990) ซงตกลงจาก 95 เปอรเซนตในป 2498 (1955) ไมทนาเขามาในราคาถกกดราคาใหไมในประเทศยงตาลงต #งแตป 2523 (1980) เปนตนมา ทาใหผประกอบการปลกปาไมสนซดาร และปาสนไซปรส หมดกาลงใจในการบรหารจดการและขยายธรกจของตน

บทท� 4-1 4

รปท� 2: การเปล�ยนแปลงการพ�งพาการใชไมในประเทศ (หนวย 1,000 ลกบาศกเมตร)

ปาธรรมชาตสามารถท #งรางไวไมไปแตะตองไดโดยไมสญเสยสมดล แตสวนปาจาตองมการบารงรกษาและการบรหารจดการอยสมาเสมอเนองจากพมไมตาง ๆ จาตองไดรบการตด ถางออก และแตงกง โดยเฉพาะเมอมตนไมข #นหนาแนนและเปนไมเชงเดยว อยางไรกตาม เจาของสวนปาทหมดกาลงใจทจะบรหารงานตอ เนองจากไมมมลคาลดลง โดยปกตแลวจะละเลยไมดแลปาของตนเมอไดรบเงนสนบสนนจากรฐบาลหลงจากทาการปลกในคร #งแรกแลวเสรจ ผลทตามมาคอ เจาของสวนปาทตองการเขารวมโครงการปลกปามความกระตอรอรนนอยลงดวยราคาไมทดงลงในขณะทยงรบเงนสนบสนนการปลกอย แตเนองจากเจาของปาไมไดตดตามผลและบรหารจดการสวนปาใหด ทาใหสวนปาน #นถกท #งรางทวประเทศ สถานการณเชนน #ทาใหตนไมมลาตนผอม ยงทาใหราคาไมตกตาลงไปอกแมวาจะมลาตนสงใหญเทากบไมปกตกตาม นอกจากน # ตนไมทเปนโรคน #นยงไมสามารถทนรบกบสภาพอากาศทเลวราย เชน ไตฝ นและฝนทตกหนก ทาใหเกดเปนภยพบต เชน ดนถลมและปาไมเสยหาย

การพลกบทบาทของปาเขาท�ถกลมกลบมาอกคร�ง

ญป นเปนประเทศทโชคด มน #าฝนมาก จนมสภาษตกลาววา “ทงหญาปาเขาจะดแลตวมนเอง” ในประเทศญป นมน #าฝนปรมาณมาก มสภาพภมอากาศทด เพยงปลอยไวสภาพน #น ปาธรรมชาตจะเจรญเตบโตข #นมาเอง ญป นโชคดทมสภาพแวดลอมททนทาน ปาธรรมชาตสามารถเตบโตและดแลตวเองได ท #งยงเปนแหลงความหลากหลายทางธรรมชาต โดยพ #นฐานแลว การทรฐบาลยกเลกกฎหมายหามนาเขาไมตางประเทศควบคไปพรอมกบดาเนนนโยบายการขยายพ #นทสวนปา ทาใหมการตดปาไมธรรมชาตและปลกสวนปาจาพวกสนเชงเดยวเพมข #นกระจายไปทวประเทศ สงผลใหราคาไมในประเทศ

บทท� 4-1 5

ตาลง ทาใหสวนปาหลายแหงตกอยในสภาพทรดโทรมขาดการดแล เอ #อตอการเกดภยพบตทางธรรมชาต ท #งเจาของสวนปาและรฐบาลซงไดลงทนสนบสนนการปลกปาประเภทน #จงตกอยในสภาพเปนหน # จนกระทงป 2539 (1996) รฐบาลไดใหเงนสนบสนนแกเจาของสวนปาเพอจงใจใหปลกปาประเภทสน ซงเปนสวนหนงของนโยบายพฒนาปาไมของประเทศ เงนอดหนนยงสงเสรมการปลกปาทดแทนในพ #นททไมเหมาะสม เชน พ #นทสงชนและภเขาสง

ในปทผานมา มลคาของปาไดมการประเมนใหมใหครอบคลมมากข #น ปาไมไมเพยงแตมคาในแงของมลคาทางเศรษฐกจเทาน #น แตยงมประโยชนในหลากหลายดาน เชน การปองกนภยจากธรรมชาตและการจดการน #า การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ และประโยชนดานสนทนาการ เมอมการประเมนมลคาปาไมในหลายแงมมเชนน # ปาธรรมชาตมกจะมมลคาสง และสวนปามกจะมองวามมลคาตากวา โดยสรปแลว ความพยายามในการปลกสวนปาและการนาเขาไมปรมาณมากจากตางประเทศไดทาลายมลคาทางเศรษฐกจของปาไมในประเทศญป น เหลอไวเพยงปาทดแทนทมมลคานอยในแงของความหลากหลายทางชวภาพ

ญ�ปน: จาวแหงการนาเขาไม

เมอสอบถามผคนทมาจากตางประเทศ บางคร #งพวกเขาถามวาทาไมญป นถงไมตดปาไมของตนเอง และมความกงขาวาการทญป นนาเขาไมจากประเทศอนกเพอปกปองปาของตนเอง แทจรงแลว รฐบาลญป น โดยเฉพาะกรมปาไม (Forest Agency) อยากเหนการใชไมจากในประเทศใหมากข #น และไดวางยทธศาสตรเพอจงใจใหมการใชไมในประเทศ อยางไรกตาม ปาธรรมชาตสวนใหญทอาจจะใหไมไดในปรมาณมากน #นถกตดหมดไปแลว ในขณะทสวนปาซงปลกข #นดวยตนทนและความพยายามมหาศาลน #นถกท #งรางไวเปนจานวนมากใหอยในภาวะทรดโทรมเสยหาย เนองจากสวนปาสวนใหญเปนไมสนไซปรสและไมสนซดาร ประโยชนทจะนาไมเหลาน #ไปใชไดน #นมจากด อกท #งตองใชตนทนสงในการชกลากไมในพ #นทปาบนเขาสงชนน #ออกมา จงเปนการยากสาหรบเจาของปาทจะทากาไรไดเพราะราคาไมยงคงตาลง

อตสาหกรรมอยางเชนการกอสรางและเฟอรนเจอรทใชไมเปนจานวนมากไดวางระบบธรกจของตนใหตองพงพาไมนาเขาจากตางประเทศไวแลวเนองจากขอเสนอจากตางประเทศมทางเลอกทมากกวาในราคาตนทนทตากวา แมวาญป นจะเปนประเทศทมปาไมเปนจานวนมากซงสวนใหญเปนสวนปา แตสามารถปอนไมในประเทศไดนอยกวา 30 เปอรเซนตของความตองการท #งหมดภายในประเทศ นเปนตวเลขทเพมข #นจาก 20 เปอรเซนตในอดต แตญป นไมนาจะสามารถเพมปรมาณไมภายในประเทศใหไดตามเปาของรฐบาลท 50 เปอรเซนต ไดภายในระยะเวลาอนรวดเรว สงหนงทอาจชวยแกไขสถานการณได คอ การใชกฎหมายทคลายคลงกบสหภาพยโรป สหรฐอเมรกา และออสเตรเลย คอการหามการนาเขาไมทลกลอบตดอยางผดกฎหมาย หากไมนาเขาไมทผดหรออาจผดกฎหมาย จะชวยพยงใหราคาไมในประเทศใหเพมสงข #นได ท #งยงชวยสงเสรมอตสาหกรรมการทาไมในประเทศไดดวย และเนองจากประเทศญป นเปนประเทศทพงพานาเขาไมเปนปรมาณมาก ปญหาน #ควรจะไดรบการจดการอยแลว อยางไรกตาม ท #งรฐบาล

บทท� 4-1 6

และอตสาหกรรมปาไมมกจะคลางแคลงใจกบสงใหม ๆ และการแกไขระเบยบและกฎหมายดาเนนเปนไปอยางเชองชา

สอสรภาพการทาปาไมและการอนรกษปาท�ไมข �นกบปาปลก

องคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) ไมไดแยกคาจากดความระหวางสวนปาและปาธรรมชาต จากขอมลของ FAO ประเทศจนมพ #นทปาไมเพมข #นในชวงปทผานมา แตเปนเพราะมการปาปลกเพมข #น ปาเกดใหมเหลาน #มกจะเปนปาปลกเพออตสาหกรรมกระดาษและการทาไม ดงน #น จนจงไมสามารถขยายผลผลตไดมากในแงของความหลากหลายทางชวภาพ เนองจากสวนปาและปาธรรมชาตมความแตกตางท #งในแงขององคประกอบและหนาท ปาท #งสองประเภทจงควรจะไดรบการพจารณาแยกกน แมวาปาธรรมชาตและสวนปามความคลายคลงกนในบางแงมม แตกมความแตกตางกนมากเมอพจารณาเรองระบบนเวศและการใชประโยชนโดยชมชน นเปนบางสงทเราลมไมได นอกจากน # การเพมข #นของสวนปาเพยงอยางเดยวจะไมสามารถชวยค #าจนระบบนเวศหรอแมแตความตองการทหลากหลายของผคนได

ตลอดลาน #าโขง ปาธรรมชาตในหลายพ #นทไดถกแปลงไปเปนสวนยางพารา สวนยคาลปตส และสวนปาลมน #ามนทเปนพชเชงเดยว 58 เปอรเซนตของพ #นทปาในประเทศญป นเปนปาทมเอกชนเปนเจาของมสทธขาดในปาน #น อยางไรกตาม ปาไมสวนใหญในเอเชยตะวนออกเฉยงใตมรฐบาลเปนเจาของ สทธในการใชปาธรรมชาตของชมชนมกไดรบการยอมรบตามธรรมเนยม แตสทธเหลาน #มกจะถกรดรอนไปเมอมการบงคบใชกฎหมายสทธการใชปา และปาไมกเปลยนไปเปนสวนปาโดยบรษทเอกชน ซงอาจกอใหเกดความขดแยงระหวางชมชนและรฐบาล นอกจากน # ยงทาใหเกดความเหลอมล #าทางเศรษฐกจมากข #น ทาใหคนจนทพงพาทรพยากรปาไมยากจนลง

แมวาประชาชนจะมแนวโนมทจะมองวาปาเขตรอนเปนเรองไกลตว สาหรบญป นแลว เราจาเปนตองตระหนกวาผลตภณฑทปลกและทาจากไมทตดจากปาปลกในเขตรอน อนไดแก กระดาษ น #ามนปาลม และยางพารา แทจรงแลวชวยใหชวตเราสะดวกสบายข #น เปนสงทสาคญทเราตองเตอนตวเองวา สงจาเปนในชวตประจาวนตองพงพาทรพยากรทมอยจากด เราตองไมท #งขวาง นอกจากน # สงสาคญคอการรกษาไวซงปาปลกทมอยในญป น และใชมนอยางมประสทธภาพ ในขณะเดยวกนกหาวธลดการพงพา และลดการพงพาปาธรรมชาตของโลก รวมท #งปาเขตรอนดวย

เอกสารอางอง Food and Agriculture Organization (FAO). 2010. Global Forest Resources Assessment 2010. Rome, Italy: FAO.

http://www.fao.org/forestry/fra/fra2010/en/ Forestry Agency (2012) Forestry White Paper. http://www.rinya.maff.go.jp/j/kikaku/hakusyo/23hakusyo/

ซาโยโกะ อนมะ (Global Environmental Forum)