FblAblMH ЖУРНАЛSpZS С ЮРАЙГЫРОВ АТЫНДАГЫ

Павлодар memaekettik

ЩаЫг- УНИВЕРСИТЕТ!

ISSN 1811-1823

ФНЛОЛОГИИЛЫК СЕРИИ

1/2013ПМУ ХАБАРШЫСЫ ВЕСТНИК ПГУ

Ь.

\

ЭОЖ 821.512.122

д . Д. Э Miренов

MeUUhYP ЖУС1П КеПЕЕВ ШЬ IF А РМА Л А РЬIНДА Fb I ИСАБЕКИШАН ТУЛРАСЫ

Мак/алада Meuthyp Жуст Квпеевтщ «Исабек ишан» жоцтау влгцтдегг dim Щяама, вулиелЫ, емштк к,асиеттер1мен буюл Арцага танымал болган Исабек Мурапщожаулыныц ишандык, тулгасы талданып Kepcemijedi.

Атгары букш апаш журтына маг лум болмаса да, казакгын кен сахарасыныц эр тукгиршде, аймагында еЫмдер1 ел есшде жатталып, ездершщ енегел1, парасатгы ©Mi pi мен халыкка улп болып, жасаган кайьфымды iciMeH урпактан- урпакка аныз боп жеткен тулгалар аз емес. Солардьщ 6ipi - Сарыарканыц солтуспгш ала коныстанган Аргын елше танымал, д1ни агарту iciMeH айналыскан, дшдар гулама, осы ещрдел б1рден- 6ip дши жогары лауазым ишандык атагын алган, ел шлнде Исабек ишан атымен мэл1м болган Исабек Мураткожаулы.

Исабек ишанга катысты хатталып жазылган деректер жоктьщ касы, тек ел iiuiHfle ауызшатаралып журген гуламаньщ кереметтер!- (Я£ jU -кэрама) мен МэшЬур Жусш Кепеевтщ Ишан кайтыс болганда шыгарган мэрсия -жоктауы гана бар. Сондай-ак, сонгы кездер1 Исабек ишаннын Садуакас Fилманимен хат жазысып турганы жайында кейб1р ауызша машметгер, гумырнамасына катысты 6ipa3 деректер айтылып жур. Б1здщ карастырмагымыз, осы колда бар маглуматтарга суйене отырып Исабек ишаннын дши гуламалык, ишандык тулгасын зерделеу.

МэшЬур Жусштщ айтканына кулак койсак:03i - ишан журт бастаган, заты - кожа,С ей т а д а йэсш сондай таза [1,229], - деп

Исабек ишанньщ те пн кожа нэадЛд! араб журтынан таратып, атасы Мураткожа, бабасы Назар ишан - барлыгы да дщи лауазымды, аксуйектис, кожалык миссияны сактап, казак ш ш д ё дши агартушылык жолда кызмет еткендерш тшге тиек етедь

И сабек иш анньщ кожа н э с ш н е келетш болсак, жалпы кожалар Мухаммед пайгамбардыц алгашкы халифаларыныц урпагы екеш тарихтан мэл1м. НегШнен олардын миссиясы аджам (араб емес) елдершде мусылман дш ш таратып, уагыздаушы болды. К^ожалар казак арасында да халыктьщ дш и сауатын ашып, ш м -б ш м д 1 дамытып, ислам дж !н уагыздап, елд1 мусылмандандыруга улкен улес косты. «Ислам тарихы туралы шеж1ре деректерш е Караганда кож алардьщ аргы атасы А йубиден басталады . Мухаммед пайгамбардьщ туысы dpi куйеу баласы Эбу Эли ибн Талибтщ баласы Хусайыннан тараган кожаларды «сайд кож алар» деп атайды. Олардын б1разы Орта Азия мен Казакстан жерш мекендеген. Казактар арасында кожалар Шэмс1 Ахмед жэне Ш айх Бузырык деген eKi улкен тармакка белшедй Шайх Бузырыктан: Кожа Ахмет Йасауи, Арыстанбап, ал Ш эм а Ахмедтен: К,орасан кожа, Кырык садак, Диуана кожа, Баксайыс кожа, Ак кожа, Ж усш кожа, Сеш т кожа, Туржпен кожа, Цылышты кожа тарайды» [2,98].

Осы деректерге жэне ел аузындагы мэл1меттерге Караганда Исабек кожаньщ аргы атасы Мухаммед пайгамбар, Эз1рет Элщен («Сейдзада нэсш сондай таза») басталып, одан эр! Шэмс! Ахмедтен, Баксайыс кожа болып жалгасып кете бередь

Ещц Исабек ишаннын ишандык атагына келетш болсак, - парсы co3i «олар» деген III жактагы eciMfliicri биш редк Бул атак ислам дшш щ терт мэзЬабында сонын iiuiHfle Орта Азия мен Казакстан мусылмандарынын устанатын жолы «ЭЬлу сунна уэ жамага», ягни Имам Агзам мазЬабындагы дш и лауазымдар мен атактардын санатында жок [3,148-150]. Н епзш де иш андык дэреж е ислам д ш ш д е п соплык агы мньщ лауазымы болып табылады. Бул туралы Ислам тусшд1рме сездИ нде: «Ишан - почетное прозвище суфийского наставника в Средней Азии. Обычно ишан жил в обители, получая пожертвования, почитавшего его как святого. Звание ишан часто было наследственным. Ишан иногда становились во главе вооруженных выступлений против царских властей в Туркес гане вХ1Х веке» [4,109], - деген аныктама бередь

Ишандар Кдзакстаннын орталыгына Туркютан, Орта Азия жактан келген дш екшдерь Ягни, «Казакстанга дши устаз-имамдар, молдалар Орта Азия Бухара мен Ташкент жагынан келетш-д1, - дейд1 Акжан Машанов, - Булардын д е т исламныц гылыми-гакли жагы емес, накли-гурпи жагында тэрбие алгандар болатын. ¥лы кбек дэу1ршде гылыми-гакли багытты кулаткан елдщ сонан кеш нп гылымы сынаржак накли, софылык турге айналганы белгш » [5,90 ].

Ягни, казак арасына ишандар о н т у с т ыклымнан - Турюстан, Бухара, Самарканд жактарынан келш, халык арасында сауат ашу, гибадат уйрету кызметш аткарып журген жогары дши бш!м1 бар, дш гылымын жет1к

серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ. 2013. N91 39

40 _____ ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ___________________твтмтш&яжтжшзшшшштятшшьштвжтмязяшятэтменгерген сауатты адамдар болган. Исабек ишаннын дши сауатына келеек,МэшЬур Ж уст былай дейдк

F ылым хал, Fылым калды бшген тамам,Айырган хак пен бутыл, хал ал, харам -Fылымдарды койылган кеншне,Жшттер, бар ма ешй ондай адам ?! [1,232]

Осы шумакта Кудайлык жэне Адами гылым- б ш м н щ барлыгыкамтылган, ислам дШнще болсын, баска дшдерде болсын будан баска гылымда, таным да жок.

Таркатып айтсак, «Fылым хэл - Ц» немесе хэл wiMi - сопылыкдуниетаным. Ятн сопы галымдарыньщ айтуынша хал LniMi (Ахмет Иасауйде-хикмет) рационалды ойлау аркылы игершетш гылым емес, тжелей журекке(кецш ге, калбке) бершетш, тек журекпен сезшетш ш м - жан гылымы.Сондыктан хэл ш мше тек акикатты сез!ну, хакты тану аркылы гана жетедьМунда б1рнеше турак- макамдардан етш, шаригат, тарикат, магрифат, хакикатшмдерш толык менгергендер гана хакты таниды, жаратушымен кауышады. *Оны сезбен айтып жетюзу мумкш емес, акиатка жеткендердщ вз1 оны эртурл! сеэшедь бйткеш эр адамньщ болымысы, мшез-кулкы, психикалыкжайы 6ip —6ipiHe уксамайды. Сондыктан сопылык поэзияда сопы акындархал шмш менгер1п, хакпен кауышкан ездершщ сез1'мдерш эртурл1* аллегория,символдармен керкемдейш.

Хэл ijiiMiH дэстурл1 ислам галымдары «батини илм» немесе «батиниамал» дейд1, ягни iuiKi жан-дуниещи жетщщретш LiiiM, иманды журекпенкабылдау жолдары. Шэкэр1мнщ философиялык, дани танымдык елендер1ндебул термин «кек1рек кез», «кещл коз» деп колданылады. Мэселен, «Жанденеден жалыкты» еленшде:

Мына кезд1 калдырып,Кешл кез1н кез1ц кыл.Бас кез1нмен кангырып,¥кпай койсан езщ бш [6,86], - десе

«Мен адамньщ таппаймын енертеш» елещнде:Сокыр бммес жарык пен карацгыны,Кенш кез! сынасын болса MiHi,0лмей турып дэлелш ез1‘ме айтсын,MeHiH дауым айтылмас влген куш [6,93],

— деп акикатты, жаратылысты «бас кез1мен» карамай, «кен!Л кез1мен»сезш деп отыраган философ акыннын «ар тузейтш гылымы» осы хэлijiiMi нeгiзiндeгi таным. Мэшекен де Исабек хаз1реттщ хал щЩн теренмецгергенд1пн томендеп создермен дэлeлдeйдi:

Ашылган кереметпен батин кв31,Таска танба баскандай айткан сезь

Сушкп Ьэм Kepiicri, жомарт, эдш,Бар ед1 келкпеген кай мшезк

Хэл iniMiH менгеру ушш алдымен ахлакты (мшез-кулыкты) кемлденд1ру керек. Осы аркылы адамды кемелдшжке жетк1зед1. Жан-жакты рухани жетшген адам Кудайлык танымга жетедГ Жаксы мшезбен гана непзп муратка жетуге болады. Исабек ишанньщ да керкем Mine3i жогарыдагы шумактагы «Сушкп Ьэм Kepiicri, жомарт, эдш, Бар ед1 келкпеген кай м ш езт- нагыз имани мшез, ишандык мшез.

Ьайбатын бар-ды эдш Омардайын,Тузеттщ шаригаттьщ 3p6ip жайын.Кувдйз -кулю, тун болса уйкы кермей,Дш iciH 6epiK ту ттьщ со лар дай ы н .Шыншыльщ Эбубэюр Сыдыктайын,Жомарттыгьщ сахаба Садуакастай,БибаЬа ол кибрит ак, мэрмэр тастай.Суннэт!н пайгамбардьщ мугкам туткан,Кэнекей KiM бар efli содан баска-ай.

Бул жерде Исабек ишанньщ бар болымыс тулгасы ашылган. Ислам тарихын жаксы бшетш МэшЬур Жусш Исабек ишанды апгашкы халифтердщ, сахабалардын мшез!мен, icTereH 1с-эрекеттер1мен улп тутып мадактауыньщ ce6e6i де жок емес, булардыц ислам дшш турактандыру жолындагы жанкиярлык ерл iicrepiMeH катар, ахл актары ны н (м i нез-кул ы к) керкемдтмен, елге улп, ислам гуламаларына танымал болган. Шындыгында да, мусылман жазбаларында алгашкы терт халифтьщ эдш, шыншыл да тура мшезд1 болгандыгы туралы маглуматтар кеп жазылган. Мэселен, Эбу Бэюр (572- 634) - бшйкке кумарлагы жок, ете биязы мшезд) адам eTin суреттелед1. Ол мемлекетпк саясатка ислам дшш непз етущ алгаш енпзген адам [2,20].

Омар бин эл-Хаттабтты (585-644) сунитпк тарих дэстур1 аскан эдшетп билеугш eTin керсетедц ол такуа мусылмандарга адал, жауына ракымсыз, халифалармен салыстырганда ете карапайым, сыпайы болган [2,142 ].

Осман бин Аффан (575-656) ез заманында эдептшпмен аты шыккан ушший такуа халиф [2,143].

Сондай-ак сахабалардын шпнде Сагид ибн Эбу-л-Уаккас - саудагер болган. Эбу Бэюрдщ себепкерлтмен мусылман болып, Ислам рухын аскактатып, туын желб5ретуге улкен улес коскан сахаба. Исламды кабылдаганнан кейш жомарттыгымен де аты шыккан.(А дьщ отыз сепзшни кара сезшде де бул сахабанын есiмi аталады. Э.Э).

Мше. Исабек ишаннын да халык жадындагы ислами тулгасы, керкем MiHe3i, эдш, жомарттыгы осылай сакталып калган.

Хал ш мш окудагы максат - халыкка пайдалы болып, кызмет ic геу, ел ini к керепне жарау. «Fылым, бш м (acipece, хэл ш!м1) аркылы адам e3i прш ш к

серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ. 2013. №1 41

42 ____ ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ__________________т№М№Шштшшшш№№шяшщшв!вШш№№№эжш<я&т9вшшзтefin отырган отырган когамдык емГрш, буил болымыс тгршшкл жэнежаратылыс элемд1 мэнге толтырып рухани шапыкка 6aneyi тжс» [7, 208].Мунынез1 адамдардын 6ip-6ipiHe деген адамгершинк катынасы, кайырымдыle i, 6 ip -6ip iH e кемеп. 01*прд|цмэн1 де осы. Исабек ишаннын осы хэл шмшесай кайырымдылык эрекет1 де мол болган:

Ыкылас берген адамды артык кутке н,Ата-анадан ол артык тэрбие еткен.Панасына саялап барган адам,Дуние, ахирет максатка б1рдей жеткен.

МэшЬур Жусш Исабек ишаннын ем1рнамасына катысты жэне онын ак кеадлдап, жомарттыгы жайлы мынадай 6ip дерек келтсредк «Eipi халфе, 6ipi ишан болып турганда Жолбарыс диуана, Шала диуана - ею диуана Исабек ишанга конак болып отырганда, Исабек ишан сурапты: - Диуанам, Коныр капай, мен капаймын, мейман кутуге, - деп.

Сонда диуаналар айтыпты: - Халфекемдш тепелеме, с!зд1к! сипалама, -деп.

-Рас, рас, - деп ишан карк-карк култп» [8,266].Бул сопылык тэсшде сухбаттасу аркылы муршидтердщ хак пен

батилды, ягни шындык пен жалганды капай танитынын аныктау эд1С1. Осындай сухбаттасу аркылы муршидтер ездержщ муридтершщ хэл шщш каншалыкты дэрежеде менгергенд1гш кайды. Бул жерде де Исабек ишан диуаналарга сауал тастай отырып, диуаналардын хак пен батилды - акикат пен жалганды капай ажырататынын сынайды. Егер диуаналар конак eTin отырган Ишекещп OTipiK мактайтын болса, онда олардш жалгандык болар ед1. Сондыктан диуаналардын шындыкты айтып отырганына Ишекец де «Рас, рас», - деп, кулш ризашылыгын 6wflipyi, койган сауалына канагаттангандыгын керсетед?. Ал, сопылык дэстурд! бшмёйтщ карапайым адам болса мундай жауапка, сез жок, рен1ш бшд1рер ед1.

Хэл шм1не катысты атакты ислам ойшьшы Эбу Хамид бен Мухаммад эл- Fазапи эт-Тусидщ «Илми ладуни» енбеп жэне Typxi сопылык агымынын Heri3iH салушы Кожа Ахмет Йасауид1ц «Диуани хикмет», «Факырнама», «Мирату-л-кулуб» атты рисалалары бар. Осы енбектерде Хэл 1л1мi таркатылып айтылады. Ocipece, Ахмет Йасауи дуниетанымында хэл iniMi нагыз шынайы гылым болып табылады. Йасауи LniMiHAe сез, ic, М1нез-кулык жагынан жэне бшм, таным тургысынан парасатты болып жетйпген, толык адам болу ушш - шаригат, тарикат, магрифат жэне хакикагта кемелджке жету керек деген тужырым жасайды. Бул енбектермен Исабек ишаннын жете таные болып, осы жолдардан етш, хакикатты танып, кемелд1кке жеткен(н МэшЬур Жус1п:

Шаригат, магрифатын тэмам еткен,Тарикат, хакикатты жары еткен,

Немесе:Дарига, бу шамада еттщ, кеттщ,Б1здей гафил сорлыны арманда еттщ.Серкеаз суга тускен кой мысалды,Уа, дуние, ap 6 ip жакка тешчреттщ Ilep im T e терт мукарраб хакикаттан,Терт пайгамбар жол ашкан магрифаттан.Эбубэмр, Fумар, Гусман, Тали,Олар дур улп шашкан тарикаттан.Шаригаттьщ терт имам туткан жерй Тугендеуге керекп ердщ epi.Кэмш мурид етегш тутпаганньщ,Болады деп айтады шайтан nipi, - деп ж елтели

Ал «Кал LniMi - Ц» 50» - адамнын акылы мен сырткы сез1м мушелер! аркылы кабылданатын физикалык, дуниелк, еткшип кубылыстарды зерттейтш теориялык бшмге непзделген эмприкалык бш м. Немесе буны тэн гылымы дейдь «Адам бул ш м аркылы тэн, дене, зат, материяны - болымыстьщ сырткы кубылмалы KepiHicTepiH гана зерттей алады» [7,207]. Ягни кал ш мш е жататындар Куран карим, тэфсир, хадис т.б дши танымдык гылымдар мен катар жаграфия, астрономия, логика, алгебра сиякты дуниауй гылымдар жатады.

Жогаргы дши медереселерде кал шмш менгертетш пэндер мшдетп турде окытылган. Ce6e6i жогаргы дши бш iM any ушш он ек1 пэнд1 менгерш, сынактан еткеннен сон гана шаЬадатнама, хатыршат (аттестат) бершетш болган. Бул женшде МэшЬур Ж у с т Цамариддин каз!регл жоктаган жоктауында жаксы мэл1мет береди

Fылымды он eKi пэн тэмам бшген,Iiui-тысын толтырып TsnipiM берген,Шаригаттын uiereci дш туткасы,Туламаньщ алды ед! кезбен керген [ 1,253],

-дей келе, «Гылым сарф», «Гылым наху», «Мантик», «Кэлам», «Тассауф», «Г ьшым фикЬ», «Хадис», «Тэфсир», «Мухтасар», «Бидан», «Шарх Габдулла», «Гауамил» сиякгы пэндерд1 Ti3in береди Булардын Heri3i Куранды тэжуитпен дурыс окытып, маганасын тэпарлеп, тэуилдеп менгерту ушш окытылатын пэндер мен шарги зандар мен дши дуниетанымга катысты гылыми ттаптар. Исабек ишаннын бул гылымдарга да жуйрж екенш жогарыда «Гылым хал, Г ылым калды бшген тэмам», деп МэшЬур Ж уст андатып еткен.

Осы мэл1меттерден каганымыздай, Исабек ишаннын сопылыктын теориялык жагын ете жетк менгерш, аймакта улкен тассауф шмшщ гана емес, дэстурл! ислам дшщ гуламасы, жогары лауазымды ишан болганы кершедп Ишандык атак сопылык жолда журген кез-келген дэрушке бершетш

серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ. 2013. №1 43

44 ______________ ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ____ _____ттят*.1^яштт&т$№ятт№тшж№(т№%тт%9тть9т1тэтт1лауазым емес, арнайьг сопылык бауырластыктын шрлерц ишандары баскосып, nipre кол лаган, хэл гылымы мен кал гылымыньщ сынактарынансуршбей еткен, муршидтщ алдында мурид мухлис болгандарга бауырластыкшайхтарыныц уйгарымымен тагайындалатын жогары дши тассауфтык атак.Ишандардын артынан мурид ертш, шэюрт тэрбиелеп nip болуга толык кукыбар. MiHe, Исабек ишан да осындай сындарлы сынактан eTin барып ишандыклауазымды иеленген.

Баянауыл-Кереку onipiwie Бухарадан окып келген Коныр халфе, Тэшкен медресесшде бшм алган Жусш ишан, Турюстаннан йасаушнк тассауфтщ кыр-сырын менгерт келш, 3iKipmi болган Файзолла ишан, Кызылжардан Сейфолла хаз)ретке кол тапсырып мурид боп кайткан Курман абыз, Мир- Араб, Кекелташ медереселершде бипм алып он eKi пэшп Tyrecin, гулама боп кайткан Камариддин ахун сиякты т.б.дшдарлар болган. Солардын бэршен де дши гуламалыгы жагынан ен беделд1ск

Канша ишан, канша мурид шыкса дагы,Bspi де Ишекемнен 6ip аспады,

- деп МэшЬур Жусштщ айтуынша Исабек ишан болган сиякты.К̂ олда ешкандай деректердщ болмауынан Исабек ишанньщ кандай

сопылык агымды устанганын, мYpшидi юм, кандай nipre кол лап мурид болганын аныктау мумкш болмай отыр. Тек кана Орта Азия мен Цазакстанда кен тараган йасауийа немесе накшбандийа сопылык бауырластыгынын 6ipiHiн жолында болды деп болжауга болады. Ал, оньщ шрлер1, ягни муршидтер5 жайында МэшЬур Жусш:

ГНрлерщ Шайых БаЬадур, колдап Кутыб,Аглайы галиында болсын жанын,

— деп 6ip-eKeyiHin атын атап етедьАл Исабек ишанньщ e3i мацайына мурид жинап, nip болганын МэшЬур

Жусш жоктауында, да кара сезшде де кел^ред!: «... Бул Исабек ишанга Бауыр, Канжыгалы, Ереймен, Аккол, Жайылма, CuieTi бойы, Омбыдан берп журт тугел1мен мурид мухлис (колжазбаны кеипрушшер KiTanTa «М1хл1з» деп кате жазган. Э.Э) болып, бала болган. ЭЫресе, Карабужыр, Тентек аса ыкылас койган ел» [8,266 ], - деген дерепн мэрсиясында нактылай туседк

Аккол мен Жайылмада аз жыл турдын, nip болып, мурид бастап дукен курдьщ. брюмнщ кеншндеп датын тауып,Bip тускен сэулеа едщ жарык нурдьщ.

Исабек ишанды тек кана 63iHiH муридтер1 гана емес букш халык эулие санап, n ip тутты. Ерекше дшдарлыгымен, дш жолына KipuriKci3 бершгендтмен, елге icTereH шарапатымен эулиел1пмен халыктын курметше боленген касиетп тулга болды. Оньщ эсфесе халыкка типзген шарапаты мол едк

Жан efli шарапатты дадкы жеткен,Кэнекей, юм бар ед1 одан еткен.Турл1 ауру, шерменде де, TinTi наукас,Жазылып сау- саламат болып кеткен.К еза з келсе алдына кезд1 болган,Т ш пз келсе сейлейтш тшд! болган.Не дегенш кудайым кабыл етш,Мудлы, кэрш алдына бэр! толган.Садыраудыц себеп болган кулагына,Аксактын дауа болган аягына.Жын -шайтаннан кутылып халис болган,©31 тупл суйкенсе таягына.Баласы жок катынга бала бггкен,Панасында кун керш кашып -жеткен.Эр мунлыньщ кажет1 дауа болып,Кудайым дэрежесш артык еткен.Кол-аяксыз домалап калган дертп,Сау-саламат жазылып турып кеткен.

Бул дауанын, шапагаттын бэрш М эш Ьур Ж усш кез1мен керген , халыктын куанышына куэ болган - 6api акикат, 6spi де шындык. K,a3ipri гылым мен техника дамыган заманда мундай наукастардьщ дертш е араша тусет1н дэр1герд1 табу киынныц -киыны, жок десек те кателеспейм^з. Исабек ишан АллаЬ тагаланын суш ки кулына берген куатыньщ аркасында осындай шарапатты iciMeH т э у т , сонысымен де эулие.

Исабек ишаннын эул и ел тн айгактайтын дэлелдер онын кереметтери Карама-^ J - араб тшнде«жомарт болу» деген сезден шыккан, эулиелердщ

жасаган табигат кушшен тыс гажайыптары. Ислам пэлсафашыларынын айтуынша эулиелер такуалыкт1ршийктщ, д'ждарлыгынын, кудайшылыгынын жэне баска i3rlniicrepiHiH аркасында карама жасай алатын касиетке ие болды. Дши ктсаптарда, тассауфтык шыгармапарда караманын су бет^мен журу, алые жерден тез келу, аштыкка, шелге шыдамдылык, жаудан, жа ы андардан сактану, дуга куд!рет1, к ертк ел дж сиякты т.б. турлер '1 кеп жазылады. Сопылардын nipnepi, ишандар караманы е з ш эк’ф тт ер ш е лайы ксы з

| максаттарга*. атак, абырай, лыкка, зулымдыкка, мактан уш ш , непзстз \стерге кол жеткгау ушш пайдалануга тиым салады. Карама мен мугжиза

| арасында айырмашылыктар бар. М угжиза - табигат зандылыгынан тыс,I адам мумкшд1гшен жогары жузеге асатын Алланьщ пайгамбарларга берет'ш

кызметт Нух пайгамбардын кеме жасап ез кауымын, макулыкаттарды, I ес1мджтерд1 топан судан алып калуы, М уса пайгамбардын аса таягымен 1 тещзд! как белу! сиякты т.б. мугжизалар бар. Ал караманы тек эулиелер I гана керсете алады.

46 IS S N 1811-1823. Вестник ПГУюае1етавя»я1ящ|вжэ^1та8та1и81 т а ^ |е8№а|»д1ст|вяиюеэвздаа1>а»вввшд№а1Исабек ишанныц жасаган караматтары халы к аузында куш бупнге дейш

айтылады.Сонын 6ipi былай баяндалады: «Жазгытурым Шщерп езеж тасып жаткан кез. 0зен тусындагы талдыч тубше кел in, езеннен еткенде су болмас ушш, шннде Исабек ишан бар, 6ip топ адам сырт кшмдерш шеше бастайды. Сол кезде тал арасынан урылар шыга келш:

- Колдарындагы кжмдер1нд1, кел1ктер1нД1 тастандар да, ездерщ журе бер1-ндер! - дейдк Сол кезде 6ipeyi турып:

- Б1здщ мулюм1зд] алсан да мына жштке тиюпе, бул керемет иес! болайын деп турган жшт ед1, - дейдк Сонда урылардьщ 6ipeyi турып:

- Ол жйтгщ эулие болса, ана ушып келе жаткан алты аккуды алдыма экеп кондырсын! | дейдк Сонда Исабек ишан отыра калып дуга окиды да, алты акку темендеп, канкылдап элп урынын алдына келш конады. Сонда уры:

- Б1з жанылдык. шырагым, сен атынды бермей-ак кой. Талдын ар жагында б!зд1н олжамыз жатыр, 6i3 саган соны береШк, сен ал, - дейдь Исабек ишан:

- Жок, рахмет, алмаймын, б1зд! езеннен етгазш ж1берсевдер болды, - дейд1.©зеннен eT in алып 6ipa3 жер журген сон, Исабек ишан касындагы

жолдастарына:Кап, мен 6ip кателш ж1берд]‘м —ау, - дейдкСонда 6ip жолдасы:Ci3 ешкандай кателж ж^берген жоксыз, «алты аккауды алдыма кондыр»

дед1, кондырдыныз, «олжадан ал» дед|', алмадыныз, - Дейдь Исабек ишан:Сендер бшмедщдер, кундердщ кушнде менщурпагымньщ 6ipi туткында

болады-ау...! Мен алты аккуды туткын етпм гой.., лап кетпм- ау.., - дейдьКейш, 1937 жылгы зуламатта Исабек ишаннын 6ip урпагы турмеге

тускенде, осы окиганы халык eciHe алып, эулиенщ кереметппне, болжагыштыгына кайран калган дейд1 кене кез кариялар.

Будан кайтынымыз ец алдымен, Исабек ишаннын табигат кушнен тыс гажайып жасай алатын эулиелш касиетш корсете алуы, карама жасалганда эулиёшц касында б1рнеше адам болган, олар бул гажайыпты ез кездер1мен керген, оны ел iuHne таратушылар да осы куэгерлер, сондыктан мунда ешкандай жалгандык жок, нагыз эулиедж эрекет. Екшщщен, бул жерде караманы лайыксыз максаттарга. кереказ icTepre пайдапанбау шартыньщ бузылуы. Ce6e6i, эулие караманы адамдардьщ айтуымен, опндамен жэне де, ец бастысы, урылардан кутылу уцпн ез максатын кездеп, непзЫз жасап отыр. ©йткеш «карама уэлилерге олардын тандаган жолдарынын дурыстыгы ушш бершген сый, оны дабыралауга болмайды» [2,84]. Исабек эулиенщ аккуларды лап кеткеннен кейшп артынан тэубага Kenin exiHyi, осыны керсетед]. Ушшилден, эулиенщ кершкелдк, болжагыштык касиел - кундердщ 6ip куш урпагы ньщ 6ipi усталып камалатынына капапанып, кейщ эулиенщ айтаканыньщ шындыкка айналуы осыган дэлел.

Исабек ишанньщ халык жадында сакталган баска да карамалары жеткшктц тек соларды жинактап, хатка Tycipin, зерттеу кажет. Сонда оньщ эулиелйс тулгасы ашыла туседь

Туйшдейтш болсак, 6i3 МэшЬур Жусштщ шыгрмаларындагы (мэрсия- жоктау, карамалар туралы жазбалары) Исабек Мураткожаулыньщ ишандык, дшдар гуламалык, эулиелж, тэуштж касиетш барынша ашуга тырыстык. Эулиенщ бул атак, касиеттерш жалпы мусылмандык руханияттан, эЫресе казак мусылман мэдениетшен тыс белек алып карауга болмайды. Ойткеш кез келген когамдагы адамды рухани тургыдан дамытып, бЫ мж жетишрш, ахлактык жагынан кемелденд!рш, тулгаландыратын когадык-саяси, рухани- мэдени жагдайлар екеш ce3ci3.

Э Д Е Б И Е Т Т Е Р T I3 IM I

1 МэшЬур Жусш Кепейулы. Шыгармалары. 1 том. - Павлодар : «ЭКО» Е0Ф, 2003 .-436 6.

2 Энциклопедия «Ислам». - Алматы : Казак энциклопедиясы, 1995. -2 7 2 б.

3 Ислам. Энциклопедиялык аныктамалык. - Алматы : «Аруана Ltd » ЖШС, 2010 .-592 б.

4 Гогиберидзе, Г. М. Исламский толковый словарь. - Ростов на Дону : Феникс, 2009. - 266 с.

5 Машанов, А. Эл-Фараби жэне А. - Алматы:Казакстан, 1994. -192 б.6 Шэкэр1м. Иманым. - Алматы : «Арыс», 2008. - 322 б.7 Ислам философиясы. 4-том. - Астана: Аударма, 2005. — 534 б.8 МэшЬур Жусш Кепейулы. Шыгармалары. 9-т. - Павлодар : «ЭКО»

Г0Ф , 2006. - 366 б.

Павлодар мемлекетпк педагогикалык институты, Павлодар к.Материал 11.03.13 редакцияга туст1.

А. Д. АмреновОбраз Исабек Ишана в произведениях Машхур Жусип Копеева

Павлодарский государственный педагогический институт, г. Павлодар. Материал поступил в редакцию 11.03.13.

A. D. AmrenovThe image of Isabek Ishan in works of Mashhur Zhusip Kopeev

Pavlodar State Pedagogical Institute, Pavlodar.Material received on 11.03.13.

серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ. 2013. Ns1 47

В статье раскрывается образ ишана Исабека Мураткоэ/саулы в которой оплакивал Машхур Жусип Копеев в своей поминальной песне «Исабек ишан», он был знаменитым религиозным знатоком, святым чудотворцем, лекарем, известен по всей Сарыарке.

The article deals with the personality o f Ishan Isabek Murat/cozhau- lyknown throughout the Saiy-Arka as a connoisseur of religion, saint and lamented in the elegy ‘‘Isabek ishan ” by Mashhur Zhusup Kopeeev.

fo o n f 10П т10£чз. в ест ни ки / У __________