gsyİh, enflasyon ve döviz ile ilgili tahminler iii · raporu ekonomik planlama dairesi devlet...
TRANSCRIPT
-
Haziran 2020
GSYİH, Enflasyon ve Döviz ile ilgili Tahminler III Pandemi ara dönem 3. çalışma raporu
Ekonomik Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü KKTC BAŞBAKANLIK, LEFKOŞA
-
1
A. Giriş
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde ve
dünyada yaşanan COVID-19 salgınının
ülkemiz ekonomisine etkilerinin incelendiği
üçüncü rapor olan Haziran ayı GSYİH,
Enflasyon ve Döviz ile ilgili Tahminleri bu
amaçla hazırlanan sonuncu rapordur.
Dünyada salgınının henüz bitmemiş olması
hem sağlık/sosyal hem de ekonomik
koşullarda ciddi zararlar meydana getirmeye
devam etmektedir. Kuzey Kıbrıs Türk
Cumhuriyetinde 2020 yılının Mart ayında ilk
vaka ile kendini gösteren Corona virüsüne
bağlı COVID-19 vakaları ve salgın ülke
sosyal yapısını ve buna bağlı olarak
ekonomisini takip eden haftalarda ciddi
şekilde etkilemiştir. Vakaların bitmesi
neticesinde Mayıs ayından itibaren başlayan
kısmi açılma ve öncesinde alınan bazı
önlemler ile ekonomiyi yeniden canlandırma
çalışmaları henüz tam anlamı ile etkilerini
göstermemiş olsa da göreceli olarak bazı
olumlu sonuçlar görülmeye başlamıştır. Bu
raporda Devlet Planlama Örgütü ülke
ekonomisinin nasıl etkileneceğine yönelik ön
çalışmalara ve ileride yapılması planlanan
önlemlere yönelik olarak ekonominin
durumuna ışık tutması amacı ile çeşitli
bulguları sunmuştur. İşbu raporun
üçüncüsünü bu şartlar altında elde edebildiği
Mart, Nisan ve Mayıs 2020 ayına ait verilere
dayandırarak hazırlamıştır.
-
I. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Corona Salgını
1. Salgının seyri
KKTC’de ilk COVID-19 vakasının 10 Mart 2020 tarihinde görülmesinin ardından toplam 108 vaka sayısına ulaşılırken ilk vakadan sonra geçen 63 gün sonunda aktif vaka sayısı sıfıra düşmüştür. En son 17 Nisan tarihinde COVID-19 vakası görülen KKTC’de 2 aydan fazla bir süredir yeni vaka görülmemiştir.
Grafik 1. Bazı ülkelerdeki her 100,000 nüfusa düşen COVID-19 toplam vaka sayısı
Grafik 2. Mart-Haziran 2020 Arası Günlük Yeni COVID-19 Vaka Sayısı1 KKTC-GKRY-Türkiye
1 10 Mart 2020-10 Haziran 2020 arası yeni vaka sayılarıdır
21/02
/2020
13/03
/2020
03/04
/2020
24/04
/2020
15/05
/2020
05/06
/2020
0
50
100
150
200 208
111
27
Her 1
00 b
in k
işiye
düş
en v
aka
sayı
sı
TURper100k GKRY KKTCper100k
10/03
/2020
10/04
/2020
10/05
/2020
10/06
/2020
0
10
20
30
40
50
60
70
10/03
/2020
10/04
/2020
10/05
/2020
10/06
/2020
0
10
20
30
40
50
60
70
KKTC
GKRY
10/03
/2020
10/04
/2020
10/05
/2020
10/06
/2020
0
2000
4000
6000
Türki
ye
-
1
2. Salgının KKTC Ekonomisi Üzerine İlk Etkileri
COVID-19 salgınının KKTC ekonomisi üzerindeki ilk şok etkisi Mayıs ayı itibari ile görece azalmıştır. Uzun dönemli etkisinin incelenmesi zamanla görülebilecek bir olgu olduğundan kısa dönemli değişimler üzerine yapılan yorumların sadece yakın dönem için olduğu dikkate alınmalıdır. Bununla birlikte ilk etapta elde edilebilen bilgileri incelemek gelecekte elde edilecek verilerle yapılacak olan incelemeler için faydalı olabileceği varsayılmaktadır. Öncelikle KKTC devlet bütçesine olan etkilerinin ölçülmesi için Mart ve Nisan aylarına ait devlet yerel gelirleri ve Uluslararası ticaretten elde edilen gelirler Maliye Bakanlığından elde edilmiş hali ile aşağıdaki grafikte verilmiştir.
Grafik 3. KKTC devleti yerel gelirler USD2 cinsinden aylık
KKTC Maliye Bakanlığı’ndan alınan verilere göre son üç yılın (2017-2019) ortalama yerel gelirleri dikkate alındığında Amerikan Doları cinsinden 2020 yılında Mart-Mayıs arası 72.4 milyon dolar gelir kaybı yaşandığı söylenebilir. Ancak Mayıs ayında görülen iyileşmenin gelecek aylarda devam edeceği beklenmektedir.
Tablo 1. KKTC Maliye bakanlığı Yerel Gelirlerdeki değişim karşılaştırma
Ay Son 3 sene ortalama gelir (USD) 2020 geliri (USD) Fark (USD) Mart 78.5 milyon 57.5 milyon -21.0 milyon Nisan 98.2 milyon 55.5 milyon -42.7 milyon Mayıs 89.8 milyon 81.1 milyon - 8.7 milyon
2 KKTCMB’ye ait Aylık ortalama ABD doları kullanılmıştır
-
2
KKTC devletinin Uluslararası ticaret ve muamele gelirlerine bakıldığında yine ciddi azalışlar gözlemlenmiştir. Ülkeler arası ticaretin dünya genelinde “lock-down (kapanma)”nedeni ile nerede ise durması ve ülkemizde de yaşanan bu süreci dış ticareti ve dolayısı ile Uluslararası ticaret ve muamele gelirlerini de etkilemiştir. Tahminen yaşanan gelir kaybı 24.4 milyon Amerikan Doları olacağı öngörülmektedir.
Grafik 4. KKTC devleti uluslararası ticaret ve muamele gelirleri USD cinsinden aylık
Tablo 2. KKTC Maliye bakanlığı Uluslararası Ticaret ve Muamele Gelirindeki değişim
Ay Son 3 sene ortalama gelir (USD) 2020 geliri (USD) Fark (USD) Mart 14.8 milyon 10.7 milyon - 4.1 milyon Nisan 16.3 milyon 5.0 milyon -11.3 milyon Mayıs 17.5 milyon 8.5 milyon - 9.0 milyon
Dahilde alınan KDV gelirlerinin (Grafik 5) Mart ayındaki sert düşüşün ardından Nisan ve Mayıs aylarında yaklaşık iki kat artarak 5 milyon USD civarına çıktığı görülmektedir. İlgili dönemde döviz kurundaki yükselişin de etkisinin görüldüğü bu gelir türünün ülkedeki tüketim miktarının bir öncü göstergesi olabileceği düşünülmüştür. İlerleyen aylarda tüketimde hafif de olsa yukarı yönlü iyileşme beklenmektedir.
-
3
Grafik 5. KKTC devleti dahilde alınan KDV gelirleri USD cinsinden aylık
Diğer bir öncü gösterge ise ekonominin geleceğine ilişkin beklentileri yansıtabilecek olan yeni araç kayıt rakamlarıdır (Grafik 6). Mart ayındaki salgına bağlı kapanma neticesinde düşen yeni araç kayıtları Nisan ayında en düşük seviyesine ulaşarak 63 yeni kayıt gerçekleşmesi ile tamamlanmıştır. Mayıs ayında görülen toparlanma ile Haziran ayının KDV indirimi için son ay olacağına dair beklentinin yarattığı fazladan katalizör etkisi Haziran ayının ciddi bir toparlanma ile biteceği tahmin edilmiştir.
Grafik 6. KKTC yeni kayıt araç sayıları Ocak 2017-Haziran 20203
3 Haziran 2020 rakamı tahminidir
-
4
3. Enerji tüketimi ile ilgili göstergeler
KKTC’de enerji tüketimi ile ilgili KIBTEK ve Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Akaryakıt biriminden elde edilen veriler akaryakıt tüketiminde ciddi azalış görülmek ile beraber elektrik tüketiminde ayrıntılı Mayıs ayı verisi olmaması nedeni ile sadece Nisan ayındaki etki ölçülmeye çalışılmıştır.
Grafik 7. KKTC Benzin tüketimi lt cinsinden 2015-2020 Mayıs arası
Tablo 3. KKTC 95 Oktan benzin satışları EUR cinsinden 2017-2019 ortalama ve 2020 yılı farkı
Ay Son 3 sene ortalama satış (EUR) 2020 satış (EUR) Fark (EUR) Mart 9.1 milyon 5.2 milyon - 3.9 milyon Nisan 9.9 milyon 2.3 milyon - 7.3 milyon Mayıs 9.5 milyon 5.2 milyon - 4.3 milyon
Tablo 3’teki verilerin 95 Oktan benzin tüketimi için yapılan hesaplamaları içermesi dışında Euro dizel tüketiminde de benzer miktarlarda azalış olduğu öngörülmektedir.
Yakıt türü Son 3 sene Mart-Mayıs ayı ortalama satış(lt) Mart-Mayıs 2020 satış(lt) Euro-Dizel 12.5 milyon lt 7.3 milyon lt
2017-2019 yılları arası Euro-dizel ortalama satışları 12.5 milyon litre iken Mart-Mayıs 2020 arası ortalama 7.3 milyon litre olmuştur.
-
5
Grafik 8. KKTC Elektrik tüketimi KwH cinsinden Ocak 2003-Mayıs 2020 arası
Grafik 9. KKTC Elektrik tüketimi dönemsel anomaliler Ocak 2010-Mayıs 2020 arası
Mevsimsel etkilerin arındırılması neticesinde alınan sonuç Nisan ayında elektrik tüketiminde ciddi bir değişim olduğunu göstermiştir (Grafik 8). KIBTEK’ten elde edilen son verilere göre geçen senenin aynı haftası olan 25.haftalar arası üretim verileri karşılaştırıldığında %23 civarı bir azalış görülmektedir.
Sene sonuna kadar elektrik üretiminde Eylül ayından itibaren normalleşme beklentisi ile geçen seneye göre %16.9 civarı azalacağı öngörülmektedir.
Trend
2003-07 2004-07 2005-07 2006-07 2007-07 2008-07 2009-07 2010-07 2011-07 2012-07 2013-07 2014-07 2015-07 2016-07 2017-07 2018-07 2019-07 2020-07 2021-07
50,000
55,000
60,000
65,000
70,000
75,000
80,000
85,000
90,000
95,000
100,000
105,000
110,000
115,000
120,000
125,000
130,000
135,000
140,000
145,000
150,000
155,000
160,000
165,000
Seri Mevsimsellikten aranmış seri
Mayıs 2020 112.666
Nisan 2020 99.722
2010-01 2010-07 2011-01 2011-07 2012-01 2012-07 2013-01 2013-07 2014-01 2014-07 2015-01 2015-07 2016-01 2016-07 2017-01 2017-07 2018-01 2018-07 2019-01 2019-070.000
0.005
0.010
0.015
0.020
0.025
0.030
0.035
0.040
0.045
0.050
0.055
0.060
0.065
Elektrik tüketimi dönemsel anomalileri 2010-Mayıs 2020
Nis
an 2
020
-
6
II. GSYİH Modellemeleri ve Tahmini COVID-19 salgının etkilerini ölçmek için özellikle ekonomi üzerindeki değişimlere ait verilere ulaşmak gerektiği, mevcut verilerin kısıtlı olduğu ve salgının etkilerinin ne kadar süreceğinin henüz belli olmaması neticesinde iki farklı senaryo kullanmanın uygun olacağına karar verilmiş ve buna göre modelleme için varsayımlar oluşturulmuştur. İyi durum ve Kötü durum senaryosu olarak adlandırılan modellerde parameter seçimleri gelecekte yaşanması muhtemel iki durumu temsil edebilmesi amacı ile yapılmıştır.
Bu varsayımların kullanıldığı iyi ve kötü durum için tahmin modeli sonuçları aşağıdaki tabloda ve grafiklerde verilmiştir
Tablo 1. GSYİH Tahmin modeli sonuçları tablosu
Bağımlı Değişken: LOG(GDP77) Method: ARCH - Normal dağılım (OPG - BHHH / Marquardt adımlar) Örneklem (ayarlanmış): 1984 2019 GARCH = C(7) + C(8)*RESID(-1)^2 + C(9)*GARCH(-1)
R-squared 0.996150 Mean dependent var 9.211620
Adjusted R-squared 0.995508 S.D. dependent var 0.428960 S.E. of regression 0.028749 Akaike info criterion -3.880048
Inverted AR Roots .92 .04
Grafik 6. GSYİH Tahmin modeli sonuç rezidual ve uygunluk grafiği
Rezidual Gerçek Uygun
-
7
1.İyi Senaryo
KKTC Gayrisafi yurt içi hasıla tahmini için kullanılan veriler ve varsayımları.
• Elektrik tüketimi %12 düşecek • İthalat reel olarak %20 azalacak • Ülke sınırları 3 ay boyunca (Temmuz 2020’ye kadar) kapalı kalacak. • Ülke nüfusu 2020 KKTC istatistik kurumu projeksiyonundan %3 aşağıda olacak.
Bu varsayımlara göre GSYİH %6.9 reel olarak azalacak (GSYİH: 17301.6 +/-695.3)
Grafik 7. GSYİH iyi senaryo model çıktısı ve tahmin grafiği (1977 sabit TL fiyatları ile)
Sözkonusu senaryonun tahmin edilen yıllar için gerçekleşmesi durumunda 266.2 milyon ABD dolarlık küçülme beklenmektedir.
2.Kötü Senaryo
KKTC Gayrisafi yurt içi hasıla tahmini için kullanılan veriler ve varsayımları.
• Elektrik tüketimi %20 düşecek • İthalat reel olarak %40 azalacak • Ülke sınırları 6 ay boyunca (Ekim 2020’ye kadar) kapalı kalacak. • Ülke nüfusu 2020 KKTC istatistik kurumu projeksiyonundan %5.4 aşağıda olacak.
Bu varsayımlara göre GSYİH %15.1 Reel olarak azalacak (GSYİH: 15779.5 +/-795.7)
0
5000
10000
15000
20000
25000
1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019
1977 sabit fiyatları ile KKTC Reel GSYİH (1977-2018) ve 2019-2020 tahmini -İYİ senaryo
-
8
Grafik 8. GSYİH kötü senaryo model çıktısı ve tahmin grafiği (1977 sabit TL fiyatları ile)
Sözkonusu senaryonun tahmin edilen yıllar için gerçekleşmesi durumunda 581.5 milyon ABD dolarlık küçülme beklenmektedir.
III. Enflasyon Tahmini 2019 ve 2020 yıllarında “Ulaştırma” ve “Konut, Su, Elektrik, Gaz, ve Diğer Yakıtlar” gruplarında
bazı hizmet ve mallarda yapılan önemli indirimlerden 2020 yılı içinde vazgeçileceği
beklendiğinden dolayı 2020 yılsonu enflasyon tahmini rakamında yukarı yönlü değişikliğe
gidilmiştir. Yılsonu Tüketici Fiyatları Enflasyonu tahmini için Maximum Likelihood ARDL
modeli kullanılmış ve sene sonu enflasyonu % 14.64 (%95 alt güven: %11.35, üst güven:
%18.25) şeklinde olacağı öngörülmüştür.
Tablo 3. KKTC Tüketici Fiyatları Endeksi 2020 Değişim Tahmini
2020 Yıl Sonu Enflasyonu nokta
tahmin %95 alt güven %95 üst güven
%14.64 %11.35 %18.25
0
5000
10000
15000
20000
25000
1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019
1977 sabit fiyatları ile KKTC Reel GSYİH (1977-2018) ve 2019-2020 tahmini -KÖTÜ Senaryo
-
9
Grafik 9. KKTC 2003-Mayıs 2020 TÜFE Yıldan Yıla değişim ve 2020 tahmini ve %95 güven aralıkları
IV. Döviz Kuru Tahminleri 2020 Ortalama döviz kuru tahmini için Mayıs 2020 sonu itibari ile Forward rate ve Spot piyasa
kurları kullanılmış ve aşağıdaki tahminler yapılmıştır.
Tablo 4. Döviz Kurlarının Türk lirasına karşı 2020 Ortalama Kur Tahmini
Döviz 2020 Ortalama TL USDTL 6.75 EURTL 7.43 GBPTL 8.45
-5.00
0.00
5.00
10.00
15.00
20.00
25.00
30.00
35.00
40.00
45.00
01/2
004
08/2
004
03/2
005
10/2
005
05/2
006
12/2
006
07/2
007
02/2
008
09/2
008
04/2
009
11/20
09
06/2
010
01/2
011
08/2
011
03/2
012
10/2
012
05/2
013
12/2
013
07/2
014
02/2
015
09/2
015
04/2
016
11/20
16
06/2
017
01/2
018
08/2
018
03/2
019
10/2
019
05/2
020
12/2
020
KKTC TÜFE yıldan yıla değişim(%) 2003-Mayıs 2020 ve yılsonu tahmini
Ust Alt Guven Yıllık Enflasyon
-
10
Grafik 10. Bazı Döviz kurlarının 2003-Mayıs 2020 arası Türk Lirasına karşı değer değişimi
V. Değerlendirme Haziran ayı raporunun hazırlanmasında kullanılan veriler daha önceki dönem raporlarında bahsedildiği gibi salgın neticesinde yaşanan ekonomik durgunluk ve kötüleşmeyi tespit etmede şu ana kadar yetersiz miktarda kalmıştır. Bu durum dikkate alınarak yapılan tahmin ve öngörülerin diğer yollar ile sağlamasının yapılması geçtiğimiz aylara göre daha verimli olmuş ve veri çeşitliliği artmıştır. Özellikle ülke ekonomisinin ana sektörlerinden olan Turizm ve Eğitimin adaya dışarıdan gelişlerin açılmasına bağlı olduğundan gelecekte nasıl bir seyir izleyeceği bu kaynaklardan gelecek olan verilerle belirginleşecektir. Salgının durumu (bitmesi veya tekrarlaması) tahminlerimizin esas varsayımıdır. Gayrisafi yurtiçi hasıla rakamlarında beklenen değişimler üzerinde ülkeye para girişinden çok ekonomik aktivitede görülen azalmaya bağlı paranın el değiştirme hızında yaşanan düşüş etkili olacak gibi görünmektedir. Enflasyon ile ilgili beklentiler COVID-19 öncesi ve sürecinde yapılan bazı ciddi fiyat/vergi indirimlerin bitirilmesi olasılığı ve/veya baz etkisinin ortadan kalkması neticesinde yukarı yönlü revize edilmiştir. Devlet Planlama Örgütü’nün bu konudaki Aylık raporları salgının durumuna göre düzenli bir şekilde yayınlanmaya devam edecektir.
-
11
B. Mart ve Haziran 2020 Pandemi Raporları Özeti
IMF’nin 2020 Gayrisafi Yurt içi Hasıla Değişim Tahminleri
KKTC GSYİH tahminleri Mart ve Haziran raporlarından
Mart İyi Senaryo Haziran İyi Senaryo Mart Kötü Senaryo Haziran Kötü Senaryo
-7.10% -%6.9 (±0.327) -%15.80 -%15.10 (±0.5) KKTC Enflasyon tahminleri Mart ve Haziran raporlarından
Nokta Tahmin %80 alt güven %80 üst güven Mart Raporu %12.79 %5.04 %20.55 Haziran Raporu4 %14.64 %11.35 %18.25
USD, EUR ve GBP 2020 ortalama kur tahminleri Mart ve Haz. raporlarından
USDTL ort. EUR ort. GBP ort. Mart Raporu 7.17 7.96 8.82 Haziran Raporu 6.75 7.43 8.45
4 Haziran ayı için %95 güven aralıkları verilmiştir
Ülke
-15 -14 -13 -12 -11 -10 -9 -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0
GSYİH 2020 değ. (%)
Türkiye
Japonya
GKRY
KKTC (3 ay)
Almanya
ABD
Yunanistan
İngiltere
Euro bölgesi
Fransa
İtalya
İspanya
KKTC (6 ay)
Haziran IMF 2020 Reel GSYİH Tahmini
I. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Corona SalgınıII. GSYİH Modellemeleri ve TahminiIII. Enflasyon TahminiIV. Döviz Kuru TahminleriV. Değerlendirme