göbekli tepe, İnsanlığın ilk tapınağı

7182019 Goumlbekli Tepe İnsanlığın ilk tapınağı

httpslidepdfcomreaderfullgoebekli-tepe-insanligin-ilk-tapinagi 110

50 Aktuumlel Arkeoloj983145

Goumlbekli Tepİnsanoğlunun ilk tapın

Duumlnyanın en eski anıtı

Bu fotoğraf Ahmet İlk Tapınağırdquo 983145s983145ml983145







D983145kkatler983145 uumlzer983145ne toplayan Buz Ccedilağı sanatlarıylab983145rl983145kte Paleol983145t983145k Doumlnem 983145nsanı karmaşık ruha-n983145 duumlnyalarını terk ett983145ler Doğal kutsal alanlaroumlzell983145kle kaya sığınakları benzer983145 doğal oluşum-

lar mağaralar veya sıradan ağaccedillar kutsal olaylarla bağlantılıolarak kullanılan yerler983145 983145şaret ett983145 Bu ldquoBuzul Ccedilağı AvcılarınınBuumlyuumlk Ccedilağırdquo 983145d983145 Hayvanlar ruhan983145 duumlnyaya hak983145m olmuşlarbet983145mlemeler983145 mağara duvarlarında veya taştan kem983145kten983145ld983145ş983145nden yapılan nesneler983145n uumlzer983145nde yer983145n983145 almıştı İnsanbet983145mlemeler983145 oldukccedila nad983145r kullanılırdı ve hayvanlarla karşı-

laştırıldığı zaman ccedilok da oumlneml983145 değ983145ld983145Yakın Doğursquoda Buzul Ccedilağının hemen sonunda yen983145 b983145r

yaşam b983145ccedil983145m983145 guumln ışığına ccedilıktı Y983145yecek uumlreten b983145r kuumlltuumlruumlnduumlnyası yaşamın Neol983145t983145k youmlnuuml İnsnaoğlunun tar983145h983145ndek983145 buhayat983145 anlama sah983145p olan değ983145ş983145mle b983145rl983145kte 983145nanccedil s983145stemler983145 dedeğ983145şt983145 Artık hayvanlar 983145nsanoğlunun duumlnyasına hacirck983145m değ983145l-d983145 983145nsanoğlu kend983145n983145 merkez983145 nokta hal983145ne doumlnuumlştuumlrduuml Buson 20 yıl 983145ccedil983145nde Yakın Doğursquodak983145 Neol983145t983145kleşme konusunda-

k983145 bakış accedilımızın değ983145şmes983145n983145 sağlayan oumlneml983145 ver983145ler sunanaraştırmaların b983145ze kazandırdığı b983145rkaccedil yen983145 ışık

K Kenyonrsquoun Jer983145chorsquoda (F983145l983145st983145nrsquode Tell es Sultan olarak daadlandırılan ant983145k kent) yen983145 uuklar accedilan araştırmalarındanber983145 guumlney Levantrsquota y983145yecek uumlret983145m983145n983145n koumlken983145 araştırıldıGuumlney Irakrsquota Jarmorsquoda L983145nda ve Robert Bra983145dwood taraın-dan yapılan etk983145ley983145c983145 araştırmalarla b983145rl983145kte ağırlık Ver983145ml983145H983145lalrsquo983145n kuseydoğu noktasında veya R Bra983145dwodrsquoun dey983145m983145y-le ldquotepel983145k yamacınardquo toplandı Son zamanlarda bu daha daanlaşılır b983145r hal aldı Fırat ve T983145gr983145srsquo983145n orta ve uumlst uzantısı ve

Taurus Dağlarının yamaccedilları kısacası Yukarı Mezopotamyayen983145 yaşamın kaynağı olab983145lecek b983145r potans983145yele sah983145pt983145 Buyaban983145 otların b983145r suumlre sonra evc983145l b983145tk983145lerle sarıldığı boumllgeyd983145

Aynı zamanda 983145nsanoğlunun tar983145h983145nde oumlneml983145 değ983145ş983145m-ler yaratan sebepler uumlzer983145ne odaklanılması yen983145 b983145r keş983145 deortaya ccedilıkardı İlk oumlnce 983145nsanların madd983145 gereks983145n983145mler983145 vetarımın baş goumlster983145ş983145 arasındak983145 doğrudan 983145l983145şk983145 saptandı VG Ch983145lde oumlnde suumlrduumlğuuml ve buguumln halen popuumller olan ldquoNeol983145-t983145k Devr983145mrdquo ter983145m983145yle 983145nsanları ccedil983145fccedil983145ler olarak yerleş983145me 983145tenen oumlneml983145 etken983145n 983145kl983145m değ983145ş983145kl983145ğ983145 olduğunu oumlne suumlrmuumlştuumlrOnun goumlruumlşuumlne goumlre nuumlusun baskısı onları y983145yecek uumlret983145m983145-n983145 sağlamak amacıyla yen983145 yollar bulmaya zorlamış kuraklık983145nsanları ccediloumlllere youmlneltm983145şt983145r

Bra983145dwoodrsquoun Kuzey Mezopotamyarsquodak983145 araştırmalarıy-la b983145rl983145kte bu boumllgen983145n Neol983145t983145kleşme suumlrec983145nde doğal b983145r altyapıyı oluşturduğu bel983145rg983145nleşm983145şt983145r Aynı zamanda bu boumllge

değ983145ş983145m983145n neden ve nasıl bu alanda oluştuğunu anlamamızayardımcı olmuştur uygun oumllccedilekte kazılan hemen hemen her10 ve 9 b983145nyıl yerleş983145m983145 yaygın est983145valler g983145b983145 toplumsal ved983145nsel amaccedillar 983145ccedil983145n kullanılan accedilık al an veya oumlzel yapılar yer-leş983145m ve oumlzelleşt983145r983145lm983145ş atoumllye araz983145ler983145 g983145b983145 arklı mekansalboumlluumlmler983145 983145ccedil983145nde taşır Bu buguumlne kadar varlığından haber983145

Goumlbekli Tepe is one of the most fascinating Neolithic sites all over the world It is

a ldquoTellrdquo an artificial mound formed by the construction work of man But it is not

a place for people to live it consists of several sanctuaries in the form of round

megalithic enclosures It is clear that after a period of time these sanctuaries

were intentionally and rapidly buried a process which seems to have been a

fixed part of their useful lives right from the beginning

Oumlnce Kutsal Alanlar

Sonra Sehirler KurulduYazı Ol983145ver DIETRICH Ccedil983145ğdem KOumlKSAL-SCHMIDT C983145hat KUumlRKCcedilUumlOĞLU Jens NOTROFF Klaus SCHMIDT Alman Arkeoloj983145 Enst983145tuumlsuuml Doğu B983145l983145mler983145 Boumlluumlmuuml Berl983145n Fotoğraflar Goumlbekl983145 Tepe Kazı Arş983145v983145




olunmayan sosyal karmaşanın dereces983145ne tanıklık eser Oumlzel-

l983145kle kuumlltle 983145l983145şk983145l983145 olan ve accedilık b983145r şek983145lde toplumlara a983145t oldu-

ğu goumlruumllen yapıların anıtsallığı ve zeng983145n 983145konogra983145s983145 halen

avcı-toplayıcıları oumln plana ccedilıkarır Bu duumlşuumlnce yapısı ve sosyal

yapıların değ983145ş983145m983145 J Cauv983145n taraından accedilıkccedila bel983145rt983145ld983145ğ983145 g983145b983145

yaşamın y983145yecek uumlret983145m983145 youmlnuumlnde değ983145ş983145m983145nden sonra değ983145l

oumlnce olmuştur

Duumlşuumlnceler983145m983145zdek983145 Neol983145t983145kleşme suumlreccedil değ983145şm983145n983145n mer-

kez983145 Tuumlrk983145yersquon983145n guumlneydoğusundak983145 b983145r alandır Fırat boumllge-

s983145nde Şanlıurarsquonın kuzeydoğusuna 15 k983145lometre uzaklıkta yer

alan Goumlbekl983145 Tepersquode 1995 yılından bu yana Alman Arkeoloj983145Enst983145tuumlsuumlrsquonden Klaus Schm983145dt başkanlığında suumlrduumlruumllen kazı

ccedilalışmaları MOuml yaklaşık 9600-8000 yılları arasına erken ve

orta Ccedilanak Ccediloumlmleks983145z Neol983145t983145k Doumlneme tar983145hlenen tamamen

umulmadık anıtsal b983145r m983145mar983145y983145 guumln ışığına ccedilıkarmıştır Yer-

leş983145m yapılarının yer almaması Goumlbekl983145 Tepersquon983145n sır tapınak

alanı roluumlnuuml uumlstlend983145ğ983145n983145 goumlsterd983145 Halen avcı toplayıcı olan

983145nsanlarrın kuumllt merkez983145n983145

Goumlbekl983145 Tepe devasa T-b983145ccedil983145ml983145 d983145kmelerle bu suumltunlardan

daha da uzun olan 983145k983145 merkez983145 suumltunun ccedilevrelend983145ğ983145 ve da983145-

resel yapıların oluşturulduğu anıtsal m983145mar983145y983145 uumlreten ve Ccedila-

nak-Ccediloumlmleks983145z Neol983145t983145k Doumlneme tar983145hlenen esk983145 b983145r tabaka 983145le

tanımlanır Daha erken evre (Tabaka II erken ve orta Ccedilanak

Ccediloumlmleks983145z Neol983145t983145k A) genell983145kle sadece 983145k983145 kuumlccediluumlk merkez983145 suuml-

tun 983145ccedileren veya h983145ccedil 983145ccedilermeyen daha kuumlccediluumlk d983145kdoumlrtgen yapılar-

dan meydana gel983145r Suumltunlar duvarlar aracılığıyla b983145rb983145rler983145yle

bağlantılıdır ve d983145k983145l983145 taşlar sadece ccedileş983145tl983145 hayvan mot983145fler983145yledekore ed983145lmem983145şt983145r Bazı durumlarda eller ve kollarla dekore

ed983145lerek bunların st983145l983145ze 983145nsan benzer983145 b983145reyler983145 bet983145mleyen

heykeller olduğunu goumlster983145r Soyut oumlzel b983145r şahsa a983145t olmayan

T-b983145ccedil983145ml983145 yaratıklar bel983145rg983145n b983145r şek983145lde b983145r d983145ğer olağandışı b983145r

duumlnyaya a983145tt983145r Tepe b983145r zaman sonra bu da983145resel yapıların hız-

Goumlbekli Tepe is one of the most fascinating Neolithic sites all over the world It is a ldquoTellrdquo an artificialmound formed by the construction work of man But it is not a place for people to live it consists of

several sanctuaries in the form of round megalithic enclosures It is clear that after a period of time

these sanctuaries were intentionally and rapidly buried a process which seems to have been a fixed




Goumlbekli Tepe is one of the most fascinating Neolithic sites all over the world It is a

ldquoTellrdquo an artificial mound formed by the construction work of man But it is not a place

for people to live it consists of several sanctuaries in the form of round megalithic

enclosures It is clear that after a period of time these sanctuaries were intentionally

and rapidly buried a process which seems to have been a fixed part of their useful

lives right from the beginning




la ve kasıtlı olarak doldurulması 983145le sonuccedillanmıştır

Yer altı radarını da 983145ccedileren jeomanyet983145k yuumlzey araştırması

arkeoloj983145k yuumlzey araştırmalarına dayanarak tahm983145nler983145 doğ-

rulamış daha esk983145 yuvarlak megal983145t983145k yapıların tepen983145n bell983145

b983145r kısmında sınırlandırılmamış olduğu ve tuumlm alana yayıldığı

goumlruumllmuumlştuumlr Ondan azla gen983145ş yapı jeo983145z983145k har983145tasında yer983145-

n983145 almıştır Tepen983145n yuumlzey983145ndek983145 b983145rkaccedil alanın daha sonrak983145

yapıların yer almış olab983145leceğ983145 kes983145n sınırları har983145ta uumlzer983145nde

bell983145 olmadığından toplamda en az y983145rm983145 yapının Goumlbekl983145Tepersquoy983145 kaplamış olduğu muhtemeld983145r

Kazı ccedilalışmaları yapılan A-G yapıları ve bu yapıların suuml-tunları ortaya ccedilıkarılışlarına goumlre numaralandırılmışlardırHalen sadece kısmen kazılab983145lm983145ş olan A Yapısı g983145zeml983145 ka-bartmaları ortaya koyar Bunlar arasında Suumltun I uumlzer983145nde

goumlruumllduumlğuuml g983145b983145 yaklaşık 17 hayvanın yer aldığı b983145r ldquoağrdquo g983145b983145b983145rb983145r983145ne g983145rm983145ş yılanların ldquoduvar oumlrtuumlsuumlrdquo de yer alır İnsanb983145ccedil983145ml983145 oumlzell983145ğ983145 983145le akıllara yerleşen T-b983145ccedil983145ml983145 suumltunların goumlv-des983145nde daha azla yılan ve 983145k983145 paralel şer983145t vardır Bu 983145zler şalbenzer983145 b983145r g983145ys983145ye a983145t olmalıdır ve bu oumlzell983145k III ve II tabaka-dak983145 b983145rccedilok suumltunun uumlzer983145nde goumlruumlluumlr Bu yapının huumlkmedenhayvanları yılanlardır

B Yapısırsquonda bu roluuml t983145lk983145ler uumlstlen983145r Merkez983145 suumltunlarınher b983145r983145 oumln yuumlzuumlnde yapının guumlneydoğudak983145 g983145rş983145ne doğruzıplayan b983145rer erkek t983145lk983145 bet983145m983145 983145ccediler983145r Bu merkez983145 suumltunla-rın arasında zem983145n sev983145yes983145ne ulaşılmıştır Orada Suumltun 9rsquounoumlnuumlndek983145 zem983145n uumlzer983145ne oturtulan sığ k983145reccediltaşı plakayla ccedil983145-mento moza983145ğ983145 zem983145n983145n kazısı yapılmıştır ve bu zem983145n buradagerccedilekleşt983145r983145len r983145tuumleller983145n b983145r parccedilası olarak l983145basyonlarla 983145lg983145-l983145 b983145r 983145pucu olarak goumlruumlleb983145l983145r

C Yapısırsquonın merkez983145 suumltunları (Suumltun 35 ve 37) ant983145kdoumlnemde tahr983145p ed983145lm983145şt983145r Sır bu tahr983145batı gerccedilekleşt983145rmek983145ccedil983145n gen983145ş b983145r ccedilukurla karşılaşılmıştır ve ccedilukurun alt kısmındaatılmış parccedilalar vardır Bu parccedilaların lazerle taranması sonucuortaya ccedilıkan 5 metrel983145k b983145r yuumlksekl983145ğ983145 goumlsteren Suumltun 35rsquo983145nsanal b983145r rekonstruumlks983145yon geccedil983145rm983145ş olab983145leceğ983145ne youmlnel983145kt983145rBurada tamamen guumln ışığına ccedilıkarılmış olan zem983145n doğal anakayadır ve d983145kkatl983145 b983145r şek983145lde duumlzleşt983145r983145lm983145şt983145r Merkez suumltun-

lar 983145ccedil983145n 983145k983145 altlık doğal kayadan ccedilıkarılmıştır C Yapısırsquonda b983145r-ccedilok yuumlksek kabartmanın yanı sıra 983145ccedil 983145ccedile uumlccedil (ya da muhteme-len doumlrt) duvar halkası ve suumltunlar not ed983145leb983145l983145r Mot983145flerdeyaban domuzu bet983145mlemeler983145 hacirck983145md983145r Suumltun 27rsquode yabandomuzu alccedilak kabartmasının yanında yırtıcı b983145r hayvan bet983145-m983145 983145ccedileren olağanuumlstuuml b983145r yuumlksek kabartma daha yer a lır Hemhayvan hem de suumltun tek parccedila taştan yapılmıştır Bu yapı-nın T-b983145ccedil983145ml983145 suumltunlarının uumlzer983145ndek983145 yaban domuzlarınınyoğun varlığı buguumlne kadar alanda ortaya ccedilıkarılan ve ccediloğuC Yapısırsquonda bulunan b983145rccedilok yaban domuzu ve buluntularlaparalell983145k goumlster983145r İlg983145nccedil olan şudur k983145 bu yapının suumltunları

uumlzer983145nde h983145ccedil yılan tasv983145r983145 yoktur Ancak tek b983145r yılan kabart-ması yapının guumlney boumlluumlmuumlnde yer alan yatay taş levhalardanb983145r983145 uumlzer983145nde goumlruumlleb983145l983145r

D Yapısı B ve C yapılarının kuzey983145nde bulundu Bu yapıyapılar arasında en gen983145ş olanıdır Taş Ccedilağına tar983145hlenen veaz ya da ccedilok başarılı b983145r şek983145lde yapıyı kullananlar taraındantam983145r ed983145lm983145ş olan b983145rkaccedil tahr983145p dışında muumlkemmel b983145r ko-runma serg983145ler Burada 983145k983145 devasa buumlyuumlkluumlkte merkez983145 suumltun

ve buumlyuumlk 983145ht983145malle sayıları 12 olan duvarları ccedilevreleyen suuml-tunlar vardır Buguumlne kadar bu suumltunlardan 11 tanes983145 goumlruuml-leb983145lm983145şt983145r kalan b983145r tanes983145 muhtemelen kuzey ccediloumlpluumlkte sak-lıdır D Yapısırsquonda t983145lk983145 ve yılan bet983145mlemeler983145 ortaktır akatbu yapıda gen983145ş b983145r 983145guumlr bet983145mlemes983145 ccedileş983145tl983145l983145ğ983145 vardır yabandomuzları oumlkuumlzler ceylanlar yabaneşekler983145 ve etccedil983145l (carn983145vo-re) benzer983145 muhtemelen b983145r ked983145g983145l Turnalar leylekler 983145b983145s veoumlrdek g983145b983145 kuşların da bet983145mlemes983145 yer al ır

Bu bet983145mlemeler983145n b983145rkaccedilının h983145kacircyesel karakter983145n983145n oumlne-m983145 batı taraındak983145 tuumlm yuumlzey983145 gen983145ş b983145r mot983145 ccedileş983145tl983145l983145ğ983145 983145lekaplanan Suumltun 43 taraından bel983145rt983145l983145r Buradak983145 hacirck983145m 983145guumlrbuumlyuumlk b983145r akbabadır Sağ kanadı 983145ler983145y983145 983145şaret ederken sol ka-nadını yukarı kaldırmaktadır Muhtemelen bu haraket sağkanadın ucunda goumlruumlleb983145len goumlğuuml ya da kuumlrey983145 hedefler Ak-babanın sağına doğru 983145b983145s olab983145lecek olan başka b983145r kuş b983145ryılan H-b983145ccedil983145ml983145 983145k983145 sembol ve bazı kuumlmes hayvanları bet983145m-len983145r Suumltun 43rsquouumln altındak983145 ayak kısmında başka hayvanlargoumlruumlluumlr Burada sahneye buumlyuumlk b983145r akrep ve başka b983145r kuşunbaş ve boyun kısmı hacirck983145md983145r Kuşun boynunun sağına doğruoumlzell983145kle 983145lg983145nccedil olan b983145r tema yer alır Suumltun uumlzer983145ndek983145 tahr983145bebağlı olarak tam olarak korunamamıştır akat ereks983145yon ha-l983145ndek983145 pen983145s983145 983145le başsız b983145r 983145nsan 983145guumlruuml oldukccedila bel983145rg983145n b983145rşek983145lde d983145kkat983145 ccedileker Durumu vahş983145 b983145r oumlluumlmuuml goumlstermez veona eşl983145k eden akrepler yılanlar ve akbabalar bu 983145zlen983145m983145 guumlccedil-

lend983145r983145r Bu suumltun uumlzer983145ndek983145 res983145mler983145n duumlzen983145 Taş Ccedilağı m983145-toloj983145s983145n983145n ne kadar etk983145ley983145c983145 zeng983145nl983145kte ve b983145z983145m b983145lg983145m983145z983145nhalen ne kadar yeters983145z olduğunu b983145ze goumlster983145r

Merkez983145 suumltunların (Suumltun 18 ve Suumltun 31) uumlst kısımla-rı yıllarca goumlruumlleb983145lm983145şt983145r Her 983145k983145s983145nde de duumlz kabartma 983145leomuz atkısı ve kollar bet983145mlenm983145şt983145r Doğudak983145 Suumltun 18 sağ

kolu uumlzer983145nde b983145r t983145lk983145 goumlster983145r Goumlğuumls kısanlamları ccediloumlzuumllemeyen yarım ay d983145sk vmot983145983145 yer alır Batıdak983145 Suumltun 31 bukran

m983145nde b983145r gerdanlık takar Eğ983145m basıncınsuumltun da eğ983145k b983145r poz983145syonda durmaktadılar sadece dengeler983145n983145 sağlamak 983145ccedil983145n oumlnl

Goumlbekli Tepe is one of the most fascinating Neolithic sites all over the world It is a ldquoTellrdquo an artificial

mound formed by the construction work of man But it is not a place for people to live it consists of






tan sonra muumlmkuumln olmuştur 2009 yılında zem983145n sev983145yes983145ne

ulaşılmıştır C Yapısırsquonda olduğu g983145b983145 doğal ana kaya d983145kkatl983145

b983145r şke983145lde duumlzleşt983145r983145lm983145ş ve y983145ne 983145k983145 altlık T-b983145ccedil983145ml983145 suumltunların

d983145k983145ld983145ğ983145 alanın 983145ccedil983145ne yapının ortasına doğal ana kayadan 983145ş-

lenm983145şt983145r Bu suumltunların her 983145k983145s983145 de yaklaşık 55 metre boyut-

larında nees kes983145c983145 yuumlksekl983145ğe sah983145pt983145r ve herhang983145 b983145r tahr983145be

uğramadan korunmuştur

Suumltunların şaflarının buguumlne kadar saklanan alt kısmı son

zamanlarda ortaya ccedilıkarılmıştır Her 983145k983145 suumltun uumlzer983145nde de

kolların ve eller983145n ortaya ccedilıkmış olması şaşırtıcı değ983145ld983145r akat

ayrıca b983145r keş983145 daha yapılmıştır her 983145k983145 suumltunun da kolları al-

tında kemerler983145 vardır ve bu kemerler duumlz kabartma şekl983145nde

yapılmıştır Kemer tokası her 983145k983145s983145nde de vardır ve doğuda-

k983145 suumltun uumlzer983145nde H ve C-b983145ccedil983145ml983145 sembollerden oluşan bazı

suumlslemeler vardır Hatta d983145ğer b983145r oumlzell983145k daha 983145lg983145nccedilt983145r Her

983145k983145 kemerde de b983145r peştamal aşağı sarkar ve gen983145tal boumllgey983145

kapatır B983145ccedil983145mler983145nden anlaşıldığı g983145b983145 burada t983145lk983145 der983145s983145 be-t983145mlenm983145şt983145r Bu peştemaller983145n suumltun heykeller983145n gen983145tal boumll-ges983145n983145 kapatmasından dolayı bu 983145k983145 b983145rey983145n c983145ns983145yet983145 hakkındab983145lg983145 sah983145b983145 olamıyoruz Fakat Neval983145 Ccedilor983145 Ccedilanak Ccediloumlmleks983145z

Neol983145t983145k yerleş983145m983145nden bulunan ve kemerl983145 k983145l 983145guumlr983145nler983145n herzaman erkek olması buumlyuumlk 983145ht983145malle D Yapısırsquondak983145 heykelle-r983145n de erkekler983145 tasv983145r ett983145ğ983145n983145 goumlster983145r

D Yapısırsquonın merkez983145 suumltunlarının uumlze983145rnde sadece 983145nsankollarının ve eller983145n983145n değ983145l kemer ve peştemaller983145n de var-lığıyla bu T-b983145ccedil983145ml983145 suumltunların antromor983145k k983145ml983145ğe sah983145poldukları kes983145nleşm983145şt983145r Fakat k983145md983145r bunlar Yuumlzler983145 h983145ccedil 983145ş-lenmed983145ğ983145 983145ccedil983145n buguumlne kadar b983145l983145nmeyen amaccedillarla Goumlbekl983145Tepersquode toplanan doğauumlstuuml guumlccedillerle 983145l983145şk983145l983145 oldukları duumlşuumlnuumll-mekted983145r Gayr983145 şahs983145 karakterler983145 oumlzell983145kle daha geccedil zaman-lardak983145 d983145n983145 tabulara bağlı olan portre eks983145kl983145ğ983145n983145 hatırlatırK983145ml983145k ve anlamları erken Neol983145t983145k Doumlneme tar983145hleneb983145lendoğal boyutlardak983145 Ura heykel983145ne benzer daha natural983145st er-kek heykeller983145 983145le karşılaştırıldığında bel983145rg983145n b983145r şek983145lde ark-lıdır Ura heykel983145n983145n yuumlzuuml vardır ve goumlzler983145 s983145yah obs983145dyenparccedilalarının eklend983145ğ983145 der983145n del983145klerle bel983145rt983145lm983145şt983145r Goumlzler983145n

ve burnun altında ağızın bet983145mlenmem983145ş olduğu d983145kkat983145 ccedile-ker Ayrıca heykel983145n V-b983145983145m983145ndek983145 gerdanlığı dışında ccedilıplakolduğu da goumlruumlluumlr Tam olarak bel983145rg983145n değ983145ld983145r ancak eller983145nallusu (erkekl983145k organı) tuttuğu duumlşuumlnuumlluumlr Bacaklar bet983145m-lenmem983145şt983145r goumlvden983145n aşağısında heykel983145n yere kolaylıkla ku-rulmasını sağlayan kon983145k b983145rccedilıkıntı vardır

Goumlbekl983145 Tepersquoden ayrı b983145rkaccedil doğal buumlyuumlkluumlkte k983145reccediltaşın-dan 983145nsan başı da bulunmuştur baş kısımlarında kırık kenar-lar goumlruumlluumlr ve bu nednele buumlyuumlk olasılıkla bunlar orj983145naldedaha buumlyuumlk heykeller983145n b983145rer parccedilasıdır İlg983145nccedilt983145r k983145 bu baş-lardan bazıları yapıların dolgusunda bulunmuştur ve bu yer-ler983145n goumlmuumllmes983145 doldurulması aşamasında buralara merjkez983145suumltunların altına kasıtlı olara k yerleşt983145r983145lm983145şlerd983145r Bu Jer983145cho(İsra983145l) A983145n Ghazal (Uumlrduumln) ve Tell Asvad (Sur983145ye) g983145b983145 Ccedila-nak Ccediloumlmleks983145z Neol983145t983145k Doumlneme a983145t d983145ğer yerleş983145mlerden b983145l983145-nen kuumllt uygulamasını hatırlatır Oumllen k983145ş983145ler983145n kaatası goumlzv-

deler983145nden ayrılmış ve muhtemelen atalarının b983145r kuumlltuuml olarakalccedilıyla ldquoyen983145rdquo b983145r yuumlz oluşturulmuştur Dekore ed983145lm983145ş olan bukaatasları b983145r suumlre sonra Goumlbekl983145 Tepersquodek983145 heykel başları g983145b983145yen983145den goumlmuumllmuumlştuumlr Eğer k983145 bu başların ve doğal buumlyuumlk-luumlktek983145 heykeller983145n ataları bet983145mled983145ğ983145n983145 duumlşuumlnuumlrsek anıtsalT-b983145ccedil983145ml983145 suumltunların daha arklı daha buumlyuumlk ve daha guumlccedilluuml

Goumlbekli Tepe is one of the most fascinating Neolithic

sites all over the world It is a ldquoTellrdquo an artificial

mound formed by the construction work of man

But it is not a place for people to live it consists of

several sanctuaries in the form of round megalithic

enclosures It is clear that after a period of time







b983145rşeyler983145 serg983145led983145ğ983145 accedilıktır Belk983145 de bunları sadece tanrılarla

sınırlayarak tanımlayab983145l983145r983145z

Goumlbekl983145 Tepersquodek983145 her kazı sezonu yen983145 ve oumlneml983145 bulun-tuları guumln ışığına ccedilıkarıyor ve nesneler983145n goumlruumlnuumlşuuml oldukccedila

983145y983145 b983145l983145nse de bazı suumlrpr983145zlerle de karşılaşılır Bunlardan b983145r9831452009 yılında keşed983145len ve 2010 yılında kazısı yapılan Kuzey

Amer983145ka Yerl983145ler983145n983145n totem d983145rekler983145n983145 anımsatan buumlyuumlk b983145rheykeltraşlık eser983145 olmuştur Bu heykeltraşlık eser983145 d983145kdoumlrt-

gen b983145r odanın kuzeydoğu duvarına yerleşt983145r983145lm983145şt983145r ve orj983145-nalde duvar onu tamamen kapladığından goumlruumlnuumlr b983145ccedil983145mde

değ983145ld983145 192 metre uzunluğa sah983145pt983145r D983145rek b983145r983145 d983145ğer983145n983145nuumlze983145rnde uumlccedil ana mot983145fle n983145telen983145r En uumlsttek983145 mot983145 muhteme-

len b983145r ayı ya da ked983145g983145llerden yırtıcı b983145r hayvanın parccedilasıdırBaşın oumln kısmı ant983145k doumlnemde yok ed983145lm983145şt983145r kırık yuumlzey 983145se

983145nce k983145reccediltaşı b983145r kaplamayla kapatılmıştır Başın altında kısab983145r boyun kollar ve eller goumlruumlnuumlr İnsan benzer983145 goumlruumlntuumller983145d983145kkat983145 ccedileker Guumlneydoğu Almanyarsquonın Hohleste983145n Stadelrsquoda

Aur983145gnac983145an s983145t alanında bulunan ldquoaslan adamrdquo g983145b983145 bunun daldquokarmaşık yaratıklarırdquo bet983145mled983145ğ983145n983145 varsayarsak b983145le bunla-

rın 983145nsan uzuvları değ983145l de hayvan kolları ve bacaklarını be-

t983145mlemek amacıyla tasarlanmış olab983145leceğ983145 duumlşuumlnces983145n983145 deyok edemey983145z Kollar (veya bacaklar) y983145ne ant983145k doumlnemdeyuumlzuuml kaybolmuş olan başka b983145r başı tutmaktadır İnsan başıtutan vahş983145 yurtıcı b983145r hayvanın bet983145m983145 Neval983145 Ccedilor983145 ve Goumlbekl983145Tepersquoden elde ed983145lne b983145rkaccedil heykeltraşlık taraından 983145y983145 b983145l983145-n983145r Bu nedenle ldquoLoumlwenmenschrdquo (veya ayı aslan leopar)

taraından tutulan başın eks983145k yuumlzuuml muhtemelen b983145r 983145nsanaa983145tt983145r Bu varsayım başın altında bet983145mlenen 983145nsan kollarıy-la daha da guumlccedillenmekted983145r Eller d983145ğer ele ccedilarpraz b983145r şek983145ldeb983145rey983145n karnı uumlzer983145ne yerleşt983145r983145lm983145şt983145r Bu T-b983145ccedil983145ml983145 suumltunlarıandıran b983145r uumlsluptur Eller983145n ve kolların altında 983145k983145nc983145 b983145r k983145ş983145

goumlruumlluumlr Şans eser983145 bu b983145rey983145n yuumlzuuml tamamen korunmuşturAyrıca kollar ve eller983145n de dah983145l olduğu goumlvden983145n uumlst kısmıda bet983145mlenm983145şt983145r Eller983145n altında tanımlanamayan d983145ğer b983145rnesne vardır K983145ş983145n983145n allusunu goumlsterd983145ğ983145 g983145b983145 ccedilok daha arklıtanımlamalar yapılsa da belk983145 de bu k983145ş983145 doğum yaparken be-t983145mlenm983145şt983145r D983145reğ983145n her 983145k983145 taraında yırtıcı hayvanın kollarıaltında buumlyuumlk yılanlar goumlruumlluumlr Yılanlardan b983145r983145 kısmen zarargoumlrmuumlştuumlr Buumlyuumlk başları kuumlccediluumlk b983145r b983145rey983145n başı uumlzer983145nde yeralır Yılanların başının altında en uumlsttek983145 983145nsanın bacaklarıolarak tanımlanab983145len yapılar goumlruumlleb983145l983145r Taştan yapılmış olanbu g983145b983145 b983145r parccedilanın aynı zamanda b983145nyıllar boyunca yaşama-yı beceremeyen ahşap oumlrnekler983145 olduğu da kes983145nd983145r Bununlab983145rl983145kte şunu da bel983145rtmek gerek983145r k983145 k983145reccediltaşından yapılmuışolan totem d983145reğ983145 benzer983145 nesneler983145n parccedilaları bundan y983145rm983145yıl oumlnce Neval983145 Ccedilor983145rsquode bulunmuştu

Son zmaanlardak983145 b983145r d983145ğer 983145lg983145nccedil buluntu da 2009 yılın-

da keşed983145len anıtsal b983145r kapı taşıdır Uumlzer983145nde sadece yuumlksekkabartma b983145r yılan ve uumlccedil tane doumlrt ayaklı hayvan bet983145mlemes983145yer almaz Ayrıca daha oumlnce bulunanlardan arklı olarak 983145k983145accedilıklığı vardır Bu kapıların yapıların g983145r983145ş983145 olarak 983145şlev goumlruumlpgoumlrmed983145ğ983145 B Yapısırsquondak983145 b983145r buluntuyla oumlne suumlruumllduumlğuuml g983145b983145buguumlne kadar bel983145rs983145z kalmıştır

Goumlbekl983145 Tepersquoden elde ed983145len zeng983145n buluntuların ortayaccedilıkardığı yorum buumlyuumlley983145c983145d983145r akat keş983145fler Neol983145t983145k boyuncaorada yer alan olaylara 983145l983145şk983145n en azından b983145r bel983145rt983145 sunar Buyapıların bel983145rl983145 b983145r kullanımdan sonra kasıtlı olarak ve baş-lama duumlşuumlnces983145n983145n b983145r parccedilası olarak doldurulduğu accedilıktırBu durum tapınak alanının kullanım oumlmruuml sona erd983145ğ983145ndegoumlmuumlluumlşuuml olarak kabul ed983145leb983145l983145r Doldurma 983145şlem983145 yumrukbuumlyuumlkluumlğuumlndek983145 k983145reccediltaşı parccedilalar ve kuumlccediluumlk ccedilakmaktaşı par-ccedilaları atılarak yapılmıştır Goumlbekl983145 Tepersquon983145n kullanımı ve 983145şle-

v983145ne 983145l983145şk983145n b983145r 983145pucu da y983145ne dolguda bulunan sayısız hayvan

kem983145ğ983145d983145r Bunlar buumlyuumlk b983145r z983145yaet983145n ve buumlyuumlk m983145ktarlardak983145etler983145n goumlsterges983145d983145r Bu z983145yaetler983145n d983145n983145 gerekccedileler983145 olsa dauygulama youmlnuuml de vardır Anıtsal yapıları 983145nşa etmek 983145ccedil983145ngen983145ş ccedilevrelerden ccedileş983145tl983145 983145nsanları b983145raraya toplamak zorundakalınmıştır Etnogra983145k ver983145ler bunun en 983145y983145 şek983145lde savurgan-ca harcanan ve aynı zamanda b983145rkaccedil arklı grubun uumlruumlnler983145-




n983145n ve hatta eşler983145n983145n değ983145ş983145m983145n983145 duumlzenled983145kler983145 buluşma 983145ccedil983145n

b983145r sebep olarak 983145şlev goumlren est983145vallerle sağlandığını goumlster983145r

Y983145ne etnogra983145 arklı toplulukların bu şek983145lde b983145raraya gelme-

s983145n983145n sosyal oumlnem983145n983145 ortaya koyar Goumlbekl983145 Tepersquode tekrarla-

nan est983145valler avcı-toplayıcı grupların ekonom983145k 983145mkanlarını

da vurguluyor olmalıdır Yen983145 y983145yecek kaynakları ve uumlret983145m

tekn983145kler983145 belk983145 de bu vurguya b983145r cevap olarak ortaya ccedilıkmış-

tır Bu senaryoda d983145n983145 983145nanccedillar ve uygulamalar yoğun ek983145m

ve tarıma geccedilmey983145 ben983145msemede oumlneml983145 b983145r k983145l983145t unsur olmuş

olmalıdır

Fakat burada toplananlar ve kutlamalar yapanlar k983145mlerd983145

Goumlbekl983145 Tepe buguumlne kadar tapınak alanı roluumlnuuml tek başınauumlstlenm983145şt983145r Fakat Ccedilanak Ccediloumlmleks983145z Neol983145t983145k Doumlnem r983145tuumlel

topluluklarına ve 983145nanccedilların ortak alt yapısına ışık tutan ma-

teryal kuumlltuumlruuml Yukarı Mezopotamyarsquodak983145lerle arasındak983145 guumlccedilluuml

bağlantıları ortaya koyar T-b983145ccedil983145ml983145 suumltunlar 983145lk dea 1980rsquoler-

de şuan Atatuumlrk Barajırsquonın altında kalan Neval983145 Ccedilor983145 yerleşme-

s983145nde kayded983145lm983145şt983145r Goumlbekl983145 Tepe Tabaka IIrsquodek983145 daha kuumlccediluumlksuumltunlara benzeyen suumltunlu uumlccedil yerleş983145m daha vardır Ancak

buguumlne kadar Seer Tepe Karahan ve Hamzan Tepersquode her-

hang983145 b983145r arkeoloj983145k ccedilalışma yapılmamıştır Bu alanlar tek b983145r

kuumllt topluluğuna a983145t olan yerleş983145mler983145n b983145r 983145ccedil ccedilember983145n983145 oluş-

turur Bu topluluk bu a lanlara hapsolmamıştır

Bu Yukarı Mezaopotamyarsquoda Jer er Ahmar Tell Karamel

Koumlrt983145k Tepe Hallan Ccedilem983145 Ccedilayoumlnuuml Tell Abr Muretbey Djarsquode

Nemr983145k ve Kermez Dere g983145b983145 yerleş983145mlerde gen983145ş b983145r alanda

kullanılan genel sembollerle kanıtlanmıştır Koumlrt983145k Tepersquodek983145

mezarlık alanı dışında heps983145 halka a983145t yapılarla kompleks yer-

leş983145mler983145 tanımlar Bu kentlerde ok plaka ve taş kaseler983145n ya-

pımında kullanılan duumlzleşt983145r983145c983145ler Goumlbekl983145 Tepersquode bulunanlar

g983145b983145 hayvanlar ve sembollerle bezenm983145şt983145r Y983145ne de d983145ğer b983145rbağlantı Nemr983145k t983145p983145 olarak tanımlanan hayvan b983145ccedil983145ml983145 asa

983145le guumlndeme gelm983145şt983145r Sembol983145k duumlnyaya youmlnel983145k b983145r bakış

accedilısı sunan bu bet983145mlemeler983145n yazının 983145cadından oumlncek983145 douml-

nem hakkındak983145 kuumlltuumlrel b983145lg983145m983145z983145 depolayan b983145r s983145stem oldu-

ğu hayal ed983145lemez b983145rşeyd983145

Tuumlm bu 983145puccedillarını b983145raraya get983145rerek Goumlbekl983145 Tepersquon983145n ol-

dukccedila gel983145şm983145ş ve arklı soyut 983145nanccedil s983145stem983145ne sah983145p olan avcı

toplayıcı topluluklar 983145ccedil983145n d983145n983145 b983145r merkez olduğu kes983145nleşm983145ş-

t983145r Goumlbekl983145 Tepersquodek983145 anıtsal d983145n983145 m983145mar983145 tar983145htek983145 k983145l983145t olay-

lardan b983145r983145 olan tarım ve hayvancılık hakkındak983145 kanılarımızı

der983145nden değ983145şt983145r983145r ldquoİlk oumlnce tapınak oluşmuştur sonra kentrdquo

cuumlmles983145 bu suumlreccedil 983145ccedil983145n uygun b983145r tanımlama olarak goumlruumlluumlr

Oumlncel983145kle bu oumlneml983145 merkez983145n kazılması 983145ccedil983145n b983145ze 983145z983145n veren Tuumlrk983145ye Cumhur983145yet983145 Kuumlltuumlr ve Tur983145zm Bakanlığırsquona

ayrıca Goumlbekl983145 Tepersquodek983145 ccedilalışmaları 983145nanse eden Alman Ar-

keoloj983145 Enst983145tuumlsuuml ve Alman Araştırmalar Fonursquona 983145ccedilten teşek-

kuumlrler983145m983145z983145 sunarız

Goumlbekli Tepe is one of the most fascinating

Neolithic sites all over the world It is a ldquoTellrdquo

an artificial mound formed by the construction

work of man But it is not a place for people to

live it consists of several sanctuaries in the form

of round megalithic enclosures It is clear that

after a period of time these sanctuaries were


































oumlnce olmuştur





































































































































olmalıdır




















































































































































olmalıdır










































göbekli tepe, İnsanlığın ilk tapınağı

Documents