esun dozÈmber 2015 volumen 2 edishon 15

DESÈMBER 2015 VOLUMEN 2 EDISHON 15

SI OF NONos lo keda dividí despues di referèndem?

KUA TA E SIGUIENTE PASO PA VENEZUELA?

2 EDISHON DESÈMBER 2015

www.issuu.com/esunboneiru

KUA TA E SIGUINTE PASO PA VENEZUELA?

What are we to make of this development? This first thing that should be recognized is that the endless stream of news articles, newspaper editorials, proclamations, e.g., from the Secretary General of the Organization of American States (OAS), denouncing the Venezuelan electoral process and insisting on “credible” election monitors -- by which they meant OAS monitors beholden to Washington -- were wrong. Quoting out-of-context remarks from Venezuelan President Maduro and adding other misleading statements, inaccuracies about “gerrymandering,” and more, they created a fear that the government would not accept the results if they lost.

But less than seven hours after the polls closed, the results were announced, and the president accepted them without qualification or hesitation, and with a certain pride -- which many Venezuelans share -- that their highly secure, multiply-safeguarded system worked. President Maduro had also signed a pledge prior to the election to respect the results, and requested -- unsuccessfully -- for the opposition to do the same, as had often happened in the past.

The turnout was very high for a non-presidential election in any country -- nearly 75 percent -- and voting is not mandatory as it is in many other Latin

Venezuela's opposition has won a large majority of the country's congress, or National Assembly for the first time in 16 years. Many observers in Washington see this as a tipping point not only for Venezuela, but for the region, where about half of the people are currently living under left governments.

EDISHON DESÈMBER 2015 3


American countries. From a preliminary look at the results, it seems that opposition voters turned out very strongly, at about the level of the 2013 presidential elections, while many Chavistas (government supporters) stayed home, leading to a two-million vote drop from the 2013 elections. So it is difficult to argue, as most pundits did before the election, that the government had some huge unfair advantage over the opposition. The government’s voters correspond pretty much to their base, people whose lives -- despite the hardships of the past two years -- have changed substantially for the better, and do not want to go back to the pre-Chávez era. You can’t really convince these people to vote against the government.

So the opposition got their message out, and their voters to the polls, which is not surprising, given the state of the economy and the resources of the opposition. They still have most of the wealth and income of the country; they get millions of dollars from the U.S. government, and they receive a lot of media coverage, too. Data from the Carter Center for the 2013 presidential election, for example, show that the opposition candidate got more TV coverage than the government candidate, and more of that coverage was favorable. They also have a huge advantage in social media. It is difficult to argue it both ways: that Venezuela does not have free or fair elections, voters are intimidated, etc., and then explain a landslide opposition victory like this one.

So the Venezuelan political system, with all its flaws, is much more democratic than the conventional wisdom has maintained. Now, what about the future? Since the opposition got a two-thirds majority of seats, it will have important powers [PDF], such as the ability to remove Supreme Court judges, censure the vice president, and call an assembly to propose changes to the constitution.

However, the opposition has more than 20 political parties and many divisions. It is possible that the government will be able to get some opposition legislators to vote with it in the Assembly, so that it can continue governing until the next presidential election in 2018.

If that is the case, the election will not have changed that much from the government’s standpoint. The key issue for its continued political survival will still be the economy. There is triple-digit inflation, widespread shortages of consumer goods, a recession, low oil prices, non-working price controls, and a dysfunctional exchange rate system that is at the heart of the country’s economic mess. This is obviously why they lost the Assembly. So, as before the election, if the government does not fix this mess, the Chavistas will lose power; if they do fix it, they will probably do OK.

Opposition leaders will still face the same choice they have faced for the past 16 years: Do they want to participate in the political system, or simply vanquish their enemies (the Chavistas)? From 1999-2003 they had what opposition leader Teodoro Petkoff called a “strategy of military takeover,” including the 2002 U.S.-backed military coup and the 2002-2003 oil strike. But in the past decade, they have repeatedly gone back and forth between insurrectionary and electoral strategies. In 2004 they went the electoral route with a presidential recall referendum, but then refused to accept the results of the 2004 referendum (which was a landslide margin and monitored and approved by the OAS and Carter Center), claiming “fraud.” In 2005, they boycotted the National Assembly elections on that basis, but then participated in the 2006 presidential elections. In 2013, they lost the presidential elections and refused the accept the results, taking to the streets with violent demonstrations; and last year, a part of the opposition led by Leopoldo López and María Corina Machado also opted for violent street demonstrations aimed at “La Salida” - or “the exit” - of the government.

The opposition’s electoral victory could give the more moderate elements a leg up on their extremist partners to move the country toward a more normal, less polarized political process. The government now clearly has a new incentive to do the same. That would certainly be the best for the country, which faces serious challenges ahead in fixing the economy.

This article was published by The Hill on December 9, 2015. Mark Weisbrot is a co-director of the Center for Economic and Policy Research in Washington, D.C., and the president of Just Foreign Policy. He is also the author of the new book “Failed: What the ‘Experts’ Got Wrong About the Global Economy” (2015, Oxford University Press).

Aan alles komt een einde…

Zo is het leven nou eenmaal. Het einde van iets gaat meestal gepaard met emoties. Blijdschap, verdriet, teleurstelling, opluchting , boosheid noem ze maar op. En als je lang genoeg wacht komen ook aan deze emoties een einde.

Ik vind het eind meestal wel prettig. De reden hiervan is omdat het einde bij mij gepaard gaat met een terugblik. Het eind van een leuk feest is op zich niet leuk maar als je dan in bed ligt en terugdenkt dan kan je er toch weer even van nagenieten.

Of het einde van een geweldige driedaagse kortingsactie. Ik blijf uiteindelijk toch een vrouw die van winkelen houdt. Maar soms is het gewoon fijn dat, als je geld eenmaal op is, die kortingsdagen ook voorbij zijn.

En zelfs na de dood van een dierbare kan je nog blijven terugblikken aan leuke herinneringen en mooie momenten.

De dood, het ultieme einde. Ik ben er niet bang voor, het leven is volgens mij pijnlijker en ingewikkelder dan de dood. Soms fantaseer ik over doodgaan (klinkt erger dan het is) en blik ik terug op mijn leven.

Hoe je gedurende je leven verandert en dan besef je eigenlijk hoe sommige dingen zo stilletjes aan, soms geheel onbewust, eindigen.

Zo ben ik geboren met een aantal natuurlijke gaten in mijn lichaam. Maar gedurende mijn leven heb ik er aardig wat gaten bij verzameld. Oorbellen, neusbellen, piercings, een snelle bevalling en een gat in mijn hand, allemaal oorzaken.

Voor mij staan deze, veelal ongebruikte gaten, een symbool van het einde van een bepaalde fase in mijn leven. De gaten in mijn oren het einde van mijn kinder- en tienertijd, de gaten in mijn neus, tong en wenkbrauw het einde van mijn studententijd, het inmiddels weer dichtgenaaide gat van na mijn bevalling het einde van mijn vrije tijd en het gat in mijn hand....daar moet ik het einde nog van zien.

Maar ook dit was het einde van de column van Saskia.

Tja, die Saskia die in het echt geen Saskia heet. Ook aan mijn geheime schrijversnaam kwam vorige maand een abrupt eind toen een aantal, bijzonder oplettende, lezers mijn verhaal ineens erg herkenbaar begonnen te vinden.

Ik hoop dat u ervan genoten heeft. Het gaat jullie goed!

En laten we eindigen met een mooie zin uit het nummer “the End” van the Doors:

KO

LUM

NA

SA

SK

IA

HERSENSPINSELS VAN EEN VROUW



Pa aviso, sugerensia i remarke tuma kontakto ku redakshon di ESUN na email:

[email protected]

Tipo di referèndemNa promé lugá ta bon pa bisa ku e referèndem aki su resultado ta simplemente pa bisa si bo ta di akuerdo ku e struktura estatal eksistente si òf no! Nada mas i nada ménos. No hasi e kos kompliká. E ta un konsulta. Naturalmente a base di e resultado ta keda na konseho insular ku ta representá nos poblashon kompleto pa hasi algu ku e resultado. Mi ta aksentuá “representantenan di pueblo” pasombra ta e pueblo tin e mandato final. Kon leinan estatal ta hinka den otro ta muchu largu pa splika den e artíkulo aki. Echo ta ku dor ku nos tur huntu no por goberná e isla pareu, lei ta preskribí ku via di elekshon nos ta skohe nos representantenan. Pero laga nos laga esei un banda aworakí.

SI, No òf par'éTur kaminda bo bira tin e diskushon tokante si i no òf par'é. E artíkulo aki no ta pro ni kontra ningun opshon. Mi ta kere ku ta bon pa kada hende puntra nan mes generalmente I no personalmente kon e situashon ta. Puntrando bo mes esaki kòrda si pa no laga bo desishon ta mara na un partido. No ta elekshon tin rumannan. Ta un desishon importante nos ta bai tuma ku ta bai konta pa nos tur. Un kos tin nos den problema, i esei ta ku diferente kos

nos no a ankra nan den lei pa asina nos por eksigí nos derecho. Nos mes a duna oportunidat di diferensia ku tur e konsekuensianan aktual. E peliger ta ku semper Boneiru lo keda dependé di boluntat di polítikonan. Awor no lubidá ku un polítiko unda ku e ta den mundu ta pensa riba su votadónan pasombra ta nan e mester pa e keda riba e stul. Na Hulanda esaki no ta otro. Bo ta kere ku tur e polítikonan sabi na Hulanda no sa ku tin un parti grandi di nos poblashon ta pasando malu? Klaro ku nan sa.....nan a bai skol tòg? E problema ta e idiologia di e partido i e loke ta mas importante e ta ku e sa kiko ta mihó, pero e no ta hasié pasombra su kontrinkantenan den parlamento lo batié bisando e pueblo hulandes ku nan ta manda sèn na e “boevennest”, refiriendo na e islanan Hulandes den Karibe. Esaki ta un kos tristu pero bèrdat, I bèrdat tin mag di wòrdu bisa un biaha. Di otro un banda no por tapa wowo pasombra nos mes polítikonan tambe a laga di deseá hopi biaha i a manipulá e pueblo aña aden aña afó. Nos ta un poblashon sabi pero lamentablemente hopi biaha nos no ta hasi lokual tan a bienestar di e poblashon pero ta wak solamente un grupo chikitu. Nos ta kibra otro, menospresiá otro i asta den sierto kaso menasa otro. Ta kos ku ta pasa. Tin mag?… no! Pero e ta pasa. Awor kon e kos ta mi lesadó? Kiko bo opinion ta i kiko lo bo vota? Mi ke

enkurashá boso tur si pa hasi uso di boso voto na un manera honesto I kòrda ku nos ta biba den un pais demokrátiko. Laga nos respetá otro, I laga nos respetá e resultado. No laga Si òf No dividí nos pais. Éksito!

18 di dezèmber 2015, ta un dia grandi pa Boneiru. E pueblo Boneriano por vota “SI” òf “NO” relashoná ku e struktura estatal ku nos a biba ku n’e pa ya 5 aña i un par di luna. Hopi kaminda tin papiamentu tokante e asuntu aki. Esaki ta algu sano pasombra dor di diálogo sano bo por elevá bo mes i yega na un konklushon tokante e tópiko aki.

SI OF NO Nos lo keda dividí despues di referèndem?



Naturalesa ta papia:

aña 2000 hende ta bolbe hasi e mesun fayo ku a ser hasi na aña 1930.

Sientífikonan i biologikonan a tira falta riba nos hendenan di pasado, ta nan a kap tur palu. A tira falta riba bestianan a kome tur palu, awor nan ta bini ku e palu ei no ta di Boneiru. Naturalesa nunka a deskriminá ningun hende ku ta biba for di dje.

For di 1984 bosonan a bandoná mi, bira lomba bai laga tur mi bienesnan. Na aña 1990 kos a bira mas pisa, posnan a ser bandoná, yen problema. Bestianan no tabata haña e trato mas manera mester ta serka hende.

Na momentu ku e ruman ku yama yobida bini, nan ta haña hopi kuminda i damnan lo yena ku awa pa nan bebe. Awor no tin niun hende pa pòmp awa pa nan. Molinanan ta kibra, nos bestianan a bini na área residensia bin buska yudansa. Kiko a pasa boso no a yega haña mi ku mi muchanan? Awor ta boso ke tuma mi desishonnan, anto esei si no ta bai.

Naturalesa ta papia: mi a manda un di mi yunan: e yama sekura. Boso a bira lomba bai laga mi i ta skibi kontra di mi yunan ku nan ta robes i kontra di mi adornonan ku ta mi bestianan. Abo ku no ta hasi nada mas pa yuda, abo tin di yuda pone balansa i bo a bira lomba manera nada no a pasa, bai di bo. Ami naturalesa nunka a bira lomba bai laga bosnan. Pakiko ta asina? Mi tambe ta yu di dios. Boso a neglishá palabranan di mi profetanan. Ta konta historia kontrali? No ta bunita. Mi no ta gusta loke bosnan ta hasi.

Hendenan a tapa burakunan di awa ku bestianan mester bebe for di tera, pasombra e bestianan no ta di Boneiru. Despues di 2008 e posnan tin asina tantu problema ku te awe tin problema pa bebe awa. Despues di 2008 trùknan a basha greis tapa burakunan di awa. Mi yunan no tin kaminda pa bebe awa. Mi a manda tur pueblo bai buska awa i kuminda. Wak un lokura di hende ku sèn aki na 1930. Luna di mei awa mester kai pa kibra kaya Flora, luna di yüni ta luna pa planta. Shonnan hende no por pone fecha pa naturalesa pasombra e no por. Otro ora ku luna yen awa mester kai. No shonnan esei no ta nos vak. Esei ta dios i su mundu. Kiko nos profetanan a siña nos? Si nos ke biba nos mester planta pa nos kome òf nos tin ku lucha òf traha pa nos biba. Si boso sigui bai tras di sientífikonan i biologikonan di awendia boso lo pèrdè vienes. Boso lo bai siña konosé mi yunan. Boso a laga un di mi yunan penetrá den boso kas ku mondi. Boso ta kla pa karga e konsekuensianan di esei no. Lo no bai dura bosnan lo bai mira esei. Mi si ta brasa habri ta warda boso sigui ku sientífikonan i biologikonan anto wak kon leu bosnan ta yega. Kua fruta nan a produsí pa boso? Dia ku tempu lo konta bosnan, bieu mundu ta.

Hendenan ku moda a skonde e bèrdat i hinka hende di poko rekurso den kalamidat.Sientífikonan a kambia ideanan , biologikonan a bira loko, investigadónan a hasi kiko ku ta. Awe nos ta puntra, ta na unda nos ta, unda nos ta bai? Ta ken ta papia bèrdat, ta ken ta kontrolá e hendenan aki? Kua ta e fruta ku nan a produsí? Bòshi rapòrt, yen papel, bòshi lei. Naturalesa ta pasa den mesun kaminda ku dos yunan, sekura i yobida.

Pa George Thodé



Hefe di redakshonSharlon Willems

Daroul Croes

EskritornanS. van den Eeckhout

Rudsel MercelinaHerbert Domacasse

George “Kultura” ThodeNolly Oleana

Saskia

KolaboradornanBoi Antoin

ImprentaDrukkerij “De Stad” N.V.

LayoutSharlon Willems

Email:[email protected]

UN LIDER BERDADERO TIN SIGUIDO

Pa Herbert Domacasse

Mi kier sigui komparti temanan ku por yuda nos, pa ser é lider, pa ora ku e bira wak patrás e tin siguidó nan, pasobra manera mi a jega di kompartí, si bo ta pretendé di ta un lider i no tin ningun siguidó, sorry pasobra mi lo konklui ku bo ta bezig ta dal un keiru ront. Otro kualidad importante di e lider ta “AKTITUT POSITIVO”.

Ban eksplorá hunto kiko esaki ta nifiká den bida di e lider. Un sabio a jega di bisa ku”un persona eksitoso, ta un hende ku por traha un fundeshi ku e piedranan ku otro a manda ariba djé”. Hopi profundo no, esta ku apesar ku tur lokual ku otronan tira ariba bo, pues insulto,mentira etc bo jega na traha tog ku un aktitut positivo i ser eksitoso den bida.

E inventor THOMAS EDISON, kende a logra hopi inventonan i produktonan ku awendia nos ta mira komo kosnan komún den nos komunidad,tabatin 1093 patent di produktonan ku ela inventá. Ela jega di bisa ku “ingeniosidad ta 99% sodó 1% inspirashon” i su eksito tabata tambe e resultado di un di 3 faktor esta :”aktitut positivo”. Un persona ku no tabata laga nada deskurashé i den tur kos bon of malo e tabata mira un oportunidad. Ela jega di bisa ku ” hopi frakaso personal, ta hendenan ku no a realisa kon serka nan tabata di eksito na momento ku nan a perde speransa”. Si Edison no tabata un persona asina positivo, nunka e lo por a realisá asina tantu eksito komo inventor. Si bo studia bida di personanan eksitoso, bo lo ripara ku e personanan aki kasi semper tin un ekspreshon positivo ariba bida.Si bo ta desea pa bira un lider efektivo, anto un aktitut positivo ta sumamente esensial. No solamente esaki lo determina bo nivel di kompromiso komo persona, pero esaki tambe lo tin un impakto ariba kon otronan mester komunika ku bo. Pa bo por komprendé mehor kiko ta positivo, bo mester pensa ariba e siguiente puntonan;

1) BO AKTITUT TA UN ESKOHO; nos kier pensa ku nos sirkumstansia ta responsabel pa e manera ku nos ta pensa; Pero ami lo puntra kiko ta bini promé ? Bo aktitut of e sirkumstansia? E pregunta interesante di e webo of e galinja! E berdad tá, ku no ta importá kua ta bini promé. No ta importá kiko a pasa ku bo ajera, bo aktitut ta bo eskoho awe!

2) BO AKTITUT TA DETERMINÁ BO AKSHONNAN; aktitut ta e kriterio pa eksito i esaki ta krusial, pasobra e lo determiná kon bo ta aktua.

3) BO HENDENAN LO TA E SPIL DI BO AKTITUT; e persona ku bo tá, lo determiná kende bo ta atrae; Si bo studia e bida di Thomas Edison, lo bo ripará ku su aktitut positivo i entusiasmo no solamente tabata enkurashé, pero tambe tabata inspirá su hendenan pa sigui pusha te ora nan ta eksitóso. Esaki tabata loke ela purba pasa over pa otronan. Ela bisa tambe; “si e úniko kos ku bo laga pa bo yuinan ta e kalidad di entusiasmo, anto bo a laga pa nan un balor inkalkulabel”.

4) MANTENE UN BON AKTITUT TA MAS FASIL KU REKOBRA UNO; si ja kaba bo ta posée di un aktitut positivo, mi lo kier enkurashabo pa mantené esaki. No desesperá si bo ta verwagt lo mehor di bo mes i di otronan; pasobra abo ta eskohe bo aktitut pesey tambe lo bo por hasi kambio nesesario. Ki tipo di bos bo ta permití influensiabo? Ora bo topa otronan, lo bo bisa bo mes, ku esakinan sigur lo lagabo na kaya? Ora bo ta topa ku eksperenshanan nobo, un bos den bo kabes ta bisabo ku lo bo bai faya? Si bo ta skucha mensahe negativo asina, anto bo mester sinja pa duna bo mes intrukshon positivo. E mehor manera pa bo por trein bo aktitut di nobo lo ta, pa preveni bo mente pa sigui kualkier ruta negativo. Kon lo bo por mehora bo aktitut anto? *

DUNA BO MES E KUMINDA KOREKTO; lesa bukinan ku ta enkurashá bo mente positivamente; skucha hendenan ku speech di motivashon. Si bo ta negativo, natural esaki lo tuma su tempu pa hasi un kambio den bo aktitut. Pero si bo konsumí e dieta spesial i konstante di e “kuminda” korekto, sigur lo bo bira un persona ku ta pensa positivo. *LOGRA UN META TUR DIA; tin hende ta pensa negativo, ku nan no ta logra den bida i no ta progresando. Rekomendashon pa un persona asina aki, pa kuminsa pone metanan diario ku bo sá delantá ku bo por logra. Un patronchi di logronan positivo lo juda pa desaroya e patronchi di pensamentu positivo. *NOTA BO OBHETIVO UN KAMINDA KU BO POR MIRÉ; nos tur mester di rekordatorio pa juda nos sigui pensa korekto i positivo; e.o pone bo logronan di pasado, posters ku ta sinpirá of kartanan positivo ku bo a jega di risibi, un kaminda ku bo por mira nan; Abo mester ta kreativo pa loke ta traha positivamente pabo. BAI P’É I NO LAGA NINGUN OTRO DETERMINÁ ESAKI PABO!!!

"

Trastu tin masha bok dushi.

(For di ora un hende ta kuidou ku esnan ku ta papia bunita).

Wini poulo



Berdura kontentu, hende kontentu

Pa Nolly Oleana

Na luna di mei di e aña aki mi a bai di akuerdo pa skirbi algún artikulo den e korant aki tokante kultivashon di berdura i fruta segun e sistema tradishonal. Un sistema biologiko kaminda no ta uza produktonan kimiko. Banda di e echo ku no ta uza produktonan kimiko mi a skohe konsientemente pa un aserkamentu barata asina tur mi fiel lesadonan por produsi berdura i fruta riba Boneiru usando solamente produktonan ku ta disponibel riba e isla. Den e último artíkulo di e aña aki, mi kier atende ku diferente tópiko pa kaba kompletá un seri di 8 artíkulo. Ku e konosementu básiko di e 8 artíkulonan bo por kuminsa eksperimentá i bira un produktor di berdura òf fruta. Sea pa produkshon komersial of pa uzo propio.

Greenhouse

Eksperiensha a siña mi ku prome ku bo kuminsa praktiká kultivashon di berdura i fruta mester sòru pa e kondishonan básiko ta na ordu. Kuminsá primeramente pa traha un greenhouse ku ta hermetikamente será di moda ku lagadishi, yuana i otro animal riba 4 pia no por drenta. Un greenhouse en prinsipio no mester ta hopi karu. Ta rekomenda tur persona ku kier kultivá pa konstrui nan propio greenhouse. Tene bon kuenta ku e haltura di e greenhouse. Hende mester por kana aden. Pesey ami ta rekomenda un haltura di minimal 2 meter i mei. Pa e superfisio mi ta rekomenda na tur mi fiel lesado un grandura di 4 pa 4 meter.

Uza pa e “frame” palu i 2 pa 4 inch. Ku 20 pida palu di 4 pa 4 meter bo ta traha e “frame” den 1 dia i despues ta kubri e “frame” parsialmente ku reda di sombra. E reda ta optenibel na kualkier hardware of kompania ku ta bende artikulo pa mata i ta bin den kolo pretu of berde.

Por skohe pa buta plachi di zim parti abou di e greenhouse i parta riba di e zim no ta ser tapa. E gastunan ta baha e ora ey konsiderabelmente. Tin zim di 4 meter loke ta nifika ku 4 zim ta sufisiente. Si akaso un pida reda di sombra a sobra por uza esei pa kubri na e parti di e greenhouse na e banda kaminda direkshon ku bientu ta supla ku mas frekuensha. Eksperensha a prueba ku un greenhouse simpel manera ariba deskribi no ta kosta mas di $500.

E greenhouse aki ta simpel, ta krea un poko sombra, ta tene lagadishi i yuana pafo i ta wanta un poko bientu. Bientu, depende di su forsa tambe por hasi daño na mata.

Pa hasi uzo optimal di e greenhouse mester traha baki di tera i konstrui reki kaminda e mata ku ta kore pa krese bai haltu. Algun ehempel ta spinasi, kouseband, kòmkòmber, bonchi i asta patia.

Otro tipo di berdura of fruta por ser planta den un baki ku un profundidat di por lo menos 20 cm di tera. Kon pa traha tera fértil a ser ampliamente deskribi den artikulo 1 i 2.

Mirando ku simia di kalidat ta skars ta rekomenda pa planta primeramente den un pòchi chikí sea di papel of plèstik. Ora ku e mata yega un grandura di 15 pa 20 cm ta traspasa esaki den e baki nan ku tera fértil ku adelanta a ser prepara. Di e forma aki bo tin e garantía ku e mata ku a ser transpantá ta fuerte i saludabel. Ora di transplantá e mata chikitu pa e tera fértil mester tene debido kuenta ku e distansha entre kada mata. Mata ku no ta fuerte i saludabel por ser uza pa traha kompost. Dor di planta den pòchi chiki bo ta siña outomatikamente después di kuantu tempu kada simia mester prome ku e nase. Den un sgreft bo por mantene un registro ku lo yuda bo organisá bo plantashon i produkshon den un forma mas kontrolá.

No lubidá di tene kuenta ku tin mata ku ta duna produkshon henter aña i otro nan ta un kuestion di algún siman of luna.

Awa ta un faktor hopi importante, ta pesey mester tene debido kuenta ku evaporashon i mal uzo di awa. Pa evita ku awa ta kore bai por kubri e baki

nan di tera ku plestik parti paden di moda ku e awa no ta kore bai. Tambe por kubri e tera parti ariba ku material ku ta evita ku e awa ta evapora rápido. Den práktika por uza diferente tipo di material pa tapa e tera. Un di nan ta sas di palu, otro nan ta uza blachi di palu di koko, otro ta tapa e tera ku material ku ta isola e tera i prevení ku e tera ta bira muchu kayente.

Tin sierto persona ku e tendensha di planta berdura ku no ta krese fasil den nos klima. Esaki na hopi okashon ta frustrante. Mi rekomendashon ta: planta netamente berdura i fruta ku ta krese rápido i ta resistente den e klima kalor ku nos konosé. Tin berdura ku mester di awa tur dia. Tene bon kuenta ku e aspekto aki mirando ku awa di kranchi serka nos ta karu. Eksperensha a siña mi ku mátanan ku no ta resistente den nos klima ta haña malesa hopi lihe i ta duna un produkshon di kalidat inferior.

Kalidat di simia ta determiná tambe kalidat di e mata. Pa e motibu aki ta importante pa buska simia di kalidat i warda esaki nan den un bleki of boter di glas ku ta bon será. Simia nan ku apsorba humedat prome ku ser planta ta deteriorá na kalidat . Na hopi okashon ora habri un pakete bon será ku simia i warda esaki nan bèk, e sobrá di simia nan no ta nase mas. Ta bon pa evita ku guruguru por drenta den e saku of boter kaminda e simia nan ta wordu warda. Pa evita guruguru por uza un bloki di kamfer of un pida kamfer den e pochi of bleki.

Un faktor ku sigur ta determinante pa e kalidat i kantidat di produkshon ta e kantidat di nutrishon den e tera. Pa e motibu aki ta di sumo importansha pa keda alimentá e tera ku kompost of material orgániko un biaha pa siman.

Ora ku konstatá ku tin malesa den e greenhouse mester aktua rápido i ku e koutela nesesario. Buska riba internet ta kua malesa e mata tin i trata esaki ku un produkto naturalbiologiko. Produkto nan kimiko ta venenoso i ta traha negativo riba nos salu. Hopi tipo di malesa manera kanser ta ser krea dor di mal nutrishon of nutrishon ku ta kontene produkto nan kimiko manera veneno, koló artifishal i produktonan pa konservashon.

Finalmente mi kier desea tur mi fiel lesadónan felis dianan di fiesta. Den e aña benidero nos lo wak den kua forma nos lo kontinua ku nos aktividatnan pa kultivá berdura i sigui konsientisá nos pueblo ku produkshon di fruta i berdura.



Om het geheugen op te frissen over Cablegate heb ik het volgende van Wikipedia geplukt:

Op 28 november 2010 publiceerde WikiLeaks opnieuw een eerste groep vertrouwelijke Amerikaanse documenten die de Amerikaanse diplomatie in verlegenheid brachten. Bij het schandaal, cablegate genoemd, werden 250.000 Amerikaanse diplomatieke telegrammen (cables) openbaar gemaakt, die vanuit Washington verstuurd waren naar Amerikaanse ambassades. De vier dagbladen The New York Times, The Guardian, Le Monde, El País en het opinietijdschrift Der Spiegel hadden al eerder de beschikking over (een aantal van) de documenten en publiceerden deze tegelijkertijd op 28 november 2010. De berichten zijn verspreid over de periode 2007-2010, de meest recente uit februari 2010. De publicatie van de documenten werd onmiddellijk veroordeeld door het Witte Huis, dat beweerde dat door de publicatie talloze levens in gevaar waren gebracht.[30] In de weken die volgden werden steeds meer documenten naar buiten gebracht.

Spionage op de ambassades

Uit de documenten blijkt dat de Amerikaanse ambassades voor spionagedoeleinden worden gebruikt. Amerikaanse diplomaten worden niet alleen geacht informatie op diplomatieke manier (door middel van hun contacten en gesprekken) te verkrijgen. Zij moeten ook andere informatie vergaren, zoals creditcardnummers, frequentfl yernummers, vingerafdrukken, DNA-stalen, details van de iris, serienummers van wapens, gegevens over de beveiligde wagens en de gebruikte 'veilige' communicatiesystemen (zoals wachtwoorden en persoonlijke sleutels voor encryptie) van bepaalde personen. Zo werden de secretaris-generaal van de VN Ban Ki-moon en de permanente vertegenwoordigers van de Raad uit China, Rusland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk bespioneerd.

Andere conclusies

Uit de telegrammen kon een aantal conclusies getrokken worden:

• Het Amerikaanse leger heeft zich meerdere malen misdragen in Irak en Afghanistan.

• Angsten in Washington en Londen over de beveiliging van het Pakistaanse nucleaire wapenprogramma.

• Een aantal leiders van Arabische landen, onder wie koning Abdoellah van Saoedi-Arabië, koning Hamad ibn Isa Al Khalifa van Bahrein en president Moebarak van Egypte, heeft er bij de Verenigde Staten herhaaldelijk op aangedrongen Iran aan te vallen om zijn atoomprogramma te vernietigen en te voorkomen dat Teheran een kernwapen kan vervaardigen. Voorts heeft Israël gehint, bereid te zijn een nucleair Iran aan te vallen.

• Geert Wilders werd omschreven als 'een extreem-rechtse ophitser'.

• Verschillende Nederlandse diplomaten en ambtenaren

Wikileaks en de Zuid Amerikaanse regio

Door S. van den Eeckhout

In de afgelopen jaren is een enorme hoeveelheid telegrammen tussen de Amerikaanse regering en haar ambassades in de wereld openbaar gemaakt. De verspreider van deze telegrammen, Chelsea Manning, zit een langdurige celstraf uit – martelaar voor een eerlijker internationale politiek. Als een soort ode aan haar – toch wel het minste dat men kan doen – volgt hierbij een analyse van de telegrammen die betrekking hebben op de Caraïbische regio.

Correa


EDISHON DESÈMBER 2015 11 zouden de Amerikanen hebben geadviseerd hoe zij het beste Wouter Bos, destijds minister van Financiën, konden benaderen om alsnog in te stemmen met de verlenging van de militaire missie in Uruzgan.

Vanuit het perspectief van de Nederlandse Antillen is het interessant om te kijken hoe de Latijns-Amerikaanse regio uit de Cablegate verf komt. Het is natuurlijk een zeldzaam inkijkje in de diplomatieke keuken. De drie landen die in het boek: “The wikileaks fi les” worden behandeld zijn Ecuador, Bolivia en Haiti. In dit artikel beperken we ons tot Ecuador. De analyse is van Alexander Main, Jake Johnston en Dan Beeton.

Het hoofdstuk over Latijns Amerika begint met de boodschap dat de VS onbeperkt intervenieert als zijn belangen worden geschaad. Alle berichten die het tegendeel beweren, als zou de Monroe doctrine niet meer van toepassing zijn, zijn dus onwaar. De aartsvijand is nu niet de Sovjet –Unie maar Venezuela. Zo lomp als de interventies in Chili of Argentinië begin jaren ‘70, die neigingen tot communisme snel de kop in wisten te drukken, doet de CIA niet meer. Echter, nu er meer democratische regeringen zijn en er minder koude oorlogsdreiging is, is alleen de methode wat veranderd. Men gebruikt fondsen om politieke organisaties te stimuleren die “burgerschap” bevorderen, maar eigenlijk gewoon Amerikaanse belangen dienen. Via NGO’s als USAID wordt getracht om voor de VS aantrekkelijke politieke ideeën in een land geïmplementeerd te krijgen.

Deze softe ingrepen in de politieke handel en wandel mocht niet voorkomen dat sinds 1998 in een groot aantal Zuid Amerikaanse landen een linkse onafhankelijke koers wordt bewandeld. In 2009 is er een meerderheid van Zuid-Amerikaanse landen die tegen de zogenaamde “Washington consensus” is.

Het meest opvallende van dit drietal is Ecuador, omdat Ecuador sinds Rafael Correa er aan de macht is een opvallend stabiele periode van economische groei en politieke stabiliteit meemaakt. Voordat hij aan de macht kwam was er een groep bankiers die hem meteen uit het zadel wilden lichten. Mede met hulp van de Amerikaanse ambassade werd er geld vrij gemaakt voor groeperingen die tegen deze democratisch gekozen potentiele regeringsleider moesten optreden. Correa was tegen het IMF en tegen de permanente Amerikaanse basis in Ecuador. Door zijn rijzende ster veranderde het bankierspraatgroepje ter bevordering van

Amerikaanse belangen in een actiegroep die wilde voorkomen dat hij in 2006 aan de macht kwam. Het beleid van het IMF is jarenlang de reden geweest dat de economische gro

ei in Ecuador zeer laag was. Dit leidde tot grote armoede onder de Ecuadoraanse middenklasse, zichtbaar in een grote toename van zwervers in Quito, en grote winsten door een zeer kleine groep industriëlen. Door Correa zijn grote projecten begonnen ter verbetering van de infrastructuur - de weg van Quito naar Tena, in de Amazone, is nu goed begaanbaar. Voor dit artikel sprak ik met de inheemse politieke leider Gabriel Grutto. Hij leeft in het Amazonestadje Tena en legt uit dat sinds Correa aan de macht is Tena een hogeschool heeft, alsook betere medische voorzieningen. Ik bezocht een nierdialyse centrum aan de rand van de stad en de artsen leggen mij uit dat door dit centrum suikerpatiënten niet meer voor een eenvoudige spoeling naar het verder gelegen ziekenhuis moeten, wat een verlichting is van hun dagelijkse ziektelast.

Gabriel Grutto heeft ook een grote tamme slang, die hij tijdens de verkiezingscampagne van Correa in 2006 meenam wanneer hij rondtoerde met Correa. De politieke tegenstander heette Noboa, dus deze Indiaan schreeuwde steeds No Boa No! Tot groot vermaak van alle aanwezigen.

De Amerikaanse ambassade kabelde in de verkiezingen van 2006 door dat winst voor Correa de belangen van de VS fl ink zou schaden. Naar buiten toe gaven ze de indruk dat dit niet zo was: “de VS respecteert de keuze van het Ecuadoraanse volk” enz. enz.

Gevaarlijk voor de VS was de keuze van Correa om een mandaat te verwerven om het congres te ontbinden. Op die manier zou Correa meer wettelijke bevoegdheden hebben om nieuw beleid te voeren. De Amerikaanse ambassadeur Jewell regelde in 2007 een ontmoeting met de bankier Lasso om een gecoördineerde actie te ondernemen tegen de constitutionele plannen van Correa.

De voorzitter van de kamer van koophandel van Guayaquil kreeg een bericht van de Amerikaanse ambassadeur dat: “degene die een gecoördineerd alternatief voor de plannen van Correa weet te realiseren op een hoop geld kan rekenen.” Blz 500 wikileaks fi les. Dit bewijst dat de ambassade het oprichten van een pro-zakenleven fonds als een middel ziet om de plannen van Correa te verijdelen. Ondanks deze pogingen won Correa toch de

verkiezingen met 80 % van de stemmen. Vanaf dat moment kon Correa aan natuurbescherming doen, drugsgebruik als een zorgkwestie behandelen, in plaats van de voor Zuid Amerika zo schadelijke “war on drugs” en zeggenschap over voedsel en landbouw verkrijgen. Ook zijn er mogelijkheden gecreëerd om generieke medicijnen te maken, waardoor 20 % meer HIV patienten in Ecuador behandeld konden worden. Dit leidde er echter weer toe dat de Amerikaanse pharmareuzen samen met de Amerikaanse regering actie ondernamen tegen Correa.

Je zou denken dat met de komst van Obama er een andere wind is gaan waaien vanuit Washington, maar dat is niet zo. In 2010 is er zelfs een staatsgreep tegen Correa gepleegd, waarbij er vermoedens zijn dat de CIA betrokken was. Correa zette de Amerikaanse ambassadeur Hodges het land uit toen uit een Wikileaks telegram bleek dat hij naar de VS geschreven had dat Correa corruptie bij de politie tolereerde.

Conclusie

De VS is recentelijk net zo bereid om zijn belangen te verdedigen als tijdens de beruchte jaren van de Monroe doctrine. De manier waarop is echter gewijzigd. Dank zij de telegrammen van Wikileaks blijkt dat men nu meer gebruik maakt van “soft power”: geld beschikbaar stellen voor het zakenleven, pro-Amerikaanse organisaties etc.

"

Piska na liña ainda ta leu for di panchi.

(No kanta viktoria promé ku ora).

Wini poulo



Bondia,bontardi of bonochi depende ki ora bo tuma e prestigioso korant aki na man pa lesé.

Un felis Desember, un di e lunanan ku tin mas fiesta I preparashonnan aden. Esun di prome ta di senterklaas I su ayudantenan , ku poko poko ta kambiando di nòmber pa motibu di tur e diskushonnan rònt di dje hañando e nòmber di fiesta di mucha.

Despues ta sigui e fiesta di mas alegria ku e mundu kristian por selebra. Apesar ku hende ta konsentra mas tantu riba e komementu I bebementu tòg tin algu ku ta bria mas ku tur otro kos, esei ta e lusnan di diferente kolo ku nos ta dòrna nos kas, kaya I edifisionan kune.

E aña aki mi a hasi un estudio profundo pa mi mes riba e balor I motibu pa selebrá pasku I dikon tin tantu lus asina ku ta bria den e dianan aki. I ta klaro ku mi mester a bai Beibel pa buska e balor di e nasementu di nos Salbador. Buskando mi a haña mensahenan kla pa nos ku e Yu di pasku ei a krese bira grandi I a laga mensahe nan kla pa nos obedesé.

Mi no ta husga pero mi ta pensa ku tin hende ta hasi e bolontat di Dios ei sendiendo asina tantu lus. Siñansa ku Jesus a bisa esei di su Mes ku Te ta e lus di mundu.Den Juan 8:12. E ora ei Jesus a bolbe papia ku nan,bisando :’’Ami ta e lus di mundu”; Esun ku sigui Mi lo no kana den skuridat, ma lo e tin e lus di bida. Anke ku E ta papia akinan den e sintido spiritual, Tog akinan nos ta haña e siñansa ku Dios ta lus I ku e lusnan ku nos ta sende ta nifika ku nos lus a nase. Esei mester ta e nifikashon di tur e lusnan ku ta bria.

Si nos komprondé esei kisas nos lo bisa ku nos mester sende mas lus ainda. Den Mateo 5 nos ta mira di un otro lus ku Jesus ta papia di dje. Mateo.5:14. Boso ta e lus di mundu. Un stat situa riba un seru no por keda skondí. Den Juan 8;12 E a bisa ku Te ta lus, akinan E ta bisa ku ta nos ta lus. Ta ki ora nos ta bira e lus of ta ken ta e lus di mundu? Ta ora ku nos apseta ku nos ta pèrdí di nos mes naturalesa di pika I ku nos pidi Kristu Jesus bin biba den nos pa transforma nos bida, ku nos ta kuminsa laga e lus di e bida di kristu bria dor di òf pa medio di nos.

Mi gusta bai wak deporte, tin ora ku mi ta sinta banda di siertu fanatikonan ku ta lagami pensa ku nan a bin wak wega pa ensulta, refri, wes di liña, I nan kotrikantenan na boka grandi. E hendenan aki ta lagami pensa ku nan no tin e lus di Dios den nan bida, loke ku ta bria ei ta e lus mundano pagano Efesionan 4:29. No laga ningun palabra dañino Sali for di boso boka, sino solamente palabra ku ta bon pa edifikashon, konforme di e nesesidat di e momento, pa esaki por duna grasia na esnan ku ta tende.

Ruman si nos biba asina nos ta lus di òf pa e mundu òf humanidat nos lo ta apresia manera un “kerstboom” bunita dòrna. I esaki mester sosodé tur kaminda, na kas, trabou , skol, riba kaya, na kualke deporte òf unda parti ku nos ta. E siñansa aki nos ta haña den Mateo 5 ;15. Tampoko hende no ta sende un lampi pone bou di un kaha di midi trigu, ma riba un kandela, I e ta lusa pa tur ku ta den kas. Ruman; den e dianan aki si nos ta biba ku e komprendementu ku Kristu Jesus ta e lus di mundu I ku nos kier dorna nos kas, kura of palu di pasku esei no ta nada malu dorné bon dorná sabiendo ku nos ta propankanda ku Kristu Jesus nos lus a nase. Mi no ta kondenando esnan ku no ta dorna ku lus, pero si mi ta apoyando esnan ku ta dorna, I mi ke enkurashá esnan ku no ta dòrna I ku tin e lus di pasku esta Kristu Jesus den nan kurason pa nan tambe kuminsa hasié komo un muestro di apresio I balor I onor na Kristo Jesus. Mateo5:16. Laga boso lus bria dilanti di hende di tal manera ku nan por mira boso bon obranan I glorifiká boso Tata ku ta den shelu. Rumanan mas serka pasku nos yega mas e skrituranan aki mester inspira nos di e balor pa selebrá e nasementu di nos Señor Jesus Kristo.

Nos mester laga nos lus bria den nos kundukta en general, komo un bon esposa òf esposo; tata i mama, yu. Trahado i hefe,suidadano, deportista enfin tur kaminda ku nos ta. Rumanan ku Dios bendishona bo ku konprendementu I disirnimentu pa nos por tin un felis pasku e aña aki yen di lus tur kaminda prensipalmente den nos kurason. Un felis pasku ta mi deseo pa tur hende.

Pa Rudsel Mercelina

Skucha:

"Lus di Kristu Jesus"

Rudsel Mercelina

esun dozÈmber 2015 volumen 2 edishon 15

Documents