gajenje bukve

JANUAR-JUN, 2003. 25

UDK 630*221:582.632.2Pregledni rad

OSNOVNI PROBLEMI GAJEÑA BUKOVIH ÅUMA

ÇUBIVOJE STOJANOVIÕ

MILUN KRSTIÕ

Izvod: Na osnovu sadaåñeg staña bukovih åuma u Srbiji i analize dosadaåñeggazdovaña, u radu je ukazano na probleme gajeña bukovih åuma. Pre svega, na naøinprirodne obnove, zatim nege bukovih åuma, i na kraju probleme u degradiranimvisokom bukovim åumama i izdanaøkim sastojinama. Date su, u naøelu, osnovnesmernice i odgovarajuõi uzgojni zahvati u zavisnosti od sastojinskog staña bukovihåuma.

Kçuøne reøi: bukove åume, prirodna obnova, nega, melioracija

THE MAIN PROBLEMS OF BEECH FOREST CULTIVATION

Abstract: The essence of beech forest cultivation is pointed to based on the actual conditionof beech forests in Serbia and based on the analysis of previous management. First of all, themethod of natural regeneration, then the tending of beech forests and finally the issues in thedegraded high beech forests and coppice stands. The main directions and the correspondingsilvicultural operations are presented depending on stand conditions in beech forests.

Key words: beech forest, natural regenaration, tending of beech forest

1.0 UVOD

Bukove åume u Srbiji zauzimaju najåire horizontalno i vertikalnorasprostrañeñe i najveõu povråinu. Øiste bukove åume u Srbiji i Cr-noj Gori nalaze se na 763.507 ha ili 26,7%, a u Srbiji na 647.871 ha ili28%, i u centralnoj Srbiji 551.932 ha, odnosno 31% (prema popisu iz 1979godine).

Kada se radi o bukovim åumama interesantno je izvråiti analizu uacentralnu Srbiju. Po drvnoj zapremini bukva uøestvuje sa 42,2%, a po te-kuõem zapreminskom prirastu sa 38,8%.

O znaøaju bukve za naåe åume i åumarstvo centralne Srbije, joå ja-snije õe biti ako se uzmu u obzir i meåovite bukove åume sa hrastom ilidrugim liåõarima (bez bukovih åuma sa øetinarima). Povråina ovihåuma iznosi 325.254 ha ili 18,3%, åto ukupno sa øistim bukovim åumamaøini 877.186 ha ili 49,3%.

Drvna zapremina tih sastojina je 35.153.311 m3 ili 18,5% sa drvnomzalihom iz øistih bukovih åuma od 80.234.327 m3 ili 42,2% iznosi60,7%, a po tekuõem zapreminskom prirastu uøestvuje sa 58,7%. Na osnovuiznetih podataka vidi se da bukva u centralnoj Srbiji zauzima po povrøi-

Prof. dr Çubivoje Stojanoviõ; prof. dr Milun Krstiõ, Åumarski fakultet,Beograd

26 „[UMARSTVO” 1-2

ni skoro 50%, a po drvnoj zapremini i prirastu oko 60%, åto jasno ukazu-je i na ñen znaøaj za åumarstvo ovog podruøja.

Øiste bukove åume (visoke i niske) kojima gazduje JP '' Srbijaåume'',øine najznaøajniji deo åumskog fonda ovog preduzeõa. Ukupna povråinaåuma iznosi 424.697,75 ha ili 38% od svih åuma preduzeõa. Na visoke åu-me dolazi 297.451 ha ili 70%, a na izdanaøke 127.247 ha ili 30%.

Ukupna proseøna zapremina za bukove åume iznosi 179,2 m3/ha a teku-}i zapreminski prirast 4,3 m3/ha, dok je kod visokih {uma prose~nazapremina 207,2 m3/ha, a prirast 4,6 m3/ha, kod izdanaøkih 105,7 m3/ha iprirast 3,7 m3/ha (Toma niõ ,1993).

Sadaåñe stañe kako visokih tako i niskih bukovih åuma je dosta ne-povoçno: nedovoçna je oøuvanost, nezadovoçavajuõi kvalitet, a øesto izdravstveno stañe, veliko uøeåõe razreæenih, zakorovçenih i nedovoç-no obnovçenih sastojina sa zaostalim semeñacima, nenegovanih sastoji-na i sl.

Prirodno obnavçañe u bukovim åumama se najøeåõe odvija stihijskii sluøajno, pre svega blagodareõi povoçnim uslovima sredine ovog pod-nebça. Prirodna obnova se vråi po unapred planiranom i utvræenomredu, (prema posebnim ÅO) ali se najøeåõe odgovarajuõi zahvati ne izvo-de u pravo vreme (u godini plodonoåeña, prema stañu podmlatka i dr.)Sve je to uticalo da je na mnogim povråinama doålo do zakorovçavañazemçiåta i izostanka pojave podmlatka.

Drugi osnovni razlog danaåñeg staña bukovih åuma je izostanakblagovremenih i redovnih seøa kao mera nege åuma. Sve to ukazuje da sumnoge bukove åume uzgojno zapuåtene (nenegovane). Ne samo da su izosta-le skoro sve seøe osvetçavaña i øiåõeña podmlatka, tzv,''negativna se-lekcija'', nego se øesto kasni sa poøetkom i redovnim izvoæeñem prored-nih seøa – ''pozitivno odabirañe''. Veliki broj stabala bukve po ha u da-toj fazi razvoja jedne sastojine uslovio je redukciju kruna, visok stepenvitkosti stabala, uske sprovodne sudove i dr. åto sve daçe dovodi do sma-ñeña opåte vitalnosti stabala i stabilnosti øitavog åumskog ekosi-stema.

Na osnovu izloÿenog proizilazi osnovni zadatak rada odnosno osnov-ni uzgojni zahvati u bukovim åumama koji bi se sastojali u sledeõem:

1. Pravovremenom prirodnom obnavçañu;2. Permanentnoj primeni seøa kao mera nege bukovih åuma;3. Sanirañu staña u visokim (degradiranim) bukovim åumama;4. Melioraciju izdanaøkih bukovih åuma.

2. METOD RADA

Pri izradi ovog rada koriåõen je analitiøki metod, koriåõeñempodataka dosadaåñih istraÿivaña problematike gajeña bukovih åuma uSrbiji. Izvråena je analiza bukovih åuma i dat predlog uzgojnih zahva-ta za razliøito sastojinsko stañe i faze razvoja bukovih åuma.


3. REZULTATI ISTRAŸIVAÑA

3.1 Prirodno obnavçañe bukovih åuma

Uspeh prirodnog obnavçaña je u velikoj meri uslovçen dobrim poz-navañem sastojinskog staña, uslova sredine, bioloåkih karakteristikabukve i konkretnom tipu åume. Paralelno sa znaøajnim uøeåõem bukve uåumama Srbije, javça se i cenoekoloåka raznolikost ñenih tipova åu-ma, odnosno fitocenoza i ekosistema. Preko pedeset raznih asocijacijabukve – sveze Fagion moesiacae, svrstano je u podsveze:

Fagenion moesiacae submontanum, F.m. montanum, Abieti – F.m., F.m. su-balpinum, Ostryo – F.m., Fago-Corylenion colurnae, Luzulo – Fagenion moesia-cae.

Ova raznolikost bukovih åuma ukazuje na potrebu detaçnijeg i paÿ-çivog prouøavaña radi adekvatnog åumsko – uzgojnog i privrednog pri-stupa.

Øiste bukove åume u Srbiji obuhvataju åirok pojas od brdske bukve,koja je najøeåõe orografski uslovçena u zoni hrastovih åuma, preko åu-ma planinske bukve, åuma bukve sa planinskim javorom, bukve sa jelom ismrøom, do subalpske bukve na veõim nadmorskim visinama. Prema N. Jo-viõu et al. (1991) u kompleksu bukovih åuma izdvojeno je devet cenoekol-åkih grupa tipova åuma. Posebno õe biti istaknuta øetiri osnovna tipaåuma, koji se odnose na øiste sastojine a to su:

I Brdska åuma bukve (Fagenion moesiacae submontanum Jov.) na eutriø-nim i kiselim zemçiåtima.

II Planinska åuma bukve (Fagenion moesiacae montanum Jov.) na razli-øitim smeæim zemçiåtima

III Subalpska åume bukve (Fagenion moesiacae subalpinum Jov.) na raz-liøitim zemçiåtima na kreøñacima i silikatima.

IV Acidofilna åuma bukve (Luzulo – fagenion moesiacae Jov.) na vrlokiselim zemçiåtima.

Naøin obnavçaña

Na osnovu bioekoloåkih osobina bukve, sastojinskog staña u odreæe-nim tipovima bukovih åuma, omoguõava se prirodno podmlaæivañe ovevrste, na osnovu izbora optimalnog naøina seøa prirodnog obnavçaña(B u n u å e v a c et al. 1976, S t o j a n o v i õ et al. 1994. i dr) Prema tomeodreæuje se i naøin gazdovaña i obnove za bukove åume i to:

a) gazdovañe jednodobnim sastojinama na veõim ili mañim povråi-nama i øiste i oplodne seøe podmladnog razdobça do 20 godina.

b) gazdovañe sastojinam prelaznog oblika, izmeæu jednodobnih i pre-birnih, odnosno raznodobne åume; grupimiøan sistem, razni oblici fe-meålaga, oplodne seøe dugog podmladnog razdobça preko 20 godina tj.skoro svi kombinovani metodi.

v) gazdovañe u prebirnim åumama stablimiønog ili grupimiønog ob-lika – prebirna seøa.


a) Gazdovañe jednodobnim sastojinama

Prirodno obnavçañe jednodobnih bukovih åuma izvodi se razliøi-tim oblicima oplodnih seøa, preko pripremnog, oplodnog i zavrånog se-ka oplodne seøe i øistom seøom. Jednodobne bukove åume prirodno se ob-navçaju oplodnom seøom uspeåno na boçim (dubçim ) zemçiåtima i upovoçnim klimatskim prilikama (mezofilni uslovi sredine), povoç-nim reÿimom vlage. To su u prvom redu tipovi brdske i planinske bukoveåume na boçim staniåtima. U odreæenim uslovima sredine i sastojin-skim prilikama, jedan od sekova oplodne seøe moÿe izostati. Koji õe odtih sekova izostati zavisi pre svega od sastojinskog staña bukovih åuma,tj. da li su negovane ili nenegovane, øesto od prisustva jakih vetrova i dr.U negovanim sastojinama na stranama zaåtiõenim od vetra, pripremnisek moÿe da izostane.

Pripremni sek oplodne seøe izvodi se nekoliko godina pre nego åto seoøekuje obilan urod semena. Pripremnim sekom se uklañaju pre svega oå-teõena stabla, stabla mañe vrednih vrsta drveõa, ako nema tih stabala, jersu trebalo da budu ukloñena prilikom proredne seøe, onda se uzimaju stab-la, pre svega, loåih fenotipskih osobina, odnosno stabla I i V bioloåkograzreda po Kraftu. Ovim sekom se vadi 30-40% od postojeõe drvne mase.

Oplodni sek se izvodi u godini punog uroda bukve, koji obiøno dolazinekoliko godina posle izvråenog pripremnog seka. Oplodnim sekom seuklaña 40-50% od preostale drvne mase u sastojini. U ovom seku se prvouklañaju stabla sa razvijenom kroåñom i stabla koja su plodonosila, ka-ko bi se dovelo åto viåe svetlosti i toplote do zemçiåta.

Izmeæu oplodnog i zavrånog seka, ako je potrebno, (utvræuje se naosnovu staña i ugroÿenosti podmlatka), izvodi se naknadni sek po istimprincipima oplodnog seka, kada podmlatku nije viåe potrebna zaåtitazrele sastojine.

Øista seøa, kao naøin prirodnog obnavçaña, u bukovim åumama retkose izvodi, i najøeåõe je sastavni deo odreæenih oblika femelålaga. Øi-sta seøa u ciçu obnavçaña bukovih åuma najøeåõe se vråi u oblikuuskih pruga ili mañih krugova. Åirina pruge moÿe biti najviåe do 15 m,a ñihov pravac je paralelan sa izohipsom. Na taj naøin se omoguõava daseme koje opadne sa stabala gorñe ivice sastojine putem gravitacije, ko-trçañem niz padinu, osemeni seøiånu povråinu pruge ili kruga.

b) Gazdovañe raznodobnim sastojinama prelaznog oblika izmeæu jednodobnih i prebirnih

U gazdovañu raznodobnim sastojinama primeñuje se: oplodna seøa du-gog podmladnog razdobça, kombinovani metodi, razni oblici femeålaga.Ovde õe se dati osnovni pojmovi o kombinovanim metodama obnavçaña.

Osnovni pojmovi o sistemima gazdovaña seøinama na malim povråinama.

Sistemi gazdovaña seøinama na malim povråinama su nastali, kaorezultat razliøitih staniånih i sastojinskih prilika u jednoj istoj sa-stojini (odnosno odseku), koja iz ekonomskih ili nekih drugih razloga ni-


su mogli da se izdvoje u mañu osnovnu gazdinsku jedinicu-sastojinu, odno-sno odsek.

Na osnovu analize strukture i starosti u pojedinim tipovima buko-vih åuma, moÿe se govoriti i o seøinama na malim povråinama, i u tomsmislu õe se i ovde ukazati na osnovne pojmove ovih sistema

Pod sistemom gazdovaña åumama, podrazumeva se kompleksna prime-na proizvodno - ekoloåkih i tehniøko-organizacionih mera u odreæe-nom tipu åume; u kojem je gajeñe, iskoriåõavañe, zaåtita i planirañe,pri seøama obnavçaña i nege åuma, na osnovu prirodnih i radnih uslova,objediñeno u jednu skladnu celinu. U dobrom i savremenom sistemu gazdo-vaña nema sluøajnosti i nekoordiniranih gazdinskih postupaka; pri pla-nirañu, gajeñu, iskoriåõavañu, sakupçañu i izvlaøeñu poseøene drvnemase, kao i zaåtiti sastojine i dr. Svi gazdinski postupci su unapred ut-vræeni i kao takvi predstavçaju jednu celinu, posebnu koncepciju gazdo-vaña (reåavaju se kroz izvoæaøki plan).

Na bazi stepena sliønosti uslova sredine, sadaåñeg i buduõeg stañasastojina, tipa sastojine, sistemi gazdovaña mogu biti isti ili razliøi-ti. Osnovni zadatak sistema gazdovaña je, da se u privrednim åumama po-stignu maksimalni ekonomski interesi i druge druåtveno opåtekorisnefunkcije (efekti), naravno u konkretnim proizvodnim i radnim uslovi-ma. Poåto je prostorna izgraæenost åuma, preko seøa osnovnih oblikaprirodnog obnavçaña i negovaña, pa samim tim i seøama na malim povr-åinama, odreæena vremenskom i prostornom organizacijom pojedinih na-øina prirodnog obnavçaña, u literaturi i praksi je usvojeno da sistemigazdovaña nose imena seøa obnavçaña, koji se u ñima primeñuju.

Ciç primene sistema gazdovaña seøinama na malim povråinama jeuvoæeñe i usvajañe takve tehnologije, koja õe na bazi nauønih i praktiø-nih dostignuõa u pojedinim tipovima åuma, najboçe odgovoriti prirod-nim i ekonomskim uslovima, a kojim õe se u isto vreme postiõi trajnomaksimalna produkcija kvalitetnog drveta uz åto mañe troåkove.

Sistemi gazdovaña na malim povråinama, zbog svoje sloÿenosti, kojaje usledila primenom razliøitih uzgojnih zahvata prirodnog obnavçañaili øak negovaña åuma u jednoj istoj sastojini, su sobom doneli i øitavniz problema, koje je trebalo na najpogodniji naøin reåiti. Ovi proble-mi se sastoje u prvom redu u prostornoj i vremenskoj organizaciji obnav-çaña i negovaña sastojina i obezbeæeñu sastojinske sredine, prilagoæa-vajuõi ih ciçevima gazdovaña. U okviru ovih komponenata treba obuhva-titi:

• najpovoçniji naøin prirodnog obnavçaña (vrstu i jaøinu seka, po-sebno kada se radi o oplodnim seøama) i kod prebirne seøe;

• izvråiti izbor lokacije radnog poça, kako inicijalnih jezgara pr-ve, tako i druge, odnosno naredne serije ;

• osigurati najekonomiønije sakupçañe i izvoz drveta iz sastojinebez åteta po podmlaæenu sastojinu. Ovde se podrazumeva projektovañetraktorskih puteva i vlaka sa ÿiønim linijama.

Reåeñe navedenih problema zahteva potpun uvid u uslove sredine, ko-ji imaju znaøaj za gazdovañe åumama, kao åto su: plodnost zemçiåta, vla-ga vazduha i zemçiåta, zakorovçavañe, poloÿaj izvoznog puta i dr. Ovde


se sistemi gazdovaña na malim povråinama, razmatraju sa glediåta sa-vremenih dostignuõa i zahteva intenzivnog åumskog gazdovaña komplek-sno.

Iz analize øinilaca, koji saøiñavaju jedan savremen sistem gazdova-ña, izvodi se zakçuøak o tome koji je od ñih, ” o d l u ø u j u õ i ” za koncep-ciju gazdovaña pojedinim metodama prirodnog obnavçaña u konkretnimsastojinama. Smisao uøeña o odluøujuõem (dominantnom) øiniocu je da sepronaæe kçuø za odreæivañe principa celokupne koncepcije gazdovaña usastojinama, odnosno trajnije vrednosti preko kojeg treba da se doæe dozajedniøkog imeniteça za sve postupke koji øine uzgojno-tehniøke, ureæ-ajne, zaåtitne, eksploataciono-transportne i ekonomske komponente.

Dominantni-odluøujuõi øinilac odreæuje se na bazi analize uslovas r e d i n e, s a s t o ji n s k o g s t a ña , kao i tehnike sakupçaña drveta,posebno u planinskim predelima sa strmim padinama.

Pri izvoæeñu ovih sistema gazdovaña treba imati u vidu sledeõe:1. Posebno pitañe kod sistema gazdovaña na malim povråinama pred-

stavça pojam "radnog poça". Radno poçe u sistemu intenzivnog gazdovañapredstavça ono åto u sistemu gazdovaña øistim seøama na pruge pred-stavça seøiåna celina. Svrha uvoæeña radnog poça ovde je da se prekoñega omoguõi åto intenzivnije gazdovañe åumama putem "seøina malihpovråina". Preko radnog poça u sistemu gazdovaña na malim povråi-nama se ÿeli, u prvom redu, da poveõa preglednost uzgojno-tehniøkihmera, kojim bi se åtete u sastojini koja se obnavça, pri sakupçañu i iz-vozu drveta, smañile na minimum. Veliøina i oblik radnog poça zavisiod reçefa terena, sastojinskog staña, tipa åume i upotrebe sredstava zasakupçañe drveta. Åirina radnog poça se odreæuje i usmerava prematransportnoj granici.

Åto se tiøe poloÿaja radnog poça u sistemu prirodnog obnavçañaåuma na malim povråinama, oni zavise, prvenstveno od "odluøujuõeg øi-nioca".

Ciç formiraña radnih poça je da se u datim uslovima postigne åtoveõa otpornost sastojina prema svim åtetnim uticajima, kako biotiøketako i abiotiøke prirode.

2. Formirañe proseka za odvajañe sastojina i seøiånih celina. Ovamera se vråi radi osamostaçivaña seøiånih celina ili podele sastoji-na na mañe delove (ako je to potrebno za konkretne sastojine).

3. Izbor metoda obnavçaña. Sve kombinacije osnovnih oblika prir-odnog obnavçaña, mogu se svesti na dva oblika:

a) Uporedni ili aditivni metodi - obnavçañe na jednom obnovnomelementu se otpoøiñe i zavråava istom metodom obnavçaña, a na sused-nom - drugim metodima.

b) Zamenskom ili supstitucionim metodom, kada se na istom obnov-nom elementu otpoøiñe jednim metodom, a produÿava drugim.

4. Pitañe vremenske i prostorne organizacije pri obnavçañu, kao iizvlaøeñu drveta od paña do linije za privlaøeñe ili puta, kao postupakprostornog razvoja obnavçaña mora se do detaça utvrditi.

5. Proizvodni period-ophodña i period obnavçaña.


a) Ophodña se odreæuje na isti naøin kao i kod osnovnih oblika; seøaobnavçaña, ovde ophodña, uglavnom, predstavça orijentacionu veliøinui najøeåõe iznosi 120-140 godina.

b) Period obnavçaña - razlikuju se dve kategorije. Opåte podmlad-no razdobçe i posebno ili specijalno podmladno razdobçe.

6. Transportna granica kao sredstvo poveõaña ekonomiønosti kod sa-kupçaña drveta

Pod transportnom granicom se podrazumeva rastojañe od najudaçe-nijih taøaka inicijalnih jezgara (obnovnih elemenata) do proseka za iz-vlaøeñe drvne mase.

7. Dinamika koriåõeña - jaøina zahvata.Pod tim pojmom se podrazumeva procentualno iskoriåõavañe sasto-

jine po ureæajnom razdobçu, odnosno na osnovu detaçno sagledanog stañasvakog tipa bukove åume.

Grupimiøno – postupni sistem gazdovaña - '' Femelcshlagbetreib'' u bukovim åumama.

Na osnovu prouøenih uslova sredine, sastojinskog staña i bioloåkihkarakteristika bukve, kao i ÿeçenog ciça gazdovaña, dolazi se do zak-çuøka da se bukove åume naåeg podnebça mogu uspeåno obnavçati prir-odnim putem primenom Grupimiøno – postupnog sistema gazdovaña '' Fe-melcshlagbetreib'' (Jo va no viõ , S., 1980).

Ovaj sistem obnavçaña je nastao kao teÿña za pretvarañe jednodob-nih åuma u raznodobne, ili raznodobne åume kao takve odrÿavati. Zapo-øeti sa grupimiøno – postupnim gazdovañem moÿe se u bilo kom perioduÿivota sastojine. Nov kvalitativan momenat u ovom sistemu gazdovaña jeåto su u ñemu ugraæeni i savremeni principi nege åuma. Le i bundgut jeovaj sistem gazdovaña uzgojno oplemenio i podigao na viåi nivo. On neguvidi i u zrelom dobu sastojine, pri negovañu prirasta pojedinih stabala,ili grupe stabala, ili grupe stabala pri stvarañu pogodne sredine zaizabrana, a ne sluøajna podmlaæivaña, bez oåtrih prelaza jedno za dru-gim da se lepo odvija i usklaæuje. Pri ovom naøinu obnavçaña, vrsta ioblik seøa se slobodno biraju. Stabla se uklañaju pojedinaøno ili pogrupama, a ciç uklañaña stabala je obnavçañe bukove åume.

Podmladna jezgra se postepeno åire i spajaju prelazeõi iz mladih ustarije razvojne faze, øime se postiÿe ÿeçena raznodobnost. Tako õe nakraju obnavçaña åume na podmladnom jezgru biti najstariji delovi sa-stojine, a oko ñih, åto se ide daçe, sve mlaæi.

Razvojna faza sastojine (zrelo doba, doba dozrevaña, sredñe doba, do-ba mladika i podmlatka) se reæaju jedno za drugim. U ovom sistemu gazdo-vaña, uzgajivaø mora do maksimuma da koristi kako mikrostaniåne uslo-ve u sastojini tako i prirast svakog pojedinaønog stabla stare sastojine.Obnavçañe bukove åume se usmerava u pravcu uklañaña stare sastojinei åireñu nove u ÿeçenom pravcu bez meæusobne smetñe. Sve mere nege napojedinim delovima åume reæaju se jedna za drugom u odreæenom vremenu iprostoru, a prate razvoj ÿivotnih faza pojedinih delova åume.

Podmladak se neguje joå pomoõu stabala stare sastojine bukve, kao ikasnije odgovarajuõim seøama kao merama nege. Mere nege su ovde vezane


za vreme i prostor. Kada se radi o nezi (proredama) ovde nema teåkoõa,koje se javçaju npr. kod prebirnog gazdovaña gde uzgajivaø mora jednimzahvatom da objedini i seøu obnavçaña i seøu nege.

Druga karakteristika grupimiøno – postupnog sistema obnavçaña jeda se podmladno razdobçe za pojedine delove bukovih sastojina odreæujeslobodno, prema potrebi.

Grupimiøno – postupni sistem gazdovaña (obnavçaña) ne priznaje op-hodñu. Ovde vlada princip individualnosti i maksimalne stabilnostibukovih åuma. Ophodña sluÿi samo kao gruba orjentaciona veliøina, ko-ja se slobodno prilagoæava pojedinim delovima bukove åume (sastojini).Ako je za bukove åume orjentaciono odreæena ophodña npr. 120 godina, tone znaøi da se za najboça stabla ili sastojinu ona neõe produÿiti i na150 godina, ili ako je deo sastojine loå, da se ona neõe poseõi veõ u 70-ojili 90-oj godini starosti.

Grupimiøno – postupni sistem gazdovaña je kombinacija prebirnog ipovråinskog gazdovaña. Ona je od prebirnog gazdovaña usvojila stabli-miøno prebirañe, a od povråinskog sistema gazdovaña odreæen prostor-ni raspored.

Treõa vaÿna karakteristika ovog metoda je da ukupna povråina podåumom u fazi podmlatka i mladika ne sme da bude veõa od 20% ukupne po-vråine sastojine. Ovo proizilazi iz logiønih koncepcija ovog sistema iukazuje na ñegovu ekonomiønost, jer se ''vredno drvo'' moÿe akumuliratisamo u starijem periodu ÿivota sastojine.

Øetvrta odlika ovog sistema je åto transportna granica, linija kogaspaja podmladna jezgra u sastojini radi izvlaøeña drveta bez åtete po ob-novçeni deo sastojine, ima prvenstveno uzgojni, a ne transportno – teh-niøki karakter, kakav je sluøaj kod nekih drugih kombinovanih metodaobnavçaña.

Na osnovu svega iznetog, vidi se da je za uspeåno izvoæeñe grupimiø-no postupnog sistema obnavçaña bukovih åuma neophodno detaçno poz-navati prirodne uslove konkretnog tipa åume, kao i najpogodnije metodenege konkretne sastojine, zasnovane na savremenim principima nege kaoi uvid u trÿiåne prilike, radi planiranog proizvodnog ciklusa, ali isvih drugih opåtekorisnih funkcija ovih åuma.

Kako je do skora u veõem delu naåih åuma primeñivan metod slobod-ne tehnike gajeña, to je grupimiøno -postupni sistem po svojoj tehniciñemu veoma blizak. Nega åuma, kao osnovni princip i ovde ostaje kao do-minantna komponenta. Sve ovo ukazuje na øiñenicu da se pri ureæivañuåuma kod ovog sistema gazdovaña vråi po naøelima prebirnih åuma. Me-æutim, kod primene grupimiøno – postupnog sistema gazdovaña, nega åu-ma, kao åto se iz napred iznetog vidi, izvodi se po principu jednodobnihvisokih åuma.

v) Gazdovañe u prebirnim åumama

Prebirna seøa kao naøin prirodnog obnavçaña, bilo da se radi ostablimiønoj ili grupimiønoj meåovitosti, primeñuje se pre svega u su-balpskoj bukovoj åumi i u svim bukovim åumama koje se nalaze u nepovoç-nim uslovima sredine, na plitkim zemçiåtima, strmim terenima, gde je


uøestalost plodonoåeña oko 10 godina. Izvoæeñe prebirne seøe u buko-vim åumama mora se sprovoditi po svim poznatim principima savremeneprebirne seøe, uz detaçno poznavañe strukture i uravnoteÿenog stañaprebirnih bukovih åuma, jer se ovde sa istim zahvatom åuma obnavça, ne-guje, iskoriåõava, zaåtiõuje i obezbeæuju sve druge funkcije åuma.

Da bi se moglo pristupiti izvoæeñu doznake stabala za seøu u prebir-nim bukovim sastojinama, potrebno je reåiti sledeõa pitaña: odreditipreønik seøive zrelosti, utvrditi uravnoteÿenu zapreminu, odrediti du-ÿinu trajaña ophodñice i na osnovu svega iznetog izvråiti kalkulacijuprinosa – etat.

3.2 Seøa kao mera nege bukovih åuma

U Srbiji, zbog intenzivnih seøa u odreæenom vremenskom periodu, po-vråine pod mladim bukovim sastojinama, u kojima treba da se sprovodeseøe kao mere nege åuma, su u porastu u odnosu na raniji period i na povr-åine pod zrelim åumama.

Seøe kao mere nege bukovih åuma razlikuju se od faze starosti sasto-jine u kojoj se izvode i to :

''Negativno odabirañe'' gde spadaju seøe osvetçavaña, koje se izvode uranom podmlatku i seøe øiåõeña, koje se izvode u odraslom podmlatju iranom mladiku, i

''Pozitivno odabirañe'' gde dolaze proredne seøe, koje se izvode odfaze starijeg mladika, sredñem dobu do doba dozrevaña, progalne seøe seskoro nikada ne izvode u bukovim åumama.

Znaøaj seøa kao mera nege u bukovim åumama, a pre svega prorednimseøama, obraæivali su mnogi autori .

Meæutim, ovo je vrlo znaøajna materija i zahteva da se mnogo viåe idetaçnije obradi, te se o ñoj ovde neõe detaçnije pisati. Treba istaõi,da je 1994. godine odrÿan seminar na podruøju Boçevca sa åtampanim ma-terijalom ''Prorede u bukovim åumama''. B u n u å e v a c. T., at all. 1976.,S t o j a n o v i õ Ç., M i l i n . Ÿ., 1986,1987,1988, S t o j a n o v i õ at all.(1985,1986,1987, 1988, 1989,1994), K r s t i õ at all. (2002) i drugi.

3.3 Sanirañe staña u visokim (degradiranim) bukovim åumama

Velika povråina pod bukovim åumama visokog uzgojnog oblika nala-zi se u nezadovoçavajuõem stañu, koje se ogleda u velikom uøeåõu uzgoj-nih grupa 2 i 3. Zrelih razreæenih sastojina bez podmlatka i podmlaæe-nim sastojinama sa zaostalim semeñacima.

Sve ove sastojine se mogu sanirati primenom odgovarajuõih uzgojnihmera, koje bi se odvijale u sledeõim pravcima:

− Prirodna obnova uz primenu pomoõnih mera pri obnavçañu,− Veåtaøka obnova (setvom ili sadñom) bukovih sastojina− Uklañañe zaostale stare sastojine (semeñaka) gde je izvråena obno-

va


3.4 Melioracija degradiranih bukovih åuma

Napred je veõ izneto da na izdanaøke øiste bukove åume, kojima gaz-duje JP ''Srbijaåume'' dolazi 127.242 ha, od øega su dobre na dobrom zem-çiåtu 70.093ha (55,1%), loåe na dobrom staniåtu 32.284ha (25,4%) i lo-åe na loåem zemçiåtu 24.862ha (19,5%).

Prvu grupu izdanaøkih bukovih åuma – dobre na dobrom zemçiåtu,treba putem konverzije prevesti u viåi uzgojni oblik, drugu grupu – lo-åe na dobrom zemçiåtu putem restitucije (setvom ili sadñom bukve) ob-noviti, a u åumama treõe grupe (loåe na loåem zemçiåtu) za sada ne ra-diti, ili putem supstitucije osnovati åumu druge, odgovarajuõe vrste dr-veõa.

Svi navedeni uzgojni zahvati u bukovim åumama su ovde samo taksa-tivno naznaøeni, a svaki od ñih zahteva da se mnogo detaçnije obradi.

Mnogi autori su veõ obraæivali ovu problematici i to: Buniåe-vac . T., et all . ( 1974, ), K r s t i õ . M., i Stojanoviõ Ç. (1993, 1997, 1998,1999.) S t o j a no v i õ Ç., (1984,1988.) S t o j an o v i õ. Ç., Jo va no viõ B.(1987.,1989.) S t o j a n o v i õ et all . (1990., 1991, 1994, 1995, 1996).

4. ZAKÇUØCI

Na osnovu izvråenih analiza staña bukovih åuma u Srbiji, proizaå-li su i osnovni uzgojni zahvati koji se sastoje u sledeõem:

1. Pravovremena prirodna obnova åuma i to:a) U jednodobnim bukovim åumama – oplodna seøa sa podmladnim razdobçem do 20 godinab) U raznodobnim sastojinama

- oplodna seøa sa podmladnim razdobçem duÿim od 20 godina- kombinovani metodi prirodnog obnavçaña - grupimiøno – po-

stupni metodi gazdovaña '' Femelcshlagbetreib''v) U prebirnim åumama

-prebirna seøa –grupimiøna i stablimiøna2. Seøe kao mere nege bukovih åumaa) ''negativno odabirañe,'' gde spadaju seøe osvetçavaña podmlatka i

seøe øiåõeñab) ''pozitivno odabirañe'', gde dolaze proredne seøe i eventualno pro-

galne seøe3. Sanirañe staña u visokim (degradiranim) bukovim åumamaSanirañe staña ovih bukovih åuma se moÿe vråiti na sledeõi na-

øin:a) Prirodnom obnovom uz primenu pomoõnih mera prirodnom obnav-

çañu;b)Veåtaøko obnavçañe (setvom ili sadñom);v) Uklañañe zaostalih starih stabala – semeñaka.4. Melioracija degradiranih åumaIzdanaøke bukove åume u zavisnosti od sastojinskog staña, kvalite-

ta i uslova sredine u kojima se nalaze, prevode se u visoke sastojine pu-tem konverzije, restitucije,supstitucija i rekonstrukcije.


Osnovni problemi gajeña bukovih åuma dati su naøelno po odgovara-juõim celinama koje su uslovçene sastojinskim stañem, a detaçna razra-da i primena odgovarajuõih uzgojnih zahvata izvråila bi se za svaki tipbukovih åuma.

LITERATURA

Bu nu åe vac , T. , Jo va no viõ , S . , Sto ja no viõ , Ç . (1974): Istraÿivañe uticajasastojinskog oblika na naøin prirodnog obnavçaña øistih bukovih åuma ( Fage-tum montanum serbicum lusuletozum) u uslovima Majdanpeøke Domene . Simpozijumo uzgoju åuma, Sarajevo, 5-31.

Bu nu åe vac , T. , Jo va no viõ , S . , Sto ja no viõ , Ç . (1976): Rezultati istraÿi-vaña seøa kao mera nege u brdskim bukovim åumama visokog gazdinskog oblikaFagetum montanum serbicum. Glasnik åumarskog fakulteta, posebno izdañe, Beoi-grad, 45-56.

Jo va no viõ , S . (1980): ''Gajeñe åuma'', kñ. II. Nauøna kñiga, Beograd.Jo viõ , N . , To miõ , Z . , Jo viõ , D . (1991): ''Tipologija åuma''. Nauøna kñiga, Beo-

grad.Kr stiõ , M., Sto ja no viõ , Ç .(1993): '' Stañe bukovih i hrastovih åuma na

podruøju severoistoøne srbije sa aspekta uzgoja i koriåõeña drvne mase''.Åumarstvo br. 3-5, tematski broj: ''Meæuzavisnost razvoja prerade drveta iåumarstva'', Beograd, str.89-96.

Kr stiõ , M., Sto ja no viõ , Ç .( (1997): "Silvicultural situation in the forests of the mostrepresented tree species in Serbia, the base for planing assortment structure as the rawmaterial in wood perocessing". Drvarski glasnik br. 23-24, Beograd, str. 21-23.

Kr stiõ , M., Sto ja no viõ , Ç . (1998-99): "Melioracija izdanaøkih i degradiranihåuma". Nauøni skup "Åume i åumarstvo Srbije - osnovni zadaci i savremenareåeña", 14. Februar 1996, Åumarski fakultet, Glasnik Åumarskog fakultetabr. 80-81, Beograd, str. 75-86.

Kr stiõ M., Me da re viõ M., Sto ja no viõ Ç . , Ban ko viõ , S. (2002) Stañe iuzgojni problemi bukovih åuma severoistoøne Srbije.Glasnik Åumarskog faku-leta br. 86

Kr stiõ , M., Sto ja no viõ , Ç . (1998-99): "Melioracija izdanaøkih i degradiranihåuma". Nauøni skup "Åume i åumarstvo Srbije - osnovni zadaci i savremenareåeña", 14. Februar 1996, Åumarski fakultet, Glasnik Åumarskog fakultetabr. 80-81, Beograd, str. 75-86.

Kr stiõ M., Me da re viõ M., Sto ja no viõ Ç . , Ban ko viõ , S (2002) Stañe iuzgojni problemi bukovih åuma severoisztoøne Srbije.Glasnik Åumarskog faku-leta br. 86

Mi lin , Ÿ . , Sto ja no viõ , Ç . , Kr stiõ , M., et all (1986): Rezultati istraÿivañanajpovoçnijeg naøina nege bukovih åuma putem seøa proreda preko nauøno – pro-izvodnih ogleda na podruøju åumskih sekcija Boçevac i Bor u 1985.godini.''Posebno izdañe,str.1-178,Beograd.

Mi lin , Ÿ . , Sto ja no viõ , Ç . , Kr stiõ , M. (1994): Stañe åumskog fonda i pro-rede u bukovim åumama. Publikacija: Prorede u bukovim åumama. JP '' Srbija-åume'' Beograd.

Sto ja no viõ , Ç . , Kr stiõ , M. (1983): ''Izbor najpovoçnijih uzgojnih mera uniskim bukovim åumama na staniåtu Abieto-Fagetum dezmetosum na skeletno


kiselo – smeæem zemçuåtu na Goøu''. Glasnik Åumarskog fakulteta, serija A, br.60, Beograd, 53-65.

Sto ja no viõ , Ç . (1984): “Istraÿivañe najpovoçnijih naøina obnavçaña i negebrdske bukove åume (Fagetum submontanum) sa pravom svojine na Rudniku” GlasnikÅumarskog fakulteta serija A., “Åumarstvo” br. 62 (77-88) Beograd.

Sto ja no viõ , Ç . , Kr stiõ , M., Bo bi nac . M. (1985): “Proredne seøe kao merenege u brdskim bukovim åumama (Fagetum moesiacae montanum asperuletosum) naMagleåu”. ”. Åumarstvo br. 5-6, (43-56). Beograd.

Sto ja no viõ, Ç., Mi lin. ,Ÿ., Kr stiõ. M., (1987): “Rezultati istraÿivaña naj-povoçnijih metoda proreda bukovih åuma preko nauøno –proizvodnih ogleda napodruøju åumskih sekcija Boçevac i Bor u 1986.godini. Posebno izdañe, str 1-197, Beograd.

Sto ja no viõ . , Ç . , Jo va no viõ ,B . (1987): Ceno – ekoloåke i uzgojne karakteri-stike sastojine bukve i jele sa plemenitim liåõarima u Zapadnoj Srbiji”.Åumarstvo 3-4., 3-14 Beograd.

Sto ja no viõ , Ç . Mi lin . , Ÿ . (1988): Izbor najpovoçnijih naøina proreda u prir-odnim åumama bukve, hrasta i kulturama bora, preko nauøno - proizvodnihogleda, na podruøju Bora, Boçevca, Zajeøara i Kñaÿevca”. Posebno izdañe, 1-360 Beograd.

Sto ja no viõ . , Ç . , Ko liõ , B . (1988): “Uticaj proreda na promene mikroklimat-skih uslova u mladim bukovim åumama” Åumarstvo 2-3. (7-18). Beograd.

Sto ja no viõ , Ç . Kr stiõ , M., Bo bi nac . ,M (1989): “Istraÿivañe optimalnihuzgojnih mera u razliøitim ekoloåko – proizvodnim jedinicama bukovih åuma uciçu ostvareña maksimalnog prinosa.”(1-68). . Posebno izdañe. Beograd.

Sto ja no viõ . , Ç . , Jo va no viõ ,B . (1989): Ceno – ekoloåke i prirodne karakteri-stike sastojina bukve sa tisom na podruøju Malinika u severoistoønoj Srbiji”.Åumarstvo br.2 (3-18). Beograd.

Sto ja no viõ , Ç . , Sta men ko viõ , V. ,Kr stiõ , M., Vuø ko viõ . M., Bo bi-nac . ,M. (1990): “Istraÿivañe razvoja produkcije i najpovoçnijih metoda negemladih bukovih åuma” Unapreæeñe åuma i åumarstva regiona T. Uÿice.Posebno izdañe (131-155) ,Beograd.

Sto ja no viõ , Ç . Kr stiõ , M., Bo bi nac . ,M (1991): “Istraÿivaña najpovoçnijihmera nege putem seøa proreda u bukovim åumama na podruøju severoistoøneSrbije”. Simpozijum savremena dostignuõa i reåeña u oblasti åumarstva6-7.12.1990 godine. Beograd. Povodom proslave 70 godina Åumarskog fakulteta.Glasnik Åumarskog fakulteta. Beograd.

Sto ja no viõ . Ç . (1991) “Rezulati istraÿivaña najpovoçnijeg naøina nege putemseøa proreda u izdanaøkim bukovim I hrastovim åumama u ciçu ñihove konver-zije na podruøju srbije”. Savetovañe o konverziji izdanaøkih åuma, Vrñaøkabaña.

Sto ja no viõ , Ç . , Kr stiõ , M., Osto jiõ , D . (1998): "Znaøaj uzgojnih zahvata narazvoj i uøeåõe omorike u meåovitim sastojinama sa drugim vrstama drveõa naTari". Zaåtita prirode br.50 , Beograd, 319-325.

Sto ja no viõ , Ç . , Alek siõ , P. , Kr stiõ , M., To mo viõ , Z . (1996): "Unapre|eñestaña postojeõih åuma". Uvodno predavañe na Savetovañu "Åume Srbije -stañe, projekcija razvoja do 2050. godine i oøekivani efekti". Zbornik radova,str. 41-51, Beograd.

Sto ja no viõ , Ç . , Kr stiõ , M., Bo bi nac , M. (1994): Rezultati istraÿivañaprorednih seøa u bukovim åumama na podruøju Boçevca. Publikacija: Prorede ubukovim åumama. JP ''Srbijaåume'' Beograd.


Sto ja no viõ , Ç . , Kr stiõ , M., Bo bi nac , M. (1994): Obnavçañe i nega øistihbukovih åuma. Publikacija: Prorede u bukovim åumama. JP ''Srbijaåume'' Beo-grad.

Sto ja no viõ , Ç . , Alek siõ , P. , Kr stiõ , M., To mo viõ , Z . (1996): Unapreæeñestaña postojeõih åuma Srbije. Zbornik radova sa skupa: Åume Srbije, stañe iprojekcija razvoja do 2050 godine i oøekivani efekti. JP Srbijaåume, Beograd,41-52.

Sto ja no viõ , Ç . , Kr stiõ , M. (1996 - 1997): Prirodno obnavçañe, podizañe inega øistih bukovih åuma. Glasnik Åumarskog fakulteta br. 78-79, Beograd,149-167.

Sto ja no viõ , Ç . , Kr stiõ , M. (2000): Gajeñe åuma III. Obnavçañe i nega åumaglavnih vrsta drveõa.Univerzitetski uxbenik. Beograd.

To ma niõ , L . (1993): Stañe åumskog fonda najzastupçenijih vrsta drveõa u Srbiji.Åumarstvo 3-5, Beograd.

*** Åumski fond Srbije – rezultati popisa 1979. godine. Beograd.

THE MAIN PROBLEMS OF BEECH FOREST CULTIVATION

Çubivoje StojanoviõMilun Krstiõ

Sum mary

Based on the analysis of the condition of beech forests in Serbia, the following basic silviculturaloperations were concluded:

2. Timely natural regeneration of forests:a) In even-aged beech forests – regeneration felling with regeneration period up to 20 yearsb) In uneven-aged stands- regeneration felling with regeneration period longer than 20 years- combined method of natural regeneration - group-selection method of management '' Femel-

cshlagbetreib''c) In selection forests- selection felling – group-selection and single tree selection.2. Felling as the measure of tending in beech forestsa) ''negative selection'' - refreshment felling and cleaningb) ''positive selection'' - thinning and potentially clearing.3. Improvement of the condition in high (degraded) beech forestsImprovement of the condition in such beech forests can be done by:a) Natural regeneration with the application of the subsidiary measures of natural regenerationb) Artificial regeneration (seeding or planting)c) Removal of the remaining old trees – seed trees.4. Reclamation of degraded forestsDepending on the stand condition, quality and environment conditions, beech coppice forests are

converted into high stands by conversion, restitution, substitution and reconstruction.The basic problems of beech forest cultivation are presented principally according to the entities

influenced by stand conditions, and the detailed elaboration and application of the silvicultural opera-tions should be performed separately for each type of beech forests.

gajenje bukve

Documents