Historisk forskningsmetodeHistorisk forskningsmetode

PED 4000

10. – 31. mars 2004

Knut Tveit

PensumPensumKnut Kjeldstadli: Fortida er ikke hva den en gang var

Kap. 2, 7, 9, 10, 12, 14, 16, 17, 18, 21

Boka er retta mot studentar i generell historie, ikkje alt er like relevant for pedagogikkstudentar

I pedagogikk er historie ein hjelpedisiplin, ikkje eit eige studieemne (vi er pedagogar og ikkje historikarar)

Historisk metode er essensiell i pedagogikken

Kva er historie tematisk?Kva er historie tematisk?

Det svaret K. gir på dette spørsmålet i kap. 2 er ikkje nødvendigvis det same svaret som ein pedagog ville gi

Kjeldstadli: Historia er tematisk• retta mot fortida• opptatt av menneske

• som har hatt samfunnsmessig betydning• ikkje som enkeltindivid utan slik betydning (biografi)

• retta mot ”sosialt relevant menneskelig atferd og slike ikke-menneskelige forhold som er relevant til menneskelig atferd” (sitert etter Ottar Dahl).

Historie – eit tvetydig begrepHistorie – eit tvetydig begrep

Historie1 (H1) Historie2 (H2)

Historie som fortid Fortida slik ho var

Historie som vitskap Vår viten om fortida

Rester (R)

Fortida (H1) eksisterer ikkje lenger, berre restar eller spor av fortida

Oppgåva til historikaren er:• å rekonstruere fortida ved hjelp av restane (tradisjonell formulering)• å konstruere ei fortid som passar med restane (moderne formulering)

Men uansett om vi konstruerer eller rekonstruerer fortida, restane må tolkast

Problemstillinga skaper kjeldeneProblemstillinga skaper kjeldene

H1 H2Kjelder (K)

Problemstilling (P)

Kva er det som gjer ein rest frå fortida (R) til kjelde (K)?

Krav til P:

• R må vere fruktbar, dvs kunne belyse P

• P må vere avgjørbar, dvs det må finnast tilstrekkeleg med kjelder• P bør vere fruktbar, dvs relevant og interessant for pedagogikken

• P bør i utgangspunktet vere rimeleg presis og avgrensa, men P vil alltid endre seg i løpet av forskingsprosessen, fordi det er eit vekselspill mellom P og K:

K P

Å forske = å velgeÅ forske = å velge

DU velger:• Problemstilling (må vere relevant til fagfeltet ditt)

• Metode(r)

• Teori(ar) som grunnlag for problemstilling

• Kjeldemateriale/data

• Bearbeidingsteknikkar

• Presentasjon av resultatet

Dette kurset skal hjelpe deg til å velge fornuftig

Det særmerkte med historiaDet særmerkte med historiaOrienteringa mot fortida er ikkje særmerkt for historia

Det særmerkte er bruken av tid (K s. 98):• deskriptivt: vise utvikling over tid (forandring eller stabilitet)

• forklaring: noe er slik og slik pga visse hendingar i fortidaTveit:

• Pedagogisk historie bør vere diakron: vise utvikling over tid

• Fortida må studerast synkront (samtidig), men dette er ikkje målet

• Det er ikkje historisk forsking å berre gå eit visst antall år tilbake

• Synkron forsking er heilt i orden, men det er ikkje historisk forsk.

• Historisk tilnærming er eit alternativ til den komparative• diakron tilnærming samanlikner bakover/på langs• synkron tilnærming samanlikner på tvers/over landegrensene

Historie: ideografisk eller nomotetisk?Historie: ideografisk eller nomotetisk?Idealistisk inspirerte historikarar:• historias genuine bidrag er det unike, enkelthendingane, det spesielle• ei ideografisk tilnærming skiller historia frå nat.vit.skap og s.f.v.skap• historia skal gi menneskekunnskap, vi lever unikt og ikkje generelt• historia bør vere eit alternativ til psykologien

Sosiologisk inspirerte historikarar:• historie er ein nomotetisk vitskap, dvs generaliserande• historie bør dreie seg om det som er felles, ikkje det som er ulikt• generaliseringane treng ikkje vere lover: dei kan vere avgrensa

• historia er så unik eller allmenn som vi gjer henne/som vi spør om

Tveit:

• vi bør trekke generaliseringar der det er grunnlag for dette• jo meir sosiologisk historia er, og jo meir historisk sosiologien er, desto bedre for begge

Nytten av eit historisk perspektivNytten av eit historisk perspektiv

Ei historisk tilnærming kan:

• forklare eit fenomen

• vise utviklingslinjer som aktørane ikkje såg (etterpåklokskap)

• gi innsikt i forandring (forandring meir interessant enn stabilitet)

• vise at ein antatt generell teori ikkje er det (finne moteksempel)

• vise vilkåra/premissane for allment anerkjente generaliseringar

• grunnlag for ei meir nøktern vurdering av ”nye” fenomen

Teoriar i historia - funksjonTeoriar i historia - funksjon

• kan ha tre funksjonar: beskrive, forklare og predikere

Teori:

• hjelper oss med å stille relevante problemstillingar

Kort sagt: teori er både utgangspunkt og sluttprodukt i forskinga

• er målet med forskinga (vi produserer teoriar)

Det er viktig å vere medveten om når:• ein bruker etablert teori som redskap

• når ein genererer ny teori gjennom eiga forskning

Historiske prosjekt med tanke på prediksjon er sjeldne

Er det smart å starte med teori?Er det smart å starte med teori?

Klassisk empirisme svara nei:• start med åpe sinn, referer kjeldene du finn, generer teori derifrå• teori er eit bur du ikkje kjem ut av, ei tvangstrøye• teorien gjer at du finn det du har bestemt deg for å finne

Innvendingar:• vi startar aldri med blanke ark, utan visse føresetnader• valget gjeld ikkje teori eller ei, men kor bevisst/reflektert teorien er• samanheng mellom kjeldene ligg ikkje i kjeldene, den må vi skape

• men teorien må prøvast ut mot empirien

K P

• vi må velge den teorien som best samsvarer med kjeldene

• teorien hjelper oss i avgrensinga av kjeldene, uendeleg datamengde• teorien gjer oss bevisste på det vi har utelatt

Teoriar skal beskriveTeoriar skal beskrive

• generalisering ut frå kjeldene

Teorien skal beskrive:

• teorien er meir allmenn

• teorien vil stå i eit visst spenningsforhold til data

Teoriens deskriptive funksjon er allment akseptert

Positivistane aksepterte berre denne som vitskapleg

Striden står relativt skjeldan om det deskriptive: kva som har skjedd

Striden går på betydningen av hendingane og forklaringa på dei

KjeldekritikkKjeldekritikk

H1 H2 (inkl. P)K

Bindeleddet mellom H1 og H2 er kjeldene (K)

NB!!! Det er forskjell på H1 og H2

Du møter stort sett H2, tru ikkje at H2 er H1

Historikaren prøver å redusere forskjellen mellom H1 og H2

Her spelar kjeldekritikken ei viktig rolle

Kjeldekritikk: få maksimal påliteleg informasjon om P ut av K

• Validitet: er K representativ for H1? H1 K

• Relevans: er K relevant for P? P/H2 K

To hovudtyper av kjelderTo hovudtyper av kjelderKjelder kan delast på uendeleg mange måtar. Men sidan vi er ute etter opplysningar, er det smart å dele dei inn etter grad av infor-masjon dei er tenkt å skulle gi

Ikkje-meddelande kjelder: intensjonen til opphavet er ikkje å med-dele noe, dei er vanlegvis bruksgjenstandar, men også naturskapte

Meddelande kjelder: intensjonen til opphavet er å meddele noe

All kunnskap frå førhistorisk tid bygger på denne type kjelder

Desse kjeldene er alltid menneskeskapte

Skiljet mellom desse to hovudtypene av kjelder ligg i intensjonen til opp-havspersonen. DU som forskar har ingen innverknad på dette.

Ikkje-meddelande kjederIkkje-meddelande kjeder

Ikkje-meddelande kjelder kan gi mange opp-lysningar, sjølv om hensikten ikkje var det

Desse opplysningane blir ikkje meddelt direkte, DU må finne tak i dei

Desse kjeldene er vanlegvis relativt informasjonsfattige

Men informasjonen er relativ påliteleg, sidan det er DU som leitar dei fram, informasjonen er ikkje basert på eit usikkert/upåliteleg opphav

Denne type kjelder blir lite brukt i pedagogisk historie

Meddelande kjelderMeddelande kjelder

Intensjonen til opphavspersonen er å meddele noe

Derfor er desse kjeldene vanlegvis svært informasjonsrike

Men derfor er faren desto større for å bli lurt

For å komme vidare, må vi dele desse kjeldene i to grupper:

• Dei faktiske (deskriptive/beskrivande/kognitive) kjeldene

• Dei normative kjeldene

NB!! Dette skiljet er fundamentalt i kjeldekritikken

Faktiske kjelderFaktiske kjelderEt faktisk utsagn:

• gir uttrykk for et faktisk forhold• kan etterprøvast, testast• er enten rett eller galt• er vanlegvis enkelt å dokumentere

• er vanlegvis ei bisak• er relativt sjeldne (samanlikna med normative)

Faktiske utsegner

John Dewey døydde i 1952

Det er + 32 ° C i dag

6 + 7 = 19

John Dewey var ein stor pedagog

Det er varmt i dag

Matematikk er vanskeleg

Ser du forskjellen på desse to typene utsegner?

Normative kjelderNormative kjelderNormative utsagn kan gi uttrykk for:

• vurderingar – lottomillionærar er ikkje som andre millionærar

• krav – 85 % frammøte for å få godkjent kurs

• ønske – å bli lottomillionær

• programmer – “Vårt Parti” har programfesta Möllers tran til alle

Du kan vere einig eller uenig i eit normativ utsagn

Desse utsagnene gir ingen faktaopplysningar, dei fortel berre om personen(ane) bak utsagnene

Eit normativt utsagn er aldri rett eller galt, men det kan vere godt eller dårleg begrunna, det kan ikkje etterprøvast.

Kjelstadli plasserer prognoser/spådomar under faktiske utsang (s. 164)

Er utsegna faktisk eller normativ?Er utsegna faktisk eller normativ?Det er ikkje DU som avgjer kva for type utsegn

det dreier seg om (det avgjer opphavspersonen(e))

DI oppgåve er å finne ut kva type utsegn det er

Det må du trene på

Finn ein tekst (lærebok, avis, pengeseddel etc) og sett i gang

Faktisk: understrek med svart

Normativt: understrek med rødt

Du vil bli overraska over resultatet

Tekst til analyse - gallupTekst til analyse - gallup

Tekst til analyse: Aftenposten 11.9. 03Tekst til analyse: Aftenposten 11.9. 03Fremskrittspartiet står foran sitt store gjennombrudd i lokal-politikken, mens Kristelig Folkeparti fremdelse kan berge ansikt. Men for Arbeiderpartiet går det mot et nytt krisevalg.

Hagen erobrer lokalpolitikken

Mengden av menings-målinger er stor nå uken før valget, og oppslut-ningen om de enkelte partiene varierer fra måling til måling. Tross store sprik er det likevel noen hovedtendenser som går igjen.

Kjeldekritikk – ein hobby for alle?Kjeldekritikk – ein hobby for alle?

Nå har du tatt det første steget i kjeldekritikken:

du veit forskjellen på faktiske og normative kjelder

Spørsmål A: Kven bør vite noe meir om kjeldekritikk?

Kryss av: Naboen NSB NRK PFI

Spørsmål B: Kven har manglende kjeldekritisk innsikt hos folk

flest som levebrød?

Kryss av: Reklamefolk VG Gyldendal

Sak og personSak og person

Faktiske utsegner opplyser om både sak og person

Eksempel på utsegn: “8 + 7 = 14”

• Saksopplysning: 8 + 7 = 14 (rett nok feil)

• Personopplysning: vedkommende er svak i matematikk

Normative utsegner opplyser bare om person

Eksempel: “Å rekne ut 8 + 7 er vanskeleg”

• Saksopplysning: ingen

• Personopplysning: vedkommende er svak i matematikk

Endeleg blei det din turEndeleg blei det din tur

H2K

Din viten om fortida (H1)

Din problemsstilling (P)

Deg som forskar

Nå skal vi sjå på korleis du kan bruke kjeldene, ut frå:

• problemstillinga(ne) dine (P)

• det du har lært om faktiske og normative kjelder

• at dei faktiske informerer om både person og sak

• at dei normative bare informerer om person

Dermed har du lært noe viktig:

• alle typer kjelder informerer om opphavspersonen

• alle typer kjelder kan følgeleg brukast som levning

Kjelder brukt som levningKjelder brukt som levning

Alle typer kjelder røper noe om opphavet: person og samtid

Ikkje alle kjelder røper like mykje om opphavet

Dei normative røper vanlegvis mest

Når vi er opptatt av å finne ut noe om opphavet, seier vi på fagspråket at vi bruker kjelda som levning

Alle kjlder kan brukast som levning

Din problemstilling avgjør om ein slik bruk er av interesse

Kjelder brukt som beretningKjelder brukt som beretning

Når du er ute etter faktaopplysningar, bruker du kjeldene som beretning

Bare dei faktiske kjeldene kan brukast som beretning

Dei fleste tekstane har vanlegvis eit lite innslag av faktiske kjelder

Faktiske påstandar er vanlegvis enkle å dokumentere

(dei normative må du argumentere for)

Ytre kjeldekritikkYtre kjeldekritikkHensikten med kjeldekritikken er å få maksimal påliteleg informasjon

Vi må finne ut type kjelde og lovleg bruk (levning, beretning)

Men vi må også vurdere kjeldene ut fra “ytre forhold” som:

1. Opphavsperson(ar) (kompetanse, kjønn, ideologi, motiv etc)

2. Første- eller annenhåndskjelder (nærhet i tid og rom)

3. Primær- eller sekundærkjelde

4. Reliabilitet (samsvar mellom prinærkjelder)

5. Grad av samtidig kontroll

4. Offentleg eller privat kjelde?

Det er lurt å vite litt om Det er lurt å vite litt om opphavspersonenopphavspersonen

Første- og annenhåndskjelderFørste- og annenhåndskjelder1.håndskjelde

1.h.k. så kampen

1.h.k. høyrde talen

2.håndskjelde

2.h.k. fekk informasjon gjennom andre

Vanlegvis foretrekker vi 1.håndskjelder framfor 2.håndskjelder

NB! Førstehåndskjeldene kan ha gått tapt

Vi vil helst komme så nær hendinga i tid og rom som råd

1. håndskjelde = vitneutsagn

Primær- og sekundærkjelderPrimær- og sekundærkjelder

Primærkjelde:

Det nærmaste du kan komme fotballkampen/talen i tid og rom i eksisterande kjelder

Du kan alltid finne ei primærkjelde

Primærkjelder kan vere 1.hånds eller 2.hånds (hvis 1.håndskjelda er tapt)

Bruk primærkjelder når du drøfter sentrale spørsmål

Bruk sekundærkjelder i meir perifere spørsmål

Vanleg å skilje mellom kjelder og litteratur (ofte sekundærkjelder)

Er prinærkjelda gått tapt, blir sekundærkjelda primærkjelde

ReliabilitetReliabilitetPrimærkjelde

NTB

Sekundærkjelder

Se og Hør

VG

Klassekampen

Kanal 4

Det er nok å bruke ein be-stemt opplysning frå éi av desse kjeldene

Eigen utskremt medar-beidar

Universitas

Kvinner og Klær

Vi Menn

Krigsropet

Samsvar mellom primær-kjelder auker reliabiliteten

Indre kjeldekritikkIndre kjeldekritikk

Er det kjeldea fortel sant?

Kva er sanning?

1. Korrespondanseteoriens svar

Samsvar mellom hypotese og empiri/erfaring/forsøk

2. Koherensteoriens svar

Samsvar mellom hypotese og teori/det vi elles veit/fornuft

Alle desse tre har noe for seg, men kven er overordna ved konflikt?

Kor truverdig er kjelda?

3. Pragmatismens svar

Hypotesen må fungere i praksis/vere nyttig

Kvantitativ og kvalitativ tilnærmingKvantitativ og kvalitativ tilnærming

Den historiske metoden blir vanlegvis sett på som kvalitativ: ein går i dybden på eit avgrensa felt, mens kvantitativ metode søker bredde

Desse to tilnærmingane kan med fordel kombinerast: først dokumentere det allmenne/regelmessige, og så gå i dybden på eit representativt tilfelle

Tradisjonell historieforskning har vore skeptisk til kvantifisering (jamvel oversiktstabellar har vore sjeldne)

Brukt med forstand kan for eksempel frekvensen av bestemte ord eller begrep i ein tekst eller tale gi informasjon som ikkje kjem fram ved vanleg kvalitativ metode.

Forklaringar i historisk forskingForklaringar i historisk forsking

Etter å ha dokumentert kva som har skjedd, blir spørsmålet kvifor det skjedde

Vi kan forklare eit fenomen på tre måtar:• kausalt, dvs at fenomenet hadde ein bestemt årsak

• intensjonalt, dvs at fenomenet skuldast ein bestemt hensikt, eit motiv• funksjonalt, dvs at fenomenet hadde ein funksjon, oppfylte behov

Eitt og same fenomen kan forklarast på fleire måtar

Valg av forklaring har samanheng med:

• type fenomen - enkelte fenomen innbyr for eksempel til kausalforkl.

• ideologi/menneskesyn - er vi ytre- eller indrestyrt?

• historiesyn – nomotetisk eller ideografisk?

Kausal- eller årsaksforklaringarKausal- eller årsaksforklaringarDominerande forklaringar i naturvitskapen. Det avgjerande spørsmålet er kor overførbare dei er i humanistisk forsking og samfunnsvitskap

Klassisk positivisme (Comte, Stuart Mill)• alle forklaringar er grunnleggande av same slag

• alle vitskapelege forklaringar er årsaksforklaringar

• menneske og natur kan forklarast på same måte

• å forklare er å finne den loven som fenomenet høyrer inn under

Hvis A skal vere årsak til B:• A må gå forut for B i tid• Hvis A så B (A er tilstrekkeleg for B)• Hvis ikkje A så heller ikkje B (A er nødvendig for B), dette er ei s.k. kontrafaktisk hypotese

FilterforklaringarFilterforklaringar

Jon Elster kallar årsaksforklaringar for filterforklaringar

1. Filter: silar ut alle urealistiske handlingsalternativ (pga økonomi etc)

2. Filter: bestemmer kva handlingar som faktisk blei gjort

Kva for mekanismer virker i 2. Filter?

• det rasjonelle valg (vi må gå ut frå at folke handlar rasjonelt)

Er 1. Filter så ”tett” at 2. Filter ikkje får noe å arbeide med? I så fall havnar vi i rein determinisme

• tradisjon

• slump

Kritikk av kausalforklaringarKritikk av kausalforklaringarNaturvitskaplege modellar passar ikkje i human- og naturvitskapene

Alt kan ikkje forklarast ut frå allmenne lover

Vi er ikkje objektive observatørar som i naturvitskapen – vi er deltakarar og ikkje berre tilskodarar (Skjervheim)

Naturen forklarar vi – mennesket forstår vi

Hvis alt kan forklarast kausalt, havnar vi i determinisme

Vi er aktørar og ikkje brikker

Mennesket handlar ofte intensjonalt, ikkje berre kausalt

Intensjonalitet og rasjonalitetIntensjonalitet og rasjonalitetIntensjonalitet: styrt av hensikt, motiv, av framtidige mål, planlegging

Hermeneutikk: meir opptatt av å forstå enn å forklare

Elster: å forstå er å setje opp ei hypotese om intensjonen bak

Intensjonalitet og rasjonalitet høyrer saman

Rasjonell handling: beste middel til å nå eit mål (uansett verdi på målet)

Subjektiv rasjonalitet (optimal ift vedk.’s informasjon): rasj. = intensjon.

Objektiv rasjonalitet (sett frå observatør): rasjonalitet # intensjonalitet

Historiske forklaringar er svært ofte intensjonale

Spillteori: strategisk atferdSpillteori: strategisk atferd

Spillteorien tek omsyn til at min atferd påverkar andres atferd

Dominerande strategi: best for meg uansett kva alle andre gjer – men ille dersom alle gjer som eg

Fangens dielmma:

Eg Du

Eg Du

1. T 0 år N 20 år

2. N 3 mndr N 3 mndr

3. T 10 år

4. N 20 år

T 10 år

T 0 år

Å tilstå er ein dominerande strategi, vi blir leda av ei usynleg hand til det felles verste: 10 år 1. E A 2. A A

3. E E 4. A E

☻ ☻

GenereltE = egoisme

A = altruisme

Funkjsonale forklaringarFunkjsonale forklaringar

Hvis ei handling verken er kausal eller intensjonal – er ho da funksjonal?

Kan ein konsekvens/funksjon av ei handling vere årsaka til handlinga?

Er funksjonen kjent (manifest funksjon), blir handlinga intensjonal

Ved latente funksjonar kan ei funksjonal forklaring ha noe for seg

Jon Elster er skeptisk til funksjonsforklaringar i samfunnsvitskapane, dei viser oftast berre at fenomen har konsekvensar, ikkje kva årsaka er.

At X har funksjonen Y i ei gruppe Z betyr ikkje at Y forklarer X i gruppa

Skal Y funksjonsforklare X:• Y må ikkje vere intendert av X• Y må ikkje vere erkjent av Z

Det er få tilfelle der begge vilkåra er oppfylt

ObjektivitetObjektivitetH1 H2K

Forskaren (subjektet)Objektet

Absolutt objektivitet: H2 er ikkje påverka av forskaren, bare av H1

Absolutt relativisme: H2 er bare påverka av forskaren, ikkje av H1

Relasjonisme: Det finst fleire “sanne” H2 avhengig av perspektiv

Objektivitet er eit ideal, men subjektive innslag i forskinga er ein realitet

Objektivitet er eit ideal, men subjektive innslag i forskinga er ein realitet

Maksimal objektivitet ikkje alltid målet pga:

• ønske om å forske ut frå eit bestemt perspektiv

• arbeidsmengden i forhold til utbyttet

Krav til objektivitetKrav til objektivitet

Framstillinga skal vere sakleg:• underbygd med argument (teori, empiri)

• etterprøvbar (kjeldetilvisingar etc)

• ha med alle relevante argument (ikkje vere skeiv, einsidig)

Skal framstillinga vere verdifri, dvs ta stilling til rett eller galt?

Forhold som fremjar objektivitet:• forskningsmetode (metodologisk objektivitet)

• forskningsmiljø (normer for kva som blir akseptert)

• intersebjektivitet (fleire forskarar kjem til same resultat)

• klargjering av eigen ståstad (gjere premissane eksplisitte)