esun edishon juni 2015

JUNI 2015 EDISHON 9

Agreshon kontra hende muhe

Temporada di orkan

Onderwijs in een neoliberale samenleving

Sifranan mundialmente ta alarmante

2 EDISHON JUNI 2015

www.issuu.com/esunboneiru

Awendia tur esei a kambia. Boneiru ta karu. Ta algu ku nos tur ta konsiente di dje i ku ta wòrdu konfirmá dor di vários investigashon den e último añanan. Si un famia di 4 òf 5 sali bai dibertí i kome e ta sali fásilmente entre 50 pa 100 dòler, i kòrda ku esei ta aplikabel solamente pa e tiki lugánan ku ta ofresé preisnan “ekonómiko” aki na Boneiru. Puntra bo mes kuantu famianan bonerianonan lokal bo ta mira ta kome na e tantísimo restorantnan ku ta ópera riba Boneiru.....masha poko. E restorantnan aki tampoko ta koperá mirando ku nunka ta ofresé preisnan pa nos hende lokalnan. Nan ta eskohé pa kobra lokalnan e mesun preisnan ku nan ta kobra turista ku tin

mas sèn pa gasta. Awó imaginábo: e sueldo mínimo na Boneiru ta rònt di 800 dòler. Un parti grandi di Bonerianonan tin ku sobrebibí a base di e suma aki. Mester paga hipotek, hür, outo, awa, koriente,kumpra kuminda, paña, sapatu, gasolin, debenan i asina por sigui. Bai puntra e mayornan aki si nan tin e espasio finansiero pa sali ku nan yunan tur fin di siman. Puntranan si tin sèn pa “treat”. Realidat ta ku mayoria di mayornan mester hala faha sera i ta haña nan mes obligá di warda e “treat” pa sea 1 biaha pa luna òf un okashon “speshal”.

Ora kos ta difísil mayornan ta haña nan mes ta preokupá i konsumí pa asuntunan finansiero. Esaki ta kousa tenshon den famia. Falta di e espasio finansiero ta pone ku mayornan no por sali masha ku nan yunan pa hibanan un lugá pa dibertí i pasa un ratu ameno. E simpel motibu....no tin sèn pa karga e peso ei. Mayoria di mayornan ta haña nan mes den e situashon unda ku nan ta pensa: pakiko sali si no tin sèn pa gasta? Konsekuensha ta ku e dinámika i e ambiente den e relashon familiar ta kambia i ku konsekuensha negativo pa mayornan i e yunan.

Awó tin hende ta argumentá ku no tin mester di gasta hopi plaka pa por sali keiru ku famia. Nan ta bisa ku por bai lama, hasi bbq, bai kunuku òf hasi otro aktividatnan ku ta kosta ménos sèn. Esei ta parsialmente bèrdat, pero no lubidá ku tur esei tambe tin su gastunan. Mester sèn pa gasolin, kumpra kuminda i ko’i bebe. Den bida nada ta pòrnada...hasi nada tambe ta kosta sèn. Pero e hecho ta keda ku un famia mester tin e “opshon” pa por brinda nan mes un ratu ameno. A yega tèmpo pa krea e kondishonnan ekonómiko i sosial pa tur famia na Boneiru tin e “opshon” ei. E “opshon” di por tin e espasio finansiero pa sali keiru den famia no mester ta un luho ku ta limitá su mes na esunnan di mas rekurso finansiero, e mester ta un “opshon” pa un i tur.

Sali keiru ku famia a bira un luho impagabel

na Boneiru

Sluit in maart een reisverzekering af en...

u krijgt gratis een pakket upgrade!

Voor meer informatie: Kaya Gobernador N. Debrot 35, Bonaire I 717-8811 [email protected] I Of neem contact op met uw broker

Enkele voordelen van onze reisverzekering:• Dekking tegen geneeskundige kosten bij

acute ziekte of een ongeval in het buitenland• Hogere verzekerde bedragen• Kinderen tot 4 jaar zijn gratis meeverzekerd• Aantrekkelijke tarieven

AdviesWilt u weten welke reisverzekering het beste bij u past? Laat u dan goed adviseren door een Guardian Group adviseur of door uw broker.

Bezoek voor meer informatie onze website www.myguardiangroup.cw

travel

Ántes tabata un kustumber ku den fin di siman henter famia ta sali keiru huntu i pasa un ratu ameno ku otro. Hopi biaha e keirumentu ta kaba den un “treat” di papa òf mama. Sea ta bai un lugá pa kome huntu òf ta kumpra algu

di smak pa henter famia.

EDISHON JUNI 2015 3


Promé ku e tabata un polítiko

Benito manera hopi ta yamé a nase na Aruba. Su mama ta un Arubiano i su tata ta di isla ariba St. Maarten. Na aña 1981, Benito a establesé su mes na Boneiru. Promé ku esaki e la studio werktuigbouwkunde na Kòrsou. Despues ku e la kumpli ku su servisio militar e la solisitá pa bira polis. Esaki no a kristalisá pa motibunan di desunion ku tabata reina e tempu di status aparte entre Kòrsou i Aruba. E la bai traha e ora ei pa un kompania di seguridat ku despues a despaché pa Boneiru pa un periodo di 6 luna. Na momentu ku nan kier a mand’é Kòrsou bek promé ku e 6 luna a vense, e la protesta i nan a retir’é for di trabou. Buskando su derecho Benito a gana e kompania den korte i ku e sèn ku e la haña e la lanta su mes kompania di seguridat Speshal Security Services (SSS).

Preparashon i eksperensia

Banda werktuigbouwkunde, diferente preparashon riba e tereno di “beveiliging” e la studia tambe komo asistente hurídiko (2012). E ta kofundador di VKB (vrijwillige Korps Bonaire) ku despues di 101010 a wòrdu desmantela.

Aspirashon i eksperensia polítiko

Studiando e materia di lei den un periodo bastante interesante riba tereno di kambio di struktura estatal, Benito a kue entre otro e “slotverklaring” i e “overgangsakkoord” tene duru. E la sigui bisa ku pregunta a lanta serka dje for di unda a Sali ku e idea di integrashon kaminda ku no tabata tin lus bèrdè. Buskando kontesta sin haña esaki e aspirashon polítiko a kuminsá nase. Ta via polítika mester haña kontesta anto e la sigui deklará. Nan ta bisa ku kasualidat no ta eksistí pasombra e la topa ku defuntu Arthur Domacasse i Aljano Emerenciana ku tabata buskando un lider polítiko. Na 2007 komo lider polítiko di partido PRO, Benito a bai elekshon sin resultado positivo. Na 2010 e la purba atrobe ku lista pa kambio huntu ku Anthony Nicolaas (lider polítiko) pa elekshon di Staten di Antia. Esaki a bai atrobe sin resultado positivo. Despues a lanta e partido Movementu Boneiru Liber (MBL). Benito a bisa ku aki si a saka 1 asiento pa bira miembro di eilandsraad na elekshon di aña 2011.

Benito ta bisa ku den e periodo di 4 aña ei e la haña hopi eksperensia di e aparato públiko, mirando ku semper e la traha den sektor priva. E koalishon yama “rood, Wit, Blauw” (PDB, PHU i MBL) no a dura muchu. Benito “senor Santana a pasa su asiento pa UPB i nan a sigui ku gobernashon. E la sigui bisa ku e la Sali e ora ei di koalishon bai oposishon. Benito satisfecho ta bisa ku den eilandsraad e la kana su kaminda dokumentá i keda mustra Hulanda riba kosnan ku tabata bai robes. E tabata hopi prekupá pa esunnan ménos prudente. Benito ta bisa ku a zuai ku pasport bisa ku kos lo bira mihó, pero e status a regla

desigualdat. Yen lei Hulanda a pasa ku ta kumbiní nan. Benefishinan pa e isla ta zoek! Terminando e la bisa ku niun hende no por bisa ku tempu ku e tabata den eilandsraad e la primintí kos ku e no a kumpli ku n’e.

Union ku kòrá

Riba e pregunta kon e matrimonio ku demokrat a surgi e la bisa ku 4 aña a pasa i e la profilá hopi ku demokrat. Nos a sa di duna sosten na otro pa bringa kosnan ku no tabata hustu e la kontinuá bisando. Nolly Oleana, Clark Abraham i Marugia Janga a mira kon mi tabata profilá nan a pidi mi pa djòin nan partido i bai elekshon. Mi “move” tabata stratégiko i ku vishon pa uni ku un partido ku tabata mas grandi ku esun di mi. Lamentablemente e otro partidonan di minoria no a uni.

Portafolio i metanan

Segun benito su responsabilidatnan ta sosial welzijn i hubentut, onderwijs, salubridat, kultura, arbeidsaangelegenheden, sportbeleid, volkshuisvesting i burgerzaken. Riba e pregunta kon e ta bai atende ku e tareanan e la bisa. Mayoria tools ta den man di Hulanda. Ta nan tin di duna penshon di behes, ònderstant, “kinderbijstand” i “huursubsidie”. Pa nada di mundu Hulanda no ke rekonosé ku nos ta biba bou di armoedegrens. E rapòrt di NIBUD ta mustra ku nos ta way bou di e “armoedegrens”. Hulanda mester rekonosé e rapòrt di NIBUD. Nos ta bai hinka Hulanda den un posishon ku nan no por sigui ninga mas ku nos ta den un situashon ferfelu.

Riba e pregunta si Hulanda tin nos pober Benito ta bisa: “Hulanda ta mantené nos pober.”

Riba e pregunta kon ta bai desaroyá e ekonomia Benito ta bisa ku dor di atraé invershonista pa Boneiru ta un manera pa desaroyá esaki. Pero si nos ke haña invershonista nos mester duna algu di insentivá. Por ehèmpel duna un dispensashon riba impuesto di importashon riba materialnan di konstrukshon pa un invershonista di hotèl. Nos no a yega na otro ainda ku Hulanda pa logra esaki. Pa hasié korto mester hasi kosnan atraktivo pa invershonistanan.

Kiko awor si Hulanda keda para riba un NO?

Benito ta bisa ku nos lo demonstrá na mundu ku Hulanda ke mantené nos islanan pober. E ta sigui bisa ku Hulanda lo tin di splika e ora ei na mundu dikon e ke tene nos islanan pober. Benito ta konsiderá e habitantenan di e

islanan terser i kuartu rango. E ta splika esaki dor di bisa ku na Aruba i Kòrsou e penshon di behes ta mas haltu ku na Boneiru.

Referèndem

Promé ku fin di 2015 lo bin un referèndem pa pueblo por evaluá e “invulling’ di laso direkto. Benito a asentuá e “invulling” i no “uitvoering”. Tambe ta di interes pa registrá Boneiru na Nashon Uni komo un isla “Non Self Governement Territory”. Esaki dor ku e órgano di gobernashon mas haltu ta na Hulanda i nan por pasa leinan ku nos no tin nada di bisa di nan.

Diputado a sera e entrevista pidiendo pueblo pa no laga informashonnan tendensioso stroba nos di skohe korekto ora di referèndem. Nos lo no bai negoshá pa bai mas atras e la terminá bisando.

Diputado Benito Dirksz:

“Hulanda ta mantené nos pober.” Señor Benito Dirksz, diputado pa Partido Demokrátiko Boneriano (PDB). Ken e ta, kiko ta

motiv’é, kon e ta mira diferente asuntu riba e tereno di gobernashon i kiko e ke bai hasi pa e pueblo Boneriano?

Diputado Benito Dirksz

“Nos ta bai hinka Hulanda den un posishon ku nan no por sigui ninga mas ku nos ta den un

situashon ferfelu.

4 EDISHON JUNI 2015


Tin aspektonan ku ta hunga un ròl importante mundialmente. Problema sosio-ekonómiko, kultura, tradishon i machismo. E sosiedat den mayoria pais na mundu ta wòrdu dominá dor di e sistema patriarkal. Diferente estudio ku a wòrdu hasi dor di instansianan mundial ta kalkulá ku entre 20 pa 50 porshento di e hende muher den nan bida lo sufri un tipo di agreshon kontra su persona. Violensia doméstiko ta e kousa number unu di violensia kontra e hende muher. Hopi di e kasonan no ta wòrdu denunsia. E motibu por varia: e víktima ta wòrdu menasa òf e víktima ta finansieramente dependiente di e agresor.

Ora ku e hende muher pa un temporada largu -esaki por ta hasta años- ta wòrdu maltratá e ta tum’é komo algu ”normal” i hopi biaha ta pensa ku e ta e kulpabel di e abuso ku e ta sufri. Esaki ta un ehèmpel di aspekto sikológiko di e abuso mental i físiko. Hopi biaha e daño emoshonal ta mas grandi i tin mas impakto ku e daño físiko. E agresor hopi biaha ta pidi pordon pa e akto pero den e mesun momento e ta duna un èksküs ku e víktima ta e kulpabel di a hasié rabia. E problemátika aki ta algu hopi delikado ya ku mayoria biaha den e hogar tin yunan envolví ku ta eksperensia e abuso i tenshon ku tin den e kasonan aki. E muchanan aki ta keda ku un trouma sikológiko ku mester wòrdu trata na tèmpo. Algun di e konsekuensia ku por surgi si no haña e ayudo sikológiko ta lo siguiente:

• tin chèns ku e mucha por bira agresivo, òf ta bira un bully

• e no por desaroyá su habilidatnan sosial, tin mucha ta bira ketu di mas, ta sera nan mes.

• problema na skol, e mucha tin difikultat pa siña òf e konsentrashon no tei ora e ta na skol durante lès.

Si e mucha no haña yudansa di un instansia sosial òf di un sikólogo e chèns ta mas haltu ku den futuro e lo bira un agresor, un delinkuente òf un persona ku hopi inseguridat den bida.

Si nos bai riba e aspekto di kultura òf tradishon den algun paisnan asiátiko, medio oriente i den kontinente afrikano, tin e práktika di FGM mutilashon genital femenino). Un akto hopi vil i kruel unda parti genital di e hende muher práktikamente ta wòrdu mutilá. Nan ta kita e clitoris i parti di schaamlippen. E idea tras di e práktika anti hende muher ta pa demostrá su “puresa”. Efekto di e práktika aki ta ku e hende muher no tin e habilidat mas di sinti plaser seksual. E práktika aki ta wòrdu ehersé riba mucha muher di 10 te ku 14 aña i ta algu hopi doloroso ku ta wòrdu hasi na kas sin niun tipo di anestesia. Algun konsekuensia físiko di FGM :

• chèns di fayesé durante e prosedura

• hemorragia

• daño na e sistema urinario.

• Ora di haya yu e parto ta bira mas difísil i mas doloroso.

Den paisnan ku ta práktika lei islámiko (Sharia law) sa sosodé ku hende muher ku ta akusá di kometé adulterio òf aktividat seksual fuera di matrimonio òf prostitushon ta wòrdu asotá òf hasta sentensia na morto. Miéntras den mayoria kaso e hende hòmber ku wòrdu akusá di kometé e aktonan aki no ta risibí e mesun kastigu. E konosido “honor killings” òf «vengansa di honor» ta unda mesun familiar, esta tata òf ruman hòmber ta mata nan yu muher òf ruman muher si tin sospecho ku e tin un relashon fuera di matrimonio. Simpel motibu pa ku e akto kruel aki ta pa salvaguardá e honor di e famia. E tradishon i kultura ta eksigí ku e hende muher mester dentra vírgen den matrimonio, sino e ta un bèrgwensa grandi pa e famia. Na India i Pakistan tin e método di tira ásido riba e kara òf kurpa i asina desfigurá e hende muher. Tambe den e kasonan aki masha poko bes e agresor ta wòrdu kastigá.

Pa tin kambio mundialmente kontra violensia doméstiko i agreshon kontra e ser femenino mester sigui eduká komunidat mundial atraves di diferente tayernan na skolnan i krea proyektonan den komunidat ku ta siña i informá tokante e tópiko aki. Di e forma aki ta duna motivashon i empowerment na e hende muhernan ku mester di apoyo. E base di norma i balornan i e rèspèt i trato pa ku kada ser humano mester ta prioridat. Mester enkurashá òf pusha gobièrnunan di e paisnan unda e tipo di aktonan aki ta sosedé pa tin leinan mas estrikto su ta protehá e hende muher i e trato igual den tur aspekto di e sosiedat.

Atraves di edukashon ta haña “knowledge” nesesario pa por atendé ku e temátika aki na e mihó manera posibel. Tin algun paisnan ku ayudo di NGO’s (gruponan no gubernamental) ku ta duna tayernan na skolnan tokante pa ku esaki. E ta un bon insentivá ku ta rekerí ayudo di voluntarionan i profeshonalnan pa traha huntu pa e bienestar di e komunidat. Den paisnan di terser mundu tin hopi hende muhernan viuda, soltera, divorsiá òf ku a pasa den violensia òf agreshon ta wòrdu yuda pa tin nan mesun negoshi (micro business). Esaki ta un instrumento importante pa e mes komo hende muher por tin un entrada propio i mantené su mes i su famia. Esaki ta un empuhe tambe pa su estado emoshonal i ta dun’é e motivashon i forsa pa sigui pa dilanti.

E berdadero kambio pa kaba ku e tipo di aktonan aki ta kuminsá na kas a base di rèspèt mutuo pa un i tur sin diskriminashon di sekso.

Violensia doméstiko i agreshon kontra hende muherViolensia doméstiko ta e komportashon violento òf agresivo ku ta involukrá e abuso físiko kontra e partner den e hogar. Agreshon kontra e hende muher por ta verbal, físiko, seksual i emoshonal. Violensia doméstiko i agreshon kontra hende muher a bira un notisia ku bo ta haña bo konfrontá kuné diariamente den korant òf kalke otro media di komunikashon. E sifranan ta basta alarmante. E pregunta ta: ki ta e motibu i dikon tin tantu violensia kontra e ser femenino ainda den e siglo 21?

EDISHON JUNI 2015 5


Naturalesa ta papia: Nunka mi a bandoná nan, nan si a bira lomba bai laga mi, awor nan ta puntra ku por usa nan.

Palu di tromelstok (lassie icqpsularis), e bonchi ku e palu aki ta pari ora ku e bira kolo maron, anto e kuminda di paden di e bonchi ta manera maron yen di pipita e ta masha dushi. Bo ta habri e bonchi na dos, hinka bo dede den e mitar bonchi ku e kuminda saka esei kome.

Palu di Streña (Parkinsonia Aculeata) e bonchi di Streña ta masha dushi. Bo ta kita e bonchi, habrié i saka e pipita bèrdè anto kome. Pa hende ku ta kanta e ta masha bon mes. E ta un mata bunita. Bo por kome e bonchi, e ta klara bo wowo. Meskla su blachinan ku esunnan di Malohi, herebé i kome.

Kamari (Cuccoloba Swartzij) tin hopi chèns di pari dos biaha pa aña. E fruta ei ta dushi pa kome. E ta bon pa hende ku tin preshon. E ta baha preshon i ta duna energia tambe. Pone Kamari den ròm òf Bols. Ora ku Kamari bira blanku skur,maron, pretu, kòrda saka su pipitanan.

Bèshi (Condalia Henriquezii) ora Bèshi pari e ta dura basta un par di dia. Ora e pari bo ta kita bo bèshinan yena den bo man i yena nan den bo boka. Kòrda supla e pipitanan afó. Pero si guli algun no ta nada.

Tamarein (Tamarindus Indica) nos ta hinka e foyonan di Tamarein yena den boka i kome nan, hopi dushi. Frega e tamarein bèrdè riba piedra anto lembe e papa di tamarein ei. Tamarein bèrdè ku salu, tamarein bèrdè ku suku, awa di tamarein ku funchi, awa di tamarein fresku ku n’e. Traha te di blachinan, primi lamunchi aden i bebe pa kita verkout. E ta un laksante. Use solamente e strèn i pipitanan pa tripa será. E ta tene bo tripa habri. Herebé e blachinan i trahe komo te. E ta limpia paden.

Amandel (Terminalia Catappa) e pipita di amandel bèrdè herebé i bebe su awa, energia te bai. Ora e pipita ta seku òf bèrdè nos ta kibra e pipita i saka e nechi ku tin aden pa kome. E ta bon pa preshon. E blachinan di Amandel ta baha preshon. Trèk e blachinan i bebe manera te. Hende ku ta sufri di nervio i otro ku ta sufri di barika sera por djis kome amandel. Kome un par di amandel pa dia. Esaki ta duna bo sufisiente proteina pa e dia ei. Ora bo tin gas den barika,

meskla e zeta di Amandel ku zeta di koko, keint’é un poko, despues pone riba bo barika. E ta yuda bo.

Karawara Spano (Cordia Sebestena) nos ta kibra e fruta saka e nechi for di den dje anto kome. Su foyonan huntu ku un tiki zeta ki koko ta kita doló di kabes. E ta un mata di suerte. Nan tabata usa e blachinan pa sensia i laba kas pa kore ku fuku.

Dreifi di laman (Coccoloba Uvifera) ta masha bon pa preshon. Ora e hecha e ta masha dushi pa kome. Ora bo kome hopi bo ta bira fuma. Por traha likùr ku e dreifi hechu òf biña.

Tuturutu (Caesalpinia Pulcherrima) ora e ta bèrdè bo ta habri e bonchi saka e pipitanan i kome nan. Bon e ta baha. E ta baha preshon di wowo i e ta habri apetit.

Palu di Klap (Physalis Angulata) nos ta kita e fruta di e palu ei hunga ku ne hasi esei moli moli. Ora nan hecha bira maron nan ta dushi. Hopi tipo di sabor nan tin. Nan ta smak dushi i ta bon pa tripa.

Calbas (Crescentia) mediano ta bon pa traha stropi kontra verkout. Herebé e blachinan i bebe e awa. E ta kita doló di garganta. E ta bon pa baña kachó ku n’e kontra di pruga.

George “Kultura” Thode

Pa George Thodé

6 EDISHON JUNI 2015


Mi a wòrdu aserká dor di Sharlon (hefe di redakshon ESUN) pa kontribuí na duna e lesadónan di ESUN informashon tokante di deporte. Siendo un deportista mi a bisa mesora ku ta bon. Mi lo bai trese tópikonan di deporte den diferente estilo. Mi ta kuminsá den e edishon aki ku introdukshon general.

Ta aktivo riba tereno di deporte no ta solamente yuda bo krese den e deporte ku bo ta praktiká, pero tambe e ta bon i saludabel pa bo kurpa i mente. Asina bo por tene e kurpa den un bunita forma, keda den kondishon i keremi e ta yuda bo tambe pa relahá e mente i saka sierto energia ku por stroba bo di funshoná diariamente. Mayoria suidadano na Boneiru konosé mi komo un deportista. Un deportista ku ta saka kara di Boneiru ora e bai turneonan den eksterior. Esaki ántes tabata e kaso espesialmente ku tènis i atletismo, kaminda mayoria biaha mi tabata bini ku premio bèk kas. Un deportista ku disiplina i ora e subi kualke tereno pa hasi kualke deporte, e ta hasi esaki ku amor i ta purba duna lo máksimo di su parti manteniendo e rèspèt tambe pa mi mes, e kontrinkantenan i tambe públiko. Mester kòrda ku komo un deportista ku ta destaká bon, hopi muchanan mas yòn tin bo na bista komo na “rolemodel” i otronan ta bin apoyá komo fanátiko. Pues tin disiplina i un bon komportashon sigur ta parti di esaki.

Mi a yega di hasi diferente deporte den mi bida. E deporte nan ku aktualmente mi ta praktiká ta kickboxing, sòftbòl, futbòl i tambe bai gym/fitness. Den mi tempu liber mi ta bai den stadion di Playa i ta train riba mi mes mi so ku e meta pa mehorá mi kondishon i purba mehorá mi mes riba e tereno di futbòl tambe. Mi no tin muchu tempu ta praktiká futbòl. Pero un dia mi a bai train ku un “team” i mi a gusta i a deskubrí ku mi tin pashon pa e deporte aki tambe. Mi no ke bisa ku mi a deskubrí un pashon nobo, sino un pashon èkstra! Mi ta bisa esaki paso aunke mi sa ku un siman tin 7 dia, mi ta sòru pa hinka mi skema den otro di tal manera ku mi por sigui praktiká tur mi deporte nan ku mi ke. Awor asta mi ta den selekshon di Boneiru di futbòl pa bai afó den yüni aki. Esaki tambe mi ta

haña great. Paso asina bo ta mira ku si bo hasi bo máksimo esfuerso, duna tur di bo parti, ta

disipliná i tin rèspèt, mas porta nan ta habri pa bo.

Un kos ku sigur ku mi kier para ketu na dje i trese dilanti den e teksto aki ta, ku nos ku ta hende grandi òf hende mayor di edat, mester kuminsá pensa mas pa nos hóbennan. Awendia mi ta mira hopi hóben riba kaya ta kore rònt riba baiskel òf kore sin “rijbewijs”

riba skuter òf den outo. Bo ta haña nan ta hasi esaki paso nan ta sinti nan laf i ta bisa ku Boneiru no tin nada di hasi. Esaki ta e momentu kaminda ku nan ta kometé eror den nan bida tambe dor di bai hasi malu den e momento ku nan ta sinti nan mes laf i ta kai den man di hustisia miéntras por evitá esaki. Komo mayor, enkurashá

bo yu (nan) pa partisipá na un deporte. Na lugá di bai traha laga e yu su so na kas ku e posibilidat di hasi lokual ku e ke, laga e bai praktiká un deporte. Lagando bo yu (nan) tuma parti na kualke deporte ta

tene nan leu for di kaya, leu for di maldat i leu for

di mal amistat. Tambe bo yu ta siña disiplina i ta siña tambe ku rèspèt pa su mes i otronan ta hopi importante. Komo mayor ta importante pa bo mes tambe tei presente algun biaha na training di bo yu òf wega/torneo ku e tin. Bo sa ki dushi sintimentu ta ora bo ta riba tereno praktikando bo deporte i bo bira mira bo mama òf bo tata den tribuna/públiko ta apoyábo? Òf bo ruman nan tambe? Hopi dushi sintimentu. Mi ta bisa esaki dor di eksperensia. For di mi 6 aña mi ta super aktivo kaba den deporte i for di promé dia ku mi a kuminsá te ku dia di awe ku mi tin 24 aña, mi mayornan ta envolví i ta sostené mi den mi deportenan.

Pues mi ke bisa pa abo komo mayor, sostené bo yu tambe. Ta kontentu pe i ta mesun entusiasmá kuné. E yu ta sintié orguyoso i sigur motivá pa presta mas i mas. Despues di wega, gana òf pèrdè, komo mayor dun’é un brasa ku bo ta kontentu ku su prestashon i enkurash’é pa sigui train mas duru pa otro biaha bai mas mihó. Un yu ta presta mas mihó si e sa ku su mama i/òf tata ta pará 100% su tras den e deporte ku e ta hasi. Asina bo ta yuda e yu krese tambe den e deporte kaminda mas porta nan ta habri pe. Sea ta yega un dia ku e tin ku bai representá Boneiru den eksterior òf e ta wòrdu di skout i haña

“scholarship” na Merka. Tur kos ta posibel. Banda di yega leu ku e deporte, e ta bon pa e hóben su desaroyo tambe. Esaki tantu riba e tereno sosial, emoshonal i físiko. Hasi deporte ta algu hopi positivo i di kurason mi kier enkurashá otronan (mas tantu hóbennan) pa práktika e deporte (nan) ku e tin interes den dje. Na Boneiru no tin hopi opshon, esei ta lamentabel, pero sí bo por

kuminsá aki i desaroyá tiki, tiki pa yega mas leu. Dor ku mi mes persona tin asina tantu interes den deporte mi ta bisa semper “si

un dia mi gana loteria, mi lo kier hasi algu pa e hóbennan di Boneiru riba e tereno di deporte

i traha/drecha vèltnan ku mester i sòru pa spònser etc.” Tin biaha mi ta puntra mi mes si mi ta biba pa stima deporte òf si mi ta stima deporte pa mi por biba? Mi mensahe pa bo ta: “Si ami por, bo tambe por. Train duru i disipliná pa bo yega leu. Mas bo duna di bo parti, mas porta nan ta habri pa bo i mas kosnan positivo lo keda bini den bo kaminda.”

Deporte ta algu dushi, sano i sigur positivo!

Un mama orguyoso

den mi banda despues ku mi a kaba

di sali kampion.

Un dia durante training di kickboxing.

Un dia den akshon durante wega di sòftbòl.

Mi 46 medaya i 35 trofeo ku mi a yega

di gana den mi bida te ainda kombiná ku un great memoria i eksperensia di a

sali 6 biaha deportista di aña.

Pa Thammy Alberts

EDISHON JUNI 2015 7


Den henter mundu nos lidernan ta topa ku retonan pa ekselensia, esta pa nan ehersé nan trabou lo mehor posibel. Mundu henter ta den nesesidat di lidernan ku integridat, limpi i puro di kurason pa por manehá e mundu aktual, ku asina tantu reto. Otro kualidat importante pa e lidernan berdadero aki, ta “DISERNIMENTO”,esta lidernan ku e abilidat pa buska i topa ku rais di un situashon. Esaki mayoria biaha ta dependé di intuishon i tambe un pensamentu rashonal. Lidernan efektivo tin mester di disernimento, aunke bon lidernan no ta lagabo ripara esaki tur ora. Disernimento ta un kualidat indespensabel pa kualkier lider,kende kier maksimalisá´ su efektividat. Sigur tin sierto kosnan kubo por hasi pa desaroyá e abilidat aki; entre otro 1) DISKUBRI SITUASHON/KASO FOR DI DEN RAIS; Lidernan di organisashon grandi mester atendé tur dia ku káos grandi i kompleho; Nunka nan ta logra pa akumulá sufisiente informashon pa risibí un imáhen kompleto di henter e situashon. Komo resultado di esaki, nan mester dependé ariba nan posibilidat di disernimento. Esaki sigur lo permití e lider pa mira e imáhen parsialmente, yena e partinan ku falta intuitivamente i pa logra haña e kurason real di e situashon. 2) MEHORA BO MANERA PA SOLUSHONA PROBLEMA;Si bo por logra mira e káos real di e problema lo bo por solushon’é tambe. Mas serka un lider yega di su don, mas fuerte su intuishon i abilidat lo ta, pa mira e kousanan real di e problema. Si a kaso bo kier usa bo potensial di disernimento, bo mester ta laborando den e teritorio kubo ta sinti bo mas fuerte. 3)EVALUA BO OPSHONNAN PA IMPAKTO MAKSIMO ;Un persona a yega di konsehá pa “nunka ignorá loke bo ta sinti paden, pero nunka kere ku esaki ta sufisiente tampoko”.Disernimento no ta dependé únikamente di intuishon, tampoko dependé únikamente di bo intelektual, Disernimento ta yudabo pa usa bo sintimentu di paden, pero tambe bo mente pa haña e mihó opshon pa bo hendenan i pa bo organisashon. 4)MULTIPLIKA BO OPORTUNIDADNAN ; e ser humano ku no tin e abilidat pa diserni, masha poko biaha ta den e lugá korekto na e momento korekto. Aunke ku lidernan grandi hopi biaha ta parse di tin suerte segun opservadornan, ami ta kere ku lidernan por krea

tambe nan mesun “suerte”, komo resultado di disernimento, pero kue boluntat pa usa nan eksperensha i pa sigui nan instinto. Abo ta un lider ku por diserní? Ora kubo topa ku situashon kompleho, bo por identifiká mesun ora e kurason di e situashon? Bo ta kapas pa mira e kousanan

di e rais òf problemanan difikultoso, sin tin mester di risibí tur detaye di e problema? Abo ta konfia bo intuishon i dependé ariba esaki meskos kubo ta usa bo intelektual i eksperensha? Si esaki no ta asina, bo mester kultivá esaki den bo. Tene duru na kambio, ambigwedat i insiguridat. Ekspandé bo horizonte di eksperensha. Bo intuishon solamente lo por krese mas dor di esaki. Kon anto mi mester mehorá e asuntu di disernimento aki?Segun John Maxwell bo mester hasi lo siguiente; a) ANALISA EKSITONAN DI PASADO; mira bek na problemanan di pasado i kubo a solushoná eksitosamente. Kiko tabata e situashon for di den rais den kada problema? Kiko a hasi ku bo tabata eksitoso. Si bo logra gara e kurason di e situashon den algun palabra, probablemente lo bo

por hasi esaki den otro situashonnan den futuro tambe. b) SINJA KOMPRENDE KON OTRONAN TA PENSA: Kua ta e lidernan grandi kubo ta atmirá? Skohe algun di nan kende nan profeshon òf nan donnan ta igual na esun dibo i lesa/studia nan biografia. Dor di siña kon otro lider nan ta pensa ora nan diserni, bo por bira un persona tambe ku ta usa disernimento mas tantu. c) SKUCHA NA BO SINTIMENTU DI PADEN; kòrda ariba momentonan kubo a skucha bo sintimentu di paden papia kubo i ku esaki tabatin rason tambe. Kiko e eksperenshanan aki tin den komun? Kontrolá kua ta e patronchi di esaki pa asina bo por komprendé bo abilidat intuitivo. Nunka balotá e abilidat aki di bo persona, ku por hasi kosnan sosedé i realisá kosnan grandi den bo bida. Tambe nos konosé disernmento via di e palabra di Dios; 1Tesalonisensenan5;21-22 ta bisa “Saminá tur kos; tene duru na loke ta bon; apstené di tur forma di maldat” i 1Juan 4;1 ta bisa;”Stimanan, no kere tur spiritu, ma pone e spiritunan na prueba pa mira si nan ta bin di Dios, pasobra hopi profeta falsu a sali bai den mundu. E yabi pa biba un bida sin ta komprometí ta keda den e abilidat pa ehersé disernimento den tur área di nos bida.

UN LIDER BERDADERO TIN SIGUIDOPa Herbert Domacasse

8 EDISHON JUNI 2015


Kalidat di tera ta di vital importansia pa bèrdura i fruta i ta determiná kalidat di bèrdura, pero tambe e kantidat di produkshon. Hopi hende ku ta interesá pa planta no ta profundisá nan mes den kalidat di tera. E promé pregunta ku kada persona ku ta interesá pa planta bèrdura i fruta mester hasi ta; e tera tin kapasidat pa apsorba i mantené awa, kontené sufi siente nutriente i tin un struktura kaminda e wòrtel nan por desaroyá optimal?

Un gran kantidat di tipo di tera ku tin riba Boneiru por ser kombertí pa por kumpli ku e eksigensia nan mínimo ku e tera mester tin promé ku kuminsá planta.

Na promé lugá ta bon pa sa ku e tera básiko no ta kontaminá ku zeta, salu, material venenoso òf tin un struktura ku gròf. Ami ta usa mayoria bes komo material básiko greis. Greis ta un material volkániko ku ta kontené un sierto kantidat di mineral i alimentashon pa mata, bèrdura òf fruta. Nos konosé den naturalesa 3 tipo di greis di kual e bèrdè i esun kòrá ta mas konosí. Greis blou ta kontené mas piedra i ta pober na nutriente i no ta ser usa pa plantashon di bèrdura i fruta.

E promé paso pa yega na un tera di kalidat ta pa sefta esaki pa saka gran mayoria di e piedra nan. E produkto fi ni despues di a kaba di sefta e greis òf otro tera ta ser yama material básiko. E material básiko ta suave, pero no ta kontené sufi siente nutriente i su kapasidat pa chupa i mantené awa no ta grandi. Pa oumentá e kapasidat pa chupa i mantené awa i alabes tene e porio di e tera habri ta usa santu di laman òf santu di roi. Den praktiká santu di laman ta resultá mas mihó aunke e ta kontené un grado hopi abou di salu. E kantidat di salu ta hopi limitá i lo no trese un peliger pa kalidat di e tera. Mi sugerensia ta pa usa santu di laman seku. Ku otro palabra no usa santu ku a ser saka for di laman direktamente. Santu mula for di piedra no ta sirbi pa meskla ku e material básiko. Santu di laman ta kai den e kategoria silikato i santu mula for di piedra ta karbonato. Karbonato kontrali na santu di laman lo baha e kapasidat di e tera básiko pa chupa i mantené awa.

Banda di meskla e tera básiko ku santu di laman òf santu di roi mester agregá na e tera material orgániko. Kiko ta material orgániko? Simplemente bisa, material ku ta putri i ser kombertí den tera.

Komo material orgániko por usa; compost, mèst di galiña, mèst di kabritu, mèst di buriku òf mèst di kabai. Esaki pa menshoná algun ku ta mas fásil pa logra haña riba nos isla nan.

Banda di e material básiko, santu di laman i material nan orgániko si tin

disponibel, por agregá na e meskla sas di palu kòrá (sas di mahòk), i shinishi di karbon ku ta kontené diferente mineral i metal ku ta bon pa e mata i tera. Otro material tambe ku tambe ta riku na kuminda pa mata ta yerba di laman (seaweed).

Den kua proporshon ta traha e meskla di tera?

Usa 2 hèmber di tera sefta (tera básiko), meskla esaki ku 1 hèmber di mèst di galiña (e mèst mester ta bieu, loke ta nifi ká ku praktikamentu e no ta hole mas), 1 hèmber di mèst di kabritu i ½ hèmber di santu di laman. Meskla esaki bon i agregá un hèmber di sas di palu kòrá i un poko di shinishi di karbon. Pa bèrdura nan ku ta kome hopi manera bonchi, spinazi i warmus por usa un poko mas material orgániko basta e kantidat di material orgániko no surpasá 70%. Promé ku usa e meskla riku na nutriente aki mester muha e tera bon i laga esaki para pa por lo ménos 1 dia. Despues por planta den e meskla di tera i sigui mantené esaki muha. Dor ku nos ta biba den un klima kayente por usa plèstik abou den e baki ku ta usa pa planta bèrdura ya e tera ta keda mas tempu largu muha. Muha e tera solamente un biaha pa dia i bòltu/habri e tera algun bes ku un kuchara di kura p’asina e porio nan keda habri ya e tera por apsorba mas oksígeno.

Despues di kada kosecha no mester benta e tera afó. Simplemente agregá material orgániko nobo i meskla esaki bon den e tera di mata eksistente. Ta rekomendabel pa kontinuamente varia e tipo di bèrdura òf fruta debí ku kada mata ta usa otro tipo di nutriente, mineral i otro komponente nan di tera. Den e próksimo edishon nos lo trata un otro tópiko.

Pa pregunta i sugerensia por manda un mail na e siguiente adrès. [email protected].

Berdura kontentu, hende kontentu

Hefe di redakshonSharlon Willems

Daroul Croes

EskritornanS. van den Eeckhout

Rudsel MercelinaHerbert Domacasse

Petra MeeseGeorge “Kultura” Thode

Nolly OleanaThammy Alberts

KolaboradornanBoi Antoin

ImprentaDrukkerij “De Stad” N.V.

LayoutSharlon Willems

Email:[email protected]

Nolly Oleana

Den e edishon di awe mi lo trata e tópiko tera pa mata i bèrdura. Manera a ser publiká luna pasa mi lo skirbi e próksimo luna nan algun tópiko relashoná ku plantashon di bèrdura i fruta. For di mi infansia mi ta dediká tempu na eksperimentá i studia e mundu interesante di mata i bèrdura. Den e último 2 aña mi a trata di buta loke mi sa den praktiká i trata na haña un bista mas kla ki efekto tera, solo i awa tin riba prinsipalmente bèrdura.

Pa Nolly Oleana

EDISHON JUNI 2015 9


Verjaardagen

Verjaardagen zijn suf! Ja echt! Het begint al met het feit dat je een jaartje ouder bent. Dat is al niet iets om te vieren maar dan heb je ook nog de maatschappelijke plicht om je verjaardag ook daadwerkelijk te vieren.

En dat vieren vind ik helemaal niks. Ik wil helemaal niet nadenken over wie ik allemaal moet uitnodigen, wat ik ze moet voorschotelen en of ik wel voldoende stoelen en servies in huis heb. Servies is trouwens schaars bij mij thuis. Het feit dat ik niet van afwassen (maar wel van spullen vuilmaken) hou heeft gemaakt dat mijn man een groot deel van ons servies en bestek heeft verstopt. Als mijn schoonfamilie een paar dagen komt logeren moet ik altijd even bij mijn ouders in de kast wat gaan uitzoeken omdat ik simpelweg geen idee heb waar de rest van mijn eetgerei is. Maar goed terug naar het verjaardagsfeestje. Je moet je huis voor én na het feestje schoonboenen. Zoals u heeft gelezen hou ik niet van afwassen, de rest van het huishouden kan me ook gestolen worden. En ik hou helemaal niet van taart.

Het is toch super vermoeiend? Alhoewel ik me er niks bij kan voorstellen zal de gemiddelde mens dit waarschijnlijk wel “gezellig” vinden. Ik vraag me dan ook echt af wat er zo gezellig aan is voor de jarige. Je bent van hot naar her aan het rennen om het iedereen naar de zin te maken. Iedereen krijgt een beetje aandacht waardoor je een heleboel oppervlakkig en niet afgemaakte gesprekken voert. Ik weet heus wel dat je verjaardagen zelf gezellig moet maken, en dat er ook duizenden manieren zijn om je verjaardag te vieren. Maar toch ik heb er nooit zin in, op geen enkele wijze. Is er ook wat positiefs te melden? De cadeaus misschien? Tja, krijg je nog echt iets waar je op hebt zitten wachten? Meestal niet.

Mijn oplossing voor het jaarlijks terugkerend festijn was zorgen dat ik weg was. Een mooie, liefst verre vakantie boeken en wegwezen. Altijd een goed excuus om je verjaardag niet te vieren en de verplichte telefoontjes niet te hoeven vieren. Op vakantie doe ik dan lekker waar ik zin in heb en aan het eind van de dag stuur ik een bedank berichtje op Facebook. Inmiddels is mijn gezin echter gegroeid waardoor dat impulsieve wegvliegen naar een of ander spannend oord er niet altijd inzit. Dus komen de vragen “Saskia, wat ga je doen met je verjaardag?”

Nadat ik zeg dat ik nergens zin in heb komen de opmerkingen. Wat ben jij saai of, het allerergst, wat ben jij “cheap”. U zult zich misschien afvragen of ik wel naar de verjaardagen van anderen ga. Dat doe ik eigenlijk ook liever niet. De enige verjaardag die ik in mijn leven veelvuldig en met plezier heb gevierd was toch wel de verjaardag van de koningin en tegenwoordig de koning. Maar bij een verjaardag aankomen met een cadeau in mijn hand, zal ik niet zo snel doen. En dat verder heeft niks met mijn zuinigheid te maken, mocht die gedachte je nou toevallig door het hoofd schieten.

KO

LUM

NA

SA

SK

IA

HERSENSPINSELS VAN EEN VROUW

E temporada anual di orkan tropikal pa 2015 ta kuminsá ofisialmente riba 1 Yüni 2015 te ku 30 Novèmber 2015.

E nòmbernan eskohí pa tormentonan tropikal i orkan ta lo siguiente: Ana, Bill, Claudette, Danny, Erika, Fred, Grace, Henri, Ida, Joaquin, Kate, Larry, Mindy, Nicholas, Odette, Peter, Rose, Sam, Teresa, Victor, Wanda. Di akuerdo ku estudionan kondusí pa e agensia federal amerikano “National Oceanic and Atmospheric Administration” (NOAA) e aña aki por spera ménos tormentonan tropikal i orkanan di lokual ta usual.

E pronóstiko di NOAA, basa riba un posibilidat di 70% ta indiká ku nos lo eksperensia 6 pa 11 tormenta ku lo risibí un nòmber ofisial. For di e kantidat aki, 3 pa 6 lo bira un orkan. Di e orkannan ku lo desaroyá, entre 0 pa 2 lo konvertí den un orkan di kategoria 3 òf mas haltu. Banda di esaki Dr. Crawford, eksperto di NOAA a duna di konosé ku un “EL Niño” nobo ta formando su mes den e awanan di oséano Pasífiko. Por spera

ku e lo ta hopi mas fuerte ku añanan anterior.

Sigun Dr. Crawford tin sufisiente evidensia sientífiko ku ta indiká ku ora un “EL Niño” nobo forma, esaki lo por limitá e formashon di tormentonan tropikal den oséano Atlántiko. Den otro palabra, e formashon di “EL Niño” por yuda minimisá e kantidat di tormentonan tropikal i orkanan ku lo por afektá nos region karibense. Esaki nifiká ku por spera un temporada mas trankilo kompará ku añanan anterior.

Esaki no ta kita afó ku mester tuma tur e prekoushonnan i akshonnan nesesario pa atendé ku un eventual situashon di kalamidat. Den transkurso di nos próksimo edishon ESUN lo kubri e tema aki den detaye ku e outoridatnan i ekspertonan konserní riba e tereno aki. Banda di e outoridatnan menshona lo bai pone atenshon na e topiko aki for di un perspektiva di kon nos grandinan tabata prepara antes pa eventual kalamidat.

Temporada di orkan

2015

Pronto ESUN lo lansa su Facebook.

10 EDISHON JUNI 2015


VERVOLG

HOOFDSTUK 1: DE NEDERLANDSE REACTIE OP DE VENEZOLAANSE OLIEPOLITIEK.

Allereerst wil ik naar voren brengen dat Venezuela in de periode 1955-1964 niet éénzelfde oliepolitiek voerde. Het is noodzakelijk om een onderscheid te maken tussen het gevoerde oliebeleid van Pérez Jiménez en Ròmulu Betancourt ten eerste omdat de door gevoerde oliepolitiek total van elkander verschilde en ten tweede omdat ze andere reakties uitlokten bij de Nederlandse Regering en de Koninklijke Shell Nederland. Ik zal de oliepolitiek van Pérez en Betancourt apart behandelen.

De oliepolitiek van Pérez Jimènez en de Nederlandse reactie erop.

In januari 1956 kondigde de regering Pérez aan dat zij van plan was om op korte termijn nieuwe olieconcessies te verlenen (hetgeen ze iets later ook daadwerkelijk deed). Het verlenen van olieconcessies zou ten eerste betekenen dat de oliefirma’s die het meeste in Venezuela zouden herinvesteren de grootste kanshebbers waren in het verkrijgen van de nieuwe olieconcessies, hetgeen impliceerde dat de Venezolaanse regering zou gaan afwijken van de 50-50 percntage-regeling. Ten tweede zou een grotere hoeveelheid ruwe olie in Venezuela zelf geraffineerd worden. Deze twee plannen lokten veel reacties uit bij de Nederlandse regering en de Koninklijke Shell Nederland.

De Nederlandse regering en de grote oliemaatschappijen te Venezuela, waaronder de Koninklijke Shell Nederland, verklaarden zich zeer tevreden over de afgifte van nieuwe olieconcessies. Zij hadden reeds herhaaldelijk bij de Venezolaanse autoriteiten op afgifte van nieuwe concessies aangedrongen.

Echter, de directive van de “Shell de Venezuela” was (volgens de Nederlandse gezant te Caracas) minder te spreken over de publikatie van de percentage-regeling. Normaliter verkreeg de oliemaatschappij 50% van de winst en ontving de regering van het desbetreffende land de resterende 50%. Maar in Venezuela bleek deze verhouding anders te liggen; de Venzolaanse regering kreeg 56% en de oliemaatschappij slechts 44%. Shell was bang dat, wanneer dit bericht zou uitlekken, dit de verhouding in Iran zou veranderen (alwaar wel een 50-50 percentageregeling gold) (*4*) De gezant te Caracas uitte ook zijn ongenoegen inzake de aangetaste percentage-regeling. Echter hij ging veel verder met zijn uitspraken dan de Shell; hij noemde het besluit een “regelrechte discriminatie” (*5*) De vooraanstaande Venezolaanse schrijver en politicus Dr. José Gonzalez begroette deze extra royalty al seen nieuw Antillenrecht (soort extra heffing op Antilliaanse goederen; zie hoofdstuk 4). Dit leidde tot nog meer kwaadheid bij de Nederlandse gezant. (*6*)

De toenmalige Chef der Directie Westelijk Halfrond vreesde dat het voornemen van de Venezolaanse regering om voortaan meer olie in Venezuela zelf te laten raffineren negatieve gevolgen zou hebben voor de raffinage van Venezolaanse ruwe olie op de Nederlandse Antillen. Het zou namelijk kunnen betekenen dat Venezuela haar ruwe olie voortaan niet meer op de Nederlandse Antillen zou laten raffineren, hetgeen werkloosheid en economische achteruitgang voor dit gedeelte van het Koninkrijk ten gevolge zou kunnen hebben (*7*).

De reakties van de Shell heb ik nergens kunnen traceren. Het lijkt erop dat de belangen van de Shell en de Nederlandse regering uit elkaar beginnen te lopen. Immers, de reacties van de gezanten zijn veel feller en

frequenter dan die van de Shell. Zou de Shell misschien in het geheim afspraken gemaakt hebben met Venezuela zodat ze wisten dat ze niet bang hoefde te zijn?

De oliepolitiek van Betancourt en de Nederlandse reakties erop.

Pérez Jiménez beleid resulteerde in een massaal ongenoegen onder de militairen, de Kerk, de economische elite en de massa. Na een algemene staking in januari 1958, vluchtte Pérez Jiménez het land uit. Tijdens de verkiezingen van December 1958 werd Ròmulo Bétancourt opnieuw gekozen tot president (hij was reeds president tussen 1945 en 1948) (*8*).

Bétancourt kwam met een heel gamma van maatregelen inzake de oliepolitiek. De belangrijkste maatregelen waren oprichting van een staatsoliemaatschappij, terugdraaing van de in het verleden verleende concessies, geen nieuwe uitgave van olie-concessies en een herziening in de belastingstruktuur.

De toenmalige ambassadeur te Caracas vreesde dat de oprichting van een staatsoliemaatschappij nadelig zou zijn voor de buitenlandse maatschappijen. In de eerste plaats omdat de Venezolaanse staat uiteraard aan haar eigen bedrijf een preferentie-positie zou toekennen en in de tweede plaats omdat zowel de terreinen waarop staatsexploitatie zou plaatsvinden alsook de daarvoor benodigde kapitalen en technici aan de bestaande oliemaatschappijen zouden worden onttrokken. (*9*). Het Venezolaanse voornemen om de in het verleden verleende concessies terug te draaien verontrustte deze zelfde ambassadeur. Volgens hem maakten de directies van de grotie oliemaatschappijen op Venezuela, waaronder de Koninklijke Shell, zich hierover geen kopzorgen. Zij twijfelden niet aan de rechtsgeldigheeid van de hen in het verleden verleende concessies. Deze concessies bezaten baelijk een geldigheidsduur van 40 jaren, zodat de oliemaatschappijen tot 1996/1997 zeker zouden zijn van oliewinning in Venezuela (*10*).

Het lijkt logisch dat het besluit om geen nieuwe concessies meer uit te geven bij niemand in goede aarde viel. Toch bespeurde de Nederlandse ambassadeur te Caracas een zeker optimism bij de oliemaatschappijen, waaronder de Shell. Volgens hem dachten dezen dat in de tussentijd nog veel kon veranderen in Venezuela. Hijzelf was niet zo optimistisch (*11*). Volgens hem moesten de oliemaatschappijen zeer op hun hoede zijn voor de Venezolaanse regering. Hij vreesde dat de steeds sterker wordende agitatie tegen de aanwezigheid van buitenlandse bedrijen en werkkrachten er toe zou kunnen leiden dat de oliemaatschappijen steeds minder winst zouden gaan maken (*12*). De Koninklijke Shell Nederland was duidelijk niet blij met de herziening van de belasting-struktuur. Deze belastingverhoging kostte hen $53 miljoen, oftewel een achteruitgang van 30% in hun netto inkomen van 1958 (vergeleken met dat van 1957) (*13*).

Wanneer we nu de oliepolitiek van Pérez Jiménez en Romulo Betancourt met elkaar vergelijken, dan valt de conclusie te trekken dat de Nederlandse reakties die het olie-beleid van Betancourt uitlokten veel heftiger waren dan de reakties op het systeem van Pérez Jiménez. De Venezolanen van hunk ant, vonden dat Nederland hen zeer dankbaar moest zijn voor het feit dat Venezuela haar olie op de Antillen liet raffineren (*14*). Wanneer Nederland iets deed wat geen goedkeurin kon dragen bij de Venezolaanse regering (zoals het opnemen van Venezolaanse voortvluchtige asielzoekers op Curaçao) dan dreigde ze haar olietoevoer naar de Antillen stop te zetten.

Dit gebeurde bijvoorbeeld in 1958. De Venezolaanse Consul-Generaal te Willemstad was toen van mening dat de Curaçaose politie de Venezolaanse voortvluchtige asilados veel meer zou moeten bewaken. Letterlijk zei hij dat de politie hen “het leven zuur moest gaan maken”. Ook claimde hij meer toezicht op het Nederlandse vluchtelingenbeleid op de Antillen (*15*). Natuurlijk verontrustte dit optreden de Nederlandse gezant, die er da nook bij de Minister van Buitenlandse Zaken op aandrong om het vluchtelingenbeleid van de Antillen opnieuw te bespreken (*16*).

In de volgende Esun hoofdstuk 2: Het vluchtelingenvraagstuk

Noten behorend bij hoofdstuk 1.

*4* De zaakwaarnemer te Caracas aan Ministerie van Buitenlandse Zaken (Min.Buza) 3-2-1956 BuZa, Posten archief Caracas, 614.51 (olie-industrie)

*5* Ibidem

*6* De zaakwaarnemer te Caracas aan de Direkteur Generaal der Buitenlandse Economische Betrekkingen, 19-7-1956, BuZa, Postenarchief Caracas, 614.51

*7* De chef der Directie Westelijk halfrond aan de gezant, Caracas 19-1-1956, BuZa, Postenarchief Caracas, 614.51 (olie-industrie)

*8* Edward W.Chester, United States Oil Policy and Diplomacy twentieth century overview, Westport/London 1983, blz 153

*9* De Nederlandse ambassadeur te Caracas in een studie over de olie-politiek in de Verenigde Staten en Latijns Amerika, 5-10-1959, BuZa, Postenarchief Caracas, 614.51 (olie-industrie)

*10* Ibidem, 7/18-10-1958.

*11* Royal Dutch Shell, Royal Dutch Shell group of companies addresses delivered on the occasion of the visit by members of the New York Society of Security Analysts, the Hague 23-4-1959, BuZa, Postenarchief Caracas, 614.51 (olie-politiek).

*12* De Nederlandse ambassadeur te Caracas in een studie over de oliepolitiek in de Verenigde Staten en Latijns Amerika, 5-10-1959, BuZa, Postenarchief Caracas, 614.51.

*13* * Royal Dutch Shell, Royal Dutch Shell group of companies addresses delivered on the occasion of the visit by members of the New York Society of Security Analysts, the Hague 23-4-1959, BuZa, Postenarchief Caracas, 614.51

*14* De gouverneur van de Nederlandse Antillen te Willemstad aan de Minister van Overzeese Zaken, 17-9-1958, BuZa, Postenarchief Caracas, 912.20 (asilados).

*15* Uitgetypt telefoongesprek tussen de Dir.Kab. N.A. te Willemstad met de Consul Generaal van Venezuela, 26-8-1958, BuZa, Postenarchief Caracas, 912.20

*16* De Nederlandse ambassadeur te Caracas aan het Min.Buza te Den Haag, 26-9-1958, BuZa, Postenarchief Caracas, 912.20

DE DRIEHOEKSVERHOUDING TUSSEN VENEZUELA, CURACAO EN NEDERLAND IN

DE PERIODE 1955-1964Gemaakt door Petra Meese bacc. In juni 1994; na deze studie drs. Sinds 4/10/10 wonend met gezin op Bonaire.

EDISHON JUNI 2015 11


In het vorige artikel van ESUN januari is aangetoond dat we leven in een neoliberaal tijdperk. Dit houdt in dat sinds de crisis van de jaren 80 er steeds is bezuinigd op onderwijs, volksverzekeringen en zorg. De koude oorlog is afgelopen, Amerika heeft geen belang in een gedeelde welvaart voor de wereld, het gaat vooral voor het eigenbelang. De nieuwe potentiele republikeinse president Marco Rubio wil de oorlogsboten al naar Iran sturen, zo hard is zijn oorlogstaal.

Voor Zuid Amerika houdt dit in dat je klappen kunt oplopen, Argentinië leent geld van China en is door het oog van de naald gekropen, Venezuela leent ook geld van China en houdt stand bij een dalende olieprijs. China wordt als het ware een laatste uitlener van geld, als de internationale geldmarkt het niet meer wil doen. Als je geen geld kan lenen op de

internationale geldmarkt, zoals bijna met Argentinië gebeurde, dan kan je ook niet economisch groeien. Men hoeft niet veel verbeelding te hebben om zich voor te stellen als Argentinië in de Mercosur helemaal in elkaar zou klappen, dit zou de economische stabiliteit in de regio zeer negatief beïnvloeden.

Wat moet een bestuurder van een klein land ten noorden van Venezuela nu doen, bij zulke grote politieke deiningen? Niets, hij heeft geen invloed op deze gebeurtenissen. Wat ligt wel binnen zijn invloedssfeer? Het onderwijs.

In dit stuk wordt niet betoogd een definitieve oplossing aan te dragen, maar er worden wel drie argumenten gegeven om niet teveel te wijzigen. Het eerste argument gaat over wat een school nodig heeft: rust reinheid en regelmaat, het tweede gaat in op de moeilijkheid van het werken op een internationale concurrerende arbeidsmarkt. Het derde argument gaat over de groei van de dienstensector die maakt dat taligheid steeds belangrijker wordt.

Rust reinheid en regelmaat.

De overgang van een instructietaal naar de andere is een zeer ingrijpende gebeurtenis, het zorgt voor zeer veel onrust op de plaats waar juist rust, reinheid en regelmaat belangrijk zijn: de school. In Saba en Eustatia is men overgestapt naar het Engels. Voor Bonaire lijkt het me niet verstandig. Ingewerkte docenten in het basis en voortgezet onderwijs zullen hun baan opzeggen en verhuizen. Door de overgang van de ene taal naar de andere zal het kunnen zijn dat alle aandacht naar de verandering an sich gaat, en dat gecamoufleerd wordt dat er de facto eigenlijk niet goed taalonderwijs gegeven wordt. Dit kan men meemaken op Nederlandse scholen waar in het Engels als tweede taal werd lesgegeven, als je geen native speaker bent wordt het al snel steenkolenengels. Behalve de docenten kunnen ook de leerlingen zich in het Engels minder goed uiten.

Het omschakelen van een instructietaal naar de andere zal er toe leiden dat voor gemiddeld een generatie slecht taalonderwijs gegeven zal worden. Zo lang duurt het voordat lesboeken series zijn ontwikkeld, voordat leerkrachten zijn ingewerkt en iedereen, inclusief de uitgeverijen van schoolboeken, aan de taalverandering gewend is geraakt. Tien jaar geleden is het Nederlands/Papiaments ingevoerd, nu, dit moeten we de komende jaren zo houden. Het duurt dertig jaar voordat er voldoende bibliotheekboeken voor handen zijn die aantrekkelijk genoeg zijn voor jonge kinderen om te lezen. In een arm land zal dit wellicht nog langer duren.

De gevolgen hiervan zijn enorm. Als een schoolsysteem niet veel aan taalonderwijs doet en het de leerlingen onthoudt van leesonderwijs is de leerling gedoemd om laaggeschoold werk te doen. De leerling begrijpt de lesboeken niet die men op Havo en later HBO niveau gebruikt. De leerling snapt de colleges niet en verliest ook veel tijd omdat blijkt dat zijn havo diploma helemaal niet aansluit bij een HBO afdeling op een of andere hogeschool.

Leren en werken

Het probleem is dat je na je studie moet werken. Om te werken moet je de taal van het land spreken, dit is iets wat de allochtone Nederlanders met schade en schande hebben moeten leren. Omdat de eerste generatie Turken en Marokkanen steeds dachten terug te keren naar hun moederlanden leerde de oudere generatie geen Nederlands en raakten ze hopeloos achter. In de jaren 90 ontstond er wel nieuwe werkgelegenheid maar de oudere allochtonen bleven werkeloos op de competitieve Nederlandse arbeidsmarkt. Hun plaatsen werden ingenomen door een steeds internationaler wordende IT arbeidsmarkt. Veel Aziaten gingen voor de computer certificeringen en goede banen.

Door over te stappen op het Engels als instructietaal dwing je de jeugd om te concurreren met de internationale arbeidsmarkt. Maar die is veel competitiever dan de Nederlandse/Papiamentstalige arbeidsmarkt. Op dit moment leren Braziliaanse kinderen perfect Engels. Heel Zuid Amerika is zich aan het scholen. India levert per jaar honderdduizend ingenieurs af. Trinidad kent per jaar tientallen topstudenten van Ivy League niveau. Het is een illusie om te denken dat tegen dit cognitief geweld veel Nederlands Caraïbische studenten zijn opgewassen. Door Nederlands/Papiaments te leren kan deze student zich ontplooien op een niche markt en zich ontwikkelen in een moderne economie. De door de van oudsher gegroeide band met Nederland beweegt hij zich als het ware in een pierenbadje, weg van de gevaren van de internationale kapitalistische koude golfstromen. Ook al is zijn Nederlands niet perfect, als hij teruggaat naar de Caraïben kan hij zijn meertaligheid te gelde maken.

Taligheid is belangrijk in de dienstensector

De economie wordt steeds meer een dienstensector en minder een fabricage economie. Dit is heel goed te merken aan de economische groei in Duitsland. Het blijkt dat er een tweedeling te zien is in MC jobs (hamburgers omdraaien in een restaurant) en hoog geschoold werk. MC jobs worden steeds slechter betaald en werk in de segmenten kwaliteit, design en innovatie juist heel goed. Omdat Duitsland exportwereldleider is groeit ook de Nederlandse economie. Een land als Griekenland exporteert helemaal niets. Nu en in de toekomst zal het zo zijn dat dit soort landen niet meer mee kunnen en dat exporterende landen zich sterk zullen ontwikkelen. De exporteurs vreten de Zuid Europese staten op. Er lopen nu heel wat Griekse bordenwassers rond in Noord Europese keukens. Als een leerling niet de taal van het land spreekt zal het in de Mc job sfeer eindigen, omdat een goede beheersing van een taal een voorwaarde is voor een plek in de dienstensector.

Tegelijkertijd doet de computer steeds meer zijn intrede op de werkplek. Een caissière die vroeger een praatje maakte met de klanten, de prijzen van de winkel uit het hoofd kende en moest kunnen rekenen hoeft nu alleen nog maar te scannen. De monteur die eerst leerde een auto te repareren op onderdelen installeert nu een nieuwe printplaat met behulp van een lap top. Het kapotte onderdeel wordt in zijn geheel vervangen. In een kapitalistische maatschappij financiert men alleen het onderwijs dat weer geld oplevert. In dit geval leidt het ertoe dat men steeds minder investeert in rekenen, taal en begrijpend lezen. De caissières en monteurs hebben dat niet nodig.

Vorig jaar was dit duidelijk te merken bij een bezoek van 25 Havo studenten aan Amerika. De dame die de intake van de universiteit verzorgde sprak twee uur over de moderne kansen op de arbeidsmarkt. De leerlingen hadden zich voorbereid op een gesprek over wat je met kunst, architectuur, schone letteren enzovoort kan betekenen. Je weet hoe jongeren zijn, veelal levend in de romantische fase. Ze kwamen van een koude kermis huis. “Kunst?, als je een rijke man trouwt kan je kunst maken, anders niet.” Een leerling was echt boos dat haar dromen zo ruw werden verstoord. Eigenlijk bleek dat alleen de luchtvaartindustrie en maritieme techniek betrouwbaar werk opleverde. Uit de filmpjes bleek dat het eigenlijk om heel toepasbare, ”hands-on” banen waren waar men mee adverteerde. In de grootste steden zijn de kosten van het levensonderhoud zo hoog dat muzikanten en kunstenaars er niet meer kunnen leven. De angst voor de armoedeval is er vele male hoger dan in Nederland. Dit omdat in Nederland een samenleving bestaat waar je nog wel huursubsidie op studentenflats, ov-jaarkaarten en een goedkope studie van 2000 tot 3000 euro per jaar kan volgen. De Tu Delft is geen Cambridge, maar levert toch gewilde studenten op. Leiden is geen Princeton, maar je wordt er wel opgeleid tot degelijke Bachelors. Nederland en Zweden zijn de laatste landen ter wereld met een hoog ginicoefficient: zij herbergen de rijkste middenklasse ter wereld. Daar is het veel makkelijker sociaal te stijgen dan in de het neoliberale VS.

Wat is dan de reden dat veel politici steeds voor radicale omwentelingen in onderwijsland kiezen? Mijn oude leraar zei altijd: “Kijk goed waar die lui hun eigen kinderen naar sturen.” Hij gaf af op Den Uyl, die een paar blokken verderop woonde en zijn kinderen naar duur privéonderwijs instellingen stuurde. In zijn kabinet had hij wel een minister als Van Kemenade die voor een landelijke middenschool was, om gelijke kansen te bevorderen. Zijn eigen kinderen worden zo goed opgeleid, terwijl het land zijn onderwijs verkwanseld. Maar dan is de politicus allang wat anders aan het doen: hij hoeft zijn eigen shit niet te eten.

Door S. van den eeckhout

Onderwijs in een

neoliberale samenleving

Pa aviso, sugerensia i remarke tuma kontakto ku redakshon di ESUN na email:

[email protected]

12 EDISHON JUNI 2015


Skucha: Un fecha lubidá Pa Rudsel Mercelina

Bonochi, bon dia, bon tardi; Dependé ki ora bo a kue e korant aki na man pa bo informá bo mes for di dje. Awe mi ta bai skibi di un fecha lubidá .Nos ta bibando den un mundu di komersio. Nos ke pone kualke dia ku nos por saka bentaha finansiero for di dje komo komersiante òf un dia liber komo trahadó pa nos por dibertí bida komiendo i bebiendo. Nos ta konsiderá nan dianan impor-tante pa rekordá i selebrá por ehèmpel; dia di mama, tata, dia di amor, Pasku i bièrnè santu etc. Awe Mi te skibi di un dia sumamente importante ku a wòrdu anulá òf kisas despresiá pa nos gobernantenan, Iglesianan i komunidat pa un gran parti. Mi no sa kua presis ta e motibu ku a anulá e dia aki. Ku ta sa nan no tabata sa su balor òf ku ta un grupo di pagano a hasi e kos aki. Pasobra pa un pueblo kristian esaki ta un òf e dia di mas balor ku por tin pa rekordá i selebrá. E ta e dia ku Spiritu santu a wòrdu ofresé na mundu pa keda biba pa semper, den tur ku aseptá Kristu komo su Salbador. E ta un suseso ku Hesus a anunsiá Su disipelnan di dje i e lugá tambe ku e lo a sosodé. Juan 14:16. I lo Mi pidi e Tata, i E lo duna boso un otro Konsolador, pa E keda serka boso pa semper,17.

Esta e Spiritu di bèrdat, kende e mundu no por risibí, pasobra e no ta mir’é ni konos’é, ma boso konos’é pasobra E ta biba serka boso i lo ta den boso. Ta kon ta posibel ku nos por lubidá òf nenga e bèrdat aki? Òf nos no ta kere ku esaki a tuma lugá? Of nos no ta kere Hesus su palabranan òf ta ignoranan? Un kos mi por saka afó di e skritura aki ku esnan ku a tuma e desishon aki no ta kristian i no tin e spiritu di Dios den dje. Mi rumannan laga nos rekonsiderá e kos aki, esnan ku a tuma e desishon aki pensa bon kiko boso a hasi. I na unda a pone e dia liber aki? E a wòrdu duná na un fiesta pagano, karnaval; ta kon ta posibel ku Dios por ta kontentu ku nan? Gobernantenan, komishonnan, Iglesianan ku a permití, nos kier nos dia bèk, ta un dia sagrado e ta. Ta e dia ku Dios a ofresé nos e Spiritu santu pa e Siña nos komprondé Dios su palabra. Juan 14 :26 Ma e Konsolador, Spiritu Santu, kende e Tata lo manda den Mi nòmber, E lo siña boso tur kos i hasi boso rekordá tur loke Mi a siña boso. Ruman bo no ta ripara ku ta paso nos no ta respetá e siñansa di Dios ku nos Boneiru ta dividí asina?

Nos Mester di e Spiritu Santu pa guia nos den e bèrdat i si nos a kita e dia liber ei ta paso nos no tin E tampoko den nos kurason. Ban rekonsiliá ku Dios

pa nos por tin e Spiritu Santu. Pasobra ta E nos mester pa nos por duna testi-monio di Dios i stòp di papia i hasi blasfemia kontra Dios. Juan 15: 26. “Ora ku e Konsolador bini, Kende lo manda serka boso for di e Tata, es desir e Spiritu di bèrdat, kende ta Sali for di e Tata, E lo duna testimonio di Mi. 27 I boso lo duna testimonio tambe, pasobra for di prinsipio boso tabata kumi. Ruman bo ta dunando testimonio di Dios bo ta papia di Hesus ku a bin pa salba hende, ku a primintí Spiritu Santu? òf bo ta preferá papia di kome, bebe, fiesta i kon-ta chiste pagano. Ruman e Spiritu santu tin hopi kos di siña nos. Juan 16:12 Ainda Mi tin hopi kos mas di bisa boso, ma boso no por soportanan awor. 13 .Ma ora ku E, e Spiritu di bèrdat, bin. E lo guia boso den tur bèrdat; pasobra

E lo no papia di su mes, ma tur loke E, tende, E lo papia: I loke tin di bin, E lo revelá na boso. Ruman bo ta kere ku Kristu a nase, muri na krus, pòni den graf, resusitá e di tres dia, a subi na shelu, i ku e ta biniendo pa buska esnan ku ta kere? Si no ta asina bo falta e Spiritu di Dios pa yudabo. Mi tambe tin hopi kos mas di bisabo pero nos lo sigui den un otro edishon di Esun. Ku Dios bendishoná bo ku sabidoria pa komprendé su palabra.

Rudsel Mercelina

esun edishon juni 2015

Documents