�

Odpowiedzi do zadań w zeszycie ćwiczeńGeografia. Bogactwo przyrodnicze Ziemi.

� GEOGRAFIA JAKO NAUKAZadania �.�.�

GEOGRAFIA, GEODEZJA, GEOLOGIA, GEOMORFOLOGIA, GEOFIZYKA, GEOCHEMIA, GEOEKOLOGIA, GEOTEKTONIKA, GEOTECHNIKA

Zadanie �.�.2

1. kartografia. 2. paleontologia. 3. meteorologia. 4. glacjologia. 5. oceanografia. 6. klimatologia. 7. synoptyka. 8. biogeografia.

Zadanie �.�.3

Klimatologii – Zróżnicowanie wysokości pięter klimatycznych w górach Polski. Geografii gleb – Rozprzestrzenienie czarnoziemów leśno-stepowych w Polsce. Geografii języków – Struktura ludności Federacji Rosyjskiej według deklarowanego języka ojczystego. Geografii turyzmu – Rozwój i rozmieszczenie bazy noclegowej w powiecie żywieckim w latach 1990-2005.

Zadanie �.�.4

1. KRATES, 2. ERATOSTENES, 3. HUMBOLDT, 4. RITTER, 5. HIPPARCH. Hasło: ROMER – znany m.in. jako twórca systemu barw hipsometrycznych na mapach.

2 MAPA JAKO RYSUNEK POWIERZCHNI ZIEMI W POMNIEJSZENIUZadanie 2.�.�

1:75 000: 1cm – 750m, 1:200 000: 1cm – 2km, 1:1500 000: 1cm – 15km, 1: 100 000 000: 1cm – 1000km, 1cm - 1km: 1:100 000, 1cm – 250m: 1:25 000, 1cm – 50km: 1: 5 000 000, 1cm – 15km: 1:1500 000.

Zadanie 2.�.2

a) 1cm – 1km, czyli 1:100 000, b) 1cm – 5km, czyli 1:500 000, c) 1cm – 2km czyli 1: 200 000, d) 1cm – 750m, czyli 1: 75 000, e) 1cm – 3km, czyli 1:300 000.

Zadanie 2.�.3

Odległość zmierzona na mapie w skali 1:2500 000 (atlas s. 36), wynosi 58 mm; zatem: 1mm – 2,5km, 58mm x 2,5km : 1mm = 145km. Odp.: 145km

Zadanie 2.�.4

1:200 000, czyli 1cm – 2km; zatem 58km : 2km x 1cm = 29cm. Odp.: 29cm.

Zadanie 2.�.5

13,6cm – 6,8km; 6,8km : 13,6cm x 1cm = 0,5km, 1cm – 0,5km, czyli 1:50 000. Odp.: 1:50 000.

Zadanie 2.�.6

113,8

Zadanie 2.�.7

A. ul. Basztowa, ul. Szeroka, ul. Długa, ul. Bednarska.

B. ul. Wodna, ul. Kowalska, ul. Rybacka, ul. Szewska.

C. 1cm – 50m, czyli 1cm – 5 000cm, 1:5 000.

D. 3 x 50m = 150 m; 150m x 150m = 22 500m2, 22 500m2 = 225a.

Zadanie 2.�.8

2 420 000,0

2

Zadanie 2.�.9

Niemcy: 1cm – 200km; 1cm2 – 40 tys. km2 , 357,0 tys. km2 : 40 tys. km2 x 1cm2= 8,925cm2

Holandia: 1cm – 50km; 1cm2 – 2,5 tys. km2, 41,5 tys. km2 : 2,5 tys. km2 x 1cm2 = 16,6cm2, odp. Holandia

Zadanie 2.2.3

najniższy – południo-zachód, średniej wysokości – północo-zachód

Zadanie 2.2.4

początkowo w dół, następnie pod górę

Zadanie 2.2.5

Odcinek C

Zadanie 2.2.6

550m n.p.m.- 300m n.p.m. = 250m

Zadanie 2.2.9

1. Elbląg, 2. Stargard Szczeciński, 3. Piła, 4. Inowrocław, 5. Ciechanów, 6. Suwałki, 7. Wieluń, 8. Lubliniec, 9. Zawiercie, 10. Ustrzyki Dolne, 11. Nowy Targ, 12. Zakopane

Zadanie 2.3.�.

A. A. południowy, B. zachodni, C. północny, D. wschodni, E. południowy,

B. Punkt 1 – półkule północna i zachodnia. Punkt 2 – półkule południowa i zachodnia. Punkt 3 – półkule południowa i wschodnia.

Zadanie 2.3.2

A. A – północny, B – południowy, C – północny, D – zachodni, E – wschodni.

B. Punkt 1 – półkule północna i wschodnia, Punkt 2 – półkule północna i zachodnia, Punkt 3 – półkule północna i wschodnia.

Zadanie 2.3.3

A. A – północny, B – wschodni, C – północny, D – południowy, E – zachodni, F – południowy, G – północny.

B. Punkt 1 – półkule północna i wschodnia, Punkt 2 – półkule południowa i zachodnia, Punkt 3 – półkule południowa i wschodnia, Punkt 4 – półkule południowa i zachodnia.

Zadanie 2.3.4

66°33’S

Zadanie 2.3.5

a) BIAŁOGARD, b) RZESZÓW, c) KOLONIA, d) EDYNBURG, e) MONTEVIDEO

Zadanie 2.3.6

BYDGOSZCZ, PRAGA, WIELKA NIZINA WĘGIERSKA, BIEGUN POŁUDNIOWY

Zadanie 2.3.7

C: A. 60°N, 30°W; B. 30°N, 45°E; C. 45°N, 165°W; D. 75°N, 150°E. D: 30° – 75°N; 45° – 135°E

E: 75° – 30° = 45°; 135° – 45° = 90°.

Odp.: Rozciągłość południkowa obszaru E wynosi 45°, a rozciągłość równoleżnikowa 90°.

Zadanie 2.3.8

a) 55°-56°N; 14°-15°E, b) 59°N; 150°E, c) 30°S; 31°E, d) 35°N; 90°W, e) 80°S; 120°W

Zadanie 2.3.9

a) 35°S-37°N i 18°W-51°E, b) 7°N-72°N i 56°W-168°W, c) 11°S-39°S i 113°E-154°E, d) 1°N-78°N i 26°E-170°W

Zadanie 2.3.�0

a) 35° + 37° = 72°, b) 72° – 7° = 65°, c) (180° – 170°) + (180°- 26°) = 164°.

3

Zadanie 2.4.�

Promień równikowy Ziemi w kilometrach – 6378, Promień biegunowy Ziemi w kilometrach – 6357, Obwód Ziemi wzdłuż równika w kilometrach – 40 076, Ogólna powierzchnia lądów w kilometrach kwadratowych – 149 100 000, Ogólna powierzchnia oceanów w kilometrach kwadratowych – 361 100 000

Zadanie 2.4.2

45°45’ – 43°57’ = 1°48’ = 108’; 108’ x 1852m = 200 016m, 360°= 21 600’,

21 600’ : 108’ = 200, 40 000km : 200 = 200km

Zadanie 2.5.�

Wiernopowierzchniowe, wiernoodległościowe, wiernokątne.

Zadanie 2.5.3

a) stożkowa w położeniu normalnym, płaszczyznowa w położeniu ukośnym, b) płaszczyznowa w położeniu ukośnym, c) płaszczyznowa w położeniu poprzecznym, d) stożkowa w położeniu normalnym, e) płaszczyznowa w położeniu normalnym.

Zadanie 2.6.�

A. 1cm – 1km, 1:100 000, B. 850m n.p.m. – 300m n.p.m. = 550m, C. 500m n.p.m. – 300m n.p.m. = 200m;

550m : 50m x 5 min = 55 min, 200m : 50m x 5 min = 20 min; 55 min – 20 min = 35 min.

Zadanie 2.6.2

A. 24+40+34+32+23+22 = 175km. Odp.: 175km. B. Odp.: 165km; C. a) 30km, b) 20km.

Zadanie 2.6.3

1. KARTODIAGRAM, 2. IZOHIETA, 3. ODWZOROWANIE, 4. PODZIAŁKA, 5. EKSPOZYCJA, 6. GENERALIZACJA, 7. POZIOMICA, 8. NIWELATOR, Hasło: TEODOLIT.

Zadanie 2.6.4

A. 1cm – 10m; 1cm – 1000cm; 1:1000,

B. Budynek A 10m x 10m, Budynek B 10m x 15m.

C. Wykaz działek budowlanych

Nr Wymiary Powierzchnia Cena1 30 m x 20 m 600 m2 60 000 zł2 10 m x 20 m 200 m2 20 000 zł3 10 m x 40 m 400 m2 40 000 zł4 15 m x 30 m 450 m2 45 000 zł5 15 m x 20 m 300 m2 30 000 zł6 15 m x 50 m 750 m2 75 000 zł7 15 m x 40 m 600 m2 60 000 zł8 25 m x 40 m 1000 m2 100 000 zł9 30 m x 40 m 1200 m2 120 000 zł

3 ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIEZadanie 3.�.4

Jeżeli wysokość gnomonu i długość jego cienia są sobie równe, Słońce znajduje się na wysokości 45 stopni nad horyzontem.

Zadanie 3.2.�

A. 1. Merkury, 2. Wenus, 3. Ziemia, 4. Mars, 5. Jowisz, 6. Saturn, 7. Uran, 8. Neptun (od 2006 r. Pluton nie jest uznawany za planetę)

B. 1. Merkury, 2. Mars, 3. Wenus, 4. Ziemia, 5. Neptun, 6. Uran, 7. Saturn, 8. Jowisz.

Zadanie 3.2.3

1. przed nowiem, a po ostatniej kwadrze, 2. przed pierwszą kwadrą, a po nowiu.

4

Zadanie 3.2.4

14cm – ~ 1 400 000km; 1cm – 100 000km, a) średnica Ziemi – 12 742km; 12742km – ~ 1,3 mm, b) średnica Jowisza – 1 274 mm x 11,19 = 14,3 mm, c) 149 600 000km : 100 000km x 1cm = 1496cm =~ 15m, d) 1 496cm x 40 = 59 840cm =~ 600m.

Zadanie 3.2.5

1. GWIAZDA, 2. GWIAZDOZBIÓR, 3. SATELITA, 4. MGŁAWICA, 5. KWAZAR, 6. PLANETOIDA, 7. METEORYT, 8. KOMETA, 9. PLANETA. Hasło: GALAKTYKA – wielkie zbiorowisko materii we Wszechświecie zawierające setki miliardów gwiazd.

Zadanie 3.3.�

A. następny rok przestępny to 2008, poprzedni rok przestępny to 2000, B. następny rok przestępny to 1904, poprzedni rok, przestępny to 1892.

Zadanie 3.3.2

Kalendarzowa zima 22 XII, kalendarzowa wiosna 21 III, kalendarzowe lato 22 VI, kalendarzowa jesień 23 IX.

Zadanie 3.3.3

B. zima: KOZIOROŻEC, WODNIK, RYBY, wiosna: BARAN, BYK, BLIŹNIĘTA, lato: RAK, LEW, PANNA, jesień: WAGA, SKORPION, STRZELEC.

Zadanie 3.4.�

C. równonocy wiosennej, równonocy jesiennej. D. 1. równiku, 2. biegunie pn. i biegunie pd., 3. półkuli pn.

Zadanie 3.4.2

B. przesilenia letniego. C. 1. zwrotniku Raka, 2. kole podbiegunowym pd., 3. od zwrotnika Raka, 4. od koła podbiegunowego pn., 5. od koła podbiegunowego pd.

Zadanie 3.4.3

B. przesilenia zimowego, C. 1. zwrotniku Koziorożca, 2. na kole podbiegunowym pn., 3. na pn od zwrotnika Koziorożca, 4. od koła podbiegunowego pd., 5. od koła podbiegunowego pn.

Zadanie 3.4.4

hS (U) 90° – 49°00’= 41°00’, hS (R) 90° – 54°50’ = 35°10’. Odp.: na Przełęczy Użockiej 41°00’, na przylądku Rozewie 35°10’. Na Przełęczy Użockiej Słońce góruje o 5°50’ wyżej...

Zadanie 3.4.5

Rzym: 90° – 42°N = 48°; 48°+23°27’ = 71°27’; 48° – 23°27’ = 24°33’, Murmańsk: 90° – 69°N = 21°; 21°+23°27’ = 44°27’; 21° – 23°27’ = -2°27’, Quito: 90° – 0° = 90°; 90° – 23°27’ = 66°33’.

Odp.:

Nazwa...Wysokość...

Równonoc... Przesilenie... Przesilenie...Wysokość Strona ... Wysokość Strona... Wysokość Strona...

Rzym 48° S 71°27’ S 24°33’ SMurmańsk 21° S 44°27’ S -2°27’ S

Quito 90° – 66°33’ N 66°33’ S

Zadanie 3.4.6

Nazwa miejscowości np. Białogard, Szerokość geograficzna miejscowości: 54°00’ Miejsce na obliczenie: hS 21 III = 90° – 54°00; = 36°00’; hS 22VI = 90° – 54°00’ + 23°27’ = 59°27’; hS 22 XII = 90° – 54°00’ – 23°27’ = 12°33’; w dniach równonocy 36°00; podczas przesilenia letniego 59°27’, podczas przesilenia zimowego 12°33’.

Zadanie 3.4.7

B. 23 IX.

5

Zadanie 3.4.8

a) Melbourne, Pretoria, b) Caracas, Meksyk, c) Dikson, Odessa, Vancouver, Workuta, d) Dikson, Workuta, e) Meksyk, f) Melbourne, g) Pretoria.

Zadanie 3.5.�

A. odchylenie kierunków wiatrów na półkuli północnej w prawo, B. spłaszczenie biegunowe Ziemi.

Zadanie 3.5.2

12h00m

Zadanie 3.5.3

A. Okna A i B – 4.00 – 9.00. Okna C i D – 4.00 – 15.00. Okna E i F – 9.00 – 20.00. Okna G i H – 15.00 – 20.00. B. Pokój 1 – 4.00 – 9.00 i 15.00 – 20.00. Pokój 2 – 4.00 – 15.00. Pokój 3 – 4.00 – 20.00 (przez cały dzień). Pokój 4 – 9.00 – 20.00. Najdłużej oświetlony... 3. Najkrócej oświetlony... 1.

Zadanie 3.6.�

a) Pietropawłowsk Kamczacki, b) Pekin, c) Jakuck, d) Tokio.

Zadanie 3.6.2

24°08’E – 14°07’E = 10°01’ ; 1° – 4m 1’ – 4s, 10° x 4m : 1° = 40m. Odp.: 40m4s

Zadanie 3.6.4

Londyn: 20° x 4m : 1° = 80m = 1h20m, 16h00m – 1h20m = 14h40m, Wellington: 175° – 20° = 155°; 155° x 4m : 1° = 620° = 10h20m ; 16h00m+ 10h20m = 26h20m; 26h20m – 24h = 2h20m środa 24 września, Vancouver: 123°+20° = 143°; 143° x 4m : 1° = 572m = 9h32m; 16h00m – 9h32m = 6h28m

Odp.

Nazwa ... Długość ... Różnica ... Czas ...Londyn 0° 1h20m 14h40m, 23 IXWellington 175°E 10h20m 2h20m, 24 IXVancouver 123°W 9h32m 6h28m, 23 IX

Zadanie 3.6.5

Czas urzędowy nawiązuje do czasu strefowego, zatem Tokio leży w strefie czasu południka 135°E a Los Angeles w strefie czasu południka120°W. Obliczenia: różnica długości geograficznej (180° – 120°) + (180° – 135°) = 105°; różnica czasu 105° x 4m : 1° = 420m; 420m = 7h; czas w Los Angeles w momencie startu samolotu z Tokio 16h00m+7h = 23h00m dnia 21 VI, czas lądowania samolotu w Los Angeles 23h00m +10h00m = 9h00m dnia 22 VI. Odp.: w chwili lądowania samolotu w Los Angeles jest niedziela 22VI, godzina 9h00m.

Zadanie 3.6.6

Piątek 2 maja 2003 r.

Zadanie 3.6.7

1. SUPERNOWA, 2. APOGEUM, 3. ORBITA, 4. HORYZONT 5. APHELIUM, 6. ZENIT, 7. EKLIPTYKA, 8. ZODIAK, 9. PULSAR, 10. ZMIERZCH. Hasło: PERYHELIUM – punkt na orbicie planety położony najbliżej Słońca.

4 ATMOSFERAZadanie 4.�.3

a) stratosfera, b) termosfera, c) troposfera.

Zadanie 4.2.�

1. maleje temperatura powietrza, 2. maleje temperatura powietrza, 3. zwiększa się roczna amplituda temperatury powietrza.

Zadanie 4.2.2

A. 1.00: 1°C, 7.00: -1°C, 13.00: 9°C, 19.00: 7°C; B. 10°C – (-2°C) = 12°C Odp.: 12°C; C. 10°C+ (-2°C) : 2 = 4°C. Odp.: 4°C.

6

Zadanie 4.2.3

Wskutek zmian ciśnienia.

Zadanie 4.2.4

Z: 800m n.p.m. – 200m n.p.m. = 600 m; 600m : 100m x 0,6°C = 3,6°C; 7,2°C – 3,6°C = 3,6°C, Morskie Oko: 1400m n.p.m. – 200m n.p.m. = 1200; 1200 : 100m x 0,6°C = 7,2°C; 7,2°C – 7,2°C = 0°C, Rysy: 2500m n.p.m. – 200m n.p.m. = 2300; 2300 : 100m x 0,6°C = 13,8°C; 7,2°C – 13,8°C = -6,6°C. Odp.: W Zakopanem 3,6°C, nad Morskim Okiem 0°C, na Rysach -6,6°C.

Zadanie 4.2.5

1. Najwyższa temperatura powietrza... w Londynie ponieważ miasto to leży najbliżej Oceanu Atlantyckiego z ciepłym prądem morskim, 2. W miarę posuwania się od ... w styczniu maleje natomiast ... powietrza wzrasta, 3. Najniższa temperatura ... w miejscowości Kyzył ponieważ miejscowość ta leży najdalej od oceanu, 4. Pietropawłowsk Kamczacki ... niższa w Pietropawłowsku, ponieważ miasto to leży nad oceanem z zimnym prądem morskim.

Zadanie 4.3.�

D. północnej.

Zadanie 4.3.2

1. wzrostu temperatury powietrza i powstawania prądów wstępujących, 2. spadku temperatury powietrza i powstania prądów zstępujących.

Zadanie 4.3.3

C. P – Pasaty, R – Wiatry zachodnie, S – Wiatry wschodnie

Zadanie 4.3.4

Północny – D, północno-wschodni – G, południowo-wschodni – F, południowy – E, południowo-zachodni – C, zachodni – B, północno-zachodni A.

Zadanie 4.3.5

B. Monsun letni przynosi powietrze wilgotne, natomiast monsun zimowy przynosi powietrze suche.

Zadanie 4.4.2

B. 500m n.p.m. – 5°C; 2000m n.p.m. – 500m n.p.m. = 1500 m; 1500m x 0,6°C/ 100m = 9°C; 5°C – 9°C = -4 °C; 1500m x 1°C/ 100m = 15°C; -4°C + 15°C = 11°C, Odp.: 11°C.

Zadanie 4.5.�

Poniżej temperatury punktu rosy.

Zadanie 4.5.3

Piętro chmurRodzaj chmur

Nazwa polska Nazwa ... Symbol

Chmury piętra wysokiego

pierzaste Cirrus Ci

pierzaste warstwowe Cirrostratus Cs

pierzaste kłębiaste Cirrocumulus Cc

Chmury piętra średniego

średnie warstwowe Altostratus As

średnie kłębiaste Altocumulus Ac

Chmury piętra niskiego

warstwowe Stratus St

warstwowe deszczowe Nimbostratus Ns

warstwowe kłębiaste Stratocumulus Sc

Chmury o rozwoju pionowym

kłębiaste Cumulus Cu

kłębiaste deszczowe Cumulonimbus Cb

7

Zadanie 4.5.4

1. ... silnymi prądami wstępującymi w Międzyzwrotnikowej Strefie Zbieżności, 2. ... prądami zstępującymi w strefie wyżów zwrotnikowych, 3. ... prądami wstępującymi na stokach górskich wystawionych na działanie wiatrów monsunowych niosących wilgotne powietrze znad oceanu, 4 . ... dużym oddaleniem od morza oraz wysokimi pasmami górskimi otaczającymi Kotlinę Kaszgarską, które nie dopuszczają wilgotnych mas powietrza znad oceanu, 5. ... prądami wstępującymi na stokach górskich wystawionych na działanie wiatrów zachodnich niosących wilgotne powietrze znad oceanu z ciepłym Prądem Norweskim, 6. ... zstępującym prądom w strefie wyżów zwrotnikowych oraz oddziaływaniem zimnego Prądu Peruwiańskiego.

Zadanie 4.5.5

1. D, 2. C, G, 3. A, E, 4. B, F.

Zadanie 4.7.�

Duża dobowa amplituda temperatury powietrza, brak opadów atmosferycznych

Zadanie 4.7.2

Usłonecznienie – heliograf, wilgotność powietrza – higrometr, ciśnienie atmosferyczne – aneroid, parowanie – ewaporometr, natężenie opadów – pluwiograf, prędkość wiatru – anemometr.

Zadanie 4.8.�

B. wiosna, lato, jesień.

Zadanie 4.8.2

Układ warstw skalnych w skorupie ziemskiej, głębokość zalegania wód podziemnych, zwięzłość skał podłoża, długość geograficzna.

Zadanie 4.8.3

Nazwa ... Strefa ... Typ ...Kotlina Kongo Równikowa Wybitnie wilgotnyWyż. Gujańska Równikowa Podrównikowy wilgotnyPustynia Libijska Zwrotnikowa Kontynentalny skrajnie suchyKiusiu Podzwrotnikowa MorskiSardynia Podzwrotnikowa MorskiIrlandia Umiarkowana ciepła Wybitnie morskiKotlina Kaszgarska Umiarkowana ciepła Kontynentalny skrajnie suchyWyż. Środkowosyberyjska Umiarkowana chłodna Wybitnie kontynentalnySpitsbergen Okołobiegunowa Polarny (biegunowy)

Zadanie 4.8.4

1. Umiarkowany ciepły morski, 2. Umiarkowany ciepły kontynentalny, 3. Biegunowy, 4. Podbiegunowy, 5. Umiarkowany ciepły suchy kontynentalny, 6. Podrównikowy suchy, 7. Zwrotnikowy skrajnie suchy, 8. Podzwrotnikowy morski, 9. Równikowy wybitnie wilgotny, 10 Podzwrotnikowy morski monsunowy.

Zadanie 4.8.5

1. PASAT, 2. BORA, 3. SZRON, 4. BRYZA, 5. MGŁA, 6. GRAD, 7. TORNADO, 8. SZADŹ, 9. FEN, 10. OKLUZJA. Hasło: PRZYMROZEK – spadek temperatury powietrza poniżej 0ºC, podczas gdy średnia dobowa temperatura powietrza jest dodatnia.

5 HYDROSFERAZadanie 5.�.2

M. Śródziemne, M. Bałtyckie, M. Adriatyckie, M. Czerwone, M. Azowskie, M. Czarne.

Zadanie 5.�.3

Ciepłe A, B, zimne C, D.

Zadanie 5.�.4

Wzrost wilgotności powietrza, spadek ciśnienia atmosferycznego, wzrost ilości opadów atmosferycznych.

8

Zadanie 5.�.5

1. 1,4; 2. 2,3.

Zadanie 5.�.6

W sytuacji przedstawionej na rys. 47... w portach A i C, natomiast odpływ w portach B i D. Za około 6 godzin przypływ będzie obserwowany w portach B i D, natomiast odpływ w portach A i C. Sytuacja przedstawiona na rys. 47... powtórzy się około godziny 0.30 następnej doby.

Zadanie 5.�.7

1. CELEBES, 2. BAFFINA, 3. TORRESA, 4. WIŚLANY, 5. OTRANTO, 6. JOŃSKIE, 7. HUDSONA, 8. BOOTHIA, 9. KARSKIE, 10. ADEŃSKA, 11. MALAKKA, 12. BERINGA, 13. TASMANA, 14. ARAFURA, 15. GDAŃSKA, 16. TSUGARU, 17. TRACKIE, 18. MARMARA. Hasło: CIEŚNINA KALETAŃSKA – cieśnina oddzielająca kontynent europejski od Wielkiej Brytanii.

Zadanie 5.2.�

1. TRANSPIRACJA, 2. INFILTRACJA, 3. KONDENSACJA, 4. EWAPORACJA, 5. RETENCJA, 6. RESUBLIMACJA, 7. SUBLIMACJA.

Zadanie 5.2.3

500 mm = 0,5m; 200km2 = 200 000 000m2; 200 000 000m2 x 0,5m = 100 000 000m3; 100 000 000m3 – 60 000 000m3 = 40 000 000m3 – Odp.: 40 000 000m3

Zadanie 5.3.�

A. studnie artezyjskie C, E, studnie subartezyjskie A, F, H; B. obszar zasilania wód artezyjskich 6, obszar występowania wód subartezyjskich 3, 5 (częściowo), basen artezyjski 4.

Zadanie 5.3.2

1. warstwowe podpływowe, 2. ciśnienia hydrostatycznego.

Zadanie 5.3.4

Dzień Poniedziałek Środa Czwartek Piątek Godzina 18.00 2.00 10.00 18.00

Zadanie 5.4.2

Alice Springs, Ndżamena, Perm, Salt Lake City, Taszkent.

Zadanie 5.4.3

Miejscowość Dorzecze rzeki głównej Zlewisko morza1. Białogard Parsęta Bałtyckiego2. Cieszyn Odra Bałtyckiego3. Hrubieszów Wisła Bałtyckiego4. Jabłonka (Orawa) Dunaj Czarnego5. Kudowa Zdrój Łaba Północnego6. Olsztyn Pregoła Bałtyckiego7. Suwałki Niemen Bałtyckiego8. Ustrzyki Dolne Dniestr Czarnego9. Zawiercie Odra Bałtyckiego10. Zgorzelec Odra Bałtyckiego

Zadanie 5.4.4

Miejscowość Dorzecze rzeki głównej Zlewisko oceanuChartum (Sudan) Nil AtlantyckiegoCzyta (Rosja) Amur SpokojnegoDenver (St. Zjednoczone) Missisipi AtlantyckiegoIrkuck ( Rosja) Jenisej ArktycznegoKisangani (Kongo) Kongo AtlantyckiegoLusaka (Zambia) Zambezi IndyjskiegoSanta Cruz (Boliwia) Amazonka AtlantyckiegoWientian (Laos) Mekong Spokojnego

9

Zadanie 5.4.5

1. BARYCZ, 2. NIEMEN, 3. EUFRAT, 4. SALUIN, 5. ANGARA, 6. SZYŁKA, 7. POPRAD, 8. JANGCY, 9. ORANJE, 10. MURRAY. Hasło: BIFURKACJA – rozdzielenie się cieku wodnego na dwa samodzielne ramiona płynące do różnych dorzeczy.

Zadanie 5.5.�

1. Rzeki o ustroju lodowcowym, 2. Rzeki wypływające z dużego jeziora, 3. Rzeki o ustroju deszczowym równikowym, 4. Rzeki o ustroju deszczowym monsunowym, 5. Rzeki o ustroju deszczowym śródziemnomorskim, 6. Rzeki o ustroju złożonym – śnieżno-deszczowym.

Zadanie 5.5.2

4. Obfite opady deszczu.

Zadanie 5.6.�

2. Akumulacja materiału naniesionego przez rzeki.

Zadanie 5.6.2

Funkcje jezior:

• przyrodnicza

Środowisko życia organizmów wodnych Zatrzymują fale wezbraniowe rzek Rzeki wypływające z jezior nie zamarzają Rzeki wypływające z jezior mają małe wahania stanów wody Wpływają na klimat lokalny – łagodzą wahania temperatury powietrza

• gospodarcza

Zaopatrzenie w wodę ludności, przemysłu i rolnictwa Ułatwiają żeglugę śródlądową Umożliwiają uprawianie sportów wodnych Stwarzają warunki do wypoczynku

Zadanie 5.6.3

Albano (Włochy) – wulkaniczne, Bajkał (Rosja) – tektoniczne, Czarny Staw (Polska, Tatry) – cyrkowe, Druzno (Polska, Żuławy Wiślane) – deltowe, Hańcza (Polska, Poj. Suwalskie) – rynnowe, Jeziorak (Polska, Poj. Mazurskie) – rynnowe, Łebsko (Polska, Pobrzeże Koszalińskie) – przybrzeżne, Śniardwy (Polska, Poj. Mazurskie) – moreny denne, Uściwierz (Polska, Polesie Zachodnie) – krasowe.

Zadanie 5.6.4

1. URMIA, 2. COMO, 3. ERIE, 4. CZAD, 5. ONEGA, 6. TURKANA, 7. INARI, 8. NIASA, 9. PEJPUS, 10. KIWU, 11. TAJMYR, 12. PRESPA, 13. BAJKAŁ, 14. SAIMAA, 15. MUERU. Hasło: MORZE KASPIJSKIE.

Zadanie 5.7.�

Średnia roczna temperatura powietrza, roczna suma opadów śnieżnych, ekspozycja stoku, nachylenie stoku.

Zadanie 5.7.2

Zwrotnikowych.

Zadanie 5.7.4

Alaska, Alpy, Andy, Himalaje, Góry Skaliste, Góry Skandynawskie, Pireneje.

Zadanie 5.7.5

Zlodowacenie bałtyckie, okres międzylodowcowy eemski, zlodowacenie środkowopolskie, okres międzylodowcowy mazowiecki, zlodowacenie krakowskie, okres międzylodowcowy przasnyski, zlodowacenie podlaskie.

Zadanie 5.7.6

B. Zamość, Tarnów, Przemyśl.

�0

Zadanie 5.7.7

1. ZLEWISKO, 2. ZATOR, 3. ŹRÓDŁO, 4. LĄDOLÓD, 5. PŁYWY, 6. SEJSZE, 7. MŁAKA, 8. SERAKI, 9. GEJZER. Hasło: WODOWSKAZ – przyrząd do pomiaru stanu wody w rzece lub jeziorze.

Zadanie 5.7.8

Szreń firn lód firnowy lód lodowcowy.

6 LITOSFERAZadanie 6.�.3

1. jądro wewnętrzne, 2. jądro zewnętrzne.

Zadanie 6.�.4

1. Skorupa kontynentalna ... 2, 2. Składa się ona z... bazaltowej, granitowej, skał osadowych, 3. Skorupa oceaniczna... 1, 4. Składa się ona z... bazaltowej, skał osadowych.

Zadanie 6.�.5

1. 590m : 118m x 1°C = 5°C; 10°C+5°C = 15°C. Odp.: 15°C, 2. 30°C – 10°C = 20°C; 1° – 118m; 20°C x 118m : 1°C = 2360 m. Odp.: 2360m.

Zadanie 6.2.�

Talk, gips, kalcyt, fluoryt, apatyt, ortoklaz, kwarc, topaz, korund, diament.

Zadanie 6.2.2

Torf węgiel brunatny węgiel kamienny grafit.

Zadanie 6.2.3

Luźny osad Skała zwięzłaŻwir lub głazy ZlepieniecPiasek PiaskowiecPył, mułek, muł MułowiecIł Iłowiec lub łupek ilasty

Zadanie 6.2.4

Wapień, dolomit – osadowe pochodzenia organicznego, Piaskowiec, zlepieniec – osadowe okruchowe, Torf, węgiel kamienny – osadowe pochodzenia organicznego, Żwir, piasek, pył, ił, less – osadowe okruchowe, Gips, sól kamienna – osadowe pochodzenia chemicznego, Diabaz, pegmatyt, porfir – magmowe żyłowe, Andezyt, bazalt, melafir – magmowe wylewne, Gnejs, łupek krystaliczny – przeobrażone, Marmur, kwarcyt – przeobrażone, Gabro, granit, sjenit – magmowe głębinowe.

Zadanie 6.2.5

Kwarc, ortoklaz, biotyt, muskowit, plagioklaz.

Zadanie 6.3.�

Grzbiet Północnoatlantycki – rozsuwanie się (ekspansja), Andy i Rów Atakamski – podsuwanie się (subdukcja), Rów Środkowoafrykański – rozsuwanie się (ekspansja), Filipiny i Rów Filipiński – podsuwanie się (subdukcja), Uskok Świętego Andrzeja – przesuwanie się w poziomie wzdłuż uskoków, Himalaje – podsuwanie się (subdukcja).

Zadanie 6.3.2

a) Alpy: płyta afrykańska i płyta euroazjatycka; Andy: płyta Nazca i płyta amerykańska, Himalaje: płyta indo-australijska i płyta euroazjatycka; b) Jawa i Sumatra: płyta indo-australijska i płyta euroazjatycka; Kuryle: płyta pacyficzna i płyta euroazjatycka; Nowa Zelandia: płyta pacyficzna i płyta indo-australijska.

Zadanie 6.3.3

Wzrost wieku skał budujących dno oceanu w miarę oddalania się od grzbietów oceanicznych, przedłużenie tych samych struktur geologicznych na różnych kontynentach, podobieństwo skamieniałości znajdowanych na różnych kontynentach, dopasowanie linii brzegowych różnych kontynentów.

��

Zadanie 6.3.4

Góry we wschodniej Grenlandii – Góry Skandynawskie, Appalachy (część północna) – Grampiany, tarcza gujańska – tarcza gwinejsko-nigeryjska, tarcza Kimberley – tarcza dekańska, platforma australijska – platforma wschodnioantarktyczna.

Zadanie 6.4.�

1. ...fałd, 2. ...uskok, 3. ...epicentrum, 4. ...hipocentrum, 5. ...magma, 6. ...lawa, 7. ...ruchy lądotwórcze, 8. ...ruchy górotwórcze, 9. ...tarcza, 10. ...platforma.

Zadanie 6.4.2

Powstawanie gór zrębowych – 4, gromadzenie się osadów w morzu – 1, powstawanie gór fałdowych – 2, zrównanie form rzeźby fałdowej – 3, zrównanie form rzeźby zrębowej – 5.

Zadanie 6.4.5

Aleuty, Andy, Małe Antyle, Filipiny, Góry Nadbrzeżne, Jawa, Kamczatka, Kuryle, Nowa Zelandia, Riukiu.

Zadanie 6.4.6

1. KAMERUN, 2. KRAKATAU, 3. KARISIMBI, 4. HEKLA, 5. ORIZABA, 6. KILAUEA, 7. RUAPEHU, 8. VULCANO, 9. SAJAMA, 10. ETNA. Hasło: EKSHALACJA – wyziewy gazów wulkanicznych.

Zadanie 6.4.7

1. nasunięcie, 2. polimorfizm, 3. intruzja, 4. maar, 5. płaszczowina.

7 DZIEJE ZIEMIZadanie 7.�.�

Ery Okresy Epoki

Kenozoik

Neogen

HolocenPlejstocenPliocenMiocen

PaleogenOligocenEocenPaleocen

MezozoikKredaJuraTrias

Paleozoik

PermKarbonDewonSylurOrdowik Kambr

ProterozoikArchaik

Zadanie 7.�.2

Zlodowacenie krakowskie – czwartorzęd, Sfałdowanie skał fliszowych Karpat – trzeciorzęd, Powstanie wapieni z doliny Prądnika w okolicy Ojcowa – jura, Powstawanie złóż węgla kamiennego – karbon, Powstanie wapieni w jaskini Raj w Górach Świętokrzyskich – dewon.

Zadanie 7.�.3

ssaki – trias, ptaki – jura, gady – karbon, płazy – dewon, ryby – sylur, paprotniki – dewon, psylofity – sylur, trylobity – kambr, graptolity – ordowik.

Zadanie 7.�.4

B. Proterozoik – kambr – ordowik – perm – trias – jura – kreda – trzeciorzęd – czwartorzęd, C. a) karbon / perm, b) kreda / trzeciorzęd, c) trzeciorzęd / czwartorzęd, d) czwartorzęd, e) kreda / trzeciorzęd.

�2

Zadanie 7.�.5

a) Mielec, Rzeszów, Stalowa Wola, b) Białystok, Olsztyn, Słupsk.

8 RZEŹBA POWIERZCHNI ZIEMIZadanie 8.�.�

Azja, Afryka, Ameryka Północna, Ameryka Południowa, Antarktyda, Europa, Australia.

Zadanie 8.�.2

Andy – Aconcagua (6960m), Himalaje – Czomolungma (8848m), Karakorum – Czogori (8611m), Alaska – MacKinley (6194m), Kaukaz – Elbrus (5642m), Kilimandżaro – Kibo (5895m), Alpy – Mont Blanc (4807m), Góry Ellswortha – Vinson (51 40m), Alpy Australijskie – Góra Kościuszki (2230m), Karpaty – Gerlach (2655m).

Zadanie 8.�.3

Wyspy Tonga – Rów Tonga – Basen Południowopacyficzny – Grzbiet Wschodniopacyficzny – Basen Peruwiański – Rów Atakamski – Andy – Nizina La Platy – Wyżyna Brazylijska – Basen Brazylijski – Grzbiet Południowoatlantycki – Basen Angolski – Afryka.

Zadanie 8.�.4

1. ALASKA, 2. CZUKOCKI, 3. KOREAŃSKI, 4. SYNAJ, 5. LABRADOR, 6. FLORYDA, 7. APENIŃSKI, 8. MALAJSKI, 9. SEWARD, 10, ARABSKI, 11. JUKATAN, 12. ISTRIA. Hasło: SKANDYNAWSKI.

Zadanie 8.�.5

1. TAJWAN, 2. HAITI, 3. ALEUTY, 4. MALTA, 5. ORKADY, 6. JAMAJKA, 7. CELEBES, 8. MAJORKA, 9. KORSYKA, 10. KRETA, 11. BAHAMY, 12. BORNEO, 13. KIUSIU, 14. HAWAJE. Hasło: WIELKA BRYTANIA.

Zadanie 8.�.6

Depresje, niziny, góry, wyżyny, skłony kontynentalne, szelfy.

Zadanie 8.�.8

Szeskie Wzgórza, Niecka Nidziańska, Kotlina Kłodzka, Gorce, Kotlina Żywiecka, Pieniny.

Zadanie 8.�.9

Sudety Wschodnie – Śnieżnik (1425m), Tatry – Rysy (2499m), Beskid Żywiecki – Babia Góra (1725m), Sudety Zachodnie – Śnieżka (1602m), Gorce – Turbacz (1310m), Bieszczady – Tarnica (1346m), Góry Świętokrzyskie – Łysica (612m), Beskid Sądecki – Radziejowa (1262m), Beskid Śląski – Skrzyczne (1257m), Przedgórze Sudeckie – Ślęża (718m).

Zadanie 8.2.�

1. nasłonecznienie, 2. wietrzenie chemiczne, 3. wietrzenie mrozowe (zamróz), 4. wietrzenie biologiczne.

Zadanie 8.2.2

1. zwrotnikowych suchych, 2. równikowych wybitnie wilgotnych.

Zadanie 8.3.�

Obrywanie, odpadanie.

Zadanie 8.3.2

Bujny rozwój roślinności.

Zadanie 8.4.�

1. THAR, 2. MOJAVE, 3. KARA-KUM, 4. LOTA, 5. ATAKAMA, 6. NAMIB, 7. SAHARA, 8. ARABSKA, 9. AŁASZAN, 10. GIBSONA. Hasło: TAKLA MAKAN.

Zadanie 8.4.2

C. stok zachodni, D. stok zachodni, E. 225m n.p.m. – 200m n.p.m. = 25m. Odp.: 25m.

�3

Zadanie 8.4.3

A. pylasta skała osadowa nagromadzona przez wiatr. B. Płaskowyż Głubczycki, Wyżyna Lubelska, Wyżyna Miechowska, Wyżyna Sandomierska.

Zadanie 8.5.�

Zamiana gruntów ornych na stromych stokach na użytki zielone, tworzenie teras rolnych, sadzenie pasów roślinności w poprzek stoków.

Zadanie 8.5.2

B. erozja, osuwanie, spłukiwanie, C. akumulacja, spełzywanie.

Zadanie 8.6.�

1. Większy spadek ma: rzeka górska. Szersze koryto ma: rzeka nizinna. Szybszy nurt ma: rzeka górska. Większe okruchy niesie: rzeka górska. Szerszą doliną płynie rzeka nizinna.

2. W rzece górskiej przeważają: erozja wsteczna, erozja wgłębna. W rzece nizinnej przeważają: erozja boczna, akumulacja.

Zadanie 8.6.2

B. 1. B, D, F, H; 2. A, D, E, H; 3. B, C, F, G; 4. A, D, E, H. C. 1. 1, 2, 4, 6; 2. 3, 5; 3. 3, 5.

Zadanie 8.6.3

A. Roztokowa, warkoczowa, zdziczała. B. 1. ławica, 2. kępa, 3. mielizna, 4. ostrów, 5. szyja meandrowa, 6. starorzecze.

Zadanie 8.6.4

Dunaj, Ganges, Huang He, Lena, Mackenzie, Missisipi, Niger, Nil, Orinoko, Rodan, Wisła, Wołga.

Zadanie 8.7.�

A. 1. wysokiej, 2. zalewowej, B. 1. 2; 2. 3; 3. 4, 5; 4. 6, 7; 5. 6, 7; 6. 1.

Zadanie 8.7.2

605m n.p.m. – 154m n.p.m. = 451m; 451m : 164 000m x 1000‰ = 2,75‰. Odp.: 2,75‰.

Zadanie 8.7.3

1. przelewowy, 2. strukturalny, 3. epigenetyczny, 4. odziedziczony, 5. regresyjny. 6. antecedentny, 7. pozorny, 8. martwy.

Zadanie 8.8.2

Dolomit, gips, wapień.

Zadanie 8.8.4

Leje krasowe uwały polja mogoty.

Zadanie 8.9.3

B. 1. A; 2. B; 3. D; 4. C, ponieważ (uzasadnij) jest oddalony od ujścia rzeki, które ulega zamulaniu, a jednocześnie jest osłonięty przed działaniem fal morskich.

Zadanie 8.9.4

Dalmatyńskie – okolice Splitu (Chorwacja), fiordowe – okolice Trondheim (Norwegia), lagunowe – okolice Wenecji (Włochy), limanowe – okolice Odessy (Ukraina), mierzejowo-zalewowe – okolice Elbląga (Polska), riasowe – okolice Brest (Francja), szerowe – okolice Turku (Finlandia).

Zadanie 8.�0.�

Wewnętrzna, powierzchniowa, denna, czołowa.

Zadanie 8.�0.2

A. 1. 1 i 2; 2. 3.

Zadanie 8.�0.3

�4

A. żłób, B. wcios, C. kanion, D. dolina płaskodenna. B. A.

Zadanie 8.��.�

Rynna polodowcowa, sandr, kem, pradolina, oz.

Zadanie 8.��.2

Pradolina, wysoczyzna.

Zadanie 8.��.4

Bałtyckie jezioro lodowe morze yoldiowe jezioro ancylusowe morze litorynowe.

Zadanie 8.�2.�

1. zgrzybiałe, 2. młodociane, 3. dojrzałe.

Zadanie 8.�2.2

Woda – cykl normalny, kuesta – cykl normalny na obszarach o budowie monoklinalnej, kanion – cykl normalny na obszarze o budowie płytowej, nek – cykl normalny na obszarach o budowie wulkanicznej, wydma – cykl pustynny, nunatak – cykl glacjalny, mogot – cykl krasowy.

Zadanie 8.�3.�

Barchan, mierzeja, morena, sandr, stalaktyt.

Zadanie 8.�3.2

1. SZYPOT, 2. OTOCZAK, 3. OSUWISKO, 4. LIDO, 5. SZELF, 6. KORAZJA, 7. PRZEŁOM, 8. BARCHAN, 9. HUM, 10. SANDR, 11. KOMIN, 12. LATERYT, 13. ABRAZJA, 14. EWORSJA, 15. POGÓRZE, 16. WARWA, 17. MUTON, 18. KAPTAŻ, 19. LAGUNA, 10. KAOLIN, 21. DEFLACJA. Hasło: POWIERZCHNIA ZRÓWNANIA – płaska lub falista powierzchnia o małych różnicach wysokości, utworzona w wyniku długotrwałego działania niszczących procesów rzeźbotwórczych.

Zadanie 8.�3.3

EGZARACJA – LODOWIEC, SPŁUKIWANIE – WODA DESZCZOWA, DETERSJA – LODOWIEC, KORAZJA – WIATR, EROZJA – WODA PŁYNĄCA, ABRAZJA – WODA FALUJĄCA, DEFLACJA – WIATR.

9 BIOSFERAZadanie 9.�.�

Sawanna – równikowy (podrównikowy) suchy, półpustynia – zwrotnikowy suchy, las równikowy wilgotny – równikowy wybitnie wilgotny, las twardolistny – podzwrotnikowy morski, makia – podzwrotnikowy morski, step – umiarkowany ciepły suchy, las liściasty i mieszany – umiarkowany ciepły morski, tundra – podbiegunowy (subpolarny), tajga – umiarkowany chłodny kontynentalny, pustynia arktyczna – biegunowy (polarny).

Zadanie 9.�.2

1. MAKIA, 2. LASOSTEP, 3. OLS, 4. FLORA, 5. GRĄD, 6. BÓR, 7. PUSZTA, 8. PRERIA, 9. SAWANNA, 10. EPIFIT, 11. FAUNA, 12. PAMPA. Hasło: KOSODRZEWINA.

Zadanie 9.�.4

D. 2500m n.p.m – 200m n.p.m = 2300m; 8°C – (-3,5°C) = 11,5°C; 2300m – 11,5°C, 100m – 0,5°C. 600m – 6°C, 1000m – 4°C, 1400m – 2°C, 1800m- 0°C, 2200m – -2°C, 2600m – -4°C

10 GLEBYZadanie �0.�.2

Próchniczy (A1) – Bogate życie organiczne, szybki rozkład materii organicznej, Wymywania (A2) – Silne wymywanie (ługowanie) przez wodę niektórych związków mineralnych, Wmycia (B) – Gromadzenie (strącanie) związków mineralnych wyniesionych (wyługowanych) z wyżej położonych poziomów, Glejowy (G) – Redukcja związków żelaza w warunkach beztlenowych panujących w zasięgu wód gruntowych.

�5

Zadanie �0.�.3

Gleby brązowoczerwone – równikowy (podrównikowy) suchy, Gleby laterytowe – równikowy wybitnie wilgotny, Czarne ziemie tropikalne – równikowy (podrównikowy) suchy, gleby brązowe (cynamonowe) – podzwrotnikowy morski, Czerwone buroziemy – zwrotnikowy suchy, Gleby brunatne – umiarkowany ciepły morski, Czarnoziemy – umiarkowany ciepły suchy, Gleby tundry – podbiegunowy (subpolarny), Gleby bielicowe – umiarkowany chłodny kontynentalny.

11 ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE JAKO SYSTEMZadanie ��.�.�

Budowa geologiczna – rzeźba: np. im większa odporność skał, tym większe nachylenie stoków górskich, rzeźba – klimat: np. warunki klimatyczne zmieniają się wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza, klimat – rzeźba: np. warunki klimatyczne wpływają na przebieg procesów wietrzenia i rozwój form rzeźby, im wilgotniejszy klimat, tym silniejszy rozwój dolin rzecznych. klimat – woda: np. zasobność wód śródlądowych zależy od wilgotności klimatu, klimat – roślinność: np. skład flory zależy od temperatury i ilości opadów atmosferycznych, wody – roślinność: np. skład flory zależy od wilgotności gleby, klimat – gleby: np. rodzaj gleby zależy od temperatury powietrza i ilości opadów atmosferycznych, wody – gleby: np. na obszarach podmokłych rozwijają się gleby glejowe, a na obszarach podtopionych wodą – gleby bagienne, gleby – roślinność: np. skład flory zależy od właściwości fizycznych i żyzności gleby.

Zadanie ��.�.2

Krajobraz sawanny – pora deszczowa i sucha; wysoka temperatura powietrza przez cały rok. Krajobraz wilgotnych lasów równikowych – obfite opady deszczu; wysoka temperatura. Krajobraz półpustyni i pustyni – opady skąpe lub brak; wysoka temperatura powietrza w dzień, zwłaszcza latem, silne spadki temperatury powietrza nocą. Krajobraz stepów – niezbyt wysokie opady, w większości letnie; zimy mroźne, lata gorące. Krajobraz lasów twardolistnych – lata gorące i suche, zima deszczowa i chłodna, jednak temperatura powietrza rzadko spada poniżej 0°C. Krajobraz lasów liściastych i mieszanych – opady przez cały rok, średnia temperatura powietrza miesięcy letnich nie przekracza 20°C, zimowych – ok. 0°C. Krajobraz tajgi – niezbyt wysokie opady, lata ciepłe, ale krótkie, zimy długie i mroźne. Krajobraz pustyni arktycznej – opady skąpe, temperatura powietrza wszystkich miesięcy poniżej 0°C. Krajobraz tundry – opady niskie, brak klimatycznego lata – temperatura powietrza miesięcy letnich nie przekracza 10°C.

Zadanie ��.�.3

Lessowy, fluwioglacjalny, wapienny.