eğitim psikolojisi - pegem.net · editörler: neriman aral - tayip duman. eĞİtİm...

Eğitim PsikolojisiEd�törler: Prof. Dr. Ner�man ARAL • Prof. Dr. Tay�p DUMAN

Editörler: Neriman ARAL - Tayip DUMAN

EĞİTİM PSİKOLOJİSİ

ISBN 978-605-241-024-0DOI 10.14527/9786052410240

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2017, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye ait-tir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elekt-ronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı:Eylül 2017, Ankara

Yayın-Proje: Özlem SağlamDizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

BÖLÜMLER VE YAZARLARI1. BÖLÜM: BİLİM-PSİKOLOJİ VE EĞİTİM PSİKOLOJİSİ

Yrd. Doç. Dr. Savaş KARAGÖZ

Aksaray Üniversitesi Eğitim Fakültesi

2. BÖLÜM: GELİŞİM

Prof. Dr. Ümit DENİZ

Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi

3. BÖLÜM: FİZİKSEL GELİŞİM

Doç. Dr. Remziye CEYLAN

Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi

4. BÖLÜM: MOTOR GELİŞİM

Prof. Dr. Dilara ÖZER

İstanbul Gedik Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi

5. BÖLÜM: BİLİŞSEL GELİŞİM

Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN

Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi

6. BÖLÜM: DİL GELİŞİMİ

Doç. Dr. Müdriye YILDIZ BIÇAKÇI

Prof. Dr. Neriman ARAL


7. BÖLÜM: SOSYAL GELİŞİM

Prof. Dr. Yeşim FAZLIOĞLU

Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi

8. BÖLÜM: DUYGUSAL GELİŞİM

Prof. Dr. Ayşe Belgin AKSOY


Doç. Dr. Hale DERE ÇİFTÇİ

İstinye Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi

9. BÖLÜM: AHLAK GELİŞİMİ

Doç. Dr. Emine AHMETOĞLU

Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi

10. BÖLÜM: CİNSEL GELİŞİM

Prof. Dr. Yasemin AYDOĞAN

Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi

11. BÖLÜM: ÖĞRENME

Doç. Dr. Ercan KOCAYÖRÜK

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Dr. Bekir ÇELİK

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi

12. BÖLÜM: DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARI

Prof. Dr. Galip YÜKSEL


13. BÖLÜM: SOSYAL ÖĞRENME KURAMI

Doç. Dr. Durmuş ASLAN

Doç. Dr. Özkan ÖZGÜN

Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi

14. BÖLÜM: GESTALT KURAMI

Doç. Dr. Münevver CAN YAŞAR

Afyon Kocatepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi

15. BÖLÜM: BİLGİ İŞLEM KURAMI

Prof. Dr. Semra ERKAN

Dr. Mine Canan DURMUŞOĞLU

Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi

16. BÖLÜM: YAPILANDIRMACI ÖĞRENME YAKLAŞIMI

Prof. Dr. Adalet KANDIR

Arş. Gör. Didem TÜRKOĞLU


iv Eğitim Psikolojisi

17. BÖLÜM: BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME

Prof. Dr. Rengin ZEMBAT

Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi

Doç. Dr. Sinan KOÇYİĞİT

Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi

18. BÖLÜM: MASLOW’UN İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ KURAMI

Doç. Dr. Özcan SEZER

İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi

19. BÖLÜM: ÇOKLU ZEKA KURAMI


Doç. Dr. Müdriye YILDIZ BIÇAKÇI


20. BÖLÜM: ETKİLİ ÖĞRENME VE ÖĞRETİM

Prof. Dr. Tayip DUMAN

Yrd. Doç. Dr. Dilşat PEKER ÜNAL

Bozok Üniversitesi Eğitim Fakültesi

vBölümler ve Yazarları

ÖNSÖZ

Her ülke, geleceğinin yegâne teminatı olan çocuk ve gençlerini yetiştirmek için, ulusal bir eğitim sistemine sahiptir. Eğitim sisteminin en önemli unsuru ise öğretmendir. Öğretmenin görevi, öğrencilerin gelişimine ve öğrenmelerine yar-dım ederek onları, eğitimin genel amaçları doğrultusunda kendisine, ailesine, ulu-suna ve insanlığa yararlı bireyler olarak yetişmelerini sağlamaktır.

Öğretmenin bu kutsal görevi yerine getirebilmesi, alan bilgisi yanında öğretmenlik meslek bilgisine de sahip olması ile mümkün olacaktır. İyi öğretmen yalnızca alanını bilen değil, öğrencilerin öğrenmelerine yardım ederek, öğrenme-yi kolaylaştıran kişidir. Nitekim 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu öğretmen yetiştirmede alan bilgisi yanında, genel kültür ve öğretmenlik meslek bilgisinin de dikkate alınmasını ister.

Bir davranış mimarı sayabileceğimiz öğretmene görevini yaparken ona yar-dımcı olan öğretmenlik meslek bilgisi derslerinin başında Eğitim Psikolojisi gelir.

Eğitimde eğitilenin merkeze alındığı, her şeyin onun için ona göre düzenlen-diği günümüzde, çocuğu yetiştirmenin en önemli koşulunun onu ve gelişimini bütün yönleriyle tanımak olduğu herkesçe bilinen bir gerçektir. Çok yönlü, dina-mik ve karmaşık bir süreç olan eğitimin bireysel temelleriyle ilgili bir bilim dalı olan Eğitim Psikolojisi, bireyin nasıl geliştiğini, nasıl öğrendiğini araştırarak, başta öğretmen, anne-baba olmak üzere, tüm eğitimcilere karşılaşabileceği eğitimsel so-runların çözümünde yararlanabileceği değerli bilgiler sunar.

Bu düşüncelerle oluşturulan bu kitapta gelişim ve öğrenme konuları üzerin-de durulmuştur. Kitabın ilk on bölümünde bilim-eğitim-psikoloji ilişkisi yanında gelişim konusu bütün alanlarıyla ele alınırken, son on bölümde öğrenme, öğretme kuram ve yaklaşımları üzerinde durulmuştur.

Bu bilgileri içeren kitap özellikle öğrencilere gelişim ve öğrenme konusunda gerekli bilgileri kazandırarak, öğrencilerin öğrenme ve öğretme yaşantılarını zen-ginleştirmeyi ve ailelerin çocuklarının gelişim özelliklerini öğrenerek çocukları-nın öğrenme yaşantılarına destek olabilmeyi amaçlamıştır.

Bu doğrultuda oluşturulan kitaba katkısı olan yazarlara, Pegem Akademi ya-yınevi ve çalışanlarına ayrı ayrı teşekkür ederiz. Kitabın beklenen amaca ulaşması dileğiyle..


Prof. Dr. Tayip DUMAN

ÇOCUK YAŞADIGINI ÖGRENIREğer Bir Çocuk;

Sürekli eleştirilmişse; kınama ve ayıplamayı öğrenir.

Kin ortamında büyümüşse; kavga etmeyi öğrenir.

Alay edilip aşağılanmışsa; sıkılıp utanmayı öğrenir.

Devamlı utandırılarak terbiye edilmişse; kendini suçlamayı öğrenir.

Hoş görü ile yetiştirilmişse; sabırlı olmayı öğrenir.

Desteklenip, yüreklendirilmişse; kendine güven duymayı öğrenir.

Övülmüş ve beğenilmişse; takdir etmeyi öğrenir.

Haklarına saygı duyularak büyütülmüşse; adil olmayı öğrenir.

Güven ortamı içersinde yetişmişse; inançlı olmayı öğrenir.

Kabul ve onay görmüşse; insanları sevmeyi öğrenir.

Aile içinde dostluk ve arkadaşlık görmüşse; bu dünyada mutlu olmayı öğrenir.

DOROTHY NOLTE

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM: BİLİM-PSİKOLOJİ VE EĞİTİM PSİKOLOJİSİBİLİM-PSİKOLOJİ VE EĞİTİM PSİKOLOJİSİ .............................................................................2BİLİM NEDİR? ...................................................................................................................................2Bilimin İşlevi .......................................................................................................................................4Bilimin Özellikleri ..............................................................................................................................5Bilimin Sınıflandırılması ...................................................................................................................6PSİKOLOJİ .........................................................................................................................................8PSİKOLOJİNİN TARİHÇESİ ..........................................................................................................9PSİKOLOJİDE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR ...................................................................................10PSİKOLOJİNİN ALT DALLARI ......................................................................................................12EĞİTİM PSİKOLOJİSİ ......................................................................................................................14EĞİTİM PSİKOLOJİSİNİN ÇALIŞMA ALANLARI ....................................................................16EĞİTİM PSİKOLOJİSİ VE ÖĞRETMEN .......................................................................................17EĞİTİM PSİKOLOJİSİNDE KULLANILAN ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ ...........................20Betimsel Yöntemler (Anlama İşlevi Ağırlıklı) ................................................................................20Deneysel Yöntemler (Kontrol İşlevi Ağırlıklı) ................................................................................24İlişkisel Yöntemler (Açıklama ve Yordama İşlevi Ağırlıklı) ..........................................................25Gelişimsel Yöntem ..............................................................................................................................25ÖZET ...................................................................................................................................................26DEĞERLENDİRME SORULARI .....................................................................................................27KAYNAKLAR .....................................................................................................................................29

2. BÖLÜM: GELİŞİMGELİŞİM ..............................................................................................................................................32GELİŞİM İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ...............................................................................32GELİŞİMİN TEMEL İLKELERİ .......................................................................................................35GELİŞİMİ ETKİLEYEN ETMENLER .............................................................................................39Biyolojik Etmenler .............................................................................................................................. 39Kalıtım ................................................................................................................................................ 39Hormonlar .......................................................................................................................................... 41Çevre ................................................................................................................................................... 42Zaman ................................................................................................................................................. 45GELİŞİM DÖNEMLERİ VE GELİŞİM GÖREVLERİ ..................................................................45ÖZET ...................................................................................................................................................50

DEĞERLENDİRME SORULARI .....................................................................................................51

KAYNAKLAR .....................................................................................................................................53

3. BÖLÜM: FİZİKSEL GELİŞİM

FİZİKSEL GELİŞİM ...........................................................................................................................56

DOĞUM ÖNCESİ FİZİKSEL GELİŞİM .........................................................................................56

BEBEKLİK DÖNEMİNDE FİZİKSEL GELİŞİM (0-2 YAŞ) ........................................................58

İLK ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE FİZİKSEL GELİŞİM (2-5 YAŞ) ............................................62

SON ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE FİZİKSEL GELİŞİM (6-11 YAŞ) .........................................64

ERGENLİK DÖNEMİNDEKİ FİZİKSEL GELİŞİM (12-18 YAŞ) ..............................................65

FİZİKSEL GELİŞİMİ ETKİLEYEN ETMENLER ..........................................................................67

ÖZET ...................................................................................................................................................70


KAYNAKLAR .....................................................................................................................................73

4. BÖLÜM: MOTOR GELİŞİM

MOTOR GELİŞİM .............................................................................................................................76

BÜYÜK VE KÜÇÜK KAS HAREKETLERİ ..................................................................................76

MOTOR GELİŞİM DÖNEMLERİ ...................................................................................................79

Refleksif Hareketler Dönemi ............................................................................................................79

İlkel Hareketler Dönemi ...................................................................................................................80

Temel Hareketler Dönemi ................................................................................................................84

Sporla İlişkili Hareketler Dönemi ...................................................................................................88

MOTOR GELİŞİMİN DEĞERLENDİRİLMESİ ...........................................................................89

Motor Gelişim Testleri .......................................................................................................................90

MOTOR GELİŞİMİN DESTEKLENMESİ .....................................................................................94

Okul Öncesi Dönemde Beden Eğitimi ...........................................................................................95

Sporla İlişkili Hareketler Döneminde Beden Eğitimi ...................................................................97

ÖZET ...................................................................................................................................................99


KAYNAKLAR .....................................................................................................................................102

5. BÖLÜM: BİLİŞSEL GELİŞİM

BİLİŞSEL GELİŞİM ............................................................................................................................104

BİLİŞSEL GELİŞİM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR ............................................................................104

BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMLARI .................................................................................................108

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı ...................................................................................................108

Duyu Motor Dönemi (0-2 Yaş)........................................................................................................112

İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş) .........................................................................................................114

xii Eğitim Psikolojisi

Somut İşlemler Dönemi (7-11 Yaş) .................................................................................................117

Soyut İşlemler Dönemi (11-18 Yaş) ...............................................................................................119

Vygotsky’in Sosyo-Kültürel Kuramı.................................................................................................121

Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramı ...................................................................................................122

ÖZET ...................................................................................................................................................124


KAYNAKLAR .....................................................................................................................................128

6. BÖLÜM: DİL GELİŞİMİ

DİL GELİŞİMİ ....................................................................................................................................132

DİLİN BİLEŞENLERİ ........................................................................................................................134

Biçim Bileşeni .....................................................................................................................................134

İçerik Bileşeni (Anlam bilgisi/Semantik) ........................................................................................135

Kullanım Bileşeni (Edim bilgisi/ Kullanım bilgisi) ........................................................................135

DİL GELİŞİMİNİ ETKİLEYEN ETMENLER ................................................................................136

Kalıtım (Genetik) ...............................................................................................................................136

Çevre ....................................................................................................................................................137

Cinsiyet ................................................................................................................................................138

DİL GELİŞİM KURAMLARI ...........................................................................................................138

Psikolinguistik Kuram ......................................................................................................................139

Bilişsel Gelişimsel Kuramı .................................................................................................................139

Davranışçı Kuram ..............................................................................................................................140

Sosyal Etkileşim Kuramı ....................................................................................................................140

DİL GELİŞİM AŞAMALARI ............................................................................................................140

Konuşma Öncesi Dönem .................................................................................................................141

Konuşma Dönemi ..............................................................................................................................143

ÖZET ...................................................................................................................................................147


KAYNAKLAR .....................................................................................................................................150

7. BÖLÜM: SOSYAL GELİŞİM

SOSYAL GELİŞİM ..............................................................................................................................154

SOSYAL GELİŞİMLE İLGİLİ KAVRAMLAR ................................................................................154

SOSYAL DAVRANIŞLAR .................................................................................................................157

SOSYAL GELİŞİM DÖNEMLERİ ...................................................................................................160

Bebeklik Dönemi (0-2 Yaş) ..............................................................................................................160

İçindekiler xiii

İlk Çocukluk Dönemi (3-5 Yaş) .......................................................................................................161

Son Çocukluk Dönemi (6-12 Yaş) ..................................................................................................162

Ergenlik Dönemi (13-22 Yaş) ...........................................................................................................163

ERİKSON’UN PSİKOSOSYAL GELİŞİM KURAMI ....................................................................164

Güvene Karşı Güvensizlik (0-1 Yaş) .................................................................................................164

Bağımsızlığa Karşı Utanma ve Şüphecilik (2-3 Yaş) ......................................................................165

Girişkenliğe Karşı Suçluluk Duyma (3-6 Yaş) ...............................................................................165

Başarıya Karşı Aşağılık Duygusu (6-12 Yaş) ...................................................................................166

Kimlik Kazanmaya Karşı Rol Karmaşası (12-20 Yaş) ....................................................................167

Dostluk Kazanmaya Karşı Yalnız Kalma (20-40 Yaş) ...................................................................167

Üretkenliğe Karşı Duraklama (40-65 Yaş) ......................................................................................167

Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk (65 Yaş ve Sonrası) ........................................................168

SOSYAL GELİŞİMİ ETKİLEYEN ETMENLER .............................................................................168

Genetik Etmenler ...............................................................................................................................168

Çevresel Etmenler ..............................................................................................................................169

SOSYAL GELİŞİMİ DEĞERLENDİRME VE DESTEKLEME ....................................................171

ÖZET ...................................................................................................................................................172


KAYNAKLAR .....................................................................................................................................176

8. BÖLÜM: DUYGUSAL GELİŞİMDUYGUSAL GELİŞİM ......................................................................................................................178DUYGUSAL GELİŞİM KURAMLARI ...........................................................................................178Davranışçı Kuram .............................................................................................................................178Bilişsel Uyuşmazlık Kuramı .............................................................................................................179Yeni Örgütsel Kuramlar ....................................................................................................................179DUYGULARI DÜZENLEME ..........................................................................................................180DUYGUSAL YETERLİLİK ...............................................................................................................182EŞ ZAMANLI DUYGULAR .............................................................................................................183KARIŞIK DUYGULAR .....................................................................................................................184Utanç ve Suçluluk ..............................................................................................................................184Gurur....................................................................................................................................................185Kıskançlık ............................................................................................................................................186TEMEL DUYGULARIN GELİŞİMİ ................................................................................................187Mutluluk ve Espri ...............................................................................................................................187Öfke, Saldırganlık ve Üzüntü ............................................................................................................189

xiv Eğitim Psikolojisi

Korku ...................................................................................................................................................190Empati ..................................................................................................................................................191Bağlanma .............................................................................................................................................193Mizaç ....................................................................................................................................................195DUYGUSAL GELİŞİM DÖNEMLERİ............................................................................................197Bebeklik Döneminde Duygusal Gelişim .........................................................................................197İlk Çocukluk Döneminde Duygusal Gelişim .................................................................................199Son Çocukluk Döneminde Duygusal Gelişim ...............................................................................199Ergenlik Döneminde Duygusal Gelişim .........................................................................................201DUYGULARIN ÖLÇÜLMESİ .........................................................................................................202ÖZET ...................................................................................................................................................203DEĞERLENDİRME SORULARI .....................................................................................................205KAYNAKLAR .....................................................................................................................................208

9. BÖLÜM: AHLAK GELİŞİMİ

AHLAK GELİŞİMİ ............................................................................................................................216

AHLAK GELİŞİMİ İLE İLGİLİ KAVRAMLAR ...........................................................................217

AHLAKİ GELİŞİM KURAMLARI ..................................................................................................221

Psikanalitik Kurama Göre Ahlak Gelişimi .....................................................................................222

Davranışçı Kurama Göre Ahlak Gelişimi .......................................................................................224

Toplumsal Öğrenme Kuramına Göre Ahlak Gelişimi ...................................................................224

Bilişsel Gelişim Kuramına Göre Ahlak Gelişimi ............................................................................226

Dewey’in Ahlak Gelişimi Kuramı ....................................................................................................226

Piaget’nin Ahlak Gelişimi Kuramı ..................................................................................................227

Kohlberg’in Ahlak Gelişimi Kuramı ................................................................................................229

Gilligan’ın Ahlak Gelişimine İlişkin Görüşleri ...............................................................................234

ÖZET ...................................................................................................................................................235


KAYNAKLAR .....................................................................................................................................239

10. BÖLÜM: CİNSEL GELİŞİM

CİNSEL GELİŞİM ..............................................................................................................................244

CİNSEL GELİŞİM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR ..............................................................................244

CİNSEL KİMLİK GELİŞİMİ ...........................................................................................................245

Cinsel Kimlik Kazanımını Etkileyen Etmenler ..............................................................................246

FREUD’UN PSİKOANALİTİK (PSİKOSEKSÜEL) GELİŞİM KURAMI ..................................247

Oral Dönem (0-1 Yaş) ........................................................................................................................248Anal Dönem (2-3 Yaş) .......................................................................................................................249

İçindekiler xv

Fallik Dönem (4-6 Yaş) ......................................................................................................................250Gizil (Latent) Dönem (7-11 Yaş) ......................................................................................................251Genital Dönem (12-18 Yaş)...............................................................................................................252CİNSEL EĞİTİM ...............................................................................................................................253Cinsel Sorular .....................................................................................................................................254Çocuklarda Mastürbasyon ...............................................................................................................256Tuvalet Eğitimi ...................................................................................................................................258Cinsel Eğitimde Dikkat Edilecek Noktalar ....................................................................................260ÖZET ...................................................................................................................................................263DEĞERLENDİRME SORULARI .....................................................................................................264KAYNAKLAR .....................................................................................................................................267

11. BÖLÜM: ÖĞRENMEEĞİTİM ÖĞRENME İLİŞKİSİ .........................................................................................................270ÖĞRENME İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ..........................................................................271Performans ..........................................................................................................................................271İçgüdü ..................................................................................................................................................272Refleks ..................................................................................................................................................272Davranış ...............................................................................................................................................272Uyarıcı ..................................................................................................................................................273Tepki .....................................................................................................................................................273Güdü .....................................................................................................................................................273ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ....................................................................................274Öğrenen ile İlgili Faktörler ................................................................................................................274Öğrenme Yöntemi ile İlgili Faktörler ...............................................................................................278Öğrenme Malzemesi ile İlgili Faktörler ...........................................................................................279ÖĞRENME KURAMLARINA GENEL BAKIŞ ............................................................................279Klasik Koşullanma .............................................................................................................................279Klasik Koşullanma İlkeleri ................................................................................................................280Edimsel (Operant) Koşullanma .......................................................................................................281Pekiştirme Tarifeleri ...........................................................................................................................282Sosyal Bilişsel Öğrenme Kuramı ......................................................................................................283Gestalt Öğrenme Kuramı ..................................................................................................................284Bilgi İşleme Kuramı ............................................................................................................................285Beyin Temelli Öğrenme .....................................................................................................................286ÖZET ...................................................................................................................................................287DEĞERLENDİRME SORULARI .....................................................................................................289KAYNAKLAR .....................................................................................................................................291

xvi Eğitim Psikolojisi

12. BÖLÜM: DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARI

DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARI ....................................................................................294

KLASİK ŞARTLANMA .....................................................................................................................294

Klasik Şartlı Öğrenmenin Öğeleri ...................................................................................................296

Üst Düzey Şartlanma ........................................................................................................................298

John B. Watson ...................................................................................................................................299

E. W. Guthrie ve Öğrenme İlkeleri ...................................................................................................300

E. L. Thorndike ve Öğrenme İlkeleri ...............................................................................................301

Sınıfta Klasik Şartlanma ....................................................................................................................302

Okulu Sevmeyi Öğrenme .................................................................................................................303

Öğrenilmiş Çaresizlik ........................................................................................................................304

OPERANT ŞARTLANMA ................................................................................................................304

Operant Şartlanmada Temel Karakteristikler .................................................................................306

Sınıfta Operant Şartlanma .................................................................................................................309

ÖZET ...................................................................................................................................................313


KAYNAKLAR .....................................................................................................................................317

13. BÖLÜM: SOSYAL ÖĞRENME KURAMI

SOSYAL ÖĞRENME KURAMI .......................................................................................................320

GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME ..................................................................................................320

Saldırganlığın Gözlem Yoluyla Öğrenilmesi: Bir Deney ...............................................................322

GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME SÜREÇLERİ ..........................................................................323

Dikkat Etme Süreci ............................................................................................................................324

Akılda Tutma Süreci ..........................................................................................................................325

Davranışı Meydana Getirme Süreci .................................................................................................326

Güdülenme Süreci .............................................................................................................................326

GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENMEDE BİLİŞSEL SÜREÇLER ...................................................328

SOSYAL ÖĞRENMEDE KARŞILIKLI BELİRLEYİCİLİK ...........................................................329

ÖZ DÜZENLEME VE ÖZ DEĞERLENDİRME ..........................................................................330

ÖZ YETKİNLİK .................................................................................................................................332

ÖZET ...................................................................................................................................................334


KAYNAKLAR .....................................................................................................................................337

İçindekiler xvii

14. BÖLÜM: GESTALT KURAMI

GESTALT KURAMI ..........................................................................................................................340

GESTALT KURAMININ TEMELLERİ ..........................................................................................340

GESTALT PSİKOLOGLARI .............................................................................................................345

GESTALT KURAMINDA ALGILAMA VE ALGISAL ÖĞRENME ..........................................348

Algısal Örgütleme İlkeleri .................................................................................................................352

Algısal Değişmezlik ............................................................................................................................357

GESTALT KURAMINDA ÖĞRENMEYE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR ...........................359

GESTALT KURAMI VE ÖĞRENME .............................................................................................369

GESTALT KURAMININ EĞİTİME YANSIMALARI ..................................................................370

ÖZET ...................................................................................................................................................371


KAYNAKLAR .....................................................................................................................................376

15. BÖLÜM: BİLGİ İŞLEM KURAMI

BİLGİ İŞLEM KURAMI ....................................................................................................................380

BİLGİ İŞLEM KURAMINA GÖRE ÖĞRENME VE BELLEK ...................................................381

BiLGİ İŞLEM KURAMININ ÖĞELERİ ........................................................................................383

BELLEK TÜRLERİ ...........................................................................................................................384

BİLİŞSEL SÜREÇLER ........................................................................................................................387

YÖNETİM-KONTROL SÜRECİ .....................................................................................................389

GAGNE’NİN ÖĞRENME TÜRLERİ ..............................................................................................390

GAGNE’YE GÖRE ÖĞRENME ALANLARI ................................................................................391

BİLGİ İŞLEM KURAMI ÖĞRETİM İLKELERİ ............................................................................394

BILGI İŞLEM KURAMININ EĞİTİME YANSIMASI ..................................................................398

BILGI İŞLEM KURAMININ AVANTAJLARI VE SINIRLILIKLARI ........................................399

ÖZET ...................................................................................................................................................400


KAYNAKLAR ...................................................................................................................................403

16. BÖLÜM: YAPILANDIRMACI ÖĞRENME YAKLAŞIMI

YAPILANDIRMACI ÖĞRENME YAKLAŞIMI ............................................................................406

YAPILANDIRMACI ÖĞRENME ...................................................................................................406

YAPILANDIRMACI ÖĞRENMENİN TEMEL İLKELERİ .........................................................409

YAPILANDIRMACI ÖĞRENME YAKLAŞIMININ TÜRLERİ .................................................410

YAPILANDIRMACI YAKLAŞIMDA ÖĞRETİM TASARIMI VE ÖĞRENME YAŞANTILARI ...................................................................................................................................413

xviii Eğitim Psikolojisi

YAPILANDIRMACI YAKLAŞIMDA ÖĞRENME ORTAMI .....................................................415

YAPILANDIRMACI YAKLAŞIMDA ÖĞRETMEN ....................................................................416

YAPILANDIRMACI YAKLAŞIMDA ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................418

YAPILANDIRMACI YAKLAŞIMIN EĞİTSEL SONUÇLARI ....................................................419

ÖZET ...................................................................................................................................................420


KAYNAKLAR .....................................................................................................................................424

17. BÖLÜM: BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME

BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME .........................................................................................................428

BEYNİN YAPISI .................................................................................................................................428

BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME SÜREÇLERİ .................................................................................433

Orkestralanmış Daldırma ................................................................................................................435

Rahatlatılmış Uyanıklık .....................................................................................................................436

Aktif Süreçleme...................................................................................................................................437

BEYİN TEMELLİ ÖĞRENMENİN İLKELERİ .............................................................................437

BEYİN TEMELLİ ÖĞRENMEDE EĞİTİM ORTAMLARI ........................................................441

ÖZET ...................................................................................................................................................445

DEĞERLENDİRME SORULARI ....................................................................................................446

KAYNAKLAR .....................................................................................................................................448

18. BÖLÜM: MASLOW’UN İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ KURAMI

MASLOW’UN İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ KURAMI .............................................................452

GÜDÜLENME ...................................................................................................................................452

GÜDÜ ÇEŞİTLERİ ............................................................................................................................454

FARKLI KURAMLARA GÖRE GÜDÜLENME ...........................................................................455

MASLOW’UN İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ KURAMI .............................................................460

KENDİNİ GERÇEKLEŞTİRMİŞ BİREYLERİN ÖZELLİKLERİ ................................................463

ÖĞRETMENLER, ÖĞRENME ORTAMI VE GÜDÜLENME .................................................465

ÖZET ...................................................................................................................................................466


KAYNAKLAR .....................................................................................................................................470

İçindekiler xix

19. BÖLÜM: ÇOKLU ZEKA KURAMI

ÇOKLU ZEKA KURAMI ..................................................................................................................472

ZEKANIN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ .........................................................................................472

ÇOKLU ZEKA KURAMININ ORTAYA ÇIKIŞI ...........................................................................475

ÇOKLU ZEKA KURAMININ İLKELERİ ......................................................................................476

ZEKA ALANLARI .............................................................................................................................477

ZEKA ALANLARINI ETKİLEYEN ETMENLER .........................................................................485

ÇOKLU ZEKA KURAMININ EĞİTİMDE KULLANILMASI ...................................................486

ÖZET ...................................................................................................................................................487


KAYNAKLAR .....................................................................................................................................491

20. BÖLÜM: ETKİLİ ÖĞRENME VE ÖĞRETİM

ETKİLİ ÖĞRENME VE ÖĞRETİM ..............................................................................................496

ÖĞRENME-ÖĞRETME VE ÖĞRETİM SÜRECİ ........................................................................496

ÖĞRENME KURAMLARI VE ÖĞRETİM İLKELERİ ...............................................................497

ÖĞRENME-ÖĞRETME MODEL VE STRATEJİLERİ ................................................................499

Bloom’un Tam Öğrenme Modeli .....................................................................................................500

Buluş Yoluyla Öğrenme ....................................................................................................................503

Alış Yoluyla (Anlamlı) Öğrenme .....................................................................................................505

Öğretim Etkinlikleri Modeli .............................................................................................................508

İşbirliğine Dayalı Öğrenme ...............................................................................................................510

Probleme Dayalı Öğrenme ................................................................................................................512

Proje Tabanlı Öğrenme ......................................................................................................................514

Bilgisayar-Web Tabanlı Öğrenme ve Akıllı Tahta Uygulamaları .................................................517

ETKİLİ ÖĞRENME VE ÖĞRETMEN DAVRANIŞLARI ...........................................................523

ÖZET ...................................................................................................................................................527


KAYNAKLAR ...................................................................................................................................530

xx Eğitim Psikolojisi

1. BÖLÜM

Amaçlar

Bu bölüm tamamlandıktan sonra öğrenciler;

• Bilimi tanımlayabilecek.

• Bilimin sınıflandırılmasını yapabilecek.

• Psikolojinin alt dallarını açıklayabilecek.

• Eğitim ve Psikoloji arasındaki ilişkiyi açıklayabilecek.

• Eğitim Psikolojisinin çalışma alanlarını sıralayabilecek,

• Eğitim psikolojisinde kullanılan araştırma yöntemlerini özetleyebilecektir.

Bölüm İçeriği

Bilim Psikoloji Eğitim Psikolojisi

Eğitim Psikolojisinin İlgi Alanları Eğitim Psikolojisi ve Öğretmen

Eğitim Psikolojisinde Kullanılan Araştırma Yöntemleri Betimsel Yöntemler (Anlama İşlevi Ağırlıklı) Deneysel Yöntemler (Kontrol İşlevi Ağırlıklı) İlişkisel Yöntemler (Açıklama ve Yordama İşlevi Ağırlıklı) Gelişimsel Yöntemler

Sonuç Özet Değerlendirme Soruları Kaynaklar

Anahtar Kavramlar: Bilim, psikoloji, eğitim psikolojisi, araştırma

BİLİM-PSİKOLOJİ VE EĞİTİM PSİKOLOJİSİ

BİLİM-PSİKOLOJİ VE EĞİTİM PSİKOLOJİSİ

Her bilim dalının kendine özgü bir amacı vardır. Genel anlamda bilim, evreni tanıyarak gerçeğe ulaşmayı amaçlarken, psikoloji ise insan davranışlarını anlama ve anlamlandırmayı amaç edinir. Bilim; evreni, toplumu ve insanı araştırma ko-nusu yapan gözleme, deneye ve akla dayanarak sistematik bir yöntemle elde edilen doğrulanabilir bilgileri tanımlar. Psikolojinin bulguları da diğer bilim alanlarına (eğitim, tıp, endüstri, ekonomi) yardımcı olur. Psikoloji insanların; büyüme, geliş-me, yetenek, ilgi, zekâ, heyecan, hafıza, düşünme ve öğrenme biçimleri hakkında ne kadar çok bilgiye sahip olunursa o kişileri anlama ve davranışlarını anlamlan-dırmanın da o kadar etkili ve kolay olacağına vurgu yapar. Psikolojinin bu özelliği alt dalı olan eğitim psikolojisini de çok yakından ilgilendirir. Birey nasıl öğrenir? bireyde istendik yönde davranış değişikliği nasıl meydana getirilir? sorularına ce-vap arayan eğitim psikolojisi özellikle öğrenen ve öğreten açısından günümüzde daha anlamlı hale gelmiştir. Etkili öğrenme ve etkili öğretmenlik açısından önemli olan bu bölümde; öncelikle bilim ve psikoloji konuları üzerinde durularak bilim ve psikoloji ilişkisi incelenmiş, daha sonra psikoloji biliminin alt dalı olan eğitim psikolojisinin ilgi alanları ve bu alanda kullanılan araştırma yöntemleri açıklan-mıştır.

BİLİM NEDİR?

İnsanoğlu var olduğu günden itibaren hem kendisinin ne oldu-ğunu hem de yaşamını sürdürdüğü dünyanın nasıl bir yer olduğunu me-rak duygusu içerisinde sorgulamış-tır. Sorgulama ve merak duygusu ile içinde yaşanılan dönemin özelliğine göre meydana çıkan kendini gerçek-leştirme ihtiyacı, bireyleri çeşitli ara-yışlar içerisine itmiştir. Bu arayışlar bazen çevrede olup biten olayları ve gizemleri açıklamada işe yararken bazen de cevapsız kalmıştır. Bireyle-rin kendilerini gerçekleştirmek için çevresini ve kendisini anlama konusunda sorgulamaya devam etmesi yeni yön-temlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Her yeni tecrübe doğru yöntem ve teknik-lerin benzer olaylarda uygulanmasını gerektirmiştir.

Resim 1.1. Bilimin Kaynağı. Bakış açısına göre değişen düşünceler.

2 Eğitim Psikolojisi

Yeni karşılaşılan problemlere güvenilir çözümler bulmak için doğru bilgilerin nasıl ve ne şekilde kullanılması düşüncesi bilimin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bilim nedir? sorusuna yıllardır cevap aramakla birlikte herkesin uzlaştığı standart bir yanıtın henüz verilmediği görülmüştür. Bu duruma neden olan sorun, sürekli değişim ve gelişim gösteren dünyada yaşıyor olmamızdır (Dilci ve Töremen, 2014).

Bilim modern hayatın her aşamasında yaygın fakat tanımlanması veya algı-lanması zor görsel bir etkiye sahiptir. Bilimin geçmişten günümüze geçirdiği tarihi süreç içerisinde ona olan bakış açısında da önemli değişiklikler olmuştur. Gele-neksel bilim anlayışının yerini günümüzde çağdaş bilim anlayışı almıştır (Bilen, 2015).

Bilim, evreni tanıyarak gerçeğe ulaşmaktır. Bilim evreni, toplumu ve insanı araştırma konusu yapan gözleme, deneye ve akla dayanarak sistematik bir yön-temle elde edilen doğrulanabilir bilgileri tanımlar. Bilim kelimesinin kökeni in-celendiğinde, Latincede “scientia” kelimesinden türemiş bilge ve bilgiyi edinme sistemi olarak açıklanır. Aynı zamanda araştırma yoluyla edinilen bilginin orga-nizasyonu anlamını da taşır. Bilginin sistematik çalışmalar sonrası elde edildiğini vurgular. Deneysel çalışma sonucu bilgi edinme yolu da “science” olarak adlandı-rılır (Şenel, 2006).

Bilimin günümüze kadar gelişmesine Aristoteles (M.Ö. 384-322), Roger Ba-con (1214-1294), Francis Bacon (1565-1626), René Descartes (1596-1650), David Hume (1711-1776), Immanuel Kant (1724 -1804) ve John Stuart Mill (1806-1873) katkı sağlamışlardır (Topdemir ve Unat, 2013).

Yaşadığı yüzyıla damgasını vuran önemli bilim insanları bilimi çeşitli şekilde tanımlamışlardır. Einstein’a göre bilim, her türlü düzenden yoksun duyu verile-riyle mantıksal olarak düzenli düşünme arasında uygunluk sağlar. Russell’a göre bilim, gözlem ve gözleme dayalı uslamlama yoluyla önce dünyaya ilişkin olgu-ları, sonra bu olguları birbirine bağlayan yasaları bulma çabasıdır. Carl Sagan’a göre ise bilim, bizlere dünyayı olmasını istediğimiz şekilde değil, olduğu şekliyle kavratmayı amaçlayan bir daldır. Yapılan tanımlara bakıldığında bilimsel bulgular her zaman anlaşılır ya da doyurucu gelmeyebilir (Bilen, 2015). Bir başka tanımda bilim, insanın doğaya ve topluma ait tüm olay, oluşum ve olguları, zihinsel ya da somut gerçekliği yöntemsel olarak araştırma, açıklama etkinliği ve önermelerden oluşan sistemli bir bilgi üretme çabası şeklinde tanımlanır (Şahin, 2006) Daha net bir ifadeyle bilim, doğada ortaya çıkan olayların nedenlerini, olayların birbiriyle

Bilim-Psikoloji ve Eğitim Psikolojisi 3

olan ilişkilerini ve bağlantılarını araştırıp bulan, ulaşılan sonuçları genelleştiren, kuramsallaştıran ve bu kuramsal bilgiler vasıtasıyla sonradan oluşabilecek olay-ların nasıl ve ne zaman meydana gelebileceğini önceden saptayan entelektüel bir uğraşıdır (Aydoğan, 2015).

Bilimin İşlevi

Bilimin tanımında olduğu gibi bilimin işlevleri de pek çok insan tarafından farklı şekillerde tanımlanmış ve değerlendirilmiştir. Tanımlardaki farklılık ve çe-şitlilik kişilerin uğraş alanlarına ve olaylara bakış açılarına göre değişmektedir (Bodamyalı, 2008).

Genel olarak bilimin işlevleri; anlama, açıklama ve kontrol etme olarak ifade edilebilir (Tablo 1.1.). Bilimin anlama işlevini “Nedir? sorusuna verilen cevaplar, açıklama işlevini “Niçin” sorusuna verilen cevaplar oluşturur, kontrol işlevi ise an-lama ve açıklama işlevleriyle üretilen bilgilerin uygulamaya aktarılması, toplum ve doğa olaylarının kontrol altına alınmasıdır (Aydoğan, 2015).

Tablo 1.1. Bilimin işlevleri

Anlama(Yordama)

Nedir?

Çeşitli olayların ne olduğunu ve nasıl olduğunu anla-maya çalışır. Öğretmenin devamsızlık nedenlerinin, başarısızlık nedenlerinin sebeplerini ortaya çıkarmak için uygulamış olduğu test ve anketler örnek olarak verilebilir.

Açıklama Niçin?

Çeşitli olayların nedenlerini açıklamaya çalışır. Öğret-menin devamsızlık ve başarısızlık nedenlerinin altın-da yatan sebepleri cevaplamaya çalışması örnek olarak verilebilir.

Kontrol (Denetim) -

Çeşitli olayları kontrol etme yollarını gösterir. Öğ-retmenlerin devamsızlık ve başarısızlık nedenlerine ilişkin yeni yöntem ve stratejiler geliştirerek olumsuz durumu kontrol altına alması örnek olarak verilebilir.

4 Eğitim Psikolojisi

eğitim psikolojisi - pegem.net · editörler: neriman aral - tayip duman. eĞİtİm...

Documents