Uzależnienia część I - Uzależnienia od środków uzależniających:
alkoholizm, narkomania, palenie tytoniu, uzależnienia lekowe (leki nasenne, p/bólowe) i inne
Marek Kośmicki
Warszawa
Warszawskie Spotkania Bioetyczne – Część druga VIII Spotkanie – 5 maja 2011 r.
Uzależnienie Nabyta silna potrzeba
wykonywania jakiejś czynności
lub zażywania jakiejś substancji. W praktyce określenie to ma kilka znaczeń.
W języku potocznym termin "uzależnienie" jest stosowany głównie do
osób, które nadużywają narkotyków (narkomania), leków (lekomania),
alkoholu (alkoholizm), czy papierosów – Część I Prezentacji W szerszym kontekście może odnosić się do wielu innych zachowań, np. gier hazardowych,
oglądania telewizji, internetu, czy seksu.
Są to uzależnienia często mniej znane i opisane, nie zawsze nawet określane w oficjalnych
klasyfikacjach chorób [ICD-10 i DSM IV] jako zaburzenie – Część II Prezentacji.
Dlatego współczesna psychologia traktuje pojęcie uzależnienia szeroko i zakłada, że
obejmuje ono także (...) inne wypadki, kiedy ludzie czują się zmuszeni angażować się
w ryzykowne, "wymykające się spod kontroli" zachowania (...)* *Zimbardo Philip G. Psychologia i życie, str. 31. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999 r.
Uzależnienie
Uzależnienie to cały zespół zjawisk
fizycznych, psychicznych i społecznych,
które powoduje nałóg. W 1968 roku
WHO przedstawiła definicję uzależnienia
od leków jako: „stan psychiczny, a czasem też fizyczny, wywołany
interakcją między żywym organizmem a lekiem, charakteryzujący się
zmianami zachowania i innymi zmianami, które zawsze związane są
z przymusem okresowego lub ciągłego przyjmowania leku w
oczekiwaniu na jego efekty natury psychicznej – a czasem celem
uniknięcia złego samopoczucia, związanego z jego brakiem” Z.Thille, L.Zgirski:
Toksykomanie: zagadnienia społeczne i kliniczne.
Wszystkie definicje uzależnienia mocno akcentują
przymus sięgnięcia po narkotyk, a więc upośledzenie
kontroli nad używaniem danych środków.
Najistotniejsze cechy i objawy uzależnienia:
1. Nieodparty przymus przyjęcia narkotyku
2. Utrata kontroli nad przyjmowaniem narkotyku, dawkami
3. Psychiczna niemożność przerwania konsumpcji
4. Przyjmowanie narkotyku staje się konieczne by uniknąć
przykrych doznań spowodowanych jego brakiem
(aby nie dopuścić do tzw. zespołu abstynencyjnego)
5. Pojawienie się zespołu abstynencyjnego z powodu braku
narkotyku w organizmie
6. Niekiedy wzrost tolerancji, tj. przyjmowanie większych
dawek by uzyskać oczekiwany efekt
7. Zawężony krąg zainteresowań, skupiający
się głównie na zdobyciu i konsumpcji
narkotyku.
Uzależnienie fizyczne
(fizjologiczne)
Stała potrzeba zażywania
narkotyku, która rozwinęła się w
organizmie. Narkotyk wszedł w metabolizm organizmu i sam
organizm bez danego środka nie jest w stanie normalnie
funkcjonować. Nagłe odstawienie środka powoduje bardzo
przykre objawy, zwane zespołem abstynencyjnym, aby więc
zachować wewnętrzna homeostazę potrzeba jest ciągłego
zażywania. Zespół abstynencyjny to grupa objawów czasem niebezpiecznych dla
życia człowieka, ściśle uzależnione od rodzaju przyjmowanej
substancji, wśród których są m.in. drgawki, bóle mięśni, wymioty,
apatia, biegunka.
Uzależnienie psychiczne
Stan emocjonalny powstały w wyniku przewlekłego
przyjmowania danego środka zaburzającego naturalne
funkcjonowanie organizmu, charakteryzuje się stałą
psychiczną potrzebą sięgnięcia po narkotyk. Potrzeba ta jest przemożna
i kompulsywna/kompulsyjna (przymusowa), nieodparta.
Ta zależność rozwija się wcześniej niż uzależnienie fizyczne. Jest tym
silniejsza im więcej dany środek narkotyczny potrzeb zaspokaja.
Ponadto zależy od takich czynników jak właściwość samego narkotyku,
czas przyjmowania, czynności, które towarzyszą przyjmowaniu
narkotyku, niskiej samooceny jednostki oraz pozytywnych wrażeń po
przyjęciu środków narkotycznych.
To uzależnienie jest bardzo niebezpieczne, ponieważ silna chęć
sięgnięcia po narkotyk, oraz pozytywny obraz środka mogą
pozostać długo w świadomości osoby, nawet będącej już
długotrwałym abstynentem i dlatego tak często zdarzają się
powroty do narkomanii.
Uzależnienie społeczne
1. Związane jest z przyjmowaniem
narkotyku w określonej grupie spo-
łecznej oraz z zależnością od tej grupy.
2. Jest tym silniejsze im więcej potrzeb
dana grupa zaspokaja, grupa ta
staje się z czasem grupą znaczącą w życiu narkomana.
3. Środowisko narkomańskie jest bardzo aktywne w swych dążeniach
do zacieśnienia więzi z narkomanem, poprzez podejmowanie
wspólnych wysiłków by zdobyć narkotyk, pieniądze,
organizować sobie czas, czy wzajemne przekazywanie sobie
ważnych dla narkomanów informacji. 4. Takie kroki zapewniają jednostce poczucie przynależności i akceptacji.
„ Istotą (uzależnienia społecznego) jest bardzo silne uzależnienie od
grupy. Przynależność pociąga za sobą bezwzględne respektowanie panujących w niej
zasad, obyczajów, rytuałów” C.Cekiera: Toksykomania.
Jesteśmy dziś świadkami nadużywania środków
farmakologicznych przez osoby, które nie będąc chore,
używają ich w celu uwolnienia się od normalnych trosk i
niewygód, jakie niesie ze sobą życie. Jest to tak zwany
konsumpcjonizm zdrowotny. Bez racjonalnego powodu czy
zalecenia lekarza zażywa się leki, witaminy, środki
uspokajające, hipnotyzujące, wyszczuplające i inne.
Trzeba pamiętać, że przy banalnych objawach poprawnie stosowane samoleczenie pełni
funkcję społeczną. Aby uniknąć zagrożeń i aby samoleczenie było naprawdę skuteczne,
musi spełniać pewne określone warunki. Wspomaga je w tym przemysł farmaceutyczny,
który chce sprzedać jak najwięcej leków; pomagają farmaceuci, bo to oni sprzedają leki;
administracja służby zdrowia, ponieważ samoleczenie nie obciąża kosztami ubezpieczeń
zdrowotnych; popierają je także związki konsumentów i supermarkety.
Podobnie jak nadmiar jedzenia powoduje problemy,
tak też nadużywanie środków farmakologicznych
wywołuje choroby*... …………………..
*Oskarżenie to wysunął przed laty Ivan Illich w: Limits to Medicine-Medical Nemesis: the
expropiation of Health, Londyn 1976; zob. także A. Berretta-Anguissola, Il paradosso di
morire di farmaco, w: La droga: la realtá de oltre, praca zb., Rzym 1981, s. 127 i nn.
Na zjawisko nadużywania leków
mają wpływ różne czynniki - I*:
1. Tendencja do „medykalizacji” każdego problemu, to znaczy
poszukiwania jego łatwego rozwiązania w lekach. Przykładem
może być zażywanie leków w celu rozwiązania problemów w
relacjach międzyludzkich, zażywanie narkotyków, i tak dalej. To
czynnik psychologiczny, nieco irracjonalny, który skłania do
zaufania wszelkim środkom farmakologicznym;
2. Mit „doskonałego zdrowia”, istniejącego jedynie w przekazach
reklamowych, który sprawia, że nie chce się zaakceptować
drobnych przejściowych dolegliwości, lekkiej choroby
(przeziębienie, kaszel), które lepiej byłoby cierpliwie znieść i nie
starać się eliminować za wszelką cenę;
* L. Ciccone, Salute&Malattia, s. 93 i nn.
Na zjawisko nadużywania leków
mają wpływ różne czynniki - II*:
3. Sami lekarze przyczyniają się do nadużyć: nie do pomyślenia stała
się wizyta u lekarza, która nie zakończyłaby się przepisaniem leków,
choćby nie były one konieczne, a ich skuteczność wątpliwa. Z drugiej
strony często sami chorzy, którzy starają się „zarządzać” własnym
zdrowiem, domagają się leków, jeśli nikt im ich nie przepisze;
4. Należy też zwrócić uwagę na przemysłową produkcję leków, który
to proces jest w rękach wielkich firm farmaceutycznych. Zapełniają
one rynek ogromną różnorodnością produktów na każdą chorobę, nawet
bardzo lekką, napędzając sprzedaż nieprzerwanymi reklamami.
* L. Ciccone, Salute&Malattia, s. 93 i nn.
Poza skutkami finansowymi konsumpcjonizmu, trzeba
wspomnieć o jego konsekwencjach dla zdrowia. Nadmierne
zażywanie leków nie pozostaje bez wpływu na organizm. Wystarczy popatrzeć na długą listę
przeciwwskazań i zalecanych środków ostrożności, która pojawia się na ulotce każdego leku, aby
zdać sobie sprawę z możliwych szkód. Chociaż uwagi te faktycznie zamieszczane są ze
względów prawnych, aby uniknąć ewentualnych oskarżeń, nie zmienia to faktu, że wymienione
efekty negatywne rzeczywiście mogą wystąpić.
Największe jednak szkody
mogą ponieść osoby zdrowe,
ponieważ konsumpcjonizm
pogłębia niezdolność
do stawienia czoła własnymi
siłami codziennym
trudnościom, jakie niesie
ze sobą życie. Monge MA. Rozdział XIII: Duszpasterstwo Terapeutyczne. W: Monge MA: Etyka w medycynie (tytuł
roboczy). Medipage, Warszawa 2011 (w przygotowaniu do druku).
Termin „narkomania”
pojawił się na początku XX
wieku i powszechnie oznacza
uzależnienie od środków
odurzających, czyli
wprowadzających w stan
odmienny od naturalnego,
zmieniających percepcję i
spoglądanie na świat.
Narkomania
Wg WHO narkotykiem (substancją
uzależniającą) jest każda substancja
(o działaniu terapeutycznym lub nie), która po
wprowadzeniu do organizmu jest zdolna
działać na ośrodkowy układ nerwowy
człowieka, powodując zmiany fizyczne lub
psychiczne, doświadczanie nowych wrażeń,
zmiany samopoczucia i która predysponuje do
powtórnego użycia produktu.
Narkomania
Rozróżnia się szereg rodzajów narkotyków:
1. Nikotyna (palenie, tytoń,...)
2. Alkohol (piwo, wino, likiery...)
3. Opium
4. Kokaina i amfetamina
5. Konopie (Cannabis) — marihuana, haszysz…
6. Kofeina
7. Środki halucynogenne: naturalne (meskalina,
substancje egzotyczne) lub syntetyczne (LSD,
ekstaza i inne)
Polska należy do kręgu kulturowego, w którym narkotykami nie są nazywane wszystkie
wymienione wyżej substancje, pomimo ich udowodnionej szkodliwości i potencjału
uzależniającego znacznie przewyższających wiele nielegalnych substancji. Dotyczy to
zwłaszcza nikotyny i alkoholu, ale również kofeiny, zawartej w kawie, kakao, herbacie i
czekoladzie
Alkoholizm Termin wprowadzony w
1949 roku przez Magnusa Hussa dla nazwania zmian zdrowotnych
(fizycznych i psychicznych) powstałych u osób
nadmiernie pijących alkohol przez długi czas.
Zamiennie używano także takich określeń , jak:
choroba alkoholowa, nałóg alkoholowy,
rzadko spotykany – etylizm.
Obecnie zgodnie z sugestiami WHO stosowane jest
określenie zespół uzależnienia od alkoholu
Alkoholizm – choroba alkoholowa
Alkoholizm jest chorobą postępującą (progresywną)
Objawy alkoholizmu nasilają się w miarę trwania
choroby. Jeżeli choroba nie zostanie powstrzymana,
stan chorego będzie się stale pogarszał.
W alkoholizmie można wyróżnić odmienne objawy cechujące
wczesną, średnio zaawansowaną oraz późną fazę choroby.
Alkoholizm - Przyczyny Powody, dla których następuje rozwój choroby
alkoholowej są różnorodne, najczęściej wymienia się:
- stres;
- poczucie osamotnienia;
- czynniki dziedziczne;
- czynniki środowiskowe i kulturowe;
- czynniki osobowościowe, np. skłonność
do depresji, niska
samoocena,
nieumiejętność radzenia
sobie w różnych
sytuacjach życiowych.
Alkoholizm - Objawy
Alkoholizm rozwija się bez świadomości
osoby zainteresowanej. Osoba uzależniona
od alkoholu pije często i w dużych ilościach, bądź
niezbyt wiele, ale bardzo regularnie. Alkoholik
nierzadko rozpoczyna picie rano czy spożywa alkohol w
samotności. Chorzy zaniedbują dotychczasowe zajęcia,
koncentrują uwagę na alkoholu, szukają okazji do
wypicia wyskokowych trunków. W kolejnych fazach
chorobowych alkoholicy są niezdolni do pracy,
spełniania obowiązków rodzinnych, nie potrafią
wypełnić prostych zadań bez alkoholu.
Inne objawy wczesnej fazy alkoholizmu. - Obniżone poczucie własnej wartości w efekcie zachowań
po pijanemu.
- Zaburzenia w stosunkach z ludźmi.
- Tendencja do rozrzutności.
- Mitomania i przechwalanie się dla nadrobienia braku szacunku
do siebie.
- Kupowanie sobie wartościowych rzeczy dla poprawy
samopoczucia.
- Niedotrzymywanie obietnic i brak odpowiedzialności.
- Niekonsekwencja w postępowaniu.
- Huśtawki nastrojów.
- Defensywność – niezdolność do przyznania
się do błędu – musi zawsze mieć rację.
- Picie duszkiem – picie prosto z butelki.
- Zabezpieczanie sobie zapasów alkoholu.
Alkoholizm - Wpływ choroby
na organizm Alkoholizm jest przyczyną wielu innych chorób,
może doprowadzić do przedwczesnej śmierci. Alkohol
uszkadza system nerwowy oraz narządy wewnętrzne:
żołądek, serce, jelito, trzustkę. Alkoholicy
doświadczają utraty przytomności i zaburzeń
równowagi. Choroba jest również przyczyną:
niedowładu, padaczki, porażenia podniebienia, gardła
i krtani, przewlekłych stanów zapalnych błon
śluzowych jamy ustnej, przełyku, żołądka i
dwunastnicy, zapalenia trzustki, przewlekłego
zapalenia błony śluzowej tchawicy, przebarwień i
pajączkowatych znamion naczyniowych.
Objawy trzeźwienia alkoholików: ogólne złe samopoczucie fizyczne i psychiczne,
ból głowy, – brak apetytu,
nudności,
wymioty,
biegunki,
bezsenność,
lęki,
drgawki,
drżenie ciała,
potliwość,
obniżenie nastroju,
ogólna słabość,
problemy z koncentracją,
nerwowość
W miarę rozwoju uzależnienia, a także na skutek wycieńczenia organizmu objawy abstynencyjne przybierają z czasem coraz bardziej na sile, stanowiąc niejednokrotnie zagrożenie dla życia.
1. Uzależnienie – to nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji.
2. W Części I Prezentacji przestawiono te z uzależnień, które tak są nazywane w języku potocznym: lekomanię, narkomanię, alkoholizm i palenie papierosów.
3. Lekomania największe szkody może spowodować u osoby zdrowej, ponieważ konsumpcjonizm pogłębia niezdolność do stawienia czoła własnymi siłami codziennym trudnościom, jakie niesie ze sobą życie.
4. Narkomania oznacza uzależnienie od środków odurzających, czyli wprowadzających w stan odmienny od naturalnego, zmieniających percepcję i spoglądanie na świat.
Uzależnienia Część I: Podsumowanie-1
5. Palenie tytoniu przyspiesza rozwój
miażdżycy i sprzyja rozwojowi
procesów nowotworowych.
6. Alkoholizm dotyczy wszystkich grup społecznych i zawodowych, jest niezależny od statusu majątkowego (we wczesnej fazie), jest chorobą postępującą i jego objawy nasilają się w miarę trwania choroby.
7. Leczenie uzależnień jest procesem trudnym i długotrwałym, nie zawsze daje wystarczające efekty. Za sukces należy uważać powstrzymywanie się uzależnionego od określonych zachowań. Uzależnienie jednak trwa nadal i zawsze istnieje ryzyko nawrotu.
Uzależnienia Część I: Podsumowanie-2
Dobre wiadomości!
Od połowy marca 2011. prezentacje z naszych spotkań
są dostępne w internecie: www.bioetyka.pl
„Warszawskie spotkania bioetyczne”
Maj – miesiąc kwitnienia
kasztanów, zdawania matur …
… i nie tylko