franšizing kao specifičan oblik finansiranja

Franšizing kao specifičan oblik finansiranja


SADRŽAJ

UVOD ....................................................................................................................................... 2

1. OSNOVNE ODREDNICE FRANŠIZINGA........................................................................3 1.1. Historijski razvoj franšizinga ................................................................................ 3 1.2. Pojam franšizinga .................................................................................................. 3 1.3. Podjela franšizinga ................................................................................................ 4 1.4. Tipovi franšizinga ................................................................................................. 5 1.5. Organizacioni modeli franšizinga ......................................................................... 6 1.6. Elementi franšiznog poslovanja ............................................................................ 7 1.7. Šta treba da sadrži franšizing sistem poslovanja .................................................. 8 1.8. Pogodnosti franšizinga .......................................................................................... 8

2. UČESNICI U FRANŠIZINGU.............................................................................................9 2.1. Davalac franšize .................................................................................................... 9

2.1.1. Prednosti i nedostaci franšizinga za davaoce franšize ................................ 9 2.2. Primalac franšize ................................................................................................. 10

2.2.1. Razlozi za franšizing iz ugla primaoca franšize ....................................... 10 2.3. Odnosi koji vladaju unutar franšize .................................................................... 11 2.4. Organizaciona kultura u sistemu franšizinga ...................................................... 11

3. DJELATNOSTI U KOJIMA SE PRIMJENJUJE FRANŠIZING.....................................12 3.1 Franšizing u hotelijerstvu ..................................................................................... 12 3.2 Franšizing u turističkim agencijama......................................................................14 3.3 Franšizig i lanci brze hrane....................................................................................14

ZAKLJUČAK...........................................................................................................................16

LITERATURA..........................................................................................................................17

1


UVOD

Specifični oblici međunarodnog poslovnog finansiranja omogućavaju da se finansiranje i poslovne transakcije prilagode konkretnim potrebama poslova i projekata, i u tom pogledu nude određene prednosti nad klasičnim oblicima finansiranja ( kredit, finansijski instrumenti tržišta kapitala itd). U ove specifične oblike finansiranja ubrajamo: lizing, faktoring, forfeting, franšizing, time sharing i finansijski konsalding.

Franšizig je široko rasprostranjen i opšte prihvaćen metod u cijelom svijetu.Predstavlja svojevrstan oblik saradnje u području prodaje roba i uslužne djelatnosti. Mnoge firme su zapravo zahvaljujući franšizing sistemu poslovanja dosegli sam vrh uspješnosti. Franšizing poslovi su u najvećoj mjeri doprinijeli prodoru i širenju poduzetništva na skoro sve privredne grane i djelatnosti, a najprije na polju usluga.Ugovor o franšizingu se smatra jednim od najznačajnih instrumenata poslovne saradnje u oblastima turizma i ugostiteljstva,kako na domaćem tako i na međunarodnom planu.

U ovom radu cilj je da ukažemo na značaj franšizinga kao novog koncepta poslovne saradnje. Takođe da su njegovi nedostaci svakako zanemarljivi u odnosu na prednosti ovog savremenog načina poslovanja.

2


1. OSNOVNE ODREDNICE FRANŠIZINGA

1.1 Historijski razvoj franšizinga

Riječ franšiza dolazi od francuske riječi (franchise) u riječi franc, koja označava privilegiju ili slobodu. Termin franšiza označava specijalno pravo, privilegiju ili slobodu dodijeljenu pojedincu ili grupi. Odnosi se na privilegiju da bira i slobodu da bude biran u politici, pravo državljanstva, slobodu govora i ponašanja.

S vremenom je koncept franšiznog poslovanja napredovao kao i ekonomija zemalja koje su ga primjenjivale. Franšizing se u poslovanju koristi više od jednog vijeka, od 1863 god1. Kao prve firme koje su se bavile franšizing poslovima obično se navode: Singer Sewing Machine Com., General Motors, Coca-Cola.2

Moderan franšizing vezuje se za ime Rej Kroka, osnivač McDonald’s korporacije. Prema ugovoru sa braćom McDonald’s, Krok je stekao pravo da odobrava franšize za restorane koji će, kako po izgledu, tako i po načinu njegovog poslovanja biti identični već uspješnom restoranu u Kaliforniji.

1.2. Pojam franšizinga

Franšizing je sve značajni način međunarodnog poslovanja. Prema tome postoje različiti pristupi u određivanju ovog rasprostranjenog oblika poslovanja.

Franšizom primalac franšize, samostalni trgovac ili poduzetnik priznaje davaocu franšize direktnu ili indirektnu naknadu prava da određene proizvode i usluge plasira korištenjem imidža, imena, zaštitnog znaka, simbola i drugih zaštitnih prava franšizera, kao i njegovih tehničkih i proizvodnih iskustava, vodeći računa o sistemu organizacije i marketinga koje je franšizer razvio, pri čemu franšizer s jedne strane garantuje franšizantu pomoć i savjet, a s druge strane kontroliše održavanje svoje poslovne koncepcije i njeno provođenje putem instrukcija.Franšizing predstavlja oblik saradnje prema kome davalac sistema koji je stvorio poseban način poslovanja, ima izgrađen poseban korporativni imidž i brend i jedinstvene proizvode i usluge, uz naknadu daje korisniku pravo korišćenja poslovnog sistema, imena, reputacije, proizvoda i sistema usluživanja.

Iako postoje različite varijante franšiznog sistema i ugovora, tri elementa su psnova svakog od njih a to su:

(renomirani) brend, izgrađen i prepoznatljiv poslovni sistem, naknade za korišćenje.

Poznati brend i izgrađen i prepoznatljiv imidž i reputacija uslužnog preduzeća, daju mogućnost svim učesnicima franšiznog sistema da imaju koristi od toga kao i od nacionalnih i lokalnih promotivnih kampanja koje preduzeće sprovodi. Treba napomenuti da se ponekad

1 Kozomara. J., Spoljnotrgovinsko poslovanje, Ekonomski fakultet, Beograd, 2005, str. 4922 Omerhodžić. S., Finansijski menadžment, Ekonomski fakultet, Tuzla, 2007, str. 495

3


dozvoljava korisnicima franšize da zadrže neke svoje prepoznatljive elemente i označavanje, ali to se precizno definiše prilikom potpisivanja ugovora.

Franšiziranje se može tretirati kao objedinjavanje raspoloživih sredstava i sposobnosti. Davalac franšize ulaže početni kapital, znanje i iskustvo, a primalac franšize daje svoj doprinos kroz dodatno ulaganje kapitala, motivaciju i poslovno iskustvo na mnogim i različitim tržištima. Franšizing je složeni, sveobuhvatni poslovni odnos, a ne samo odnos kupac-prodavac. Franšizing predstavlja oblik poslovnog povezivanja radi minimiziranja poslovnog rizika.

Svako uspješno poslovanje koje ima namjeru rasta i širenja trebalo bi da uzme u obzir franšizu kao mogućnost za svoje širenje. Prednosti koje taj sistem pruža su mnogobrojne, a jedna od mnogih je i mogućnost korištenja resursa drugih ljudi za otvaranje novih poslovnica, što znači da se poslovanje može brže širiti uz visoko motivisane ljude koji će voditi te poslovnice.

Naravno takve prednosti imaju i svoju drugu stranu, a to je činjenica da će poslovanje u franšizi uvijek imati manji profit nego što bi ga imao u vlasništvu, zatim veća početna ulaganja za projektovanje franšize i razvoj mreže. Osim toga budući davalac franšize će morati da se nosi sa neizbježnim problemima komunikacije i rada sa primaocima franšize. Zato sav taj proces projektovanja franšize i mreže treba prepustiti stručnjacima. Dakle početno ulaganje može biti skupo, ali dugoročno rješava problem širenja poslovanja i problem nedostatka 3 osnovna faktora za to poslovanje: vrijeme, novac i motivisana kadrovska struktura. Ulaskom u franšizu , sva tri faktora daje primalac franšize.

1.3. Podjela franšizinga

Postoje brojne podjele franšizinga, od kojih izdvajamo:

Franšizing prve generacije( proizvodni) obuhvata pored prava na prodaju proizvoda davaoca i pravo na proizvodnju tog proizvoda od strane korisnika franšizinga. Kod ove vrste franšizinga proizvodnja se približava mjestu prodaje, što, svakako, značajno redukuje troškove transporta i čini proizvod konkurentnijim. U ovom slučaju obaveze davaoca franšizinga prema korisniku odnose na: (a) pružanje pomoći u osvajanju pizvodnje i kontroli proizvoda, (b) obuku kadrova za proizvodnju i prodaju, (c) prijenos znaja i iskustva u poslovanju (d) prijenos licencnog prava na proizvodnju proizvoda i zaštitni žig proizvoda.

Franšizing druge generacije (poslovni) se odnose na prodaju robe preko maloprodajne mreže krajnjim korisnicima. Ova vrsta franšizing poslova pokazala se veoma uspješnom u distribuciji automobila, modne odjeće i sl.3. Suština ove vrste franšizing aranžmana je u tome što davalac franšizinga ugovorom o franšizingu prenosi ekskluzivno pravo prodaje te robe na drugo preduzeće tokom određenog perioda i na izabranom lokalitetu. Davalaz franšizinga stavlja na raspolaganje primaocu franšizinga svoju „poslovu formulu“. U zamjenu za ovo, davalaz franšizinga ostvaruje određenu naknadu, koja se određuje u procentu od vrijednosti prodate robe, usluga, koju plaća korisnik franšizinga.4

3 Siropolis, N.C., Menadžment malog preduzeća, četvrto izdanje, prijevod, Mate, Zagreb, 1995., str. 129.4 Omerhodžić. S., Finansijski menadžment, Ekonomski fakultet, Tuzla, 2007, str. 496

4


Imajući u vidu teritorijalni pristup, ukoliko su franšizant i franšizer iz iste zemlje, govori se o nacionalnom franšizingu. Ukoliko su partneri u franšizing sistemu rezidenti bar dvije zemlje govori se o međunarodnom franšizingu.5

Vertikalni franšizing , franšizing parcijalnog uticaja ili vertikalni franšizing se odnosi na potpuni uticaj u dijelu potpune tržišne aktivnosti partnera. U zavisnosti od predmeta franšizinga, franšizer prati, kontrolira i utiče na kompletnu realizaciju samo tog dijela aktivnosti.Integralni franšizing, franšizing kompleksnog uticaja ili integralani franšizing uključuje vertikalni i horizontalni uticaj na poslovnom planu – informisanje, upravljanje, rukovođenje, organizovanje itd.

1.4. Tipovi franšizinga

Postoji osam osnovnih tipova franšiza. Čak i one koje počinju kao franšize, kao tip običnog posla propraćene su ohrabrenjima da razviju menadžerski tip.

Menadžerska franšiza – Kupac franšize upravlja poslom nekoliko područja ili timom ljudi.

Multifranšizing ili master franšizing – Poslovanje u kome primalac franšize ima pravo regrutacije drugih primalaca za istog davaoca.

Franšizni kutak – Ovaj oblik franšize može biti određeni trgovac koji posveti samo dio svoje trgovine nekoj djelatnosti u franšizi.

„Co-branding“ – Spajanje brendova – to je slobodno ili formalno udruženje više zaštitnih imena različitih vlasnika poslovnog koncepta.

Izvršna franšiza – Poslovanje u kojem je jedna osoba uključena u finansijske usluge, lične usluge ili vođenja projekta.

Maloprodajna franšiza – Kupac franšize ulaže znatna sredstva u reklamu, opremu i zaposlene kako bi pomogao u vođenju poslovnog sistema sa velikim prihodima, koji se kasnije može prodati uz veliku zaradu, ako primalac franšize želi da povuče, ode u penziju, ili jednostavno zaradi na svom ulaganju.

Prodajna/distributerska franšiza – Kupac je u stalnom pokretu, prodaje i/ili distribuira proizvode na nekom području i zapošljava osobe za dostavu kako bi se pokrila sva područja dok raste broj klijenata.

Pokretne usluge – Kupac franšize ulazi sa manjim finansijskim ulogom i kupuje pravo bavljenja pružanje usluga koje uključuje samo jednog zaposlenog i prevozno sredstvo.

5 Kozomara. J., Spoljnotrgovinsko poslovanje, Ekonomski fakultet, Beograd, 2005, str. 493

5


1.5. Organizacioni modeli franšizinga

Savremeni franšizing daje sljedeće modele organizacionog strukuiranja6:

1. Subfranšizing2. Zonski development3. Franšizing multi-objekata4. Zonsko predstavništvo5. Frakcioni franšizing6. Kombinacioni franšizing7. Akvizicija8. Konvercioni franšizing9. Obrnuti franšizing

Subfranšizing – primalac subfranšize je primalac franšize koji ima pravo da preuzme atribute davaoca franšize i koji sklapa franšizni ugovor i obezbjeđuje podršku primaocima franšize na toj teritoriji, a zauzvrat zadržava jedan dio naknade u sistem. Primalac subfranšize čija se teritorija sastoji od strane zemlje ili jednog njenog dijela zove se primalac master franšize.

Zonski developer je primalac franšize sa pravom da otvori i vodi više objekata na datoj teritoriji. Prednosti su u tome da, prvo, primalac franšize ima garanciju da neće doći do kokurencije između primaoca i davaoca franšize na istom tržištu, i drugo, pošto imaju „tržište za sebe“, primaoci franšize mogu da kreiraju marketing filozofiju i cjenovnu strukturu koja ima smisla na datom području.

Franšizing multi-objekata, podrazumijeva da postojeći primalac franšize dobije franšizu za više od jednog postojećeg objekta. Radi se o metodi nagrađivanja dobrih i ambicioznih primalaca, da ostanu u sistemu.

Zonski predstavnik je komercijalni agent kome je povjereno da regrutuje primaoce franšize i da obezbjeđuje izvjesne usluge postojećim primaocima na datoj teritoriji. Ne mogu da prodaju franšize niti da ulaze u ugovorne odnose sa primaocem franšize.

Kod tzv.frakcione franšize radi se o lociranju franšize kod većih maloprodavaca. Na primjer odjeljenje muških odijela u robnoj kući i sl.

Kombinacioni franšizing je praksa da objekti jednog sistema franšizinga prodaju proizvode drugog sistema franšizinga. Radi se zapravo o franšizi unutar franšize.

Kad postojeći davalac franšize izvrši akviziciju druge franšizne strukture, suočava se sa izborom tri opcije vezano za ugovor o franšizingu:

a) Da uključi kupljeni sistem u postojeći sistem opozivanjem ugovora o franšizingu kupljenog sistema i zamjenom postojećim ogovorom o franšizingu,

b) Zadržava oba ugovora,c) Modifikacia ugovora o franšizingu kupljenog sistema da se uklopi zahtjevima ugovora

kupca.

6 Siropolis, N.C., Menadžment malog preduzeća, četvrto izdanje, prijevod, Mate, Zagreb, 1995., str. 133.

6


Relativno noviji model organizovanja franšizinga je konvercioni franšizing, gdje postojeći biznis postaje dio sistema franšizinga. Poslovna područja koja su se pokazala uspješnim u ovom modelu su oblasti nekretnina, restorana i poslovnih usluga.

Obrnuti franšizing prestavlja novinu – formiranje sistema franšizinga kao kooperativni poduhvat malih biznisa.7

1.6. Elementi franšiznog poslovanja

Osnovni elementi franšiznog poslovanja:

1. Prepoznatljivo ime/brand – ona za kupca znači garanciju proizvoda i omogućava da se sjeća kao kod kuće bilo gdje u svijetu. Upravo zbog toga franšizni sistem vodi evidenciju o tome kome će povjeriti svoju franšizu, jer samo jedna poslovna jedinica koja loše posluje u svijetu može nanijeti velike štete sistemu.

2. Jednostavan i atraktivan proizvod ili usluga – u principu treba izbjegavati privredne djelatnosti koje su kratkog vijeka, kao i one kod kojih se smanjuju periodi vrlo uspješnog poslovanja i velikih gubitaka. Svake godine javljaju se nova „pomodarstva“ u poslovnom svijetu, ali je u franšizi riječ o provjeri dosadašnjeg uspjeha.

3. Provjeren Business system – Jedna od glavnih prednosti ovog metoda poslovanja je ta što poduzetnik kupujući franšizu uz dozvolu da koristi nečiji brend, proizvod ili uslugu kupuje i njegovo višegodišnje iskustvo u poslovanju u određenoj oblasti. Glavna prednost franšize je što je najčešće sve te greške već neko napravio umjesto vas i iz njih izvukao pouku.

4. Mogućnost lake reprodukcije – Jedna od osnovnih predpostavki uspješnog franšizing poslovanja je konzistentnost.

Kao kompleksniji model saradnje u okviru međunarodnog kooperacionog marketinga pristupa franšiznog podrazumijeva slobodu odlučivanja partnera u smislu vezivanja po osnovu zainteresovanosti da će takvo vezivanje zadovoljiti obostrane interese.

Pri tome je bitno: Da partneri ostaju pravno i ekonomski u formalnom smislu samostalni kao što

su bili, Franšizer prenosi franšizatu pravo u vezi svoje robe ili modela usluga, Franšizat uključivanjem u sistem ima na raspolaganju svu ekspertnu pomoć i

podršku franšizera, U svom poslovanju franšizat slijedi opštu poslovnu politiku franšizera i uklapa

se u njegovu marketing strategiju, Franšizer zadržava pravo kontrole sprovođenja franšizing paketa pošto je

uspjeh u direktnoj zavisnosti od sprovođenja svih propisanih elemenata ugovora.8

1.7. Šta treba da sadrži franšizing sistem poslovanja?

7 www.profitmagazin.com. (12.11. 2011.)8 www.franchise.net., (12.11.2011.)

7

http://www.franchise.net/

http://www.profitmagazin.com/


Izbor odgovarajućeg franšizing sistema je svakog dana teži zbog porasta broja davaoca. Da bi zainteresovani primaoci izabrali odgovarajući franšizing sistem treba posebnu pažnju da obrati na sljedeće činjenice:

1. Ekonomski podaci davaoca franšize treba da su stabilni i da imaju uzlaznu putanju,2. Davalac franšiza treba da ima dobro organizovan sistem poslovanja zbog pružanja

efikasne i brze usluge i obuke primaocu franšize,3. Davalac franšize treba da ima iskustvo u franšizing sistemu saradnje.

Proizvode i usluge koje pruža davalac franšize primaocima treba da ispunjavaju sljedeći minimum kad su karakteristike u pitanju:

Treba da su jasne karakteristike koje čine proizvode i usluge davaoca franšize jednostavnim za krajnjeg potrošača,

Proizvodi i usluge koje pruža davaoc franšize treba da traju u vremenu i da se zasnivaju u prvim godinama rada,

Važan faktor za zdravo poslovanje je istraživanje uslova i potreba tržišta, Stabilnost cijena bez bitnih odstupanja.

Nakon što se zainteresovani primalac odluči za oblast poslovanja treba da istraži podatke od koji se sastoji ono što želi da kupi. Dakle treba da istraži podatke o davaocima franšiza iz oblasti kojom želi da se bavi :

Da postoji marketing za lanac franšiza, Da postoje upustva, procedure i definisan način poslovanja, Da postoji zaštićen znak za lanac franšiza, Da postoje organizovani programi za obuku svih zaposlenih u lancu.

1.8. Pogodnosti franšizinga

Zasnovan na uzajamnosti ekonomskih interesa, franšizing u osnovi donosi određene pogodnosti za obje strane:

Prisustvo franšizera na tržištu bez dodatnog ulaganja kapitala, a po jednostavnim principima i pod jednim imenom,Uvećanje sredstava franšizera na bazi naplate ugovorenih obaveza,Franšizat se vezivanjem za kvalitetnog franšizera i njegov marketing sistem uključuje u sistem koji već funkcioniše a zadržava samostalnost – prodaja roba i usluga koje se odmah prepoznaju na tržištu, jer već negdje uspješno djeluju,Franšizant ima mogućnost pristupa identifikacionim imidžu kod potrošača,Franšizati imaju mogućnost „zamaha bez lutanja“ jer im je ovim putem na raspolaganju već uhodani marketing, kvalitet proizvoda, know-how itd.

2. UČESNICI U FRANŠIZINGU

2.1. Davalac franšize

8


Davalac franšize je poduzetnik koji je9:

Vlasnik jedne robne marke i vizuelnog identiteta prepoznatljivog na tržištu, Nudi niz proizvoda/usluga/tehnologija klasičnim distributivnim kanalima, Razvio metodu prodaje i rada koja je isprobana i ažurirana u pojedinačnim centrima, U stanju da prenese drugima svoje metode, iskustva i znanja preko obuke i stalnog

savjetovanja, Ima razvijenu svoju kompaniju, tako da je u stanju da razvije svoje metode i rukovodi

franšiznom mrežom.

Preduzeća – davaoci franšize, predstavljaju hibridne sisteme zato što sadržava elemente bar dva sistema distribucije: s jedne strane postoji sistem prodajnih objekata kojim upravljaju službenici, a s druge strane postoji poseban sistem prodajnih objekata gdje veleprodajom, odnosno maloprodajom upravljaju, na lokalnom nivou, privatni poduzetnici, koji posluju u svoje ime i za svoj račun, a tržišno istupaju pod imenom, znakom i poslovnim sistemom matičnog preduzeća.

Davalac franšize je dužan da opiše svoj poslovni i finansijski položaj, kada je počeo i sa kakvim uspjehom, koje je poteškoće u radu imao, a sve sa ciljem da potencijalni kooperant procijeni njegovo znanje i iskustvo u radu.

Detaljni podaci o primaocima franšize, koji su članovi sistema, moraju se dati na uvid javnosti.Primalac franšize treba da izjavi:-koliko primaoca franšize ima, spisak i adrese,-ko su oni, kada su otpočeli sa svojim poslovanjem i sa kakvim uspjehom,-koliko je primalaca franšize prekinulo sporazume o franšizingu u toku predhodne godine i zašto,-koliko je primalca franšizinga prekinulo sporazume ove godine i zašto,-sa koliko sadašnjih i bivših primaoca franšize se vodi spor i kakva je suština,Ugovor o franšizingu mora da bude sačinjen u pisanoj formi.10

2.1.1. Prednosti i nedostaci franšizinga za davaoce franšize11

Glavni razlog zbog čega preduzeće želi da krene sa franšizingom, jeste mogućnost da se bez ulaženja u velike investicije uspostavi serija prodajnih mjesta.Najbitnije prednosti za davaoce franšize su:- bolje širenje,- bolje upravljačke sposobnosti,- veća motivacija zaposlenih .

Franšizing nosi sa sobom i izvjesne nedostatke za davaoca franšize:- manji profit,- samostalnost poduzetnika,

9 Kandić, V., Franšizing kao marketing strategija preduzeća, Beograd, 1998., str. 18710 www.fransizing.com., (12.11. 2011.)11 Kandić, V., Franšizing kao marketing strategija preduzeća, Beograd, 1998., str. 188

9

http://www.fransizing.com/


- obezbjeđenje uniformnosti sistema,- njegovanje potencijalne konkurencije,- pravna nedorečenost.

2.2. Primalac franšize

Primalac franšize je nezavisni poduzetnik odgovoran i izabran od strane davaoca franšize, a ima sljedeće karaktaristike12:

Veliku volju za afirmacijom, Raspolaže potrebnim sredstvima, Želi da usko sarađuje i sa drugima, Želi da radi unutar sistema i po zadatim pravilima, Prihvata da bude unutar mreže i ima razvijen timski duh, Pristupajući mreži ima pravo na upotrbu svih elemenata koji su predmet ponude.

Primalac franšize jeste privredni subjekat koji posluje u svoje ime i za svoj račun, ali u svom poslovanju koristi data prava na robnu/uslužnu marku i pravila poslovanja drugog subjekta, a povodom čega plaća ugovorenu naknadu.

Najvažnija obaveza primaoca je da marljivo radi prema datim upustvima i da u posao uključi porodicu i saradnike.

2.2.1. Razlozi za franšizing iz ugla primaoca franšize

Razlozi zbog kojih se pojedinci i organizacije opredjeljuju da postanu primaoc franšize obično se klasifikuje u sljedeću kategoriju:

- trgovačko ime, brend/marka,- provjeren proizvod,- pomoć prije otvaranja,- pomoć nakon otvaranja,- profesionalne propagandne kampanje,- ekonomija u nabavci,- manje ilaganje kapitala,- manji poslovni rizik.

Najveći nedostaci poslovanja u franšizing sistemu za primaoca franšize su:- gubitak nezavisnosti,- poslovno prevelika zavisnost od davaoca,- neelastičnost franšiznog sistema,- očekivanja prevelikog prihoda.

2.3. Odnosi koji vladaju unutar franšize13

12 Zlatković, Ž., Franšizing, Ekonomika, Niš, 1999., str. 3013 Zlatković, Ž., Franšizing, Ekonomika, Niš, 1999., str. 34

10


Postoje tri vrste odnosa koji postoji između primaoca i davaoca franšize, a to su:PartnerstvoRoditeljstvoDiktatura/tiranija

U franšiznom odnosu, davalac i primalac franšize su na neki način partneri. U partnerskom odnosu unutar franšize samo jedan partner donosi odluke vezane za sistem i to je davalac.Osnova partnerskog odnosa je u tome što davalac osigurava sistem poslovanja, a primaoci kapital i radnu snagu.

U franšizama je moguće i primijetiti roditeljski odnos, jer davaoci franšize primaocima osiguravaju vođstvo neophodno za rast poslovanja primaoca.Davaoci si ne presušan izvor savjeta i ideja koji mogu pomoći primaocima u trenutcima kada njegovo poslovanje započinje.

Konačno, odnos unutar franšize može biti i diktatorski. Kako bi osigurao stabilan sistem, davalac mora da donese odluke o tome kako da sprovodi poslovanje globalno i kako da se ponaša prema kupcima.

Većina franšizing sistema zasnovana je na partnerskom odnosu između davalaca i primaoca franšize jer je i jednoj i drugoj strani želja da uspiju.

2.4. Organizaciona kultura u sistemu franšizinga

Davalac franšize može da uključi različite načine menadžmenta farnšiznih odnosa. Postoje dva osnovna načina franšiznih odnosa14:

Ekonomsko-zakonski pristupInstitucionalni pristup

Ekonomsko-zakonski pristup uključuje set sistema za nadgledanje striktnog pridržavanja ugovora o franšizingu i zaštiti trgovinske marke.

Institucionalni pristup , pak posmatra davaoce i primaoce kao partnere u zajedničkom poslu. Ovaj pristup obezbjeđuje da se ozbiljni konflikti svode na minimum, i da se organizaciona kultura transferiše motivisanim primaocima franšize uprkos kulturnim barijerama koje se mogu javiti u međunarodnom franšizingu.

3. DJELATNOSTI U KOJIMA SE PRIMJENJUJE FRANŠIZING

14 Zlatković, Ž., Franšizing, Ekonomika, Niš, 1999., str. 37

11


Najčešće se franšizing koristi kod prodaje proizvoda brze hrane, hotelijerstvu, u trgovini, u proizvodnji, u brzom dostavljanju pošte itd.15

Franšizing se u Americi primjenjuje u čak 64 različitih poslovnih djelatnosti. Britansko udruženje ima nešto sažetiji spisak od 24 djelatnosti: auto-servisi, pivare, rent-a-car, vodoinstalaterske radnje, štamparije, fast-food restorani, hotelijerstvo, montiranje grijanja i klimatizacije, frizerski saloni, trgovima na malo, održavanje zgrada itd.

3.1. Franšizing u hotelijerstvu

Hotelska (restoranska) franšiza je ugovor između hotelsko-restoranskog lanca i vlasnika hotela (restorana) sa kojim hotelsko-restoranski lanac omogućuje vlasniku hotela (restorana) da koristi ime lanca, kao i usluge kao što su definisana poslovna procedura, centralni rezervacioni sistem i sl. Prema ugovoru o franšizi, davalac franšize nema vlasnički ili finansijski interes u hotelu jer zahtijeva da podmiruje od cijene do njene prodaje, pa prema tome nije ni direktno odgovoran za njegov ekonomski neuspjeh.

Menadžment ugovori su također veoma prisutni u međunarodnom turističkom poslovanju. Veoma često vlasnici hotela ne poznaju hotelski biznis. Kompanija koja radi sa ugovorom za menadžment, vodi posao u ime vlasnika i snosi potpunu menadžersku odgovornost. Za svoju profesionalnu uslugu dobija određeni iznos novca od vlasnika. Najveća prednost menadžment ugovora je to, što kompanija za menadžment ne ulaže nikakav kapital ili ima sasvim malo ušešće kapitala. U ovoj grupi najpoznatiji predstavnici su: Hyatt International, Hilton International, Holiday Inn, Accor, Aramark i dr.

Hotelsko preduzeće (ili poduzetnik) koje prima franžizu međunarodnog hotelskog lanca, može da računa sa nizom prednosti: obezbjeđivanjem tehnološkog procesa po normativima i standardima franšizera, čime se postiže odgovarajući kvalitet usluga, kao i odgovarajućom kontrolom kroz redovan ispekcijski nadzor od strane franšizera, korištenjem imena, odnosno marke franšizera, što ga odmah čini prepoznatljivim na tržištu, raznim vrstama pomoći u rezervacijama i prodaji u cjelini, oglašavanju i promociji uopšte, obuci osoblja; korištenjem ostalih prednosti koje proizlaze iz pripadnosti jednom velikom po pravilu, visoko softiciranom poslovnom sistemu.

Svakako najveća prednost je u tome što se ulaskom u poslovni sistem velikog hotelskog lanca obezbjeđuje tržište (tražnja), čime primalac praktično „preskače“ sve faze osvajanja tržišta i rizike i problem koje u sebi nose. Primalac franšize ni u kom slučaju ne može da izbjegne investiranje u osnovna i obrtna sredstva, bez obzira da li ide na samostalni razvoj, razvoj u okviru sistema franšizinga ili nekog drugog sistema. Ali, zato kroz franšizing smanjuje ukupan poslovni rizik sopstvenog investiranja. U tom kontekstu se ističe prednosti uzimanja franšize u odnosu na ostale moguće opcije, za poduzetnike i one koji npr. u hotelijerstvu kreću posao sa manjim, familijarnim objektima.16

Štiteći sopstene interese i imidž, međunarodni hotelski lanci po pravilu nastoje da maksimalno pomognu franšizantima i u prodaji (opunjavanju) kapaciteta, što ovima uz odgovarajući nivo cijena obezbjeđuje osnovu da postignu dobar promet i zaradu kod hotelskih preduzeća, a naročito u međunarodnim poslovima, davalac franšize često bira najbolje lokacije, odnosno franšizante koji su već na njima ili su spremni da se na njima razvijaju.

15 Unković,M, Stakić B, Spoljnotrgovinsko i devizno poslovanje, Univerzitet Sigidunum, Beograd, 2009, str 31616 Čačić, K., Poslovanje hotelskih preduzeća, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2010, str. 97

12


Lokacija je izuzetan značajan element u hotelskom i uopšte u turističkom poslovanju i ona je jedan početnih preduslova za ostvarivanje dobrog prometa zarade.

Razvoj sistema franšizinga u međunarodnom hotelskom poslovanju jasno pokazuje da su njegove prednosti daleko veće od mana koje sadrži. Jednostavan dokaz za to je da su veliki korporativni lanci iz SAD, kao pioniri međunarodnog hotelskog poslovanja, dosta rano počeli sa primjenom franšizinga: Holiday Inn je otvorio prvi objekat u Memfisu 1952.godine, a dve godine, a dvije godine kasnije počeo je sa operacijama franšizinga; Ramadin prvi hotel počeo je sa radom 1954., a prvi franšizirani objekat 1959.godine; Hilton je sa franšizingom počeo nešto kasnije 1965.godine, itd. Pri tome treba imati u vidu da je 90% svih kompanija koje se danas bave franšizingom, nastalo poslije 1954.godine. Razvoj je bio brz i ne samo da je obezbjeđivao prodor na nova tržišta, već i širenje sistema franšizinga koji su kasnije počeli da se primjenjuju i hotelski lanci van SAD.

Najveći korporativni hotelski lanci i danas široko koriste sistem franšizinga u nacionalnim i međunarodnim razmjerama. U tome i dalje prednjače hotelski lanci iz SAD17. Sve to potvrđuje sljedeća tabela:

Tabela 1: Rang lista 10 najvećih hotelsih lanaca – davalaca franšize

Izvor: Čačić, K., Poslovanje hotelskih preduzeća, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2010, str. 97

Marka je izuzetno bitna za funkcionisanje sistema franšizinga velikih hotelskih lanaca. Oni putem marke „preslikavaju“ svoju poslovnu politiku za franšizante. Marka je osnova diferenciranja, kako usluga, tako i nadoknada za njih. U njeno stvaranje i razvoj franšizer je morao da uloži mnogo napora , sredstva i vremena – franšizant to ne mora, ali zato mora da plaća sve pogodnosti koje za njega proizlaze iz korištenja konkretne marke ili više njih. 17 Čačić, K., Poslovanje hotelskih preduzeća, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2010, str. 98

13


Generalno, najveća takva pogodnost je što davalac praktično svoj goodwill (poslovni kvalitet vezan za ime) prenosi na primaoca franšize. Primalac zadržava za njega prihvatljiv stepen poslovne samostalnosti, a zauzvrat koristi tehnologiju, know-how (znanje), ime i sve ostale elemente koje je davalac već uspješno razvio i na bazi njih obezbijedio odgovarajuću tržišnu poziciju.18

3.2 Franšizing u turističkim agencijama

Poslovanje putem franšize podrazumijeva da velike i uspješne kompanije, u kakve spada i Jolly Travel u turističkoj djelatnosti, ustupaju manjim i mlađim partnerima, koje se bave istom djelatnošću, pravo na korištenje svog imena i pruža im stručnu pomoć i logisičku podršku da dostignu zahtijevani nivo kvaliteta usluga (know-how, transfer znanja, tehničko-organizaciona podrška, vizuelna standardizacija) uz odgovarajuću finansijsku naknadu. Poslovni partneri, korisnici franšize dobijaju znatno povoljniju startnu poziciju i čitav niz neophodnih komponenti za uspješno poslovanje u turističkoj privredi.

Turistička agencija Jolly Travel19 od svih agencija koje prihvate franšizu očekuju da ispune minimum materijalnih, finansijskih, kadrovskih, i tehničkih uslova, koji garantuju da će biti u stanju da pruže turističke usluge bar približnog kvaliteta onima koje pruža Jolly Travel. To se, prije svega, odnosi na minimum tehničke opremljenosti i standardni izgled Jolly Travel poslovnice. Cijene i drugi uslovi franšize utvrđuju se u neposrednim kontaktima sa poslovnim partnerima.

3.3. Franšizing i lanci brze hrane

Koncepcija brze hrane je nastala u SAD na talasu sve veće potrebe za ishranom van kuće, sve većeg zapošljavanja žena, relativno većeg učešća mladih u ukupnoj populaciji, kao i sve većeg pretjerivanja hedonističke potrebe za uživanjem u hrani.

Fast food biznis je među prvima uočio prednosti i počeo primjenjivati koncept franšizinga u svom poslovanju. Moderan franšizing vezuje se za ime Ray Kroc, osnivača McDonald's korporacije. Kao pionir u primjeni koncepta franšizinga.

Restoranski lanac McDonald's je rezultat genijalne ideje Ray Kroca. On je ubijedio braću McDonald's da bi bilo dobro da otvore slične gostionice u drugim dijelovima zemlje. Prvi McDonald's je otvoren u državi Ilinios 1955.godine u mjestu Des Planes. Biznis je započeo, a formula za uspjeh je bila franšiza. On je 2. marta 1955.godine osnovao kompaniju za franšizing - McDonald's System i postao ekskluzivni davalac franšize za restorane McDonald's širom SAD.Zahvaljujući ideji Ray Kroc-a, McDonald's je postao najeći i najuspješniji franšizer. Suština poslovne strategije kompanije data je u obrascu QSC&V20:-Q (quality) je oznaka za kvalitetnu hranu,-S (service) za brzu i ljubaznu uslugu,-C (cleanliness) za besprijekornu čistoću, a-V (value) znači da objedinjeni, ovi elementi daju najvišu moguću vrijednost.

18 Čačić, K., Poslovanje hotelskih preduzeća, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2010, str. 10119 www.preduzetnik.rs/fransiza/ind1.htm (12.11.2011.)20 http://hr.wikipedia.org/wiki/McDonald%27s (12.11.2011)

14

http://hr.wikipedia.org/wiki/McDonald's

http://www.preduzetnik.rs/fransiza/ind1.htm


U McDonald's-u marketing počiva na brizi za gosta. Zaposleni imaju zadatak da povećaju prodaju, oslanjajući se na sugestije i pohvale gostiju, a rezultat ovakvog poslovanja je i povećanje profita. McDonald's je jedna od rijetkih korporacija koja posluje u gotovo svim zemljama na svijetu. Za njen uspjeh izuzetno su značajni franšizeri - samostalni poduzetnici koji vode više od 70% restorana, dajući McDonald's-u epitet naboljeg lanca restorana brze hrane.

Takođe veliki uspjeh zahvaljujući franšizingu imaju na svjetskom tržištu i kompanije Burger King, Pizza Hut, Papa John's, kao i Kentucky Fried Chicken, koja plasiranjem posebnog proizvoda (pečeni pilići) zauzima visoko drugo mjesto na svjetskoj rang listi fast food restorana. Pratioci Kentucky Fried Chicken sa istim proizvodom su Church, Wendy, kao i Danny spremljenim na meksički način.

ZAKLJUČAK

Pojam franšiznog poslovanja ima mnoge definicije i može se reći da skoro svaka zemlja na svijetu ima svoju definiciju otome šta je franšizing. Franšizing predstavlja oblik saradnje prema kome davalac sistema koji je stvorio poseban način poslovanja, ima izgrađen poseban korporativni imidž i brend i jedinstvene proizvode i usluge, uz naknadu daje korisniku pravo korišćenja poslovnog sistema, imena, reputacije,proizvoda i sistema usluživanja.

15


Prednosti koje taj sistem pruža su mnogobrojne, a jedna od mnogih je i mogućnost korištenja resursa drugih ljudi za otvaranje novih poslovnica, što znači da se poslovanje može brže širiti uz visoko motivisane ljude koji će voditi te poslovnice.

Suština ovog načina poslovanja je da se firme u razvoju ili privatnici sa ograničenim kapitalom priključe većim sistemima i tako steknu sigurnost u svom poslovanju.

Razvoj sistema franšizinga u međunarodnom hotelskom poslovanju jasno pokazuje da su njegove prednosti daleko veće od mana koje sadrži. Jednostavan dokaz za to je da su veliki korporativni lanci iz SAD. Najveći korporativni hotelski lanci i danas široko koriste sistem franšizinga u nacionalnim i međunarodnim razmjerama.

LITERATURA

-Omerhodžić. S., Finansijski menadžment, Ekonomski fakultet, Tuzla, 2007.

-Kozomara. J., Spoljnotrgovinsko poslovanje, Ekonomski fakultet, Beograd, 2005.

-Siropolis, N.C., Menadžment malog preduzeća, četvrto izdanje, prijevod, Mate, Zagreb, 1995.

16


-Unković,M, Stakić B, Spoljnotrgovinsko i devizno poslovanje, Univerzitet Sigidunum, Beograd, 2009.

-Čačić, K., Poslovanje hotelskih preduzeća, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2010.

-Kandić, V., Franšizing kao marketing strategija preduzeća, Beograd, 1998., str. 188

- Zlatković, ž., Franšizing, Ekonomika, Niš, 1999., str. 30

-www.fransizing.com

-www.preduzetnik.rs/fransiza/ind1.htm

-http://hr.wikipedia.org/wiki/McDonald%27s

17

http://hr.wikipedia.org/wiki/McDonald's

http://www.preduzetnik.rs/fransiza/ind1.htm

http://www.fransizing.com/

franšizing kao specifičan oblik finansiranja

Documents