Томуу нь амьсгалын замаар дамжин тархаж б х насны х м сийгү ү үү вчл лдэг цочмог халдварт вчинө үү ө

юм. Томуу вчин нь өҮрэвслийн шинжээр илэрсэн ед :үЗовхи рэвсэх, нус, гоожих, найтаахү хамар бит рэх , цээж вд хүү ө ө байдлаар илэрч болно. Хордлогын шинж: давамгайлсан бол халуурах бие бадайрах хоолонд дург й болох ,б лжих , хэвлийгээрү өө вд х , н д х ших , гялбах шинж дө ө ү ө үү

илэрч болно.Нууц е:ү нь 1-5 хоног дунджаар 48 цаг Халдвартай е :ү нь вчний нууцө еийн с лч, шинж тэмдэг тэмдэгү үү

илэрснээс хойших эхний 3-5 хоногт хамгийн их халдвартай. х хдэд энэүү е нь 7 хоног байж болно. Ихэвчлэнү

сэр ний улиралд буюу 10-4-р сардүү вчл л ихсэнэ. ө ө

Халдвар дамжих зам :

Агаар дусал , ахуй хавьтлын замаар дамжин халдварлана.

А. Агаар дуслын зам : томуугийн вирус вчт ний хамар залгиурын салстө ө

б рх лд ржиж ярих найтаах едү үү ү ү ш лс нус цэрний дуслын хамт гадаадү орчинд цацагдан гардаг. вчтэй х н нэг удаа ханиалгахад 50-70ө ү

мянган дусал , найтаахад 100-800 мянган дусал агаарт цацагдан гардаг байна.

Б. Ахуй хавьтлын зам : вчт ний нус ,Ө ө цэр, ш лсээр бохирдсон хамрын болонү н р гарын алчуур аяга , таваг тоглоомүү зэргийг цэвэрлэлг й хэрэглэвэл вчинү ө халдварлах боломжтой. Урьдчилан сэргийлэлт :

1. Томуу вчн с сэргийлэхийнө өөө тулд юуны мн х йтэнө ө ү сэр ний улиралд хувцасааүү тохируулан дулаалж , гэнэт даарч х р х с болгоомжилж эр лө ө өө үү мэндээ хамгаалах хэрэгтэй. Х хдийг нимгэн хувцаслажүү явуулахг й байх нь з йтэй. ү ү

2. Хоолондоо ногоо с цагаан идээүү аль болох их оруулж хэрэглэхийг эрмэлзэх , аарц буцалгаж уух ба

нэрсний ш с ууж байвалүү зохимжтой.

3. бие мах бодийг чийрэгж лэхийн тулд багаүү насны х хдэд усан арчилтүү иллэг, гимнастик , биеийн х д лг н байнга хийж байх. ө ө өө

4. насанд х рэгчид , х хэд ,ү үү залуучууд гл б р г йх ,ө өө ү ү салхинд явах биеийн х д лг ний дасгал хийжө ө өө байх нь з йтэй. ү

5. айл рх албан байгууллагуудө р нд чийгтэй цэвэрлэгээө өө өө

хийж ус буцалгаж ууршуулах р ний агаар хуурайшихаасө өө

сэргийлнэ. Орон, сууц тасалгаа гэрт 18-20 хэм дулаан 60%-ийн чийглэгтэй байвал зохино.

6. томуу томуу т ст вчинө ө гарсан ед х хд д олонү үү үү х лийн газар сэлг цэх , айлө үү хэсэхийг аль болохоор багасгах б н р цугларчөө өө хичээл хийсний дараа звэрү йлчилгээ \кино концерт \ү зэврийн дараа 10-15 минутү

салхижуулалт хийж агаар солилцуулж байх.

Элэгний эд эс гэмтэж йл ажиллгаа ньү хямран , ер нхий хордлогын болонө щарлах щинж тэмдгээр илэрдэг вчнийгө Халдварт щар вчин (вируст гепатит)ө гэнэ. Дэлхий дээр 350 сая х н вирустү гепатитаар вчилс н б г д , жилд энэө ө ө өө вчиний улмаас 30 сая х н нас барж байнаө ү

сгэгч нь : олон вирус байдгаас голчлонҮү А,В,С,Д,Е нь нийтлэг юм. Аль вирусаар

сгэгдснээс нь хамааран вирус гепатитыгүү ангилдаг. Халдвар тархах зам : ВГ- А нь тг нө ө м р р бохирлогдсон ус , хоол х нс ,ө өө ү бохир гараар тархадаг БОХИРЫН ШАР гэдэг. ВГ-ВСД нь цус цусан б тээгдэх н , арьсү үү салст , эхээс урагт , бэлгийн замаар тархдаг нийг шприцийн шар гэдэг. үүЯмар вирусаар сгэгдсэнээс ньүү шалтгаалж эмнэл з й нь р р боловчү өө өө ер нхий нийтлэг дараахь шинж тэмдэгө илэрдэг .

нд : Үү1. Нууц е ба шарлалтг й еү ү ү ВГ-А ийнх 21-45 хоног ВГ-В ийнх 50-180 хоног байдаг .

Энэ ед ходоод хямрах буюуү б лжих дотор муухайрах ,өө цанхайх , гэдэс д рэх , суулгахүү шинж тэмдэг илэрдэг

Томуу т ст буюу 38-39 хэмө халуурах , толгой вд х , ханиах ,ө ө хамар бит рэх , хоолой эмзэглэх ,үү улайх шинж

Ядарч сульдах буюу бие сулрах , унжгар , ноомой болох , унтах , т р лгээ харж хэвтэх шинж дү үү үү илэрдэг . энэ ед бусдад халдварү дамжуулах чадвар нд р байдаг . ө ө

2. Шарлалтын е:ү - энэ ед х ний арьсү ү салст шарлаж , шээс тг н шар (хар цайө ө

шиг , баас цагаан гарах , баруун с врэдэс дорү эмзэглэх , унжирч вд х шинж дээс илэрдэгө ө үү . Энэ ед халдвар дамжуулах чадвар сулардагү м н ц н хоног ргэлжилдэг . ө өө ү

1. Хор уршиг : ВГ-А нь 90% нь тавилан сайтай боловч 10% нь х ндрэлтэй лдэц ихтэй байдаг .ү ү ялангуяа бага насныханд ВГ-В,С нь голдуу архагшин , 80-90% нь тавилан муутай , ихэвчлэн нас баралтаар т гсд г .ө ө

нд :Үү элэг хатуурах , элэгний хавдар , элэгний дутагдал зэрэг болно . ВГ-Д нь

ихэвчлэн элэгний дутагдалд оруулж , вчт нгө ө нас баралтанд х ргэдэг .ү

Урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ: вируст гепатитын халдвараас дараах арга замаар гэр б лээ , алаг рсээ хамгаална . ү ү

2. гэр б лийн гиш д бие зассаныү үү дараа , хоол иднхийн мн ,ө ө бохир з йлд х рсний дараа гарааү ү тогтмол угаах

3. Гэр б лийн гиш н б р тусү үү ү тусдаа гарын алчуур , сойз , айл

р гар угаалтууртай байх. өү4. Эр л ахуйн шаардлага хангасанүү

ус , х нсний б тээгдэх нийгү ү үү сонгож хэрэглэх

5. Эр л ахуйн шаардлага хангасанүү бие засах газартай байх , урин дулаан улиралд халдварг йж лж байх .ү үү

6. Хоол ундны сав , аяга таваг зэрэг сав , суулгыг зориулалтын угаагч бодис б хий б лээн усаарү ү угааж хэрэглэх .

7. Ялааны авгалдай устгалыг хавар , намрын улиралд байнга хийж байх.

8. шаардлагаг й тарилга , цусү сэлбэлт , элдэв шивээс , чих цоолох , гоо сайханы мэс заслаас татгалзах .

9. Ил шарх шалбархайг тухай б рү цэвэрлэж цэвэр боолт хийх , рхийн эмнэлэгийн тусламжө йлчилгээ авч байх. ү

Хамуу бол хамууны хачиг буюу \Sarcoptes scabiei\ гэж нэрлэгдэх шимэгч хачигаар сгэгддэг арьсныүү халдварт вчин юм. Энэх хачиг ньө үү х ний арьсны эвэрлэг хэсгээрү хооллодог, 4 хос буюу 8 х лтэй,ө н дэнд харагдахаарг й ч хэн жижигү ү ө үү хэмжээтэй. Эр хачиг арьсны гадаргуу дээр р тогтоогоод хдэг ба эм ньү ү арьсны нг н хэсгийг нэвтлэн оржө ө арьсны гадаргуутай параллель суваг жим сгэн, тэндээ нд гл ж рждэг.үү ө ө ө ү

сгэгч:Үү Шимэгч хачиг

Ямар шинж тэмдэг илрэх вэ ? Загатнах нь хамгийн гол зовиур юм. Хачиг нэвтэрч орсон газар жижиг цэвр б хий г вдр т тууралт сдэг.үү ү ү үү үү Тууралт ихэвчлэн гарын хурууны салаа, бугуй, хэвлий, цавь, гуяны дотор тал, бэлэг эрхтэн орчим гарч загатнадаг боловч зарим тохиолдолд биеийн б х хэсэгт гарч болдог.үЗагатнаа: хувцас тайлах, шөнө унтаж байх үед улам нэмэгддэг. Маажсанаас арьс гэмтэж, нян үржин идээт үрэвсэл үүсэх нөхцөл бүрддэг

Тууралт:

Хамуу хэрхэн халдварладаг вэ ?Хамуутай х н арьсан дээрээ хамууныү хачиг, т ний ндгийг агуулж халдварыгүү ө тараадаг. Хамуутай х нтэй нэг орондү унтах, асарч халамжлах, бэлгийн харьцаанд орох явцад арьсаар х рэлцсэнээс болон хувцсаа сольж мс х,ү ө ө гар н рийн алчуурыг дундаа хэрэглэх,үү з л н тоглоомоо солилцох зэрэгөө ө хачигаар бохирлогдсон эд з йлсээрү дамжин халддаг. Хачиг халдварласнаас хойш тууралт, загатнаа илрэх х ртэл 2-6ү долоо хоног тул энэ хугацаанд х нү халдвар авснаа мэддэгг й. Харин мн ньү ө ө хамуугаар вчилж байсан х н дахинө ү халдвар авсан тохиолдолд байгаа бол шинж тэмдэг 1-4 хоногт илэрдэг. Гар барих, тэвэрч мэндлэхэд хамуу тэр б рү дамждагг й.үХэн халдвар авах эрсдэлд ил вэүү ? Нас, х йс, яс ндэс харгалзахг й хэн чү ү ү хамуугаар вчилж болох б г д дархлааө ө өө тогтдогг й учраас хэдэн ч удаа халдварү авч болно. Халдвар авахад ариун цэвэр муу сахих, их х лр х, архаг вчн д, хоолө ө ө үү тэжээлийн дутагдал, бэлгийн олон хамтрагчтай байх зэрэг нь н л лдгийг санахө өө ад

ил дэхг й. Эр л ахуйн дэглэмүү ү үү тааруу, х н ам олноор б гн рс нү өө ө ө газар хамуу ил тархдаг.үүАриутгал халдварг йж лэлт ү үүХувцас, ор дэрний цагаан хэрэглэл, х нжил, б тээлэг, з л н тоглоомө ү өө ө зэргийг 60 С ээс дээш хэмийн угаалгын нунтагтай халуун усанд сайтар угааж цэвэрлэнэ. Угаахад хэц хувцсыг хатаагч машинаарүү хатаах, хуурай хими цэвэрлэгээнд г х, халуун инд гээр инд дэх,ө ө үү үү

гадаа хасах хэмийн х йтэнд 1 д рү ө ө тавих, хувцас хэрэглэлийг бит уут,үү саванд хийж ердийн хэмд 7 хонуулахад хачиг хоолг йгээс болжү устдаг. Ор х нжлийн даавууг тогтмолө сольж, хивс, б тээлэг зэргийг тоосү сорогчоор сайтар цэвэрлэх хэрэгтэй.Урьдчилан сэргийлэх арга замЭнэ вчн с урьдчилан сэргийлэх эмө өө бэлдмэл, вакцин байхг й хэдий чү дараах аргуудаар р д нтэй урьдчиланү ү сэргийлж болно. Тухайлбал: бусдын угаагааг й хувцас, унтлагын хувцсыгү мс хг й байх, бусдын гоёлынө ө ү

хувцас, з л н тоглоомыг цэвэрлэжөө ө хэрэглэх, аялалаар явахдаа рийнөө цагаан хэрэглэлээ авч явж байх нь з йтэй.үХамуу, арьсны мєєгєнцєр ихсэж байгаа учраас усанд орох, хувийн ариун цэврийг сайтар сахих нь зүйтэй иргэд олон нийтийн газар, автобус унаанд явсныхаа дараа

Гараа сайн угааж байхыг сануулж байна.

Вирусээр үүсгэгдсэн арьс салст бүрхэвчин дотор тунгалаг шингэн агуулсан жижиг цэврүүт тууралт гардаг амьсгалын замын цочмог халдварт өвчин юм. Энэ өвчин нь гадаад орчинд тэсвэр муутай арьс салстын хучуур эдийн эсийг гэмтээдэг. Хүний халдварт өвчин ,нууц үеийн сүүлчээс тууралтын 3-4 дэх хоногт хамгийн их халдвартай байдаг. Энэ өвчний халдвар нь агаар дусал, амьсгалын замаар дамжин халдварладаг голчлон 1-12 насныхан илүү өвчлөмтгий сэрүүний улиралд илүү их гардаг.

Нууц үе нь: 11-21 хоног дунджаар 14 хоног

Энэ өвчний үед илрэх шинж тэмдэг : Биеийн ерөнхий байдал хямрана 38 хэмээс дээш өндөр халуурах, хоол ундандаа дургүй байх шинж тэмдэг илрэнэ. Өндөр халуурахын зэрэгцээ тууралт гарна. тууралт нь 3-5 хоногийн турш, 1-2 хоногийн завсарлагатайгаар ,Толгой хуйх , Ам залгиур, нүдний салст үтрээний салстаар гарна. Тууралтын анхдагч элемент нь улаан ягаан өнгөтэй гөвдрүүнүүд байдаг . Энэ нь хэдхэн цагийн дараа цэврүү болно энэ цэврүү нь 1-2 хоногийн дараа хагарч шалбархай нь хатаад тав тогтоно. Тав нь унсаны дараагаар нөсөө үүснэ, салхин

цэцэгийн тууралт нь нэг зэрэг гардаггүй шинээр тууралт үүсч болно.Арьсны гарах бүрд өндөр халуурна тууралтууд нь

загатнана , хорсоно сныидээтэвгүй оргино , өвдөнө

Хүндрэл нь: Хэсэг газрын буглаа нэвчдэс үүсч болно. Арьсны идээт үрэвсэл хүүхдэд хатгаа төвөнхийн үрэвсэл , менингит зэрэг хүндрэл тохиолдож болно.

Урьдчилан сэргийлэлт : 1. Өвчн с сэргийлэхийн тулдөөө

юуны мн х йтэн сэр нийө ө ү үү улиралд хувцасаа тохируулан дулаалж , гэнэт даарч х р х сө ө өө болгоомжилж эр л мэндээүү хамгаалах хэрэгтэй. Х хдийгүү нимгэн хувцаслаж явуулахг йү байх нь з йтэй. ү

2. Хоолондоо ногоо с цагаан идээүү аль болох их оруулж хэрэглэхийг эрмэлзэх , аарц буцалгаж уух ба нэрсний ш с, амин дэмээрүү баялаг хоол хэрэглэж байвал зохимжтой.

3. Насанд х рэгчид , х хэд ,ү үү залуучууд гл б р г йх ,ө өө ү ү салхинд явах биеийн х д лг ний дасгал хийж байхө ө өө нь з йтэй. ү

4. Айл рх албан байгууллагуудө р нд чийгтэй цэвэрлэгээө өө өө

хийж ус буцалгаж ууршуулах р ний агаар хуурайшихаасө өө

сэргийлнэ. Орон, сууц тасалгаа гэрт 18-20 хэм дулаан 60%-ийн чийглэгтэй байвал зохино.

5. Өвчин гарсан ед х хд д олонү үү үү х лийн газар сэлг цэх , айлө үү хэсэхийг аль болохоор багасгах,

амны хаалт з х, б н рүү өө өө цугларч хичээл хийсний дараа звэр йлчилгээ \киноү ү концерт \ зэврийн дараа 10-ү15 минут салхижуулалт хийж агаар солилцуулж байх.

Шигелийн т рлий нянгаарө сгэгддэг ер нхий хордлогынүү ө

шинжээр илэрдэг голчлон б д нү үү гэндсний гэмтээдэг гэдэсний цочмог халдварт вчин юм. Энэө вчний сгэгч нь хоолө үү

боловсруулах эрхтэнээр дамжин б д н гэдэсний салст б рхэвчийнү үү ү эд эсэд очиж ржин б д н гэдсийгү ү үү гэмтээдэг. Х ндэрвэл энэ вчнийү ө нян нь цааш цусаар дамжин цуллаг эрхтэн дийг гэмтээж болдог.үү Архаг болон цочмог хэлбэрээр явагддаг б г д эмчилгээг рэнө өө ү хийлгээг йгээс болж дахин архагтү шилждэг байна. Цусан суулга вчний нян нь гадаад орчинд тэсвэрө

муутай 60 градуст -20 минут нарны гэрлийн шууд, тусгал буцлагахад дороо хнэ ариутгалын уусмалд 20-ү30 минут амьдрах чадвартай. Энэ вчин нь урин дулааны улиралдө

ил гардаг. Аль ч насны х м сүү ү үү вл х боломжтой. ө ө

халдвар тараагч нь эр л нян тээгчүү х нээс х нд дамжин халдварлана. ү үХалдвар дамжих механизм нь:

тг н м р амны механизм Ө ө өХалдвар дамжих зам:

• Ахуй хавьтлаар - \ бохир эд з йл, бохир гар, бохир аягаү таваг\-р дамжин халдварлана.

• Хоол х нсээр –ү -\ бохирлогдсон хоол х нс жимсү жимсгэнэ угааж цэвэрлэхг йү хэрэглэх , м н х нснийө ү

б тээгдэх н дийн хадгалалтынү үү үү горим алдагдсан , хугацаа дууссан , м н эр л ахуйнө үү шаардлага хангахг й газарү худалдаалагдаж байгаа зэргээс \ хоол х нсээр халдвар дамжина.ү

• усаар дамждаг --\ бохирдсон, т хий ус , усыг саванд нь удаанүү олон хонуулах , ус хадгалах саваа угааж цэвэрлээг йгээс \ү

Урьдчилан сэргийлэлт :1. Бие зассаны дараа , хоол идэхийн

мн , бохир з йлд х рснийө ө ү ү дараа гараа тогтмол савандаж угаах

2. Эр л ахуйн шаардлага хангасанүү ус , х нсний б тээгдэх нийгү ү үү сонгож хэрэглэх жимс, жимсгэнэ дахин боловсруулдагг й х нснийү ү б тээгдэх н дийг угаажү үү үү цэвэрлэж идэх ил задгай газраас х нсний б тээгдэх нийгү ү үү худалдаж авахг й байх.ү

3. Эр л ахуйн шаардлага хангасанүү бие засах газартай байх , урин дулаан улиралд халдварг йж лж байх .ү үү

4. Хоол ундны сав , аяга таваг зэрэг сав , суулгыг зориулалтын угаагч бодис б хий б лээн усаар угаажү ү хэрэглэх .

5. Ялааны авгалдай устгалыг хавар , намрын улиралд байнга хийж байх

6. Т хий ус болонүү бохирлогдсон ус хэрэглэхг йү байх усыг байнга буцалгаж хэрэглэх.