HDROLOJK EVRM

Hidroloji, suyun yerkresindeki evrimini, dalmn

ve

zelliklerini

inceleyen

bilim

dal

olarak

tanmlanmaktadr. Hidroloji bilimi insann evresi ile olan ilikisi ve bunun sonucu olarak evresini dzenleyip kontrol

etme abalar younlatka daha fazla nem kazanmayabalamtr. Su kaynaklarnn planlamas ve ynetimine temel oluturan girdiler, hidrolojik almalar sonucunda

belirlenebilmektedir.Suya olan ihtiyacn giderek artt gnmzde, gerek doal etkenlerle gerekse su kirlilii ve ar kullanm nedeniyle su ktl sorunu yaanmaktadr.

Sulama, bitki gelimesi iin gerekli olan suyunyalarla karlanamayan ksmnn topraa verilmesidir. lkemizde tarm alanlarnn %96 snda bitki gelime dneminde den yalar yetersizdir. Bu durum sulamann nemini artrmaktadr.

Akarsularn ime, mevcut kullanma ve

akm

rejimi suyu

ou gibi

zaman ihtiyalar

ihtiyalarmza uygun bir dzende deildir. Sulama,endstri kaynaklardan karlanmak zorundadrlar. tr depolama ve proje

Bunlar da salayabilmek iin biriktirme haznelerininprojelendirilmesi yaplarnn gerekmektedir. Bu olduka maliyeti yksektir en uygun

ekonomisineoptimum

etkisi

olduka

fazladr. Barajdanboyutun

fayday

salayacak

elde edilmesi ve depolanan suyun en iyi ekilde

kullanlmas iin iletme almas yaplr.

lkemizde

akarsu

rejimlerinin

dzensizlii

orman bitki - toprak ilikisinin toprak aleyhine olmas mikroklimalarn ve arazi mdahalelerinin ya rejimlerini etkilemesi havza devolopmanlarnn tamamlanmam olmas nedenleriyle taknlar sk

grlmekte can ve mal kayplarna neden olmaktadr.

Taknincelenmesi,

zararlarnnbelirli

mhendislikyinelenme

yaplarylasresi ve

ekonomik bir biimde nlenebilmesi iin, taknlarn olaslkla

boyutlarnn belirlenmesi gerekmektedir.Ayn zamanda suyun disiplin altna alnd su yaplarnn gvenlii nem arz etmektedir. Bu artlar altnda bilinli, salkl verimli planlama ve ve ynetim dzeyde kararlarnn yaplmas verilebilmesi iin hidrolojik almalarn da salkl, yeterli gerekmektedir.

Hidroloji almalar 4 ana grupta toplanmaktadr.

A) Su Temini Barajlarda Su Temini Gletlerde Su Temini

B) Sulama Suyu htiyac C) letme almalar Sulama Amal letme almalar Enerji Amal letme almalar

D) Takn Hidrolojisi

A ) SU TEMN 1 BARAJLARDA SU TEMNSu temini, akarsu kesitinden belli bir periyotta

geen

su

miktarn

belirlemek

amacyla

yaplan

almalardr.

Su temin almas akm lmlerinin yapld veya yaplmad kesitlerde uzun sreli aylk ve yllk su

miktarnn tahmini iin yaplan almadr. Bu sre okkurak ve ok slak periyotlarn belirlenmesi iin yeterli uzunlukta olmaldr. Akmlar yeterli uzunlukta deilse korelasyon ve regresyon analizi yaplarak sentetik olarak akmlar hesaplanr.

Tesis yeri akmlar hesabndaQ=C.An Formlasyonu kullanlr.

Hesaplanan akmlar tesis yerinde deilse ya alanlarnn hidrolojik benzerliinden yararlanlarak

Qbaraj = QAG * Abaraj / AAGeklinde tesis yeri akmlar hesaplanr. Eer tesisin membanda herhangi bir depolama sz konusu ise akmlar, Qbaraj=Qarahavza+Qdolusavak+Qdnensular

Qarahavza=Qmemba gelimesiz-Qmembadaki depolamaeklinde hesaplanr.

Net Buharlama Hesabletme glnden almalar iin gerekli net olan, baraj

meydana

gelebilecek

buharlama

derinlikleri aylk olarak hesap edilir.NB = B*0.7-Port

2- GLET SU TEMN VE BOYUTLANDIRILMASIGlet, talvegden ykseklii 25 m, depolama hacmi 3 hm3 ve gvde dolgu hacmi 500 000 m3den kk olan depolama tesisidir. Su temini almalar akmlar mevcut olduu durumda barajlardaki gibi hesaplanr. Akmlarn

llemedii

durumda

ise

gletlerde

ampirik

yntemlerle su temin almalar yaplr. Fakat ampirik yntemlerin sonular mteferrik lmlerle kontrol edilmelidir.

Ampirik yntemler M. Turc Coutagne Sz konusu yntemlerle havzaya den yan kaybolan ksm tespit edilir. Bu miktar yatan

karlarak havza su verimi tespit edilir.

Glet su temin almalarnda 50 yllk sre iindetesisin 5 yl dolmamasna msaade edildiinden almalarda %90 ihtimalli gvenilir ya dikkate

alnr.

Gletlerin BoyutlandrlmasVtoplam=Vaktif+Vl Vl Havza sediment verimine gre tespit edilir. Vaktif Havza su verimine gre tespit edilir. Aktif hacimden buharlama ve szma kayplar toplam karlarak sulamaya verilecek su hesaplanr. Bu deer projenin sulama suyu ihtiyacna blnerek net sulama sahas bulunur.

B) SULAMA SUYU HTYACI ( SS )Sulama amal projelerin hazrlanmasnda en nemli donedir. Proje sulama alannda yetitirilecek olan bitkiler dikkate alnarak belirlenir.

belirlenmesinde kullanlan yntem Blaney - Criddledr. Yntemde bitkilerin su tketimleri ( u ) belirlenir. Bu tketimlerden efektif ya ve topraktaki nem dlerek (ktan arta kalan nem, K.A.R) bitki su ihtiyalar ( u r ) belirlenir. Bitki su ihtiyalarnn iftlik ( CRAN ) ve diversiyon ( DRAN ) randmanlarna blnmesiyle SS hesaplanr.

SSnn

Sulama ModlSS hesaplandktan sonra her aya ait sulama modlleri bulunur. Bu modllerden en yksek olan

sulama sisteminin boyutlandrlmasnda kullanlr.Modl ( l/s/ha ) = Diversiyon ihtiyac

( mm ) x 10000 ) / ( 86400 x gn / ay )

C) LETME ALIMALARIAma : Barajn boyutlandrlmas, sulama alannn belirlenmesi, ime ve kullanma suyu temini, enerji optimizasyonu ve takn korumadr. Bir barajn boyutu, zerinde ina edildii

akarsuyun ortalama akm, bu akmn deikenlii,

barajdan ekilen suyun miktar ve ekili ekli ileekilen suyun hangi olaslkla garanti edildiinin bir ilevi olmaktadr.

letme almalar in Gerekli Doneler Su temini

Sulama suyu ihtiyac ( Memba ve mansab ) me ve kullanma suyu ihtiyac Net buharlama Kurulu g l hacim

Kuyruk suyu kotu Kot Alan Hacim

ENERJ AMALI TPK BR SU YAPISI

D) TAKIN HDROLOJS Su yaplarnn, otoyollarnn, demir yollarnn, atk su ve kanalizasyon sistemlerinin vs. nin

boyutlandrlmasnda kullanlan proje takn yinelenmedebileri yapnn zelliine bal olarak hesaplanr. Taknlarn meydana gelmesinin nedeni, akarsu alanna beklenenin stnde su gelmesidir. Bunun nedeni ise ar yamur ve kar erimesi veya her iki olayn ayn anda olmasdr.

SU MHENDSLNDE TAKINLARIN NEMMhendislik asndan taknlarn nemi 2 ana balkta toplanabilir.1- Takn zararlarnn nlenmesi :Taknlarn meydana getirdii zararlar , Akarsu havzasndaki veya yatandaki erozyon ve anmalar Gelen suyun akarsu yatann dna karak can ve Akarsuyun tam olduu kelti maddesinin nehir mal kaybna neden olmas hznn azald yerlerde kelti ve sedimantasyon problemi dourmas

2- Su Yaplarnn Emniyete Alnmas

Mhendislik asndan taknlarn dier bir nemide, akarsular zerinde olas kurulmas en byk amalanan akmlarn

mhendislik

yaplarn,

douraca zararlara kar korumaktr. Bu nedenle depolamal / depolamasz tesislerin yinelenme debileri ve proje giri takn debisi hesaplanmaldr.

Proje Debisi Hesaplama Yntemleri1- Sentetik Yntemler a) Mockus YntemiMockus (Sperpozesiz) yntemi , toplanma zaman Tc