drita doktoratura mema, faculty of natural sciences, departamenti i

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I SHKENCAVE NATYRORE DEPARTAMENTI I KIMISË

_____________________________________________________________________

DISERTACION

për marrjen e gradës “DOKTOR I SHKENCAVE”

Tema: “VLERËSIMI I KIMISË SË UJËRAVE TË PISHINAVE DHE

IMPAKTI NË SHËNDET”

Kandidati: Udhëhoqi: Msc. Drita Mema Prof. Asc. Donika Boçari

Tiranë, 2014

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE NATYRORE

DEPARTAMENTI I KIMISË

Pogrami i Doktoraturës: Analiza Kimike e Lëndës dhe Mjedisit

DISERTACION

paraqitur nga:

Msc. DRITA MEMA

për marrjen e gradës

“DOKTOR I SHKENCAVE

TEMA:

VLERËSIMI I KIMISË SË UJËRAVE TË PISHINAVE DHE IMPAKTI NË SHËNDET

Mbrohet me datë........... /............/ 2014, para komisionit të përbërë nga:

1__________________________________________________Kryetar 2__________________________________________________Anëtar /Oponent 3__________________________________________________Anëtar/Oponent 4__________________________________________________Anëtar 5__________________________________________________Anëtar

Tiranë, 2014

Vlerësimi i kimisë së ujëravetë pishinave dhe impakti në shëndet

i

PASQYRA E LËNDËS PARATHËNIE....................................................................................................... iii Abstrakt................................................................................................................... iv I.HYRJE.................................................................................................................. v PJESA TEORIKE................................................................................................... 1 KAPITULLI I......................................................................................................... 1 1.1 Të përgjithshme................................................................................................ 1 1.1.1 çfarë janë pishinat.......................................................................................... 1 1.1.2 Historiku i zhvillimit të pishinave................................................................ 2 1.1.3 Tipet e pishinave............................................................................................ 2 1.2 Karakteristikat e ujit të pishinave..................................................................... 5 1.2.1 Uji i furnizimit............................................................................................... 5 1.2.2 Uji që futet në basen...................................................................................... 6 1.3 Kimia e ujit të pishinave dhe mënyrat e rregullimit të treguesve.................... 7 1.3.1 Përqëndrimi i joneve hidrogjen (pH)............................................................. 7 1.3.2 Alkaliniteti total............................................................................................. 8 1.3.3 Fortësia në kalcium........................................................................................ 10 1.3.4 Lëndë të ngurta të tretshme totale (TDS)......... ............................................ 11 1.4 Disinfektimi i ujit të pishinave......................................................................... 11 1.4.1 Disinfektantët me bazë klori....... ................................................................. 12 1.4.2 Prodhimi elektrokimik i klorit në formën e acidit hipoklorik....................... 16 1.4.3 Disinfektantët me bazë bromi.... .................................................................. 17 1.4.4 Disinfektimi i pishinave duke përdorur sistemin UV.... ............................... 18 1.4.5 Disinfektimi me Ozon................................................................................... 19 1.4.6 Paisjet e përdorura për disinfektim suplementar........................................... 19 1.4.7 Krahasimi i metodave të disinfektimit.......................................................... 20 1.5 Kimikatet në ujin e pishinave........................................................................... 21 1.5.1 Amoniaku në ujin e pishinave....................................................................... 21 1.5.2 Kloraminat në ujin e pishinave...................................................................... 22 1.5.2.1 Formimi i kloraminave............................................................................... 22 1.5.2.2 Ndikimi i pH në formimin e kloraminave.................................................. 22 1.5.2.3 Largimi i kloraminave nga uji.................................................................... 23 1.5.2.4 Përqëndrimet prag të kloraminave............................................................. 23 1.6 Cilesia mikrobiologjike e ujit të pishinave....................................................... 24 1.7 Cilësia e ajrit të pishinave të mbyllura............................................................. 25 1.7.1 Kloraminat dhe cilësia e ajrit të pishinave të mbyllura................................. 25 KAPITULLI II...................................................................................................... 26 2.1 Problemet me pishinat dhe risku në shëndet..................................................... 26 2.1.1 Problemet me pishinat................................................................................... 26 2.1.1.1 Formimi i algave........................................................................................ 26 2.1.1.2 Turbullimi, mjegullimi i ujit....................................................................... 27 2.1.1.3 Njollat dhe bigorët..................................................................................... 27 2.1.1.4 Parandalimi i problemeve minerale............................................................ 28 2.1.1.5 Aroma e klorit dhe irritimi.......................................................................... 28 2.1.1.6 Shkumëzimi i ujit........................................................................................ 28 2.1.2 Risku në shëndet nga pishinat....................................................................... 28 2.1.2.1 Rreziku fizik .............................................................................................. 29 2.1.2.2 Rreziku mikrobiologjik............................................................................... 29 2.1.2.3 Rreziku kimik………................................................................................. 30 2.2 Siguria dhe përgjigjet ndaj rasteve emergjente................................................. 31


ii

2.2.1 Planet e përgjigjjes emergjente...................................................................... 32 2.2.2 Planet e pasigurisë......................................................................................... 32 2.2.2.1Procedurat ndaj kontaminimeve të mëdha në pishinat publike................... 33 2.2.2.2 Procedurat ndaj kontaminimeve i kufizuar në pishina publike.................. 33 2.2.2.3Procedurat ndaj kontaminimeve kufizuar nga kontaminime të formës diare........................................................................................................................

34

PJESA EKSPERIMENTALE............. ................................................................. 35 KAPITULL III...................................................................................................... 35 Qëllimi.................................................................................................................... 35 Objektivat............................................................................................................... 35 3.1 Materiali dhe metoda........................................................................................ 36 3.1.1 Vendmarrja, mënyrat dhe koha e mostrimit.................................................. 37 3.1.2 Frekuencat e mostrimit për treguesit fiziko-kimik....................................... 37 3.1.3 Mostrimi për treguesit mikrobiologjikë......................................................... 38 3.1.4 Ruajtja dhe transporti i mostrave për në laborator........................................ 40 3.2 Blilanci kimik i ujit të pishinave....................................................................... 40 3.3 Metodat e analizave......................................................................................... 41 3.3.1 Mjetet e punës………................................................................................... 42 3.3.2 Reagentët për analizat fiziko-kimike…......................................................... 42 3.3.3 Kontrolli i cilësisë së analizave………......................................................... 43 KAPITULL IV....................................................................................................... 46 Rezultate dhe diskutime......................................................................................... 46 4.1 Treguesit fiziko-kimik dhe mikrobiologjik të ujërave të furnizimit të pishinave.................................................................................................................

46

4.2 Rezultatet e treguesve për ujin e basenit te pishinave...................................... 47 4.2.1Rezultatet e tregueseve fiziko-kimke për pishinat e hapura…....................... 47 4.2.2 Rezultatet e treguesve mikrobiologjikë për pishinat të hapura.…................ 53 4.2.3 Rezultatet e treguesve të mirëmbajtjes dhe menaxhimit për pishinat e hapur.......................................................................................................................

56

4.3 Rezultatet për pishinat e mbyllura.................................................................... 57 4.3.1 Rezultatet e treguesëve fiziko-kimike për pishinat e mbyllura..................... 58 4.3.2 Rezultatet e treguesve mikrobiologjikë për pishinat e mbyllura….............. 63 4.3.3 Rezultatet e treguesve të mirëmbajtjes për pishinat mbyllur......................... 64 KAPITULLI V ...................................................................................................... 66 Analiza statitikore për të gjitha pishinat................................................................. 66 5.1 Metodologjia e analizës statistikore të të dhënave të studimit......................... 66 5.2 Analiza statistikore për rezultatet e treguesve të pishinave.............................. 66 5.2.1 Shpërndarja e parametrave............................................................................. 68 5.2.2 Krahasimi i sasisë së Cl2 sipas kohës së matjes.............................................. 73 5.2.3 Korrelacionet e parametrave.......................................................................... 74 Përfundime ............................................................................................................ 82 Rekomandime......................................................................................................... 84 Konkluzione............................................................................................................. 85 Referencat............................................................................................................... 85 Anekset.................................................................................................................... 93


iii

PARATHËNIE Nëpërmjet këtij studimi kemi dashur të japim një kontribut në fushën e Shëndetit Publik duke vlerësuar kushtet higjeno sanitare të pishinave të vendit tonë si domosdoshmëri për të krijuar kushte të përshtatshme dhe të shëndetshme për frekuentuesit e tyre. Kjo u arrit nëpërmjet:

Vlerësimit të treguesve fiziko - kimik . Vlerësimit të tregueseve mikrobiologjik . Vlerësimit të tregueseve të mirëmbajtjes dhe menaxhimit. Përcaktimit të faktorëve risk të cilët janë të lidhur me treguesit

mikrobiologjik, fiziko-kimik dhe të mirëmbajtjes dhe ndikimi i tyre në shëndetin dhe sigurinë e përdorueseve të pishinave.

Ky studim është i pari i ketij lloji në vendin tonë dhe ka kontribuar:

Në miratimin e rregullores së re “Për rregullat higjeno-sanitare të pishinave” botuar në dhjetor 2011.

Në informimin e adiminstratorëve dhe përdoruesve të pishinave për problemet që ekzistojne në to dhe që kanë lidhje direkte me shëndetin.

Ky punim mendoj se më ka shërbyer për kualifikimin tim profesional dhe gjithashtu më shërben si nxitje për të vazhduar punën time kërkimore edhe në të ardhmen në fushën e ujërave . Studimi është realizuar në bashkëpunim me Drejtorinë e Shëndetit Publik Tiranë, por kontributin kryesor e kanë dhënë specialistet, Doktorët dhe Profesorët e Institutit të Shëndetit Publik dhe në veçanti po falenderoj: Drejtuesen time, Prof.Asc. Donika Boçari për përkushtimin, mbështetjen, idetë, këshillat dhe rekomandimet të cilat më kanë frymëzuar dhe ndihmuar gjatë gjithë procesit të realizimit të këtij studimi, shefin e Departamenti Prof.Asc. Arben Luzati, ideatorët e ketij studimi Prof.Asc Agim Shehi dhe Dr. Elida Mata, Departamentin e Shëndetit dhe Mjedisit në Institutin e Shëndetit Publik, por në veçanti laboratorët e mikrobiologjisë dhe fiziko-kimikë të ujit. Gjithashtu falenderoj administratorët e pishinave në studim për gadishmërinë që treguan, duke më dhënë mundesinë të hyj në brendësinë e gjithë problemeve, që shoqëronin këto objekte, për të realizuar me sukses studimin tim. Falenderoj familjen time, prindërit dhe motrat, që më kanë mbeshtetur gjatë gjithë punës për arritjen e përfundimit me sukses të këtij studimi.


iv

Abstrakt Qëllimi i studimit është vlerësimi i kushteve higjeno-sanitare të pishinave si domosdoshmëri për sigurinë e shëndetit të përdoruesve. Objektivat. Vlerësimi i treguesve fiziko-kimik, mikrobiologjikë, të menaxhimit dhe përcaktimi i faktorëve të riskut në shëndet. Materiali dhe metoda.Studimi është kryer në një periudhe 3 vjeçare në pishinat e Tiranës. Janë analizuar treguesit fiziko-kimike që kontrollohen zakonisht për pishinat si dhe disa tregues mikrobiologjike siç janë: koliformet totale dhe fekale, sptreptokokus fekal, pseudomonas aeruginosa dhe stafilokokus aureus. Për marrjen dhe analizimin e mostrave janë përdorur metoda ISO, EN dhe SSH. Të gjithë reagentët e përdorur ishin me gradë për analiza. Marrja e mostrave është kryer në orë dhe ditë të ndryshme të javës. Janë kontrolluar dhe treguesit e mirëmbajtjes dhe menaxhimit. Rezultatet treguan se klori i lirë ka vlera jashtë norme, me përjashtim të orëve të para të mëngjesit. Vetëm njëra nga pishinat përdor superklorinimin. Ndotja mikrobiologjike është e pranishme dhe është kryesisht e tipit fekal në mbi 70% të mostrave. Në përgjithësi pishinat janë të mbipopulluara. Konkluzioni. Rreziku kimik dhe mikrobiologjik është i pranishëm në pishinat tona prandaj ato kanë impakt direkt në shëndetin e përdoruesve të tyre. Fjale kyçe. Klori i lirë, menaxhim, mikrobiologjike, shëndet. Abstract The aim of the study is to assess the sanitary conditions of the pools as a necessity for the health safety of their users. Objectives. The evaluation of physico-chemical, microbiological, management indicators and the determination of risk factors on health. Material and methods. The study was conducted in a period of 3 years in Tirana pools. There were analyzed physico-chemical indicators usually controlled in swimming pools, as well as microbiological indicators such as total and fecal coliforms, fecal sptreptococus, pseudomonas aeruginosa and staphylococcus aureus. For taking samples and their analyzing are used ISO, EN and SSH methods. All used reagents were on degrees for analysis. Sampling is done in different hours and days of the week. There were checked also maintenance and management indicators. The results showed that free chlorine is in values outside the norm, with the exception of earl morning hours. Only one of the pools uses superchlorination. Microbiological contamination is present and is mainly of fecal type in over 70% of samples. In general pools are overcrowded. Conclusion: Chemical and microbiological risk is present in our pools and therefore they have a direct impact on the health of their users


v

I. HYRJE I pari kompleks i pishinave në Shqipëri është ndërtuar në 1985 në qytetin e Tiranës, vit ky që korrespondon edhe me daljen e Rregullores së Parë nga Ministria e Shëndetësisë. Rregullorja e dalë në datë 10.05.1989 për kërkesat higjeno-sanitare të pishinave përmbante rregulla të përgjithshme, të cilat lidheshin me detyrën e Inspektoriatit Sanitar Shtetëror në kontrollin dhe zbatimin e rregullave higjeno-sanitare gjatë projektimit, ndërtimit dhe funksionimit të pishinave si dhe vlerat normë të disa treguesve fiziko-kimik dhe mikrobiologjik të ujit të pishinave. Ndryshimet social-ekonomike sollën nevojën e shtimit të numrit të mjediseve rekreative (pishinave). Pas vitit 1995 ka filluar ndërtimi i shumë pishinave të hapura dhe të mbyllura dhe aktualisht në vendin tonë funksionojnë mbi 100 pishina. Ato janë ndërtuar kryesisht pranë hoteleve të mëdha në qytetet e Tiranës dhe Durrësit dhe më pak në rrethet e tjera. Përmendim se edhe më përpara ka patur disa pishina që ishin të vendosura në institucione të ndryshme, si psh në territorin e Teatrit Kombëtar, RadioTelevizionit Shtetëror dhe Klinikës Mjekësore të Shërbimeve Qeveritare. Këto pishina nuk kishin strukturë të plotë dhe përgjithësisht konsideroheshin jashtë kontrollit të strukturave të inspektoriatit sanitar shtetëror. Rregullorja e fundit për pishinat në vendin tonë, në perputhje me kerkesat bashkëkohore, ka hyrë në veprim në vitin 2011. Kërkimet shkencore të realizuara nga studiues të ndryshëm japin fakte për një sërë dëmtimesh shëndetësore tek përdoruesit e rregullt të pishinave. Shkaqet janë të shumëllojshme dhe influencohen nga luhatjet e parametrave fiziko-kimike dhe mikrobiologjikë. Burimi i ujit të furnizimit të pishinës ka rëndësi kryesore, por edhe impiantet e pastrimit, lëndët për disinfektim e antialga dhe sidomos stafi i përgatitur për trajtimin dhe menaxhimin e pishinave, luajnë rol të rëndësishëm në mirëfunksionimin e tyre. Ky studim vlerëson faktorët risk për pishina të shëndetshme dhe i ka ardhur në ndihmë rregullores së re të hartuar për pishinat.

Vlerësimi i kimisë së ujërave të pishinave dhe impakti në shëndet

1

PJESA TEORIKE

KAPITULLI I

1.1. Të përgjithshme

1.1.1 Çfarë janë pishinat?

Një pishinë noti, vaskë noti, pishinë këmbëgjatë ose thjesht një pishinë, është një basen i mbushur me ujë, që është i destinuar për not dhe për rekreacion bazuar në ujë. Pishinat janë të madhësive të ndryshme, ku më e madhja dhe më e thella është pishina olimpike. Pishinat mund të jenë ndërtuar mbi ose në tokë dhe nga materiale të tilla si gunite, metalike, plastike apo material me fibra qelqi. Risia e konstruksioneve të përbëra nga fibra qelqi me një veshje epoksidike dhe shtresa qeramike porcelani, ka çuar në përgatitjen e pre- formave të tipeve të përbëra, me avantazhe të dukshme në krahasim me metodat e vjetra. Përkufizimi për pishinat, sipas rregullores së pishinave është si më poshtë: “pishinë quhet një kompleks i pajisur për larje dhe që ka një ose më shumë basene artificiale që përdoren për aktivitet rekreativ, sportiv, formativ dhe terapeutik që ushtrohet në ujin e këtyre basenëve”. ● Pishinat për “përdorim terapeutik” dhe “termale” quhen ato pishina në të cilat zhvillohen dhe kryhen aktivitete të kurimit dhe rehabilitimit. ● Vaskë e pishinave, quhet një basen artificial, në të cilën uji përdoret për shumë “turne” aktiviteti, me ripërdorim dhe boshatisje periodike dhe mbahet në kushte të përshtatëshme, nëpërmjet impianteve të trajtimit, në varësi të basenit të pishinës. ● Βasen për larje quhen ato basene artificiale, që furnizohen me ujë sipërfaqësor të klasifikuar si ujë larje. Në këto basene, uji që përdoret mbahet në kushte të njëjta nëpërmjet futjes së sasive të ujit të njëjtë në mënyrë të vazhdueshme, sipas disa rregullave teknike dhe mundësive të vetë basenit. Individët që shfrytëzojnë pishinat klasifikohen në : ●“Frekuentues” janë të gjithë ata persona që ndodhen në territorin e pishinës

● “Përdorues” janë persona që lahen dhe që janë në seksionin e pishinave.

Pishina që mund të përdoret nga shumë njerëz ose nga publiku i përgjithshëm quhet publike, ndërsa pishina që përdoret ekskluzivisht nga disa njerëz apo janë të vendosura në një shtëpi janë quajtur private. Shumë klube shëndetësore, palestra dhe klube private janë të pajisura me pishina që i përdorin kryesisht për ushtrim. Po kështu shumë hotele dhe sallone masazhi janë të pajisura me pishina që përdoren për relaksim. Pishinat me ujë të nxehtë, të përdorura për relaksim ose terapi, janë të zakonshme në shtëpi, hotele, klube dhe palestra. Pishinat janë përdorur edhe për sportet e ujit, si dhe për trajnimin e rojeve të plazhit dhe të astronautëve.


2

1.1.2 Historiku i zhvillimit të pishinave

Pishina e parë mendohet se ka qënë në Pakistan zbuluar nga gërmimet e kryera (Mohenjo. 2008 ). Grekërit dhe Romakët kanë përdorur gjithashtu pishina për trajtime atletike në palestra dhe për ushtrime ushtarake. Por një zhvillim pishinat morën në mesin e shekullit 19 ( Lindos. 2008). Pishinat u bënë popullore në vitin 1837 në Angli (G. Maecenas). Popullariteti i pishinave u përhap shumë sidomos pas futjes së garave të notit për herë të parë në Lojrat Olimpike moderne në vitin 1896. Në vitin 1896 u ngrit edhe Shoqata e Notit Amator në Angli. Klubi i Notit në Oxford u vendos në vitin 1909 pranë pishinës¨Temple Cowley¨ e ndërtuar në vitin 1839, e cila ishte pishina publike më e madhe e mbyllur në ato vite. Interesi për konkurset e notit u rrit pas Luftës së Parë Botërore dhe kjo bëri të domosdoshëm përmirësimin e standardeve të pishinave dhe të cilësisë së tyre. Pas luftës së dytë Botërore në SHBA pishinat u bënë shumë popullore dhe ju dha një publicitet i madh në filmat e Hollivudit. Pishinat në shtëpi ishin simbole të dëshirueshme për shumë amerikanë. Më shumë se 50 vjet më vonë koncepti “pishinë noti” në shtëpi ishte i gjithëpranishëm, madje kombe të vogla gëzonin një industri të lulëzuar “pishinë noti”. Rekordin për frymë e mban Zelanda e Re (popullsi-4116900) me 65000 pishina familjare private dhe 125000 spa pishina.

1.1.3 Tipet e pishinave Në bazë të përkufizimit higjeno-sanitar pishinat klasifikohen sipas disa kritereve që janë:

karakteristikat strukturale dhe mjedisore mënyra e përdorimit karakteristikat e ujit të furnizimit qëllimet e përdorimit dhe risku për shëndetin

●Në bazë te karakteristikave strukturale, mjedisore, pishinat ndahen sipas tipeve të mëposhtme: a. Pishina të zbuluara ose të hapura që përbëhen nga komplekse me një ose më shumë basene artificiale me ose pa kufi brënda strukturës b. Pishina të mbuluara ose të mbyllura që përbëhen nga komplekse me një ose më shumë basene artificiale të kufizuara nga struktura ekzistuese c. Pishina e tipit miks, ku përfshihen basene të hapura ose të mbuluara që përdoren në mënyrë të njëkohshme d. Pishina të tipit të konvertueshëm, janë ato komplekse me një ose me shumë struktura, që sipas kushteve atmosferike mund të përdoren të hapura ose të mbuluara. ●Në bazë të përdorimit të tyre mund të ndahen në tipet e mëposhtëm:


3

a. Basene për notarët dhe për stërvitje noti të destinuara për aktivitete, të përcaktuara nga Federata e Notit.("FINA Facilities Rules 2009-2013"). b. Basene për zhytje dhe aktivitete nënujore, që shërbejnë për ushtrim të këtij aktiviteti sipas normave respektive të Federatës së Notit (sporteve të ujit) c. Pishina për lojra (rekreative), që kanë strukturë morfologjike dhe funksionale që janë të përshtatëshme për lojra dhe larje d. Pishina për fëmijë, të cilat kanë ndërtim morfologjik dhe funksional të tillë që thellësia të mos kalojë 60 cm dhe që janë të përshtatëshme për fëmijët e. Pishina polifunksionale, të cilat kanë karakterstika morfologjike dhe funksionale të tilla që i bëjnë ato të përshtatëshme për shumë funksione lojra, larje, gara, zhytje, etj. f. Pishina rekreative të pajisura, të cilat kanë karakteristika dhe paisje të veçanta për rrëshqitje, sistem të formimit të dallgëve, fund të lëvizshëm, etj ●Në bazë të karakteristikave të ujit të furnizimit: a. Pishina me ujë të ëmbël dhe që furnizimi bëhet nëpërmjet rrjetit të furnizimit me ujë të pijshëm dhe / ose pusçpim b. Pishina me ujë të kripur ose ujë deti ●Në bazë të qëllimit të përdorimit Sipas këtij kriteri pishinat klasifikohen si më poshtë: a. Pishina publike, të cilat përdoren nga shumë njerëz ose nga publiku i gjërë. b. Pishina private, të cilat përdoren eksluzivisht nga disa njerëz ose pishina shtëpie. c. Pishina të konkurencës, të cilat përdoren për stërvitje dhe gara noti.

Figura 1.1.3.1 Pishinat publike.


4

Pishinat publike konsiderohen si një qendër e madhe për kalimin e kohës së lirë ose komplekse rekreative. Këto qendra shpesh kanë më shumë se një pishinë, të cilat mund të jenë pishina për të rritur, pishina për fëmijë, e të tjera. Sigurisht që këto pishina janë të shoqëruara edhe me objekte të lidhura me veprimtaritë që zhvillohen. Aty ndodhen dushe për përdorim ndonjëherë të detyrueshme për tu përdorur para dhe /ose pas notit. Gjithashtu këto pishina janë ndonjëherë të shoqëruara me tank zhytjeje. Shumë pishina publike noti kanë gjatësi 25-50 m, por mund të jenë edhe të madhësive të ndryshme.

Figura 1.1.3.2 Pishinat private

Pishinat private janë zakonisht më të vogla se pishinat publike, me madhësi mesatarisht 3.7 × 7.3 m, deri tek 6.1 × 12 m. Pishinat private të ndërtuara në shtëpi mund të ndërtohen të përhershme mbi tokë ose të jenë të çmontueshme gjatë verës. Pishinat private kanë filluar të shtohen në vitet 1950 në rajonet me klimë të ngrohtë të verës, sidomos në Shtetet e Bashkuara. Pishinat private janë dy llojesh, të përherëshme dhe të përkohëshme a. Të përhershme (si publiket, por më të vogla në madhësi) b.Të përkohshme (janë pishina PVC, që mund të blihen në supermarkete dhe të mos përdoren mbas stinës së verës. Ato përdoren kryesisht jashtë në oborre, janë zakonisht të cekëta dhe shpesh anët e tyre janë të fryra me ajër për të qëndruar të ngurta)

Figura 1.1.3.3 Pishinat e konkuruese

Pishinat konkuruese. Në përgjithësi janë të mbyllura dhe të nxehta për të mundësuar përdorimin e tyre gjatë gjithë vitit dhe mbajtjen e rregullave në lidhje me temperaturën, ndriçimin dhe kushtet e tjera. Sigurisht në këtë grup bëjnë pjesë edhe


5

pishinat olimpike. Dimensionet e tyre janë të përcaktuara nga FINA (Federata Internacionale e Notit) dhe janë 50 m të gjata, 25 m të gjera, të ndara në tetë korsi prej 2.5 m plus dy fushat me 2.5 m në çdo anë të pishinës. Temperatura e ujit mbahet 25 ºC deri 28 ºC dhe niveli i ndriçimit 1500 Lux. Thellësia duhet të jetë së paku 2 m. Sipas riskut për shëndetin ● Kategoria e parë, ose me risk te lartë, konsiderohen pishinat që kërkojnë kontroll më të madh se ai i zakonshmi, me anë të testeve kimike të ujit. Sistemi i kontrollit mund të jetë automatik. Testet kimike të ujit duhen bërë 5 herë në ditë për këto lloj pishinash. Këto pishina kanë akses publik me kufizime për moshën, ku fëmijët nuk lejohen pa shoqërim nga të rritur. ● Kategoria e dytë ose me risk mesatar, konsiderohen pishinat, që kërkojnë kontroll gjatë pikut të përdorimit. Testimet mund të bëhen tre herë në ditë. Shembuj të këtyre pishinave janë pishinat e shkollave, parqeve, hoteleve. Këto pishina kanë kufizime të veçanta për grupe përdoruesish. ● Kategoria e tretë ose me risk të ulët konsiderohen pishinat, që kërkojnë kontroll ditor minimal. Testet kimike të ujit mund të kryhen një herë në dy ditë. Këto kategori janë për përdorim vetjak, shtëpiak ose një grup miqsh. (Queensland Health Swimming and Spa Pool Water Quality and Operational Guidelines,October 2004)

1.2 Karakteristikat e ujit të pishinave. Ujërat që përdoren në pishina janë uji i furnizimit, uji që futet në basen dhe uji që ndodhet në basen, të cilët duhet të plotësojnë disa karakteristika fiziko-kimike. 1.2.1 Uji i furnizimit Uji i furnizimit është uji i përdorur për furnizimin e baseneve, për rimbushje pas zbrazjes së plotë apo shtesë (i shtuar për mbajtje konstante të sasisë së tij) dhe uji i përdorur për qëllime higjieno-sanitare. Uji i furnizimit mund të jetë nga rrjeti i furnizimit të ujësjellësave ose nga puset. Të gjitha ujërat e furnizimeve përmbajnë kimikate, disa prej të cilave janë të rëndësishme në lidhje me pishinën dhe sigurinë në to. Uji i pijshëm nga rrjeti i furnizimit të ujësjellsit, mund të përmbajë materiale organike (të tilla si acidi humik, nënprodukte të disinfektimit) dhe nënproduktet nga trajtimi paraprak. Në disa ujëra pusi ndodhen substanca humike dhe amoniak i tretur, që pengojnë efektin e disinfektantit, kur këto ujëra përdoren për pishina pa asnjë trajtim paraprak. Uji i furnizimit duhet të plotësojë të gjithë parametrat e ujit të pijshëm të parashikuara sipas standardit, me përjashtim të temperaturës. Nëse uji i furnizimit nuk sigurohet nga ndërmarja e ujësjellësit, uji duhet të kontrollohet me shpeshtësi sezonale për parametrat e vlerësimit të përshtatshmërisë për ujë të pijshëm.


6

1.2.2 Uji që futet në basen

Uji që futet në basen është uji i përbërë si nga uji i riciklimit ashtu edhe nga uji shtesë i trajtuar siç duhet për të plotësuar kërkesat e nevojshme. Ky ujë duhet të plotësojë disa parametra fiziko kimike sipas tabelës 1.2.2

Tabela 1.2.2 Vlerat e parametrave të ujit që futet në basen . (Ferretti &Bonadonna 2003 Italia). LuciBonadonnamanueleerrettid Lucia Bonadonna

Parametri Uji që futet në basen

Kërkesa fizike Temperatura:

-basen i mbyllur, në pergjithesi -basen i mbyllur, për fëmijë

-basen i hapur

24-32°C 26-35°C 18-30°C

pH për dezinfektim me bazë klori 6.5-7.5 Turbullira në SiO2 ≤2 mg/l SiO2

(ose njesia ekuivalente e Formazinës) Materialet e ngurta pezull

≤2 mg/l

(Filtrimi në membranë 0.45 μm) Materialet e ngurta të mëdha Mungojnë

Ngjyra Vlera e ujit të pijshëm

Kërkesa kimike Klori aktiv i lirë 0.61.8 mg/l Cl

2*)

Klori aktiv i kombinuar <0.2 mg/l Cl2*)

Lëndë organike (analizë me permaganat)

≤2 mg/l O2

Nitrate Vlera e ujit të pijshëm Flokulantë ≤0.2 mg/l Fe ose Al (lidhur me produktin e

perdorur)

Kerkesa mikrobiologjike Koliforme fekal 0 ufc/100 ml

Stafilokokus aureus 0 ufc/100 ml Streptokokus fekal 0 ufc/100 ml

Pseudomonas aeruginosa 0 ufc/100 ml

Llogaritja e kolonisë në 22 °C ≤100 ufc/ml

Llogaritja e kolonisë në 37 °C ≤10 ufc/ml

Uji që ndodhet në basen

Eshtë uji që ndodhet në basenin e notit dhe është në kontakt të drejtëpërdrejtë me larësit. Karakteristikat e tij fiziko kimike duhet të përputhen me vlerat në tabelën e mësipërme.


7

1.3 Kimia e ujit të pishinave dhe mënyrat e rregullimit të treguesve Vetitë kimike të ujit janë esenciale për të pasur siguri dhe qëndrueshmëri në funksionimin e pishinave. Kimikatet që përdoren në pishina për të rregulluar parametrat e ujit përfshijnë disinfektantët, që shkatërrojnë mikroorganizmat e ndryshme, rregulluesit e alkalinitetit dhe pH, për të ruajtur raporte acido-bazike dhe kapacitetin puferik-acid, stabilizuesin e klorit, që shmang humbjet e pa nevojshme të klorit, algacidet, që parandalojnë dhe zhdukin algat. Një proces shumë i rëndësishëm për sigurimin e cilësise së ujit është filtrimi që ndihmon në largimin e materialeve të huaja. Vazhdimisht është diskutuar për faktorët e ndryshëm të cilët kanë efekt në ujin e pishinave dhe si të përdoren kimikatet e pishinave për të pasur një bilanc kimik të plotë. Parametrat kryesorë fiziko-kimike që kontrollojnë cilësinë e ujit të pishinave janë: pH alkaliniteti, fortësia, lëndët e ngurta të tretshme. (http://www.health.state.mo.us/RecreationalWater/Pool SpaChem.pdf)

1.3.1 Përqëndrimi i joneve hidrogjen (pH) pH është një element i rëndësishëm në kiminë e ujit të pishinave. Ky parameter tregon aciditetin ose bazicitetin relativ në ujin e pishinave. Në pishina me alkalinitet të lehtë vlerat e pH luhaten nga 7.4-7.6. Ky interval është shumë i dëshiruar sepse është i përshtatshëm për sytë e njerëzve dhe siguron një optimum përdorimi të klorit të lirë dhe uji nuk bëhet korroziv. Në rastet kur, pH është i ulët (<7), uji bëhet acid, ndodh irritimi i syve, klori mbetës zhduket me shpejtësi, muret plastike të pishinës gërryhen, prishen pjesët metalike të pompave, ulet me shpejtësi alkaliniteti etj. N.q.s pH është shumë i lartë aktiviteti i klorit bëhet inefiçient, ndodh dekolorimi i mureve të pishinës, uji bëhet i mjergullt, filtri punon i sforcuar dhe mund të ndodhi edhe irritimi i syve. Rregullimi i pH Për të shmangur problemet e mësipërme pH duhet të mbahet në intervalin 7.2-7.8. Më i dëshiruar është pH nga 7.2-7.6. N.q.se pH është shumë i ulët duhet të kryhet detyrimisht testi i alkalinitetit. Ngritja e pH zakonisht bëhet me karbonat natriumi. Duhet patur parasysh që uji të riciklohet në basen dhe pastaj të bëhet një testim për pH. Nganjëherë përdoret soda kaustike për të ngritur pH. N.q.s pH vashdon të ngelet i ulët pas disa trajtimeve, atëherë detyrimisht duhet ndryshuar alkaliniteti total, për të rregulluar vlerën e pH. Në tabelën e mëposhtme jepen sasitë në gram të karbonatit të natriumit që duhen shtuar në pishina për rregullimin e vlerës së pH në varësi të volumit të pishinës në rastet kur pH është poshtë vlerës 7.4. Tabela 1.3.1.1 Ngritja e pH me karbonat natriumi (sasia në gram)

Volumi ne litra. pH 3780 18900 37800 56700 75600 94500

7.2-7.4 19 85 170 255 340 454

7.0-7.2 21 113 226 336 454 1245


8

6.6-7.0 35 170 340 454 250 906

poshtë 6.7

53 227 454 2492 906 476

N.q.s pH është shumë i lartë shtohet acid muriatik (ac.klorhidrik 15.7%) ose sodium bisulfat (NaHSO4). Në tabelën e mëposhtme jepen sasitë në ml të acidit muriatik që duhen shtuar në pishina për uljen e vlerës së pH në varësi të volumit të pishinës në rastet kur pH është në vlerat mbi 7.6.

Tabela 1.3.1.2 Ulja e pH me acid muriatik ( 15.7 %, në ml )

Volumi në litra.

pH 3780 18900 37800 56700 75600 94500 189000 7.6-7.8 35 170 340 509 452.8 900 1752

7.8-8.0 42 226 453 641 990 1288 1354

8.0-8.4 71 340 510 773 1031 1893 3780

mbi 8.4 85 453 990 1245 1752 2075 10395

Vlerat e pH luhaten në varësi të ndikimit të disa faktorëve. Acidi, gazi i klorit, uji i shiut, mbeturinat organike ndikojnë në uljen e vlerave të pH, ndërsa karbonati dhe bikarbonati i natriumit, hipokloritet, rritja e algave, shkarkimet e notarëve, trajtimi i ujit ndikojnë në rritjen e vlerës së pH.

1.3.2 Alkaliniteti total Alkaliniteti total lidhet ngushtë me pH dhe është një masë e aftësisë të një solucioni për të neutralizuar jonet hidrogjen. Alkaliniteti shprehet në ppm (pjesë për million) dhe është rezultat i komponimeve alkaline si karbonate, bikarbonate dhe hidrokside por kryesisht i bikarbonateve. Ky kapacitet i ujit për neutralizim (buferizim) është i dëshiruar sepse parandalon ndryshime të mëdha të pH, sa herë që shtohen sasi të vogla acidi ose baze në pishinë. Alkaliniteti total është një masë e rezistencës së ujit për të ndryshuar pH. Alkaliniteti total mbahet në shkallën 80-150 ppm.

N.q.se alkaliniteti total është shumë i vogël, pH ndryshon me shpejtësi, kur një kimikat ose papastërti hyn në ujë. Kjo shkakton korrozion dhe gërvishtje të veshjeve të mureve të pishinave.

N.q.se alkaliniteti total është shumë i lartë, pH bëhet i vështirë për tu rregulluar. pH i lartë shpesh shkakton probleme të tjera si mjergullimin e ujit, ulje të efektit të disinfektantit, probleme me filtrin etj.

Në tabelën e mëposhtme jepen sasitë në gram të NaHCO3 për ngritjen e alkalinitetit total me një shkallë me 10 ppm në bazë të volumit të pishinës të shprehur në litra.


9

Tabela 1.3.2.1 Rritja e alkalinitetit total nga përdorimi i bikarbonat natriumit

Rritja Volumi në litra.

(ppm) 3780 18900 37800 56700 75600 94500 189000

10 63 265 529 795 1060 1324 2646 20 106 530 1059 1589 2118 2648 5299 30 159 793 1590 2383 3179 3973 7932 40 212 1058 2120 3178 4240 5298 10580 50 265 1323 2650 3980 5299 6622 13230 60 318 1588 3176 4764 6353 7940 15876 70 371 1852 3709 5562 7418.6 9271 18522 80 424 2117 4239 6356 8478 10595 21168 90 477 2381 4769 7151 9538 11920 23814 100 530 2646 5299 7945 10598 13244 26460

Në disa raste, për të ngritur alkalinitetin total mund të përdoret karbonati i natriumit. Karbonati i natriumit ngre alkalinitetin 60% më shumë se bikarbonati i natriumit dhe është më i lirë. Problemi me përdorimin e karbonatit të natriumit në ngritjen e alkalinitetit është ngritja e menjëhershme e pH. Kjo mund të shkaktojë mjergullimin dhe formimin e bigorëve. Karbonati i natriumit mund të përdoret për rritjen e alkalinitetit vetëm kur kemi nevojë të rrisim edhe pH, ose kur nevojitet një rritje e vogël e alkalinitetit.

Industria kimike po marketon një rritës të alkalinitetit total, i cili kombinon efektet e Na2CO3 dhe NaHCO3, por që nuk shkakton një rritje të tillë të shpejtë të pH siç bën karbonati i natriumit. Ky produkt quhet sodium sesquicarbonat.

Zvoglimi i alkalinitetit total mund të kryhet nga shtimi i acidit muriatik ose bisulfatit të natriumit. Testet për alkalinitetin total që kërkojnë shtimin e acidit mund të bëhen çdo dy orë. Në tabelat e mëposhtme jepen vlerat në ml të acidit muriatik që duhet të shtohet për uljen e alkalinitetit total me shkallë prej 10 ppm, në varësi të volumit në litra të pishinës si dhe vlerat në gram të bisulfatit të natriumit.

Tabela 1.3.2.2 Zvogëlimi i alkalinitetit total me acid muriatik (30%)

Ulja Volumi në litra.

(ppm) 3780 18900 37800 56700 75600 94500 189000

10 64 322 645 96 1290 1612 3224

20 121 605 1210 1814 2419 3024 6048

30 181 907 1814 2722 3629 4536 9072

40 242 1210 2419 3629 4838 6048 12096

50 263 1314 2628 3942 5256 6570 13140

60 302 1512 3024 4536 6048 7560 15120

70 423 2117 4234 6350 8467 10584 21168

80 484 2419 4838 7258 9677 12096 24192


10

90 544 2722 5443 8165 10886 13608 27216

100 605 3024 6048 9072 12096 15120 30240

Tabela 1.3.2.3 Zvogëlimi i alkalinitetit duke përdorur bisulfat natriumi (gr)

Zvogëlimi

Volumi në litra.

(ppm) 3780 18900 37800 56700 75600 94500 189000 10 8 38 75 113 150 187.5 375

20 15 76 151 227 302 378 756

30 23 113 227 340 454 567 1134

40 30 15 302 454 605 756 1512

50 38 189 378 567 756 945 1890

60 45 227 454 680 907 1134 2268

70 53 265 529 794 1058 1323 2646

80 60 302 605 907 1210 1512 3024

90 68 340 680 1021 1361 1701 3402

100 76 378 756 1134 1512 1890 3780

1.3.3 Fortësia në kalcium

Fortësia në kalcium mat kriprat e kalciumit të tretura në ujë. Në kushte normale kjo nuk përbën një problem për pishinat. Përcaktimi i shkallës së fortësisë së kalciumit është shumë i gjerë por niveli ideal për pishinat me allçi është konsideruar 250 ppm. N.q.se fortësia në kalcium është shumë e ulët, uji mund të gërryej kalcium nga muret e pishinës duke shkaktuar gërvishtje në sipërfaqen e allçisë. Fortësia në kalcium shumë e lartë mund të kontribuojë në formimin e bigorëve dhe mjergullimin e ujit. Për të ngritur fortësinë në kalcium shtojmë klorur kalciumi. Në tabelën e mëposhtme jepen vlerat në gram të klorurit të kalciumit që i shtohen pishinës për ngritjen e fortësisë së ujit me nga 10 ppm në varësi të volumit të pishinës.

Tabela 1.3.3 Ngritja e fortësisë me klorur kalciumi ( gr)

Rritja Volumi ne litra.

(ppm) 3780 18900 37800 56700 75600 94500 189000

10 57 284 567 851 1134 1418 2835

20 113 567 1134 1701 2268 2835 5670

30 170 851 1701 2552 3402 4253 8505

40 227 1134 2268 3402 4536 5670 11340

50 284 1418 2835 4253 5670 7088 14175

60 240 1201 2402 3603 4804 6005 12010

70 397 1985 3969 5954 7938 9923 19845

80 454 2268 4536 6804 9072 11340 22680


11

Për të zvogëluar fortësinë e kalciumit përdoret fosfat natriumi (Na3PO4) anhidër. Një tjetër metodë për uljen e fortësisë së kalciumit është thjeshtë heqja e një sasie të ujit të pishinës dhe hollimin e ujit të mbetur me ujë të freskët.

1.3.4 Lëndët e ngurta të tretshme totale (TDS)

Lëndët e ngurta të tretshme mund të grumbullohen në pishina pas një përdorimi relativisht të gjatë. Këto janë lëndë të ngurta që nuk filtrohen si psh. papastëri, stabilizues, alkacide, pjesë lëkure të frekuentuesve, kremra që përdoren gjatë ekspozimit në diell. Normalisht kjo përbën më pak problem në pishinat e hapura sepse ujërat e shirave gjatë mospërdorimit të pishinave gjatë dimrit ulin lëndët e ngurta të tretshme. Problem më i dukshëm është në pishinat e mbyllura, të cilat shpesh herë duhet të heqin ujin e mbetur dhe ta rimbushim me ujë të pastër të freskët. Shumë pishina mund të boshatisen plotësisht pas 3-5 vjetësh. Pishinë ideale është ajo, uji i të cilës ka përmbajtje të TDS më pak se 450 ppm. Për të ruajtur parametrat e ujit të pishinave futja e ujit të freskët rekomandohet të jetë 30 litra ujë për një banjator në ditë.

Për rregullimin e paramerave të ujit të pishinave përdoren koagulatorët dhe algicidet.

Sulfati i Aluminit (alum) është një flokulant, që përdoret për të kthyer lëndët pezull në ujë në një masë të filtrueshme. Ky është më efektiv në vlerat e pH 7.0 - 8.0.

Algicidet (Gansloser et al.,1999). Kimikati algicid është i nevojshëm të përdoret për kontrollin e algave. (Gansloser et al., 1999)

1.4. Disinfektimi i ujit të pishinave. Disinfektimi i ujit është i nevojshëm si për parandalimin e përhapjes së sëmundjeve nga një person tek tjetri, ashtu edhe për shmangien e rritjes së baktereve dhe algave të padëshirueshme në pishinë. Gjatë disinfektimit të ujit të pishinave duhet të kemi parasysh: • Sigurinë në shëndet • Përputhshmërinë me karakteristikat e ujit të furnizimit (është e nevojshme të përputhet disinfektuesi me pH e ujit të furnizimit) • Llojin dhe madhësinë e pishinës (disinfektuesi p.sh. mund të jetë më lehtësisht i degradueshëm ose të humbasë nëpërmjet avullimit në pishina të hapura) • Aftësinë për të qëndruar në ujë si mbetje pas aplikimit • Ngarkesën banjatore • Operimin në pishinë (p.sh. kapacitetin dhe aftësitë për mbikëqyrjen dhe menaxhimin) • Koston e disinfektantit dhe paisjes disinfektuese Më poshtë po përshkruajmë disinfektantët që përdoren më gjerësisht.


12

1.4.1 Disinfektantët me bazë klori

Shumë lloj disinfektantësh kanë të përbashkët praninë e klorit. Një nga format e disinfektantëve me bazë klorin është gazi i tij, gaz i verdhë në të gjelbër, i rëndë dhe toksik. Ky gaz ka qënë përdorur në luftë në betejën kimike sepse ka potencial të lartë, ekstrem për dëmtim dhe vdekje. Një numër komponimesh të klorit kanë klorin në forma të lehta në përdorim. Ato përdoren me siguri në trajtimin e pishinave të notit. Format e klorit më të përdorshme në ujin e pishinave janë:

Klori i gaztë (100% klor i lirë)

Përdorimi i klorit të gaztë ka avantazh koston më të lirë dhe të qenit më pak i qëndrueshëm për grryerje, por nga ana tjetër ka shumë disavantazhe si rrezikshmëria e lartë për shëndetin, paisjet ushqyese shumë të shtrenjta, kërkesë për dhomë speciale të klorit, trajnim special për stafin përdorues dhe paisje të sigurta, kërkon rregullim konstant të pH për shkak të uljes së shpejtë të tij. Klori i gaztë nuk përdoret për shkak të vetive të tij helmuese, në pishinat publike në shtetin e Karolinës Veriore ne SHBA.

Hipokloriti i kalciumit (granular ose i petëzuar, me 65 % klor aktiv)

Hipokloriti i kalciumit ka avantazh koston e ulët, tretshmërinë në ujë dhe perdorimin me pompë, kurse disavantazhet janë ulja e përqëndrimit të klorit në prani të mjedisit, nuk tretet plotësisht (lë mbetje), në pH të larta (11.7) ndikon në rritjen e pH në pishinë, për shkak të reaktivitetit të lartë mund të shkaktohet zjarr.

Hipokloriti i kalciumit nuk mund të përdoret në formë tablete të mbyllur, në keto raste mund të perdoret një tjetër formë e klorit.

Hipokloriti i natriumit (Solucion me 12.5% klor aktiv)

Disa nga avantazhet e tij janë kostua e ulët në krahasim me përqindjen e klorit aktiv, nuk lë mbetje në tretje, përdorohet me ndihmën e pompave kimike. Ndërsa si disavantazhe mund të përmendim paqëndrueshmërinë në prani të ajrit, peshën dhe të qenit voluminoz, si dhe ndikon në ngritjen e pH kur është pH i larte (10-13)

Acidi trikloroizocianurik (Në formë tablete, 90% klor aktiv)

Ky produkt ka avantazh përqëndrimin e lartë të klorit aktiv deri 90%, qëndrueshmërinë më të lartë (përqindja e klorit nuk ndryshon lehtë), ka peshë më të lehtë në përdorim, kosto të ulët për mos korrodimin e paisjeve, lë shumë pak mbetje në tretje. Si disavantazh përmendim kosto më të lartë në blerje, pH i ulët (pH 2.8), mundësia e ngritjes së nivelit të acidit cianurik dhe nuk është i qëndrueshëm në superklorinim.

Forma të tjera të klorit më pak të përdorshme janë: hipokloriti i litiumit, acidi natrium dikloroizocianurik, acidi kalium dikloroizocianurik.


13

Veprimi disinfektues i klorit Klori në bashkeveprim me ujin jep reaksionin e mëposhtëm:

Cl2 + H2O -----> HOCl + HCl

HOCl është aktiv dhe vret nga përberja e klorit në të. Ky është veprimi real i sanitaritetit. Molekula e klorit vendoset në jonet e mikrorganizave vrasës dhe shkatërron strukturën e enzimave duke i bërë joaktive ose duke i oksiduar. Gjatë disinfektimit klori gjendet në disa forma të tij si më poshtë: ● Klori i lirë mbetës është sasia e klorit në pishinë e cila nuk ka vepruar me substancat e tjera në ujë. Ai është pjesë e klorit aktiv i disponueshëm të disinfektojë ujin e pishinave dhe substancave organike në të. Klori i lire mbetës mund të jetë në intervalet 1-3 ppm. ● Klori i kombinuar është klori në pishinë i cili ka vepruar me substancat e tjera në ujë dhe nuk është aktiv si në gjendjen e tij të lirë. Disa kombinime të klorit janë baktericidet, por ato kontribuojnë pak në procesin e disinfektimit. Klori i kombinuar me amoniak prodhon kloraminat, të cilat shkaktojnë irrritim të syve dhe japin aroma të pakëndshme. Për ketë qëllim klori i kombinuar mbetës mund të mbahet në minimumin e preferuar poshtë 0.2 ppm. Klori total është përqëndrimi i klorit të lirë plus klorin e kombinuar. Për të përcaktuar klorin e kombinuar mbetës testojmë klorin e lirë dhe klorin total.

Klori total – Klori i lirë = Klori i kombinuar

● Klorinimi në pikën e thyerjes (breakpoint) është procesi nga i cili klori i kombinuar dhe disa substanca organike janë “larguar jashtë“ pishinës nga shtimi i një sasie të madhe klori. Veprimi i klorit me amoniakun për formimin e kloraminave ndodh në disa faza dhe çdo fazë konsumon klor të lirë. N.q.s klori shtohet në sasi të mjaftueshme në ujë, klori total mbetës do të ngrihet në pikën që forcon veprimin e amoniakut me klorin. Komponime të azotit dhe klorit janë çliruar nga uji dhe në dukje klori mbetës ulet. Pika në të cilën klori mbetes papritur bie është quajtur ”breakpoint” Williams, K. (1995/1996), Kur është shtuar klori i mjaftueshëm për kaluar”breakpoint”-in, komponimet e klorit të kombinuar zhduken, potenciali i irritimit të syve dhe era e klorit zhduken dhe klori mbetës në ujë është në trajtë klori të lirë. ● Superklorinimi është procesi që bën shmangien e krijimit të kloraminave në pishinë nëpërmjet shtimit të një sasie të madhe klori të ri. Pishinat publike mund të superklorinohen një herë në javë. Sasia e klorit që nevojitet për të arritur ”breakpoint”-in, varet shumë nga sasia e lëndeve organike që vjen në pishina nga notuesit dhe nga niveli i klorit të lirë që ndodhet në pishinë. N.q.s sasia e klorit të kombinuar është njohur atëherë sasia e klorit të lirë që nevojitet është dhjetëfishi i sasisë së klorit të kombinuar. Kur klori i kombinuar mbetës nuk është njohur, superklorinimi arrihet nga shtimi i 10 ppm klor të ri në pishinë. Mëposhtë po japim një grafik të procesit të superklorinimit.


14

Figura 1.4.1 Grafiku i superklorinimit

Tabela e mëposhtme tregon sasitë e komponimeve të ndryshme të klorit, të cilat mund të përdoren per të rritur në 10 ppm sasinë e klorit në pishinë.

Tabela 1.4.1.1 Superklorinimi (Sasia e nevojshme për të prezantuar 10 ppm)

Tipet e klorit Volumi në litra. 3780 18900 37800 56700 75600 94500 189000

HipoNatriu(ml) 284 1656 3107 4732 6309 7571 15142 Hipo

Lithium(ml) 113 566 1057 1586 2152 2718 5436

Hipo Kalcium(gr)

57 284 566 906 1133 1472 2945

Reaksioni kimik që ndodh gjatë superklorinimit. (Matter D , Swimming Pool Chemistry)

2 NH3 + 3 HOCl ------------->N2 (g) + 3 HCl + 3 H2O

Disinfektanti i përdorur ndikon në parametrat e ujit të pishinës. Kjo jepet qartë nga tabela e mëposhtme. Tabela 1.4.1.2 Parametrat në një pishinë ideale në varesi të disinfektantit të përdorur

Parametrat e analizuar

Disinfektanti i përdorur në ujin e pishinave

Klor i gaztë. Hipoklorit kalciumi Hipoklorit Natriumi

Klori i lirë 0.5-1.5 mg/l 0.5-1.5 mg/l 0.5-1.5 mg/l


15

Klori i kombinuar

Gjysma e klorit te lirë

pH 7.2-7.4 7.2-7.4 7.2-7.4 Fortësia në kalcium

75-150mg/l 75 – 150 mg/l Mund të shkojë -300 mg/l - 500 mg/l

75 -150 mg/l

Alkaliniteti 130-200mg/l 80 -120mg/l 120 -150 mg/l TDS TDS e ujit të rrjetit +1000 TDS e ujit të rrjetit

+1000 TDS e ujit të rrjetit +1000

Indeksi Langelier

+0.1-1 +0.1-1 +0.1-1

●Si ndikon pH në klorin e lire mbetës. Klori vepron me ujin për të formuar acidin hipoklorik (HOCl). Reaksioni është i ndryshëm për çdo formë të klorit, por acidi hipoklorik prodhohet nga secili prej atyre reaksionev dhe është forma në të cilën klori shërben më mire si disinfektues. Acid hipoklorik është një acid i dobët dhe lehtësisht i disocijueshëm në jone hipoklorite siç tregohet më poshtë.

HOC1 H+ OC1- Hipoklorit Rritje pH--------------> Jone Hidrogjen + Jone Hipokhlorite

Acid <- ----------------- ulje pH Acid hipoklorik dhe jonet hipoklorite llogariten si klor i lirë mbetës në provën me kit-test por vetëm pjesa e acidit hipoklorik është disinfektues efektiv. Acid hipoklorik është 100 herë më i shpejtë se joni hipoklorit në vrasjen e një mikroorganizmi. Bilanci midis acidit hipoklorik dhe joneve hipoklorite ndikohet nga vlerat e pH. Sa më i lartë të jetë pH aq më pak acid hipoklorik është i pranishëm dhe aq më pak efektiv bëhet klori i lirë. Në pH 7.2, rreth 66% e klorit të lirë është acid hipoklorik. Në pH 7.8 vetëm rreth 33% e klorit të lirë është acid hipoklorik. Kështu, kontrolli i pH është thelbësor për ruajtjen e efektshmërisë së klorit si një disinfektues. Vlerat më të pranueshme të pH janë nga 6.5-7.6 (Deutsches Institut für Normung, 1997a) Tabela 1.4.1.3 Efektiviteti i pH në klorin e lirë mbetës dhe ekuilibri midis dy formave të tij. Acid hipoklorik HOCl(aktive)%

pH Jone hipoklorite

OCl- (inaktive) % 90 6.5 10 73 7.0 27 66 7.2 34 45 7.6 55 21 8.0 79

●Stabilizatori – Acidi Cianurik Acidi hipoklorik është një molekulë shumë e paqëndrueshme që shpërbëhet shpejt në praninë e diellit. Kjo rezulton në humbje të konsiderueshme të klorit të lirë në pishinat


16

e ekspozuara ndaj diellit. Stabilizimi i duhur i klorit me acid cianurik ngadalëson shpejtësinë e shpërberjes së klorit pa kryer aktivitetin e oksidimit dhe disinfektimit. Reagimi i klorit të lirë me acid cianurik prodhon një formë të klorit të kombinuar (chlorimide) i cili është mjaft aktiv për qëllimin e disinfektimit dhe tregon klorin e lirë mbetës. Stabilizimi i përshtatshëm arrihet në vlerat 30-50 ppp acid cianurik. Pishinat e hapura duhet të trajtohen fillimisht me 40 ppm acid cianurik. Tabela e më poshtme mund të përdoret për përcaktimin e sasisë së acidit cianurik që nevojitet për stabilizim. Tabela 1.4.1.4 Rritja e nivelit të acidit cianurik (gr)

RritjaACY ppm

Volumi në litra.

3780 18900 37800 56700 75600 94500 189000 10 11 184 870 566 755 906 1812 20 71 870 793 1133 1510 1812 3775 30 71 31.3 604 906 1208 1510 5663 40 85 283 566 906 1133 1472 7550 50 184 906 2378 2831 3775 4757 9513

Acidi cianurik tretet shumë ngadalë prandaj duhet të tretet në ujë të ngrohtë para se të futet në pishinë. N.q.s nuk tretet më parë në ujë të ngrohtë ai mund të kërkojë disa ditë për tu tretur plotësisht. N.q.s është përdorur acidi cianurik, ai mund të hiqet vetëm kur të largohet uji me shplarje të pishinës me ujë me presion. Produktet e stabilizuara të klorit, si acidi trekloroizocianurik, do të shtojnë stabilizuesin në pishinë dhe mund të shkaktojnë rritjen graduale të përqendrimit të acidit cianurik. Sasia e shtuar e acidit cianurik mund të interferojë me procesin e disinfektimit dhe në përqendrimet më të larta se 100 ppm, mund të shkaktojë “ bllokimin e klorit “ dhe mjergullim të pishinave. Niveli i acidit cianurik mund të ulet me largimin e një pjese të ujit jashtë pishinës dhe hollimin e pjesës tjetër me ujë të freskët. Në përgjithësi acidi cianurik mbahet në nivelet poshtë 60 ppm. Vlera më e mirë e acidit cianurik është 15 mg/l (Grohmann & Carlson, 1977; (PWTAG, 1999) deri në 50 mg/l. Format e stabilizuara të klorit nuk mund të përdoren për superklorinim sepse mund të rritet niveli i acidit cianurik.

1.4.2 Prodhimi elektrokimik i klorit në formën e acidit hipoklorik. Në pishina përdoret për disinfektim edhe klori në formën e acidit hipoklorik. Ky acid prodhohet direkt në vend, duke arritur ta marrim atë në formën që nuk tregëtohet. Prodhimi i tij realizohet nga elektroliza e tretësirës 0,5-1,0% të NaCl, e cila jep jonet hipoklorite dhe acidit hipoklorik të ndara nga jonet hidokside dhe natrium. Acidi hipoklorik i prodhuar në këtë mënyrë ka cilësi më të lartë për shkak të selektivitetit të lartë të kësaj metode ndaj hidroksidit të natriumit. Eliminimi i sodës kaustike bën të mundur disinfektimin në pH të lartë pa elementet shoqërues, si në rastin kur përdorim hipokloritin e natriumit. Kjo tretësirë dozohet në një pH neutral (7-8), në këtë mënyrë jep efikasitet më të lartë me kohë kontakti të shkurtër. Barazimet e plota kimike janë si më poshtë.


17

Cl2 + H2O —› HOCl + HCl HOCl —› OCl- + H+

Ekuilibri midis dy formave, acidit hipoklorik (HOCl) dhe joneve hipoklorite (OCl- ) favorizohet nga vlerat e pH. Në pH 7.2 acidit hipoklorik (pjesa aktive) është 66 %. Acidi hipoklorik i prodhuar në këtë mënyrë prodhohet në varësi të kërkesës bakteriale në ujë, ka aftësi spore vrasëse dhe në nivele të disinfektantit mbetës mbi 12 ppm në ujin e trajtuar, ai nuk lë as erë minimale apo shije të klorit. Produktet inorganike, (trihalometane THMs, klorite, klorate dhe jonet klorure) formohen edhe kur përdoret kjo mënyrë, por ato mbahen në ekuilibër dhe në nivele shumë të ulëta. Kështu, këto produkte janë rreth 30% deri 50% më të ulta të krahasuar me rastin kur përdorim hipoklorit natriumi dhe okidante të tjerë. ( http://www.envirolyteusa.com/Technology.asp)

●Trajtimet pa klor

Disa produkte janë përdorur që të kryejnë oksidim organik pa përdorimin e klorit. Pishinat të cilat i përdorin këto produkte mund të arrijnë reduktimin e lëndëve organike pa mbyllje të pishinës, duke realizuar tretjen dhe shpërndarjen e kimikateve. Këto produkte janë më të shtrenjta se klori, por mund të jenë të preferuara, kur është e nevojshme për të mbajtur një pishinë të hapur.

1.4.3 Disinfektantët me bazë bromi

Komponimet e bromit veprojnë më ngadalë se komponimet e klorit, dhe bromi është më stabël dhe më pak i avullueshëm nga dielli. Disocijimi i acidit hipobromik në jone bromure është më pak i ndjeshëm nga pH sesa reaksioni korrespondues i klorit. Kjo bën që aktiviteti i bromit të shfaqet në një shkallë më të gjerë pH-i sesa ai i klorit. Bromi kombinohet me amoniakun dhe formon bromaminat e ngjashme me kloraminat tek klori. Bromaminat ndryshe nga kloraminat janë bakteracide efektive dhe nuk prodhojnë atë shkallë të aromës dhe irritim të syve si kloraminat. Bromi është më pak i ndjeshëm se klori nga temperaturat e larta dhe produktet e azotit, kështu që përdoret në ujërat e nxehta të Spa-ve. Bromi është më i shtrenjtë se klori dhe nuk është akoma i përhapur në operimin e pishinave. Forma më e përdorshme në pishina dhe ujërat termale është kompozimi organik bromo-chloro-dimethylhydantoin i cili përmban së bashku me bromin dhe klorin. Produkti tregëtohet në emra të ndryshëm, në formë tabletash. Bromi i mbetës duhet të mbahet në koncentriket 2-4 ppm. Ai matet me kit-testin DPD1 që përdoren për përcaktimin e klorit të lirë. N.q.s kit-testi nuk përmban shkallën e bromit bromi i mbetur është afërsisht 2.25 herë leximin e shkallës së klorit. (PWTAG, 1999).

● Disinfektanti Biguanide

Një disinfektant tjetër përveç klorit dhe bromit i cili është i miratuar si disinfektant primar në pishinat publike është polyhexamethylene biguanide. Biguanide duhet përdorur në koncentrimin 30-50 ppm dhe pH 7.2-7.8 për të mbytur mikrobet dhe për të kontrolluar rritjen e algave. Për të testuar biguanidin mbetës përdoret një test-kit special. Avantazhi kryesor i biguanide është që përqendrimi disinfektues mbetës është mjaft stabël kështu që kërkon më pak rregullime se i klorit. Në këtë rast nuk ka nevojë


18

për ushqyes automatik. Biguanide nuk është një oksidues dhe nuk do të shkatërrojë mbeturinat organike siç bëjnë klori dhe bromi. Ajo duhet të përdoret së bashku me trajtimin ” shock peroksid” për të parandaluar akumulimin e mbeturinave organike në ujin e pishinës. Biguanide është i papajtueshëm me klorin dhe shumicën e algicideve. Klori si disinfektant në ujë mund të shkaktojë turbullim të pishinave biguanide. Biguanide rrit ngjyrosjen nga metalet e tretura në ujin e pishinës. Kështu që, në rastin e algicideve me bazë bakër, gjeneratorëve me jone bakri dhe në pishinat me ngrohje nuk duhet të përdoren biguanide, por të përdoren vetëm kimikate të rekomanduara nga prodhuesit e disinfektuesëve.

1.4.4 Disinfektimi i pishinave duke përdorur sistemin UV.

Në ujin e pishinave mund të gjenden mbi 60 lloj patogjenesh notuese, ku përfshihen alga, bakterie, spore, viruse. Në shumë pishina për të ulur ngarkesën mikrobike përdoret klori si element disinfektimi. Por siç është bërë e qartë dhe më sipër nga proçesi i disinfektimit me klor formohen nën produktet e klorit siç janë kloraminat. Kloraminat shkaktojën"sytë e kuq", acarim të lëkurës, erë karakteristike të pishinës. Nga përdorimi i një sistemi disinfektimi me Ultraviolet, përqendrimi i kloraminave është reduktuar ndjeshëm. Disinfektimi i pishinave me sistemet UV ul ndjeshëm konsumin e klorit deri në 50% pa rritje të ngarkesës mikrobiale. Përqëndrimi i kloraminave ulet në mënyrë drastike, për arsye të përdorimit të sasisë më të vogël të klorit dhe shkatërrimit të kloraminave nga rrezatimi UV. Energjia elektro-magnetike e këtij rrezatimi futet në qelizat në hojet e mureve të baktereve, virueseve, algave dhe të gjithë patogjeneve duke bërë shkatërrimin e tyre. Ky sistem siguron nivel të lartë të sanitetit dhe redukton sasinë e nevojshme të klorit për të mbajtur cilësinë e ujit. Rrezatimi ultraviolet është teknologjia më e mirë e përshtatshme për disinfektimin e pishinave dhe rritjen e sigurisë së tyre.( Saunus, 1998). Analizat laboratorike e konfirmojnë sigurinë e tyre.

Avantazhet të tjera të sistemit te disinfektimit UV janë:

● Ul ngarkesën e përgjithshme bakteriale. ● Redukton sporet si GuardiaCryptosporidium të cilat nuk mund të largohen nga hipokloritet. ● Redukton Legionellen në ujë. Disavantazhet e përdorimit të UV janë: ● Mungesa e testit në terren, nuk krijon mundësi që të përcaktojmë efikasitetin e procesit, të dëshirueshëm për menaxhimin e cilësisë së ujit. ● Paaftësia e saj për të siguruar ndonjë kapacitet disinfektimi mbetës për të mbrojtur kundër rikontaminimit (Parrotta&Bekdash1998).


19

Figura 1.4.4 Sistem i disinfektimit të pishinës duke përdorur UV sistem me prurje të ujit të trajtuar 380 m3/h

1.4.5 Disinfektimi me Ozon

Ozoni konsiderohet si agjent oxidimi nga më të fuqishmit për disinfektimin e ujit të pishinës (Rajs, 1995; Saunus, 1998). Ai prodhohet në vend dhe është potencialisht i rrezikshëm, veçanërisht për operatorët në dhomat e trajtimit. Ai është i papërshtatshëm për përdorim si një disinfektues mbetëes, pasi është i avullueshëm, është toksik dhe është më i rëndë se ajri, duke çuar në efektet negative shëndetësore (Loker, 1996). Procesi i ozonimit është i shoqëruar nga deozonimi pra, nëpërmjet shtimit të një disinfektuesi mbetës (dmth disifnektant me bazë klorin ose bromin ). Sasia e ozonit që dozohet në ujë është 0.8 dhe1.5 g/m3 në varësi të temperaturës, kërkesave oksiduese të ujit dhe të arrijë një tretje të ozonit për disa minuta. Nën këto kushte, ozoni oksidon papastërti të shumta, nënproduktet e klorinimit dhe mikroorganizmat (disinfektim), duke zvogëluar sasinë e disinfektuesit të mëvonshëm mbetës (domosdoshmeri për ujin e pishinës). Përdorimi i bashkërenduar i ozonit dhe disinfektanteve të tjerë mundëson që disinfektanti mbetës të përdoret në sasi më të vogel (klori ose bromi). Ozoni mund të thithet nga përdoruesit e pishinës dhe stafi prandaj ozoni i tepërt duhet të shkatërrohet nga deozonimi (duke përdorur karbon aktiv ose shkatërrimin termik). Kloraminat oksidohen nga ozoni në klorure dhe nitrate (Eichelsdörfer &Jandik, 1979, 1984) dhe nënproduktet e disinfektimit shkatërrohen duke dhënë nivele shumë të ulëta të THMs (<0.02 mg/ l) (Eichelsdörfer etal,1981; Eichelsdörfer, 1987) dhe komponime organike të klorit. Përdorimi i ozonit i kombinuar me klorin (për të siguruar një disinfektant mbetës në të gjithë pishinën ) është një mënyrë më e shtrenjtë se ajo që përdor vetëm klorin.

1.4.6 Paisjet e përdorura për disinfektim suplementar. Një shumëllojshmëri pajisjesh për procesin e disinfektimit tregëtohen për tu përdorur në pishina. Më të zakonshëm janë gjeneratorët me jone bakër/argjend, gjenerator ozoni, gjenerator me llampa ultraviolet. Çdo aparaturë ofron disa veprime disinfektimi, por ato nuk janë të pranueshëm si disinfektant primar në pishinat publike


20

sepse ato janë shumë të ngadalta dhe nuk japin disinfektant mbetës. Pajisjet për disinfektim suplementar n.q.s përdoren, duhet të përdoren të kombinuara me klorin ose bromin mbetës.

1.4.7 Krahasimi i metodave të disinfektimit

Gjat operimit në pishina përzgjedhim disinfektantin duke pasur parasysh një sërë faktoresh, si avantazhet, disavantazhet, koston, qëndrueshmërinë e tyre. Po paraqesim më poshtë avantazhet dhe limitet, metodat e disinfektantit të përdorur. (http://www.envirolyteusa.com/Technology.asp) Tabela 1.4.7 Krahasimi i metodave të disinfektimit

Disinfektanti Përshkrimi Avantazhet Limitet Hipokloriti Mund të jetë në

formë të lëngëta dhe pluhur (përqendrimi tregetisë-10-20%)

•Efektive kundër shumicës së mikroorganizmave pathogene •Relativisht të sigurt gjatë magazinimit dhe përdorimit

•Jo efikas ndaj (Giardia, Cryptosporidium) • Humb aktivitetin e saj gjatë ruajtjes afat-gjatë • Formohen trihalomethane.

Klori

Përdoret në gjendje të gaztë Kërkon masa të rrepta sigurije.

• Efikasitet si oksidant dhe disinfektues •Efikasitet ne elminimin e shijes dhe aromës • I aftë për të kontrolluar rritjen e algave dhe mikroorganizmave •Zbërthen ndotesit organike •Zbërthen H2S,cianuret, amoniakun dhe komponimet e tjera të azotit.

• Kërkesa të rrepta për transportin dhe magazinimin • Rrezik potencial për shëndetin në rast të një rrjedhje. • Formimi i nënprodukteve të disinfektimit

Tretësirë anodike e acidit hipoklorik

Veprimi elektro-kimik i solucionit të kripës në elektrolizer me membranë që prodhon acidin hipoklorik

•Disinfektant i fortë dhe agjent oksidimi •Shumë efektiv kundër të gjithë llojeve të baktereve dhe viruseve • Efektivitet te larte si agjent sporicidal. •Efektiv në eliminim te shijes së keqe dhe aromave • Largues i shtreses se biofilmit • Formon më pak komponime te halogjenuara •Nuk ka veprim toksik nga produktet klorite(ClO2-) dhe klorate(ClO3-) •Nuk ka intoksikim akut ose kronik kur hollohet me ujë

• Mund të kërkohet ventilim në dhomën e instalimit për të hequr tymin

Rrezet Ultraviolet

Ekspozimi në ujë i rrezeve UV i aftë për vrasjen e llojeve të

•Nuk kerkon ruajtje dhe transport

•Nuk formon nënprodukte

. •Nuk ka efekt mbetës.

•Nuk ka efçience kundër


21

ndryshme të organizmave.

(Giardia, Cryptosporidium).

•Kërkon shpenzime të konsiderueshme për paisje dhe mirembajtje teknike.

•Kërkon shpenzime të konsiderueshme operacionale.

•Aktiviteti i disinfektantit varet nga turbullira, fortësia e ujit, sedimentet në siperfaqe etj. divijacione të burimit të energjisë që ndikon në gjatesinë e valës.

Ozoni

Ka qenë përdorur për disa dekada në disa prej vendeve evropiane për qëllim të disinfektimit, eliminimit të ngjyrës , kontrollin e shijes dhe erës

•Disinfektues i fortë dhe agjent oksidimi •Efektiv i lartë kundër Giardia, Cryposporidium dhe çdo mikroflore tjetër patogjene • Lehtësues per heqjen e turbullires nga uji dhe shijeve dhe aromave te huaja •Nuk formojnë THM

•Formon derivateve të tjerë, duke përfshirë: aldehidet,ketonet,acidet organike, etj

•Kërkon përdorimin e filtrave biologjikisht aktiv

•Nuk siguron efekt mbetës të disinfektimit •Kërkon shpenzime të rëndësishme fillestare për pajisjet •Shpenzime të konsiderueshme për operatorët` trajnim dhe mbështetje në instalim

1.5. Kimikatet në ujin e pishinave 1.5.1Amoniaku në ujin e pishinave Mekanizmi kryesor i formimit të amoniakut në pishina është biologjik dhe jo kimik. Lirimi i urinës në pishina është vlerësuar në mënyra të ndryshme me mesataren midis 25 dhe 30 ml për banjator (Gunkel &Jessen, 1988) dhe vlera më e lartë 77.5 ml (Erdinger et al.,1997Ã). Urina është burimi kryesor i përbërësve të azotit në ujin e pishinave (Jandik, 1977). Edhe pse më shumë se 80% e përmbajtjes së azotit total në urinë është i pranishëm në formën e uresë dhe përmbajtja e amoniakut është e ulët (afersisht 5%), uji i pishinës ka përqëndrime të konsiderueshme të amoniakut. Kjo vjen kryesisht nga hidroliza e uresë. Hidroliza e uresë nën veprimin e enzimës ureazë bëhet sipas ekuacionit të mëposhtëm:

(NH2)2 CO + H2O → CO2 + 2NH3


22

Në tabelën e mëposhtme (Tabela 1.5.1) jepet shpërndarja e azotit total dhe komponimeve të azotuara në urinë dhe pështymë e llogaritur statistikisht, bazuar në mostrën e urinës 24 orëshe. Tabela 1.5.1 Fraksionet e tjera përbërëse në urinë dhe pështymë (Judd & Bullock,2003)

Komponimet e azotuara.

Përshtyma Urina

Përmbajtja mesatare (mg/l)

Pjesa e azotit në (%)

Përmbajtja mesatare (mg/l)

Pjesa e azotit në (%)

Ureja 680 68 10240 84 Amoniaku 180 18 560 5 Amino-acidet 45 5 280 2 Creatinina 7 1 640 5 Komponime të tjera

80 8 500 4

Azoti Total 992 100 12200 100

1.5.2 Kloraminat në ujin e pishinave

1.5.2.1 Formimi i kloraminave Klori, si element disinfektues i zakonshëm, bashkëvepron me komponimet organike të azotuara dhe formon kloraminat (Taras, 1953; Isaak & Morris, 1980). Gjatë analizave maten dy forma të klorit, klori residual i kombinuar, që nënkupton klorin e lidhur në formën e kloraminave dhe klori residual i lirë, që tregon klorin në format e acidit hipoklorik (HOCl) dhe të joneve hipoklorite (ClOˉ). Kloraminat gjenden në dy forma:

Format inorganike janë monokloramina NH2Cl, dikloramina NHCl2, trekloramina NCl3.

Format organike kanë një radikal R-CH2, ku radikali mund të jetë CH3, C2H5. Reaksioni kimik midis amoniakut dhe klorit jep si produkt kloraminat. Lloji i kloraminave të formuara varet nga sasia e klorit dhe amoniakut (Hankin 2001)

NH3+Cl2→NH2Cl +HCL (kur raporti Cl2 / NH3 është 3-5:1)

NH2Cl +Cl2→NHCl2 + HCL (kur raporti Cl2 / NH3 5-7 :1)

NHCl2 +Cl2→ NCl3 +HCl (kur raporti Cl2 / NH3 është më i lartë) 1.5.2.2 Ndikimi i pH në formimin e kloraminave Llojet e kloraminave që formohen nga reaksioni midis amoniakut dhe klorit varen gjithashtu edhe nga pH, përveç raportit midis tyre. Kështu, në pH 7.5-9 formohet produkti i parë i serisë së kloraminave, monokloramina. Monokloraminat kanë rol eficient në inaktivizimin e baktereve, biofilmave, në sajë të fuqisë më të lartë penetruese të klorit të lirë. Monokloraminat mund të përdoren për disinfektim, kur


23

janë në përqëndrim 1.5-2.5 mg/l. Disavantazhi kryesor është se janë disinfektues më të dobët se klori i lirë. Veprimi i tyre ndaj viruseve është i dobët. Një problem potencial në përdorimin e kloraminës si disnfektant është nitrifikimi shkaktuar nga veprimi oksidues i baktereve oksido-amonioum në tepricë amoniaku dhe përdorimi jo korrekt i dozës. (Gower&Faller 2001) Në vlera të ulta të pH 4-6, formohen dikloraminat dhe për vlera më të ulta formohen trekloraminat. 1.5.2.3 Largimi i kloraminave nga uji Kloraminat mund të largohen nga uji duke përdorur karbon aktiv, me shpejtësi të rrjedhjes të ulet dhe kohë kontakti 5-10 min. Gjithashtu për largimin e kloraminave mund të shfrytëzohet përdorimi i agjenteve reduktues si sodium sulfit, sodium bisulfit, ac askorbik. Zierja dhe ajrimi janë metoda ineficente për largimin e monokloraminave nga uji (Hankin 2001). Klori i lirë duhet të mbahet në vlerë 1 mg/l për të ulur kloraminat. Për largimin e kloraminave përdoret procesi i superklorinimit që është shpjeguar në kapitullin 1.4 1.5.2.4 Përqëndrimet prag të kloraminave Të gjitha llojet e kloraminave kanë erë të pakëndëshme që shfaqet në përqendrime të caktuara të tyre. Kufiri ose pragu për erën, për monokloraminën është në përqëndrimin 0.65 mg/l dhe për shijen e pakëndëshme është 0.48 mg/l. Dikloramina jep aromën e klorit në ujë, kurse monokloramina nuk e jep këtë erë dikloramina mund të japi shqetësime në përqëndrimin 0.5 mg/l. Problemet me shijen dhe aromën varen nga raporti i dikloraminës me monokloraminën, kur ky raport kalon mbi 20 % për dikloraminën.(Hankin 2001) Trekloramina që është me irrituesi, shfaq një aromë fortësisht të pakëndëshme edhe kur përqëndrimi në ujë është më i ulët se 0.02 mg/l. Së bashku me dikloraminën jep aromën e pakëndëshme në pishinat e mbyllura. Diferenca e avullimit të kloraminave ndikon në shpejtësinë e largimit të tyre nga uji. Shpejtësia e largimit të dikloraminës dhe trikloraminës është respektivisht 3 dhe 300 herë më e madhe se shpejtësia e monokloraminës. Më poshtë po japim disa parametra fiziko-kimik në basenet e pishinave në disa vende. (Ferretti & Bonadonna 2003 Italia) ,Queensland Health Swimming and Spa Pool Water Quality and Operational Guidelines(October 2004) Tabela 1.5.2.4 Vlerat e treguesve fiziko-kimik të ujit në basene në disa venden dnadonnamanuele Ferrettid Lucia Bonadonna

Parametrat Shqiperia Italia Australia Temperatura: -basen i mbyllur në përgjithësi. -basen i mbyllur, për femije -basen i hapur

24-32°C

26-32°C

18-30°C

24-32°C

26-32°C

18-30°C

>26 °C

>26 °C

pH për disinfektim me baze klori

6.5-8.5 6.5-7.5 7.2-7.8

Klori aktiv i lire 0.71.5 mg/l Cl

2*)

0.71.5 mg/l Cl2*) 1.5-3mg/l (vlera 3mg/l,

kur temp>26 °C )


24

Klori aktiv i kombinuar <0.4 mg/l Cl2*) <0.4 mg/l Cl

2*) <1mg/l

Në vende të ndryshme përdoren norma të ndryshme. Në Kolorado te SHBA, klori i lirë mbahet brenda intervalit ideal 1-3 mg/l dhe vlera maksimale 5 mg/l. Kur përdoren alternativat e tjera si ozon, klori i lirë mund të mbahet 0.25 mg/l (Water Quality Control Division 1998 DPHE Kolorado). 1.6 Cilësia mikrobiologjike e ujit të pishinave. Në të gjitha ujërat e pishinave ndodhen normalisht edhe disa lloj mikroorganizmash që shkaktojnë efekte shëndetësore tek banjatorët. Njerëzit që notojnë në pishina mund të bien në kontakt me to, kur disinfektues si dioksidi i klorit, ozoni, klori, UV nuk i kanë shkatërruar plotësisht. Cilësia mikrobiologjike e ujit në pishina vlerësohet duke matur përqëndrimet e baktereve të ndryshme. Ngarkesa mikrobiale përcakton cilësinë higjienike të ujit dhe eficencën e disinfektantit. Këtu po japim disa baktere dhe sëmundjet që ato mund të shkaktojnë në ujrat e pishinave. E.coli ( koliforme fekal ) është një baktere normale nga traktet e zorrëve të organizmave me gjak të ngrohtë dhe është gjithmonë e pranishme në feçe. E. Coli është ekskluzivisht me origjinë fekale dhe nuk rritet në ujë. Rezultatet e matjeve raportohen normalisht si CFU/100 ml ujë të testuar. Prania E.coli, tregon që sistemi i disinfektimit është i pamjaftueshëm Pseudomonas aeruginosa Pseudomonas aeruginosa është një patogjen që gjendet zakonisht në tokë, ujë dhe bimësi me dimensione 0.5-1 μm × 1.5-4 μm. Ajo gjithashtu mund të gjendet në feçe të njeriut dhe të kafshëve. Ajo rrallë shkakton infeksion në njerëz të shëndetshëm, por mund të kolonizojë sistemet e dëmtuara, të tilla si plagët dhe sytë e dëmtuar (Seyfried & Cook, 1984; Van Asperen et al,1995). Individët me imunitet të dobët janë veçanërisht të rrezikuar. Pseudomonas Aeruginosa mund të rritet në temperaturën selektive 41-42°C (Çmimi & Ahearn, 1988) ku shumica e mikroorganizmave nuk mbijetojnë, duke e lejuar atë të riprodhohet me numër të lartë dhe të shkaktojë infeksionet e veshit dhe syrit. Edhe pse relativisht rezistent nga një varg disinfektantesh, klorinimi i pishinave duhet të jetë i mjaftueshëm për të vrarë këtë bakter. Rezultatet laboratorike për Pseudomonas aeruginosa raportohen normalisht si CFU/100 ml ujë të testuar. (Kush & Hoadley, 1980;. Ratnam et al, 1986; Price& Ahearn, 1988). Pishina ka nevojë për superklorinim, ose të paktën një dozë ”shock” të klorit në rrjedhën e sipërme të filtrit për të eliminuar ndonjë mikroorganizëm që mund të jetë strehuar në ujë dhe në filtra. Stafilokokus aureus mund të përdoret për të përcaktuar kontaminimin jo-fekal. Staphylococcus është gjetur shpesh në ujë, kur banjatorët janë të pranishëm dhe është i lidhur me lëkurën, flokët, zbokthin dhe sekrecionet nazale. Kur ky mikroorganizëm është i pranishëm në ujë, tenton të qëndrojë në siperfaqe. Stafilokokus aureus mund të kontrollohet nga heqja efektive e ujit në sipërfaqe nëpërmjet ulluqeve derdhëse si dhe filtrimit të mëvonshëm. Në një pishinë të menaxhuar dhe mirëmbajtur, Stafilokokus aureus normalisht nuk duhet të zbulohet në 100 ml/ujë.


25

1.7 Cilësia e ajrit të pishinave të mbyllura Cilësia e ajrit të pishinave të mbyllura është e lidhur me cilësinë e ujit të pishinave. Pëbërësit kimik të ujit të pishinave kalojnë në ajrin e tyre dhe ndikimin kryesor në cilësinë e ajrit e kanë kloraminat që çlirohen nga uji. Këtë po shpjegojmë më poshtë.

1.7.1 Kloraminat dhe cilësia e ajrit të pishinave të mbyllura. Siç u përmend edhe më sipër, nga klorinimi i ujit të pishinave formohen kloraminat të cilat duke dalë në ajër shkaktojnë disa probleme shëndetësore tek stafi dhe përdoruesit e pishinave. Zakonisht vihen re sy të skuqur, acarim të hundëve ose vështirësi në frymëmarrje pas hyrjes në ujë. Ekspozimi ndaj kloraminës në atmosferën e pishinave u studiua në Francë nga Heryetal al.(1995) në përgjigje të ankesave të syve dhe irritimit të traktit respirator nga frekuentuesit e pishinave. Ndotesit në ajrin e pishinave janë zakonisht komponime të kombinuara me produkte të disinfektimit. Ato gjenden në përqëndrime deri në 0.84 mg/m3 dhe kur janë në përqëndrime të larta në ujë dalin edhe në ajër. Frymëmarrja në ajrin e ngarkuar mund të shkaktojë një sërë simptomash në varësi të përqendrimit të irrituesit në ajër dhe kohës së qëndrimit në ajrin e ndotur. Simptomat e ekspozimit ngacmues në ajër mund të shkojnë nga simptoma të buta të tilla si kollitje e lehtë në simptoma të rënda, të tilla si e astmës (Emanuel BP.1998) (Ratner J, Griffiths( 1995) Frymëmarrja rutinë me irritues mund të rrisi ndjeshmërinë për llojet e tjera të ndotësve të tillë si, kërpudhat dhe bakteret. Në pishinat e mbyllura, prezenca e këtyre irrituesve në ajër është pjesërisht për shkak të qarkullimit të dobët të ajrit. Lëvizja e dobët e ajrit të freskët mbi sipërfaqen e pishinës, e kombinuar me përdorimin e pajisjeve të riciklimit të ajrit për të kontrolluar shpenzimet për ngrohje, të çon në shkëmbimin e dobët të ajrit. Riciklimi i ajrit largon lagështirën nga ajri, por ai nuk sjell ajër shumë të pastër. Kjo mund të kursejë energjinë për ngrohje, por krijon probleme shëndetësore për përdoruesit dhe stafin( Emanuel 1998). Ajri i ricikluar bëhet i ngopur me kloramina, në këtë mënyrë ai nuk mund të thithë produkte (kloraminat) që vijnë nga uji i pishinës. Kloraminat qëndrojnë në ujin e pishinave duke acaruar më tej notuesit në skuqjen e syve dhe hundës. Ajri i freskët është i rëndësishëm. Superklorinimi mund të jetë një mënyrë efektive për të hequr ng uji i pishinës këto nënprodukte, por nuk do të funksionojë në qoftë se ajri është i ngopur me irritues dhe ventilimi nuk është i përshtatshëm. Cilësia e dobët e ajrit të brendshëm rregullohet përmes kombinimit të masave parandaluese si: ▪Përmirësimi i lëvizjes së ajrit mbi pishinë dhe rritja e normave të qarkullimit të ajrit nëpërmjet hapjes të të gjitha dyerve dhe dritareve në zonën e pishinës për të rritur lëvizjen e ajrit mbi sipërfaqen e pishinës (Norma e duhur për ajrim duhet të jetë të paktën 10 liter ajër i freskët/s/m2 të sipërfaqes në zonën e ujit). ▪Kryerja e procesit të superklorinimit ▪Sigurimi i sistemeve të riciklimit të ajrit që të çojnë ajër të mjaftueshëm të freskët. ▪ Ruajtja e niveleve të përshtatshme të disinfektuesve të ujit nëpërmjet monitorimit të vazhdueshëm të cilësisë së ujit, për të ulur formimin e kloraminave në ujë (nivelet e


26

klorit të kombinuar në ujë mund të reduktohen duke shtuar sistemet e mesme të disinfektimit, të tilla si sistemet me ultraviolet ose me ozon). ▪Ruajtja e higjenës nga përdoruesit e pishinave të cilët duhet të bëjnë dush para se të hyjnë në pishinë dhe të përdorin rregullisht banjat, në këtë mënyre ulet sasia e urinës në pishinë gjithashtu dhe formimi i kloraminave. KAPITULLI II

2.1 Problemet me pishinat dhe risku në shëndet.

2.1.1 Problemet me pishinat. Disa nga problemet që shoqërojnë funksionimin e pishinave janë formimi i algave, turbullira ose mjergullimi i ujit, njollat dhe bigoret, krijimi i ngjyrave, aroma çpuese e klorit, shkumëzimi i ujit etj.

2.1.1.1 Formimi i algave Çdo pishinë ka në vetvete në një kohë ose në një tjeter, një lulëzim të algave rastësore. Sporet e algave hyjnë në pishinë, të sjella nga era, shiu, banjatorët, rrobat ose pajisjet. Kur kushtet e mjedisit nuk janë në rregull, mund të kemi zhvillim të dukshëm të tyre në mbrëmje. Këto kushte përfshijnë: bilancin e ujit, temperaturat e ngrohta, veprimin e diellit, prezencën e nitrateve dhe dyoksidit të karbonit. Natyrisht mungesa e qarkullimit të përshtatshëm të ujit, filtrimi dhe disinfektimi jo i mirë mund të jenë shkak për formimin e algave. Largimi i tyre nga pishina ka një kosto. Më e mira është të përdoren kimikate parandaluese me teknikat përkatëse. Algat mund të mjergullojnë dhe ngjyrosin ujin, mund të bëjnë ndryshime në perceptimin e thellësisë së pishinave duke u bërë shkak për aksident. Algat vetë nuk janë helmuese për notuesit por bëhen streh për bakteriet patogjenet, si E- coli. Algat në prezencën e nutrientëve bëhen shkak për rritjen e faunës. Ka disa tipe algash por më kryesorët janë: alga e gjelbër, alga mustard, alga e zezë. Më poshtë po përshkruajmë mënyrat e përdorura për shmangien e tyre: Alga e gjelbërt: Kjo është alga më e zakonshme në pishina, floton në ujë dhe në siperfaqet mbuluese. Alga e gjelbër është shumë e ndjeshme nga trajtimet kimike si superklorinimet me 10-20 ppm klor në mbrëmje. Përdorimi i algacideve me përbërje amonium kuaternar në mëngjesin tjetër do të ndihmonte në pengimin dhe rikthimin e algave të gjelbërta. Alga mustard sedimenton në muret e pishinave dhe shkakton një biofilm të lehtë të hollë. Kjo algë është më shumë rezistente nga trajtimi kimik dhe fiksohet shumë më ngushtë në muret e pishinave se algat e gjelbërta. Nevojitet rregullimi i pH dhe superklorinimi si për algat jeshile, fshirja me furçë të kujdesshme, vakumi në pishinë, kontrolli i klorit. Alga mustard do të rikthehej në përgjithësi po të mos trajtohej me algacid mustard special ose algacid me bazë bakri. Algacidi duhet të shtohet në mëngjes në mënyre që të trajtojë algat në fund të periudhës më aktive të saj. Alga e zezë shfaqet në grumbuj në cepa, në kanalet midis pllakave, dhe në sipërfaqen e fundit të pishinave. Kjo algë është shumë e vështirë të largohet. Ajo mund të kontrollohet nëpërmjet disa përdorimeve frekuente të superklorinimit dhe fshirjes me furçë të ashpër. Në prani të


27

tabletave me triklor. Algat e zeza mund të kontrollohen nga përdorimi i algacideve të forta dhe mbajtjes së klorit të lirë mbetes relativisht të lartë. Rilëvizja komplet e algave të zeza mund të kërkojë derdhjen e plotë dhe pastrimin e pishinës. Kimikati më i përdorur për largimin e algave është tetraborati i kaliumit. 2.1.1.2 Turbullimi, mjegullimi i ujit. Materialet mikro suspense, interferojnë me kalimin e dritës dhe krijojnë turbullirën. Uji i mjergulltë nga ana tjetër është i pa këndshëm, mund të krijoj tek notuesit një shqetësim që nuk mund të perceptojnë thellësinë. Ky problem inteferon me aftësinë e filtrit dhe kimikateve për të mbajtur sanitaritetin e ujit të rregullt. Këto lëndë mund të jenë karbonatet dhe sulfatet që nxjerrin jashtë ekuilibrit ujin dhe ndikohen nga temperaturat e larta. Për zgjidhjen e këtij problemi përdoren materiale kulluese si “ Sea-Klear”. që bëjnë koagulimin e pjesëve të vogla në më të mëdha dhe më pas filtrimi i tyre. Këto produkte ndihmojnë në përmirësimin e kushteve të sanitaritetit dhe në veçanti në sistemet që janë me ricklim dhe rifiltrim. Për pishinat me mjergullim ekstrem,“shock” me hipoklorit kaliumi ose lithiumi, ndiqet nga një filtrim kostant me përdorimin e kulluesëve. Kjo mund të jetë zgjidhja më e mirë për këtë problem. N.q.s jo, mund të largojmë pjesërisht ujin nga pishina duke e zëvendësuar me ujë të freskët dhe përdorim të flokulanteve për të precipituar materialet suspense në fund të pishinave për tu thithur më pas me vakum.

2.1.1.3 Njollat dhe bigorët Në ujin e pishinave shpesh duken nuanca të ndryshme ngjyrash. Shkaku i ngjyrës mund të jetë mineral ose kontaminim nga algat. Algat depozitohen në formë njollash që gjenden në sipërfaqe dhe nuk depërtojnë brenda në mur. Materiale të tjera organike si gjethe, krimba dhe mbetje perimesh mund të japin njolla në murin e pishinës. Njolla organike zakonisht mund të largohen nga spërkatja me klor granulor. Materialet inorganike si bakri, hekuri, magnezi, kalciumi, alumini mund të ngjyrosin ose të çngjyrosin ujin e pishinave. Njollat dhe bigoret formohen në sipërfaqen e pishinave veçanërisht në plaster dhe tuba kalimi. Kur precipitatet e kripërave të metaleve si kalciumi, magnezit mbeten në suspension, ato mund të shkaktojnë turbullirë ose ngjyrim të ujit. Disa kripra të metaleve si karbonatet e magnezit dhe kalciumit mund të depozitohen në sipërfaqe. Minerale si hekur, kalcium, bakër mund të vijnë nga burimi i ujit, i cili përdoret për mbushjen e pishinave. Ujërat e forta janë të njohur për përmbajten e lartë minerale, hyrja e te cilave është më pak e kontrollueshme. Tubat dhe paisjet prej hekuri dhe bakri që gjenden në pishinat e vjetra janë subjekt i korrozionit i kushtëzuar nga kimikatet e ashpra, të tilla si klori i lartë dhe pH i ulët. Burim tjetër i joneve të metaleve gjendet kur dy tuba të ndryshëm janë vendosur në mbyllje të njëri-tjetrit. P.sh tubat e hekurit lidhen me tuba bakri, ose valvula tunxhi që lidhet me pajisje alumini. Këto metale do të përpiqen të shkëmbejnë jone. Uji gjatë lëvizjes ndërmjet tubave mbart pjesët e tyre, duke i çuar ato në pishinë. Ky proces është kryesor në sistemin e jonizimit.


28

2.1.1.4 Parandalimi i problemeve minerale. Bilanci i ujit të pishinave është i tillë që nuk ka ndonjë tendencë drejt korrozionit ose bigorit. Për nivele bazike të larta uji i pishinave mund të balancohet që të kontrolloj njollat dhe bigoret. pH ose alkaliniteti që është lejuar të mbetet ose niveli i fortësisë së kalciumit të lartë mund të sjellë precipitim mineral. Për pishinat të cilat kanë sistem hidraulik metalik, përshtatës, nxehës jonizues, që përdorin algicide ose mbushen me ujë të fortë rekomandohet përdorimi i agjenteve izolues. Korrektimi i problemeve minerale. Për pishinat e dekoloruar ose të mjergulluara nga precipitatet minerale, kthimi në ngjyrë normale kryhet nga: 1-Trajtimet “shock”me hipoklorit kaliumi dhe litiumi, të cilat shoqërohen nga filtrim kostant dhe përdorimi i materialeve kulluese. 2-Përdorimi i flokulantëve të cilët precipitojnë suspense parciale në dysheme, për tu larguar më pas me thithje me vakum. 3-Kullimi parcial dhe hollimi i ujit të pishinave, veçanërisht kur pishina është afër ngopjes. Për nivele shumë të larta të TDS, uji mund të rregullohet me materiale tretëse, por shtimi i tepërt mund të krijojë precipitat. 2.1.1.5 Aroma e klorit dhe irritimi. Shkaku i vërtete i aromës së klorit dhe irritimi i syve vjen nga krijimi i kloraminave në ujë dhe jo nga sasia e tepërt e klorit. Në këto raste sasia e klorit është e pamjaftueshme. Mënyra e largimit të këtyre aromave është përdorimi i teknikës “Shock” ose superklorinimit nga ngritja 10 herë e nivelit të klorit deri në shkatërrimin e plotë të kloraminave.

2.1.1.6 Shkumëzimi i ujit Faktorët që mund të kontribuojnë në shkumëzimin e ujit në pishina janë: Uji i butë, (kalciumi i ulët), nivel i TDS i lartë, lëngjet freskuese (që përdorin për pirje banjatorët), shampot dhe vajrat, kutitë me sapun të hedhura në ujë, bilanci kimik i ujit i varfër, pastrues me përbërje fosfatesh, përdorimi i ajrimit në trajtimin e pishinave me biguanid. Korrektimi i kushteve të mësipërme mund të eleminojë shkumën. Në këto raste mund të përdoren agjentë anti shkumëzues.

2.1.2 Risku në shëndet nga pishinat. Rrezik është një grup i rrethanave që mund të çojë në dëm, të dëmtojë mirëqënien, të shkaktojë sëmundje, lëndim dhe humbje jete. Rrisku i një ngjarjeje të tillë është probabiliteti që kjo do të ndodhë si rezultat i ekspozimit ndaj faktorëve të rrezikut të cilët janë si më poshtë:


29

2.1.2.1 Rreziku fizik Këtu hyjnë rrëshqitja, lëndimet, mbytjet etj, të cilat mund të shkaktohen nga cilësia e ujit dhe ajrit, nga rrezet e diellit, nga temperatura e ulët, nga cilësia e pishinës.(WHO, 2003) Statistikat e përgjithshme për rriskun në shëndet nga rreziku fizik, për SHBA-në, të mbështetur nga studimet e shumta, tregojnë që fëmijët e moshës më të vegjël se 5 vjet dhe të rriturit e rinj mes moshave 15 dhe 24 vjeç, kanë normat më të larta të mbytjeve ( Blum & Shield, 2000; Browneetal, 2003;. Smith, 2005).

2.1.2.2 Rreziku mikrobiologjik Në pishinat e trajtuara keq, njerëzit mund të rrezikohen nga infeksione të shkaktuara nga bakteriet dhe mikroorganizma të tjerë. Ato gjenden natyrshëm në flokë, lëkurë, veshë, buzë, hundë, në traktin intensinal dhe atë të tretjes, në traktin urogjetital të përdoruesve të pishinave. Uji i pishinave të trajtuar pamjaftueshmërisht ose ambjente të tjera të pishinave (të tilla si sipërfaqet e dusheve) përbëjnë një rrezik potencial për transmetimin e infeksioneve. Në shumë raste, rreziku i sëmundjes apo infeksionit është i lidhur me ndotjen fekale të ujit. Ndotja fekale mund të jetë për shkak të fekaleve të lëshuara nga larja, ose uji i burimit të ndotur. Në pishinat e hapura kjo ndotje mund të jetë rezultat i drejtpërdrejtë i jashtëqitjeve të kafshëve (p.sh. nga shpendët dhe brejtësit). Përfaqësuesi kryesor i ndotjes fekale është E.coli i cili mund të gjendet në sistemet e ujit që janë më të vjetër ose kanë korrozione në tubacione. Po kështu Streptokoku fekale është një tregues tjetër i rëndësishëm i ndotjes fekale në ekosistemet natyrore ujore. Këto mikroorganizma tregojnë një marrëdhënie të ngushtë me rreziqet shëndetësore (kryesisht për simptoma gastrointestinale) lidhur me mjediset e banjës në ujërat e ëmbla (Cabelli et al, 1982, 1983;. Dufour, 1984;. Kay et al, 1994; WHO, 1998). Ato nuk janë kudo si koliformët (Borrego et al., 1982), por janë gjithmonë të pranishme në jashtëqitjen e kafshëve me gjak të ngrohtë (Volterra et al., 1986) dhe besohet se nuk shumohen në ujërat e zeza të kontaminuara (Slanetz dhe Bartley, 1965). Streptokoku fekale, rritet në urinën e freskët. Cryptosporidium është një parazit protozoar me përmasa rreth 4-7 mikron. Ai është shumë rezistent ndaj disinfektanteve. Cryptosporidium dhe Giardia janë rezultat i jashqitjes njerëzore në pishinë Ndotja jo fekale përfshin, derdhjet e njeriut (p.sh. nga të vjellat, mukusit e hundeve, pështyma ose djersa e lëkurës) në pishinë ose mjedise të ngjashme rekreative. Uji është një burim potencial i organizmave patogjene. Përdoruesit e infektuar mund të infektojnë pishinën ose ujërat e nxehta në vaskë, sipërfaqet e objekteve me patogjenë (sidomos viruse ose kërpudha), të cilat mund të çojnë në infeksione të lëkurës të banjatorëve të tjerë që vijnë në kontakt me ujin e ndotur ose sipërfaqet. Disa baktere mund të grumbullohen në biofilm dhe të paraqesin një rrezik infeksioni. Përveç kësaj, bakteret ujore dhe ameba mund të rriten në pishinë dhe në komponentët e objekteve (përfshirë sistemet e ngrohjes, ventilimit dhe ajer-kondicionimit[HVAC]) ose në sisteme të tjera në sipërfaqet me lagështi që gjenden brenda pishinës. Në keto pika disa prej tyre mund të shkaktojnë infeksione lëkure, probleme me frymarrjen dhe shqetësime nervore. Ndër përfaqësuesit e mikroorganizmave jofekalë përmendim


30

Pseudomonas aeruginosa që është një pathogjen i identifikuar si shkaktar për irrritimin në sy, vesh, dhe lëkurë. Mjediset normale ku gjendet ky pathogjen janë uji, toka, bimësia por mund të jetë dhe me orgjinë njerëzore. Ai ka një rezistencë relativisht të madhe nga disinfektantët. Legionella spp është një tjetër mikroorganizëm që shkakton sëmundje serioze në mushkeri të njohura si sëmundja “Legionnaires” dhe sëmundje të dobësisë trupore të quajtura ethet “Pontiac”. Shpërthimi i tyre shkaktohet më shumë nga sistemet e ftohjes së ajrit të kondicionuar. Legionella merret nga thithja nëpërmjet hundëve të aerosoleve të kontaminuar. Stafilokokus aureus që gjenden në pishina, janë përbërës në mikroflorën normale në lëkurë, veshë, hundë. Këto mikroorganizma mund të shkaktojnë infeksionet në lëkurë si djegie, plagë etj. Ato janë mjaft rezistente nga klorinimi, por nuk përbëjnë ndonjë problem për shëndetin në pishinat e mirëmbajtura. Mycobacterium marinum shkakton ulcerën kronike në lëkurë të njohur si”granuloma e pishinave” e cila mund të zgjasë tre vjet në qoftë se nuk trajtohet. Shigella, Salmonella and Campylobacter janë agjentët shkaktarë të sëmundjeve gastrointesinale, por kontaminimet ndodhin si rezultat i banjatorëve mbartës që lahen në këto pishina.

2.1.2.3 Rreziku kimik. Kimikatet që gjenden në ujin e pishinës mund të rrjedhin nga disa burime si, uji i furnizimit, shtesa e kimikateve për disinfektim dhe trajtim të ujërave, dhe nga vetë përdoruesit e pishinave. Do të përqënderohemi tek kimikatet me të zakonshme në ujin e pishinës dhe efektet e mundshme të tyre në shëndet. Në mënyrë skematike mund ta përshkruajmë:

Derivuar ngaBanjatorët

Urina, pështyma,

Papasërti të tjera

Kimikatet në pishina

Derivuar nga menaxhimi siDisinfektimi, kimikat për rregullim ph.

kougolator

Deriviuar ngaburim i ujit. nënprodukte

të dizifektimit

Nënproduktet e disinfektimitTrihalometanet, acidet haloacetike,

kloratet, komponime të trikloruara tëazotit

Figura 2.1.2.3 Skema e kimikateve në pishinë


31

Rrugët kryesore të ekspozimit ndaj kimikateve në pishina janë: • Gëlltitje e drejtpërdrejtë e ujit • Thithja e komponimeve që janë përqëndruar në ajër ose aerosolizuara • Kontakti i lëkurës dhe absorbimi nëpërmjet lëkurës Sipas studimeve të kryera sasia e ujit që gëlltitet nga fëmijët në pishina është 27 ml dhe nga të rriturit 12 ml ( Evans et al.2001). Rreziku nga burimi i furnizimit është më i theksuar kur si burim furnizimi përdoren ujërat e puseve të pa trajtuara të cilat kanë tregues si, lëndë pezull, lënde organike, fosfate, nitrite, nitrate në vlera më të larta se norma. Këto bëhen burim për zhvillim e mikrorganizmave dhe problemeve të tjera në pishina. Rreziku nga banjatorët. Komponime të azotit dhe amoniakut, që dalin nga banjatorët (në një numër mënyrash) reagojnë me disinfektuesi e lirë për të prodhuar disa nënprodukte. Një numër i komponimeve të azotit mund të përthithet nga lëkura( pershkruar në Kaptullin.1.5.1.) Përmbajtja e azotit në djersë është rreth 1g/l, kryesisht në formën uresë, amoniakut, amino acideve dhe kreatininës. Në varësi të rrethanave, përqindja e përbërësve të djersës ndryshon gjerësisht. Sasi e konsiderueshme e komponimeve të azotit mund të shkarkohet në ujë në pishinë me anë të urinës (Tabela 1.5.1 ) Rreziku nga kimikatet e disinfektimit, përfshihen rastet me klor të lirë më të lartë se 3 mg/l dhe përdorimi i kimikateve për rregullimin e alkalinitetit, pH, i kogulatorëve ose algacideve tej normave të lejuara. Rreziku nga nënproduktet e disinfektimit siç janë kryesisht mono, di dhe trikloraminat të cilat shkaktojnë irritimin e lëkurës, po i përshkruajmë më poshtë: Kloraminat Kloraminat janë njohur në ujin e pishinave si shkaku kryesor i irritimit të membranës së mukozës dhe si stimulues të azmës akute. Monokloramina është e qëndrueshme në vlerat e pH normal dhe nuk ka komponime irrituese. Dikloraminat irritojnë sytë dhe hundën. Trekloraminat janë më fortë irrituese në sy, hundë, grykë, aparatin e frymëmarrjes (Hankin 2001). Prandaj është e rëndësishme që të merren hapa të rëndësishme në eliminimin e kloraminave gjatë menaxhimit të pishinave sidomos tek pishinat e mbylluara. Klori Klori në ujë në nivelin e gjendur në pishinë nuk përbën rrezik për notuesit. Veprimi alergjik është shumë i rrallë, megjithatë disa njerëz mund të kenë irritim të lëkurës. Nivele ekstremisht të larta të klorit në ujë mund të japin mundësinë e çlirimit të mjaftueshëm të gazit në sipërfaqe dhe në kushte të caktuara krijojnë vështirësi në frymarrje. Nga veprimi i klorit rrezikohen më shumë personat që merren me trajtimin e ujit, si ndryshimet dhe shtimet e klorit në pishinë veçanërisht gjatë hapjes së kontenierit të klorit. 2.2. Siguria dhe përgjigjet ndaj rasteve emergjente Për të rritur sigurinë në pishina administratorët duhet të kenë plane në raste emergjence dhe pasigurie. Sygjerime janë dhëne për ngjarjet e rastësishme dhe planet në raste emergjente. Qëllimi i këtyre sygjerimeve është të njohë administratorëve të pishinave publike, operatorëve të pishinave dhe personelit të departamentit


32

shëndetësor me implementimin e kërkesave për ngjarje të rastit dhe planet e përgjigjes emergjente. 2. 2.1 Planet e përgjigjjes emergjente. Administratorët e pishinave publike ju kërkohet të paraqisin një plan për përgjigjen e emergjencave të shpëtimit, paisjet e dëmtuara, dëmtimet që kërkojnë vëmendje me medikamente dhe kushte të tjera ose ngjarje që krijojnë helmime të shëndetit dhe të sigurojnë personat që përdorin pishinat. Elementet bazë për këtë plane janë: Shpëtim nga mbytja Hapi i parë duhet të asistohet që personi i dëmtuar duhet të lërë pishinën, n.q.s është e mundur duke përdour ndonjë tub ose mjet të ngjashëm, kur personi nuk është trajnuar për këtë mund të ndihmohet të nxirret me kokën lart nga pishina. Asistencë mjekësore emergjente n.q.s ka personel të kualifikuar kardiovaskular ose në të kundër numrat telefon për ndihmë mjekësore. Largohen të gjithë notuesit për të shmangur ndonjë aksident tjetër. Kontrollohen pH dhe disinfektanti i lirë në ujë derisa uji të jetë i qartë, i pastër dhe shënohet në raport. Të identifikohen kushtet dhe koha e shfaqjes së incidentit dhe si mund të ishte shmangur. Dëmtimi i pajisjeve Pishina duhet të mbyllet n.q.s ndonjë paisje që bën trajtimet mund të jetë dëmtuara (filtra, pompa ushqyes kimikatesh). Paisje të tjera mund të jenë dëmtuar dhe mbyllja do të varet nga rreziku që sjell në shëndet dhe siguria e përdoruesëve. Rivendosja dhe riparimi i pajisjeve bëhet me të njëjtat parametra me ato të mëparshme mbahen shënime në raport dhe sigurohemi për mirë funksionimin e tyre. Para rihapjes së pishinës bëhet kontrolli i cilësisë së ujit i cili duhet të sillet në parametrat standart. Dëmtimet që kërkojnë medikamente. Hapi i parë është që personi të lërë pishinën, n.q.s është e mundur. Të mari asistencën e përshtatshme me medikamente për personin e dëmtuar. Të shkruhet emri i të aksidentuarit në bllokun operacional dhe provat përkatës. Pishina mund të mbyllet dhe të bëhet trajtimi për kontaminimin që ka marrë dhe mbahet shënimi në raportet përkatëse si dhe shënohet koha e trajtimit.

2.2.2 Planet e pasigurisë Qëllimi i këtij plani është të adresoj këto situata kur kontaminimi është shfaqur brenda në sipërfaqen e pishinave nga incidentet fekale, të vjellat, gjaku ose ndryshime të ndonjë dallge, ujërave të zeza brenda në pishinë dhe në sipërfaqet e tyre. Plani nevojitet të saktësojë procedurat për sjelljet në të dy rastet: në kontaminimet kufizuar dhe kontaminimet në sasi të mëdha. Kontaminim i kufizuar është përkufizuar kontaminimi i ndodhur kur sasia e kontaminuesit nuk është suficent të konsumoj prezencën e disinfektantit të mbetur në pishinë. P.sh një incident fekal në një pishinë me volum më të madh se 38-40 m3 mund të konsiderohet kontaminim i kufizuar n.q.s pH dhe klori i lirë i disponueshëm


33

në disinfektimin e përdorur kapërxejnë kërkesën në pishinë para dhe pas kontaminimit. Kontaminim i madh është përkufizuar një ngjarje kur i gjithë klori ose bromi i disponueshëm në pishinë është konsumuar nga kontaminimi. Në përgjithësi kontaminim i madh është menduar se shfaqet në ato situata kur nga kanalizimet hyn një rrymë e madhe në pishinë. Ky mund të jetë një incident fekal në një pishinë të vogël me volum më të vogël se 38 m3. Procedurat që aplikohen për kontaminimet e mëdha dhe kontaminimet te kufizuara janë dhënë më poshtë:

2.2.2.1 Procedurat ndaj kontaminimeve të mëdha në pishinat publike. Në rastet kur kemi kontaminim të madh, pishina duhet të mbyllet menjëherë, të rrethohet dhe çdo përdorues duhet të largohet menjëherë. Nuk duhet të lejohet asnjë person të hyjë në pishinë derisa dekontaminimi të jetë arritur komplet.Të gjithë kontaminuesit e ngurtë mund të lëvizen me lopata të cilat janë në dispozicion sipas mënyrave të higjenizimit dhe më pas vazhdon pastrimi e disinfektimi. Vakumi i pishinave për pastrim nuk rekomandohet. Pishina drenazhohet komplet nga gjitha ekspozimi dhe sipërfaqja lahet me furçë dhe solucione të fortë disinfektues. Të sigurohet tharja e pishinës dhe rishpëlarja me ujë, rimbushje e pishinës me ujë dhe të rregullohen parametrat.

2.2.2.2 Procedurat ndaj kontaminimeve të kufizuar në pishina publike. Përfshijnë format (e ngurta jo lëng) të vjellat, gjakrat. Në rastet kur kemi kontaminim të kufizuar ngrejmë përqëndrimin e klorit të lirë në 2 mg/l dhe përshtasim pH brenda shkallës 7.2-7.5. Sigurohemi që ky përqëndrim të gjendet në tre lokalizimet hapsinore. Përqëndrimi i klorit të lirë mbahet në këto nivele në pishina të mbyllura për 40 minuta. Koncentrime të tjera dhe koha e kontaktimit jo me gjatë se sa CT vlera inaktive*mbahet në vlerën 80, shif Tabela 2.2.2.2. Niveli i klorit të lirë në prezencë të stabilizueseve të klorit të tillë si kloruret izocianurik mund të mbahet në nivelet 4 mg/l. Sigurohemi që sistemi i filtrimit funksionon normalisht dhe të arrihet niveli i klorit të lirë gjatë procesit të disinfektimit. Tabela 2.2.2.2.Përqëndrimi i klori të lirë aktiv dhe koha e kontaktit për të mbajtur vlerën e inaktivizimit* në 80

Përqëndrimi i klorit të lirë

të vlefshëm

(mg/l)

Përqëndrimi i klorit të lirë të vlefshëm kur përdoret

stabilizues. (mg/l)

Koha e kontaktit

(në minuta)

2 4 40 2.5 5 32 3 6 27

3.5 7 23 4 8 20

4.5 9 18 5 10 16

*Vlera e inaktivizimit është produkti i kohës së kontaktit me përqëndrimin e klorit të lirë.


34

2.2.2.3 Procedurat që ju përgjigjen kontaminimeve kufizuar për pishinat publike nga kontaminime të formës diare ( ndotje ). Në rastet kur kontaminimi i kufizuar është në formë diareje, ngrejmë nivelin e klorit në 20 mg/l dhe pH në vlerat 7.2-7.5. Sigurohemi që përqëndrimi i klorit është i njëjtë në të gjithë hapësirën e pishinës sa më largë pozicionit të derdhjeve. Nivelet e klorit dhe të pH mund të jetë suficient të inaktivizojë Cryptosporidium dhe mund të mbahen të paktën 12 orë ekuivalent i vlerës së inaktivizimit CT të 14400. Në tabelen 2.2.2.3 tregohen të tjera kohë dhe korrelacion tjetër i përqëndrimin të klorit të lirë që vlera CT të jetë 14400. Sigurohemi që sistemi i filtrimit është në funksion kur në pishina arrihet dhe mbahet përqëndrimi I klorit të lirë gjatë disinfektimit. Pasi CT vlerë është arritur, përshtasim nivelet e klorit të lirë dhe pH në vlerat normalet klori 2-5 mg/l dhe nivelet pH 7.2-7.5. Tabela 2.2.2.3 Koha e mbylljes së pishinave dhe përqëndrimet e disinfektantëve të domosdoshëm të mbaj CT. Vlerën e inaktivizimit në 14400

Përqëndrimi i klorit të lirë aktiv mg/ l

Koha e mbylljes së pishinës ose koha e kontaktit

10 Koha në minuta Koha në orë 11 1320 22 12 1200 20 13 1080 18 15 960 16 17 840 14 20 720 12 24 600 10 30 480 8 40 360 6 60 240 4


35

PJESA EKSPERIMENTALE

KAPITULL III Ndryshimet social–ekonomike në vendin tonë pas viteve ’90, sollën nevojën e shtimit të numrit të mjediseve rekreative (pishinave). Kjo rritje kërkoi domosdoshmërinë e një vlerësimi të këtyre pishinave në aspektin e përshtatshmërisë dhe shëndetit të përdoruesëve të tyre. Kjo përbën thelbin e studimit tonë.

Qëllimi Qëllimi i këtij studimi është vlerësimi i kushteve higjeno-sanitare të pishinave të vendit tonë si domosdoshmëri për të krijuar kushte të përshtatshme dhe të shëndetshme për përdoruesit e tyre.

Objektivat Ky studim ka si objektiva:

Vlerësimin e treguesve fiziko-kimik: temperatura, klori i lirë, pH, jonet amonium, lënda pezull, alkaliniteti, fortësia në kalcium, lëndët e ngurta të tretshme (TDS).

Vlerësimin e treguesve mikrobiologjikë: koliform total, koliforme

fekal, streptokokus fekal, stafilokokus aureus, pseudomonas aeruginosa.

Vlerësimin të treguesve të menaxhimit te cilësisë: metodat e

trajtimit të ujit dhe ruajtja e parametrave optimale, sipërfaqja e lejuar për një përdorues, funksionimi i filtrave, prania dhe disinfektimi i anekseve të pishinave, prania e shërbimit shëndetësor

Vlerësimin e riskut në shëndet në varësi të rrezikut fiziko-kimik

dhe mikrobiologjik si dhe të mirëmbajtjes.


36

3.1 Materiali dhe metoda Për kryerjen e këtij punimi janë marrë në studim 10 pishina në qytetin dhe rrethinat e Tiranës, nga të cilat 6 pishina të hapura dhe 4 pishina të mbyllura të frekuentuara nga të gjitha moshat, për një periudhë tre vjeçare. Volumi i pishinave të studjuara varionte nga 800m3 deri në 2800m3 për pishinat e hapura dhe 72m3 deri 385m3 për pishinat e mbyllura. Numri i pishinave të hapura në studim ishte më i lartë për arsye të përdorimit më të madh të tyre. Kjo përzgjedhje u bë duke u bazuar në një studim pilot të kryer paraprakisht nga ISHP në pishinat e hapura dhe të mbyllura në rrethet e Tiranës dhe të Durrësit nga ku doli se ekzistonin shumë probleme të mirëmbajtjes dhe menaxhimit të tyre që përbënin një rrezik për shëndetin e përdoruesve. Gjithashtu disa arsye të tjera për të cilën u përzgjodhën pishinat e qytetit të Tiranës ishin se:

Qyteti i Tiranës vitet e fundit ka arritur në një popullsi prej 830.000 banorë nga 244.200 banorë që ka qënë në vitin 1990. (http://sq.wikipedia.org/wiki/Tirana)

Rritja e numrit të popullsise çoi dhe në rritjen e numrit të vëndeve rekreative.

Rreth 60 pishina të hapura dhe të mbyllura funksionojnë në qytetin edhe rrethinat e Tiranës.

Ndotja e zonës bregdetare të qytetit të Durrësit u bë shkak që shumë qytetarë të Tiranës, nga frekuentues të ujërave të larjes detare, të përdorin pishinat publike në qytetin e Tiranës.

Klima nëntropikale-mesdhetare që mbizotëron në Tiranë me temperatura mesatare vjetore korrik + 24° C dhe janar +7° C e favorizon përdorimin e pishinave.

Pishinat e marra në studim u përzgjodhën në bazë të frekuentimit të përdorueseve të tyre, moshës së ndryshme të frekuentuesve, burimeve të ndryshme të furnizimit të ujit dhe mënyrave të disinfektimit të përdorura. Mënyrat e disinfektimit janë manuale, gjysëm manuale dhe automatike. Elementi disinfektues është klori. Pjesa më e madh e pishinave (9 prej tyre) disinfektohen me hipokloritet e natriumit dhe kalciumit dhe vetëm njëra përdor për disinfektim acidin hipoklorik të prodhuar nga elektroliza e solucionit 0.5-1% e klorurit të natriumit.

Tabela 3.1 Përmasat dhe llojet e disinfektanteve të pishinave në studim

Nr. i pishinës

Volumi në m3 Emri i pishinës Menyra e disinfektimit

Disinfektanti i përdorur

1 2200 Vip manuale Ca(OCl)2 ose NaOCl 2 2800 Familjare manuale Ca(OCl)2 ose NaOCl 3 800 Fëmijëve manuale Ca(OCl)2 ose NaOCl 4 1800 Trampolino manuale Ca(OCl)2 ose NaOCl 5 2200 Pishina Olimpik manuale Ca(OCl)2 ose NaOCl 6 2200 Pishina e hapur Stela manuale Ca(OCl)2 ose HOCl 7 72 Pishina e mbyllur Stela gjysemmanuale HOCl 8 80 Pishina tek rruga e

Kavajes manual Ca(OCl)2

9 100 Pishina hotel Tirana manual Ca(OCl)2


37

10 385 Pishina Nobis automatik Ca(OCl)2

Duke u bazuar në rekomandimet e OBSH për pishinat (WHO 2006), ku përcaktohet se rreziku në pishina mund të vijë edhe nga burimi i furnizimit me ujë, në studimin tonë kemi përcaktuar edhe parametrat e ujërave të furnizimit të këtyre pishinave. Gjatë periudhës tre vjeçare të studimit u analizuan 501 mostra për treguesit fiziko-kimik dhe 100 mostra për treguesit mikrobiologjikë.

Në pishina bashkë me marrjen e mostrës u regjistruan dhe kushtet e menaxhimit dhe mirëmbajtjes si: natyra e pishinës, lloji i filtrave të përdorur, sipërfaqet dhe volumet e tyre dhe kapacitetet e frekuentimit, numri i frekuentuesve, prania e trajnerëve dhe shërbimit shëndetësor. Treguesit e mirëmbajtjes u regjistruan në bazë të pyetësorëve dhe njohjes me objektet dhe menaxhimin nga ana e administruesve të pishinave.

3.1.1 Vendmarrja, mënyrat dhe koha e mostrimit Mostrat e ujit u morrën në basenin e notit të pishinave si dhe në burimin e furnizimit të tyre. Marrja e mostrës për analiza mikrobiologjike dhe fiziko-kimike u krye sipas mënyrave të rekomanduara në normën UNI 10637:2006 (Swimming Pools - Water quality and requirements for swimming poolwater circulation, treatment and disinfection equipment) Për pishinat e hapura mostrat u morrën gjatë periudhës Qeshor-Gusht, në ditë të ndryshme si gjatë javës ashtu dhe gjatë fund javës ku frekuentimi është maksimal, duke shmangur ditët me kushte klimaterike jo të favorshme për banjo. Për pishinat e mbyllura mostrat u morrën gjatë periudhës Nentor -Prill, por frekuenca e marrjes së mostrave ishte më e madhe në periudhën Dhjetor-Mars ku numri i frekuentuesëve ishte më i lartë.

3.1.2 Frekuencat e mostrimit për treguesit fiziko-kimik Sipas kategorisë së riskut të pishinave publike u përcaktua edhe frekuenca e marrjes së mostrave për treguesit fiziko–kimik. Testet kimike minimale sipas kategorive janë: Kategoria e I

a) Testi prioritar në mëngjes para përdorimit. b) Testi në mes të mëngjesit (në orën 10.00) c) Testi në mes të ditës (në orën 12.00 ). d) Testi në mes të mbasdites ( në orën 14.00) e) Testi gjatë mbrëmjes ( në orën 18.00)

Kategoria e II

a ) Testi prioritar në mëngjes para përdorimit b) Testi në mes të ditës (në orën 12.00 ).

c) Testi gjatë mbrëmjes (në orën 18.00)


38

Kategoria e III

a ) Testi prioritar në mëngjes para përdorimit b) Testi gjatë mbrëmjes (normalisht në orën 18.0) Pishinat e marra në studim në pjesën më të madhe të tyre, përfshihen në kategorinë e dytë, me nivel risku mesatar. Në frekuencën e marrjes së mostrave janë patur parasysh dhe kushtet klimaterike. Për pishinat e hapura marrja e mostrave u bë në orët e para të mëngjesit nga 9.00 deri në 11.00 dhe në drekë nga 13.00 deri 15.00. Frekuentimi i pishinave në orët e drekës është më i madh se në orët e para të ditës. Pishinat e mbyllura kanë frekuentim më të ulët dhe marrja e mostrës është bërë kryesisht pas orës 11.00. Sasia e mostrës së marrë është 300-500ml (Bartram & Rees, 2000)

3.1.3 Mostrimi për treguesit mikrobiologjikë Frekuenca e marrjes së mostrave, për vlerësimin mikrobiologjik të cilësisë së ujit të pishinave, rekomandohet të jetë një herë në muaj për kategorin e parë te riskut të dhe një herë në dy muaj për kategorin e dytë të riskut. Marrja e mostrave mikrobiologjike duhet të jetë më e shpeshtë, kur treguesit kimik janë jashtë normave të rekomanduara. Në studimin tonë, u kryen marrje më të shpeshta të mostrave për treguesit mikrobiologjike pasi kishte luhatje të theksuara të treguesëve fiziko-kimik siç janë: klori i lire, pH, alkaliniteti. Mostrat për analizimin e treguesve mikrobiologjikë u morrën në shishe sterile që përmbanin tiosulfat natriumi (18 mg/litër) që përdoret si agjent neutralizues kur përdoret klori si disinfektant. (PWTAG, 1999). Marrja e mostrave mikrobiologjike u bë në momentin e pikut të frekuentimit të pishinës, kur kapaciteti i notuesve ishte maksimal, sepse në këtë moment egziston mundësia maksimale e ndotjes. Mostrat u morrën larg vendeve të riciklimit të ujit dhe derdhjes së disinfektantit, në pozicione të ndryshme dhe një thellësi 30 cm, në orë dhe ditë të ndryshme dhe në përqëndrime të ndryshme të disinfektantit. Procedura e marrjes së mostrës mikrobiologjike kryhet me kujdes, duke hapur shishen mbasi është zhytur në ujë dhe duke e drejtuar drejt sipërfaqes, pa bërë shpëlarjen e saj dhe menjëherë bëhet mbyllja me tapë për të shmangur ndotjen nga substancat notuese.


39

Figura 3.1.3 Pamje nga marrjet e mostrave në pishinat e hapura dhe të mbyllura ( Foto D.Mema S.Veisllari Qeshor–Mars 2011- 2013)


40

3.1.4 Ruajtja dhe transporti i mostrave për në laborator Mostrat e marra u dërguan në laboratorin mikrobiologjik të ISHP-se, brenda një kohë të shkurtër (2-3 orë), në përputhje me standardin që kërkon analizimin brenda 24 orëve, për të minimizuar ndryshimet mikrobiologjike Mostrat për analizat fiziko-kimike u analizuan brenda ditës nga laboratori fiziko-kimik i analizave të ujit në ISHP. Disa tregues u matën direkt në pishinë si: temperatura, klori i lirë, pH. Transporti i mostrave është bërë sipas standardit, në bokse frigoriferike (ISO 5667:3 2003). Kjo garanton ruajtjen e parametrave si në kohën e marrjes së mostrës.

3.2 Blilanci kimik i ujit të pishinave Pas studimit të parametrave kimik të ujit të pishinave, u kryen llogaritjet mbi bilancin kimik të ujit të pishinave. Indeksi i tretjes Langelier u përdor për të klasifikuar ujin e pishinave në të balancuar, bigorformues ose korrosiv. Indeksi i tretjes Langelier përcakton natyrën e ujit të pishinave në se është poshtë gjendjes së ngopjes apo sipër saj. Kur uji është poshtë kushteve të ngopshmërisë është quajtur korroziv ose agresiv. Kur uji është mbi kushtet e vlerës së ngopshmërise është quajtur bigor-formues. Uji i llogaritur me indeks në intervalin midis -0.5 dhe +0.5 është i balancuar. Mbi vlerën + 0.5 është bigor-formues, kurse nën vlerën - 0.5 është korroziv. Indeksi i tretjes Langelier Për llogaritjen e indeksit të tretjes përdoret formula.

Indeksi i tretjes Langelier = pH +TF+CF+AF -12.1

Ku : pH.................... vlera e matur e pH. TF ....................faktori i temperaturës së matur në pishinë. CF.................... faktori per fortësine në kalcium të ujit në pishinë AF.................... faktori i alkalinitetit i matur në pishinë. Tabela 3.2 Vlerat numerike për formulën e indeksit Langelier

Temperatura Faktori i

0C temperaturës TF

Fortësia si Faktori i fortesise CaCO3 CF (ppm)

Alkaliniteti Faktori Total alkaliniteti CaCO3 AF (ppm)

0 0.0 5 0.3 5 0.7 3 0.1 25 1 25 1.4 8 0.2 75 1.3 75 1.7 12 0.3 100 1.5 100 1.9 16 0.4 150 1.6 150 2.0 19 0.5 200 1.8 200 2.2


41

pH, alkaliniteti total, fortësia totale, temperatura, totali i lëndëve të tretshme, së bashku me indeksin Langelier japin mundësi për vlerësimin e cilësisë së ujit të pishinave dhe mundësine e ndërhyrjes për korrektim. Për të gjitha seritë e matjeve është llogaritur indeksi i tretjes dhe është pasqyruar tek rezultatet.

3.3 Metodat e analizave. Metodat e përdorura për analizimin e treguesve fiziko-kimik dhe mikrobiologjik janë si më poshtë:

1. pH – SSH ISO 10523/08. Përcaktimi i vlerës së pH është bazuar në matjen e differences potenciale në celulën elektro-kimike të përshtatur në pH-metër. pH i mostrës varet nga temperatura dhe ekulibri i disocijimit, prandaj temperatura e mostres matet njëkohësisht me matjen e pH.

2. klori i lirë - SSH ISO EN 7393-2/2002. Kjo metodë bazohet në matjen e klorit të lirë duke matur intesitetin e ngjyrës së komponimit të formuar nga veprimi i klorit të lirë me N,N-Diethyl-1-4-phenylenediamine (DPD1) në spektrometër në gjatësi vale 530 nm.

3. temperatura - SSH 2639-5/1989. Temperatura matet 10 minuta pasi është mbushur cilindri me ujë, vendosim termometrin dhe kryejme matjen.

4. TDS-SSHEN 27888/1993. Matja e TDS bazohet në matjen direkt të vlerës në aparatin e TDS-metrit në ujë.

5. alkaliniteti - SSH ISO EN 9963-1/99. Kjo metodë bazohet në përcaktimin e alkalinitetit në titullimin me acid klorhidrik në prani të indikatorit metiloranxh (0.5 gr/l).

6. jonet amonium - GB7479--87. Kjo metodë bazohet në matjen e përqëndrimit të joneve amonium, duke matur intensitetin e ngjyrës së komponimit që formohet nga veprimi i joneve amonium me reagentin Nesler

7. fortësia - SSH ISO 6059/84. Përcaktimi i fortësisë bazohet në titrimin kompleksometrik të kalciumit dhe magnezit me solucion ujor të kripës bisodike te EDTA në vlerë të pH 10 në prani të indikatorit erikrom i zi T, i cili ndryshon ngjyrën nga e kuqe vere dhe violet në blu në prezencë të kalciumit dhe magnezit.

8. Për analizimin e treguesve mikrobiologjik u përdorën metodat me membranë filtrante (MF) sipas standardeve ISO 9308-2:1990; ISO 9308 -1; ISO 9308–3. ISO 7899-1, ISO 7899-2

Parimi i kësaj metode bazohet në kalimin e një vëllimi të njohur uji nëpër një aparat filtrimi me vakum me letra filtri sterile, me madhësi poresh të mjaftueshme për të mbajtur qelizat bakteriale (nga 0.2 deri 0.45μm). Letra e filtrit transferohet më pas në sipërfaqen e një pjate agar, apo një jastëku absorbues të ngopur me një terren të përshtatshëm selektiv dhe inkubohet.

25 0.6 300 1.9 300 2.3 29 0.7 400 2.1 400 2.5 35 0.8 600 2.2 600 2.6 41 0.9 800 2.5 800 2.9 54 1 1000 2.6 1000 3


42

Për përcaktimin e E.koli dhe të bakterieve koliforme inkubimi në një termostat të rregulluar në temperaturën 44 ºC ±0.5 ºC, bëhet brenda minimum 36 orë dhe maksimum 72 orë. Pjatat ekzaminohen nën dritën ultraviolet me gjatësi vale 366nm në errësirë. Prania e E.koli tregohet nga fluoreshenca blu që rezulton nga hidroliza e MUG (4-methylumbelliferyl--D-glucuronide). Streptokokus fekale inkubohet në termostat në temperaturë 44 ± 0.5 °C për 44 ± 4 orë. Metodat MF janë të shpejta dhe të lehta për tu kryer, kërkojnë pak hapësirë inkubuese dhe mund të trajtojnë vëllime shumë të mëdha të ujit. (Fujioka, 1997):

3.3.1 Mjetet e punës

Për matjen e klorit të lirë, joneve amonium dhe lëndeve pezull u përdor spektrofotometër DR /2000 HACH me saktësi ± 2%, me lexim direkt. Për matjen e pH u përdor aparati pH-metër tip 320 WTW me saktësi 0.01 ±1. Për matjen e lëndeve të ngurta të tretshme (TDS) u përdor konduktometri tip HACH model 44600 me saktësi ±1 % të vlerës së lexuar. Për analizat mikrobiologjike u përdorën këto instrumente: paisja për filtrimin me membranë, numëruesi i kolonive i tipit Stjuart; dhoma e leximit ultraviolet CAMAG; Stereomikroskop-Nikon, termostat inkubimi 44 ºC ±0.5 ºC, autoklave për sterilizim të mjeteve të punës, kabinet me fluks laminar vertikal Qelqurinat e përdorura për analizat kimike ishin të cilësisë Class A ose Class B, kurse qelqurinat e përdorura në mikrobiologji ishin sterile.

3.3.2 Reagentët për analizat fiziko-kimike

Gjatë analizave janë përdorur vetëm reagentë me gradë analitike për analiza. Reagentët e përdorur janë:

N,N-Diethyl-1-4-phenylenediamine(DPD) për përcaktimin e klorit të lirë. jodat kaliumi KIO3 si reagent kalibrues për Cl2. klorur kaliumi KCl me përqendrim 0.1 mol/l që përdoret për kalibrim për

përcaktimin e TDS-së. Solucionet buferike me pH 4,7,10 u përdorën për kalibrimin e pH-it dhe

solucioni KCl 3M për ruajtjen e elektrodës. Tretësira EDTA 0.025 M, kloruri i amonit NH4Cl dhe hidroksidi i amonit

NH4OH që u përdorën për përcaktimin e fortësisë . Acid klorhidrik 0.1N dhe tretësirë standarde karbonat natriumi 0.025mol/l u që

u përdorën për përcaktimin e alkalinitetit. Reaktivi Nessler, kalium natrium tartrat (KNaC4H4O6. 4H2O) për largimin e

flokulimeve dhe sedimenteve dhe klorur amoni (NH4Cl) 1 -5 mg/l ( si tretesire standarte per kalibrim) u përdoren për përcaktimin e joneve amonium.

Ujë i distiluar me konduktivitet më të vogël se 0.1mS/m u përdor gjatë pregatitjes së tretësirave.


43

Terrenet e përdorura për përcaktimin e treguesve mikrobiolojike janë: për koliformet, EC Agar Mug Biolife, Escherichia coli direct agar dhe për streptokokus fekale, KF Streptococus Agar OXOID.

3.3.3 Kontrolli i cilësisë së analizave.

Kontrolli i cilësisë së analizës u krye nëpërmjet kontrollit të brendëshëm dhe atij të jashtëm. Kontrolli i brendëshëm ( Briggs, R. 1996 ) u realizua nëpërmjet: Përdorimit të provës së bardhë ( blank i laboratorit)

Uji i distiluar me konduktivitet më të vogël se 0.1mS/m është përdorur si blank. Uji i distiluar ka shërbyer si blank fushor, në rastet kur matjet janë kryer në pishina (tek përcaktimi i pH dhe klorit të lirë) Kurbave të kalibrimit

Kalibrimi i pH-metrit është kryer para fillimit të matjeve me tretësirat puferike me pH përkatës 4, 7, 10. Kontrolli i cilësisë së matjeve tek TDS-metrit, për matjen e lëndës së ngurtë të tretur (TDS), është kryer me tretësirë klorur kaliumi (KCl) me përqendrim 0.1 mol/l, si solucion mëmë për përgatitjen e hollimeve të tjera për intervalin e matjeve të studimit tonë. √ Grafikëve të kontrollit të cilësisë (Shewhart, W.A. 1986 control charts) Për vlerësimin e cilësisë së analizës për matjen e klorit të lirë u përdor grafiku i kontrollit të cilësisë për një përqëndrim të klorit të lirë 0.7mg/l (tretësira standarde jodat kaliumi KIO3 1.5 mg/l është ekuivalente me 0.7 mg/l Cl2)

Figura 3.3.3 Grafik i kontrollit për klorin e lirë per solucionin standard 0.7 mg/l.


44

Për kontrollin e cilësisë së analizës së alkalinitetit kemi perdorur titullimin e një tretësire standard karbonat natriumi 0.025mol/l. Kontrolli i cilësisë për matjen e përqëndrimit të joneve amonium në ujin e pishinës u bë nëpërmjet matjes të një serie tretesirash të klorurit të amonit me përqëndrime të ndryshme në varësi të vlerave të pritshme të joneve amonium 0.1-1 mg/l dhe 1-10 mg/l . Kontrolli i jashtëm i cilësisë së analizave fiziko-kimike të ujrave u realizua duke marrë pjesë në ushtrime interlaboratorike nderkombëtare dhe kombëtare. (“Proficiency testing IPA 2011 PT 2 Water Drinking”) për analizimin e mostrës për treguesit PO4

3- , Cl- , NO3- , NO2

- , SO42- .

Performanca e laboratorit u vlerësua në bazë të metodikave statistikore sipas ISO 13528, 2005 duke u bazuar tek Z-score.

Z 2, rezultat i kënaqshëm;

Z 3, rezultat i pakënaqshëm;

2 < Z < 3, rezultat i dyshimtë;

Rezultatet tona ishin të kënaqshme, me vlera të Z 2. Në ushtrimin interlaboratorik kombëtar të organizuar nga Drejtoria e Akreditimit për treguesit pH, konduktivitet, fortësi e përgjithshme, kalcium dhe magnezium rezultati ishte i njëjtë ( Z 2). Metodat statistikore të përdorura për vlerësimin e këtij testi bazohen në analizën statistikore dhe u kryen në përputhje me procedurat e përshkruara në standardet ISO 5725, S SH ISO 13528: 2005 dhe ISO/IEC 17043:2010. Mostrat mikrobiologjike përdorin blank gjatë analizave të tyre për të realizuar kontrollin e cilësisë së analizave të tyre.Në këtë rast si blank përdoren terrenet pa pranin e mostrës. Kontrolli i vërtetësisë për analizat mikrobiologjike. Reagent Indoli u përdor për kontrollin e cilësisë së analizave mikrobiologjike. Për një test të shpejtë, filtri membranë me koliforme transferohet në agar trypton, ngrohet për 19-20 orë në 44±0.5°C; pas kësaj filtrit membranë i shtojmë reagent Indol, paraqitja e kolonive të kuqe konfirmon koliforme. Për konfirmimin e streptokokus fekal, transferohet filtrin membranë i streptokokus fekal, në agar azide eskulinë biliare, në inkubim 44 ± 0.5 °C për 1 orë. Shfaqja e ngjyrë kafe të errët për kolonitë e zeza konfirmon = streptokokus.


45

Figura 3.3.3 Pamje nga kryerja e analizave fiziko-kimike dhe mikrobiologjike në laboratorët ISHP ( Foto D.Mema, B. Agolli, M Kamberi)


46

KAPITULL IV

Rezultate dhe diskutime.

4.1 Treguesit fiziko-kimik dhe mikrobiologjik të ujërave të furnizimit të pishinave në studim. Treguesit e ujit të furnizimit të pishinave sipas standardit shqiptar për “kërkesat higjeno sanitare të pishinave” dt 30.11.2011, duhet të jenë si të ujit të pijshëm përveç temperaturës. Në tabelat e mëposhtme jepen rezultatet e ujit të furnizimit për pishinat e marra në studim dhe normat e standardit shqiptar. Tabela 4.1.1 Treguesit fiziko-kimikë të ujrave të furnizimit sipas pishinave. Nr Treguesit e analizuar pH Kondukti

viteti µS/cm

L.pezull. mg/l

Turbull. FTU

Cl2 mg/l

Alkalinitet mg/l

Fortesia oGj

NO2-

mg/l P2O5mg/l

1 7.56 860 2 1 0.56 530 18.2 0 3.88 2 7.69 870 4 3 1.12 460 17.5 0 3.66 3 7.54 830 5 3 0.54 186.2 17.5 0.025 3.58 4 7.23 860 4 2 0.55 173.0 17.9 3.88 5 7.62 860 5 3 0.32 280 18.2 0 3.66 6 7.12 1120 4 2 0 498 25.2 0 1.47 7 7.89 1020 5 3 0 488 25.3 0. 1.38 8 7.34 330 1 0 0.3 190.2 9.8 0.0023 0.61 9 7.45 330 0 0 0.5 189.1 9.8 0 0.76 10 7.29 220 0 0 0.6 158 6.44 0 0.164

Norma

6.5-8.5

<400 2 1 0.6-1.8

N.a 20-25 0.00 2.5

Meqënëse uji i furnizimit nuk ndryshon është bërë një matje fillestare për treguesit e mësipërm dhe tek tuk ndonjë matje për kontroll (e cila ka rezultuar njëlloj). Siç shihet qartë nga tabela 4.1.1 vetëm vlerat e pH dhe fortësisë (të shprehur në gradë gjermane) rezultojnë brenda normave respektivisht (6.5-8.5) dhe 20-25. Të gjithë treguesit e tjerë fiziko-kimik lënë shumë për të dëshiruar. Kështu vetëm, 30% e pishinave kanë ujë furnizimi me konduktivitet brenda normave (<400 µS/cm) dhe kjo për arsye se ato furnizohen me ujë pus-cpimesh ose deposh që janë jashtë sistemit të ujësjellësit për ujin e pijshëm. Po kështu vetëm 40% e pishinave kanë lëndët pezull dhe turbullirën në normë për të njëjtën arsye. Po të shohim vlerat e klorit të lirë vetëm 2 pishina rezultojnë brenda normës, kurse të tjerat kanë me pak klor të lirë ose aspak. Këto vlera të klorit vijnë nga trajtimet paraprake që ju bëhen ujërave në depot e furnizimit. Dy nga pishinat, ato me numër 6 dhe 7 e kanë vlerën e klorit zero sepse furnizohen direkt nga pusi. Përsa i përket vlerave të alkalinitetit, rezulton se të gjitha pishinat duhet ta trajtojnë ujin paraprakisht për të arritur një vlerë të pranueshme sipas normave bashkëkohore (80 -150 mg/l). 50 % e pishinave kanë nivele të fosfateve (të shprehura si P2O5) mbi normë (2.5 mg/l) dhe 20 % me nivel të nitriteve më të larta se norma (0 mg/l) Në tabelën e mëposhtme jepen rezultatet e matjeve për treguesit mikrobiologjikë të ujit të furnizimit të pishinave.


47

Tabela 4.1.2 Treguesit mikrobiologjikë të ujit të furnizimit të pishinave.

Nr pishinat

Koliforme total ( 0 ufc/100 ml)

Koliformet fekal ( 0 ufc/100 ml)

Streptokokus fekal (0 ufc/100 ml)

Pseudomonas aeruginoza

(0 ufc / 100 ml) 1 9 3 2 0

2 8 2 0 0 3 9 2 2 0

4 7 3 2 0

5 9 3 2 0

6 7 0 0 0

7 Të pa numërueshëm*

6 0 0

8 0 0 0 0

9 0 0 0 0 10 0 0 0 0

norma 0 0 0 0 * Të pa numerueshem* është numër shumë i madhë . Nga tabela shihet qarte se ujërat furnizues të pishinave kanë ndotje fekale me përjashtim të uji të furnizimit të pishinave nr.8, 9 dhe 10 të cilat furnizohen me ujë të pijshëm nga rrjeti. Pishinat nr 8, 9 dhe 10 rezultojnë me parametra brenda normave për ujin e furnizimit.

4.2 Rezultatet e treguesve për ujin e basenit të pishinave.

4.2.1 Rezultatet e tregueseve fiziko-kimke për pishinat e hapura

Treguesit e ujërave të baseneve të pishinave të hapura që janë vlerësuar në studimin tonë janë: ●Temperatura. Temperatura e ujit ne basen është një nga treguesit fizik më të rëndësishëm që matet në pishinat në studim. Kushtet klimaterike dhe mjedisore në qytetin e Tiranës e favorizojnë këtë tregues drejt vlerave standarde. Temperatura e ujit është një tregues që bën përdoruesit e pishinave të ndihen/ose jo komfort dhe ndikon në ekuilibrin kimik të ujit të pishinave, duke e bërë atë bigorformues ose korroziv.


48

Figura 4.2.1.1 Vlerat e temperaturës për pishinat e hapura në studim. Temperatura për pishinat e hapura është brenda parametrave që kërkon standardi shqiptar. Pishina nr 4 ka gjithmonë temperaturë më të ulet 28 °C e krahasuar me pishinat e tjera, për arsye se kjo pishinë është më e thellë se pishinat e tjera (6m). ● Klori i lirë Ndër treguesit më të rëndesishëm që ndikon në sanitetin e ujit të pishinave është klori i lirë, i cili vepron duke shkatërruar mikrorganizmat. Rezultatet e klorit të lirë për pishinat e hapura në studim jepen në figurën 4.2.1.2.

Figura 4.2.1.2 Vlerat e klorit të lirë për pishinat e hapura


49

Nga figura e mësipërme shohim që ka vlera të klorit të lirë më të ulta se vlera minimale standarde (0.7 mg/l) si dhe vlera më të larta se vlera maksimale standarde e lejuar (1.5 mg/l). Ulja e vlerës së klorit në pishinat e hapura vjen, veç të tjerave edhe nga rrezet e diellit, pasi në asnjë nga pishinat nuk përdoren stabilizues për klorin (acidi cianurik). Rreth 3% e vlerave të matura janë mbi 3 mg/l, që përbën rrezik për shëndetin e përdoruesve. Këto vlera të klorit të lirë (mbi 3mg/l) tregojnë për klorinim pa kriter nga operatoret e trajtimit të ujërave të pishinave. ●Përqëndrimi i joneve hidrogjen (pH) Për një proces klorinimi efektiv një parametër i rëndësishem është dhe vlera e pH.

Figura 4.2.1.3 Vlerat e pH për pishinat e hapura Me sipër jepen vlerat e matura të pH të krahasuara me vlerat e lejuara nga standardi dhe me vlerat optimale. Nga figurat e mësipërme duket qartë që vlerat e pH janë përgjithësisht brenda vlerave të standardit 6.5-8.5. Vlerat optimale të pH për një proces klorinimi të mirë konsiderohen ato të intervalit 7.2-7.6. Vetëm pishina nr 3 paraqet vlera më të ulta se ato optimale dhe në disa raste edhe më poshtë se vlerat minimale të lejuara. Kjo është e kuptueshme duke ditur që kjo është pishina ku lahen fëmijët. Në këtë pishinë procesi i klorinimit nuk është efektiv për efekt të vlerave të ulta të pH. Kjo shprehet dhe nga operatoret e pishinave ku edhe pse shtojnë hipoklorit nuk kanë një vlerë të pritshme të klorit të lirë, nga mos zbërthimi i hipokloritit për shkak të vlerës së ulet të pH. Operatorët e pishinave nuk përdorin kimikate për rritjen e pH. Pishinat nr 1,2,6 kanë disa vlera më të ulta se vlera optimale (7.2). ● Përqëndrimi i joneve amonium Përqëndrimi i joneve amonium është një nga parametrat që tregon ndotjen e ujit në pishina. Rezultatet për përqëndrimin e joneve amonium jepen më poshtë:


50

Figura 4.2.1.4 Vlerat e përqëndrimit të joneve amonium për pishinat e hapura Në të gjitha pishinat në studim ka përmbajtje të joneve amonium mbi vlerat standarde (0.05 mg/l) por më e theksuar kjo duket te pishinat nr.1, 2, 3, 4 dhe 6. Kjo tregon për mungesë të klorinimit të plotë dhe mos zbatim të rregullave nga përdoruesit e pishinave. ●Lënda pezull Lënda pezull ndikon në pamjen vizuale të ujit të pishinave dhe është një ndër treguesit që ka të bëjë me ndjesinë e mirë dhe perceptimin e qartë të thellësisë së pishinës. Rezultatet për lëndën pezull jepen si më poshtë.

Figura 4.2.1.5 Vlerat e lëndës pezull për pishinat e hapura në studim. Lënda pezull në pishinat në studim përgjithësisht është brenda vlerave standarde (4 mg/l), kjo dhe për faktin se është një tregues, që perceptohet nga përdoruesit e pishinave. Vetëm në pishinat nr 1, 2, 3 dhe 4 vihet re herë pas here tejkalim i vlerave për lëndët pezull. Kjo shpjegohet edhe me frekuentimin më të madh të tyre nga banjatorët.


51

● Alkaliniteti Alkaliniteti total është një parameter që duhet monitoruar në ujin e pishinave sepse ndihmon në ndalimin e variacionit të gjerë të pH kur një sasi e vogël acidi ose bazë shtohet në pishinë. Alkaliniteti total është një matje e rezistencës së ujit për të ndryshuar pH.

Figura 4.2.1.6 Vlerat e alkalinitetit të shprehur në karbonat kalciumi për pishinat e hapura

Një numër i madh matjesh të alkalinitetit janë jashtë vlerave që rekomandohen në intervalin (80-150mg/l karbonat kalciumi). Kjo shpjegohet me burimin e furnizimit me ujë të këtyre pishinave. Që të gjitha pishinat e hapura në studim furnizohen me ujë pusi dhe asnjë prej tyre nuk i bën asnjë trajtim kimik ujit të furnizimit për të rregulluar alkalinitetin. Nga vëzhgimi jonë gjatë marrjes së mostrave dhe matjeve në vend rezulton se treguesi i alkalinitetit nuk kontrollohet dhe nuk merret fare në konsideratë nga operatorët e trajtimit të ujërave në pishina. Kjo krijon vështirësi në rregullimin e pH dhe shprehet qartë tek pishina nr 3, që me gjithë ndërhyrjet e operatorëve në këtë pishinë, pH ka vlera më të ulta se vlera optimale e tij (pH=7.2 ). ●Fortësia Fortësia në kalcium është një tregues që ndikon në bilancin e ujit të pishinave duke e bërë bigorformues ose korroziv. Rezultatet për fortësinë në kalcium jepen si më poshtë.


52

Figura 4.2.1.7 Vlerat e fortësise në kalcium të pishinave të hapura Fortësia nga figura e mësipërme duket qartë që është brenda normave të rekomanduara 200- 400 mg/l CaCO3 se në përgjithësi ujrat e zonës së Tiranës janë ujëra të buta ose me fortësi mesatare. ● Lënda e ngurtë e tretshme (TDS) Lënda e ngurtë e tretshme është një tregues që përcakton dhe freskinë e ujit në vaskë e krahasuar me ujin e furnizimit. Këto jane lëndë të ngurta që nuk filtrohen si papastëri, mbetje të klorinimit, stabilizues, alkacide, pjesë të trupave larës, lëndët për nxirjen e trupave etj.

Figura 4.2.1.8 Vlerat e TDS të ujrave të pishinave të hapura në studim. Nga figura e mësipërme duket qartë që treguesi i lëndës së ngurtë të tretshme është brenda vleres standard (1000 mg/l), por më i madh se vlera më e mirë ideale 450 mg/l. Vlera e TDS orienton operatorin e trajtimit të ujërave për rritjen e sasisë së ujit të furnizimit me ujë të freskët në raport me ujin e riciklimit. Kjo tregon që çdo ditë futet uji i freskët në pishina.


53

●Indeksi i tretjes Langelier Pas studimit të parametrave kimik të ujit të pishinave mund përcaktojmë bilancin kimik të tij. Treguesi i ketij bilanci është dhe indeksi i tretjes Langelier. Në grafikun e mëposhtëm paraqiten vlerat e indeksit Langelier të llogaritur sipas formulës (Indeksi i tretjes= pH +TF+CF+AF -12.1).

Figura 4.2.1.9 Vlerat e treguesit të indeksit të tretjes për pishinat e hapura Nga figura duket qartë që në pishinat e hapura ka vlera të indeksit të tretjes brenda treguesve të ujit të bilancuar (+0.5, - 0.5 ), përveç pishinës nr 3 që është jashtë vlerave të bilancimit (< -05). Kjo tregon që këtu uji i pishinave është korroziv.

4.2.2 Rezultatet e treguesve mikrobiologjikë për pishinat e hapura. Analizat mikrobiologjike në ujin e pishinave shërbejnë për përcaktimin e cilësisë sanitare dhe ndihmojnë për sigurinë e shëndetit të banjatorëve. Ato janë tregues të eficencës së procesit të disinfektimit. Në pishinat me parametra kimike të ndotësve mbi normë, analizat mikrobiologjike janë bërë më të shpeshta sesa rekomandohet. Analizat mikrobiologjike janë kryer në të njëjtën kohë me analizat fiziko-kimike. Më poshtë po japim në formën tabelash ngarkesen mikrobiologjike në këto pishina. Tabela 4.2.2.1 Vlerat e koliformit total të pishinave të hapura

Numri

i matje

1 2 3 4 5 6 vlera standarde(0 (ufc/100 ml)

1 0 1 1638 0 0 504 0 2 4 504 24 0 630 200 0


54

3 32 4 pa numërim 1 787 608 0 4 56 0 pa numërim 0 26 pa numërim 0 5 2 14 pa numërim 0 4 5 0 6 2 10 24 1 19 pa numërim 0 7 8 18 1 1 0 134 0 8 2 24 pa numërim 2 154 0 9 80 1 630 0 10 34 pa numërim 0 0 11 45 230 pa numërim 0 12 0 214 0 13 Pa numërim pa numërim 0

Nga tabela duket qartë që ka prezencë të koliformeve totale në të gjitha pishinat, por më e theksuar është tek pishinat nr 1, 2, 3 dhe 6. ku më e ndotura rezulton pishina nr 3 (e fëmijëve). Në tabelën më poshtë jepen rezultatet për ngarkesën mikrobiale nga koliformi fekal. Tabela 4.2.2.2 Vlerat e koliformit fekal të pishinave të hapura

Numri i matjeve

1 2 3 4 5 6 vlera standarde. (0 (ufc/100 ml

1 0 0 0 0 0 1 0 2 0 12 10 0 0 20 0 3 0 1 580 0 6 28 0 4 4 0 86 0 1 304 0 5 0 6 52 0 3 2 0 6 1 5 10 0 0 556 0 7 2 8 58 1 2 18 0 8 1 10 0 0 9 1 0 0 0

10 1 58 252 0 11 1 252 256 0 12 58 28 13 187

Nga tabela e mësipërme duket qartë se koliformet fekale janë të pranishëm në të gjitha pishinat, që tregon një ndotje bakteriale të palejueshme nga standardi. Kjo ndotje rezulton në vlera relativisht të larta tek pishinat nr 2, 3, 6 dhe në vlera më të ulta tek pishinat nr 1, 4 dhe 5. Këto rezultate të interpretuara krahas vlerave të treguesve kimike tregojnë për një keqmenaxhim të cilësisë se ujit të pishinave dhe keqperdorim nga ana e banjatorëve. Norma për të gjithë treguesit mikrobiologjike duhet të jetë 0 ufc/100 ml. Në tabelën e më poshtme jepen vlerat e ngarkesës me streptokokun fekal


55

Tabela 4.2.2.3 Vlerat Streptokoku fekal të pishinave të hapura

Numri i matjeve

1 2 3 4 5 6 vlera standard (0 (ufc/100 ml

1 0 0 0 1 0 0 0 2 0 224 216 0 0 1 0 3 0 0 5 0 5 1 0 4 0 0 7 0 0 1 0 5 0 0 0 0 0 0 0 6 1 0 0 0 0 1 0 7 1 0 0 0 1 2 0 8 0 0 0 9 0 5 0

10 0 0 5 11 0 32 50

Nga tabela duket qartë se streptokokus fekal është kapur në vlera të larta tek pishinat nr 2 dhe 3, të cilat rezultojnë në përgjithësi problematike, mesa duket nga frekuentimi më i shpeshtë dhe keqmenaxhimi. Në tabelën e mëposhtme jepen vlerat për Pseudomonas aeruginosa. Tabela 4.2.2.4 Vlerat Pseudomonas aeruginosa të pishinave të hapura

Numri iI matjeve

1 2 3 4 5 6 vlera standard

(0 (ufc/100 ml 1 0 0 530 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 pa numërim 0 168 1 0 4 0 1 pa numërim 1 0 0 0

5 0 0 pa numërim 0 0 0 0 6 1 0 0 0 0 0 0 7 0 0 1 0 0 0 0 8 0 0 0 0 0 0 9 0 0 0 0

10 1 0 1 0 11 0 0 0 0

Në tabelë duket se Pseudomonas aeruginosa është në vlera të larta tek pishina nr.3 që tregon pamjaftueshmeri të procesit të disinfektimit.


56

4.2.3 Rezultatet e treguesve të mirëmbajtjes dhe menaxhimit për pishinat e hapura.

Për të patur një pasqyrë më të plotë të kushteve higjeno-sanitare jemi përqendruar tek vlerësimi i treguesve të mirëmbajtjes dhe menaxhimit të pishinave të cilin e kemi realizuar nëpërmjet një pyetësori. Në pyetësor janë kërkuar të dhëna mbi numrin e përdoruesve për sipërfaqe të ujit, të dhëna mbi sistemin e filtrimit, të dhëna mbi frekuencen e zbrazjes së plotë dhe ndrimin e ujit të pishinës, të dhëna mbi mënyrën e disinfektimit dhe llojin e disinfektantit, të dhëna mbi trajtimin e ujit dhe rregullimin e parametrave kimike,të dhëna për ekzistencën e ambjenteve ndihmëse, të dhëna për ekzistencen e rregullores së brendshme dhe zbatimin e saj, të dhëna për kualifikimin e punonjësve të mirëmbajtjes, për ekzistencën e personelit shëndetësor dhe të ndihmës së shpejtë, etj. Në tabelën e mëposhtme pasqyrohen të dhëna për numërin e përdoruesve të pishinave në lidhje me sipërfaqen. Tabela 4.2.3 Numëri i përdorueseve në lidhje me sipërfaqen e ujit.

Nr Siperfaqja m² Volumi m³ Numri i lejuar i përdorueseve

Mesatare e numrit të përdorueseve në fund- jave

1 1000 2200 250 235 2 1400 2800 350 358 3 500 800 125 234 4 300 1800 75 36 5 1000 2200 250 179 6 1500 2200 375 380

Ky tregues ka vlera të ndryshueshme dhe kalon vlerat e rekomanduara në pikun e sezonit dhe fund javë duke u bërë burimi kryesor i ndotjes. Në këtë tabelë edhe një herë shihet se pishina nr.3 është më problematikja. Vlerësimi tjetër ka të bëjë me sistemin e filtrimit të ujit. Filtrimi i ujit është proces i rëndësishëm dhe lidhet me pastërtinë ujit dhe mbajtjen në nivele të ulta të lëndës pezull dhe turbulencës. Ai ndikon në uljen e ngarkesës mikrobiologjike. Sistemi i filtrimit realizohet nëpërmjet pompave me filtër të cilët e realizojnë riciklimin e përsëritur të ujit. Sistemi më i mirë i filtrimit është ai me “rërë” dhe “filtër mekanik”. Këto dy tip filtrash përdoren në pishinat në studim. Sistemet e filtrimit janë të mirëmenaxhuar në të gjitha pishinat.


57

Figura 4.2.3 Pamje nga impiantet e filtrimit të pishinave në studim. Tregues tjetër është ndërrimi i ujit të pishinës i cili në bazë të rregullores duhet të bërë një herë në vit, së bashku me të duhet bërë dhe pastrimi i përgjithshëm i vaskës. Në të gjitha pishinat kryhet riciklimi i ujit gjatë 24-oreve. Uji ndërrohet një herë në vit në pesë nga pishinat e hapura. Ambientet ndihmëse që duhet të gjenden në kompleksin e pishinës janë anekset hijeno- sanitare (banjot) dhe dushet e ndara sipas gjinive si dhe dhomat e zhveshjeve. Nga pyetësori rezulton se dushet janë të ndara sipas gjinive në të gjitha pishinat në studim, por nuk përdoren nga përdoruesit e tyre në 80% të rasteve. Kjo përbën një faktor tjetër që ndikon në ndotjen e ujit të pishinave. Në asnjë nga pishinat e marra në studim nuk kryhet disinfektimi i këmbëve. Vaskat për disinfektimin e këmbëve në të gjitha pishinat në studim nuk funksionojnë. Në pesë nga pishinat në studim kishte shërbimin shëndetësor, dhe në njërën ishte vetëm kutia e ndihmës së shpejtë. Në të gjitha pishinat në studim operatoret nuk kanë njohuritë e nevojshme për trajtimin e ujërave dhe trajnerët nuk janë të liçensuar.

4.3 Rezultatet për pishinat e mbyllura Numri i pishinave të mbyllura është rritur këto tre vitet e fundit. Ato kanë filluar të përdoren si vende çlodhëse dhe kurative. Vlerësimi higjeno-sanitar i tyre jep mundësi për një vlerësim të përshtatshmërisë për shëndetin e përdoruesve të tyre. Vlerësimi i tyre fillon nga uji i furnizimit. Uji i furnizimit, është ujë i pijshëm, në tre nga katër pishinat në studim. Kjo tregohet në kapitullin 4.1. Më poshtë po bëjmë vlerësimin e ujit të vaskën e notimit të tyre.


58

4.3.1 Rezultatet e treguesëve fiziko-kimike për pishinat e mbyllura.

●Temperatura Pishinat e mbyllura përdoren gjatë sezonit dimëror kryesisht nga tetori deri në prill. Por frekuentimi më i lartë i tyre është gjatë periudhës dhjetor-mars. Kjo bën të domosdoshme ruajtjen e parametrit të temperaturës në basenet e tyre. Më poshtë po japim vlerat e matura të temperaturës në trajtë grafike.

Figura 4.3.1.1 Vlerat e temperatures për pishinat e mbyllura. Nga figura duket qartë që parametri i temperaturës është në vlerat e standardit shqiptar. Kjo bën që përdoruesit e pishinave të ndihen mirë. Temperatura ndikon në ekulibrin kimik të ujit të pishinave. Treguesi i temperaturës është vleresuar nga menaxhuesit e pishinave të mbyllura. ● Klori i lirë

Figura 4.3.1.2 Vlerat e klorit të lirë për pishinat e mbyllura.


59

Klori i lirë në pishinat nr 7, 9 është matur që në muajin e parë të hapjes se tyre. Nga figura e mësipërme duket qartë se në fillim të hapjes së pishinave ky parameter është në vlerat normë. Në vazhdimësi paramerti i klorit të lirë kalon në vlera më të ulta se vlera minimale të lejuar të klorit të lirë (0.7 mg/l). Pishina nr 10 e ka këtë parametër në vlerat normë gjatë gjithë kohës sepse përdor sistem automatik të klorinimit. Pishina nr 8 ka vlera të klorit të lirë më të ulta se norma ( 0.7 m/l). ●Përqëndrimi i joneve hidrogjen.

Figura 4.3.1.3 Vlerat e pH për pishinat e mbyllura. Nga figura duket qartë se vlerat e pH janë brenda vlerave standarde (6.5 -8.5), vetëm pishina nr 8 ka vlera më të ulta se 6.5. Por vlera optimale e pH për një proces klorinimi të mirë është brenda intervalit 7.2-7.6.

Figura 4.3.1.4 Vlerat e pH për pishinat e mbyllura për vlerat optimale.


60

Nga figura e mësipërme duket qartë se vlerat e pH për pishinën nr 8 janë plotësisht jashtë vlerës optimale (7.2). Operatori i trajtimi të ujerave në këtë pishinë nuk përdor kimikate për rritjen e vlerës së pH. ● Përqëndrimi i joneve amonium Uji i furnizimit në tre nga katër pishinat e mbyllura është uji i pijshëm. Burimi i amoniakut në këto pishina është nga aktiviteti biologjik i përdoruesve. Në figura e më poshtme jepen vlerat e përqëndrimi të joneve amonium gjatë periudhës së studimit për pishinat e mbyllura.

Figura 4.3.1.5 Vlerat e përqëndrimi të joneve amonium për pishinat e mbyllura. Nga figura duket qartë se pishinat nr 7 dhe 9 në fillimet e aktivitetit të tyre nuk kanë të pranishme jonet amonium, por në matjet në vazhdim vlerat e këtyre joneve kalojnë mbi vlerën normë (0.05 mg /l). Pishina nr 8 ka të gjitha vlerat e joneve amonium mbi normë. Kjo tregon për pamjaftueshmëri të klorit të lirë për të shkatërruar jonet amonium dhe domosdoshmërinë e përdorimit të procesit të superklorinimit. Pishina nr.10 ka vlera të joneve amonium brenda normës < 0.05 mg/l ( kjo vlerë është afër vlerës 0 dhe vija grafike e saj është e mbi vendosur nga vlera standarde). ●Lënda pezull.

Figura 4.3.1.6 Vlerat e lëndës pezull për pishinat e mbyllura


61

Lënda pezull është treguesi që vlerëson efikasitetin e filtrave në impiantet e trajtimit të ujit të pishinave dhe bëhen qëndra të ndotjes dhe zhvillimit të mikrobeve. Duket qartë nga figura që për pishinat nr 7dhe 8 kemi kalim të këtij treguesi mbi vlerën standarde 4 mg/l. Pishinat nr. 9 dhe 10 e kanë këtë tregues të stabilizuar gjatë gjithë kohës së monitorimit. ●Alkaliniteti

Figura 4.3.1.7 Vlerat e alkalinitetit për pishinat e mbyllura Treguesi i alkalinitetit nuk kontrollohet në pishinat në studim nga operatorët e tyre.Ai ka vlera jashtë normës për të gjitha pishinat. Kjo krijon vështirësi për rregullimin e pH. ●Fortësia

Figura 4.3.1.8 Vlerat e fortësisë në ujrat e pishinave të mbyllura.


62

Vërehet që vlerat e fortësisë janë brenda vlerave standarde përveç pishinës nr.8 e cila ka vlera më të ulëta. Fortesia ndikon në ekulibrin kimik të ujit dhe në kthjelltësinë e tij. ●Lënda e ngurtë e tretshme. Më poshtë po japim të paraqitur në trajtë grafike rezultatet e matjeve për lëndët e ngurta të tretura në pishinat e mbyllura.

Figura 4.3.1.9 Vlerat e TDS të ujërave të pishinave të mbyllura Nga figura duket qartë që TDS përgjithësisht është në vlerat normë.Vetëm për pishinën nr.7 ka një kalim të lehtë të vlerës normë 1000 mg/l. Uji i furnizimit ka ndikimin kryesor në vlerat e TDS, kjo duket qartë në pishinat e mbyllura, ku tre prej të cilave furnizohen me ujë të pijshëm. Ky tregues shpreh dhe freskinë e ujit të pishinës. ● Indeksi i tretjes Langelier Në figurën e mëposhtme janë paraqitur vlerat e indeksit të tretjes Langelier.

Figura 4.3.1.10 Vlerat e treguesi të indeksit të tretjës për pishinat e mbyllura


63

Vihet re që pishina nr 8 është jashtë ekuilibrit të bilancit kimik dhe uji ka natyrë korrozive. Vlera e pH ka ndikim në këtë tregues, kjo duket qartë në pishinën nr 8, ku vlerat e pH janë jashtë vlerave optimale. Pishina nr 7 ka luhatje të lehta nga ekulibri kimik .

4.3.2 Rezultatet e treguesve mikrobiologjikë për pishinat e mbyllura

Treguesit mikrobiologjikë janë përqëndruar në treguesit e ndotjes fekale, siç janë koliforme total, koliform fekal, streptokokus fecal . ●Në tabelën e mëposhtme po japim vlerat e matura të koliformit total për të katër pishinat e mbyllura Tabela 4.3.2.1 Vlerat e koliformit total në pishinat e mbyllura në studim.

Numri i matjeve

7 8 9 10 vlera standard 0 (ufc/100 ml

1 4 52 0 0 0 2 0 78 0 0 0 3 pa numërim 86 60 0 0 4 230 0 0 0 5 84 13 19 0 0 6 62 2 38 1 0 7 254 pa numërim 0 0

8 8 pa numërim 0 0 9 0 pa numërim 0

10 0 1008 0 11 4 320 0

Nga tabela duket qartë se ka prezencë të koliformeve total. Vlerat më të larta janë shfaqur në ujin e pishinës nr 8 dhe pishinës nr 7. Vlerat më të e ulta janë në pishinën 9. Pishina nr 10 ka ngarkesë të koliformit total 0 (ufc/100 ml). Pishina nr.8 në përgjithësi rezulton me tregues jo të mirë, që tregon për një keqmenaxhim të saj. ● Rezultatet e matjeve për koliformin fekal jepen në tabelën e mëposhtme. Tabela 4.3.2.2 Vlerat e koliformit fekal në pishinat e mbyllura.

Numri i matjeve

7 8 9 10 vlera standard 0 (ufc/100 ml

1 0 20 0 0 0 2 0 40 29 0 0 3 3 34 0 0 0 4 19 8 2 0 0 5 34 1 0 0 0 6 21 262 0 0 0 7 126 38 0 0 8 3 16 0 0


64

9 0 286 0 10 0 14 0 11 1

Nga tabela e mësipërme shohim vlera të larta të koliformit fekal tek pishinat nr 7 dhe 8 dhe më të ulta tek pishina 9. Përsëri pishina nr.10 rezulton e pastër, pra pa ngarkesë mikrobiologjike. ●Vlerat e matura të Streptokokus fekal, jepen në tabelën e mëposhtme. Figura 4.3.2.3 Vlerat e streptokokus fekal në pishinat e mbyllura

Numri i matjeve

7 8 9 10 vlera standard 0 (ufc/100 ml )

1 0 38 13 0 0 2 0 22 0 0 0 3 0 1 0 0 0 4 2 11 1 0 0 5 1 0 0 0 0 6 2 2 0 0 0 7 0 4 0 0 8 0 2 0 0 9 0 0 0 10 0 0 0 11 1 0

Vlera të streptokokus fekal të lartë janë matur në pishinat nr 8 dhe 9 dhe vlera më të ulta në pishinën nr 7. Pishina nr 10 ka vlerë të streptokokus fekal 0 (ufc/100 ml).

4.3.3 Rezultatet e treguesve të mirëmbajtjes dhe menaxhimit për pishinat mbyllura. Treguesit e menaxhimit dhe mirëmbajtjes për pishinat e mbyllura janë të njëjta si pishinat e hapura të përshkruar në paragrafin 4.2.3. Por këtu janë vlerësuar dhe tregues si: ndricimi, ventilimi i ambjentit të pishinave, treguesi i zhurmave. Nga vlerësimi i këtyre treguesëve ka rezultuar: ●Vleresimi i sipërfaqjes së lejuar për një përdorues . Ky tregues në 75 % të pishinave në studim nuk menaxhohet si duhet. Pishina nr.10 e menaxhon këtë tregues gjatë gjithë kohës. ● Vlerësimi i sistemit të filtrimit të ujit Sistemet e filtrimit janë të mirëmenaxhura në të gjitha pishinat, pasi kjo ndikon në qartësinë e ujit.


65

●Vleresimi i ndërrimit të ujit të pishinës Kjo procedurë në bazë të rregullores duhet bërë një herë në vit. Uji ndërrohet në të gjitha pishinat një herë në vit. Treguesit që kanë të bëjnë me normat sanitare për mjediset higjienike për frekuentuesit . Vlerësimi i parë në objektet e monitoruara në studimin tonë kishte të bënte me anekset e tjera ndihmëse të cilët duhet të gjënden në këto mjedise siç janë anekset higjeno-sanitare banjot, dushet si dhe dhomat e zhveshjeve. ● Vlerësimi i funksionimit të dusheve Dushet janë të ndara sipas gjinive në të gjitha pishinat në studim, por nuk përdoren nga të gjithë përdoruesit e tyre. ●Vlerësimi për procedurat disinfektuese të mjedisit dhe sipërfaqes rreth pishinës. Vaskat për disinfektimin e këmbëve në të gjitha pishinat në studim nuk funksionojnë. ●Vlerësimi për praninë e shërbimit shëndetësor Shërbimi shëndetësor në këto objekte është i domosdoshem në raste aksidentesh. Ky shërbim është reduktuar vetëm në praninë e kutisë së ndihmës së shpejtë ●Vlerësimi për praninë e trajnerëve të liçensuar të notit Të gjitha pishinat kanë trajnerë, por nuk janë të liçensuar. ● Vlerësimi i operatorëve që merren me trajtimin kimik të ujërave. Operatorët e trajtimit të ujërave duhet të kenë trajnimin e duhur për përdorimin e kimikateve në pishina dhe mënyrat e rregullimit të treguesve. Pishinat kanë operatorë të trajtimit të ujërave. Operatorët nuk kanë njohuritë e nevojshme për trajtimin e tyre në pishinat nr 7, 8 dhe 9. Operatori i pishines nr 10 ka njohuritë e plota për trajtimin e ujrave. Ndikimi i operatorit të trajtimit të ujërave në ruajëjen e treguesve të tij, tregohet në grafikun më poshtë, ku paraqiten vlerat e klorit të lire të matur në basen, gjatë punës së dy operatorëve të ndryshëm

Figura 4.3.3 Treguesi i klorit të lirë në pishinën nr 9 të menaxhuar nga dy operatorët.


66

Vihet re qartë, që gjatë menaxhimit të treguesit të klorit të lirë nga operatori nr 2, ky tregues është më i ulët se vlera miniale (0.7 mg/l ). Parametrat e tjere të menaxhimit, si numri i përdoruesve, kimikatet e përdorura nuk ndryshojnë. ●Vlerësimi mbi riciklimin e ujërave të pishinave Riciklim i ujit kryhet në të gjitha pushinat duke futur ujë të freskët në pishinë. ●Vlerësimi i ventilimit për pishinat e mbyllura. Në tre nga pishinat në studim ndihet aroma e kloraminave në ambjentet e pishinave. Kjo tregon veç të tjerave edhe për ventilim jo të plotë. ● Vlerësimi i ndotjes akustike. Ndotja akustike (zhurmat) nuk menaxhohet në asnjë nga pishinat e marra në studim.

KAPITULLI V Analiza statitikore për të gjitha pishinat

5.1 Metodologjia e analizës statistikore të të dhënave të studimit Të dhënat janë analizuar me anë të paketës statistikore Mini tab 16.1. Variablat janë testuar për shpërndarjen normale me anë të testit Anderson Darling dhe janë përdorur testet joparametrike në rastet, kur shpërndarja ishte jonormale. Për vlerësimin e lidhjes ndërmjet variablave janë përdorur korrelacionet parametrik Pearson dhe jo parametrik Spearman. Eshtë përdorur regresioni linear për vlerësimin e trendit të Cl2 dhe testi joparametrik Mann-Whitney, për krahasimin e sasisë së Cl2 sipas kohës. Testi ANOVA-one way është përdorur për krahasimin e vlerave mesatare të variablave të vazhduar, Cl2, NH4. Niveli i sinjifikancës është përcaktuar për vlerat e p ≤0.05. Testet statistikore janë të dyanshme. Për vizualizimin e të dhënave dhe rezultateve janë përdorur tabela dhe grafikë.

5.2 Analiza statistikore për rezultatet e treguesve të pishinave

Tabela 5.2 Statistika deskriptive e variablave për pishinat në studim Pi sh inat

Variable

Mean SE Mean

StDev Minimum

Q1 Median

Q3 Maximum

Anderson-Darling

Shperndarja

1 Cl2 mg/l

0.983 0.136 1.072 0.000 0.245 0.665 1.165 4.500 4. (p<0.005)

Jo normale

NH4 mg/l

0.183 0.050 0.384 0.000 0.000 0.000 0.088 1.640 11.5 (p<0.00)

Jo normale

pH 7.186 0.024 0.190 6.580 7.058 7.200 7.303 7.620 0.6 ( p=0.1)

Normale

2 Cl2 mg/l

0.558 0.107 0.830 0.000 0.140 0.290 0.600 3.960 7.9 (p<0.005)

Jo normale


67

NH4 1.997 0.552 3.344 0.000 0.085 0.645 2.393 13.050 5.72 (p<0.005)

Jo normale

pH 7.198 0.024 0.184 6.770 7.073 7.200 7.308 7.640 0.3 ( p=0.5) Normale

3 Cl2 mg/l

0.674 0.132 1.043 0.000 0.130 0.305 0.685 4.980 8.5 (p<0.005)

Jo normale

NH4 mg/l

1.370 0.261 1.847 0.000 0.000 0.732 2.084 7.959 3.9 (p<0.005)

Jo normale

pH 7.005 0.050 0.390 6.020 7.085 7.085 7.300 7.860 1.09 (p=0.007)

Jo normale

4 Cl2 mg/l

1.217 0.092 0.696 0.000 0.845 1.060 1.775 2.400 0.73 (p=0.05)

Jo normale

pH 7.237 0.018 0.136 6.970 7.143 7.225 7.340 7.560 0.5 (p=0.181

normale

5 Cl2 mg/l

0.770 0.074 0.475 0.000 0.430 0.890 1.027 1.730 1.12 (p<0.005)

Jo normale

pH 7.286 0.019 0.121 7.050 7.200 7.280 7.360 7.540 0.3 ( p=0.3)

normale

6 Cl2 mg/l

1.340 0.271 1.603 0.000 0.230 0.280 1.850 5.020 3.6 ( p<0.005)

Jo normale

NH4 mg/l

0.751 0.243 1.216 0.000 0.000 0.000 1.245 5.460 2.6 (p<0.005)

Jo normale

pH 7.359 0.032 0.188 6.990 7.093 7.250 7.400 7.900 1.1 (p<0.005)

Jo normale

7 Cl2 mg/l

0.411 0.068 0.458 0.000 0.000 0.240 0.840 1.500 2.8 (p<0.005)

Jo normale

NH4 mg/l

2.650 0.422 2.670 0.000 0.000 1.770 4.965 8.120 1.9 (p<0.005(

Jo normale

pH 7.130 0.030 0.201 6.480 7.010 7.120 7.295 7.460 0.5 (p=0.2)

Normale

8 Cl2 mg/l

0.090 0.023 0.128 0.000 0.000 0.050 0.200 0.500 2.7 (p<0.005)

Jo normale

NH4

mg/l 9.940 1.060 4.980 0.690 5.390 11.10

0 13.100

19.800

0.3 (p=0.5)

Normale

pH 6.561 0.042 0.236 5.600 6.450 6.570 6.700 6.900 1.1 (p<0.005)

Jo normale

9 Cl2 mg/l

0.314 0.088 0.431 0.000 0.000 0.150 0.520 1.500 2.2 (p<0.005)

Jo normale

pH 7.239 0.027 0.132 7.000 7.163 7.205 7.320 7.560 0.5 (p=0.1)

Normale

10

Cl2 mg/l

1.204 0.008 0.066 1.000 1.170 1.210 1.250 1.320 1.1 (p=0.006)

Jo normale

pH 7.196 0.014 0.121 6.900 7.120 7.200 7.280 7.4 600

0.2 (p=0.6)

Normale


68

Ku: Mean........................... mesatarja. SE Mean.....................gabimi standart i mesatares StDev………………..standart devijimi Q1...............................kuarteli i parë ose percentil 25 % Q3...............................kuarteli i tretë percentil 75 % 5.2.1 Shpërndarja e parametrave Shpërndarja eklorit të lirë

Nga tabela e mësipërme duket qartë që shpërndarja e vlerave të matura të klorit të lirë është në përgjithësi jo Normale. Në grafikun e mëposhtëm jepet shpërndarja jonormale e klorit të lirë.

Figura 5.2.1.1 Shpërndarja e klorit të lirë për pishinën nr 2 Siç duket nga grafiku, rreth 85% e vlerave të matura të klorit të lirë janë poshtë vlerës minimale të kërkuar (0.7mg/l). Kjo pishinë ka frekuentim më të lartë se pishinat e tjera dhe atë e përdorin shumë edhe fëmijët (që bëhen një burim ndotje i vazhdueshëm). Kjo ndikon në uljen e shpejtë të vlerave të klorit të lirë dhe kërkon një monitorim të vazhduar të situatës nga ana e operatorëve të trajtimit të ujërave. Në përpunimin tonë statistikor kemi përdorur edhe krahasimin me boxplote Për të krahasuar klorin e lirë ndërmjet pishinave kemi përdorur boxplotet, që është një mënyrë e thjeshtë dhe praktike krahasimi për grupe të dhënash midis tyre. Si bazë krahasimi kemi marrë vlerat e mesatares (që përfaqësohet nga vija horizontale brenda kutisë me ngjyrë). Në boxplotet jepen vlerat maksimale dhe minimale të klorit për çdo pishinë si dhe vlerat respektive të Q1 dhe Q3 (siç jepen në tabelën e mësipërme)


69

Figura 5.2.1.2 Boxplotet e klorit të lirë për pishinat e hapura Nga krahasimi i pishinave të hapura nëpërmjet boxploteve rezulton se pishina nr.4 ka vlerat më të larta mesatare të Cl2 (M=1.2 SD±0.7) me ndryshim statistikisht të rëndësishëm me pishinat e tjera (ANOVA F=1.62 p= 0.001). për pishinat e hapura. Më poshtë po japim të paraqitur në mënyrë grafike (me boxplote) rezultatet e klorit të lirë për pishinat e mbyllura.

Figura 5.2.1.3 Boxplotet e klorit të lirë për pishinat e mbyllura.. Sasia më e madhe e Cl2 vërehet në pishinën nr 10 (M= 1.2 SD±0.06) me ndryshim statistikisht të rëndësishëm me pishinat e tjera (ANOVA F=7.20 p< 0.001), për pishinat e mbyllura. Kjo tregon se kjo pishinë është e mirë menaxhuar për procesin e klorinimit në të gjithë kohën e funksionimit të saj. Pishina nr 10 ka ndryshim statistikisht të rëndesishëm me të gjithë pishinat e tjera.


70

Shpërndarja e pH Më poshtë po japim të paraqitur në trajtë grafike një rast shpërndarje jo normale të vlerave të pH për pishinën nr.3

Figura 5.2.1.4 Shpërndarja e pH për pishinën nr 3 Nga grafiku duket qartë se rreth 60% e vlerave të matura bien poshtë vlerës optimale të pH për pishinën nr3, megjithëse rreth 80 % e tyre janë brenda vlerave të lejuara të pH. Por është shumë e rëndësishme që vlerat e pH të jenë pranë vlerës optimale, për të patur një eficencë të plotë të klorinimit.

Figura 5.2.1.5 Shpërndarja e pH në pishinën e mbyllur (nr.10) Vërehet nga tabela 5.2.1 e mësipërme duke u bazuar tek Anderson-Darling pH i nënshtrohet shpërndarjes normale përkatësisht për pishinat nr 1, 2, 4, 5, 7, 9, 10 dhe nuk i nënshtrohet shpërndarjes normale për pishinat nr 3, 6, 8. Kjo tregon që ky parametër i lihet spontanitetit duke kaluar jashtë vlerave normë në këto pishina.(për


71

paraqitjen grafike të shpërndarjes së vlerave të pH për gjithë pishinat e tjera shih (Aneks 2 ) Shërndarja e joneve amonium (NH4

+)

Më poshtë po paraqesim një shpërndarje jo normale të vlerave të joneve amonium në pishinën nr.1

Figura 5.2.1.6 Shpërndarja e joneve amonium (NH4

+) në pishinën nr.1 Nga figura e mësipërme shohim që rreth 51% të vlerave të matura janë në vlerën zero dhe vlerat e tjera lëvizin në mënyrë “kaotike”, por që normalisht nuk duhet të ekzistojnë, dhe do të ishte ideale nëse të gjitha vlerat do të ishin zero.

Figura 5.2.1.7 Shpërndarja e amoniumit NH4 + në pishinën nr.8 Nga figura e mësipërme shohim që shpërndarja e joneve amonium për pishinën nr.8 është normale nga ana statistikore por “jonormale” për nga kuptimi fizik, sepse vlerat


72

e joneve amonium duhet të jenë zero. Kjo tregon një keqpërdorim dhe keqmenaxhim të kësaj pishine. Nga tabela 5.2.1 duke u bazuar tek Anderson-Darling për amoniumin, vërehet se për pishinat nr 1, 2, 3, 6, 7, ka shpërndarje jonormale kurse pishina nr 8 i nënshtrohet shpërndarjes normale. Pishinat nr 4, 5, 9, dhe 10 nuk kanë jone amonium. (shih Aneks 2 për paraqitjen grafike të shpërndarjes së joneve amonium në pishinat e tjera) Për të krahasuar vlerat e amoniumit midis pishinave kemi përdorur edhe boxplotet.

Figura 5.2.1.8 Boxplotet e amoniumit për pishinat e hapura. Sasia më e madhe e amoniumit NH4 + vërehet në pishinën nr 3 (M= 1.3 SD±1.8) pa ndryshim statistikisht të rëndësishëm me pishinat e tjera (ANOVA F=1.32 p= 0.068) Pishina nr 4 ka vlera të amoniumit në vlerat normë. Pishina nr 3 ka sasi më të madhe të joneve amonium pasi frekuentohet nga fëmijët.

Figura 5.2.1.9 Boxplotet e amoniumit për pishinat e mbyllur.


73

Sasia më e madhe e NH4 + vërehet në pishinën nr 8 (M= 9.9 SD±4.9) me ndryshim statistikisht të rëndësishëm me pishinat e tjera (ANOVA F=2.45 p<0.001), kjo përforcon komentin tonë të mësipërm për këtë pishinë. 5.2.2 Krahasimi i sasisë së Cl2 sipas kohës së matjes

Më poshtë po japim në trajtë tabelare parametrat statistikore që bëjnë të mundur krahasimin e koncentrimit të klorit të lirë në orë të ndryshme (përkatësisht para orës 11 dhe pas orës 12) të frekuentimit. Meqënëse shpërndarja është jonormale, për krahasim kemi përdorur testin jo parametrik Mann-Whitney (p). Tabela 5.2.2.1 Varësia e vlerave të klorit të lirë me kohën duke u bazuar tek parametrave statistikore.

Pishinat

Ora e matjeve

N

Mean

StDev

SE Mean

Mann-Whitney test (p)

Vlerësimi

1

para 11 28 1.24 1.23 0.23 pas 12

34 0.769 0.88 0.15 0.06 pa ndryshim statistikisht të

rëndësishëm

2

para 11 27 0.787 1.063 0.205 pas 12 33 0.37 0.522 0.091 0.02 me ndryshim statistikisht

të rëndësishëm.

3

para 11 28 0.821 1.182 0.223 pas 12 34 0.554 0.913 0.157 0.41 pa ndryshim statistikisht të

rëndësishëm

6


të rëndësishëm.

7


të rëndësishëm.

8

para 11 6 0.155 0.16 0.06 pas 12 25 0.792 0.11 0.02 0.2 pa ndryshim statistikisht të

rëndësishëm Duke u bazuar tek tabelat e mësipërme duket qarte se vlerat e klorit kanë ulje duke i krahasuar me kohën brenda të njëjtës pishinë. Kjo duket qartë në pishinat nr 2, 6, 8 ku del ndryshim statistikisht i rëndësishëm, gjë që tregon një mungesë të klorinimit të vazhduar. Regresioni linear i Cl2 ndaj kohës Të gjitha konkluzionet e nxjerra më sipër përforcohen edhe një herë me përcaktimin e regresionit linear të klorit gjatë kohës. Një shembull po e paraqesim në grafikun e mëposhtëm ( kurse grafikët për pishinat e tjera gjenden tek Aneks 2 )


74

Figura 5.2.2.1 Regresioni linear i Cl2 ndaj kohës së matjes për pishinën nr.8. Në analizën e regresionit linear të Cl2 ndaj kohës vërehet ulje e sasisë së Cl2 me rritjen e kohës, regresioni është jo sinjifikant (y = 0.69+ -0.0480 x) F=2.3 p=0.13 Tabela 5.2.2.2 Regresioni linear i Cl2 ndaj kohës së matjes. Pishinat Ekuacioni i linearitetit. F p Vlerësimi

1 y = 2.4165 ± 0.1204 x 2.23 0.1 jo sinjifikant 2 y = 1.48 ± 0.0780x 1.83 0.1 jo sinjifikant 3 y = 1.24 ± 0.024x 0.36 0.5 jo sinjifikant 6 y = 3.5 ± 0.188 x 2.02 0.16 jo sinjifikant 7 y = 1.78 ± 0.116 x 3.4 0.06 jo sinjifikant 8 y = 0.69 ± 0.0480 x 2.3 0.13 Jo sinjifikant

Meqënëse në të gjitha pishinat p nuk permbush kushtin p≤ 0.05, regresionet janë jo sinjifikant. 5.2.3 Korrelacionet e parametrave Korrelacioni i Cl2 me NH4

+ Më poshtë po japim të paraqitur në mënyrë grafike dhe tabelare korrelacionin midis vlerave të klorit dhe joneve amonium për pishinën nr 3 dhe pishinën nr 8 (për pishinat e tjera shih Aneks 2 ) bazuar në koeficientin Spearman (rho )


75

Figura 5.2.3.1 Korrelacioni i Cl2 me NH4

+ , pishina nr.3

Figura 5.2.3.2 Korrelacioni i Cl2 me NH4

+ , pishina nr 8 Tabela 5.2.3.1 Vleresimi i korrelacionit të klorit me jonet amonium sipas koeficientit Spearman (rho)

Pishina nr (rho) p vleresimi i korrelacionit 1 -0,38 0,03 I moderuar negativ dhe statistikisht i rëndësishëm 2 -0,71 0,0001 I fortë negativ dhe statistikisht i rëndësishëm 3 -0,50 0,0005 I moderuar negativ dhe statistikisht i rëndësishëm 6 -0,80 0,0001 I fortë negativ dhe statistikisht i rëndësishëm 7 -0,70 0,0001 I fortë negativ dhe statistikisht i rëndësishëm


76

8 0,03 0,8 I dobët pozitiv dhe statistikisht I parëndësishëm Me rritjen e sasisë së Cl2 të lirë ulet sasia e NH4 +. Në pishinat nr 2, 6, dhe 7 vërehet korrelacion i fortë negativ dhe statistikisht i rëndësishëm ndërmjet sasisë së Cl2 dhe sasisë së NH4 +. Në pishinën nr 8 vihet re një korrelacion i dobët pozitiv që tregon se klori i lirë në pishinë nuk është i mjaftueshëm për të shkatërruar jonet ammonium. Kjo tregon gjithashtu se edhemklorinimi në këtë pishinë nuk është i mpërshtatshëm për të kryer funksionin disinfektues (vlerat e klorit të lirë janë < 0.5 mg/l) Korrelacioni i Cl2 me numrin e përdoruesve të pishinës.

200150100500

5

4

3

2

1

0

Numri i personave

Cl2

(mg/

l)

Figura 5.2.3.3 Korrelacioni i Cl2 me numrin e përdoruesve të pishinës nr 1 Tabel 5.2.3.2 Vleresimi i korrelacionit të klorit të lirë me numrin e personave duke u bazuar tek koeficienti Spearman Pishinat (rho) p Vleresimi

1 -0,74 0,001 I fortë negativ dhe statistikisht i rëndësishëm 2 -0,4 0,003 I moderuar negativ dhe statistikisht i rëndësishëm 3 -0,4 0,002 I moderuar negativ dhe statistikisht i rëndësishëm 6 -0,4 0,002 I moderuar negativ dhe statistikisht i rëndësishëm 7 -0,2 0,1 I dobet negativ dhe statistikisht jo i rëndësishëm 8 0,2 0,3 I dobët pozitive dhe statistikisht jo i rëndësishëm

Nga tabela shihet qartë korrelacion negativ dhe statistikisht i rëndësishëm midis numrit të personave dhe sasisë së klorit të lirë. Në pishinat e mbyllura ky korrelacion është i dobët (pishina nr 7), Një nga arsyet mund të jetë numri i vogël i matjeve si dhe frekuentimi i pakët i tyre.


77

Korrelacionet e më sipërme tregojnë për pamjaftueshmeri të klorinimit në përshtatje me numrin e përdoruesve të tyre. Korrelacioni i NH4 +me numrin e personave në pishinë.

Figura 5.2.3.4 Korrelacioni i NH4 +me numrin e personave në pishinën nr 1 Më poshtë po japim në mënyrë tabelare vlerësimin e korrelacionit të NH4 + me numrin e personave tek pishinat ku janë kapur vlera të joneve amonium. Tabela 5.2.3.3 Vlerësimi i korrelacionit të NH4

+ me numrin e personave në pishinë duke u bazuar tek koeficienti Spearman*.

Pishinat (rho) p Vleresimi 1 0,29 0,03 I dobët pozitiv dhe statistikisht i rëndësishëm 2 0,2 0,1 I dobët pozitiv dhe statistikisht jo i rëndësishëm 3 0,2 0,1 I dobët pozitiv dhe statistikisht jo i rëndësishëm 6 0,4 0,04 I moderuar pozitiv dhe statistikisht i rëndesishëm

* Pearson

correlation ( r ) 8 0,4 0,04 I moderuar pozitiv dhe statistikisht jo i rëndësishëm

*Për pishinën nr 8 nuk mund të përdoret koficienti Spearman, por përdoret koeficienti parametrik Pearson. Nga figura dhe tabela e mësipërme duket qartë se ka korrelacion të rëndësishëm pozitiv, të moderuar dhe të dobët midis vlerave të amoniumit dhe numrit të personave, me rritjen e numrit të personave rritet sasisa e NH4

+. Kjo duket më qartë në pishinat nr 1 dhe 6. Në pishinën nr 8 vihet re korrelacion i moderuar pozitiv jo të rëndësishëm. Kjo për shkak të frekuentimit të ulet në këtë pishinë dhe moszbatimit të rregullave nga përdoruesit si dhe mungesë të klorinimit.


78

Korrelacioni i Cl2 të lirë me ndotjen mikrobiologjike sipas pishinave.

Më poshtë po japin të paraqitur në mënyrë tabelare, rezultatet e përpunimit statistikor për korrelacionin midis klorit të lirë dhe ngarkesës mikrobiologjike për treguesit e analizuar në pishinat e marra në studim (koliforme total, koliforme fekal, Stafilokokus aureus, streptokokus fekal, pseudomonas aeruginosa). Tabela 5.2.3.4 Korrelacioni i Cl2 të lirë me ndotjen mikrobiologjike sipas pishinave.

P i sh i nat

koliform total

koliform fekal

Stafilokokus aureusa

streptokokus fekal

pseudomonos aeruginosa

rho & r p rho & r p rho p rho p rho p 1 r = -0.75 0.01 r = -0.33 0.3 rho= 0.27 0.4 rho= 0.27 0.4 rho=0.27 0.4

2 rho= -0.1 0.7 rho= --

0.2 0.4 rho = 0.6 0.1 rho= -0.4 0.3 rho = 0.6 0.1 3 rho = 0.8 0.2 rho= -0.8 0.2 rho= 0.8 0.2 rho= 0.2 0.4 rho= 0.8 0.2 4 rho= -0.6 0.1 - - rho= -0.3 0.3 rho= 0.1 0.7 rho= -0.3 0.3 5 rho = 0.5 0.1 rho= -0.4 0.3 rho= 0.1 0.7 rho=- 0.4 0.3 rho= 0.1 0.7 6 rho= -1 0.1 rho= -0.8 0.08 - - rho=-0.3 0.04 - - 7 rho= -0.8 0.07 rho= -0.8 0.07 - - rho= -.6 0.2 - - 8 rho=-0.2 0.6 rho=-0.2 0.6 - - rho= 0.6 0.1 - - 9 rho= 0.2 0.6 rho= -0.5 0.3 - - rho= -0.3 0.5 - -

10 rho= -0.4 0.3 rho=- 0.4 0.3 - - - - - - Për të krijuar një pamje më të qartë po japim të shprehur edhe në mënyrë grafike, për secilin mikroorganizëm, këto korrelacione, duke marrë si shembull pishinën nr 1. Në boshtin e ordinatave është paraqitur numri i mikroorganizmave respektive për 100 ml mostër, kurse në boshtin e abshisave është paraqitur përqëndrimi i klorit të lirë në mg/l


79

Figura 5.2.3.5 Korrelacioni i Cl2 të lirë me ndotjen mikrobiologjike, pishina nr 1. Nga tabela dhe figura e mësipërme shohim se për streptokokun fekal, pseudomonas aeruginosa dhe në disa raste për streptokokus aureus korrelacioni është pozitiv.Kjo mund të shpjegohet me faktin se këto mikroorganizma janë rezistente ndaj klorit të lirë edhe në përqëndrime relativisht të larta dhe nxjerrin domosdoshmërinë e procesit të superklorinimit. Në pishinat nr 6 dhe 7, për të gjitha mikrorganizmat korrelacioni është negativ. Kjo tregon qartë veprimin shumë të mirë disinfektues të acidit hipoklorik të prodhuar nga elektroliza e klorurit të natriumit, që përdoret në këto dy pishina. Korrelacioni i NH4

+ me ndotjen mikrobiologjike sipas pishinave. Për vlerësimin e lidhjes ndërmjet variablave janë përdorur korrelacionet parametrik Pearson dhe jo parametrik Spearman, kjo jepet nga tabela e mëposhtme. Tabela 5.2.3.5 Korrelacioni i NH4

+ me ndotjen mikrobiologjike sipas pishinave P i sh i n a t

koliform total

koliform fekal


streptokokut fekal

pseudomonos aeruginosa

rho & r p rho & r p rho & r p rho p rho p

1 r = 0.28 0,4 r = 0.15 0,6 r = -0.1 0,6 rho= -0.2 0.6 rho= -0.2 0,6

2 rho=0.7 0,06 rho=0.7 0,07 rho= -0.5 0,2 rho=0.3 0,4 rho=-0.5 0.2


80

3 rho=0.6 0,05 rho=0.5 0,1 rho=0.003 0,9

7 rho= 0.3 0,5 rho=0.3 0,5 rho= -0.2 0,6

8 rho= 0.7 0,1 rho=0.4 0,2 rho=0.4 0,2 rho=-0.00 1 Po i paraqesim këto korrelacione edhe në mënyrë grafike duke marrë si shembull pishinën nr 2 (per pishinat e tjera shih Aneks 2) Edhe në këto grafike në abshisë është dhënë vlera e përqëndrimeve të joneve ammonium në mg/l, kurse në ordinatë janë dhënë numri i mikroorganizmave respektive për 100 ml mostër.

Figura 5.2.3.6 Korrelacioni i NH4

+ me ndotjen mikrobiologjike, pishina nr 2.

Nga tabela dhe grafikët e mësipërm verehet se ka korrelacion pozitiv për koliformin total, koliformin fekal dhe streptokokun fekal, me jonet ammonium. Korrelacionet e mësipërme tregojnë qartë që jonet e amoniumit janë ushqyes për mikroganizmat e tipit fekal. Kjo del më shumë në pah në pishinat nr 2 dhe 3 tek të cilat është kapur përmbajtje më e lartë e amoniumit. Korrelacioni i numërit të personave me ndotjen mikrobiologjike.

Për vlerësimin e lidhjes ndërmjet variablave janë përdorur korrelacionet parametrik Pearson dhe jo parametrik Spearman, kjo jepet nga tabela e mëposhtme. Tabela 5.2.3.6 Korrelacioni i numërit të personave me ndotjen mikrobiologjike.

P i sh i n

koliform total

koliform fekal


streptokokus fekal

pseudomonas aeruginosa

rho & r p rho & r p rho & r p rho p rho p


81

a t 1 r = 0.41 0.2 r =0.08 0.08 r = 0.05 0.4 rho= -0.25 rho= 0.25 0.5 2 rho= 0.05 0.8 rho=0.05 0.8 rho= -0.6 0.1 rho= -0.2 0.6 0 1 3 rho= 0.9 0.02 rho=0.7 0.03 - - rho=0.9 0.02 - - 7 rho= 0.3 0.5 rho=0.3 0.5 - - rho=-0.2 0.6 - - 8 rho= 0.7 0.1 rho=0.4 0.2 rho=0.4 0.2 - - 1 -

Më poshtë po japim edhe në mënyrë grafike këtë korrelacion duke marrë si shembull pishinën nr.3.

20015010050

600

500

400

300

200

100

0

-100

Numri i personave

Kol

ifor

m f

ekal

20015010050

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

Numri i personave

Kol

ifor

m t

otal

200190180170160150140130

10

8

6

4

2

0

Numri i personave

Str

epto

koku

fek

al

Figura 5.2.3.7 Korrelacioni i numërit të personave dhe ndotjes mikrobiologjike, pishina nr 3 Nga tabela dhe figura e mësipërm vërehet korrelacion i fortë pozitiv dhe statistikisht sinjifikant ndërmjet numërit të personave dhe numërit për 100 ml të koliformit total, koliformit fekal dhe streptokokut fekal. Më e theksuar është kjo dukuri tek pishina nr.3 e cila frekuentohet nga fëmijët.


82

Perfundime Nga rezultatet e matjeve të kryera në pishinat e marra në studim nxjerrim disa përfundime. Uji i furnizimit të pishinave në 70% të tyre është ujë pusesh, me parametr

fiziko-kimik dhe mikrobiologjik të ujërave të tyre jashtë vlerave standarde për ujërat e furnizimeve. tregues janë ushqyes për mikroorganizmat në këto ujëra.

Ngarkesa mikrobiologjike është e tipit fekal si koliforme fekal dhe streptokokus fekal. Këto ujëra nuk trajtohen paraprakisht. Operatorët e trajtimit të këtyre ujërave i trajtojnë si ujëra të pijshëm. Uji në basene (vaskat e notimit).

Temperatura është brenda vlerave normë që përcakton standardi shqiptar dhe

rekomandimet e OBSH për pishinat, kjo për të dy tipet e pishinave të hapura dhe të mbyllura. Në pishinat e mbyllura investimi për rregullimin dhe mbajtjen e temperaturës është vlerësuar mirë nga menaxherët e pishinave.

Klori i lirë është parametri kryesor që vlerëson disinfektimin e pishinave.Të gjitha pishinat e hapura dhe tre nga pishinat e mbyllura kanë sistem klorinimi manual dhe nuk mund të dozojnë klor në momentin që frekuentuesit e pishinave janë në basen, pasi shpeshherë hedhja e disinfektantit bëhet direk në vaskë. Kjo përbën një problem që lidhet me mënyrën e projektimit dhe ndërtimit të tyre. Pishina nr.10 përdor sistem klorinimi automatik. Në pishinat e hapura vlera e klorit është optimale vetëm në orët e para të mëngjesit. Një nga arsyet e uljes së vlerës së klorit të lirë për pishinat e hapura është dhe prania e rrezeve të diellit. Për të shmangur këtë problem do të duhej përdorimi i stabilizuesve të klorit, por në asnjë nga pishinat nuk përdoret stabilizues i klorit (acidi cianurik)

Vitin e fundit vihet re zëvendësimi i hipokloritit të kalciumit me hipoklorit

natriumi si disinfektues i pishinave, duke mos ndryshuar sasinë e dozimit të tyre në varësi të përmbajtjes së klorit aktiv. Hipokloriti i natriumit ka 15% klor aktiv kurse hipokloriti i kalciumi ka 55-60 % klor aktiv.

Në të gjitha pishinat përveç pishinës nr 10 mungon menaxhimi i klorinimit në varësi të ngarkesës me banjatorë të pishinave.

Prania e vlerave të joneve amoniumit dhe ngarkesës mikrobiologjike në pishina shpreh qartë moszbatimin e procesit të superklorinimit dhe moszbatimin e rregullave nga përdoruesit.

Në pishinën nr 7 shkatërrimi i mikrogranizmave është i plotë edhe për vlera të ulta të klorit te lire, kjo për arsye të përdorimit të acidit hipoklorik si disinfektant.

Vlerat e pH jashtë, vlerave optimale ulin efektivitetin e procesit të klorinimit.


83

Prania e joneve amonium në pishina ndikon në zhvillimin e mikroorganizmave

të tipit fekal.

Alkaliniteti është një tregues që nuk kontrollohet dhe nuk merret fare në konsideratë nga operatorët e trajtimit të ujërave në pishina, përveç pishinës nr 10.

Lënda e ngurtë e tretshme është brenda vlerave normë (1000 mg/l). Kjo tregon që çdo ditë futet uji i freskët në pishina duke u vlerësuar nga operatorët

Lënda pezull është një nga parametrat që menaxhohet më mirë nga operatorët e pishinave, kjo për faktin që ka të bëjë me pamjen vizuale të ujit dhe i bën përdoruesit e pishinave të perceptojnë cilësinë e ujit dhe të ndihen më komfort. Kjo tregon se sistemet e filtrimit janë të mirëmenaxhuara në të gjitha pishinat.

Indeksi i tretjes Langelier gjatë gjithë kohës është jashtë vlerës (- 0.5) që i përket ambjentit korroziv në pishinat nr 3 dhe 8.

Ndotja mikrobiologjike është kryesisht e tipit fekal: koliforme total, koliforme fekal, streptokoku fekal, që ka lidhje me higjenën e keqe të banjatorëve.

Në të gjitha pishinat ka trajnerë për dhënien e ndihmës së parë për rastet emergjente, por ata nuk janë të liçensuar. Në pishinat e hapura ka dhoma ku mund të jepet ndihma e parë, po kështu edhe në dy nga pishinat e mbyllura. Në dy pishinat e tjera të mbyllura përdoret vetëm kutia e ndihmës së shpejtë.

Banjat, dushet, dhomat e zhveshjeve janë të ndara sipas gjinive në të gjitha pishinat. Dushet janë në funksionim në të gjitha pishinat, por në pishinat e hapura dushet nuk përdoren rregullisht nga përdoruesit e pishinave.

Sistemet e disinfektimit të këmbëve nuk funksionojnë në asnjë nga pishinat në studim

Të gjithë pishinat kanë operatorë për trajtimin e ujërave të tyre. Ata matin vetëm

treguesit klori i lirë dhe pH, por nuk kanë njohuritë e duhura për ruajtjen e cilësisë së ujit, në përshtatje me ngarkesën e banjatorëve të pishinave dhe luhatjen e treguesve të tyre. Vetëm operatori i pishinës nr 10 ka njohuritë e duhura.

Sipërfaqja e lejuar për një përdorues nuk menaxhohet pothuajse në asnjë pishinë, përveç pishinës nr 10. Ky është një tregues i rëndësishëm që ndikon në parametrat e ujit të pishinës, por kapërcehet dukshëm gjatë fundjavës.

Procesi i riciklimit të ujit dhe futjes së ujit të freskët, kryhet rregullisht në të gjitha pishinat. Uji i tyre derdhet njëherë në vit dhe bëhet pastrimi i vaskave.

Pishinat e mbyllura kanë sistem ventilimi, por shpeshherë ndihet era e kloraminave, pra sistemi i ventilimit është i pamjaftueshëm (si edhe klorinimi gjithashtu). Sistem ventilimi eficent ka vetëm pishina e mbyllur nr 10 .


84

Treguesi i ndotjes akustike nuk kontrollohet në pishinat e mbyllura.

Rekomandime: Projektimi i pishinave të reja duhet të marrë në konsideratë parësore impiantin e

trajtimit të ujërave dhe rezervuarin për balancimin kimik të ujit. Eshtë domosdoshmëri futja e disinfektimit automatik që në çdo moment të kohës, klori i lirë të jetë 0.7-1.5 mg/l.

Pishinat duhet të superklorinohen një herë në javë (kjo duhet të bëhet ditët e

pushimeve). Disinfektimi në rastin e ndotjes fekale të kufizuar të kryhet më përqëndrim të

klorit të lirë 2 mg/l për 40 minuta.dhe në rastin e ndotjes në formë diareje të kryhet në përqëndrim të klorit të lirë 10 mg/l për 22 orë. Në këto raste pishina mbahet e mbyllur për përdoruesit deri në parametra normale.

Pishinat e hapura mund të përdorin për klorinim edhe acidin trikloroizocianurik

në formë tablete (me 90% klor aktiv), pasi është më i qëndrueshëm ndaj rrezeve të diellit.

Pishinat duhet të furnizohen çdo ditë me ujë të freskët, në sasi rreth 10% të

volumit të ujit që përmbajnë, për shkak të derdhjes jashtë apo avullimit. Pishinat duhet të zbatojnë metodologjinë e “autokontrollit” dhe evidentimit të të

dhënave konkrete. Numëri i personave për sipërfaqe duhet të jetë i tillë, që një personi ti takoje të

paktën 3-4 m2. Ventilimi në pishina të mbyllura duhet të jetë 10 litra ajër i freskët /sek/m² të

sipërfaqes së ujit. Hapja e dyerve dhe dritareve të pishinave të mbyllura të jetë më e shpeshtë për një qarkullim më të mirë të ajrit të jashtëm me atë të brendshëm.

Përdoruesit e pishinave duhet të zbatojnë rregulloren e pishinave si (përdorja e

dusheve, tualeteve, disifektimit të këmbëve; mos urinimi në pishinë). Kjo mund të arrihet nga një menaxhim i mire i operatorëve të pishinave.

Administratorët e pishinave duhet të vendosin në vënde të dukshme “rregulloren

e brendshme” të funksionimit të pishinës. Mbajtja e rregullt e dokumentacionit të menaxhimit të riskut nëpër pishina do ti

shërbejë krijimit të një database kombëtare për monitorimin e cilësisë së ujrëave të pishinave, me qëllim ruajtjen dhe sigurimin e shëndetit të përdoruesve.


85

Konkluzione Nisur nga përfundimet e studimit dalim në disa konkluzione: 1.Rreziku kimik dhe mikrobiologjik është i pranishëm në pishinat tona prandaj ato kanë impakt direkt në shëndetin e përdoruesve të tyre 2.Eshtë domosdoshmëri edukimi dhe promocioni i përdorimit të shëndetshëm të ujërave banjatore si për përdoruesit dhe për menaxhuesit e tyre. 3.Forcimi i kontrollit higjeno-sanitar nga inspektoret e shëndetësisë do ti shërbente direkt mbrojtjes së shëndetit të banjatorëve dhe frekuentuesve të pishinave.

Referencat

"Mohenjo-Daro: An Ancient Indus Valley Metropolis". 2008-05-19. http://en.wikipedia.org/wiki/Swimming_pool http://inventors.about.com/library/inventors/blswimmingpools.htm "FINA Facilities Rules 2009-2013". Federation Internationale de la Natation 2009-11-09. http://www.health.qld.gov.au/ph/documents/cdb/24690.pdf Queensland Health Swimming and Spa Pool Water Quality and Operational Guidelines(October 2004) Ferretti E. and Bonadonna L” health and water quality of swimming pool”:the italian regulatory guidelines, Rome, Italy http://www.flasolar.com/pdf/water_chemistry_for_swimming_pools.htm www.flasolar.com/pdf/Disinfection_of_Pool_Water.pdf MDHSS (undated) Swimming pool and spa water chemistry. Missouri Department of Health and Senior Services, Section for Environmental Health (http://www.health.state.mo.us/RecreationalWater/Pool SpaChem.pdf Williams, K. (1995/1996), "The Basics of Breakpoint Chlorination," The PPOA Pumproom Press [Professional Pool Operators of America], 9(Winter):2-4. http://www.in.gov/isdh/files/How_To_Shock_The_Pool.pdf Matter. D “Swimming Pool Chemistry literature “ http://www.dougdelamatter.com/website1/science/chemistry/pool/pool1.pdf Environmental Health Ready Reference (1983),: Michigan Environmental Health Association, p. 189.


86

Pool-Spa Operator's Handbook (1990), NationalSwimming Pool Foundation, pp. 30-31. Illinois Swimming Pool and Bathing Beach Code (1990), Illinois Department of Public Health, p. 40. Gardiner J (1973) “Chloroisocyanurates in the treatment of swimming pool water”.Water research, 7: 823–833 Eichelsdörfer D, Jandik J (1979) [Ozone as oxidizer.] A.B. Archiv des Badewesens, 37: 257–261 Eichelsdörfer D, Jandik J (1984) [Investigation and development of swimming pool water treatment. III.Note: Pool water treatment with ozone in long time contact.] Zeitschrift für Wasser- und Abwasser Forschung,17: 148–153 Rice RG (1995) Chemistries of ozone for municipal pool and spa water treatment. Journal of the Swimming Pool and Spa Industry, 1(1): 25–44. Locher A (1996) [Non-chlorine treatment of pool water.] Gesundheits- und Umwelttechnik, 3: 18–19 http://www.envirolyteusa.com/Technology.asp Saunus C (1998) [Planning of swimming pools.] Düsseldorf, Krammer Verlag Dr Steve Hankin ” Chemicals in Drinking Water: Chloramines” July 2001.p 3,5 . World Health Organisation “Guidelines for drinking-water quality”, Vol. 2, 1996, Chapter 16: Disinfectants & disinfectant byproducts. www.who.int/water_sanitation_health/GDWQ/Chemicals/chloraminefull.htm “Chloramines” Guidance Document, October 1995 http://www.hc-sc.gc.ca/ehp/ehd/catalogue/bch_pubs/dwgsup_doc/chlora.pdf Public Health Laboratory Service “Factors associated with seeking emergency treatment following suspected chemical contamination of a leisure pool”, Comm. Dis. Pub. Health2000, 3, 208-211 Water Quality Association “Chloramine – Are there negative health effects?” www.wqa.org/sitelogic.cfm?ID=348 Copaken J (1990) Trihalomethanes: Is swimming pool water hazardous? Water chlorination. Vol. 6. Chelsea, MI, Lewis Publishers, pp. 101–106. Water Quality Control Division 1998 DPHE Kolorado


87

QLD Health Swimming and Spa Pool Water EHSQ (Environment,Health, Safety &Quality) Respiratory and Ocular Symptoms Among Employees of a Hotel Indoor Waterpark Resort Ohio, 2007. MMWR, February 6, 2009; 58(4):81-85.

Ocular and Respiratory Illness Associated with an Indoor Swimming Pool --- Nebraska, 2006. MMWR, September 14, 2007; 56(36):929-932.

Bowen A, Kile J, Austin C, Otto C, Blount B, Kazerouni N, Wong H-N, Mainzer H, Mott J, Beach MJ, Fry AM. Outbreaks of short-incubation illness following exposure to indoor swimming pools. Environmental Health Perspectives, 2007; 115: 267-271.

Emanuel BP. The Relationship Between Pool Water Quality and Ventilation. Environmental Health, 1998; 2: 17-20.

Ratner J, Griffiths T. Exercise-Induced Asthma and Indoor Swimming Pools. Parks and Recreation. 1995; 7: 46-51.

Kush BJ, Hoadley AW (1980) A preliminary survey of the association of Ps. aeruginosa with commercial whirlpool bath waters. American Journal of Public Health, 70: 279–28 Porter JD, Ragazzoni HP, Buchanon JD, Waskin HA, Juranek DD, Parkin WE (1988) Giardia transmission in a swimming pool. American Journal of Public Health, 78(6): 659 Price D, Ahearn DG (1988) Incidence and persistence of Pseudomonas aeruginosa in whirlpools. Journal of Clinical Microbiology, 26: 1650–1654 Eichelsdörfer D, Jandik J, Weil L (1981) [Formation and occurrence of organic halogenated compounds in swimming pool water.] A.B. Archiv des Badewesens, 34: 167–172 WHO (2000) Disinfectants and disinfectant by-products. Geneva, World Health Organization (Environmental Health Criteria 216). Faqen 1-8 , 39-43 Thickett KM, McCoach JS, Gerber JM, Sadhra S, Burge PS (2002) Occupational asthma caused by chloramines in indoor swimming-pool air. European Respiratory Journal, 19(5): 827–832 Erdinger L, Kirsch F, Sonntag H-G (1997a) [Potassium as an indicator of anthropogenic contamination of swimming pool water.] Zentralblatt für Hygiene und Umweltmedizin, 200(4): 297–308 Erdinger L, Kuhn KP, Kirsch F, Feldhues R, Frobel T, Nohynek B, Gabrio T (2004) Pathways of trihalomethane uptake in swimming pools. International Journal of Hygiene and Environmental Health, 207: 1–5.


88

Gunkel K, Jessen H-J (1988) [The problem of urea in bathing water.] Zeitschrift für die Gesamte Hygiene,34: 248–250 Michigan Department of Environmental Quality Water DivisionRecreational Resources Unit http://www.michigan.gov/documents/deq/deq-wd-eh-sp-suggprac_261805_7.pdf Kebabuan, RS (1995), Disinfection of public pools and management of faecal accidents, Journalof Environmental Health 58(1). http://www.who.int/water_sanitation_health/bathing/monbathwat.pdf BSI (2003) Management of public swimming pools–water treatment systems, water treatment plant and heatingand ventilation systems–code of practice.British Standards Institute, Publicly Available Specifi cation(PAS) 39: 2003. Eichelsdörfer D (1987) [Investigations of anthropogenic load of swimming pool and bathing water.] A.B. Archiv des Badewesens, 40: 259–263 Gansloser G, Hässelbarth U, Roeske W (1999) [Treatment of swimming pool and bathing water.] Berlin,Beuth Verlag Gregory R (2002) Bench-marking pool water treatment for coping with Cryptosporidium. Journal of Environmental Health Research, 1(1): 11–18. Locher A (1996) [Non-chlorine treatment of pool water.] Gesundheits-und Umwelttechnik, 3: 18–19 MDHSS (undated) Swimming pool and spa water chemistry.Missouri Department of Health and SeniorServices, Section for Environmental Health(http://www.health.state.mo.us/RecreationalWater/Pool SpaChem.pdf). Saunus C (1998) [Planning of swimming pools.] Düsseldorf, Krammer Verlag (in German). Galbraith S, Palmer S (1990) General epidemiology. In: Smith GR, Easmon CSF, eds. Topley and Wilson’s principlesof bacteriology, virology and immunity. Vol. 3. Bacterial diseases. London, Edward Arnold, pp. 11–29. Gerba CP, Rose JB, Haas CN (1996) Sensitive populations: who is at the greatest risk? International Journalof Food Microbiology, 30(1–2): 113–123. Guidelines for safe recreational water environments. Pond K (2005) Water recreation and disease: An expert review of the plausibility of associated infections, theiracute effects, sequelae and mortality. IWA on behalf of the World Health Organization, London, UK.


89

WHO (2003) Guidelines for safe recreational water environments. Vol. 1. Coastal and fresh waters. Geneva,World Health Organization, 219 pp. WHO (2005) Guide to ship sanitation. Geneva,World Health Organization, in preparation.faqe 30 -50 . Asher KN, Rivara FP, Felix D, Vance L, Dunne R (1995) Water safety training as a potential means ofreducing risk of young children’s drowning. Injury Prevention, 1(4): 228–233. Blanksby BA, Wearne FK, Elliott BC, Biltvich JD (1997) Aetiology and occurrence of diving injuries. Areview of diving safety. Sports Medicine, 23(4): 228–246. Blum C, Shield J (2000) Toddler drowning in domestic swimming pools. Injury Prevention, 6: 288–290. Branche CM, Sniezek JE, Sattin RW, Mirkin IR (1991) Water recreation-related spinal injuries: Risk factorsin natural bodies of water. Accident Analysis and Prevention, 23(1): 13–17. Brenner R (2005) Swimming lessons, swimming ability and the risk of drowning. In: Bierens JJLM et al.,eds. Handbook on drowning. Prevention, rescue and treatment. Netherlands, Springer, in press. Browne Ml, Lewis-Michl EL, Stark AD (2003) Unintentional drownings among New York State residents,1988–1994. Public Health Reports, 118(5): 448–458. CDC (1984) Injuries at a water slide – Washington. Morbidity and Mortality Weekly Report, 33(27): 379–382, 387. CDC (1990) Current trends child drowning and near drowning associated with swimming pools – Maricopa County, Arizona, 1988 and 1989. Morbidity and Mortality Weekly Report, 39(26): 441–442. CDC (2004) Nonfatal and fatal drownings in recreational water settings – United States, 2001–2002.Morbidity and Mortality Weekly Report, 53(21): 447–452. Craig AB Jr (1976) Summary of 58 cases of loss of consciousness during underwater swimming and diving.Medicine and Science in Sports, 8(3): 171–175. Damjan H, Turk KK (1995) Prevention of spinal injuries from diving in Slovenia. Paraplegia, 33(5): 246–249. Davison A, Puntis JWL (2003) Awareness of swimming pool suction injury among tour operators. Archivesof Diseases in Childhood, 88: 584–586.


90

DeVivo MJ, Sekar P (1997) Prevention of spinal cord injuries that occur in swimming pools. Spinal Cord,35(8): 509–515. Dietz PE, Baker SP (1974) Drowning. Epidemiology and prevention. American Journal of Public Health,64(4): 303–312. EEA/WHO (1999) Water resources and human health in Europe. European Environment Agency and World Health Organization Regional Offi ce for Europe. Gabrielsen JL, ed. (1988) Diving safety: a position paper. Indianapolis, IN, United States Diving. Gomez-Juarez M, Cascales P, Garcia-Olmo D, Gomez-Juarez F, Usero S, Capilla P, Garcia-Blazquez E,Anderica F (2001) Complete evisceration of the small intestine through a perianal wound as a result ofsuction at a wading pool. Journal of Trauma, 51: 398–399. Hill V (1984) History of diving accidents. In: Proceedings of the New South Wales Symposium on Water Safety.Sydney, New South Wales, Department of Sport and Recreation, pp. 28–33. Howland J, Hingson R, Mangione TW, Bell N, Bak S (1996) Why are most drowning victims men? Sex difference in aquatic skills and behaviours. American Journal of Public Health, 86(1): 93–96. Hultman CS, Morgan R (1994) Transanal intestinal evisceration following suction from an uncoveredswimming pool drain: case report. Journal of Trauma, 37(5): 843–847. Kyriacou DN, Arcinue EL, Peek C, Kraus JF (1994) Effect of immediate resuscitation on children with submersion injury. Pediatrics, 94: 137–142. Levin DL, Morris FC, Toro LO, Brink LW, Turner G (1993) Drowning and near-drowning. Pediatric Clinics in North America, 40: 321–336. Liller KD, Kent AB, Arcari C, MacDermott RJ (1993) Risk factors for drowning and near-drowning among children in Hillsborough County, Florida. Public Health Reports, 108(3): 346–353. Mennen U (1981) A survey of spinal injuries from diving. A study of patients in Pretoria and Cape Town.South African Medical Journal, 59(22): 788–790 Milliner N, Pearn J, Guard R (1980) Will fenced pools save lives? A 10-year study from Mulgrave Shire,Queensland. Medical Journal of Australia, 2: 510–511. Minaire P, Demolin P, Bourret J, Girard R, Berard E, Deidier C, Eyssette M, Biron A (1983) Life expectancy following spinal cord injury: a ten-years survey in the Rhone-Alpes Region, France, 1969–1980.Paraplegia, 21(1): 11–15.


91

National Center for Health Statistics (1998) National mortality data, 1997. Hyattsville, MD, Centers for Disease Control and Prevention. Nichter MA, Everett PB (1989) Childhood near-drowning: is cardiopulmonary resuscitation always indicated?Critical Care Medicine, 17(10): 993–995. Patetta MJ, Biddinger PW (1988) Characteristics of drowning deaths in North Carolina. Public HealthReports, 103(4): 406–411. Pearn J, Nixon J (1977) Prevention of childhood drowning accidents. Medical Journal of Australia, 1(17):616–618. Pearn J, Nixon J, Wilkey I (1976) Freshwater drowning and near-drowning accidents involving children: A five-year total population study. Medical Journal of Australia, 2(25–26): 942–946. "Tirana, kryeqyteti me zhvillim të vrullshëm" 21 maj 2011 http://sq.wikipedia.org/wiki/Tirana UNI 10637:2006 (Swimming Pools - Water quality and requirements for swimming poolwater circulation, treatment and disinfection equipment) Briggs, R. 1996 Analytical Quality Assurance in Water Quality Monitoring. World Health Organization, Geneva. HMSO 1994 The Microbiology of Drinking Waters. Report 71. Her Majesty's Stationery Office, London. ISO 1994 Quality Management and Quality Assurance - a Vocabulary. International Organization for Standardization, Geneva. ISO 1990 General Requirements for the Competence of Calibration and Testing Laboratories. Guide 25. International Organization for Standardization, Geneva. Shewhart, W.A. 1986 Statistical Method from the Viewpoint of Quality Control. Dover Publications, New York. WHO 1992 GEMS/WATER Operational Guide. Third Edition, World Health Organization, Geneva. WHO/UNEP/VKI 1997 Analytical Quality Assurance and Control. World Health Organization, Geneva. ISO/IEC 17043: 2010, Conformity assessment - General requirements for proficiency testing

ISO/IEC 17025: 2005 General Requirements for the Competence of Testing and Calibration Laboratories,


92

ISO 13528 Statistical Methods for Use in Proficiency Testing by Interlaboratory Comparisons, 2005

Thompson, M., Ellison, S.R. and Wood, R., The International Harmonized Protocol for the Proficiency Testing of Analytical Chemistry Laboratories, Pure&Appl., Chem., 2006, Vol. 78, No. 1, pp. 145-196 Fujioka, R.S. 1997 Indicators of marine recreational water quality. In: C.J. Hurst, G.R.Knudsen, M.J. McInerney, L.D. Stetzenbach and M.V. Walter [Eds] Manual ofEnvironmental Microbiology. ASM Press, Washington, D.C., 176-183. Vendim Nr.835, datë 30.11.2011 “për kërkesat higjieno-sanitare të pishinave”


93

Anekse Aneksi 1. Tabelat për treguesit fiziko-kimik sipas pishinave. Tabela 1.1 Treguesit fiziko- kimik për pishinën nr 1.

Pishina Nr 1

Parametrat e matura

Nr i matjeve

Muaji / viti Dt ora

Temp 0 c pH

Cl2 i lire mg/l

NH4 mg/l

L.pezull

mg/l

Turbullira FTU

Alkaliniteti mg/l

TDS mg/l

Indeksi Langelier

1 Qeshor 2010 2010-06-16 12.00 7.00 1.15 0.65 0 0 170.80 560 0.02

2 2010-06-16 14.00 7.05 0.64 0.65 0 0 152.50 550 -0.03

3 2010-06-29 11.00 28 7.31 1.37 0.00 1 0 146.40 600 0.19

4 2010-06-29 14.00 28 6.58 0.61 0.00 1 0 140.30 600 -0.54

5 Korrik 2010 2010-07-05 11.00 30 6.74 3.30 0.00 1 0 158.60 600 -0.41

6 2010-07-05 13.15 30 7.01 2.40 0.00 2 1 152.50 615 -0.07

7 2010-07-08 10.30 28 7.25 4.50 0.06 2 1 0.00 640 0.13

8 0.8/07/2010 13.30 29 7.02 3.12 0.08 3 2 0.00 640 -0.08

9 2010-07-13 10.30 29 7.13 3.73 0.05 1 0 158.60 635 0.03

10 2010-07-13 13.00 30 7.15 1.21 0.08 6 3 152.50 640 0.17

11 2010-07-17 9.00 28 7.20 1.10 0.05 3 1 170.80 640 0.08

12 2010-07-17 13.00 31 7.18 0.19 0.13 4 2 176.90 545 0.22

13 2010-07-21 12.00 31 6.81 1.54 0.00 0 0 195.20 650 -0.15

14 2010-07-21 14.00 31 6.82 1.05 0.00 0 0 195.20 655 -0.14

15 2010-07-29 11.30 27 7.02 0.26 0.00 5 2 635 -0.02

16 2010-07-29 13.30 28 7.04 0.25 1.16 5 2 645 0.02

17 Gushte /2010 2010-08-18 11.00 28 7.04 1.60 0.00 2 1 700 0

18 2010-08-18 13.45 29 6.96 0.20 0.00 1 0 197.03 740 -0.02

19 26/08//2010 10.30 27 6.96 3.26 0.00 2 1 690 -0.06

20 2010-08-26 13.00 29 6.92 0.36 0.77 1 0 725 -0.08

23 Maj/ 2011 2011-05-24 12.00 26 7.50 1.76 0.00 1 0 0 0.44

24 2011-05-24 14.00 26 7.41 1.72 0.00 2 1 176.90 475 0.35

25 Qeshor/2011 2011-06-05 11.00 26 7.33 1.04 0.00 1 0 0 0.27

26 2011-06-05 14.00 26 7.27 0.41 0.00 1 0 490 0.21

27 2011-06-16 11.00 26 7.32 3.52 0.00 0 0 0.26

28 2011-06-16 13.15 27 7.29 3.46 0.00 0 0 500 0.25

29 2011-06-30 10.30 29 7.25 1.09 0.00 0 0 207.40 510 0.25

30 2011-06-30 13.30 29 7.16 0.89 0.00 0 0 207.40 510 0.16

31 korrik/2011 0.7/07/2011 10.30 31 7.27 1.02 0.00 0 0 0 0.31

32 2011-07-11 13.00 31 7.17 0.05 0.06 3 1 167.75 500 0.21

33 2011-07-20 9.00 30 7.30 1.03 0.00 5 2 207.40 560 0.32

34 2011-07-26 13.00 29 7.36 0.84 0.08 1 0 164.70 0 0.36

35 2011-07-26 12.00 29 7.30 0.76 0.08 1 0 164.70 0 0.3

36 gushti/2011 2011-08-08 14.00 32 7.28 0.89 0.06 4 2 189.10 630 0.34


94

37 2011-08-08 11.30 31 7.18 0.56 0.06 4 2 189.10 630 0.12

38 2011-08-16 13.30 31 7.20 0.44 0.22

39 2011-08-16 11.00 31 7.20 0.94 0.03 2 1 195.20 605 0.24

40 2011-08-25 13.45 31 7.25 0.90 0.00 0.29

41 2011-08-25 10.30 31 7.14 1.5 0.65 2 1 207.40 620 0.18

42 qeshor/2012 2012-06-01 9.30 29 7.40 0.72 0.00 1 0 660 0.4

43 2012-06-01 13.30 30 7.31 0.54 0.12 4 2 189.30 690 0.33

44 2012-06-08 10.00 29 7.35 0.82 0.00 0.35

45 2012-06-08 13.30 29 7.33 0.68 0.00 2 1 0.33

46 2012-06-15 10.15 29 7.25 0.42 0.00 0.35

47 2012-06-15 13.45 30 7.21 0.05 0.89 0.22

48 27/06//2012 11 30 29 7.23 0.06 0.00 0 0 189.10 540 0.23

49 27/06//2012 14.00 30 7.20 0.02 0.06 1 0 183.00 550 0.22

50 2012-06-30 9.30 30 7.18 0.56 0.00 580 0.2

51 2012-06-30 13.30 30 7.20 0.00 0.29 5 2 550 0.22

52 korrik /2012 2012-07-03 10.20 29 7.41 0.23 0.41

53 2012-07-03 15.00 29 7.37 0.00 0.13 1 0 600 0.37

54 2012-07-17 10.00 29 7.62 0.43 0.00 0.62

55 2012-07-17 13.00 29 7.61 0.00 0.13 1 0 189.10 600 0.61

56 2012-07-28 9.30 30 7.44 0.35 0.00 189.00 0.46

57 2012-07-28 13.00 30 7.20 0.00 189.10 630 0.22

58 gusht 2012 2012-08-07 9.00 29 7.11 0.65 189.10 645 0.11

59 2012-08-07 12.30 29 7.06 0.00 1.16 2 1 170.20 0.06

60 2012-08-16 10.30 29 7.08 0.44 0.00 176.00 650 0.08

61 2012-08-25 9.30 30 7.23 0.00 1.64 4 1 189.10 0.23

62 2012-08-25 14.30 30 7.21 0.00 0.00 189.10 680 0.23

63 2012-08-30 10.20 30 7.08 0.30 0.05 700 0.1

64 2012-08-30 13.30 30 7.05 0.00 1.46 195.20 710 0.07


95

Tabela 1.2 Treguesit fiziko- kimik për pishinën nr 2.

Pishina Nr 2

Parametrat e matura

Nr i

matjeve

Muaji / viti Dt ora

Temp 0 c pH

Cl2 i lire mg/l

NH4 mg/l

L.pezull

mg/l

Turbullira FTU

Alkaliniteti mg/l

TDS mg/l

Indeksi Langelier

1 Qeshor / 2010 2010-06-16 12.00 27 7.07 0.24 1.29 3 2 195.20 535 0.03

2 2010-06-16 14.00 27 7.2 0.41 1.35 5 2 134.20 500 -0.04

3 2010-06-29 11.00 27 7.24 0.47 0.00 6 3 146.40 630 0.1

4 2010-06-29 14.00 27 6.92 0.39 0.00 5 2 146.40 630 -0.22

5 Korrik /2010 2010-07-05 11.00 30 7.02 0.4 2.37 2 1 152.50 635 -0.06

6 2010-07-05 13.15 30 7.1 0.33 2.01 2 1 146.40 635 0.02

7 0.8/07/2010 10.30 29 7.25 0.43 2.76 6 3 0.00 650 0.15

8 0.8/07/2010 13.30 29 7.19 0.28 2.54 4 2 0.00 655 0.09

9 2010-07-13 10.30 29 7.21 0.21 12.6

4 4 2 164.70 715 0.11

10 2010-07-13 13.00 30 7.09 0.14 13.0

5 1 0 170.80 730 0.11

11 2010-07-17 9.00 29 7.05 0.2 1.32 2 1 146.40 695 -0.03

12 2010-07-17 13.00 31 6.93 0.13 2.41 1 0 152.50 700 0.14

13 2010-07-21 12.00 30 6.77 0.25 1.32 1 0 189.10 640 -0.03

14 2010-07-21 14.00 30 6.78 0.16 1.44 1 0 195.20 635 -0.21

15 2010-07-29 11.30 27 7.06 3.89 0.00 3 2 0.00 635 0.02

16 2010-07-29 13.30 28 6.97 2..81 0.00 4 2 0.00 635 -0.05

17 Gushte /2010 2010-08-18 11.00 28 6.93 2.65 0.06 3 2 218.38 645 -0.09

18 2010-08-18 13.45 29 7.07 0.25 0.13 2 1 195.20 680 0.07

19 26/08//2010 10.30 27 7.2 3.96 0.12 2 1 236.68 650 0.26

20 2010-08-26 13.00 29 7.19 0.7 0.15 1 0 0.00 655 0.29

21 Maj/ 2011 2011-05-24 9.15 26 7.4 0.92 0.00 0 0 158.60 475 0.24

22 2011-05-24 12.00 27 7.32 0.88 0.00 1 0 0.00 425 0.18

23 Qeshor/2011 2011-06-05 9.00 26 7.42 0.76 0.22 3 1 268.40 500 0.46

24 2011-06-05 13.00 26 7.3 0.48 0.00 4 2 0.00 0 0.34

25 2011-06-16 9.00 27 7.43 0.89 0.43

26 2011-06-16 12.00 26 7.3 0.8 0.65 4 2 0.00 465 0.34

27 2011-06-30 11.00 28 7.26 0.46 0.37 0.34

28 2011-06-30 13.00 29 7.21 0.07 2.90 2 1 219.60 480 0.21

29 korrik/2011 0.7/0.7/2011 17.00 30 7.45 0 0.65 2 1 256.20 0 0.57

30 2011-07-11 13.00 31 7.24 0 4.19 3 1 274.50 0 0.51

31 2011-07-20 13.00 31 7.42 0.26 1.57 4 2 274.50 550 0.66

32 2011-07-26 9.30 29 7.34 1.8 0.58 250.10 560 0.44

33 2011-07-26 12.30 29 7.17 1.2 0.06 256.20 555 0.27

34 gushti/2011 2011-08-08 10.00 30 7.08 0.46 0.2


96

35 2011-08-08 13.00 30 6.98 0.1 0.58 2 1 250.10 560 0.1

36 2011-08-16 10.20 31 7.13 0.54 0.00 0 0.27

37 2011-08-16 13.00 30 7.16 0.14 0.00 0 0.28

38 2011-08-25 9.30 30 7.2 0.35 3 2 0.00 0 0.32

39 qeshor/2012 2012-06-01 9.30 29 7.18 0.03 0.00 0 0.27

40 2012-06-01 13.30 29 7.16 0 9,23 0.27

41 2012-06-08 10.00 30 7.15 0.2 1 0 122.00 515 0.27

42 2012-06-08 13.30 30 7.5 0.68 146.40 630 0.62

43 2012-06-15 10.15 29 7.23 0.3 2 1 152.00 725 0.33

44 2012-06-15 13.45 30 7.01 0.18 0.30 170.00 700 0.13

45 27/06//2012 11 .

30 30 7.2 0.62 0.46 185.00 0 0.22

46 27/06//2012 14.00 30 7.13 0.23 4 2 165.00 725 0.04

47 2012-06-30 9.30 29 7.4 0.46 0.08 0.00 0 0.3

48 2012-06-30 13.30 30 7.28 0.12 186.00 720 0.3

49 korrik /2012 2012-07-03 15.00 30 7.54 0.49 0 134.00 650 0.46

50 2012-07-03 10.00 30 7.45 0.23 140.20 670 0.35

51 2012-07-17 13.00 29 7.64 0 1.02 5 2 135.00 700 0.54

52 2012-07-17 9.30 30 7.56 0 122.00 680 0.48

53 2012-07-28 13.00 30 7.31 0.26 156.00 690 0.23

54 gusht 2012 2012-08-07 9.00 28 7.01 0.62 168.00 690 -0.11

55 2012-08-07 12.30 28 6.98 0 5.64 4 2 170.00 700 -0.66

56 2012-08-16 10.30 29 7.23 0.41 146.00 720 0.13

57 2012-08-16 9.30 30 7.4 0 12.3 170.00 710 0.32

58 2012-08-25 10.20 30 7.21 0 186.00 740 0.23

59 2012-08-25 14.20 29 7.08 0 190.00 765 0.08

60 2012-08-30 13.30 30 7.2 0.23 5.23 2 1 195.20 760 0.22


97


Pishina Nr 3

Parametrat e matura

Nr i

matjeve

Muaji / viti Dt ora

Temp 0 c pH

Cl2 i lire mg/l

NH4 mg/l

L.pezull

mg/l

Turbullira FTU

Alkaliniteti mg/l

TDS mg/l

Indeksi Langelier

1 Qeshor /

2010 2010-06-16 12.00 7.27 0.35 6.45 3 2 500 0.08

2 2010-06-16 14.00 7.24 1.9 6.19 2 1 505 0.12

3 2010-06-29 11.00 28 6.64 0.2 0.00 5 2 680 -0.48

4 2010-06-29 14.00 28 6.87 0.3 0.00 7 3 134.2 700 -0.25

5 Korrik /2010 2010-07-05 11.00 30 6.64 0.3 2.37 0 1 134.2 755 -0.44

6 2010-07-05 13.15 30 6.61 0.55 2.01 2 1 42.7 755 -0.67

7 0.8/07/2010 10.30 29 6.69 0.25 1.73 4 2 48.8 765 -0.91

8 0.8/07/2010 13.30 28 6.62 0.24 0.77 8 4 67.1 790 -1

9 2010-07-13 10.30 29 6.55 2.6 0.08 0 0 61 875 -0.95

10 2010-07-13 13.00 30 6.51 0.13 0.52 1 0 0 890 -1.07

11 2010-07-17 9.00 29 6.78 1.11 0.52 2 1 0 830 -0.82

12 2010-07-17 13.00 31 6.58 0.13 1.03 2 1 48.8 840 -0.98

13 2010-07-21 12.00 31 6.62 2.1 0.03 2 1 45.75 840 -0.94

14 2010-07-21 14.00 31 6.58 0.23 0.04 3 2 48.8 845 -0.98

15 2010-07-29 11.30 28 6.04 3.94 0.00 1 0 54.9 815 -1.58

16 2010-07-29 13.30 28 6.02 0.73 0.00 2 1 73.2 875 -1.4

17 Gushte /2010 2010-08-18 11.00 28 6.77 0.16 1.59 4 2 67.1 845 -0.65

18 2010-08-18 13.45 30 6.87 0 3.10 2 1 0 820 -0.51

19 26/08//2010 10.30 28 6.25 2.68 0.00 3 2 0 855 -1.17

20 2010-08-26 13.00 29 6.53 0.08 1.60 2 1 76.25 865 -0.87

21 Maj/ 2011 2011-05-24 12.00 27 7.45 0.8 0.00 0 0 0.01

22 2011-05-24 14.00 28 7.34 0.67 0.00 0 490 -0.08

23 Qeshor /2011 2011-06-05 11.00 27 7.6 0.82 0.00 2 1 0 0 0.16

24 2011-06-05 14.00 26 7.52 0.54 0.28 2 1 0 735 0.06

25 2011-06-16 11.00 29 7.86 0.3 0.47

26 2011-06-16 13.15 29 6.15 0.03 0.00 0 0 -1.25

27 2011-06-30 10.30 29 6.89 0.54 0.00 0 0 -0.51

28 2011-06-30 13.30 30 7.08 0.23 -0.31

29 Korrik /2011

0.7/0.7/2011 10.30 31 6.79 0 3.16 0 0 0 0 -0.57

30 2011-07-11 13.00 31 7.09 0.05 7.96 1 0 0 725 -0.29

31 2011-07-20 9.00 30 6.86 0.22 1.03 3 1 0 0 -0.47

32 2011-07-26 13.00 28 6.69 0.52 0.00 103.7 0 -0.73

33 2011-07-26 12.00 29 7.21 0.31 1.60 3 1 91.5 760 -0.19

34 Gushti /2011 2011-08-08 11.30 31 7.06 0.1 0.77 2 1 67.1 820 -0.15

35 2011-08-08 14.30 30 7.2 0.25 0.06 3 2 0 830 -0.3


98

36 2011-08-16 11.00 30 7.38 4.6 -0.18

37 2011-08-16 13.30 31 7.34 4.98 0.00 7 3 183 0 -0.02

38 2011-08-25 10.30 30 7.2 0.38 0 0 -0.18

39 2011-08-25 13.30 31 7.3 0.8 189.1 0 -0.06

40 qeshor/ 2012 2012-06-01 9.30 29 7.41 0.86 5 2 0 0 0.35

41 2012-06-01 13.30 29 7.35 0.57 0 0 0.35

42 2012-06-08 10.00 29 7.34 0.78 2 1 0 0 0.28

43 2012-06-08 13.30 29 7.28 0.28 1.45 0 0 0.3

44 2012-06-15 10.15 29 7.3 0.62 2 1 0 0 0.22

45 2012-06-15 13.45 30 7.2 0.23 2.79 0.22

46 27/06//2012 11 30 29 7.19 0.03 0.30 2 1 0 775 0.19

47 27/06//2012 14.00 30 7.2 0 0.54 3 2 0 750 0.22

48 2012-06-30 9.30 29 7.2 0.89 128.1 790 0.1

49 2012-06-30 13.30 30 7.4 0.56 810 0.32

50 korrik /2012 2012-07-03 10.20 29 7.15 0.35 4 2 0 840 0.04

51 2012-07-03 15.00 30 7.32 0.6 0.92 122 840 0.24

52 2012-07-17 10.00 30 7.35 0.2 2.78 5 3 0 0 0.27

53 2012-07-17 13.00 30 7.23 0.46 0.00 0 0 0.15

54 2012-07-28 9.30 29 7.03 0 0.69 0 0 -0.07

55 2012-07-28 13.00 30 7.54 0 0.80 2 0 0 840 0.26

56 gusht 2012 2012-08-07 9.00 30 7.06 0.52 0.00 0 -0.02

57 2012-08-07 12.30 30 6.68 0 1.52 2 1 140.3 860 -0.04

58 2012-08-16 10.30 29 6.89 0.53 0.00 140.3 860 -0.43

59 2012-08-16 9.30 30 7.08 0 2.30 4 2 140.3 850 0

60 2012-08-25 14.30 30 7.2 0 2.69 6 3 140.3 0.12

61 2012-08-25 10.20 31 7.12 0 4.53 140.3 870 0.15

62 2012-08-30 13.30 30 7.08 0.2 4.32 4 2 140.3 890 0


99

Tabela 1.4 Treguesit fiziko- kimik për pishinën nr 4. Pishina Nr 4

Parametrat e matura

Nr i

matjeve

Muaji / viti Dt ora

Temp 0 c pH

Cl2 i lire mg/l

NH4 mg/l

L.pezull mg/l

Turbulli

ra FTU

Alkaliniteti mg/l

TDS mg/l

Indeksi Langelier

1 Qeshor /2010 2010-06-16 12.00 25 7.56 2.4 0 4 2 470 0.67

2 2010-06-16 14.00 26 7.5 2.36 0 5 3 490 0.64

3 2010-06-29 11.00 26 7.53 1.77 0 3 2 300 490 0.67

4 2010-06-29 14.00 28 7.45 1.77 0 2 1 288 510 0.63

5 Korrik/ 2010 2010-07-05 11.00 28 7.15 0.94 0 2 1 0 515 0.63

6 2010-07-05 13.15 29 7.04 0.18 0 1 0 0 550 0.33

7 2010-07-08 10.30 29 7.05 1.77 0 1 0 288 550 0.24

8 2010-07-08 13.30 29 7.07 1.4 0 5 2 270 490 0.25

9 2010-07-13 10.30 26 7.08 2.33 0 1 0 0 505 0.27

10 2010-07-13 13.00 27 7.1 2.33 0 2 1 0 510 0.22

11 2010-07-17 9.00 27 6.97 1.88 0 2 1 0 550 0.17

12 2010-07-17 13.00 28 7.16 1.43 0 1 1 0 540 0.03

13 2010-07-21 12.00 27 7.23 2.02 0 1 0 216 555 0.24

14 2010-07-21 14.00 28 7.1 1.74 0 1 0 0 0 0.19

15 2010-07-29 11.30 28 7.2 1.02 0 0 0.08

16 2010-07-29 13.30 28 7.08 0.98 0 0 0.06

17 Gushte/2

010 2010-08-18 11.00 28 7.23 1.88 0 1 0 0 0 0.21

18 2010-08-18 13.45 28 7.16 1.43 0 435 0.14

19 26/08//201

0 10.30 28 7.23 2.02 0 2 1 0 445 0.21

20 2010-08-26 13.00 28 7.1 1.74 0 2 1 204 490 0.08

21 0 1 0 192 0

22 0.03 2 1 222 0

23 Maj/ 2011 2011-05-24 12.00 26 7.34 1.33 0 525 0.28

24 2011-05-24 14.00 26 7.3 1.2 0.02 2 1 210 0 0.34

25 Qeshor/2

011 2011-06-05 11.00 26 7.4 2.33 0 0 0.34

26 2011-06-05 14.00 27 7.34 2.31 0 0 0.3

27 2011-06-16 11.00 28 7.23 1.9 0.21

28 2011-06-16 13.15 28 7.35 1.93 0 0 0.33

29 2011-06-30 10.30 27 7.21 0 0 0.17

30 2011-06-30 13.30 28 7.14 0 0 0.12

31 korrik/20

11 0.7/07/201

1 10.30 28 7.22 0 0 0.2

32 2011-07-11 13.00 28 7.18 1.9 0.02

3 0 0 0.16

33 2011-07-20 9.00 28 7.14 0.4 0 490 0.12

34 2011-07-26 13.00 27 7.01 0.64 0 1 0 186 490 -0.03

35 2011-07-26 12.00 27 7.27 1.73 0 1 0 186 0 0.23

36 gushti/20

11 2011-08-08 14.00 0


100

37 2011-08-08 11.30 28 7.22 1.78 0 580 0.2

38 2011-08-16 13.30 28 7.12 0.98 0 550 0.1

39 2011-08-16 11.00 28 7.35 0.76 201 490 0.33

40 2011-08-16 13.45 28 7.22 0.89 0 1 0 192 525 0.2

41 2011-08-25 10.30 28 7.34 1.06 222 510 0.32

42 13.00 0 550

43 qeshor/20

12 2012-06-01 26 7.2 1.01 0 2 1 210 560 0.14

44 2012-06-01 13.30 27 7.18 1 0 0 0 0 565 0.14

45 2012-06-08 10.00 28 7.2 0.89 0 0 0 0 600 0.18

46 2012-06-08 13.30 28 7.05 0.82 0 0 0 0 600 0.03

47 2012-06-15 10.15 28 7.3 0.94 0 0 0 0 600 0.28

48 2012-06-15 13.45 28 7.25 1.03 0 0 0 0 600 0.23

49 27/06//201

2 11 30 28 7.24 0 0 0 0 0 600 0.22

50 27/06//201

2 14.00 28 7.23 0 0 0 0 0 600 0.21

51 2012-06-30 9.30 27 7.02 1.23 0 0 0 188 600 -0.02

52 2012-06-30 13.30 28 7.23 0.87 0 0 0 0 600 0.21

53 korrik /2012 10.20 600

54 2012-07-03 15.00 27 7.32 0.58 0 1 0 600 0.28

55 2012-07-03 10.00 28 7.24 0.52 0 2 1 610 0.22

56 2012-07-17 13.00 28 7.45 0 0 1 0 610 0.43

57 2012-07-17 9.30 28 7.22 0 0 2 1 194.6 640 0.2

58 2012-07-28 13.00 28 7.21 0.98 0 6 2 660 0.19

59 gusht 2012 2012-08-07 9.00 28 7.34 1.32 0 1 0 680 0.32

60 2012-08-07 12.30 28 7.41 0.98 0 4 2 680 0.39

61 2012-08-16 10.30 28 7.21 1.22 0 196.4 690 0.19

62 2012-08-16 9.30 28 7.38 0.5 0 4 2 700 0.34

63 2012-08-25 14.30 28 7.31 0 0 207.4 715 0.29

64 2012-08-25 10.20 28 7.52 0 0 5 2 740 0.5

65 2012-08-30 13.30 28 7.34 0.98 0 213.5 760 0.32


101


Pishina Nr 5

Parametrat e matura

Nr i matjeve

Muaji / viti Dt ora

Temp 0 c pH

Cl2 i lire mg/l

NH4 mg/l

L.pezull mg/l

Turbullira FTU

Alkaliniteti mg/l

TDS mg/l

Indeksi Langelier

1 Maj/ 2011 2011-05-24 12.00 30 7.34 1.1 0 0 200 600 0.36

2 2011-05-24 14.00 30 7.25 0.98 0.00 0 200 600 0.25

3 Qeshor/2011 2011-06-05 11.00 30 7.14 1.20 0.00 2 1 210 600 0.16

4 2011-06-05 14.00 31 7.18 1.02 0.00 1 0 204 0 0.22

5 2011-06-16 11.00 27 7.32 1.52 0.28

6 2011-06-16 13.15 27 7.20 1.73 0.00 2 1 222 0 0.16

7 2011-06-30 10.30 29 7.24 1.53 0 0 0.24

8 2011-06-30 13.30 30 7.34 0.98 0 0 0.36

9 korrik/2011 2011-07-07 10.30 30 7.22 0.06 0.05 2 1 210 540 0.24

10 2011-07-11 13.00 30 7.10 0.15 0.02 252 550 0.22

11 2011-07-20 9.00 29 7.08 0.36 0 0 0.18

12 2011-07-26 13.00 29 7.28 0.57 0 0 0.38

13 2011-07-26 12.00 30 7.34 0.23 0.00 1 0 0 0 0.46

14 gushti/2011 2011-08-08 14.00 30 7.23 0.87 0 0 0.33

15 2011-08-08 11.30 30 7.20 0.58 0.07 0 0 0.32

16 2011-08-16 13.30 29 7.12 0.76 0 0 0.22

17 2011-08-16 11.00 30 7.42 0.89 0.00 0 0 0.54

18 2011-08-16 13.45 30 7.20 1.23 0 0 0.41

19 2011-08-25 10.30 30 7.20 1.02 0.00 1 0 0 0 0.31

20 13.00 0 530 0.2

21 qeshor/2012 2012-06-01 29 7.20 1.01 0.00 0 0 180 0 0.18

22 2012-06-01 13.30 29 7.18 1.00 0.2

23 2012-06-08 10.00 30 7.20 0.89 0.00 0 0 186 0 0.22

24 2012-06-08 13.30 30 7.05 0.82 0 505 0.07

25 2012-06-15 10.15 30 7.30 0.94 0.00 1 0 186 0 0.32

26 2012-06-15 13.45 30 7.25 1.03 575 0.27

27 27/06//2012 11 30 29 7.54 0.00 0.90 2 1 0.54

28 27/06//2012 14.00 30 7.43 0.00 0.45

29 2012-06-30 9.30 29 7.32 1.23 0.32

30 2012-06-30 13.30 30 7.23 0.87 0.23

31 korrik /2012 10.20

32 2012-07-03 15.00 30 7.32 0.58 0.00 1 0 600 0.34

33 2012-07-03 10.00 30 7.40 0.52 0.06 2 1 192.6 0.42

34 2012-07-17 13.00 29 7.45 0.00 1.36 1 0 0.45

35 2012-07-17 9.30 30 7.52 0.00 0.78 2 1 0.54

36 2012-07-28 13.00 30 7.41 0.98 0.42

37 gusht 2012 2012-08-07 9.00 28 7.34 1.32 0.00 1 0 610 0.32


102

38 2012-08-07 12.30 28 7.41 0.98 0.00 4 2 204 0.39

39 2012-08-16 10.30 28 7.21 1.22 0.08 0.29

40 2012-08-16 9.30 28 7.38 0.50 0.98 2 1 0.36

41 2012-08-25 14.30 28 7.31 0.00 2.34 0.29

42 2012-08-25 10.20 28 7.52 0.00 1.04 5 2 0.5

43 2012-08-30 13.30 28 7.34 0.89 0.00 210 640 0.32


103


Pishina Nr 6

Parametrat e matura

Nr i

matjeve

Muaji / viti Dt ora

Temp 0 c pH

Cl2 i lire mg/l

NH4 mg/l

L.pezull mg/l

Turbullira FTU

Alkaliniteti mg/l

TDS mg/l

Indeksi Langelier

1 Maj/ 2011

2 17-Maj 10..30 26 7.74 5.02 0.00 2 1 137.25 500 0.58

3 17-Maj 13.30 26 7.74 4.82 0.00 0 0 0.48

4 Qeshor /2011 2011-06-10 9.25 26 7.56 3.7 0.00 2 1 0 0 0.3

5 2011-06-10 13.30 27 7.5 2.8 0.00 109.8 0 0.16

6 2011-06-22 10.30 28 7.34 0.98 0.00 164.7 780 0.22

7 2011-06-22 14.30 29 7.1 0.28 1.84 3 2 0 650 0

8 Korrik /2011 2011-06-04 9.20 29 7.69 2.9 0.00 0 0 0.43

9 2011-06-04 13.45 30 7.39 1.58 0 0 0.21

10 2011-07-12 10.30 30 7.3 0.5 0.19 2 1 112.24 650 0.02

11 2011-07-12 14.00 30 7.43 0.39 0.25 0 0.025

12 2011-07-24 15.00 30 7.32 0.28 0.40 120.78 700 0.14

13 Gushti /2011 2011-08-06 10.3 29 7.32 0.73 0.12

14 2011-08-06 13.45 30 7.26 0.34 725 0.08

15 2011-08-12 9.3 29 7.4 0.54 0.86 2 1 0.2

16 2011-08-12 13.3 30 7.31 0.27 730 0.13

17 2011-08-20 9.3 30 7.34 0.36 0.16

18 2011-08-20 14.3 30 7.2 0 0.77 2 2 120.78 750 0.02

19 qeshor/2012 2012-06-05 10.30 31 7.46 0.58 0.00 3 1 480 0.3

20 05/06//2012 13.30 30 7.2 0 1.29 3 1 500 0.02

21 2012-06-18 10.15 30 7.25 1.03 0.07

22 2012-06-18 14.15 30 7.36 0.98 0.18

23 26/06/2012 9.45 31 7.3 4.2 0.00 0.14

24 26/06/2012 13.45 30 7.35 3.98 0.00 0.17

25 2012-06-29 9.30 30 7.4 0.98 2 1 0.22

26 2012-06-29 13.45 31 7.9 0.43 0.09 630 0.74

27 korrik /2012 2012-07-04 10.20 29 7.25 0.34 0.05

28 2012-07-04 15.00 30 7.11 0 2.36 2 1 112.24 660 -0.07

29 2012-07-10 10.00 30 7.4 5.01 0.00 0.22

30 2012-07-10 13.00 30 7.22 1.85 0.00 0.04

31 19/07/2012. 9.30 29 7.37 0.3 0.78 2 1 112.78 700 0.17

32 2012-07-25 13.00 30 730 0.15 1.89 0.12

33 gusht/ 2012 2012-08-07 9.00 30 7.32 0.75 1.20 740 0.14

34 2012-08-07 12.30 31 7.2 0.28 1.38 1 1 0.04

35 15/07/2012 10.30 30 7.23 0.56 770 0.05

36 15/07/2012 13.30 31 6.99 0 5.46 0.17


104


Numeri i matjeve

Pishina Nr 7

Parametrat e matura

1 viti/

Muaji Dt ora

Temp 0 c pH

Cl2 i lire mg/l

NH4 mg/l

L.pezull mg/l

Turbullira FTU

Alkaliniteti mg/l

TDS mg/l

Indeksi Langelier

1 tetor 2010 26/10/2010 11 30 7.02 1..5 0 0 0 118.2 575 -0.26

2 26/10/2010 14 32 7 1.32 0 0 0 590 -0.24

3 nentor 2010 2010-11-09 11 32 7.34 1.2 0 0 0 600 0.1

4 2010-11-16 10.3 32 7.22 0.92 0 0 0 630 -0.02

5 2010-11-24 12 32 7.32 0.88 0 0 0 765 0.08

6 dhjetor 2010 2010-12-07 11 32 7.46 1.5 0 0 0 750 0.22

7 janar 2011 2011-01-10 11 30 7.05 0.98 0 0 0 785 -0.32

8 2011-01-20 11 32 7.12 0.8 0 0 0 790 -0.12

9 2011-01-20 11 31 7.21 1.1 0 0 0 800 -0.05

10 shkurt 2011-02-09 11 32 7.15 0.97 0 0 0 810 -0.09

11 2011-02-22 11 30 7.32 0.99 0 0 0 825 0.04

12 2011-02-27 11 32 7.42 1.03 0 0 0 860 0.14

13 mars 2011 2011-03-16 10.3 30 7.04 0.5 1.29 1 0 96 875 0.24

14 prill 2011 2011-04-15 11 31 7.4 0.1 1.29 1 0

16 27/04/.2011 10.3 30 7.38 0.26 0.39 3 1 102 870 0.14

17 maj 2011 2011-05-17 11 30 7.41 0.38 1.32 1 0 390 955 0.73

18 2011-05-28 10 31 7.23 0 1.09 1 0 280 1005 0.52

19 qeshor 2011 2011-06-13 10.3 30 7.12 0.12 1.98 1 0 210 1025 0.44

20 2011-06-22 11 31 7.02 0.38 1.03 1 0 255 1030 0.36

21 2011-07-13 11 30 7.2 0.2 0.86 1 0 1030 0.52

22 janar 2012 2012-01-12 12 28 6.92 0.28 2.04 2 1 396.5 770 0.2

23 2012-01-21 12.3 29 6.99 0 2.12 4 2 122 0.29

24 2012-01-30 13 30 7.05 0 1.56 3 1 61 0.37

25 shkurt 2012 2012-02-18 11 29 6.98 0.11 2.34 3 1 213.5 1350 0.18

26 2013-02-22 13.3 30 7.21 0.23 0 0.43

27 2013-02-27 12.3 29 7.16 0.45 0 0.36

28 mars 2012 2012-03-10 12 29 7.01 0 3.23 2 1 79.3 1250 0.44

29 prill 2012 2012-04-11 10.3 29 7.34 0 4.56 1 0 125.5 0.2

30 2013-04-17 13 30 7.23 0.3 0 0.15


105

31 2013-04-29 12.3 30 7.06 0.43 0 -0.02

32 maj 2012 2012-05-12 12 29 6..89 0 5.43 1 0 91.5 140 -0.12

33 dhjetor 2012 0.3/12/2013 11.3 30 7.2 0.3 3.22 4 2 80 550 0.08

36 2012-12-18 12.3 29 6.89 0 4.12 2 1 78 630 -0.41

34 2012-12-26 13 30 7.23 0.4 6.09 4 2 68 680 -0.05

35 janar 2013 2013-01-12 12 30 6.98 0 7.01 6 0 70.2 700 -0.01

36 2013-01-31 13 29 7.27 0.25 3.23 4 2 70.4 730 -0.29

37 shkurt 2013-02-03 14 28 7.01 0 4.8 3 1 75 750 -0.24

38 10.02/2013 11 29 7.06 0.03 5.02 4 1 70.2 760 -0.19

39 2013-02-13 12.3 30 7.09 0.23 5.6 6 2 68 780 -0.39

40 2013-02-20 13 30 6.89 0 6.8 7 3 56 880 -1.1

41 2013-02-25 13 29 6.48 0 7.5 8 3 40.2 925 -0.39

42 mars 2013-03-04 12.3 29 7.02 0.16

43 2013-03-16 13 30 7.34 0 7.15 8 4 90 930 -0.58

44 2013-03-23 13 30 6.7 0 6.8 6 2 40.6 930 -0.24

45 prill 2013 2013-04-07 13 30 7.4 0.2 8.12 0 0 108 1010 -0.88


106

Tabela 1.8 Treguesit fiziko- kimik për pishinën nr 8. Nr i matjeve

Pishina Nr 9

Parametrat e matura

viti/ Muaji

Dt ora

Temp 0 c pH

Cl2 i lire mg/l

NH4 mg/l

L.pezull

mg/l

Turbullira FTU

Alkaliniteti mg/l

TDS mg/l

Indeksi Langelier

1 nentor /2011

24/11/2011 12.35. 25 6.89 0.09 0.69 6 3 60.6 240 -1.1

2 30/11/2011 11 25 6.57 0.09 2.24 6 3 30.1 305 -1.4

3 dhjetor/2011

08/12/2011 12.3 26 6.5 0 5.8 2 1 67.1 325 -1.5

4 15/12/2011 12.4 26 6.44 0.2 11.5 2 1 122.4 375 -1

5 28/12/2011 13 27 6.72 0 9.45 1 0 30.5 255 -0.7

6 janar /2012

08/01/2012 12 26 5.6 0.06 9.98 2 1 134.2 355 -1.1

7 16/01/2012 13 27 6.343 0 5.34 3 1 67.1 386 -1.1

8 20/01/2012 12.3 27 6.64 0.5 12.9 6 3 67.1 400 -0.8

9 shkurt/ 2012

08/02/2012 13 27 6.73 0.23 15.3 4 2 -0.7

10 16/02/2012 12.3 28 6.48 0 575 -0.9

12 Mars 2012

10/03/2012 13 28 6.28 0 19.8 4 2 27.6 600 -1.6

13 24/03/2012 13.00 27 6.7 0.2 410 -1.2

14 0.08 410 -1.5

15 prill /2012

03/04/2012 13.00 28 6.5 0 15.8 2 1 54 410 -1.5

16 14/04/2012 12.3 28 6.45 0.2 410 -1.2

17 22/04/2012 11.4 28 6.75 0 410 -1.1

18 30/04/2012 13 28 6.8 0 410 -1.2

19 maj /2012

10/05/2012 13.1 28 6.68 0.05 3.23 4 3 410 -1.5

20 16//05/2012 12.4 28 6.44 0 -1.3

21 28/05/2012 11.5 28 6.7 0.21 -1.5

22 Qeshor /2012

05/06/2012 12.5 29 6.4 0.08 4.77 480 -1

23 15/06/2012 13 29 6.9 0.12 3 1 60 -1.7

24 29/06/2012 13 29 6.67 0.05 -1.2

25 Korrik /2012

11/07/2012 12.5 28 6.7 0 5.41 560 -1.2

26 nentor /2012

14/11/2012 13. 28 6.8 0.00 3.5 560 -1.1

27 dhjetor 2012

16/12/2012 12. 29 6.9 0.3 570 -1.2

29 janar 2013

19/01/2013 11 29 6.66 0.2 15.6 6 35.6 530 -1.2

30 28//2013 14 30 6.72 0 12.4 4 3 540 -1.2

31 30/01/2013 13 29 6.56 0.2 13.7 3 2 46 540 -1.3


107

32 shkurt 2013

04/02/2013 11 30 6.56 0 12.8 4 1 46.9 550 -1.3

36 25/02/2013 13 30 6.45 0 12.1 2 3 32 550 -1.4

37 28/02/2013 -1.4

38 mars 2013

09/03/2013 13 30 6.51 0 11.4 4 2 35.7 590 -1.5

39 16/03/2013 12.3 29 6.42 0 10.8 6 2 -1.1

40 24/03/2013 11.3 28 6.62 0.43 7.8 4 2 46 600


108

Tabela 1.9 Treguesit fiziko- kimik për pishinën nr 9. Pishina Nr 9

Parametrat e matura

Nr i matjeve

viti/ Muaji

Dt ora

Temp 0 c pH

Cl2 i lire mg/l

NH4 mg/l

L.pezull mg/l

Turbullira FTU

Alkalinite

ti mg/l

TDS mg/l

Indeksi Langelier

1 maj /2012 15/05/2012 13 27 7.01 0.1 0 0 0 31 275 -0.63

2 24/05/2012 13 27 7.2 1.5 0 0 0 60 260 -0.44

3 24/05/2012 13 27 7.2 0.6 0 0 0 62 280 -0.44

4 qeshor /2012

06/06/2012 12.3 28 7.32 1.2 0 0 0 62 270 -0.3

5 13/06/2012 12.3 28 7.2 1.02 0 0 0 62 280 -0.42

6 26/06/2012 13 28 7.14 0.89 0 0 0 62 300 -0.48

7 tetor /2012

25/10/2012 13 28 7.2 0.1 5.34 0 0 91.8 320 -0.42

8 nentor/ 2012

06/11/2012 13 28 7.4 0 6.5 2 1 100.8

340 -0.22

9 nentor/ 2012

12/11/2012 13 28 7.6 0 7.22 2 1 109.8

340 -0.22

11 Dhjetor /2012

01/12/2013 12.3 29 7.4 0.2 1.23 0 110.2

340 0.1

12 08-Dec 13.. 29 7.14 0.56 0 0 89.4 340 -0.16

13 20/12/2013 13.3 29 7.22 0 0 1 0 70.5 340 -0.08

14 janar 2013

12/01/2013 12.. 30 7.15 0.21 2.34 0 80.65

340 -0.13

15 25/01/2013 13 29 7 0 3.25 0 50.8 340 -0.6

16 30/01/2013 13 29 7.2 0 8.5 2 1 35.6 340 -0.4

17 shkurt 04/02/2013 11 29 7.1 0.4 3.54 1 0 45.2 360 -0.5

18 09/02/2013 13 30 7.32 0 2.31 2 1 45.2 340 -0.16

19 13/02/2013 12.3 30 7.25 0.02 0 0 0 45.2 355 -0.39

20 25/02/2013 13 29.5

7.21 0 1.34 2 1 45.2 330 -0.2

21 mars 02/03/2013 12 29 7.4 0 0.25 1 0 48.8 340 -0.37

22 07/03/2012 11.3 29.5

7.23 0.2 0 0 0 50.4 340 -0.26

23 12/03/2013 14.3 30 7.3 0 2.89 4 2 44.2 350 -0.4

24 19/03/2013 12.3 29 7.34 0.31 0.12 2 1 40.8 340

25 24/03/2013 13.3 29 7.2 0.23 1.56 2 1 42.8 360


109


Pishina Nr 10

Parametrat e matura

Nr i

matjeve

Muaji / viti Dt ora

Temp 0 c pH

Cl2 i lire

mg/l NH4 mg/l

L.pezull mg/l

Turbullira FTU

Alkalinite

ti mg/l

TDS mg/l

Indeksi Langelier

1 Shkurt /2012 2012-02-02 12.00 30 7.37 1.26 0 2 0 0.29

2 2012-02-04 14.00 29 7.41 1.11 0 1 0 0.31

3 2012-02-07 13.00 28 7.2 1.22 0 1 0 0.08

4 2012-02-09 14.00 28 7.3 1.01 0 1 0 195.00 165 0.18

5 2012-02-12 11.00 30 7.2 1.22 0 1 0 170 0.12

6 2012-02-15 13.15 30 7.27 1.22 0 1 0 172 0.19

7 2012-02-18 10.30 28 7.36 1.27 0 1 0 175 0.24

8 2012-02-19 13.30 29 7.32 1.23 0 1 0 175 0.22

9 2012-02-23 10.30 29 7.11 1.28 0 0 0 175 0.01

10 2012-02-26 13.00 30 7.13 1 0 1 0 180 0.03

11 2012-02-28 9.00 28 7.04 1.23 0 1 0 180 0.08

12 Mars /2012 2012-03-01 13.00 31 7.46 1.14 0 1 0

150.00 180 0.4

13 2012-03-04 12.00 31 7.15 1.2 0 1 0 210 0.09

14 2012-03-05 14.00 31 7.06 1.26 0 0 0 200 0

15 2012-03-06 11.30 27 7.24 1.24 0 1 0 200 0.1

16 2012-03-09 13.30 28 7.43 1.18 0 1 0 200

17 2012-03-11 11.00 28 7.17 1.25 0 1 0 200

18 2012-03-14 13.45 29 7.25 1.24 0 1 0 200 0.31

19 2012-03-16 12.30 30 7.31 1.2 0 1 0 210 0.05

20 2012-03-20 13.00 29 7.06 1.26 0 1 0 180 0.17

21 2012-03-27 12.30 30 7.08 1.19 0 1 0 180 -0.04

22 2012-03-30 13.30 29 7.17 1.01 0 1 0 120.

00 180 0

23 Prill

/2012 2012-04-03 12.00 29 7.27 1.24 0 0 0 180 0.07

24 2012-04-09 14.00 29 7.19 1.1 0 1 0 180 0.14

25 2012-04-12 11.00 29 7.25 1.29 0 1 0 180 0.09

26 2012-04-17 14.00 29 7.17 1.25 0 1 0 180 0.15

27 2012-04-24 11.00 29 7.22 1.32 0 0 0 180 0.07

28 2012-04-30 13.15 29 7.13 1.19 0 1 0 180 0.17

29 Tetor /2012 2012-10-01 12.00 29 7.09 1.2 0 1 0

120.00 180 0.09

30 2012-10-04 13.30 29 6.99 1.25 0 1 0 190 0.17

31 2012-10-07 10.30 31 7 1.22 0 1 0 190 0.09

32 2012-10-10 13.00 31 7.01 1.26 0 0 0 200 0.15


110

33 2012-10-13 12.30 30 6.95 1.17 0 1 0 200 0.09

34 2012-10-18 13.00 29 7.07 1.15 0 1 0 200 0.15

35 2012-10-23 12.00 29 7.15 1.27 0 1 0 200 0.07

36 2012-10-26 14.00 32 7.24 1.21 0 1 0 210 0.12

37 2012-10-30 11.30 31 6.96 1.18 0 1 0 210 0.03

38 nentor/ 2012 2012-11-03 13.30 31 6.91 1.2 0 1 0

140.00 210 0.01

39 2012-11-06 11.00 31 7.16 1.21 0 1 0 220 -0.13

40 2012-11-08 13.45 31 7.34 1.17 0 1 0 220 -0.05

41 2012-11-12 10.30 31 7.24 1.18 0 1 0 220 0.1

42 2012-11-15 13.00 30 7.23 1.21 0 1 0 230 -0.2

43 2012-11-20 12.30 29 7.02 1.22 0 1 0 240 -0.15

44 2012-11-24 13.30 30 7.28 1.23 0 1 0 250 0

45 2012-11-27 12.10 29 7.32 1.21 0 1 0 250 0.18

46 dhjetor 2012 2012-12-01 13.30 29 7.24 1.24 0 1 0 270 0.08

47 2012-12-04 10.15 29 7.3 1.31 0 1 0 280 0.05

48 2012-12-07 13.45 30 7.12 1.24 0 1 0 340

49 2012-12-10 11 30 29 7.18 1.16 0 1 0 140.00 380

50 2012-12-19 14.00 30 7.27 1.12 0 1 0 380

51 2012-12-25 9.30 30 7.2 1.18 0 1 0 380

52 janar 2013 2013-01-04 13.30 30 7.33 1.14 0 1 0 380

53 2013-01-07 10.20 29 7.28 1.21 0 1 0 143.00 380

54 2013-01-09 15.00 29 7.16 1.14 0 1 0 380

55 2013-01-14 10.00 29 7.26 1.2 0 1 0 380

56 2013-01-16 13.00 29 7.4 1.18 0 1 0 380

57 2013-01-21 12..3 30 7.12 1.14 0 1 0 390

58 2013-01-24 13.00 30 7.23 1.25 0 1 0 380

59 2013-01-19 7.14 1.23 0 1 0 145.00 380

60 shkurt 2013 2013-02-01 9.00 29 7.21 1.24 0 1 0 390

61 2013-02-04 12.30 29 7.31 1.1 0 1 0 380


111

ANEKS 2 Tabelat dhe grafikët e përpunimit statistikor sipas pishinave.

Shpërndarja e parametrave Klori i lirë (ne mg/l)

543210-1-2-3

99.9

99

95

90

80706050403020

10

5

1

0.1

Cl2

Për

qin

dje

Mean 0.9827StDev 1.072N 62AD 4.193P-Value <0.005

43210-1-2

99.9

99

95

90

80706050403020

10

5

1

0.1

Cl2

Për

qin

dje


1 2

543210-1-2-3

99.9

99

95

90

807060504030

20

10

5

1

0.1

Cl2 i lire (mg/L)

Per

qind

je


3 4

3.02.52.01.51.00.50.0-0.5

99

95

90

80

70

6050

40

30

20

10

5

1

Cl2 i lire(mg/L)

Per

qind

je

Mean 1.218StDev 0.6958N 57AD 0.738P-Value 0.051

2.01.51.00.50.0

99

95

90

80

70

60

50

40

30

20

10

5

1

Cl2 i lire(mg/l)

Per

qind

je


5 6

3.02.52.01.51.00.50.0-0.5

99

95

90

80

70

60

50

40

30

20

10

5

1

Cl2 i lire(mg/L)

Perq ind je



112

1,51,00,50,0-0,5-1,0

99

95

90

80

70

60

50

40

30

20

10

5

1

Cl2 i lire(mg/L)

Perq

indje

Mean 0,3142StDev 0,4314N 24AD 2,226P-Value <0,005

1,41,31,21,11,0

99,9

99

95

90

80

7060504030

20

10

5

1

0,1

Cl2 I lire(mg/L)

Perqindje

Mean 1,204StDev 0,06600N 71AD 1,114P-Value 0,006

7 8

1,51,00,50,0-0,5-1,0

99

95

90

80

70

60

50

40

30

20

10

5

1

Cl2 i lire(mg/L)

Per

qin

dje

Mean 0,3142StDev 0,4314N 24AD 2,226P-Value <0,005

1,41,31,21,11,0

99,9

99

95

90

80

7060504030

20

10

5

1

0,1

Cl2 I lire(mg/L)

Perqindje


9 10 Figura 2.1 Shpërndarja e Cl2 të lirë sipas pishinave. Shpërndarja e pH

7.757.507.257.006.756.50

99.9

99

959080706050403020105

1

0.1

ph

Përq

indj

e


7.757.507.257.006.756.50

99.9

99

95

90

80706050403020

10

5

1

0.1

Ph

Për

qind

je


1 2


113

8.58.07.57.06.56.0

99.9

99

95

90

807060504030

20

10

5

1

0.1

Ph

Per

qind

jeMean 7.005StDev 0.3897N 62AD 1.097P-Value 0.007

7.77.67.57.47.37.27.17.06.96.8

99.9

99

95

90

807060504030

20

10

5

1

0.1

Ph

Per

qind

je


3 4

7.67.57.47.37.27.17.0

99

95

90

80

70

60

50

40

30

20

10

5

1

Ph

Per

qind

je


8.07.87.67.47.27.0

99

95

90

80

70

60

50

40

30

20

10

5

1

Ph

Per

qind

jeMean 7.359StDev 0.1881N 35AD 1.167P-Value <0.005

5 6

7.757.507.257.006.756.50

99

95

90

80

70

60

50

40

30

20

10

5

1

Ph

Perq

indj

e


7.257.006.756.506.256.005.755.50

99

95

90

80

70

60

50

40

30

20

10

5

1

Ph

Per

qind

je


7 8


114

7,67,57,47,37,27,17,06,9

99

95

90

80

70

60

50

40

30

20

10

5

1

PH

Perqindje


7,67,57,47,37,27,17,06,96,8

99,9

99

95

90

80

7060504030

20

10

5

1

0,1

ph

Perq

ind

je


9 10 Figura 2.2 Shpërndarja e pH sipas pishinave. Shërndarja e joneve amonium

1.51.00.50.0-0.5-1.0

99

95

90

80706050403020

10

5

1

NH4

Përq

indj

e


151050-5

99

95

90

80

70

60

50

40

30

20

10

5

1

NH4

Për

qin

dje


1 2

86420-2-4

99

95

90

80

70

60

50

40

30

20

10

5

1

NH4 ( mg/l)

Per

qind

je


6543210-1-2-3

99

95

90

80

70

60

50

40

30

20

10

5

1

NH4 (mg/l)

Per

qind

je


3 6


115

10.07.55.02.50.0-2.5-5.0

99

95

90

80

70

60

50

40

30

20

10

5

1

NH4( Mg/l)

Per

qind

jeMean 2.650StDev 2.670N 40AD 1.945P-Value <0.005

20151050

99

95

90

80

70

60

50

40

30

20

10

5

1

NH4( Mg/l)

Per

qind

je


7 8 Figura 2.3 Shpërndarja e joneve amonium sipas pishina. Boxplot-e te sasisë së Cl2 sipas kohës së matjes

Ora ≥ 12:00Deri në orën 11

5

4

3

2

1

0

Koha

Cl2

(m

g/L)

Ora ≥ 12Deri në oren 11

4

3

2

1

0

Koha

Cl2(

mg/

L)

1 2

Ora ≥ 12:00Deri ne orën 11

5

4

3

2

1

0

Koha

Cl2

i li

re (

mg/

L)

Ora ≤ 12:00Deri ne orën 11

5

4

3

2

1

0

Koha

Cl2

I li

re (

mg/

L)

3 6


116

Ora ≥ 12:00Deri ne oren 11

1.6

1.4

1.2

1.0

0.8

0.6

0.4

0.2

0.0

Koha

Cl2

i li

re(m

g/L)

Ora ≥ 12:00Deri ne oren 11

0.5

0.4

0.3

0.2

0.1

0.0

Koha

Cl2

i li

re(m

g/L)

7 8

Figura 2.4 Krahasimi i sasisë së Cl2 sipas kohës së matjes në pishina. Regresioni linear i Cl2 ndaj kohës

1514131211109

5

4

3

2

1

0

Koha (orë)

Cl2

(m

g/L)

Deri në orën 11Ora ≥ 12:00

Koha

171615141312111098

4

3

2

1

0

Koha (ore)

Cl2

(mg/

L)

Deri në oren 11Ora ≥ 12:00

Koha

1 2

1514131211109

5

4

3

2

1

0

Koha (ora)

Cl2

i lir

e (m

g/L)

Deri ne orën 11Ora ≥ 12:00

Koha

1514131211109

5

4

3

2

1

0

Koha (ore)

Cl2

i li

re (

mg/

L)

Deri ne orën 11Ora ≤ 12:00

Koha

3 6


117

1413121110

1.6

1.4

1.2

1.0

0.8

0.6

0.4

0.2

0.0

Koha (ore)

Cl2

i lir

e(m

g/L)

Deri ne oren 11Ora ≥12:00

Koha

14.013.513.012.512.011.511.0

0.5

0.4

0.3

0.2

0.1

0.0

Koha (ore)

Cl2

i li

re(m

g/L)

Deri ne oren 11Ora ≥ 12:00

Koha

7 8 Figura 2.5 Regresioni linear i Cl2 ndaj kohës së matjes sipas pishinave. Boxplot-e Cl2 në pH 7.2

1.2

1.0

0.8

0.6

0.4

0.2

0.0

Cl2

(m

g/l)

0.7

0.6

0.5

0.4

0.3

0.2

0.1

0.0

Cl2

(mg/

L)

1 2

2.0

1.5

1.0

0.5

0.0

Cl2

i lir

e (m

g/L)

2.0

1.5

1.0

0.5

0.0

Cl2

i li

re (

mg/

L)

3 6

1.2

1.0

0.8

0.6

0.4

0.2

0.0

Cl2

i lir

e(m

g/L)

7


118

Figura 2.6 Shpërndarja e klorit për pH 7.2 Korrelacioni i Cl2 me NH4

+

543210

1.6

1.2

0.8

0.4

0.0

Cl2 (mg/l)

NH

4 (

mg/

l)

43210

15.0

12.5

10.0

7.5

5.0

2.5

0.0

Cl2(mg/L)

NH

4 (

mg/

L)

1 2

543210

9

8

7

6

5

4

3

2

1

0

Cl2 i lire(mg/L)

NH

4 (

Mg/

l)

543210

6

5

4

3

2

1

0

Cl2 i lire(mg/L)

NH

4 (

Mg/

l)

3 6

1.61.41.21.00.80.60.40.20.0

7.5

5.0

2.5

0.0

Cl2 i lire(mg/L)

NH

4( M

g/l)

0.50.40.30.20.10.0

20

15

10

5

0

Cl2 i lire(mg/L)

NH

4(

Mg/

l)

7 8

Figura 2.7 Korrelacioni i Cl2 me NH4 +


119

Korrelacioni i Cl2 me numrin e përdoruesve të pishinës.

200150100500

5

4

3

2

1

0

Numri i personave

Cl2

(m

g/l)

250200150100500

4

3

2

1

0

Numri i personave

Cl2

(mg/

L)

1 2

200150100500

5

4

3

2

1

0

Numri i personave

Cl2

i li

re (

mg/

L)

250200150100500

5

4

3

2

1

0

Numri i personave

Cl2

i li

re(m

g/L)

3 4

120100806040200

1.6

1.4

1.2

1.0

0.8

0.6

0.4

0.2

0.0

Numri i personave

Cl2

i li

re(m

g/L)

121086420

0.5

0.4

0.3

0.2

0.1

0.0

Numri i personave

Cl2

i li

re(m

g/L)

7 8 Figura 2.8 Korrelacioni i NH4 + me numrin e personave në pishinë


120

Korrelacioni i Cl2 të lirë me ndotjen mikrobiologjike sipas pishinave.

Figura 2.9 Korrelacioni i Cl2 të lirë me ndotjen mikrobiologjike, pishina nr 1.



121

24

18

12

6

0

4.83.62.41.20.0

10.0

7.5

5.0

2.5

0.0

4.83.62.41.20.0

1.00

0.75

0.50

0.25

0.00

Koliform total

Cl2 i lire(mg/L)

Nr/10

0 ml

Koliform fekal

Pseudomonos arraginas

543210

200

150

100

50

0

Cl2 i lire(mg/L)

Str

epto

koku

fek

al

543210

1.0

0.8

0.6

0.4

0.2

0.0

Cl2 I lire(mg/l)

Str

epto

kocu

s au

reus

Figura 2.11 Korrelacioni i Cl2 të lirë me ndotjen mikrobiologjike, pishina nr 3. Figur 2.12 Korrelacioni i Cl2 të lirë me ndotjen mikrobiologjike, pishina nr 4.

1,00

0,75

0,50

0,25

0,00

2,01,51,00,5

1,00

0,75

0,50

0,25

0,00

2,01,51,00,5

1,00

0,75

0,50

0,25

0,00

Koliform total

Cl2 i lire(mg/L)

Nr/100ml

Streptokoku fekal

Pseudomonos aerruginosa


122

1,81,61,41,21,00,80,60,40,20,0

800

700

600

500

400

300

200

100

0

-100

Cl2 i lire(mg/L)

Kol

ifo

rm t

ota

l

1,81,61,41,21,00,80,60,40,20,0

6

5

4

3

2

1

0

Cl2 i lire(mg/L)

Koli

form

fek

al

1,81,61,41,21,00,80,60,40,20,0

5

4

3

2

1

0

Cl2 i lire(mg/L)

Stre

ptoko

ku f

eka

l

1,81,61,41,21,00,80,60,40,20,0

180

160

140

120

100

80

60

40

20

0

Cl2 i lire(mg/L)

Pseudomonos aerruginosa


0,500,450,400,350,30

600

500

400

300

200

Cl2 i lire(mg/L)

Koliform total

0,50,40,30,20,10,0

600

500

400

300

200

100

0

-100

Cl2 i lire(mg/L)

Koliform fekal

0,50,40,30,20,10,0

1,0

0,8

0,6

0,4

0,2

0,0

Cl2 i lire(mg/L)

Streptokoku fekal



123

240

180

120

60

0

1.51.00.50.0

120

90

60

30

0

1.51.00.50.0

2.0

1.5

1.0

0.5

0.0

koliform total

Cl2 i lire(mg/L)

Nr/10

0 ml

koliform fekal

Streptokoku fekal


80

60

40

20

0

0.080.060.040.020.00

40

30

20

10

0

0.080.060.040.020.00

40

30

20

10

0

koliform total

Cl2 i lire(mg/L)

Nr/

100m

l

koliform fekal

Streptokoku fekal

Pishina 8 Figura 2.16 Korrelacioni i Cl2 të lirë me ndotjen mikrobiologjike,pishina nr 8.


124

0,250,200,150,100,050,00

60

50

40

30

20

10

0

Cl2 i lire(mg/L)

Kol

ifor

m t

otal

0,250,200,150,100,050,00

30

25

20

15

10

5

0

Cl2 i lire(mg/L)

Koliform f

ekal

0,250,200,150,100,050,00

14

12

10

8

6

4

2

0

Cl2 i lire(mg/L)

Streptokoku fekal


1,241,221,201,181,161,141,12

1,0

0,8

0,6

0,4

0,2

0,0

Cl2 I lire(mg/L)

Kol

ifo

rm

tota

l

1,241,221,201,181,161,141,12

1,0

0,8

0,6

0,4

0,2

0,0

Cl2 i lire(mg/L)

Koli

fom

feka

l



125

Korrelacioni i NH4 +me ndotjen mikrobiologjike sipas pishinave.

Figura 2.18 Korrelacioni i NH4 + me ndotjen mikrobiologjike pishina nr 1

Figura 2.19 Korrelacioni i NH4

+ me ndotjen mikrobiologjike, pishina nr 2


126

876543210

3.0

2.5

2.0

1.5

1.0

0.5

0.0

NH4 (mg/l)

Kol

ifor

m t

otal

543210

60

50

40

30

20

10

0

NH4 (mg/l)

Kol

ifor

m f

ekal

876543210

5

4

3

2

1

0

NH4 (mg/l)

Str

epto

koku

fek

al

Figura 2.20 Korrelacioni i NH4 + me ndotjen mikrobiologjike, pishina nr 3

240

180

120

60

0

6.04.53.01.50.0

120

90

60

30

0

6.04.53.01.50.0

2.0

1.5

1.0

0.5

0.0

koliform total

NH4 (Mg/l)

Nr/

100m

l

koliform fekal

Streptokoku fekal

Figura 2.21 Korrelacioni i NH4 + me ndotjen mikrobiologjike, pishina nr 7


127

20151050

350

300

250

200

150

100

50

0

NH4 Mg/l

Kol

ifor

m t

otal

20151050

40

30

20

10

0

NH4 Mg/l

Kol

ifom

fek

al

20151050

40

30

20

10

0

NH4 Mg/l

Str

epto

koku

feka

l

20151050

0.50

0.25

0.00

-0.25

-0.50

NH4 Mg/l

Pse

udom

onos

aer

rugi

nosa

Figura 2.22 Korrelacioni i NH4 + me ndotjen mikrobiologjike pishina nr 8

Korrelacioni i numërit të personave me ndotjen mikrobiologjike.

Figura 2.23 Korrelacioni i numërit të personave dhe ndotjes mikrobiologjik,pishina nr 1


128

Figura 2.24 Korrelacioni i numërit të personave dhe ndotjes mikrobiologjik, pishina nr 2

20015010050

600

500

400

300

200

100

0

-100

Numri i personave

Kol

ifor

m f

ekal

20015010050

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

Numri i personave

Kol

ifor

m to

tal

200190180170160150140130

10

8

6

4

2

0

Numri i personave

Strep

toko

ku fek

al



129

240

180

120

60

0

1007550250

120

90

60

30

0

1007550250

2.0

1.5

1.0

0.5

0.0

koliform total

Numri i personave

Nr/1

00m

lkoliform fekal

Streptokoku fekal


87654

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

Numri i personave

Kol

ifor

m t

otal

10987654

40

30

20

10

0

Numri i personave

Kol

ifom

fek

al

10987654

40

30

20

10

0

Numri i personave

Str

epto

koku

fek

al

10987654

0.50

0.25

0.00

-0.25

-0.50

Numri i personave

Pse

udom

onos

aer

rugi

nosa


drita doktoratura mema, faculty of natural sciences, departamenti i

Documents