dual enerjİ pencere yÖntemİ İle compton saÇilmasinin …€¦ · radyasyondan korunma dr....
TRANSCRIPT
TEDAVİ UYGULAMALARINDA RADYASYONDAN KORUNMA
Dr. Fizikçi Kamil KÖSEOĞLUEge Üniversitesi Tıp Fakültesi
Nükleer Tıp Anabilim DalıNükleer Tıp Tedavi Uygulamaları ve
Radyasyondan Korunma Kursu 04 Nisan 2015
Radyasyondan Korunmanın Temeli
Eşik değerler altındaki doz sınırlarını kullanarakDeterministik etkileri önlemekStokastik etkileri azaltmaktır
2
Deterministik Etkiler
Genellikle etkilerin gözlenmediği bir eşik altıdeğeri vardır.Doz artışı ile ciddi hasarlar oluşur.Radyasyon dozu ile bireysel etkiler arasındabir ilişki vardır.Katarakt, deride eritem, sterilite ve fibrozisyüksek radyasyon dozlarında oluşandeterministik etkilere örnektir.
3
Stokastik Etkiler I
Eşik değer yoktur.İstatistiksel bir yol izlerler.Doz artışı ile ilişkili artar.Bulguların şiddeti radyasyon
dozu ile bire bir ilişkilideğildir.Kanser bunlara örnektir.
Doğal düzey
Radyasyon Dozu
4
Stokastik Etkiler II
Düşük dozdaki radyasyonun bireyüzerindeki riskinin ne olduğu kesinolarak bilinmediğinden, ne kadarküçük olursa olsun radyasyon herzaman bir risk taşır.
5
Radyasyon Nedir?Radyoaktif çekirdeklerin ışın veyaparçacık salarak fazla enerjilerini atmalarıve başka bir çekirdeğe dönüşmesi olayıradyoaktif bozunma,Salınan ışın veya parçacıklara da nükleerradyasyon denir
Radyasyon Türleri
Radyasyonun giriciliği
Radyasyona Maruz Kalma
İç RadyasyonSolunum, sindirim
Dış RadyasyonVialler, şırıngalar,
hastalar...
İç Radyasyon
Solunum, sindirim ve derideki çizik veya yaralar vasıtasıyla vücuda alınırRadyonüklidin fiziksel ve kimyasal
özellikleri, aktivitesi ve vücut içindeki biokinetik davranışı önemli rol oynamaktadır
İç Radyasyondan Korunma
Çalışma alanlarının uygun seçilmesiLaboratuarların havalandırılmasıKoruyucu giysilerin kullanılmasıRadyoaktif maddelerin depolanması Çalışmalar sırasında gerekli korunma
önlemlerini almak
Dış Radyasyon Kaynakları
Radyofarfasötiklerin hazırlanmasıAktivite ölçümleriRadyofarfasötiklerin enjeksiyonuHasta muayenesiRadyoaktif hasta bakımıGörüntüleme çalışmalarıKazalarRadyoaktif atıkların depolanması
Dış Radyasyondan Korunma
ZamanUzaklıkZırlama
Dış Radyasyondan Korunma
Kaynak yakınında minimum zamanharcamakKaynaktan mümkünse maksimum uzaklıkta
durmakKaynak ile vücut arasına uygun bir
zırhlayıcı materyal koymak
Zaman
Radyasyon dozu, radyasyon alanında geçen
süre ile orantılıdır
Doz = (Doz Şiddeti) x (Zaman)Örneğin, radyasyon ölçüm cihazının 50 µSv/saat
radyasyon dozu gösterdiği bir bölgede, maruzkalınacak doz?
1 saatte 50 µSv, 2 saatte 100 µSv, 3 saatte 150 µSv
Uzaklık I
Radyasyon şiddeti, kaynaktanolan uzaklığın karesi ile tersorantılı olarak değişir.
Dr = D0 (r/r)2
r0=1 m, r kaynağa olan uzaklık ( m ), D0 kaynaktan 1muzaklıktaki ve D0 ise kaynaktan r uzaklıktaki dozşiddeti
uzaklık
doz
hızı
Ters kare kanunu:
Doz-hızı α 1/(uzaklık)2
Uzaklık II
• Örneğin: 1 m uzaklıktaki doz şiddeti 52 µSv/saatolan bir radyoaktif kaynağın 5 m uzaklıktaki dozşiddeti,
• Dr= D0 (r0/r)2 ilişkisinden
• Dr= 52 µSv/saat x (1m/5m)2
= 2.08 µSv/saat
Zırhlama I
gelen radyasyon
bariyer kalınlığı
geçen radyasyon
xI (o) I (x)
I (x) = I (o).e -µ.x•I(o), hiçbir soğurucu olmadan elde edilen intensite
•I (x), soğurucunun x kalınlığından geçen intensite
•µ, ilgilenilen bir foton enerjisi için soğurucu maddeninlineer zayıflatma katsayısı
Zırhlama II
Gelen foton şiddetini yarıya düşüren ortamkalınlığına yarı-değer kalınlığı adı verilirLineer zayıflatma katsayısı yarı-değer
kalınlığına (HVL) bağlı olarak
HVL = 0.693 / µ µ = 0.693 / HVL
RadyonüklidFoton Enerjisi
keVHVL (mm)
KurşunTc-99m 140 0.3
F-18 511 4
I-131 364 3
Zırhlama III
Zırhlama IV
Radyasyon dozunu azaltmak için kaynak ilevücut arasına zırhlama materyali konulmalıdırZırhlama materyalinin seçimi, radyasyonun
türü ve enerjisine göre değişmektedir• Alfa ışınları, ince bir kağıt tabakası• Beta ışınları bir kaç mm alüminyum• X ve gama ışınları için yüksek yoğunluklu
malzemelere
Zırhlama Materyali
Uranyum ve tungsten en etkili zırhlamamalzemesidirKurşun, yüksek atom numaralı, kolay
şekillenebilir ve ucuz olması nedeniyle en çok tercih edilendir Beton, maliyetinin ucuzluğu ve yapımının
kolay olmasından dolayı yaygın olarakkullanılmaktadır
Zırhlama V
Örnek problem: 0.5 mm kalınlığındaki kurşun önlük20 µSv/saat şiddetindeki radyasyonu ne kadarzayıflatır? Tc-99m için hesaplayalım
HVL= 0.030 µ = 0.693/0.03= 23.1I (0) =20 µSv/saat I (x) = I (o) . e -µ . x
X= 0.05 cm I (x) = 6.3Kurşun önlükten geçen miktar 6.3/20 = %31.5Zayıflatma oranı = %68.5
Zırhlama VIAynı problem I-131 için çözülürse
HVL =0.30 µ = 0.693/0.30 = 2.31X= 0.05 cm I (x) = 20 . e –2.31 x 0.05
I (x) = 17.818Kurşun önlükten geçen miktar 17.818 / 20= %89Zayıflatma oranı = %11
Zırhlama VIIAynı problem F-18 için çözülürse
HVL =0.40 µ = 0.693/0.40 = 1.7325X= 0.05 cm I (x) = 20 . e –1.7325 x 0.05
I (x) = 17.818Kurşun önlükten geçen miktar 18.34 / 20= %91.7Zayıflatma oranı = %8.3
Dış Radyasyon Tehlikesini Azaltmak I
Kaynaklar eğer kullanılmayacaksa uygun zırh içinde korunmalıdır. Aktivite vialleri sadece gerekli olduğunda kurşun kaplarından çıkartılmalıdır.
Zırhsız aktivite viallerin manupülasyonunda, sadece uzun kollu maşalar kullanılmalıdır.
Radyoaktivite içeren şırıngalar, mümkün olduğunca zırhlı kurşun şırıngalara yerleştirilmelidir.
Dış Radyasyon Tehlikesini Azaltmak II
Hasta dozları, gerekli olana kadar zırhlı koruyucu kaplar içinde saklanmalıdır. Kullanılmayan dozlar, her işlem sonunda radyonüklid laboratuvarına geri götürülmelidir.
Personel mümkünse bütün kaynaklardan uzak durmalı ve yüksek aktiviteli kaynakların yakınındaki zamanı azaltmak için iş organizasyonu yapılmalıdır.
Bulaş Oluşumunun Önlenmesi
Aktivite etrafa saçılmamalıKorumasız kaynakları içeren bütün işlemler
mümkün olduğunca bir küvet üzerine akıtılmalıRadyoaktif solüsyonları içeren şırıngalar kendi
zırhlarına yerleştirilmeliKorumasız kaynaklarla (örn. kan örneği) çalışırken
masa üstleri emici kağıt ile kaplanmalıdır.Kontamine olmuş eldivenler ile gereksiz diğer
bütün objelere temastan kaçınılmalıdır
Tedavi Öncesi UygulamalarI-131 siparişi ve kabul
I-131 siparişi verirken, taşıyıcı servisin radyoaktif kaynağı hastane içinde nereye bırakacağını bilip, bilmediğinden emin olunmalı Paketin bekleneceğinden ve geldiği zaman
hiç kimsenin açmayacağından emin olunmalı
29
Paketlerin açılması Paketler açılmadan önce koruyucu giysiler
giyilmeli Paket havalandırılmalı bir ortamda açılmalı Paket içinde ve dışında bulaş kontrolü yapılmalı,
varsa radyasyon güvenliği birimine haber verilmeli Paketin dışı ve içindeki taşıyıcının üzerindeki
bilgilerin (madde adı ve aktivitesi) aynı olup olmadığı kontrol edilmeli
Paket açıldıktan sonra aktivitesi ölçülmeli ve uygun bir yerde saklanmalı
30
Sıcak oda kontrolü
Zırhlamanın yeterli ve çeker ocağın iyi çalıştığından emin olunmalı Her hazırlıktan sonra, bulaş kontrolü
yapılmalıOdanın radyasyon doz şiddetinin kabul
edilebilir düzeyin altında olmalıdır
31
Kaynak depo odası
I-131 kaynağı, kontrollü bir alanda depo edilmeli
I-131 kaynağı, kurşun bir kap içinde ve buharlaşmayı önlemek için tercihen buzdolabında depolanmalı
Kabul edilebilir dış doz hızına indirmek için 1-4 cm kalınlığında bir kurşuna gereksinim vardır
32
Kaynakların hazırlanması Şişeler, çeker ocak altında içleri emici bez
veya kağıtlarla kaplanmış, kenarlı tepsiler içinde korunmalıŞişeler, daima kurşun zırhlı kaplar içinde
korunmalıDaima kurşun enjektör tutucu kullanılmalıKullandıktan sonra, kap kurşunla kaplanmalıOrtamda bir şey yenilip içilmemelidir
33
Aktivite ölçümü
Aktivite, iyi kalibre edilmiş kuyu tipi iyonizasyon odasına sahip bir doz kalibratörü cihazıyla kontrol edilmeli
34
Hastane içi taşıma
Eğer I-131 tedavisi uzak bir yerde yapılacaksa, içine emici petler yerleştirilmiş bir taşıma kabı kullanılmalı
Taşıma kabının üzerinde, I -131 işareti, tarihi ve aktivitesi belirtilmiş "Dikkat Radyoaktif Madde"etiketi olmalı
Hazırlanan kaynakları, halkın yoğun bulunduğu yerlerden geçirmemeye özen gösterilmelidir
35
Tedavi öncesi önlemler
Güvenlik durumu hazırlanmış olmalıHastanın kimlik saptanması dikkatli yapılmalıHasta sorgulanmalı
• Hamilelik?• Emzirme?• İnkontinent?• Mide bulantısı?• Yaşama koşulları?• İşi?• Eve dönüş için toplu taşım araçları?
Hastaya sözlü ve özel yazılı bilgi verilmeli 36
Radyoiyot tedavi ve gebelik
Radyoaktif iyot, plasentadan kolaylıkla geçebildiğinden tedavi dozları fetus için önemli problemler ortaya çıkarabilir
Gebe gereksiz radyasyondan korunmalı
Radyoaktivite uygulanması zorunlu olması durumunda, gebe ve gönderen hekime olası riskler anlatılmalı
37
Tedavi sonrası hamilelik
Radyofarmasötik Toplam aktivite Hamilelikten kaçınma(MBq) (ay)
Au-198 colloid 10000 2I-131 iodide (thyroid ca) 5000 4I-131 iodide (thyrotoxicosis) 800 4I-131 MIBG 5000 4P-32 phosphate 200 3Sr-89 chloride 150 24Y-90 colloid (arthritic joints) 400 0Y-90 colloid (malignancy) 4000 1
38
Emzirme
Emziren annelere emzirmeyi kestikten sonra radyoaktif iyot tedavisi uygulanabilir
39
Hasta bilgileriMide bulantısı -İntravenöz uygulama?
Yaşama koşulları -Evdeki insan sayısı?-Çocuk?-Ayrı oda
Meslek -Yakın çalışma arkadaşları?-Çocuklarla çalışma?-Hamile çalışanlar?
Toplu taşıma araçları -Süre?
40
Tedavi Sırasında ÖnlemlerHasta yönergeleri
Odadan ayrılmayınMümkünse olabildiğince su içinLimon yiyinYalnız özel tuvaleti kullanın ve sifonu 3 kez basın
(Erkekler sıçratmaktan kaçınmak için oturarak yapmalılar)
Yataktan ayrıldığınızda ayakkabılarınızı giyin.Kusma veya idrar kaçırma durumunda derhal
hemşireye bildirin41
Çalışanın radyasyondan korunması I
Programın yürütülmesi ile ilgili bütün personel, gerektiği şekilde eğitilmeli
Çalışmaya başlamadan önce, gerekli planlar yapılmalı, güvenlik kılavuzları dikkatlice okunmalı ve uyulması gerekli kurallar mutlaka uygulanmalı
42
Çalışanın radyasyondan korunması II
Radyoaktif maddelerin depolanması ve hazırlanması için özel odalar bulunmalı,
Radyoaktif maddeler çeker ocak altında kurşun zırh arkasında tutulmalıdır
Tedavide buharlaşma riski nedeniyle sıvı iyot yerine kapsül kullanılması tercih edilmeli
Hamile personel ve emziren anneler radyoiyot tedavi takımından çıkartılmalı,
43
Çalışanın radyasyondan korunması III
Hastanın yanında kalış süresi mümkün olduğunca kısa, hastadan olabildiğince uzak ve mümkünse kurşun paravanın arkasında durmalıOdada herhangi bir şeye dokunurken,
atılabilir plastik eldiven kullanmalı ve odadan çıkarken eldivenleri çöp kutusuna atılmalı
44
Çalışanın radyasyondan korunması IV
Kontamine hasta materyallerinin (çarşaf, kıyafet, vb.) uzaklaştırılması sırasında koruyucu önlük, eldiven ve galoş giyilmeli.
Kontaminasyonu mümkün olduğunca azaltmak ve çalışanları radyasyondan korumak için servis ve odalar yeterli sıklıkta temizlenmelidir.
45
Çalışanın radyasyondan korunması V
Eğer yüksek aktivite uygulandıysa, acil olmayan hemşirelik hizmetleri hastadaki aktivite azalana kadar ertelenmelidir. Enjeksiyondan sonraki ilk 2 gün
kontamine yatak örtüsü, çarşaf, havlu vb. hasta malzemeleri ile temastan mümkün olduğunca kaçınılmalıdır.
46
Çalışanın radyasyondan korunması VI
Hasta tükürük salgısı ile yemek tabağına bulaş yapabilir. Kullandığı malzeme birkaç gün için ayrılmalı veya tek kullanımlık malzeme kullanmalıdır.Kontaminasyona karşı pratik önlemler
• Koruyucu eldivenler giyin• Galoş giyin• Uzun kolu koruyucu bir önlük giyin
47
Hasta çıkışı I
Hipertiroidi tedavisi için düşük doz radyoaktif iyot uygulanmış hastalar için en az iki saat veya 1 gündür.Kanser tedavilerinde hasta, mutlaka birkaç gün
hastanede tutulmalıdır Hasta çıkış dozu, hastadan 1m uzaklıktaki doz
hızı 30µSv/saat’in altında olmalıdır
48
Hasta çıkışı IITypical Graph of the Exposure Rate at 1 m from the Patient
Administered with of 5.5 GBq I-131
0
2
4
6
8
10
12
14
1 2 3 4 5
Days of Isolation
Exp
osur
e R
ate
(mR
/hr)
49
Hasta çıkışı IIIGraph Showing the Number of Patients (5GBq) and
the Number of Days of Isolation(Year 2000 Statistics)
0
142
10
31
8
0
20
40
60
80
100
120
140
160
1 2 3 4 5
Number of Days of Isolation
Num
ber o
f Pat
ient
s
(4%)
(75%)
(16%)
(5%)
50
Hasta çıkışı IV
Radyoaktif madde uygulanmış hastalara evlerinde uyması gereken talimatlar yazılı olarak verilmelidirHasta yakınları, radyasyondan
korunma konusunda alınacak önlemler hakkında bilgilendirilmeli
51
Hastaların bölümler arası nakili I
Hasta, hasta bekleme odasında doz değeri uygun değere düşünceye kadar birkaç saat bekletilmeli Hasta, almış olduğu radyoaktif maddeden
dolayı yakınında bulunan kişileri radyasyonuna maruz bırakabileceği konusunda bilgilendirilmeli
52
Hastaların bölümler arası nakili II
Hasta, yatağına gönderilirken ona eşlik eden hasta bakıcı ve bakımından sorumlu hemşireler radyasyon korunma konusunda bilgilendirilmeli ve gerekiyorsa radyasyondan koruyucu malzeme temin edilmeliKontaminasyon riski nedeniyle, bu tip
hastaların tuvalet ve banyosu diğer hastalardan ve hastane personelinkinden ayrı olmalıdır.
53
Radyoaktif atık IDışkılar, idrar ve diğer sıvılar
tuvalete atılmalıKontamine elbise, çarşaf, yiyecek
parçaları vs tuvalete atılmamalı ‘RADYOAKTİF’ işaretli ayrı bir plastik torbaya koyup ve radyoaktif atık uygulaması yapılmalıSofra takımı ve tabak hasta
odasında yıkanmalı ve hasta tarafından toplanmalı
54
Radyoaktif atık II
Bütün radyoaktif atıklar plastik bir torba içine yerleştirilmeli ve düzgün bir şekilde etiketlenmeli
55