gejala dan tanda klinis infeksi virus dengue riko

Upload: ketut-aditya-rahardja

Post on 07-Feb-2018

232 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    1/45

    GEJALA DAN TANDA KLINISINFEKSI VIRUS DENGUE:

    MENGENAL GEJALA AWAL & TANDA BAHAYA IVD

    Soemakto*,Saptadi Yuliarto**,Irene Ratridewi*

    Divisi Infeksi dan Pediatri Tropis*Divisi Pediatri Gawat Darurat**

    Lab/SMF Ilmu Kesehatan Anak

    Fakultas Kedokteran Universitas BrawijayaRS dr. Saiful Anwar

    Malang

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    2/45

    POKOK BAHASAN

    Epidemiologi & Prevalensi

    Spektrum IVD Tatalaksana

    IVD WHO 1997

    IVD WHO 2009

    Perjalanan Penyakit IVD

    Fase Demam,Kritis,Perbaikan

    Kesimpulan

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 2

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    3/45

    EPIDEMIOLOGI Daerah resiko

    2,5 milyar orang

    tinggal di negara

    endemis /resiko

    3SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    4/45

    EPIDEMIOLOGI Fenomena Gunung Es

    Denguesimtomatik

    SILENT

    DENGUE

    INFECTION

    Terdeteksi

    di PKM & RS

    Tidak terdeteksi(klinis tidak khas)

    4SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    5/45

    Reported and estimated DF/ DHF and dengue-2 infections

    during the 1997 DHF Cuban epidemic

    Mara G Guzmn MG, Kour G :The Lancet Infectious Diseases ,2002

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    6/45

    Prevalensi IVD

    Di Indonesia :

    72.133 kasus : 1998

    150.000 kasus : 2007

    6SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    7/45

    SPEKTRUM INFEKSI DENGUE

    7SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

    Asimtomatik Simtomatik

    Undifferentiatedfever

    Viral syndrome

    Demam Dengue

    Perdarahan (-) Perdarahan (+)

    DBD

    Plasma leakage

    Syok (-) DSS

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    8/45

    KUNCI TATALAKSANA

    Case fatality ratetinggi (1-5%),

    Gejala klinis /bahaya tidak khas/nyata

    Tatalaksana lambat/tak tepat

    Padahal tatalaksana sederhana, murah, efektif

    Kunci tatalaksana :

    Mengenal gejala/tanda dini IVD

    Tatalaksana tepat

    8SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    9/45

    IVD WHO 1997

    Kriteria:

    Probable,

    Confirmed,

    Derajat :

    I,II,III,IV

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 9

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    10/45

    KRITERIA IVD WHO 1997

    10SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

    PROBABLE CONFIRMED REPORTABLE

    Demam 2 hari :

    Nyeri kepala

    Nyeri retroorbital

    Myalgia, Artralgia

    Ruam Perdarahan

    Lekopenia

    Bukti laboratoris : Isolasi virus

    Titer IgM/IgG 4x

    Ag vi

    Sekuens genomik (+)

    (PCR)

    Total kasus :probable&

    confirmed

    DAN Serologis (+)

    ATAU

    lokasi & waktu sama

    ada kasus confirmed

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    11/45

    KRITERIA DBD/DSS WHO 1997

    11SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

    DBD DSS

    1.Demam 2-7 hari, bifasik 4 kriteria DBD + kegagalan

    sirkulasi : Nadi cepat, lemah

    Penyempitan tekanan nadi

    (

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    12/45

    DBD/DSS (WHO 1997)

    KLINIS Demam akut

    Manifestasi perdarahan

    Hepatomegali

    Syok/renjatan DSS/SRD

    LABORATORIS Trombositopenia ( 100.000/ml)

    Hemokonsentrasi ( 20%)

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 12

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    13/45

    DERAJAT DBD WHO 1997

    13SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

    Demam + gejala (tidak khas) Uji torniket (+)

    Derajat I

    Seperti derajat I

    Perdarahan spontanDerajat II

    Kegagalan sirkulasi (nadi cepat, lemah,tekanan nadi turun, kulit dingin, lembab,

    gelisah)

    Derajat III

    Syok, nadi tak teraba, tekanan darah takterukurDerajat IV

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    14/45

    IVD WHO 2009

    Kriteria:

    Probable,

    With/out Warning Signs

    Severe Dengue

    Grup :

    A : Bisa dirawat dirumah /ambulatoir

    B : Rawat Inap

    C : Memerlukan tindakan ok kedaruratan

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 14

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    15/45

    KRITERIA IVD WHO 2009

    15SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    16/45

    KRITERIA IVD WHO 2009

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 16

    Without Warning Signs

    (Tanpa gejala peringatan)

    Group A May be sent home(Bisa obat jalan/ambulatoir)

    Penderita tanpa gejala peringatan :

    Bisa minum peroralKenciing setiap 6 jam

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    17/45

    KRITERIA IVD WHO 2009

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 17

    With Warning signs

    (Dengan gejala peringatan)Group B (rujuk MRS)

    Penderita :hamil,manula,DM,gagal ginjal,hidup sendiri,jauh RS

    Ada gejala peringatan:

    Nyeri abdomenTumpah profus

    Timbunan cairan

    Perdarahan mukosa

    Letargik,gelisahHepatomegali > 2 cm

    Ht cepat ,Trombo drastis

    PERLU Observasi ketat dan tindakan medik

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    18/45

    KRITERIA IVD WHO 2009

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 18

    Severe Dengue(Dengue berat)

    Goup C (Memerlukan terapi darurat)Penderita :

    Kebocoran plasma berat/hebat : Renjatan

    Timbunan cairan dengan distres nafas

    Perdarahan hebat

    Gangguan organ berat

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    19/45

    KRITERIA WHO 1997 vs 2009

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 19

    Demam Dengue Infeksi Dengue Grup A

    DBD Derajat I & II

    DSS

    Infeksi Dengue Grup B

    Infeksi Dengue Grup C

    PRO

    90% Kasus konfirmasi hasil lab

    Kebocoran plasma derajat

    Digunakan > 3 dekade

    Identifikasi kasus berat mudah

    KONTRA

    Follow up lab :Hb,L,Trom,Ht

    Tak semua kasus berat teridentifikasi

    PRO

    Mudah diterapkan

    KONTRA

    Warning sign tak spesifik MRS banyak

    Tes lab yg tak semua ada

    Perlu studi > lanjut

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    20/45

    SPEKTRUM INFEKSI DENGUE

    20SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

    Asimtomatik Simtomatik

    Undifferentiatedfever

    Viral syndrome

    Demam Dengue

    Perdarahan (-) Perdarahan (+)

    DBDPlasma leakage

    Syok (-) DSS

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    21/45

    Spectrum Dengue Viral Infection

    Asymptomatic Symptomatic

    Acute

    Febrile illness(Viral syndrome)

    DF DHF ExpandedDengue syndrome

    (unusual dengue)

    No shock Shock

    Minutes of the Consultative Meeting on Dengue Case Classification and Case Management. 2010.

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    22/45

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 22

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    23/45

    Perjalanan Penyakit IVD 2009

    Penting untuk

    pengenalan tanda

    infeksi Dengue

    23SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    24/45

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 24

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    25/45

    Fase perjalanan penyakit

    Fase Demam (Febrile phases)

    Fase Kritis (Critical phases)

    Fase Perbaikan (Recovery phases)

    INGAT IVD :

    Penyakit dengan manifestasi klinis beragam Unpredictable clinical evolution & outcome

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 25

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    26/45

    Fase Demam

    GEJALA PREVALENSI

    DEMAM2-7 hr

    Tinggi (39-40C) (3 hr DBD),

    Pelana kuda

    90%

    5-6%

    NYERI: kepala, retroorbital, mialgia, artralgia 63-78%

    GEJALA SAL CERNA :

    Nausea, muntah,diare

    Tidak enak di epigastrium

    >50%

    30%

    GEJALA SAL.NAFAS: batuk, nyeri telan, kongesti hidung 33%

    FACIAL FLUSHING, RUAM :

    Fasial flushing : 1-2 hari stlh demam

    Ruam kedua: hr 2 s/d 6 (makulopapular : tubuh , abdomen,

    ektremitas, wajah)

    50%

    26SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    27/45

    Fase demam

    GEJALA & TANDA PREVALENSI

    PERDARAHAN:

    Petechiae

    Perdarahan mukosa (gusi, epistaksis)

    Hematemesis

    MelenaHematuria

    Uji torniket

    9-22%

    10%

    15-30%

    5-10%Sebagian kecil

    36%

    HEPATOMEGALI 37-52%

    LIMFADENOPATI (Castelanissign) 67-77%

    LAIN-LAIN: Fotofobia, hiperemia faring, injeksi konjungtival

    LABORATORIS: Leukopenia ,Neutrofilia relatif,Limfopenia

    27SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    28/45

    Fase demam & Tanda bahaya

    28SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    29/45

    Fase Kritis

    Terjadi hr 3 (3-7), lama 24-48 jam Suhu ,Permeabilitas kapiler ,Nyeri abd omen

    Jika membaik Non Severe Dengue

    Jika kebocoran plasma hebat Severe D Renjatan , didahului Warning signs

    Renjatan berkepanjangan :

    gagal organ.metabolik asidosis,DIC

    29SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    30/45

    Fase kritis

    Tanda kebocoran plasma :

    Klinis & Penunjang (Xf toraks /USG) :

    Efusi pleura,Ascites Penebalan dinding Kd. empedu

    30SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    31/45

    Fase kritis - Renjatan

    Biasanya hr 3-5 (hr 3-7)

    1. Awal sitole N ,takhikardia, vasokrontriksiperifer (akral dingin,CRT ) diastole (Tek

    nadi sempit ) Compensated Shock2. Tekanan mendadak Hypovolemic Shock

    Tekanan darah/nadi : < 20 mmHg Tak terukur

    Nadi: frek & lemah tak teraba

    Akral: dingin, lembab , CRT < 2 > 3

    Kesadaran: rewel, gelisah, sopor, koma

    Takhipnea Nafas Kussmaul

    31SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    32/45

    Fase kritis - Lain

    Tanda-tanda lain : Distress napas

    Perdarahan, DIC

    Manifestasi tak lazim : Gagal hati akut, ginjal akut

    Ensefalopati /ensefalitis ,neuropati, GBS, myelitis

    Kardiomiopati, miokarditis

    Vaskulitis retina

    32SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    33/45

    Fase Perbaikan

    Perbaikan Klinis dan keadaan umum

    Nafsu makan ,keluhan GI hilang,Hemodinamik

    stabil,diuresis

    Convalesescence rash, pruritus,Bradikardia

    Resorbsi cairan setelah fase kritis (48-72 jam)

    Udema paru,gagal jantung

    FLUID OVERLOAD!!!

    33SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    34/45

    Problema klinis masing fase

    Fase Penyakit Problema

    Fase Demam Dehidrasi,gangguan

    nerologis:kejang demam

    Fase Kritis Renjatan,Perdarahan,

    Gagal organ

    Fase Perbaikan Hipervolemia /

    fluid overload

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 34

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    35/45

    Kesimpulan

    IVD masalah kesehatan: mortalitas & morbiditas

    tinggi

    Mengenal gejala IVD : WHO 1997/2009

    Perjalanan IVD sulit dipredisi perlu mengenal

    gejala setiap fase penyakit

    Mengenal : Fase demam ,Fase Kritis dng

    Warning Sign & Renjatan, dan Fase perbaikan tindakan tepat

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 35

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    36/45

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 36

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    37/45

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 37

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    38/45

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 38

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    39/45

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 39

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    40/45

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 40

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    41/45

    41SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN

    Acute dengue virus infection

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    42/45

    Acute dengue virus infection

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    43/45

    Risk factors for DHF/DSS

    an integral hypothesis

    Mara G Guzmn MG, Kour G :The Lancet Infectious Diseases ,2002

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    44/45

    Kriteria dirawat

    Kriteria GejalaGjl. peringatan Semuanya jika ada gejala peringatan

    Renjatan Tanda awal renjatan

    Perdarahan Spontan,tak terkait jumlah trombositGagal organ Renal,hepar,nerologik,cardiac

    Lab/Penunjang Ht ,efusi pleura,asites

    Peny .penyerta Hamil,DM,hipertensi,ulkpeptikum ,obesitas

    Sosial Sendirian,jauh PKM/RS,transportasi -

    SIMPOSIUM DENGUE KEDIRI - CLINICAL SIGN 44

  • 7/21/2019 Gejala Dan Tanda Klinis Infeksi Virus Dengue Riko

    45/45

    Kriteria dipulangkan

    Pulang dengan kondisi

    Klinis

    Suhu N 48 jam

    Ku baik,Nafsu makan,Hemodinamik stabil,diuresis

    baik, tak sesak nafas

    Laboratoris

    Trombosit cenderung naik Ht stabil setelah infus dilepas