လႚအခၾငအေရးလကစၾ

အဖၾငစကားခး

လခပသမးကနတႛ၏ မးရးဂဏသကၡာႎႀငတကၾ လတငးအညအမ႖ ခစားခၾငရႀသည အခၾငအေရးမားက အသအမႀတပခငးသည လခပသမးတႛ၏ လၾတလပမႁ၊

တရားမ႖တမႁႎႀင ႓ငမးခမးမႁတႛ၏ အေခခအတမစဖစေသာေကာင လညးေကာငး၊

လအခၾငအေရးမားက အေရးမထား မထမ မငပခငးသည လခပသမးတႛ၏ အကငသကၡာက ခးေဖာကဖကဆးတတသည ရကစကကမးကတေသာ အပအမမားက ဖစေပေစခေသာေကာင လညးေကာငး၊ လၾတလပစၾာ ထတေဖာေပာဆခၾင၊ လၾတလပစၾာ သကဝငယကညခၾင၊ ေတာငးတခငး၊ ေကာငကခငးတႛမႀ ကငးလၾတစၾာ အသကေမၾးႎငမႁတႛက ခစားရယႎငေစမည ေလာကတခ ေပေပၝကလာရနအေရးက လခပသမးတႛက မမတႛ၏ အထကသနဆးေသာ လလားခက ဆႎၬ႒ကးအဖစဖင ေOကၾးေကာေကညာ႓ပး ဖစေသာေကာငလညးေကာငး၊

လခပသမးတႛသည တရားမအပခပမႁ၊ ဖႎႀပမႁတႛက ေနာကဆးမလၿသာ မေရႀာငသာေတာသဖင လကနကစၾကငေတာလႀနခငး၊ ပနကနခငးမားမ�ပေစရန၊ လႛအခၾငအေရးမားက ဥပေဒဖငထမးသမး ကာကၾယေပးရမည ဖစေသာေကာငလညးေကာငး၊ ႎငငအခငးခငး ခစခငရငးႎႀးစၾာ ဆကဆေရးက ပမတးတကေစရန ႒ကေဆာငရမည ဖစေသာ ေကာငလညးေကာငး၊ ကမာကလသမဂၢ အဖၾႛဝငႎငငမားသည မလအခၾင အေရးမားကလညးေကာငး၊ လ၏ဂဏသကၡာကလညးေကာငး၊ အမးသားအမးသမးတႛ၏ တညေသာ အခၾငအေရး မားကလညးေကာငး ေလးစားယကညသကဝငပၝသညဟ ကလသမဂၢတၾင ထပေလာငး

အတညပ႓ပးသညအပင လမႁ႒ကးပၾားတးတကေရးႎႀငတကၾ ပမလၾတလပ ေကာငးမၾနေသာ လႛဘဝအဆငအတနးတႛက မႀငတငရန သဓဌာနခ႓ပးဖစေသာေကာင လညးေကာငး၊

ကမာက လသမဂၢအဖၾႛဝငႎငငတႛသည ကလသမဂၢႎႀငပးေပၝငး၍ လႛအခၾင အေရးမားကလညးေကာငး၊ အေခခလၾတလပခၾင အခၾငအေရးမားကလညးေကာငး၊ ကမာတဝႀမးလးတၾငရႀေသာ ေလးစားကင သးေစာငစညးကခငးက အားေပးေထာက ခမညဟ ကတပ႓ပးဖစေသာေကာငလညးေကာငး၊

ထသႛအေခအေနမးကတၾင ထအခၾငအေရးမား လၾတလပခၾငမားက အားလးနားလည သေဘာေပၝကရန အေရးအ႒ကးဆးဖစေသာေကာငလညးေကာငး၊

ထႛေကာင

အေထၾေထၾညလာခသည -

အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရးေကညာစာတမးက လတငး၊ အဖၾႛအစညးတငးက ႎႀလးသၾငး၍ကမာတဝႀမးတၾင အဆပၝအခၾငအေရးမားႎႀင လၾတလပခၾငမားက ရေသေလးစားကေစရန ဆးမသၾနသငခငးဖင အားထတကရမညဟလညးေကာငး၊ ကမာကလသမဂၢ အဖၾႛဝငႎငငမားႎႀင ထႎငငတႛ၏ တရားစရငထး အာဏာစကေအာကတၾင သကေရာကေသာ ပညသမားအား အဆပၝအခၾငအေရးႎႀင လၾတလပခၾငမားက ကယကယပနႛပနႛထေရာကစၾာ သမႀတကငသး ေစာငစညးကေစရန ပညတၾငးပညပဆငရာ တးတကေသာ ေဆာင႟ၾကခကမားဖင အားထတကရမညဟလညးေကာငး ရည႟ၾယ႓ပးလ႖င အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရးေကညာစာတမးက ႎငငခပသမး၊ လခပသမးတႛ တေပးညစၾာ ေဆာင႟ၾကကႎငေစေရးအတၾက ယခေကညာစာတမး က ထတပနလကသည။

အပဒ (၁) လသားတငးသည လၾတလပ၍ တနးတညေသာ ဂဏသကၡာႎႀင အခၾငအေရးမားဖင ေမၾးဖၾားလာသမားဖစသည။ ထလသားတႛသည ဆငခငတတရားႎႀင ကငဝတကတာဝနသတတေသာစတတႛရႀက၍ တဥးႎႀငတဥး ညရငးအက၊ ေမာငရငးႎႀမစတဖင ဆကဆသငသည။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငးလၾတလပမႁရႀက႓ပး တနးတညမႁရႀသည။

အပဒ (၂) လ သားတငး ဤလႛအခၾငအေရးေကညာစာတမ းတၾင ေဖာပထားသႌအခၾငအေရးမား အားလး၏ လၾတလပခၾငမားအားလးက ပငဆငခစားခၾငရႀသည။ လမး၊ အသားအေရာင၊ လင၊ ဘာသာစကား၊ ကးကၾယသညဘာသာ၊ ႎငငေရးအယအဆ သႛမဟတ အခားယဆခက၊ ႎငငေရး သႛဟတ လမႁေရးဇစမစ၊ ပစၤညးဥစၤာ၊ မးရးဇာတ၊ အခားအဆငအတနးအားဖင ခၾခားခငးမရႀေစရ။

ထႛပင လသားတဥးမႀတငးေနထငရာ ႎငင သႛမဟတ နယေမေဒသသည လၾတလပေသာ တငးပညသည အခပအခာအာဏာပငေသာ လၾတလပေသာႎငင သႛမဟတ ေဒသဖစေစ၊ အေစာငအေရႀာကခနယေမ သႛမဟတ ေဒသဖစေစ၊ ကယပငအပခပေရးမရႀေသာႎငင သႛမဟတ ေဒသဖစေစ သႛမဟတ အခပအခာအာဏာႎႀင ပတသက၍ အခားေသာေဘာငသၾငး ကနႛသတခကမား ရႀေနေသာႎငင သႛမဟတ ေဒသဖစေစ ယခလႛအခၾငအေရးမားႎႀင ပတသက၍ ခၾခားမႁ လးဝမရႀေစရ။

ရႀငးလငးခက။ ။ အသားအေရာင၊ လင၊ ကးကၾယသညဘာသာ၊ ဘာသာစကား တႛေကာငခၾခားခငး မရႀေစရ၊

အပဒ (၃) လတငးတၾင အသကရႀငရပတညခၾင၊ လၾတလပခၾငႎႀင လခခၾငရႀသည။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငးတၾင အသကရႀငခၾင၊ လၾတလပခၾငႎႀင လခခၾငရႀသည။

အပဒ (၄) မညသႛကမႀက႗နပခငး၊ အေစအပၝးအဖစ ႎငထကစးနငးေစခငးခငး မရႀေစရ။လသားတႛက ေကးက႗နသဖၾယေစခငးခငး၊ ေရာငးဝယခငးႎႀင ထသေဘာ သကေရာကေစေသာ ပစမႀနသမ႖ ပတပငတားမစရမည။

ရႀငးလငးခက။ ။ မညသႛကမႀ က႗နအဖစဆကဆေရာငးဝယခငးမပရ။

အပဒ (၅) မညသႛကမႀ ႎႀပစကညႀဥးပမးခငး၊ သႛမဟတ ရကစကကမးကတလမဆနစၾာ ဂဏငယေစေသာ ဆကဆခငးဖင မဆကဆရ။ သႛမဟတ အပစေပးခငးမပရ။

ရႀငးလငးခက။ ။ မညသႛကမႀ ႎႀပစကခငးမပရ။

အပဒ (၆) လတငးေနရာမေ႟ၾး ဥပေဒေရႀႛေမႀာကတၾင လသားအဖစ အသအမႀတပခငးခပငခၾငရႀသည။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငး တရားဥပေဒေရႀႛတၾင လသားအဖစ အသအမႀတပခရမည။

အပဒ (၇) လတငး တရားဥပေဒေရႀႛေမႀာကတၾင တေပးညတညက႓ပး တရားဥပေဒ၏ကာကၾယမႁက ခၾခားမႁမရႀ တညမႁအပည ေစာငေရႀာကခပငခၾင ရႀသည။

ဤေကညာစာတမးပၝအခကမားကဖဆန ဆနႛကငသည မညသႌခၾခားမႁမး သႛမဟတ ထသႛခၾခားမႁမား ကနးေအာငးေစေအာင လႁႛေဆာမႁမးမႀ ကငးလၾတေစရန အကာအကၾယက တညစၾာ ခစားပငခၾငရႀသည။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငးတရားဥပေဒေရႀႛတၾင ေကာသားရငသားမခၾခားဘ တနးတညတရႀသည။

အပဒ (၈) လတငး မမတႛအား အေခခဥပေဒ သႛမဟတ ဥပေဒအရအပႎႀငးထားေသာ အေခခအခၾငအေရးမားက ခးေဖာကခရသညအခၝ ႎငငေတာတရားစရငေရးရးမားတၾင ထေရာကေသာ အေရးယ ကစားမႁမား ခယပငခၾငရႀသည။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငးအခၾငအေရးမားေလးစားမခရသညအခၝ ဥပေဒ၏အကအညက ေတာငးခပငခၾငရႀသည။

အပဒ (၉) မညသႛကမႀ တရားလကလၾတ အေကာငးမဖမးဆးခငး၊ ထမးသမးခပေႎႀာငထားခငး၊ သႛမဟတ တငးပညမႀ ႎႀငထတ ခငးမပလပရ။

ရႀငးလငးခက။ ။ မညသႛကမႀ မတရားဖမးဆးခငး၊ တငးပညမႀႎႀငထတခငးမပရ။

အပဒ (၁ဝ) လတေယာက၏ အခၾင အေရးႎႀင တာဝနဝတၨရားမားႎႀင ပတသက၍ လညးေကာငး၊ စၾခကတငလာေသာ ပစမႁမားႎႀငပတသက၍လညးေကာငး အဆးအဖတခယရာတၾင လတငးသည လၾတလပ၍ ဘကမလကေသာ တရား စရငမႁရးေတာတၾင လအမား တကေရာကကားနာႎငေသာ စစေဆးမႁမးကတညစၾာ ခစားပငခၾငရႀသည။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငးတရားမ႖တ၍ လအမားကားနာႎငေသာတရားစရငမႁက ခစားပငခၾငရႀသည။

အပဒ (၁၁) (က) တရားဥပေဒခးေဖာကသညအမႁဖင တရားစၾဆခငး ခရသတငးသည မမကယမမ ကာကၾယႎငရန လအပေသာ ေဆာင႟ၾကစရာမားက ေဆာင႟ၾကႎငခၾင အပညအဝရရႀ႓ပး လအမားေရႀႛတၾင ဥပေဒအတငး စစေဆး၍ အပစကႃးလၾနသညဟ ထငရႀား႓ပး စရငခက အတအက မခမခငး ထလတၾင အပစမရႀဟ ခယပငခၾငရႀသည။

(ခ) တစတေယာက၏ လပေဆာငခေသာ အပအမႎႀင စပလဥး၍ ထအပအမ ပလပခစဥ အခနအခၝက ထတပနထားေသာ ႎငငေတာ သႛမဟတ ႎငငတကာဆငရာဥပေဒအရ ႓ငစၾနးေသာ ပစမႁတခအဖစ ခငခငလလ မတင ပႎငခလ႖င ထသအား အဆပၝအပအမအတၾက အပစရႀသညဟ မယဆႎင။ ထႛအတ ကႃးလၾနေသာ ပစမႁအတၾက ပစမႁကႃးလၾနစဥအခၝက ထကသငေစႎငေသာ အပစဒဏထက ပမ႒ကးေလးေသာအပစဒဏေပးခငး မရႀေစရ။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတေယာကအေပ အပစရႀသညဟ ခငလေသာ စရငခကမခမခငး ထသသည အပစမရႀဟ ယဆရမည။

အပဒ (၁၂) မညသ၏ ကယေရးကယတာကစၤမား၊ မသားစႎႀင သကဆငေသာ ကစၤမား၊ ေနအမႎႀင စာေပးစာယ ကစၤမားတႛကမႀ ဥပေဒအရမဟတေသာ ဝငေရာက

စၾကဖကမႁမခေစရ။ ထႛအပင ထသ၏ ဂဏသကၡာက ပတခတပငခၾငမရႀ။ လတငးတၾင ထသႛစၾကဖကခငးမႀ ေသာလညးေကာငး၊ ပတခတခရခငးက ေသာလညးေကာငး ဥပေဒအရ ကာကၾယပငခၾငရႀသည။

ရႀငးလငးခက ။ ။ မေကာငးေသာရည႟ၾယခကဖင အခားသ၏ အမအတၾငးသ� ဝငေရာကခငး စာမားေဖာကဖတခငး မပလပရ။

အပဒ (၁၃) (က) လတငး မမတငးပည၏ နယနမတအပငးအခားအတၾငး လၾတလပစၾာ သၾားလာေရၿႛေပာငးခၾင၊ ေနထငခၾင ရႀသည။

(ခ) လတငး မမတငးပညအပၝအဝင အခားမညသည တငးပည ကမဆထၾကခၾာခၾငႎႀင မမတငးပညသႛ ပနလာခၾငရႀသည။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငးလၾတလပစၾာ လႁပရႀားသၾားလာခၾငရႀသည။

အပဒ (၁၄) (က) လတငး မတရားအပစေပးႎႀပစကမႁမႀ လၾတေမာကရန အခားတငးပည မားတၾင ခလႁခၾင ေတာငးခပငခၾင ရႀသည။

(ခ) ႎငငေရးႎႀင မသကဆငေသာ ပစမႁမး၊ သႛမဟတ ကလသမဂၢ၏ ရညမႀနးခက၊ မဝၝဒမားက ဖဆနဆနႛကငေသာ ပစမႁမးက အမႀနတကယ ကႃးလၾနေသာေကာင အကးဆကအဖစ ေပေပၝကလာေသာ အေရးယမႁမးဖစပၝကဤအပဒပၝအခၾငအေရးႎႀင အကးဝငမႁမရႀေပ။

ရႀငးလငးခက။ ။ မညသမဆ မတရားအပစေပး ခရေတာမည အေခအေနမးေရာကပၝက အခားႎငငတႎငငတၾင ခလႁခၾငေတာငးခပငခၾငရႀသည။

အပဒ (၁၅) (က) လတငးႎငငတႎငင၏ ႎငငသားဖစပငခၾငရႀသည။

(ခ) မညသႛကမႀ ၄ငး၏ႎငငသားဖစမႁမႀ ေကာငးကးမ ပစပယခၾငမရႀေစရ။ ထသ၏ ႎငငသားအဖစ ေပာငးလပငခၾငကလညး ငငးပယခငးမရႀေစရ။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငးႎငငတႎငငတၾင ႎငငသားဖစပငခၾင ရႀသည။ ဆႎၬအရ အခားႎငငသားအဖစ ကးေပာငးပငခၾငရႀသည။

အပဒ (၁၆) (က) အ႟ၾယေရာက႓ပးေသာ အမးသားႎႀင အမးသမးတငးသည လမး၊ တငးရငးသား၊ သႛမဟတ ဘာသာေရး အေကာငး�ပ၍ ခပခယကနႛသတခငး

မရႀေစရဘ လကထပခၾငႎႀင မသားစ ထေထာငပငခၾငရႀသည။ လကထပထမးမားခန၊ ေပၝငးသငးခနႎႀင အမေထာင႓ပကၾသည အခနမားတၾင လကထပထမးမားခငးႎႀင ပတသက၍ ထအမးသားႎႀငအမးသမးတႛတၾင တညေသာအခၾငအေရးမားရႀသည။

(ခ) ရည႟ၾယထားေသာ သတႛသားႎႀင သတႛသမးတႛ၏ လၾတလပေသာသေဘာဆႎၬက အပညအဝ ရယ႓ပးမႀသာ လကထပထမးမားခငး ပရမည။

(ဂ)မသားစဘဝသည လႛအဖၾႛအစညး၏ သဘာဝကေသာ၊ အေခခကေသာအစတအပငးတခ ဖစသည။ မသားစဘဝမားက ကာကၾယေပးရန လႛအဖၾႛအစညးႎႀင အစးရတႛကတာဝနရႀသည။

ရႀငးလငးခက။ ။ အ႟ၾယေရာက႓ပးေသာလတငး လကထပထမးမားပငခၾငႎႀင မသားစဘဝထေထာငခၾငရႀသည။

အပဒ (၁၇) (က) လတငးသည ဓနပစၤညးဥစၤာမားက မမတဥးခငးဖစေစ၊ အခားသမားႎႀငဖကစပ၍ဖစေစ ပငဆငခၾငရႀသည။

(ခ) မညသတဥးတေယာက၏ ကယပငပစၤညးကမႀ ဥပေဒေကာငးကးမ သမးပကခငးမရႀေစရ။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငး ကယပငပစၤညး ပငဆငခၾငရႀသည။

အပဒ (၁၈) လတငးလၾတလပစၾာေတၾးေခခၾင၊ လၾတလပစၾာ ခယရပတညပငခၾငႎႀင လၾတလပစၾာ ကးကၾယခၾငရႀသည။ ဤလပပငခၾငအရ မမကးကၾယေသာဘာသာက သႛမဟတ

သကဝငယကညခကက လၾတလပစၾာ ေပာငးလပငခၾငရႀသည။ ထႛပင မမတဥးထညး ေသာလညးေကာငး၊ အခားသမားႎႀင စေပၝငး၍ ေသာလညးေကာငး အမားေရႀႛတၾငဖစေစ သႛမဟတ မမသးသနႛတၾငဖစေစ မမကးကၾယသည ယကညမႁ သႛမဟတ ဘာသာကလၾတလပစၾာ သငပႎငခၾင၊ ကငသးခၾင၊ ဝတပကးကၾယခၾငႎႀင ေဆာကတညခၾငရႀသည။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငးလၾတလပစၾာကးကၾယယကညခၾငရႀ႓ပး ဆႎၬရႀပၝက အခားဘာသာသႛ ကးေပာငးကးကၾယခၾငရႀသည။

အပဒ (၁၉) လတငး လၾတလပစၾာ ထငမငယဆပငခၾငႎႀင လၾတလပစၾာ ဖၾငဟတင ပပငခၾငရႀသည။ ထအခၾင အေရးမားအရ မမတငပယဆခကမားက အေႎႀာင အယႀကအဟနႛအတားမရႀ ခယကငသးပငခၾငရႀသည။ နယေမပငးခားမႁမရႀ ဘသတငးစာနယ ဇငးမားမႀတဆင သတငးမား၊ အယအဆမားက ရႀာေဖၾ ဆညးပးပငခၾင၊ လကခပငခၾငႎႀင ဖနႛဖႃးပငခၾငတႛရႀသည။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငး မမယဆခကမားက လၾတလပစၾာ ေဖာထတတငပခၾငရႀ ႓ပး သတငးမားက ရယပငခၾငလညးရႀသည။

အပဒ (၂ဝ) လတငး ႓ငမးခမးစၾာ လစလေဝး စေဝးပငခၾငႎႀင အသငးအဖၾႛမား ထေထာငဖၾႛစညးပငခၾငရႀသည။ မညသကမ႖၄ငး၏ဆႎၬသေဘာထားမပၝဘ အဖၾႛအစညး တခသႛ ဝငေစရန အတငးအကပမပရ။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငး ႓ငမးခမးေသာနညးဖင ဖၾႛထားေသာအဖၾႛမားက ဝငေရာကခၾငရႀသည။

အပဒ (၂၁) (က) လတငး မမတငးပည၏ အပခပေရးလပငနးမားတၾင တကရကေသာလညးေကာငး၊ လၾတလပစၾာေ႟ၾးခယ တငေမာကထားသည ကယစားလႀယ မားမႀတဆင ေသာလညးေကာငး ပၝဝငေဆာင႟ၾကပငခၾငရႀသည။

(ခ) လတငး မမတငးပညအတၾငးရႀ ပညသဝနထမးအဖၾႛ လပငနးမားတၾင ဝငေရာကႎငရန တညေသာ အခၾငအလမးမားရႀသည။

(ဂ)အစးရ၏ အာဏာသည ပညသလထ၏ ဆႎၬအေပတၾင အေခခရမည။ ပညသႛဆႎၬမားက အခနကာလပငးခားလက ကငးပေပးသည စစမႀနေသာ ေ႟ၾးေကာကပၾမားဖင ေဖာထတေစရမည။ ေ႟ၾးေကာကပၾမားတၾင လတငး အညအမ႖မေပးႎငခၾင ရႀရမညအပင ထေ႟ၾးေကာကပၾမားက လႀ ႛဝႀက မေပး စနစ ဖင ဖစေစ၊ အလားတလၾတလပေသာ မေပးစနစဖင ဖစေစ ကငးပရမည။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငး မမတငးပည၏ အစးရက မမဆႎၬဖင ေ႟ၾးခယတငေမာကပငခၾငရႀသည။

အပဒ (၂၂) လသားတငးသည လႛအဖၾႛအစညး၏ အဖၾႛဝငတေယာကဖစသည အားေလာစၾာ လမႁေရးလခခၾင ခစားပငခၾင ရႀရမည။ ထႛပင မမ၏ ကယပငအရညအေသၾးႎႀင ဂဏသကၡာတႛက လၾတလပစၾာ တးတကဖၾႚ႓ဖးေစေရး အတၾက မလၾမေသၾလအပေသာ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ အခၾငအေရးမားက သေဘာေပၝကခယႎငရန အခၾငအေရးမားရႀရမည။

ထသႛသေဘာေပၝက ခယႎငရန မမႎငင၏ ဖၾႛစညးပ၊ ႎငငရႀ အရငးအမစ အငအားမားႎႀင လကေလာညေထၾ ဖစသည ႎငငေတာ၏ကးပမး ေဆာင႟ၾကမႁမားဖင တမး၊ ႎငငတကာ၏ ပးေပၝငးေဆာင႟ၾကမႁဖငတဖ ေဆာင႟ၾကရမည။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငး လမႁဘဝလခေရးခစားခၾငရႀသည။ မမအတတပညာမား တးတကေစမည အခၾငအလမးမားကလညး ခစားခၾငရႀသည။

အပဒ (၂၃) (က) လတငးအလပလပခၾင၊ မမအလပကမမ လၾတလပစၾာ ေ႟ၾးခယပငခၾငႎႀင တရားမ႖တ၍ သငေလာေသာ လပငနးခၾငက ေ႟ၾးခယခၾငႎႀင အလပလကမ ဖစရခငးမႀ ကာကၾယမႁရရႀခၾငမား ခစားပငခၾငရႀသည။

(ခ) လတငးခၾခားမႁမရႀဘ တညေသာအလပအတၾက တညေသာအခေကးေငၾ ကရရႀခစားပငခၾငရႀသည။

(ဂ) အလပလပသညလတငး မမႎႀငမမ၏မသားစအတၾက လႛဂဏသကၡာႎႀင ညႌၿတေအာင ေနထငစားေသာကႎငရန စတခေလာကသညအပင တရားမ႖တ၍ သငတငေလာကပတေသာ လစာခစားပငခၾငရႀသည။ လအပပၝက အခားနညးလမးမားမႀ လမႁေရးအေထာကအပမားကလညး ထပမ၍ရပငခၾငရႀသည။

(ဃ) လတငး မမအကးစးပၾားက ကာကၾယရန အလပသမားသမဂၢမား ဖၾႛစညးပငခၾငႎႀင ဝငေရာကပငခၾငရႀသည။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငး သငေတာေသာလစာဖင အလပလပပငခၾငရႀသည။ အလပသမားသမဂၢမားက ဝငေရာကပငခၾငရႀသည။

အပဒ (၂၄) လတငး သငတငေလာကပတေသာ အလပခနအပင အခၝအားေလာစၾာ

သတမႀတထားေသာ လစာႎႀင ခၾငယခၾငအပၝအဝင အပနးေဖအနားယခၾငရႀသည။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငး အပနးေဖအနားယခၾင ရႀသည။

အပဒ (၂၅) (က) လတငးသည မမႎႀင မမ၏မသားစ ကနးမာေရးႎႀငတကၾ ကယစတႎႀစဖာေအးခမးစၾာ ေနထငႎငေရးအတၾက လအပေသာ အစားအစာ၊ အဝတအစား၊ အးအမ၊ ေဆးဝၝးပစၤညးႎႀင အခားလအပေသာ လမႁေရးအေထာကအပမားပၝဝငေသာ သငတငေလာကပတသည လမႁ အဆငအတနးက ရယခစားခၾငရႀသည။ ထႛပင အလပလကမဖစသည အခၝတၾငလညးေကာငး၊ မကနးမမာဖစသညအခၝတၾင လညးေကာငး၊ ကယအဂၝမစၾမး မသန ဖစေသာအခၝတၾင လညးေကာငး၊ မမခငပၾနး သႛမဟတ ဇနး ေသဆးသၾား ေသာအခၝတၾငလညးေကာငး၊ အသကအ႟ၾယ အမငးလာသညအခၝတၾင လညးေကာငး၊ မမပေယာဂေကာင မဟတေသာ အလပအကငမခငးက ရငဆငရေသာအခၝတၾင လညးေကာငး ေနထငစားေသာကေရးအတၾက လခစတခရမႁ အခၾငအေရးခစားပငခၾင ရႀသည။

(ခ) သားသညမခငမားႎႀင ကေလးငယမားက အထး ေစာငေရႀာကခငးႎႀငအကအည ေပးခငးတႛက ေပးရမည။ တရားဝင လကထပထမး မား႓ပး ေမၾးလာေသာကေလးဖစေစ၊ တရားမဝင ေမၾးလာေသာ ကေလးပင ဖစေစ တညေသာ လမႁကာကၾယေစာငေရႀာကေရးက ခစားပငခၾငရႀသည။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငးလေလာကေသာ လေနမႁအဆငအတနးႎႀင ေဆးကသခပငခၾငရႀသည။

အပဒ (၂၆) (က) လတငး ပညာသငကားပငခၾငရႀသည။ အနညးဆးမလတနးပညာႎႀင အေခခအဆင ပညာေရးသည အခမ ဖစေစရမည။ မလတနးပညာသည မသငမေနရဖစရမည။ စကမႁလကမႁ ပညာႎႀင သကေမၾးဝမးေကာငးပညာမားက ေယဘယအားဖင လအမားသငကားပငခၾငရႀရမည။ အထကတနးပညာႎႀင အဆငမငပညာမားက အရညအခငးအေပမတည၍ သငကား

ႎငရန တညေသာ အခၾငအလမးရရႀေစရမည။

(ခ)ပညာေရးက လသားတႛ၏ ကယပငအရညအေသၾးမား တးတကဖစေပပညဝလာေစရနႎႀင လႛအခၾငအေရး အေခခလၾတလပခၾငမားက ေလးစားမႁ ပကလာေစရန ဥးတညထားရမည။ ပညာေရးသည တႎငငႎႀငတႎငင၊ လမးတမးႎႀငတမး၊ ဘာသာေရးအသငးအဖၾႛတဖၾႛႎႀငတဖၾႛအကား နားလညမႁ၊ သေဘာထား႒ကးမႁ၊ ခစကညရငးႎႀးမႁတႛ တးတကဖစေပ လာေစရနႎႀင ကမာ႓ငမးခမးေရးတညတေစရန ကလသမဂၢက တာဝနယေဆာင႟ၾကေနေသာ လပငနးမား အဓၾနႛရႀညေစရန ေဆာငကဥးႎငရမည။

(ဂ) မဘမားသည မမတႛ၏ ရငေသၾးမား သငယရမည ပညာအမးအစားကေ႟ၾးခယႎငေသာ လကဥးအခၾငအေရးရႀသည။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငးပညာသငခၾငရႀသည။ မလတနးပညာသည မသငမေနရႎႀင အခမ ဖစရမည။

အပဒ (၂၇) (က) လတငးသည လမႁအဖၾႛအစညး၏ ယဥေကးမႁဘဝတၾင လၾတလပစၾာပၝဝငပငခၾင၊ အႎပညာ သခမပညာရပမားက လၾတလပစၾာ လကစားေမၾႛေလာႎငခၾင၊ သပၯ ပညာထၾနးကားေရး လပငနးမားတၾင လၾတလပစၾာ ဝငေရာကလပကငႎငခၾငႎႀင ထပညာ၏ အကးအမတတႛက လၾတလပစၾာ ခစားသးစၾပငခၾငရႀသည။

(ခ) လတငးသည မမကယပငဥာဏဖင ႒ကစညဖနတးမႁမႀ ဖစထၾနးလာေသာ သပၯပညာဆငရာ တထၾငမႁမား၊ စာေပဆငရာ သႛမဟတ အႎပညာဆငရာ ဖနတးမႁမားတႛ၏ ဂဏႎႀငရပဝတၨပငးဆငရာ အကးအမတမားက ခစားရယႎငရနအတၾက ကာကၾယမႁမား ရရႀပငခၾငရႀသည။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငးမမပတဝနးကင၏ ယဥေကးမႁဘဝတၾင ပၝဝငပငခၾငရႀသည။

အပဒ (၂၈) လတငး ဤစာတမးတၾငေဖာပထားသည အခၾငအေရးမားႎႀင လၾတလပခၾငမားက အပညအဝ အေလးထား အသအမႀတပေသာ လမႁဆကဆေရး အေခအေနႎႀင ႎငငတကာဆကဆေရး အေခအေနတႛ၏ အကးေကးဇးက ခစားပငခၾငရႀသည။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငး ယခေဖာပပၝအခၾငအေရးမားထၾနးကားရန လအပေသာအခကမားက ေလးစားရမည။

အပဒ (၂၉) (က) လသားတငးသည မမကယပင အရညအေသၾးက တးတကဖစေပပည ဝလာေအာင လၾတလၾတလပလပ ေဆာင႟ၾကႎငမႁက ေပးေသာ လႛေဘာငအား ပနလညေပးဆပရန တာဝနဝတၨရားရႀသည။

(ခ) လတဥးတေယာကသည မမ၏အခၾငအေရးႎႀင လၾတလပမႁက ရယရာတၾငအခားသမား၏ အခၾငအေရးႎႀငလၾတလပခၾငမားက ထကထကတနတန အသအမႀတပေလးစားရမည။ ဒမကေရစစနစ ထၾနးကားေသာ လႛအဖၾႛအစညးတၾင ကယကငတရား ေကာငးမၾနေရး၊ စညးကမး ေသဝပမႁရႀေရးႎႀင ပညသႛအကးစးပၾား ဖစထၾနးေရးတႛအတၾက တရားမ႖တစၾာ ကငေဆာငရနအတၾက ရည႟ၾယ၍ ဥပေဒအရ ပဌာနးထားေသာ ကနႛသတခကမးကလတငးလကနာရမည။

(ဂ) ဤအခၾငအေရးမားႎႀင လၾတလပခၾငမားက ကမာကလသမဂၢ၏ ရညမႀနးခကႎႀင အေခခမမားအား ဆနႛကငေသာ ကစၤရပမားတၾင ရယကငသးပငခၾင မရႀေစရ။

ရႀငးလငးခက။ ။ လတငး အခားသမား၏ အခၾငအေရးမားက ေလးစားရမည။

အပဒ (၃ဝ) ဤစာတမးပၝ အခၾငအေရးမားႎႀင လၾတလပခၾင မားက ဖကလဖကဆးဖစေစမည လပငနးလပရပမားအား မညသညႎငင၊ မညသညအဖၾႛအစညး၊ မညသညလပဂၢလကမႀ ကယတငလပေဆာငခၾင၊ ပၝဝငလပေဆာင ခၾငမရႀေကာငး ဤေကညာစာတမးက အတအလငးေကညာသည။

ရႀငးလငးခက။ ။ ယခစာတမးပၝအခကမားက မညသတဥးတေယာကကမႀ ခးေဖာကခငးမပရ။

အခနး(၁) လႚအခၾငအေရးဆသညမႀာ အဘယနညး

လႚအခၾငအေရးဆသညမႀာ လသားတေယာကဖစေသာေကာင လတႚတၾငရႀေသာ လႚအခၾငအေရးဟ၍ ႟း႟းေလးပင ေပာရေပမည။

လႚအခၾငအေရးသည လသားအားလးအေပ ခၾခားခငးမရႀဘ လတငးအတၾက တနးတညမ႖စၾာ ရႀေနသည။ အခားမညသကမႀ မမထတၾငရႀေနေသာ လႚအခၾငအေရးမားက ယေဆာင သမးပက၍ မရေခ။ ထႚပင မညသညအခၾငအေရးသည အေရးအ႒ကးဆး မညသညအခၾင အေရးမားကေတာ အေရးမ႒ကးဟ၍လညး သတမႀတ၍မရေခ။ တခႎႀငတခလညး အပနအလႀန ဆကစပေနသည။ လႚအခၾငအေရး ဟေသာ ေခၝငးစဥေအာကတၾင လႚအခၾငအေရးမားသည တခႎႀငတခ အပနအလႀန အမႀ ပေနလကရႀသည။

လႚအခၾငအေရးဆသညမႀာ လသားတႚ လႚဂဏသကၡာအပညအဝဖင အသကရႀငေနထငရန လအပေသာ အေခခအဆငအတနး အခကမားဖစသညဟ၍လညး ေနာကထပတမး အဓပၯာယ ဖၾငဆထားလက ရႀသည။ လသားမးႎၾယအားလးအေကာငး ဂဏသကၡာ တနးတညမႁက တနဖးထား ေလးစားခငးသည လႚအခၾငအေရး၏ အႎႀစသာရအခကပင ဖစသည။ လသားတဥးအား ေလးစားတနဖးထားရနဆေသာ ထအႎႀစသာရအခကက ယဥေကးမႁတငး၊ လမႁအသငးအဝငးတငး ကးကၾယသညဘာသာတငး၊ အေတၾးအေခ အယအဆတငးတၾင ေတၾႚမငႎငသည။ လႚအခၾငအေရးဟ ကယကယေလာငေလာင ေပာဆေနေသာစကားလး၏ အဓက အခကမႀာလညး ထသႚ လလခငး ေလးစားတနဖးထားရနက ေတာငးဆေနခငးပင ဖစသည။ လတေယာက၏ လႚအခၾငအေရးက ခးေဖာကခငးဆသညမႀာ ထသအား လသားတေယာကအေနဖင အသအမႀတပ မဆကဆခငးပင ဖစသည။ လႚအခၾငအေရး ေတာငးဆမႁဆသညမႀာလညး လသားတငး၏ ဂဏသကၡာက ေလးစားကရန ေတာငးဆ ခငးသာဖစသည။

လႚအခၾငအေရး၏ အေခခအခကမားမႀာ-

- လႚအခၾငအေရးသည လတငးအတၾက ေမးရာပၝအခၾငအေရး ဖစသည။ (Human Right is inherent)

- လႚအခၾငအေရးက ဝယယ၍မရ၊ လၿေပာငး၍မရ။ လတငးသည လသားဖစေနေသာ အခကေကာငပင လႚအခၾငအေရးက ရယပငဆငခၾငရႀသည။

- လႚအခၾငအေရးသည လသားအားလးႎႀင သကဆငသည။ (Human Right is universal)

အသားအေရာင၊ လမး၊ ကးကၾယသညဘာသာ၊ ႎငငေရး၊ လမႁေရး၊ အေတၾးအေခ၊ လငကၾပားမႁမေ႟ၾး လႚအခၾငအေရးသည လသားအားလးအေပ တနးတညမ႖မႁရႀသည။ လသားအားလးသည ေမၾးဖၾားလာသညမႀ စတင၍ လၾတလပ၍ တနးတညေသာ လႚဂဏသကၡာႎႀင အဆငအတနးရႀသည။

- လႚအခၾငအေရးက မညသကမႀ ယေဆာငသမးပက၍မရ။ (Human Right is inalienable.)

လႚအခၾငအေရးက မညသတဥးတေယာကကမႀ ယေဆာင သမးပကခၾငမရႀ၊ လတေယာက၏ ေမၾးရာပၝ အခၾငအေရးက ထသ၏ ႎငငေတာအစးရႎႀင အစးရဥပေဒမားက အသအမႀတမပသညတငေအာင ထသတၾင လအခၾငအေရး ခစားခၾငရႀသည။ ထသႚ အသအမႀတမပခငးသည ထသအေပ လႚအခၾငအေရး ခးေဖကခငး ဖစသည။

- လႚအခၾငအေရးမားသည တခႎႀငတခ အပနအလႀန ဆကစပအမႀပေနသည။ (Human Right is indivisible)

- လႚဂဏသကၡာႎႀငအည ေနထငအသကရႀငႎငရနအတၾက လသားတငးသည လၾတလပခၾင၊ လ႓ခခၾငႎႀင လေလာကေသာ လေနမႁဘဝမားအား လကေလာညေထၾစၾာ ခစားခၾငရႀသည။ မညသညအခၾငအေရးကမႀ အခားအခၾငအေရးမားထက ပမအေရ႒ကးသညဟ ေပာဆ၍မရ။ လႚအခၾငအေရးတခက ခးေဖာကခရပၝက အခားအခၾငအေရးမားကပၝ ထခကေစသည။

လႚအခၾငအေရး အသၾငလကၡဏာမား

(၁) လအခၾငအေရးအခႚသည လတဥးတေယာကခငးဆငရာ အခၾငအေရးမား (Idividual Rights) ဖစသလ တခမႀာလညး အပစလကႎႀင သကဆငေသာ အခၾငအေရးမား (Group Rights) ရႀသည။ ထႚပင အခႚမႀာ လတဥးခငးႎႀငေရာ၊ အပစလကႎႀငပၝ သကဆငေသာ အခၾငအေရးမား ဖစကသည။ ဥပမာ - လၾတလပစၾာ ကးကၾယယကညခၾငသည လတဥးတေယာကခငး ကငသးႎငေသာ အခၾငအေရးဖစသလ အခားလအပစ အလက ကငသးႎငေသာ အခၾငအေရးမး ဖစသည။

(၂) လႚအခၾငအေရးတခႚက ခကခငးလကငငးအေကာငထညေဖာ ေဆာင႟ၾက၍ ရေသာလညး တခႚက ေဆာင႟ၾကရာတၾင အစအစဥဖင ေဆာင႟ၾကရသည။ လတေယာက၏ လၾတလပစၾာေပာဆခၾငက ခကခငး ခၾငပ၍ရေသာလညး ပညာသငခၾငအတၾက လအပေသာ ေကာငးမားဆရာမားက ခကခငးလကငငး အေကာငထညေဖာႎငရန မလၾယကေခ။

(၃) အခႚေသာ အခၾငအေရးမားက ဒမကေရစ လႚေဘာငအဖၾႚအစညးအကးႎႀင လထအကးစးပၾားအတၾက ဖစေစ၊ စတဓာတစာရတၨပငးဆငရာအတၾက ဖစေစ လအပပၝက ဥပေဒအရ ကနႚသတႎငသည။ - ဥပမာ လၾတလပစၾာ သၾားလာခၾငဆေသာ ထသႚ သၾားလာမႁေကာင အမားပညသအတၾက မလလားအပေသာ အကးမား ဖစေစႎငသညဆပၝက ဥပေဒအရ ကနႚသတႎငသည။

(၄) သႚေသာ ေအာကပၝအခၾငအေရးမားက မညသညအေခအေန၊ မညသညအေကာငးမးေကာငမႀ ကနႚသတ ခငး မရႀေစရဟ၍ သတမႀတထားသည။ ထအခၾငအေရးမားမႀာ - အသကရႀငခၾင၊ ညႀငးပနးႎႀပစကမႁမႀ ကငးလၾတခၾင၊ အေ႔ကးေကာင ခပေႎႀာငခငးမႀ ကငးလၾတခၾင၊ ပစမႁတခအေပ ႎႀစခၝပနစရငခငးမႀ ကငးလၾတခၾငဥပေဒ ေရႀႚေမာကတၾင လသားတဥးအဖစ ဆကဆပငခၾင၊ လၾတလပစၾာ ေတၾးေခယကညခၾငတႚ ဖစသည။

တဥးခငးအခၾငအေရး (Individual Rights) ဆသညမႀာ အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ေကညာစာတမးတၾင ေဖာ ပထားေသာ လတငး ခစားခၾငရႀေသာ အခၾငအေရးမား ဖစသည။

အမားအခၾငအေရး သႚမဟတ အပစလကအခၾငအေရး (Collective/Group Rights) ဆသညမႀာ အပစတခ၏ အဖၾႚဝင (ဥပမာ - အမးသမး၊ ကေလးသငယ၊ မရငးငႀာေနလမးစ၊ ဒကၡသညတငးရငးသားလနညးစ၊ ေရၿႚေပာငးအလပသမား၊ လငတခစသမား) ဖစေသာေကာင အခားသမားခစားခၾငရႀေသာ တဥးတေယာကခငး ဆငရာ အခၾငအေရးမားက ခစားခၾငမရေသာ၊ ငငးပယခငးခရေသာ၊ ခၾခားကနႚသတခေသာ အပစဝငမား၏ အခၾငအေရးဖစသည။ အပစလက အခၾငအေရးမားသည အထးကာကၾယေစာငေရႀာကေပးရန လအပေသာ အပစမားအတၾက ေပေပၝကလာခငး ဖစသည။ အပစတစ၏ အဖၾႚဝငဖစေသာေကာင အမတထတ ေခၝငးပ ဖတမႁက ပမခစားရေသာ အပစဝငမား၏ အခၾငအေရးက ကာကၾယေပးခငးသညလညး အပစလက အခၾငအေရး ေတာငးဆ ခငးပင ဖစသည။

တရားေရးဆငရာ အခၾငအေရး (Legal Rights) ဆသညမႀာ ဥပေဒအရ အသအမႀတပထားေသာ အခၾငအေရးမား ဖစသည။ ခငလေသာ အေကာငးအခက မရႀမခငး အပစမရႀဟ ဥပေဒက ဖၾငဆထားခကမား၊ သကေသ၊ အာမခရရႀခၾငမားသည တရားဥပေဒဆငရာ အခၾငအေရးမားပင ဖစသည။

လႚအခၾငအေရးဟေသာ စကားႎႀငအတ အမားဆးတၾလက ေတၾႚရသည စကားလးမားမႀာ လႚအခၾငအေရး တးတကမငမားေရး (Promoting Human Rights) ႎႀင လႚအခၾငအေရး ကာကၾယေစာငေရႀာကေရး (Protecting Human Rights) ဟေသာ စကားႎႀစလး ဖစသည။ လႚအခၾငအေရး တးတကမငမားေရး ဆသညမႀာ လႚအခၾငအေရးမားက တးတကမငမားလာေရး၊ ႎငငေတာ၏ လပငနးစဥမားတၾင လႚအခၾငအေရး တးတကေရးလပငနးစဥမား ပၝဝင အေကာငအထညေဖာလာေရး၊ လႚအခၾငအေရး ဥပေဒမားပငႀာနးေရး၊ ပညာေရးႎႀင လမႁေရးအစအစဥမားတၾင လႚအခၾငအေရး ရည႟ၾယခကမားက ထညသၾငးေရးတႚ ပၝဝငသည။ လႚအခၾငအေရး ကာကၾယေစာငေရႀာကေရးဆသည စကားရပ၏ အဓပၯာယတၾင လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားအား အေရးယေဆာင႟ၾကခငး၊ ပစတင႟ႁတခခငး၊ အာဏာအလၾသးစားလပ၍ ပညသတႚအေပ ဖႎႀပမႁမားက ကာကၾယတားဆးခငး၊ ဖႎႀပသ အစးရက ႎငငေရးအရ တကရကဖအားေပးခငး စသညတႚ ပၝဝငသည။

လႚအခၾငအေရး တးတကမငမားေအာင လပခငးတၾင လႚအခၾငအေရးမားက တရားဥပေဒအတၾငး ထညသၾငးပငႀာနးခငးႎႀင တရားမ႖တ၍ ေကာငးမၾနေသာ တရားဥပေဒစနစ ထေထာငခငးသာ ဖစသညဟ ေရႀးယခငက ယဆထားကသည။ ေနာကပငးတၾင အစးရႎႀင အစးရမဟတေသာ လႚအခၾငအေရးအဖၾႚမား ထေထာငခငးသညလညး လႚအခၾငအေရး တးတကေအာင ေဆာင႟ၾကရာတၾင အ႒ကးဝငလာသည။ ထအစးရမဟတေသာ အဖၾႚအစညးမားသည ယဥေကးေသာ လႚအဖၾႚအစညးတရပ ထေထာငရာတၾင အေရးပၝေသာ အခနးကၸမႀ ပၝဝငလာသည။ ဖၾႚ႓ဖးတးတကဆ ႎငငအေတာမားမားတၾင လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကခရမႁမားက ပညသတႚကယတင နားမလညသဖင အစးရလကေအာကတၾင အသားေသပစကစၾာဖင လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကခေနရသည။ ထအဖစမားက အစးရမဟတေသာ အဖၾႚအစညးမားက မးေမာငးထး ေဖာထတ ပသေပးႎငသည။ ပညသလထကားတၾင လႚအခၾငအေရး အသတရားမား အေခခငတးတကေစရန ထအဖၾႚမားက လပေဆာငႎငသည။ ထအဖၾႚမားအပင လႚအခၾငအေရး တးတကမငမားေရးအတၾက အေကာငးဆး လပေဆာငႎငသမားမႀာ ပညသမားကယတငပင ဖစသည။ မမတႚ လအပေနေသာ အခၾငအေရးမားက ေလလာဆနးစစကာ ဥးစားေပးမႁမား သတမႀတ႓ပး မမတႚ ယဥေကးမႁ အေခအေနအရ အကးရႀႎငမည

နညးလမးမားက အသးပလပေဆာင ခငးဖင ပညသမားကယတင လႚအခၾငအေရး တးတကေအာင လပေဆာငရာတၾင ပၝဝငႎငသည။

လႚအခၾငအေရး ကာကၾယေစာငေရႀာကေရး

လႚအခၾငအေရး ကာကၾယေစာငေရႀာကေရးသည လႚအခၾငအေရးခးေဖာကသည သကဆငရာ အစးရအေပ ပစတငေဝဖန႟ႁတခခငး ဖစသည။ ပစတင႟ႁတခခငးႎႀငအတ လအပေသာ အေရးယေဆာင႟ၾကမႁ လပငနးစဥသညလညး အ႒ကးဝငသည။ တခၝတရ ႎငငတႎငင၏ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမား ရပတနႚသၾားေအာင ထႎငငတၾငးရႀ အစးရမဟတသညအဖၾႚမား မလပေဆာငႎငေတာသညအခၝ အပညပညဆငရာ အဖၾႚအစညးမားႎႀင ကမာကလသမဂၢ၏ ပစတငေဝဖန႟ႁတခမႁႎႀင အေရးယေဆာင႟ၾကမႁ တႚဖင လႚအခၾငအေရးခးေဖာကမႁမား ရပတနႚသၾားေအာင ႒ကးပမးေဆာင႟ၾကရေတာသည။

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

အခနး (၂ ) လႚအခၾငအေရးသမငးေကာငး

လႚအခၾငအေရးဟေသာ စကားလးက ဒတယကမာစစ ေနာကပငးတၾင တၾငတၾငကယကယ ေပာဆသးစၾ လာခကေသာလညး

ထလႚအခၾငအေရးႎႀငဆငေသာ အယအဆသေဘာတရားတႚက ေရႀးႎႀစေပၝငးမားစၾာကပင လသားတႚက အသၾငအမးမးဖင

လကခကငသးလာခကသညက ေတၾႚရသည။

လႚအခၾငအေရးဟ၍ အမညတပ ေခေဝသးစၾခငး မရႀခေသာလညး ထအယအဆႎႀင ဆငတေသာ အယအဆမားက လသားတႚ၏ ယဥေကးမႁေပၝငးစ၊ ထးထမးဓေလမးစတႚထတၾင ေတၾႚႎငသည။

လႚသမငးတေလာကတၾင မသားစႎႀငဖစေစ၊ အပစဖငဖစေစ၊ လမးစအလကဖစေစ၊ အလၿာအလကဖစေစ၊ ႎငငအလကဖစေစ ေနထငခေသာ လသားမားအကားတၾင အခၾငအေရးႎႀင တာဝနရႀမႁတႚက လကခကငသး လာခကသည။ ေရႀးေဟာငး လမႁအဖၾႚအစညးမားအကားတၾင မမအေပ ဆကဆေစလသည ပစအတငး အခားသမားက မမက စတငဆကဆပၝဟေသာ ထးတမးစဥလာမားက လကကငဆၾ ကငသးခကသည။ ဟႎၬႃေဝဒကမးစာမား၊ ဗဒၭဘာသာေဟာကားခကမား၊ ဘာဘလးနးယမးတႚ၏ ဟာမရာဘကဒဥပေဒ၊ ခရစယာန သမာကမးစာ၊ အစၤလာမကရမ ကမးစာႎႀင ကၾနဖႃးရႀပအဆအမနႚမားတႚတၾင လသားတႚ၏ တာဝနႎႀင အခၾငအေရးတႚအား ေဆၾးေႎၾးတငပခသညက ေတၾႚရသည။

လႚအခၾငအေရးဆငရာ အယအဆမားသည ဥေရာပတကတၾင ေရႀးရာစႎႀစေပၝငးမားစၾာက တညရႀခသညက ေလလာေတၾႚရႀရသည။ အဂလနႎငင ဂ႗နဘရငလကထကက ေပေပၝကခေသာ မဂၢနာကာတာ (Magna Carta) တၾင ေနာငကာလမားအတၾငး လႚအခၾငအေရးဟ၍ အဓပၯာယဖၾငဆလာခေသာ သေဘာတရားမား ပၝဝငေနသညက ေတၾႚရသည။ ဘနးေတာ႒ကးေကာငးမားအား အစးရက ဝငေရာကစၾတဖကခငးမႀ ကငးလၾတခၾင၊ တရားဥပေဒေရႀႚေမႀာကတၾင တနးတညမ႖ခၾင ဆေသာ အခကမားသည လႚအခၾငအေရးဟေသာ စကားလးက မေပေပၝကမ ထေခတ ထအခနကတညးက ထစာတမးတၾငပၝဝငေသာ အခကမားဖစသည။

လႚအခၾငအေရးဆေသာ စကားက ၁၉၄၅ ခႎႀစ ကမာကလသမဂၢ ေပေပၝကလာသည အခနမႀစတင၍ သးစၾခေသာလညး လႚအခၾငအေရး အယအဆဖစေသာ “လတငးသည မမတႚ၏ ႎငင၊ ယဥေကးမႁ၊ ဘာသာ၊ ကးကၾယမႁ အဆငအတနးမခၾ တနးတညမႁရႀသည” ဟေသာ အယအဆမႀာ ထအခနမတငမကပင တညရႀခသည။ ၁၈ ရာစႎႀင ၁၉ ရာစအတၾငး ဥေရာပတကတၾင လသည လသားဖစေသာ သဘာဝတရားေကာင အခၾငအေရး ပငဆငခၾငရႀသည။ ႎငငတႎငင၏ ႎငငသားဖစေသာေကာင၊ လမးႎႀင ဘာသာေရးအပစဝင တခခဖစေသာ အေကာငးအခကေကာင မညသမႀ အခၾငအေရး ပမပငဆငခငး မရႀဟေသာ သဘာဝတရား အခၾငအေရး (Natural Rights) အယအဆသစ ေပေပၝကလာသည။ ပထမတၾင လသားတႚသည အာဏာက ခပကငထားေသာ အစးရ၏ လကလၾတစပယ ဖမးဆးမႁမား၊ တရားမမ႖တမႁမားက ကာကၾယရန သတႚ၏ အခၾငအေရးက

ပထမဥးစၾာ ေဖာထတခကသည။ ထမႀတဆင အစးရထ မမတႚ၏ လလားေတာငးဆခကမား ေတာငးဆႎငရနအတၾက လၾတလပစၾာစေဝးခၾင၊ ေပာဆခၾင စသည ႎငငသား အခၾငအေရးမား၊ အစးရက ေ႟ၾးေကာကတငေမာကႎငရနအတၾက မေပးပငခၾင အခၾငအေရးမားက ေဖာထတခကသည။ ထမႀတဆင ဘဝအသကရႀင ရပတညႎငရနအတၾက လအပေသာ လေနမႁအဆငအတနး ရရႀေရး၊ လပငနးခၾငသာယာေရး၊ စသည လမႁအခၾငအေရးမားက ေဖာထတခကသည။

ထအယအဆသစ၏ အားေပးလႁႚေဆာမႁအရ ၁၈ရာစ ေႎႀာငးပငးကာလမားအတၾငး ထးခားသည ေတာလႀနေရးႎႀစခဖစေသာ အေမရနကနေတာလႀနေရးႎႀင ပငသစေတာလႀနေရးတႚ ေပေပၝကလာခသည။ ၁၇၇၆ ခႎႀစတၾင ေမာကအေမရကတကရႀ ႓ဗတသ႖ကလနမားက အေမရကနလၾတလပေရး ေကညာစာတမး (The American Declaration of Independence) က ထတပနေကညာခသည။ ေနာကဆကတၾရလဒအဖင ၁၇၈၇ ခႎႀစတၾင အေမရကနႎငင ဖၾႚစညးပ အေခခဥပေဒက အတညပပငႀာနးႎငခ႓ပး ၁၇၉၁ ခႎႀစတၾင အေမရကနအခၾငအေရး ပဋညာဥ ေပေပၝကလာခသည။ အလားတပင ၁၇၈၉ ခႎႀစတၾင ပငသစႎငင ပညသမားက သကဥးဆပငဘရငစနစက တၾနးလႀနႎငခ႓ပး ပငသစလသားအခၾငအေရး ေကညာစာတမး (Declaration of the Rights of Man) က ထတပနလာႎငခသည။

၁၈ ရာစတၾင ဖစပၾားခေသာ ပငသစေတာလႀနေရး၊ အေမရကနေတာလႀနေရးတႚႎႀင ၄ငးတႚ၏ ေကညာ စာတမးမားတၾင ပၝဝငေသာ လႚအခၾငအေရး အယအဆမားသည ကမာတဝႀမးရႀ ဖႎႀပခပညသတႚ၏ လၾတေမာကလစတက ႎႁးဆၾေပးႎငခသည။ ေနာကဆကတၾအဖင လကတငအေမရကန ႎငငငယမား၏ လၾတေမာကေရး တကပၾမား ေပေပၝကခသရသည။ တခနတညးမႀာပင လႚအခၾငအေရး အယအဆ မားသညလညး ေရႀႚတနးသႚ ေရာကခရသည။ သႚရာတၾင ထကာလမားအတၾငးက ယဆခေသာ လ၏ အခၾငအေရး (Rights of Man) ဆသညမႀာ ႎငငတႎငငတၾင ပငႀာနးထားေသာ အမးသားအခၾငအေရး (National Rights) မ႖သာ ဖစသည။ တကမာလးက လၿမး႓ခ႓ပး တကမာလးက ထမးသမးေစာငေရႀာကရမည လႚအခၾငအေရး စတရပအေနႎႀင စဥးစားေတၾးေခမႁ အဆငအထ မေရာကရႀခေသးေခ။

အေတၾးအေခ ပညာရႀငမားဖစေသာ ေသာမတပနးန (Thomas Paine)၊ ဂ႗နစတးဝပေမး (John Stuart Mill) ႎႀင ဟငနရေဒးဗစေသာရး (Henry David Thoreau) တႚသည သဘာဝတရား အခၾငအေရး (Natural Rights) က အေခတည၍ လသားအားလးႎႀင သကဆငေသာ အခၾငအေရး (Universal Rights) အယအဆက တဆငတက ေတၾးေခလာခသည။ ထအေတၾးအေခ ပညာရႀငမား၏ အယအဆသည လယေတာစတၾငး (Leo Tolstoy)၊ မဟတၨမဂႎၬ (Mahatama Gandhi) ႎႀင မာတငလသာကငး (Martin Luther King) စသည ထငရႀားေသာသမား၊ အေတၾးအေခအယအဆမားအေပမားစၾာသဇာ သကေရာကမႁရႀခသည။

လႚအခၾငအေရးသမငးေကာငးတၾင ပထမဥးဆးေပေပၝကခသည မဂၢနာကာတာ (၁၂၁၅)၊ ပငသစလသားႎႀင ႎငငသားအခၾငအေရး ေကညာစာတမး (၁၇၈၉)ႎႀင အေမရကနဖၾႚစညးပအေခခဥပေဒ (၁၇၉၁) တႚသည ၂၀ ရာစတၾင ေပေပၝကခေသာ လႚအခၾငအေရးဥပေဒမား၏ သမငးအစဟ ဆႎငသလ ထစာတမးမားသည လႚအခၾငအေရး သေဘာတရားႎႀင ပတသက၍ ယေနႚတင မႀ႓ငမးကးကားေနရေသာ စာတမးမားဖစသည။ သႚေသာ ထေကညာစာတမးမားတၾင အမးသမးမား၊ ကေလးသငယမား၊ အသားေရာငရႀသမား၊ လမႁေရး၊

ဘာသာေရး၊ စးပၾားေရးႎႀင ႎငငေရး အပစအဖၾႚဝငမား၏ အခၾငအေရးမား ပၝဝငေအာင လၿမး႓ခခ ခငး မရႀေခ။

၂၀ ရာစကာလေရာကေသာအခၝ အပစလက အခၾငအေရးမားက ကာကၾယႎငရနအတၾက စတငလပေဆာင လာခသညက ေတၾႚရသည။ ၁၉၁၉ ခႎႀစတၾင စတငဖၾႚစညးခေသာ အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပ (International Labor Organization) သည အလပသမားမား၏ ကနးမာေရးႎႀင လပငနးခၾင လ႓ခေရး အပၝအဝင အလပသမားအခၾငအေရးမားက ေလးစားကာကၾယရန သေဘာတစာခပမားက စတငပငႀနးခသည။ ထႚအတ ပထမကမာစစအ႓ပးတၾင လမးစအဖၾႚဝငမားအား ကာကၾယမႁမားေပးရနအတၾက ႎငငေပၝငးခပ အသငး႒ကး (League of Nations) က တငပခေသာလညး ေအာငမငမႁ မရရႀခေပ။ အေမရကနႎငငက အဖၾႚဝငအဖစ ဝငေရာကလာေအာင မေဆာင႟ၾကႎငသညအပင ဂပနႎငငက တ႟တႎငငႎႀင မနခႃးရးယားက ဝငေရာကတကခကခငး၊ အသယးပးယားအား အတလႎငငက တကခကခငးတႚက တားဆးခငး မပႎငခသည ႎငငေပၝငးခပအသငး႒ကးသည ၁၉၃၉ ခႎႀစ ဒတယကမာစစ စတငသည အခနမႀစ၍ ႓ပပကခသည။

ဒတယကမာစစအ႓ပးတၾင လႚအခၾငအေရး အယအဆမား အရႀနအဟနပငးပငးဖင ေပထၾကလာခပနပၝသည။ လႚအခၾငအေရး အယအဆမားက ပမတၾငတၾငကယကယ ေပာဆလာခကသည။ ဒတယကမာစစအတၾငး ဂႃးလမးမား၊ ဂစပစမား၊ လငတခစသမား လဥးေရး ေခာကသနးေကာက သတဖတသတသငခေသာ နာဇဂာမနတႚ၏ လပရပက ကမာတစခလးက တနလႁပေစခသည။ ဒတယကမာစစအ႓ပးတၾင စစႎင ႎငငမားက သတႚ၏ လႚအဖၾႚအစညးမားတၾင လတစဥးစ၏ အခၾငအေရး (Individual Rights) က အသအမႀတပခက႓ပး ၁၉၄၅ ခႎႀစတၾင ကမာလေနမႁပစသစ (New World Order) တခက ဖနတးတညေထာငခကသည။ မကာမတၾင ထကမာပစသစက အခားႎငငမားကလညး လကလအတယ ကငသးလာခကသည။ စစႎငမဟာမတ အငအားစမားက စစရာဇာဝတေကာငမားအား ေသဒဏေပးမညအစား လထေရႀႚေမႀာကတၾင တရားစရငႎငရန ႎရငဘတ ႎငငတကာစစခ႟းက ဖၾႚစညးခသည။ ႎရငဘတႎႀင တက႓မႚတႚတၾင စစရာဇဝတေကာငမားအား လသားမးႎၾယတရပလးအေပ ကႃးလၾနေသာ ရာဇဝတမႁ (Crimes against Humanity) ႎႀင ကမာ႓ငမးခမးေရးက ထပၝးေႎႀာကယႀကေသာ ရာဇဝတမႁ ( Crimes against Peace) တႚဖင အပစေပးခသည။ ထပစမႁမားသည သကဆငရာ ႎငငတခခငးစ၏ တရားဥပေဒက ခးေဖာကခငး၊ မခးေဖာက ခငးတႚႎႀင မပတသကေသာ ႎငငတကာ ရာဇဝတ ပစမႁမားပငဖစသည။ စစႎငသ မဟာမတမားဘကက မညသႚကမ႖ ရာဇဝတေကာငအဖစ တရားစၾဆ အပစေပးခခငး မရႀခေသာ အခကမႀလၾ၍ ႎရငဘတႎငငတကာ စစခ႟း၏ စရငထးမားသည ကမာသမငးတၾင ထးခားေသာ စရငထးမား ဖစခသည။ ႎငငတကာ တရားဥပေဒမားသည ႎငငတခခငးစ၏ တရားဥပေဒမားအေပ လၿမးမးမႁရႀသည ဟေသာအခကက ပထမဆးအ႒ကမအဖစ လကေတၾႚပသလကခငး ဖစသည။ ယငးစရငထးမားအရ ရာဇဝတမႁ ကႃးလၾနသ တစဥးခငးကသာမက ၄ငးတႚ၏ အထကအရာရႀမားကပၝ ႒ကရာပၝမားအဖစ အေရးယ စရငခကခခသည။ ထမ႖မက ထသႚေသာ ရကစကကမးကတမႁမား ေနာကထပတ႒ကမ ထပမဖစပၾားေစရန အတၾက ႒ကတငတားဆးရန နညးလမးမား ႒ကဆရႀာေဖၾ လာကသည။ ဒတယကမာစစအ႓ပး ႎငငမားအေနႎႀင ႎငငတကာ႓ငမးခမးေရးႎႀင ပဋပကၡ တားဆးေရးတႚအတၾက ႒ကဆစဥးစားလာခသည။ လသားတႚ၏ ဘဝႎႀင လၾတလပခၾငမားက ခစားခၾငရႀသည အခၾငအေရးအား မညသမႀ မတရားသဖင ေစာကားေႎႀာကယႀက ခငး မပႎငေအာင ကာကၾယမႁမားပရန ေတၾးေတာလာခကသည။

တငးပညတပည၏ အစးရတခက တငးပညအတၾငးရႀ ပညသတႚအေပ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမား မကႃးလၾနႎငေစရနအတၾက တကမာလးႎႀင သကဆငေသာ လႚအခၾငအေရး စခန စႎႁနးမား သတမႀတရန ႒ကဆလာခကသည။ သကဆငရာ အစးရမားအေနနႚလညး မမတႚပညသမားအေပ ထလႚအခၾငအေရး စခနစႌၿနးမားႎႀငအည ဆကဆအပခပႎငရနအတၾက ႒ကးပမးလာခကသည။ ေနာကဆကတၾအေနဖင ကမာႎငငမား ပၝဝငေသာ ႎငငတကာ အဖၾႚအစညးတခက ဖၾႚစညး၍ လသားတႚ၏ အခၾငအေရးက ကာကၾယရနဟေသာ ရည႟ၾယခကဖင ၁၉၄၅ ခႎႀစတၾင ကမာကလသမဂၢ (United Nation) ေပေပၝကလာခသည။

၁၉၄၅ ခႎႀစတၾင ကမာကလသမဂၢ အဖၾႚ႒ကးက ဖၾႚစညးခက႓ပး အစးရမားပမ ကငသးကရမည ႎငငတကာ စသတမႀတရန အယအဆတရပ ဖစထၾနးလာခသည။ ႎငငတကာလ႓ခေရးႎႀင ႓ငမးခမးေရးက ထပၝးေစမည အႎၨရာယမားႎႀင ပတသက၍ ခၾခမးစတဖာမႁမား ပလပခက႓ပး ရနစကႃးေကာသည ႎငငမားက ကလသမဂၢက အေရးယေဆာင႟ၾကမႁမား ပလပႎငရန ေမ႖ာမႀနးခသည။ ထသႚပလပရာတၾင ႎငငအသးသး၏ ပမေဆာင႟ၾကခကမားသည လႚအခၾငအေရးအေပ တညမရမညဟေသာ အယအဆလညး ပၝဝငလာခသည။ ေနာကပငးတၾင လႚအခၾငအေရးဆငရာ အေတၾးအေခမားသည ႎငငအေတာမားမားက ဆကလကထမသမး လသည တငးမာေသာ ႎငငေတာအခပအခာဆငရာ အဓပၯာယဖၾငဆခကက ပကယၾငးေစခသည။ လႚအခၾငအေရးစမား ပငႀာနးလကမႁသည အစးရမား၏ ပညသမားအေပ ဖႎႀပမႁမားကလညးေကာငး၊ လမးေရး ခၾခားခးႎႀမမႁမားကလညးေကာငး၊ ႟ကခးႎငခသည။ တနညးအားဖငဆေသာ ႎငငေတာအစးရမား အေနႎႀင သတႚ၏ လပကငေဆာင႟ၾကမႁမားအေပ ႎငငတကာ၏ ဝငေရာကစၾပဖကမႁ သႚမဟတ ႒ကးကပမႁက လကခလာခကရသည။

လႚအခၾငအေရး အယအဆသည ေခတမႎငငမား စတငေပထၾနးရာ ဥေရာပမႀ စတငခသည။ ဆေသာလညး ယေနႚကာလတၾင တကမာလးရႀ ႎငငမား၊ ပညသမားႎႀငလညး ပတသကဆကႎၾယမႁ ရႀလာ႓ပး ဖစသည။ ပညသတႚသည သတႚကသတႚ ႎငငေတာအာဏာမႀ ကာကၾယရနအတၾက အထးသဖင ယငးအာဏာသည အခၾငထးခ လနညးစ လကထသႚ ေရာကသၾားေသာအခၝ ကာကၾယရနအတၾက လႚအခၾငအေရးဆေသာ အယအဆ ေပထၾနးလာရသည။ အဘယေကာငဆေသာ ႎငငေတာအာဏာက ခပကငထားသမားသည သတႚစတ႒ကက တရားဥပေဒက သတႚစတတငးက ေရးဆၾခၾင အခၾငအေရးရႀေသာကာင ဖစသည။ လႚအခၾငအေရးသည ထအာဏာမား၏ အတငးအတာက ကနႚသတထားသည။ လႚအခၾငအေရး ဒနပညာရႀင ဂကေဒနယလ၏ “သအရႎႀႁ လကေတၾႚအတၾငးက အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရးမား” စာအပတၾင “လႚအခၾငအေရးဆသညမႀာ ေခတသစႎငငမား၏ ႎငငသား တဥးခငးအေပ ပမလၿမးမး သကေရာကေသာ ႎငငေတာအာဏာအေပ တနပနထးႎႀကလကသည လထ၏ဖနတးမႁ ဖစသည” ဟ ဆထားသည။ ပမႀနအားဖင ႎငငတႎငငတၾင ႎငငသားတႚက တရားဥပေဒဖင ထနးခပထားသည။ သႚေသာ လႚအခၾငအေရးသည တရားဥပေဒထကတၾင တညရႀသည။ ၁၈ ရာစႎႀင ၁၉ ရာစမားအတၾငးက လႚအခၾငအေရး ဆသညမႀာ သဘာဝတရားဥပေဒ (Natural Law) မႀ ဆငးသကလာသညဟ ေပာဆခက႓ပး လႚအခၾငအေရးက တရားဥပေဒ ပငႀာနးကနႚသတခက (Legislation) ဖင ဆနႚကင၍မရဟ ဆခကသည။ စငစစအားဖင သဘာဝတရားဥပေဒဆသညမႀာ တတကက လကေတၾႚဆပကင ပသရနမလၾယေသာေကာင လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသက၍ တတကက ရညညၾနးေပာဆသညအခၝတငး ကလသမဂၢ

ပဋညာဥစာတမး (UN Charter) ႎႀင ႎငငတကာ သေဘာတစာခပ စာတမးမားကသာ အေခခကးကား ေပာဆရမည ဖစသည။

၁၉၄၅ ခႎႀစ အေမရကန ဆနဖရနစစၤက႓မႚတၾင ကလသမဂၢ ပဋညာဥစာတမး (Charter of the United Nation) က မကမးေရးဆၾရာတၾင အစးရမဟတေသာ အဖၾႚအစညးမား၊ အမးသမးအဖၾႚမား၊ အလပသမား သမဂၢမားႎႀင ဘာသာေရးအဖၾႚမားသည ကလသမဂၢအဖၾႚဝင ႎငငငယမားပးေပၝငး၍ ကလသမဂၢ ခာတာတၾင လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသက၍ အေသးစတကေသာ စာပဒမား ပၝဝငရနအတၾက အထးလႁႚေဆာခကသည။ ထသႚ လႁႚေဆာမႁအကးေကာင ကလသမဂၢ အဖၾႚဝငႎငငမားသည လႚအခၾငအေရးအား ႎငငတကာ ဝငးဝနးကာကၾယ ေစာငေရႀာကရနလအပသည ဆသညအယအဆႎႀင တရားဥပေဒဆငရာ လပထးလပနညး အေခခအတမစမားက ခမႀတႎငခသည။ ပဋညာဥစာတမး၏ အဖၾငနဒၝနးတၾင ႎငင႒ကး ႎငငငယတႚတၾင ေနထငေသာ အမးသား အမးသမးအားလးတႚ၏ အေခခလႚအခၾငအေရးအေပ ယကညမႁ ရႀသညဟ၍ ဖၾငဆထားသည။ ပဋညာဥစာတမး၏ အပဒ (၁) တၾင လႚအခၾငအေရးက ေလးစားရနမႀာ ကမာကလသမဂၢ၏ အဓကရည႟ၾယခကတခဖစေကာငး ဆထားသလ၊ အပဒ(၃) တၾင လမး၊ လင၊ ဘာသာစကားႎႀင ကးကၾယသညဘာသာ ခၾခားခငးမရႀဘ လႚအခၾငအေရးႎႀင အေခခလၾတလပခၾငတႚက တးတကပနႚပၾားေစေရး အတၾက ေလးစားလကနာရန လအပေကာငး ပနကားထားသည။ အခားအပဒမားတၾငလညး ကလသမဂၢ အဖၾႚဝငႎငငမားအေနဖင လသားအားလးႎႀင သကဆငေသာ လႚအခၾငအေရး ထၾနးကားေစေရးအတၾက လအပေသာ ပေပၝငးလပမႁမား လပေဆာငကေစရန တကတၾနးႎႁးေဆာထားသည။

၁၉၄၆ ခႎႀစတၾင ကလသမဂၢ ဖၾႚစညးခေသာ လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငကေန၍ ကလသမဂၢ ပဋညာဥစာတမးတၾင ပၝဝငေသာ လႚအခၾငအေရးႎႀင လၾတလပခၾငဟေသာ အဓပၯာယမားက ဖၾငဆရႀငးပႎငမည အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ေကညာစာတမးက ပငဆငေရးဆၾခသည။ ၁၉၄၈ ခႎႀစ ဇၾနလတၾင ထေကညာစာတမးက အ႓ပးသပႎငခအ႓ပး ၁၉၄၈ ဒဇငဘာလ (၁၀)ရကေနႚတၾင ပငသစႎငင ပရစ႓မႚတၾင ကငးပေသာ ကမာကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခမႀေန၍ ထေကညာစာတမးက အတညပပငႀာနးခသည။

ယေနႚတင ကလသမဂၢ လႚအခၾငအေရး ယႎၨယားတခလး၏ အေခခ ေရေသာကမစသဖၾယ ဖစေနေသးေသာ အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရးစာတမးသည လသားအားလးအတၾက မရႀမဖစလအပေသာ ႎငငသားဆငရာ အခၾငအေရး၊ ႎငငေရးအခၾငအေရး၊ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ အခၾငအေရးမား အားလးတႚက လၿမး႓ခေဖာပထားသည။ ေကညာစာတမးပၝ အခၾငအေရးမားက အေသးစတေနာကတဖန ႎငငတကာ လႚအခၾငအေရး စာခပစာတမးမားအဖစ ပငႀာနးထားသလ ႎငငမား၏ ဖၾႚစညးပအေခခ ဥပေဒမားႎႀင အခားဥပေဒမားတၾင ထညသၾငးပငႀာနးထားလာခကသဖင ႎငငေတာ အဆငတၾငလညး ထေကညာစာတမး၏ အႎႀစသာရမား အသကဝငေနသညက ေတၾႚရသည။

ေကညာစာတမးတၾင ပၝဝငေသာ ဖၾငဆခကမားက လႚအခၾငအေရးဆသညမႀာ ႎငငတႎငင၏ ပညတၾငးေရးရာမားသာ မဟတလ ႎငငတကာႎႀင သကဆငေသာ တာဝနရႀမႁမားဖစသည ဟေသာ အယအဆက ထငဟပေစသည။ ထႚပင လႚအခၾငအေရးဆသညမႀာ လသားအားလးႎႀင သကဆငေသာ အရာမား၊ ခၾခား၍မရေသာ အရာမားဖစသညဟေသာ လႚအခၾငအေရးဆငရာ အေခခအခကမားက

အဓပၯာယေဖာပေနသည။ ထအေခခအခကအရ လႚအခၾငအေရးက လတငးသည အခနတငးတၾင ခစားခၾငရႀေသာလညး အခားသမား၏ အခၾငအေရးမားက စေတး႓ပး မမအခၾငအေရးက ခစားခၾငမပသငဟ၍ လသားတႚက လကခလာကသည။

၁၉၉၃ ခႎႀစတၾင ကလသမဂၢက ဥးစးကငးပခေသာ ႎငငတကာဆငရာ လႚအခၾငအေရးညလာခတၾင ပငႀာနးခသည ဗယငနာ ေကညာစာတမးတၾင လႚအခၾငအေရးေကညာစာတမးပၝ လႚအခၾငအေရး အေခခ သေဘာထားမားက ကလသမဂၢအဖၾႚဝင ႎငငေပၝငး ၁၇၁ ႎငငက တခနကထပမ အတညပ ေထာကခခသည။ ထမ႖မက လႚအခၾငအေရးဆငရာ မဟာမငး႒ကး႟းတခ ဖၾငလႀစတာဝနေပးရနႎႀင အမးသမးမား လႚအခၾငအေရး အပညအဝ ခစားႎငေစေရးအတၾက ႎငငအစးရမားႎႀင ကလသမဂၢတႚက ဥးစားေပး လပေဆာငရန လမးေကာငးမား ခမႀတႎငခသည။

အာရႀတနဖး (Asia Value)

ဖၾႚ႓ဖးဆႎငငမားမႀ တခႚအစးရမားက လႚအခၾငအရးဆသညမႀာ အေနာကတငးအေတၾးအေခ ဖစသည။ လႚအခၾငအေရး အယအဆဖနႚဖႃးမႁသည အေနာကတငးယဥေကးမႁက သၾတသၾငးမႁဖစသညဟ ဆကသည။ ထသႚ ေပာဆမႁသည လၾနခေသာ ဆယစႎႀစအတၾငးက စတင၍ အာရႀေဒသတၾင ကယကယေလာငေလာင ေပထၾကလာခႛသည။ အာရႀေဒသမားတၾငရႀေသာ ကၾ ပားသည ယဥေကးမႁ၊ ဓေလထးစမားေကာင လႚအခၾငအေရးသည တကမာလးအေနႎႀင လၿမး႓ခမႁရႀသညဟေသာ အခကအေပ အာရႀတကရႀ အာဏာရႀင အစးရမားက ေစာဒကတကခကသည။

အာရႀတကတၾင အာရႀတကႎႀင လကေလာညေထၾရႀေသာ အာရႀလႚအခၾငအေရးစ ရႀရမညဆသည အယအဆက အာရႀတကမႀ အစးရအခႚက တငပေပာဆလာခသည။ အာရႀတကတၾင တညရႀေနေသာ လတဥးတေယာကခငးအကား သႚမဟတ လတဥးတေယာကႎႀင အစးရတႚအကား ယဥေကးမႁအရ ဆကသၾယမႁသည အေနာကႎငငမားႎႀင မတဘ ကၾ ပားမႁရႀသညဟ ဆသည။ အာရႀလႚအသငးအဝငးတၾင လတနးစားအဖၾႚ (Community) အကးက ပမဥးစားေပးေဆာင႟ၾက႓ပး အေနာကႎငငမားတၾင လတေယာကခငး (Individual) ၏ အကးက ပမဥးစားေပသညဟ ဆကသည။ လတဥးတေယာကခငးက တနဖးထား ဥးစားေပးေသာ တကယေတာသေဘာ (Individualism) ထက ဓေလထးတမး၊ မသားစ၊ေဆၾမး၊ သေယာဇဥေႎႀာငဖၾႚမႁ၊ စေပၝငးလပေဆာငမႁတႚအေပ တနးဖးထားေသာ အာရႀလႚအဖၾႚအစညးတၾင အေနာကတငးမႀ သၾတသၾငးလာေသာ လႚအခၾငအေရး အယအဆက လးဝပတကးယရန မလအပဟ အေကာငးပကသည။

သႚရာတၾင အာရႀတကရႀ လႚအခၾငအေရးအဖၾႚမား၊ ပညာရႀငမားက ထအယအဆက လကမခႎငေကာငး၊ လႚအခၾငအေရးဟသညမႀာ တကမာလးတၾငရႀေသာ လသားတငးအတၾက လၿမး႓ခမႁရႀေကာငး ဆကသည။ အာရႀတကရႀ အစးရတခႚတႚက ထတေဖာေပာဆေနသကသႚ လႚအခၾငအေရးသည တကမာလးအား လၿမး႓ခမႁမရႀႎငဘ သကဆငရာ ႎငင၊ ေဒသတႚ၏ ယဥေကးမႁႎႀင ထးတမးစဥလာတႚအေပ မတည၍ ကၾပားႎငသညဟဆသည အာရႀတနဖး (Asia Value) အယအဆအေပ ေဒေအာငဆနးစကညက သမ၏ ေကာက႟ၾႚခငးမႀ ကငးေဝးေရး စာအပတၾင ယခလေရးသားထားသည။ “မနမာႎငငရႚ ဒမကေရစ ေတာငးဆမႁ တကပၾထမႀာ လႚအခၾငအေရးဆတ ေတာငးဆသေတၾ ပၝလာတာနႚ တ႓ပငနက စစအစးရရႚ သတငးစာေတၾ၊ စာေစာငေတၾမႀာ လႚအခၾငအေရးဆတာ အေနာကတငးကေန အာရႀရႚ ယဥေကးမႁ၊ ထးတမးစဥလာေတၾက ဖကဆးမ

တငးတပၝး အေတၾးအေခတရပဖစတယလႚ ေဝဖနပတခတ၊ မဟတတမးတရား ေပာဆလာမယ ဆတာက ႒ကတငတၾကဆလႚ ရပၝတယ” လႚ ေဒေအာငဆနးစကညက ေရးသားခသည။

အာရႀလႚအခၾငအေရး သေတသ Yash Ghai က အာရႀေဒသတၾင ေပာဆေနသည လတနးစားအဖၾႚ အမးက ဥးစားေပးေဆာင႟ၾကရမညဟေသာ အယအဆသည သအရအရ လတေယာကခငးအကးထက လတနးစားအဖၾႚ အကးက ပမကာကၾယဟနရႀေသာလညး လကေတၾႚတၾင ႎငငေတာ၏ စညးလးညႌၾတေရးႎႀင တည႓ငမေအးခမးေရး အတၾကဟ၍ အေကာငးပကာ လတနးစားအဖၾႚ၏ အကးက တားမစေနခငးသာ ဖစသညဟ ဆခသည။ အာရႀေဒသရႀႎငငမားတၾင လတနးစားအဖၾႚ အကး၏ အေရးပၝမႁက အဓကေပာဆ ေနေသာလညး လတနးစားအဖၾႚ၏ ဘဝက အေထာကအက ဖစေစသည လၾတလပစၾာ ထတေဖာေပာဆခၾၾင၊ လၾတလပစၾာ အသငးအဖၾႚမား ဖၾႚစညးထေထာငခၾငတႚက ေလးစားလကနာခငး မရႀပၝ။ ႎငငေတာက ထပၝးေႎႀာကယႀကႎငသညဟေသာ အေကာငးပခကဖင ႎငငသားတႚ၏ လမႁေရးႎႀင ႎငငေရး လႁပရႀားမႁမားအေပ အာရႀရႀအစးရမားက တငးတငးကပကပ ပတပငမႁ မားပလပေနသညဟ Yash Ghai က ဆသည။

ယဥေကးမႁႎႀင ေနာကခသမငးေကာငးခငး မတညေသာ လႚအဖၾႚအစညးတၾင လႚအခၾငအေရးဆေသာ အယအဆသည ဆေလာအပစပမႁမရႀဟေသာ အေကာငးပခကသည ပညသတႚအေပ တခကလၿတ သဇာလၿမးမးသက ေရာကေစလသမား၏ အေကာငးပခကပင ဖစသည။ လႚအခၾငအေရး အယအဆမားေကာင ပညသတႚအေနဖင ႎငငေတာအာဏာခပကငမႁအေပ ပနလညေမးခၾနး ထတလာခငးမား၊ ႎငငေတာဘာသာကပၝ ကနႚသတ ခငးမား လပလာႎငသညဟ သေဘာေပၝကသညအတၾက ႒ကတငအေကာငးပထားခငး ဖစသည။ ယဥေကးမႁဆငရာ ကၾာဟခကမားက အေခတည၍ လႚအခၾငအေရး ဆငရာ ဥပေဒအခႚအေပ အဓပၯာယေကာကယမႁ အမးမးရႀေသာလညး ကၾပားမႁမားမႀာ မဆသေလာက အေသးအဖၾႚမ႖သာ ဖစသည။ ကယလရာ အဓပၯာယဆၾယထားေသာ ႟းရာယဥေကးမႁ ဓေလထးစဟေသာ အေကာငးပခက ဖင ပညသတႚ ရသငရထကေသာ အခၾငအေရးမားက မကကၾယပခငးမႀာ မႀနကနမႁ မရႀလႀေပ။ ေရႀးယခငက မရးဖလာ လႚအသငးအဝငးမားတၾင လႚအခၾငအေရးဆေသာ စကားလးမရႀခပၝ။ မမတႚ၏ တာဝနဝတၨရားႎႀင လအပခကအတငး လအပေသာ ယႎၨရားတခက တညေထာင႓ပး အသကရႀင လပကငေနခကသည။ သႚေသာ ယေနႚေခတသစတၾင ယခငကႚသႚ မဟတေတာဘ ေခတသစႎငငမား ေပထၾနးလာ႓ပး ကမာသစလေနမႁပစတရပ ေပထၾနးလာခ႓ပ ဖစသည။ ေဒသ သႚမဟတ လႚအဖၾႚအစညး တခတၾင လႚအခၾငအေရး ဆသညမႀာ ယခငက မရႀခသညအတၾက ယခလညး ရႀစရာမလဟေသာ အယအဆသည မႀားယၾနးေသာ အယအဆသာ ဖစသည။

အာရႀေဒသရႀ အခႚအစးရမားကလညး ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးဆငရာ အခၾငအေရးမားက တငးပည၏ စးပၾားေရး ဖၾႚ႓ဖးတးတကေအာင လပေဆာငေနစဥအတၾငး ကနႚသတထားသငသညဟေသာ အယအဆက ထတေဖာ ေပာဆေလရႀသည။ ႎငငသားမားအား ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးဆငရာ အခၾငအေရးမား ခစားခၾငက ေပးအပလကပၝက တငးပည၏ စးပၾားေရး ဖၾႚ႓ဖးတးတကမႁက အဟနႚအတား ဖစေစသညဟ၍လညး ဆေလရႀသည။ သႚရာတၾင ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးအခၾငအေရးမားက ပတပငထားေသာလညး စးပၾားေရး တးတကလာေအာင အာမမခႎငေကာငးက အာရႀတကရႀ ဖလပငႎႀင အငဒနးရႀား အဖစအပကမားက သကေသပလကရႀသည။ ထႎႀစႎငငစလးသည ႎငငသားမား၏ ႎငငသားႎႀင ႎငငေရး

အခၾငအေရးမားက အာဏာရႀငအစးရတႚက ပတပငထားေသာလညး စးပၾားေရးခ႗တ႓ခက႓ပးေနာကပငး ပညသတႚ၏ ဒမကေရစ ေတာငးဆမႁမားဖင ရငဆငေပာငးလခရသညက ေတၾႚမငႎငသည။

လႚအခၾငအေရးဆသညမႀာ လႚဂဏသကၡာသာ ဖစသည။ လႚအခၾငအေရးအေကာငး ေပာဆရာတၾင လႚဂဏသကၡာ တခလးက လၿမး႓ခေပာဆရမညဖစ႓ပး တခခငးခၾခား သတမႀတ ေပာဆ၍ မရႎငပၝ။ အစးရတရပ၏ တာဝနသည ပညသတႚ၏ လၾတလပခၾငႎႀင စားဝတေနေရး ဖလမႁႎႀစမးစလးအေပ ေလးစားရန တာဝနရႀသည။ လတေယာကသည ဆငးရငတမၾတေနပၝက လၾတလပမႁက မခစားႎငသလ ဆငးရငတမၾတ ေနသည အေကာငးက တငပခၾငမရလ႖ငလညး ငတမၾတမႁမႀ လၾတေမာကႎငမညမဟတပၝ။

လႚအခၾငအေရးဆသညမႀာ လသားအားလးႎႀင သကဆငပၝသည။ ယဥေကးမႁတငးတၾငလညး လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသကေသာ အေခခသေဘာထားမားက လကခအသအမႀတပထားခကမား ရႀပၝသည။ သႚေသာ တခၝတရတၾင ယဥေကးမႁတခ၏ လကခထားခကတခသည လႚအခၾငအေရး အေခခ သေဘာထားမားႎႀင ကကညခငးမရႀဘ ထပတကအငငးပၾားရေသာ အေခအေနမးလညး ရႀတတသည။ ဥပမာ - အာဖရကတက ႎငငအခႚတၾင ႟းရာယဥေကးမႁအရ ဓေလအဖစ လပေဆာငခေသာ အမးသမး၏ လငအဂၝက ဖတေတာကခငးႎႀင အေရႀႚအလယပငးေဒသတၾင ကငသးေနသည လ၏ေခလကက ဖတေတာက၍ အပစေပး တရားစရငခငးမားသည ယဥေကးမႁ အစဥအလာႎႀင လႚအခၾငအေရး အေခခသေဘာထားမားအကား အငငးပၾားစရာ ဖစလာသည။ လႚေဘာငအသငးအဝငး အတၾငးတၾငရႀေသာ ယဥေကးမႁ ဓေလထးစမားက သာမနအမငမးဖင သာမနကညယေလာကဖင မလေလာကေပ။ မမတႚ၏ ယဥေကးမႁ ဓေလထးတမး အစဥအလာမားသည မမတႚ၏ ဂဏသကၡာႎႀင လႚအခၾငအေရးမားက ေစာကားေႎႀာကယႀက ခငး ရႀ မရႀ။ မမကယတင သးသပ႟ႁမငတတရန အထးလအပလႀသည။

 

အခနး(၃) ႎငငတကာဥပေဒမား

ႎငငတကာ ဥပေဒမားဆသညမႀာ ႎငငမား၏ လပေဆာငမႁက စညးကမး သတမႀတထားခငး ဖစသည။

ႎငငမားက မမတႚ စတတငးက ဥပေဒမားက ပငႀာနး႓ပး ထငသလ မအပခပေစရနႎႀင မမတႚ၏ ပညတၾငးေရးရာမားက ႎငငတကာက ဝငေရာကစၾကဖကရန မလ၊ မမတႚကယတင ေဖရႀငးႎငသညဟေသာ အယအဆမား ေပာကကၾယေစရန ႎငငတကာဥပေဒမားက ပငႀာနးရန လအပသညဟေသာ အယအဆ ေပေပၝကလာခသည။ ႎငင၏ အစးရမားအကား သေဘာတညခကက အေခခ၍ ႎငငတကာဥပေဒမားက ေရးဆၾခငးဖစသည။ ထႚအတ ႎငငတခ၏ ပညတၾငးေရးရာက တခားႎငငတခက ဝငေရာကစၾကဖကခငး မပရဟေသာ ထးတမးစဥလာအရ အေကာငးမ တခားႎငငတခက ဝငေရာကစၾကဖကခငးက ဟနႚတားႎငရန အတၾကလညး ထကသႚေသာ သေဘာတညခကက အေခခ၍ ပငႀာနးရခငး ဖစသည။ ႎငင၏ အစးရမားအေနႎႀင သေဘာတညခကက ေလးစားလကနာပၝမညဟ ခဝနခကမပမ ထသေဘာတညမည အခကမားက ႒ကတင၍ ရႀငးရႀငးလငးလငး သႎငရန ေဆာင႟ၾကရသည။ ထမႀတဆင ထႎငငအား ႎငငတကာ ဥပေဒမားတၾင ပၝဝငေစခငးဖင ဥပေဒသတမႀတခကမားက ေလးစားလကနာေစရန လပေဆာငသည။ ထႚေနာက ထႎငင၏ လပေဆာငမႁက ႎငငတကာဥပေဒတၾင ပၝဝငေသာ အခကမားဖင စထး၍ ထနးခပေလရႀသည။

ထသႚ ထနးခပရာတၾင ႎငငတကာစာခပမားတၾင လကမတေရးထးေစ႓ပး စာခပပၝ အခကအလကမားက ေလးစားလကနာ ေစာငထနးေစခငးဖင ဖစေစ၊ ႎငငတကာအဖၾႚ အစညးမားတၾင ပၝဝငသည အဖၾႚဝငမားအတၾက စမားပငႀာနးခငးဖင ဖစေစ၊ ႎငငမားအတၾငး အငအားသးေဖရႀငးမႁက ဟနႚတားကနႚသတခငးဖင ဖစေစ၊ ႎငငမားရႀ အမးသားဥပေဒမားအတၾငးတၾင ႎငငတကာစာခပမားပၝ အခကမား လၿမးမးသကေရာကေစခငးဖင ဖစေစ ထနးခပႎငသည။

မကေမႀာကေခတသစကမာတၾင ႎငငတကာဥပေဒမားသည ႎငငတခခငးအေပတၾင သာမကေတာဘ အဖၾႚအစညးမားႎႀင ႎငငသားတဥးခငးစအထ အာဏာသကေရာကမႁ ရႀလာ႓ပး ဖစသည။ မကေမႀာကကာလတၾင ကမာ႒ကးမႀာ တဖညးဖညး ကဥးေမာငးလာခ႓ပး ႎငငတကာႎႀင တႎငငအကား ဆကသၾယမႀခမႁ ပမတးပၾားလာခသည။ သာမနပညသတႚကလညး သကဆငရာႎငင၏ အစးရတႚအေပ ပမ၍ သဇာသကေရာက လာခကသည။ ထအခၝ ႎငငတကာဥပေဒမားသည ပမအေရးပၝလာခသည။ ထခငက ႎငငတကာ ဥပေဒမားဟဆလ႖င ပထမဆးအေနႎႀင ႎငငမားက ရညညၾနးေပာဆခသည။ ႎငငဟေသာ စကားလး၏ အဓပၯာယက မၾနတဗဒ႟ သေဘာတစာခပတၾင “ႎငငဆသညမႀာ ေ႟ၾႚေပာငးေနထငခငး မရႀေသာ ႎငငသားမား ေနထငရမည။ အတညတက သတမႀတထားေသးာ နယနမတပငးခားထားမႁ ရႀရမည။ တည႓ငမ၍ သကေရာကမႁရႀေသာ အစးရတရပက အပခပရမည။ ႎငငတကာ ဆကဆေရးတၾင ပၝဝငမႁရႀရမည။ အခားႎငငမားက အသအမႀတပမႁရႀရမည” ဟ ရႀငးလငး အဓပၯာယ ဖၾငဆထားသည။ ယခအခၝတၾင ဒတယအေနဖင ကလသမဂၢ ပညာေရး လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁအဖၾႚ (ယနကစက - UNESCO) အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပ (အငအယလအ - ILO) စသည အဖၾႚအစညးမား၊ အပညပညဆငရာ လၾတ႓ငမးခမးသာခၾငအဖၾႚ (Amnesty International) ကသႚ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမား ပၝဝငလာ႓ပး

ဖစသည။ တတယအမးအစားမႀာ လထ (Peoples) ဖစသည။ ကလသမဂၢ ပဋညာဥတၾင လထ၏ ဆးဖတခကက ထညသၾငးထားသညအခကက ႎငငတကာ ဥပေဒတၾင လထက ထညသၾငး အသအမႀတ ပလာသညက ေဖာပေနသည။ စတထၨအမးအစားမႀာ လတဥးခငးစ (Individual) ပငဖစသည။ မကာေသးမက ပငႀာနးထားခသေသာ ႎငငတကာ လႚအခၾငအေရး ဥပေဒမားထတၾင လတဥးတေယာကခငးစ၏ အခၾငအေရး မားကပၝ အေလးထား ထညသၾငးထားလာသညက ေတၾႚမငရသည။ ႎငငတကာ ဥပေဒမားသည အားနညးသမားက အကာအကၾယေပး႓ပး တရားမ႖တမႁမား ေဖာေဆာငေစႎငလာသညအထ အားေကာငးလာေအာင တကပၾဝငရေပမည။ ထႚေကာင ႎငငတကာဥပေဒမားသည မညကသႚရႀသည၊ မညကႚသႚ လပေဆာငႎငသညတႚက ေလလာရန အထးလအပသည။

ႎငငတကာဥပေဒမားသည ႎငငမား၏ လပေဆာငမႁက စညးကမးသတမႀတရန ရည႟ၾယ႓ပး မႎႀစရပအေပ အေခခထားသညက ေတၾႚရသည။ ထမႎႀစရပမႀာ ႎငငတငးသည တနးတညမ႖မႁရႀသည ဟေသာအခကႎႀင အခားႎငငတႎငင၏ အခပအခာအာဏာက မထပၝးရဟေသာ အခကတႚဖစသည။ ႎငငတငးတနးတညမ႖မႁရႀသညဟဆရာတၾင ႎငငတငးသည သာတညမ႖မႁ အပညအဝရႀသည။ ႎငင႒ကးသည မေ႟ၾး၊ ငယသညမေ႟ၾး အခၾငအေရး ညမ႖မႁရႀသည။ ကလသမဂၢ အဖၾႚဝငႎငငတငး ညမ႖ေသာ အခၾငအေရးမား ရႀသညဟ ရည႟ၾယသည။ ဒတယအခကဖစေသာ ႎငငတႎငင၏ အခပအခာအာဏာက မထပၝးရဟေသာ အခကက ကငစၾ၍ အခႚအစးရမားသည မမတႚႎငငတၾငးရႀလႚအခၾငအေရး အေခအေနမားက အခားႎငငတနငငက ေဝဖနေပာဆခရသညအခၝ ထသႚ ေပာဆမႁသည ႎငငတႎငင၏ ပညတၾငးေရးက ဝငေရာကစၾပဖက ခငးဖစသညဟ ေစာဒက တကေလရႀသည။ မမတႚ ႎငငအတၾငးရႀ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက အခားတႎငငက ဝငေရာကစစေဆး ေဖာထတခၾင၊ ပစတငေဝဖနပငခၾင မရႀဟ ဆေလ႟ႀသည။ သႚေသာ ယခအခနတၾင လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁက အေရးယေဆာင႟ၾကခငးသည ႎငငတခ၏ အခပအခာအာဏာက ထခကခငး ဖစသညဟ၍ အေကာငးပ၍ မရေတာေခ။ ႎငငတခ၏ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁသည ထႎငင၏ ပညတၾငးေရးရာသာ ဖစသညဟေသာ အခကက လကရႀ ေခတသစႎငငမားႎႀင ႎငငတကာဥပေဒမားက လကမခေတာပၝ။ ကလသမဂၢ ပဋညာဥတၾငလညး အဖၾႚႎငငမား၏ အခပအခာအာဏာက ေလးစားတနဖးထားသကသႚ ႎငငတႎငငအတၾငးရႀ လႚအခၾငအေရး ေဖာကဖကမႁသည ႎငငတကာ႓ငမးခမးေရးက ထပၝး ေနႀာငယႀကေစႎငသညဟလညးခယသည။

ႎငငတကာ ဥပေဒမားတၾင ႎငငတႎငင၊ ဥပေဒပလၿတေတာတရပကသႚ ဥပေဒထတပနႎငေသာ ထပငႀာနး ထတပနလကေသာ ဥပေဒအမနႚအာဏာ တည႓မေရးအတၾက လပေဆာငရေသာ ရတပဖၾႚမား၊ တရား႟းမား မရႀေပ။ သကဆငရာ ႎငငေတာဥပေဒမားတၾင တရားခက တရား႟းသႚ ဆငေခ၍ စစေဆးအပစေပးႎငေသာလညး ႎငငတကာဥပေဒမားတၾင ႎငငတကာ ပၝလမနမား ႎငငတကာ တရား႟းမား၊ ႎငငတကာ ရတပဖၾႚမား၊ အကဥေထာငမား မရႀပၝ။ ႎငငတကာ ဥပေဒမားတၾငရႀေသာ ဥပေဒကႚသႚ ဆငတေသာ အရာမႀာ စာခပစာတမးမား၊ ပဋညာဥမား၊ သေဘာတညခကမား ဖစသည။

စာခပစာတမးဟဆရာတၾင ႎႀစႎငငအကား သေဘာတ လကမႀတေရးထးထားေသာ ႎႀစႎငင စာခပမား၊ (ဥပမာ - သစ႒တလႎငငႎႀင အငဒနးရႀားႎႀစႎငငအကား လကမႀတေရးထးထားေသာ နယစပေဒသဆငရာစာခပ) ေဒသအတၾငးရႀ ႎငငမား သေဘာတလကမႀတ ေရးထးထားေသာ

ေဒသဆငရာစာခပမား (ဥပမာ - အေမရကတက ႎငငမား၏ လႚအခၾငအေရးဆငရာစာခပ) ႎႀင ႎငငတကာ သေဘာတ လကမႀတေရးထးထားေသာ ႎငငတကာ သေဘာတစာခပမား (ဥပမာ - ကလသမဂၢ ပငလယပငဥပေဒဆငရာ သေဘာတစာခပ) တႚ ပၝဝငသည။

ႎငငတကာဥပေဒ သေဘာတစာခပမားက သကဆငရာအစးရက အတညပလကမႀတ ေရးထးလကသညႎႀင တ႓ပငနက ထႎငငသည ထသေဘာတစာခပပၝ အခကအလကမားက ေလးစားလကနာပၝမညဟ ခဝနခက ကတပလကခငး ဖစသည။ အခႚႎငငမား၏ အမးသားဥပေဒမားတၾင ၄ငးတႚ လကမႀတေရးထးထားေသာ ႎငငတကာဝပေဒ သေဘာတစာခပမားပၝ အခကမားႎႀင လကေလာညေထၾမရႀေသာ အခကမား ပၝဝငေနေလရႀသည။ ထအခၝ ပငႀာနးထားေသာ အမးသားဥပေဒထမႀ မကကညေသာ ဥပေဒမားက ေပာငးလရန လအပလာသည။ ထအခၝမးတၾင ဥပေဒပလၿတတာက ဥပေဒသစက ေပာငးလရန လအပလာသည။ ထအခၝမးတၾင ဥပေဒပလၿတေတာက ဥပေဒသစက ေပာငးလအတညပ ေပးရသည။

ႎငငတကာဥပေဒမားတၾင အမးသားဥပေဒမားကႚသႚ တရား႟းတၾင မဖစမေန တရားရငဆင အစစေဆးခရခငး မရႀေပ။ တရားရငဆငခငးသည ႎငငတကာ တရား႟း (International Court of Justice) ၏ ပၝဝငပတသကႎငမႁ အဆငအတနး၊ လကမႀတထး သေဘာတထားေသာ စာခပႎႀင လကမႀတေရးထး ထားေသာ ႎငင၏ သေဘာတႚအေပ မတညသည။ အခႚႎငငမားသည ႎငငတကာ တရား႟းတၾင တရားရငဆငရခငးက လကခသေဘာတေသာလညး အခႚႎငငမားကမ ထသႚ တရားရငဆငခငးက လကမခက။ ထသႚ မဖစမေန တရားရငဆငရနအတၾၾက ေတာငးဆႎငေလာကေအာင လေလာကေသာ ခငမာသည ဥပေဒသကေရာကမႁလညး မရႀေပ။ ကလသမဂၢ အဖၾႚဝငႎငငမားအားလး တကေရာက၍ ဆးဖတခကမား ခမႀတေလရႀေသာ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခ၏ ဆးဖတခကမားက ႎငငတကာ တရားဥပေဒစရငခကမားဟ မႀတယႎငေသာလညး လေလာကေသာ စညးမဥးမား မခႎငေသးေခ။ အကယ၍ ထသႚ ဆးဖတခကမား ခမႀတခငးခရေသာ ႎငငက ထဆးဖတခကမားက လကနာရန ငငးဆနသညအခၝမး၌ ထဆးဖတခကမားအတငး လကနာလာေအာင ဖအားေပးရာတၾငလညး အားနညးသညက ေတၾႚမငရသည။

ဖအားေပးသညဟ ဆရာတၾင လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁဖင နာမညဆးေနေသာ ႎငငအား အရႀကရေစေအာင ပထမဥးဆး လပေဆာငႎငသည။ အေမရကနႎႀင တ႟တႎငငတႚကသႚေသာ အငအား႒ကး ႎငငမားအေပ လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသက၍ အေရးယေဆာင႟ၾကႎငမႁမႀာ အလၾနနညးပၝးလႀေသာလညး ႎငငတကာအလယတၾင ၄ငးတႚ၏ အပအမအေပ ေဝဖနဖၾငဟေပာဆ ခငးဖင အရႀကရေစႎငသည။ ထႎငငသည ၄ငးတႚ၏ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကေနမႁမား၊ ဖႎႀပသည ေပလစမားက လၾယလငတက ေပာငးလခငမႀ ေပာငးလမညဖစေသာလညး ထႎငင၏ အစးရမားႎႀင ပညသမားအေနဖင ၄ငးတႚသည အပညပညဆငရာ ဥပေဒမားႎႀငအည ကငသးေနထငေကာငးက ႎငငတကာအလယတၾင သကေသပသလေသာစတမား ေပလာေစမညဖစသည။ ေနာကအဆငအေနႎႀင စးပၾားေရးပတဆႚမႁႎႀင အခားနညးမားဖင ပတဆႚခငးမားက လပေဆာငႎငသည။ ေနာကဆးအဆငမႀာ အငအားသးခငးဖစသည။ ကလသမဂၢ လ႓ခေရးေကာငစအေနႎႀင ႎငငတႎငငအေပ စစေရးအရ အေရးယေဆာင႟ၾကမႁမား လပေဆာငရန ပနကားႎငသည။  

အခနး(၄) အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ဥပေဒမား

ဒတယကမာစစ႒ကးအ႓ပးတၾင ႎငငမား၏ အစးရမားသည အပညပညဆငရာ ႓ငမးခမးေရး ထၾနးကားေရးႎႀင ပဋပကၡမား ခပ႓ငမးေရးတႚအတၾက ႒ကးပမးလပေဆာင

လာခကသည။

ႎငငသားတေယာက၏ အသကရႀင ရပတညခၾငႎႀင လၾတလပခၾငက မညသတဥးတေယာကမႀ ဥပေဒမ ထပၝးေႎႀာငယႀက အႎၨရာယမပႎငေအာင ေစာငေရႀာကႎငမည နညးလမးက ေတၾးေတာ႒ကဆလာခသည။ ႎငငတႎငင၏ အစးရတရပက ၎ႎငငသားတေယာကအေပ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာက ခငးမား မပႎငေအာင အကာအကၾယေပးႎငေသာ၊ တကမာလးက လၿမး႓ခေသာ၊ လႚအခၾငအေရး စခနစညၾနးမား ေပထၾနးလာေရးအတၾက ေတာငးဆသမား ကမာအႎႀႚ ေပထၾကလာခသည။ ႎငငအသးသး၏ ပမေဆာင႟ၾကခကမားသည လႚအခၾငအေရးအေပ တညမႀရမညဟေသာ အယအဆတရပလညး ေပထၾနးလာခသည။ ေနာကပငးတၾင လႚအခၾငအေရးဆငရာ အေတၾးအေခသည ႎငငအေတာမားမားက ဆကလကထနးသမးထားလသည တငးမာေသာ ႎငငေတာ အခပအခာဆငရာ အဓပၯာယဖၾငဆခကက ပကယၾငးေစခသည။

လႚအခၾငအေရး ေကညာစာတမး (Universal Declaration of Human Rights)

ကမာကလသမဂၢ ပဋညာဥစာတမး၏ အပဒ (၆၈)အရ လႚအခၾငအေရးေကာမရႀင(Commission on Human Rights) အပၝအဝင ကလသမဂၢ အထးေကာမရႀငမားက ဖၾႚစညးတညေထာင လာခကသည။ လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငက ၁၉၄၆ တၾင စတငဖၾႚစညးခသည။ ထေကာမရႀငမႀ ဥးစးဥးေဆာင၍ ကလသမဂၢ ပဋညာဥစာတမးတၾင ပၝဝငေသာ လႚအခၾငအေရးႎႀင လၾတလပခၾငဆေသာ အဓပၯာယမားက ဖၾငဆရႀငးပႎငမည အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ေကညာစာတမးက ပငဆငေရးဆၾရန တာဝနေပးခသည။ အေမရကနသမတကေတာဖစသ အယလနာ႟းစတ (Eleanor Roosevelt) ၏ ေခၝငးေဆာငမႁဖင ေရးဆၾခေသာ ထစာတမးအေပ ကမာႎငငမားက အထးစတဝငစား ခကသည။ အစးရကယစားလႀယမား၊ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚအစညးမားႎႀင အ႒ကမ႒ကမ ေဆၾးေႎၾးတငပငမႁမား လပေဆာငအ႓ပး ၁၉၄၈ ခႎႀစ ဇၾနလတၾင ထေကညာစာတမးက အ႓ပးသတႎငခသည။ ထမကမးက အ႒ကမ႒ကမအဖနဖန ေလလာမႁမားပလပ႓ပး ၁၉၄၈ခႎႀစ ဒဇငဘာလ (၁၀)ရကေနႚတၾင ပငသစႎငင ပရစ႓မႚတၾင ကငးပေသာ ကမာ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခမႀေန၍ ထေကညာစာတမးက အတညပ ပငႀာနးႎငခသည။ ႎငငေပၝငး ၄၈ ႎငငက ေထာကခခသည။ ဘလတရပ၊ ခကကစလေဗးကးယား၊ ပလန၊ ေဆာဒအာေရးဗးယား၊ ေတာငအာဖရက၊ ယကရမး၊ ဆဗယကပညေထာငစႎႀင ယဂစလားဗးယားႎငင စသည ႎငင (၈) ႎငငတႚက မမေပးဘ ကားေနခက႓ပး ကနႚကၾကႎငင လးဝမရႀဘ အတညပ ပငႀာနးႎငခသည။

အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရးေကညာစာတမးတၾင လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသကေသာအထၾေထၾႎႀင အေခခအခကမားပၝဝငသည။ ထလႚအခၾငအေရးေကညာစာတမးသည အဖၾႚဝငႎငငမားအေနႎႀင ေလးစားလကနာပၝမညဟ သေဘာတလကမႀတေရးထးရန လအပေသာ သေဘာတစာခပမး မဟတေသာလညး ေကညာစာတမးပၝအခကမားက တနဖးထားေစာငေရႀာကရန

ကမာကလသမဂၢအဖၾႚဝငႎငငတငးတၾင တာဝနရႀသည။ ကမာကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခက ၁၉၄၈ခႎႀစတၾင ပငႀာနးလကေသာ အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရးေကညာစာတမးသည လကမႀတေရးထးစရာလအပ ေသာသေဘာတစာခပမဟတေသာလညး မညသညႎငငမဆ ကလသမဂၢပဋညာဥ စာခပက လကမႀတေရးထးလက႓ပး ကလသမဂၢအဖၾႚဝင ႎငငဖစသၾားသညႎႀင တ႓ပငနက အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရးေကညာစာတမးပၝ အခကမားက ေလးစားလကနာရန တာဝနရႀသၾား႓ပဖစသည။ အပည ပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ေကညာစာတမးက ကလသမဂၢပဋညာဥမႀလၾ၍ မညသညစာခပ၊ မညသညဥပေဒကမႀ မလၿမးမးႎင။ ဤေကညာစာတမးက ႎငငအစးရမား၏ လႚအခၾငအေရးႎႀငပတသက၍ ေလးစားလကနာမႁက တငးတာေသာ စခနစညၾနးအဖစအသးပလာခသည။ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခတၾင သာမက လ႓ခေရးေကာငစတၾငပၝ ကးကားကရသည။ ႎငငတကာဥပေဒဆငရာ စာခပမားတၾငလညး ကးကားေဖာပကသည။ ႎငငအေတာမားမား၏ဖၾႚစညးပအေခခဥပေဒမားတၾငလညး ကးကားေဖာပေလရႀသည။ ထႚပင ႎငငအေတာမားမား၏ ဥပေဒေရးဆၾမႁမားတၾငလညး သဇာသကေရာကမႁရႀသညက ေတၾႚရ႓ပး တခၝတရ အမးသားဥပေဒမား၏ အစတအပငး ဖစလာသည။ ႎငငအသးသး၏ ႎငငေတာတရား႟းမားတၾငလညး ဥပေဒအရ ကးကားလာခကသည။

ထလႚအခၾငအေရး ေကညာစာတမးတၾင လသားတႚ၏ ႎငငသားအခၾငအေရး၊ ႎငငေရး အခၾငအေရး၊ စးပၾားေရးအခၾငအေရး၊လမႁေရးအခၾငအေရးႎႀင ယဥေကးမႁအခၾငအေရးမားက ထညသၾငးေဖာပထားသည။ အပဒေပၝငး (၃၀)ပၝဝင႓ပး အပဒ (၁)ႎႀင (၂ )တႚသညလႚအခၾငအေရး၏ အဓပၯာယ အယအဆတႚက ဖၾငဆရႀငးပထားသည။ အပဒ (၃)မႀ အပဒ(၁၆) ႎႀင အပဒ(၁၈) မႀ(၂ ၁)တႚတၾင ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးအခၾငအေရးမားက ေဖာပထား႓ပး အပဒ(၁၇)ႎႀငအပဒ (၂၂)မႀ (၂ ၇)အထသည စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာအခၾငအေရးမားက ေဖာပထားသည။ အပဒ(၂ ၈)မႀ(၃၀)အထသည ထအခၾငအေရးမား ေလးစားရန၊ အခားသမား၏ အခၾငအေရးမားက ေလးစားရန၊ မညသမႀ မခးေဖာကရန တာဝနမားက ရႀငးလငးေဖာပထားသည။

ႎငငသားအခၾငအေရး(Civil Rights)ဆသညမႀာ ႎငငသားတႚ၏ အသကရႀငခၾငႎႀင လၾတလပခၾငတႚက အစးရက တရားလကလၾတ ဝငေရာကေႎႀာငယႀက ခငးမႀ ကာကၾယေပးေသာ အခၾငအေရးမားဟ၍ အဓပၯာယဖၾငဆႎငသည။ ဥပမာ- အသကရႀငခၾင၊ လ႓ခခၾင၊ လၾတလပခၾင၊ လၾတလပစၾာသၾားလာခၾင၊ တရားေရးအရ စရငပငခၾငတႚဖစသည။

ႎငငေရးအခၾငအေရး(Political Rights)ဆသညမႀာ တငးပညရႀအစးရ၏ လပငနးေရးရာမားတၾင ႎငငသားမားက ပၝဝငပတသကခၾငက ဆလသည။ ဥပမာ- မေပးပငခၾင၊ ေ႟ၾးခယပငခၾင၊ အစးရေပလစမား ခမႀတေဆာင႟ၾကမႁက သရႀပၝဝငလပေဆာငခၾင၊ လၾတလပစၾာေပာဆခၾင၊ သတငးငႀာနမား လၾတလပခၾင၊ လၾတလပစၾာ စေဝးခၾငတႚဖစသည။

စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာအခၾငအေရး (Economic, Social and Cultural Rights) ဆသညမႀာ လသားတႚ ဘဝလေနမႁအဆငအတနးမား တးတကမငမားလာေအာင အဆငဆင ေတာငးဆေသာ အခၾငအေရးမားဖစသည။ ဥပမာ-ပညာသငကားခၾင၊ အလပလပခၾင၊ ကနးမာေရးႎႀငကကညေသာ အလပခၾငရရႀခၾင၊ တနးတလစာႎႀင တနးတအလပလပခၾင မမဘာသာစကား ထမးသမးအသးပခၾင တႚကဆလသည။

လႚအခၾငအေရးေကညာစာတမး၏ အတခပရႀငးလငးခကမားမႀာ-

အပဒ(၁)- လတငးသည ေမၾးဖၾားလာကတညးက တနးတညမႁရႀသည။

အပဒ(၂)- မညသႚကမႀ ခၾခားဖႎႀပခငးမရႀေစရ။

အပဒ(၃)- လတငးအသကရႀငခၾင လၾတလပခၾငႎႀင လ႓ခခၾငရႀသည။

အပဒ(၄)- မညသႚကမႀ က႗နအဖစေစခငး၊ ေရာငးဝယခငးမပရ။

အပဒ(၅)- မညသႚကမႀ မတရားႎႀပစက ခငး၊ လမဆနစၾာ၊ ရကစကစၾာ ဆကဆခငးအပစ ေပးခငးမပရ။

အပဒ(၆)- တရားဥပေဒေရႀႚတၾင လတငးအား လသားအဖစ အသအမႀတပခပငခၾင၊

အပဒ(၇)- တရားဥပေဒေရႀႚတၾင တနးတညခၾင၊

အပဒ(၈)- မမအခၾငအေရး ခးေဖာကခရပၝက ဥပေဒအရယခၾင၊

အပဒ(၉)- မတရားဖမးဆးခငး၊ တငးပညမႀ ႎႀငထတခငးအားကာကၾယမႁရရႀခၾင၊

အပဒ(၁၀)- လအမားကားနာ႓ပး တရားမ႖တေသာ တရားစရငမႁရရႀခၾင၊

အပဒ(၁၁)- ခငလေသာ အေထာကအထားမရႀမခငး ထသသညအပစမရႀဟ၍ သတမႀတခပငခၾင၊

အပဒ(၁၂)- ပဂၢလက ကယေရးကယတာမားအား ဝငေရာကစၾကဖကခငးမႀ ကာကၾယေပးခငး၊

အပဒ(၁၃)- လၾတလပစၾာ လႁပရႀားသၾားလာခၾင၊

အပဒ(၁၄)- မတရားအပစေပးမညဆပၝက အခားႎငငမားတၾင ခလႁခၾင ေတာငးခပငခၾင၊

အပဒ(၁၅)- ႎငငသားဖစခၾင၊

အပဒ(၁၆)- အ႟ၾယေရာကသတငး မမဆႎၬဖင လကထပအမယာထေထာငခၾင၊

အပဒ(၁၇)- ပစၤညးဥစၤာပငဆငခၾင၊

အပဒ(၁၈)- လၾတလပစၾာ ေတၾးေခယကည ကးကၾယခၾင၊

အပဒ(၁၉)- လၾတလပစၾာ ထတေဖာတငပေပာဆခၾင၊ သတငးမားရယခၾင၊

အပဒ(၂၀)- ႓ငမးခမးစၾာဖၾႚစညးထားေသာ အဖၾႚမားအား လၾတလပစၾာ ဝငေရာကခၾင၊ စေဝးခၾင၊

အပဒ(၂၁)- အစးရတၾင ပၝဝငခၾင၊

အပဒ(၂၂)- လမႁဖလႁေရး ခစားခၾင၊

အပဒ(၂၃)- အလပလပခၾင၊ အလပသမားသမဂၢမားဝငေရာကခၾင၊

အပဒ(၂၄)_ အပနးေဖအနားယခၾင၊

အပဒ(၂၅)- လေလာကေသာ လမႁအဆငအတနးခစားခၾငႎႀင ေဆးကသပငခၾင၊

အပဒ(၂၆)- ပညာသငကားပငခၾင၊

အပဒ(၂၇)- ယဥေကးမႁဘဝတၾင ပၝဝငပငခၾငႎႀင မမတထၾငမႁအကးက မမခစားပငခၾင၊

အပဒ(၂၈)- ထအခၾငအေရးမားက ေလးစားရနတာဝန၊

အပဒ(၂၉)- အခားသမား၏ အခၾငအေရးမားက ေလးစားရနတာဝန၊

အပဒ(၃၀)- မညသမႀ ဤအခၾငအေရးမားက မခးေဖာကရနတာဝန၊

အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရးေကညာစာတမးသည ကငဝတသကၡာဆငရာ လပထးဥပေဒသတခသာဖစ႓ပး ဥပေဒသကေရာကအေကာငအထညေဖာေရးတၾင ေမာငးႎႀငဖညဆညးေပးမည ဥပေဒယႎၨယားတစတရာမႀ မပၝရႀခ။ သႚေသာ တကမာလးက ထလႚအခၾငအေရး ေကညာစာတမးက လကခသေဘာတေန႓ပးဖစသည။ ထႚေကာငယငး ေကညာစာတမးႎႀင လႚအခၾငအေရးဆငရာ စာခပ႒ကးႎႀစရပတႚက လႚအခၾငအေရးဖၾၾႚ႓ဖးတးတကမႁ ကာကၾယေစာငေရႀာကမႁတႚအတၾက ႎငငတကာ အသအမႀတပထားေသာ စမားဟ အခႚက သတမႀတကသည။ ယငးေကညာစာတမးက ေမာငးႎႀငအားဖညေပးမည ယႎၨယားတစတရာမရႀေသာလညး ယခအခၝတၾင ႎငငတကာဓေလထးစဥပေဒမား၏ အစတအပငးတခအဖစ ေရာကရႀလာ႓ပဟ ဆႎငသည။

ထေကညာစာတမးကအေခခ၍ေနာကထပလႚအခၾငအေရးသေဘာတစာခပမား အမားအပားေပထၾနးလာခသည။ အခႚမႀာအသကဝငေနခ႓ပးဖစ႓ပး အခႚမႀာ ႎငငမား အတညပလကမႀတေရးထးဆသာ ရႀေသးသည။ အခႚမႀာမ မကမးေရးဆၾလကပင ရႀေသးသည။ ႎငငတကာလႚအခၾငအေရးဥပေဒမားက ပငႀာနးယသကသကသာမဟတလ ခးေဖာကသမားက အေရးယေဆာင႟ၾကရနအတၾကလညး ဝငးဝနးတးတကလပေဆာငလာသညက ေတၾႚရသည။ ႎႀစေပၝငးမားစၾာ ပငးထနစၾာ ဝငးဝနးလႁႚေဆာမႁမား၏ ေနာကဆးရလာဒအဖစ ၁၉၉၈ ခႎႀစတၾင ႎငငအစးရမားသည အတလႎငငေရာမ႓မႚတၾင ေတၾဆခ႓ပး ၁၉၉၈ခႎႀစ ဇလင (၁၇) ရကေနႚတၾင အပညပညဆငရာ ရာဇဝတမႁတရား႟း(International Criminal Court-ICJ) က ယာယအခနပငးမဟတဘ အ႓မတေစဖၾငလႀစရန ဆးဖတသည ဥပေဒ (Rome Statute) က ပငႀာနးခကသည။ ဤအပညပညဆငရာ ရာဇဝတမႁတရား႟းသည ကလသမဂၢတၾင ဖၾႚစညးထားေသာ

အပညပညဆငရာ တရား႟းကသႚ ႎငငအစးရအေပ အပစေပးအေရးယရနသာ မဟတဘ ထအခၾငအေရးက အပငးအထနကႃးလၾနေဖာကဖကေသာ လပဂၢလတစဥးခငးက လညး တငကားအေရးယႎငမညဖစသည။ လႚအခၾငအေရး အပငးအထနကႃးလၾနေသာ အမႁမား ဆသညမႀာ အစလကအ႓ပသတဖတခငး၊ လသားမးႎၾယတခလးက အႎၨရာယပေသာ ပစမႁႎႀင စစပၾဆငရာ ရာဇဝတမႁတႚက ဆလသည။ သႚေသာ(Rome Statute) စာခပက လကမႀတေရးထး႓ပး ေနာကပငးတၾင ကႃးလၾနခေသာပစမႁမားကသာ အေရးယႎငမညဖစသည။ ၂၀၀၂ ခႎႀစတၾင သတမႀတထားေသာ ႎငငေပၝငး (၆၀) သေဘာတလကမႀတ ေရးထးခသဖင ထအပညပညဆငရာ ရာဇဝတမႁတရား႟းက ဖၾငလႀစႎငမည ဖစ႓ပး မကာမ လပငနးမား အေကာငအထညေဖလာေတာမညဖစသည။ ထတရား႟းက အ႓မတေစဖၾငလႀစမညဖစ႓ပး လသားမးႎၾယစတခလးက အႎၨရာယပေသာ လပရပမား၊ လသားမးႎၾယတခလးအေပကႃးလၾနေသာ ပစရပမား၊ ကမာစစရာဇဝတမႁ ကႃးလၾနသမားက ထတရား႟းမႀေန၍ ႟းတငစစေဆး အပစေပးႎငေတာမညဖစသည။

အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ေကညာစာတမးတၾင ပၝဝငေသာ လႚအခၾငအေရး စခနစညၾနးမားက ပမ၍ တတကက အေသးစတပငႀာနးႎငရနႎႀင ႎငငမားအေပ ႒ကးကပမႁလပငနးစဥမား ပမလပေဆာငႎငရနအတၾက လႚအခၾငအေရးစာခပ႒ကးႎႀစခက ၁၉၆၆ခႎႀစ၊ ဒဇငဘာလ (၁၆)ရကေနႚတၾင ပငႀာနးခသည။ ထစာခပ႒ကးႎႀစခမႀာ အပညပညဆငရာ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ၊(International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights) ႎႀင အပညပညဆငရာ ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပႎႀင ေနာကဆကတၾစာခပ (International Covenant on Civil and Political Rights and Potocol) တႚဖစသည။ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခ႒ကးက အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ေကညာစာတမးႎႀင ထလႚအခၾငအေရးစာခပ႒ကးႎႀစခက စေပၝငး၍ အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရးဥပေဒ (Internaitonal Bill of Human Rights) ဟ ေခသည။

အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရးေကညာစာတမးမႀ လႚအခၾငအေရးဆငရာ စာခပ႒ကးႎႀစရပ ေပထၾနးလာရခငးက ပငလ႖င လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသက၍ မတကၾပားေသာ ဒနဆငရာ ေရစးေကာငးႎႀစခရႀေနသညက ပေပသည။ ႎငငသားႎႀငႎငငေရးဆငရာ အခၾငအေရးမားသည လတဥးတေယာကခငး သေဘာကေဆာငသည။ တဥးခငးဘဝေပတၾင ႎငငေတာ၏ ထနးခပမႁ နညးႎငသမ႖နညးေစေရးဟသည အေနာကႎငင လစဘရယဝၝဒ စရကလကၡာဏာမားႎႀင ထပတကသညဟ ဆကာ ဖၾႚ႓ဖးဆႎငငအခႚႎႀင ယခငဆရႀယလစအပစႎငငမားက အထးသေဘာမကလႀ။ ပညသလထအတၾက ပညာေရး၊အးအမ၊လမႁဖလေရးႎႀင ကနးမာေရးအကအညတႚက ေထာကပႚေပးရခငးသည စးပၾားေရး၊လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁအခၾငအေရးဆငရာ စာခပႎႀင ကကညသညဟ ဆကာ ထႎငငမားက စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀငယဥေကးမႁ အခၾငအေရးဆငရာ စာခပ႒ကးႎႀစခကပမေထာကခခကသည။

စာခပ႒ကးႎႀစခက အတညပပငႀာနးခသည ၁၉၆၆ ခႎႀစမႀစ၍ ထစာခပမားက လကမႀတေရးထးရန ႎငငမားက ဖတေခခသည။ သႚေသာ (၁၀)ႎႀစေကာ ကာမငခ႓ပးမႀ ကလသမဂၢအဖၾႚဝငႎင (၃၅)လကမႀတေရးထးခ႓ပး စာခပပၝဥပေဒမားလညး သကေရာကမႁအားေကာငးလာခသည။ ထသႚ ေႎႀးေကၾးသည ဖစစဥသည လႚအခၾငအေရးဆငရာ အယအဆႎႀင ပတသက၍ ႎငငမားအေနႎႀင လကခရနခကခေနခငးက ညၾနပလကရႀသည။ မမတႚပညတၾငးေရးရာ ကစၤမားသာ ဖစသညဟ သတမႀတခသည လႚအခၾငအေရးကစၤမားက

ႎငငတကာမႀ ႒ကးကပႎငရန တခၝးဖၾငေပးလကရခငးသည အခႚႎငငမားအတၾက အဓက အခကအခပငဖစသည။ လႚအခၾငအေရးဆငရာ အယအဆက အ႒ကးအမယေထာကခ ေနပၝသညဆေသာႎငငမားပင လကေတၾႚအားဖင လႚအခၾငအေရးဆငရာ စာခပတခႚ သႚမဟတ အမားအပားကလကမႀတေရးထးရန ငငးဆလကပင ရႀေနေသးသည။ ဥပမာ-အေမရကနႎငငကသႚေသာ ႎငငမးသညပင ကလသမဂၢ၏အဓက လႚအခၾငအေရးစာခပမားက လကမႀတေရးထးခငးမရႀေသးေခ။

လႚအခၾငအေရးႎႀငပတသကေသာ အဓကသေဘာတစာခပ႒ကးႎႀစခ ေပေပၝကလာရခငးသည လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသက၍ မတကၾပားေသာ ဒနဆငရာ ေရစးေကာငးႎႀစခရႀေနသညက ပေနသည။ ႎငငေရးႎႀင ႎငငသားအခၾငအေရးဆငရာ စာခပတၾင လႚအခၾငအေရး စခနစညၾနးမားက စာခပအဖၾႚဝငႎငငမားက ေလးစား႓ပး ထအခၾငအေရးမားက ကာကၾယမႁေပးရမညဟ ေရးသားထားသည။ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပတၾင မမတႚႎငငတၾငတညရႀေနသော ေနရငးမစစမားက အတတႎငဆး အသးခ၍ စာခပပၝအခကမား တးတကေကာငးမၾနလာေအာင ႒ကးပမးလပေဆာငရမညဟ ဆသည။ ထႚေကာင ႎငငေရးႎႀင ႎငငသားအခၾငအေရးဆငရာ စာခပသည ခကခငးလကငငး အေရးယအေကာငအထညေဖာ ေဆာင႟ၾကရသည သေဘာမးရႀသည။ ႎငငေရးႎႀင ႎငငသားအခၾငအေရးမားက ႎငငေတာအစးရအေနဖင မမႎငငသားတဥးခငးစ၏ လၾတလပမႁက ထပၝးအေႎႀာငအယႀကပခငး မပရန တားမစထားသည။ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပသည မမႎငငရႀ ဓနရငးမစမားက အတတႎငဆးနညး လမးဖငအသးပ၍ တေဖးေဖးခငး အေကာငအထညေဖာ လပေဆာငရသည သေဘာရႀသည။ ထႚေကာင ထအခၾငအေရးမားသည မမႎငငအတၾငးရႀ ပညသမားအေနဖင စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁအခၾငအေရးဆငရာ အခၾငအေရးမား တးတကခစားရရႀႎငေအာင စမကနးမား၊ အစအစဥမား ခမႀတေဆာင႟ၾကရမည အစးရ၏ တာဝနဝတၨရားက ေဖာပထားခငးဖစသည။

စာခပလကမႀတေရးထးခငး အဆငဆင

စာခပအဖၾႚဝငႎငငမားသည စာခပပၝအခကအလကမားက အမႀနတကယ အတညပ လကမႀတေရးထးဖႚရနအတၾက ပဏာမအဆင လကမႀတေရးထးခငး (Signature) က လပေဆာငရသည။ အမားအားဖင ႎငင၏အ႒ကးအကက လကမႀတေရးထးခငးဖစ႓ပး ထစာခပက အတညပလကမႀတေရးထးရန ဆႎၬရႀေကာငး၊ ေနာငတခနတၾင ႎငငရႀ အမးသားဥပေဒ ထးတမးစဥလာမားအရ အတညပ လကမႀတေရးထးမညဖစေကာငး အသေပးသည သေဘာေဆာငသည။ အခႚႎငငမားတၾင ထစာခပမားအား အတညပ လကမႀတေရးထးခငးက ႎငင၏ အ႒ကးအကက မလပေဆာငရဘ ပၝလမနကသာ လပေဆာငရေသာ အေခခဥပေဒမား ရႀတတသည။ ေနာကတဆငဖစေသာ အတညပ လကမႀတေရးထးခငး (Ratification) သည စာခပပၝ အခကအလကမား အားလးက ေလးစားလကနာပၝမညဖစေကာငး သေဘာတလကခသည သေဘာေဆာငသည။ ထသႚ အတညပ လကမႀတေရးထး႓ပးမႀသာ ထႎငင၏ စာခပအဖၾႚဝငႎငငအဖစ လကခေခေဝႎငသည။

အခႚ သေဘာတစာခပမားသည ပငႀာနး႓ပး႓ပးခငး အသကဝငလာခငး (Entry into force) မရႀေပ။ ဥပမာ - အပညပညဆငရာ ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပႎႀင

အပညပညဆငရာ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပတႚက ၁၉၆၆ ခႎႀစတၾင ပငႀာနးခေသာလညး ၁၉၇၆ ခႎႀစေရာကမႀ အသကဝငလာခသည။

အထကတၾင ေဖာပထားသကသႚ အသကဝငလာ႓ပးဖစေသာ စာခပက ႎငငတႎငငက လကမႀတေရးထး႓ပး စာခပအဖၾႚဝငႎငင ဖစလာခငးအား (Accession) ဖစသညဟ ဆသည။ ဥပမာ - ယခအသကဝငေနေသာ ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပက ႎငငတႎငငက ယေနႚ လကမႀတေရးထး လကပၝက ထႎငငသည စာခပက Accession ပလပသညဟ ဆသည။

သေဘာတစာခပမားက လကမႀတေရးထးေသာ အခႚႎငငမားသည စာခပပၝ အခကအလကမား အားလးက မ႕ခငးမခန လးဝလကနာပၝမညဟ သေဘာတ လကမႀတေရးထးခငး မဟတဘ စာခပပၝ အခႚအခကအလကမားက ႕ခငးခကထား႓ပး လကမႀတမထးဘ ေနေလရႀသည။ ၄ငးက ႕ခငးခကထားခငး (Reservation) ဟ ေခသည။ စာခပပၝ အခကအလကမားက ေလးစားလကနာပၝမညဟ သေဘာတညေသာလညး စာခပပၝ အခႚအခကမားက လကနာရန အခကအခရႀပၝသညဟဆကာ ႕ခငးခကထားခငးမးက အမးသမးမားအား နညးမးစဖင ဖႎႀပခၾခားမႁ ပေပာကေရး သေဘာတညခကတၾင အမားဆးေတၾႚရသည။

အခႚႎငငမားကမ စာခပ၏ ေနာကဆကတၾစာခပမား (Protocol) က လကခလကနာရန သေဘာတ လကမႀတေရးထးခငး မရႀက။ စာခပ၏ေနာကဆကတၾ စာခပဆသညမႀာ ပငမစာခပပၝ အခကအလကမား၏ ေနာကဆကတၾ အေကာငးအရာမားပင ဖစသည။ ပငမစာခပက လကမႀတေရးထးေသာလညး ေနာကဆကတၾ စာခပက မဖစမေန လကမႀတေရးထးစရာ မလအပသဖင ေနာကဆကတၾက လကမႀတမေရးထးေသာ ႎငငမားလညး ရႀသည။ အပညပညဆငရာ ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးအခၾငအေရးဆငရာ ဥပေဒ၏ ေနာကဆကတၾစာခပတၾင ပငမစာခပပၝ အခကအလကမားအား ခးေဖာကေသာ ႎငငအေကာငးက လတဥးတေယာကခငးအေနႎႀင စာခပေကာမတထ တငကားႎငသညဟ ေရးသားထားသည။ ႎငငအေတာမားမားက ေနာကဆကတၾစာခပတၾင ပၝဝငေသာ ထအခကက လကနာကငသးရမညက စးရမေသာေကာင ပငမစာခပကသာ လကမႀတေရးထး႓ပး ေနာကဆကတၾစာခပက လကမႀတထးေလမရႀက။ ဥပမာ - အႎၬယႎငငသည အပညပညဆငရာ ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးအခၾငအေရးဆငရာ ပငမစာခပက လကမႀတေရးထးေသာလညး ေနာကဆကတၾစာခပက လကမႀတေရးထးခငးမရႀေပ။

ႎငငတႎငငအား မမတႚသေဘာအေလ႖ာက လႚအခၾငအေရးဆငရာ စာခပမားတၾင လကမႀတေရးထးေစ႓ပး ထစာခပပၝ အခကအလကမားက ေလးစားလကနာေစခငးမႀာ ထစာခပမား၏ အႎႀစသာရဖစသည။ ကလသမဂၢရႀ လႚအခၾငအေရးစာခပ အေတာမားမားတၾင စာခပလကမႀတေရးထးထားေသာ စာခပအဖၾႚဝင ႎငင (Signatory States) မားအေနဖင စာခပပၝ အခကအလကမားအေပတၾင အမႀနတကယ ေလးစားလကနာမႁ ရႀ မရႀက ေစာငကပရနအတၾက စာခပေကာမတမား ရႀသည။ ဥပမာ - ကေလးသငယမား အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပပၝ အခကမားက ေလးစားလကနာပၝမညဟ လကမႀတေရးထး သေဘာတထားေသာ ႎငငမား၏ လပေဆာငမႁက ေစာငကညေဆာင႟ၾကရန ကေလးသငယမားအား အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပေကာမတက တာဝနယရသည။ ထႚအတ အမးသမးမားအား နညးမးစႎႀင ခၾခားဖႎႀပမႁ ပေပာကေရး သေဘာတစာခပပၝ အခကမားက စာခပအဖၾႚဝငႎငငမားက လကနာမႁ ရႀ မရႀအေပ အမးသမးမားအား နညးမးစႎႀင ခၾခားဖႎႀပမႁ ပေပာကေရး သေဘာတစာခပေကာမတက

႒ကးကပေဆာင႟ၾကရသည။ ထစာခပေကာမတမားက အဂလပဘာသာဖင (Treaty-bodies) ဟေခသည။

လႚအခၾငအေရး သေဘာတစာခပမားက ေလးစားလကနာပၝမညဟ လကမႀတေရးထးလကသညႎႀင တ႓ပငနက စာခပအဖၾႚဝငႎငငမားသည ထစာခပပၝ အခကအလကမားအာ မမတႚအေနဖင မညကသႚ ေလးစားတနဖးထား လပေဆာငေနသညက စာခပေကာမတထသႚ မပကမကၾက အစရငခရန တာဝနရႀလာသည။ စာခပအေပ မတည၍ အစရငခရမည ႎႀစကာလအပငးအခား ကၾ ပားမႁရႀသည။ အမားအားဖင စာခပလကမႀတေရးထး႓ပး တႎႀစ သႚမဟတ ႎႀစႎႀစအတၾငး ပထမစာခပက တငသၾငးရ႓ပး ေနာကဆကတၾပစ အစရငခစာမားက သးႎႀစ သႚမဟတ ေလးႎႀစတ႒ကမ ပမႀနတငသၾငးရသည။

အခနး(၅) အမးသမးမားႎႀင လႚအခၾငအေရး

အေမရကနေတာလႀနေရးႎႀင ပငသစေတာလႀနေရးတႚသည လႚအခၾငအေရး သမငးေကာငးတၾင အေရးပၝေသာ အခနးကၸကပၝဝငခေသာလညး

ထေတာလႀနေရးမား ႓ပးဆးခ႓ပး၊ အခနေတာေတာကာကာအထ အမးသမးမား၏ အေခခအခၾငအေရးမားမႀာ ငငးပယခေနရဆဖစေကာငးက သမငးတၾင ေတၾႚရသည။

အမးသမးအခၾငအေရးသမငး အကဥးခပ

အေမရကနလႚအခၾငအေရးေကညာစာတမးတၾင လသားတငးသည ညတညမ႖ ေမၾးဖၾားလာသညဟ ေရးသားထားေသာလညး လသားဟေသာ စကားလးက (Men)အမးသားဟသာ ေရးသားထားခသညကေတၾႚရသည။ ထႚပင မေပးႎငသမားမႀာလညး လဖႃအမးသားမားသာ ဖစသည။ ထႚအတ ပငသစေတာလႀနေရးအတၾငးတၾင အမးသမးေပၝငးစတႚသည အမးသားမားႎႀင လကတၾ၍ ပေဒသရာဇစနစက တၾနးလႀနခေသာလညး ေတာလႀနေရး႓ပးဆး၍ အခနေတာေတာကာသညအထ အမးသမးမား၏ အခၾငအေရးမႀာ ထးခားေပာငးလလာခငး မရႀေပ။ အမးသမးအခၾငအေရး လႁပရႀားမႁသည လႚအခၾငအေရး မးေစခေပးခေသာထေတာလႀနေရး ႎႀစရပ ႓ပး႓ပးခငး စတငႎငခခငးမရႀဘအခနကာလ အနညးငယကာမႀသာ စတငလာခသညက ေတၾႚရသည။

ပငသစေတာလႀနေရးအတၾငးက တက႔ကစၾာ ပၝဝငခေသာ အမးသမးတဥးဖစသည အလမပဒေဂၝ (Olympe de Gouges) သည ပငသစေတာလႀနေရးအတၾငးက ထတပနခေသာ လသားႎႀင ႎငငသားတႚ၏ အခၾငအေရး ေကညာစာတမး (Declaration of the Rights of Man and Citizens) က အတယ၍ အမးသမးမားႎႀင အမးသမးႎငငသားမား အခၾငအေရးေကညာစာတမး(Rights of Women and the Female Citizen) က ေကညာခသည။ သႚေသာ အမးသားမားက အေလးမမဘ လစလႃ႟ႁခကသည။ ပငသစေတာလႀနေရး အ႓ပးတၾင ဖၾႚစညးခေသာ ဥပေဒပ လၿတေတာက ပငႀာနးခေသာ ဥပေဒတၾငလညး အမးသမးမား၏ မေပးပငခၾငက လစလႃ႟ႁခသည။

၁၇၉၂ ခႎႀစတၾငမႀသာ အဂလနႎငငတၾင အမးသမးေရး လႁပရႀားမႁ အယအဆမား စတငလာခသည။ အဂလနႎငငမႀ ေမရဝးစတနးခရပတ ဆသသည အမးသမး အခၾငအေရးအား ကာကၾယေပာဆမႁဟ အမညေပးထားေသာ စာတမးက ၁၇၉၂ ခႎႀစတၾင ထတပနခသည။ ထစာတမးတၾင အမးသမးမား တနးတညတ ရရႀေရးအတၾက အဓက အဟနႚအတားဖစေစေသာ အခကမားမႀာ အမတၾငး အာဏာရႀငမား ရႀေနခငး၊ ႎငငေရးအခၾငအေရးမား၊ ပညာေရး အခၾငအေရးမားႎႀင တနးတ အလပလပကငခငးတႚက ငငးပယထားခငးတႚ ဖစသညဟ ေရးသားထားသည။ အမေထာငဖက ခငပၾနးေယာကားအေပ ဇနးအမးသမးက ေငၾေကးအရ မႀခေနရခငးသည တရားဝင အသအမႀတပထားေသာ ပညတနဆာ သေဘာ သကေရာကသညဟ ထစာတမးတၾင ဆခသည။

အေမရကနႎႀင အဂလနႎငငတႚရႀ အမးသမးမားမေပးခၾင ေတာငးဆတကပၾဝငမႁ မားသည ၁၉ ရာစ အလယေလာကတၾငမႀ ေအာငမငမႁ ရလာခသည။ အေမရကနႎငငတၾင ၁၈၈၈ခႎႀစ၌ ေနရႀငနယ အမးသမးမားမေပးခၾငအဖၾႚက ဖၾႚစညးႎငခသည။ အဂလနႎငငတၾင ၁၈၆၀ ခႎႀစမႀ၁၈၉၀

ခႎႀစအတၾငးတၾင အမးသမးမားအေပ လကေလာမႁမား ေပထၾနးလာခသည။ အဂလန ပၝလမနသည အမေထာငရႀငအမးသမးမား၏ ကယပငပစၤညးဥစၤာ ထမးသမးခၾငႎႀင စးပၾားရႀာခၾင တႚက ဥပေဒဖင အသအမႀတပလာခသည။ တကၺသလမားသႚ အမးသမးေကာငးသမား တကေရာကခၾငရလာသည။ ပညတနဆာဟ သသယရႀခရသ အမးသမးမားကရတပဖၾႚဝငမားက ေဆးစစခၾငဥပေဒက ဖကသမးခသည။ သႚေသာ အမးသမးမာ မေပးခၾငမရရႀေသးေခ။ ၁၈၉၇ခႎႀစ၌ အဂလနႎငငတၾင အမးသမးမား မေပးခၾငသမဂၢက အမးသမးအဖၾႚမား စေပၝငး၍ ဖႚၾစညးႎငခသည။ ပထမပငး၌ ထသမဂၢတၾင ပၝဝငသမားမႀာ အတကတနးလၿာ ေကးရတတ အမးသမးမာသာဖစေသာလညး ေနာကပငးတၾင အလပလပသ အမးသမးေပၝငး ေထာငႎႀငခ၍ ပၝဝငလာသည။ ေနာကပငးတၾင အမးသမးလႁပရႀားမႁမားသည အကမးဖကမႁမား ဆကစပလာခသည။ အမးသမးမားစၾာတႚသည အစးရ၏ အဖမးအဆးခခရသည။ ၁၉၁၃ခႎႀစတၾင အမလဝကဒငးေဒဗဆငသည အဂလနဘရငစးေသာ မငးေရႀႚတၾင လအပ၍ အသကအေသခ႓ပးအမးသမးအခၾငအေရးအတၾက အသကေပးခသည။ ပထမကမာစစအတၾငး အမးသမးအခၾငအေရး လႁပရႀားမႁ အငအားနညးသၾားေသာလညးေပာကကၾယသၾားခငးမရႀေပ။ ေနာကဆး ၁၉၁၈ခႎႀစ ေရာကမႀ အဂလနႎငငတၾင အမးသမးမားမေပးခၾငက ခၾင ပခသည။ ပထမပငးတၾင အမးသမးမား မေပးခၾင အသကအပငးအခားက အသက (၃၀) ႎႀစသတမႀတထားခ ႓ပး(၁၀)ႎႀစကာခ႓ပး ေနာကပငးမႀ အမးသားမားႎႀငတနးတ အသကသတမႀတေပး ခသည။ ပထမကမာစစအ႓ပးတၾင အမးသမးမားမေပးခၾငကအသအမႀတပေသာ ႎငငမားမားပားလာခသည။ အမးသမးအခၾငအေရး လႁပရႀားမႁသညမေပးခၾင ရရႀေရးမႀအခားႎငငေရး၊ စးပၾားေရး၊ဥပေဒေရးနယပယမားတၾင အမးသားမားႎႀင တနးတရရႀေရးဆသႚေတာငးဆလာခကသည။

ဒတယကမာစစႎႀင ဖကဆစစနစက ဆနႚကငရာတၾင အမးသမးထသည အငတကအားတက ပၝဝငခသည။ ဒတယကမာစစ႓ပးတၾငတၾင အမးသမးမားအဖႚ ပနလညထေထာငေရး လပငနးမား လပကငရငး အလပ႟ႁပခကသည။ ၁၉၆၀ခႎႀစ ဝနးကငမားတၾင အမးသမးမားသည ပငပလပငနးခၾငမား၌ ဝငေရာကလပကငခရကသည။ ယခငက အမးသမးမားႎႀင မအပစပဟ သတမႀတထားေသာ လပငနးမား၌ပင အမးသမးမား ဝငေရာကလပကငခကရသည။ အစးရမားကလညး တငးပညပနလညထေထာငေရးတၾင အမးသမးမား အငတကအားတက ပၝဝငလာေစရန ေနႚကေလးထနးေကာငးမားဖၾင၍ ကညေပးသည။ သႚေသာ အခနကာလာေသာအခၝ အမးသမးမား၏ အဆငအတနးသည ယခငကမာစစ မတငမက အဆငသႚ ပနလညေရာကရႀသၾားမည အဖစသႚ ေရာကခသည။ အေမရကနႎငငတၾင အမးသမးမားအေပ အလပခၾ ခားမႁသည အဓကပနာ ဖစလာသည။ သႚေသာ လမးေရးခၾခားမႁႎႀင ဗယကနမစစ ဆနႚကငေရးလႁပရႀားမႁမားတၾင အမးသမးမား ပၝဝငလႁပရႀားမႁ အားေကာငးလာသညက ေတၾႚသည။

၁၉၇၀ခႎႀစ ဝနးကငတၾင အမးသမးမား၏ ေတာငးဆသသည ႎငငေရးႎႀင စးပၾားေရးတႚတၾင တနးတညမ႖မႁရႀေရး ေ႔ကးေကာသထက ပမလာခသည။ အမးသမးမား၏ အယအဆမားတၾင အမးသားမားက အရာရာတၾင သတႚစတတငးက တငးတာ၍ အမးသမးမားဘဝက သတမႀတေပးထားသညဟေသာ အယအဆထၾနးကားခသည။ “အမးသမးလႁပရႀားမႁသမငးက အမးသားမားက ေရးသားခသည။ အေမရကနႎငငတၾင နဂ႟းလမပနာမရႀ၊ လဖႃမားအတၾက ပနာရႀသညဟ ဆသကသႚ အမးသမးမားတၾင ပနာလးဝမရႀ၊ အမးသမးမား လႁပရႀားေတာငးဆေနမႁေကာငသာ အမးသားမားမႀာ ပနာက ရငဆငေနကရသည”ဟ ယဆေသာ

အမးသားမားစၾာရႀေနသည။ “အမးသားမာသည အမးသမးတႚ၏ ကကမာတႚက ၄ငးတႚ၏ လကထတၾင ဆတကငထားရင အမးသမးမာ၏ ဆႎၬက အေလးမထားဘ သတႚစတသေဘာအတငး၊ သတႚ၏ စးရမစတမားႎႀင လအပခကမား၏ ေစေဆာမႁအတငး မညသႚ ဖစသငသညက ဆးဖတခကသည”ဟ ပငသစအမးသမး ဆငမၾနဒေဘာဗာက “ဒတယလင”ဟေသာ စာအပတၾင ေရးသားခသည။ အမးသမးအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁဟ သတမႀတရာတၾင အမေထာငစအတၾငး၊ လပငနးခၾငအတၾငးႎႀင လႚအသငးအဝငးဘဝ အတၾငးအမးသမးမားအေပ ဖႎႀပမႁ အမတထတမႁမား ပၝဝငသညဟ ဆခကသည။ ထႚအတၾက အမးသမးမားႎႀင အမးသားမား၏ စတထားမား ေပာငးလရန လအပေကာငး ယဆလာခကသည။ ထသႚ အယအဆသည ဥေရာပႎႀင ေမာကအေမရကတကတႚတၾင သာမဟတ ကမာအႎႀႚအပားသႚပင ပႚႎႀႚလာခသည။

အာရႀတက၏ ကလနဆနႚကငေရးလႁပရႀားမႁမားႎႀင ၁၉ရာစႎႀင ၂၀ရာစေခတမားအတၾငး ဖစပၾားခေသာ လမႁေပာငးလေရး လႁပရႀားမႁမားတၾင အမးသမးအခၾငအေရး လႁပရႀားသမားသည အာရႀေဒသရႀ အမးသမးအခၾငအေရး လႁပရႀားမႁမားသည ကလနဆနႚကငေရး လႁပရႀားမႁ႒ကးတၾင ကငသးခေသာ နညးလမး (၃)ခေကာင ဖစပၾားခရသညဟ အမးသမး သေတသ ကမာရဂာယာဝၝဒနာ (Kumari Jayawardena) က ဆပၝသည။ ကမာရက ပထမအခကမႀာ လႚအသငးအဝငးတခလးက ေခတမလာေအာင အတၾငးသေဘာက ပပငေပာငးလခငး၊ ဒတယအခကမႀာ အတၾငးသေဘာပငး ပပငေပာငးလရာတၾင အဟနႚအတားဖစေစေသာ အခကမားက ဖကဆးခငးႎႀင တတယအခကမႀာ ပညသတႚက ႎငငခစစတမား ထကသနေစရန စညး႟း လႁႚေဆာေပးခငးဖစသည ဟ ဆပၝသည။ ပထမအခကဖစသည လမႁအသငးအဝငးက ေခတမေအာင အတၾငးသေဘာပငး ပပငခငးသည ေခတမတးတကေသာ အမးသမးမား ေမၾးထတေပးရနအတၾက ပညာေရးႎႀင အခားေသာ လၾတလပခၾငမားက ခၾငပခငးဖင အမးသမးမား အဆငအတနး တးတကလာေစရန မားစၾာအေထာကအက ပခသည။ ႎငငခစ စတဓာတမားတးတကေစေရးအတၾက လပေဆာငရာတၾငလညး အမးသမးမား၏ အခနးကၸက ကယကယပနႚပနႚ အသးခရသဖင အမးသမးမား၏ ဘဝတးတကလာခသညဟ ဆပၝသည။ ဤသႚဖင အာရႀေဒသ ႎငငေရး လႁပရႀားမႁမားတၾင အမးသမးမားသည အေရးပၝေသာ အခနးကၸက ပၝဝငခသညဟ ကမာရက ေကာကခကခေသးာလညး အမးသားမား ဥးေဆာငေသာ ပတဝနးကငအတၾငးတၾငသာ ကငလညခရသညဟ သမက ေထာက ပသည။ အာရႀရႀ အမးသမးလႁပရႀားမႁမားသည ၄ငးထကပမ႒ကးမားေသာ ႎငငေရး လႁပရႀားမႁမားေအာကတၾင တမမပခရသညဟ သမကဆသည။ ဥပမာ- အႎၬယႎငင၏ ႎငငေရး လႁပရႀားမႁတၾင အႎၬယအမးသမးတႚ တက႔ကစၾာ ပၝဝငခသည။ ႎငငေရးလႁပရႀားမႁ႒ကးတခအေနႎႀင သသာထငရႀားေသာ ေပာငးလမႁရပက ေဖေဆာငႎငခေသာလညး တက႔ကစၾာ ပၝဝငခေသာ အမးသမးမားမႀာ လမႁဘဝေဘာငႎႀငအမေထာငစ စညးမဥးေဘာငတႚမႀ ႟နးမထၾကသာဘ ရႀခသည။ အမးသမးအခၾငအေရးအတၾက တကပၾဝငေသာ အမးသမးတႚ၏ စတဓာတႎႀင ဆႎၬမားမႀာ ႎငငလၾတေမာကေရးလႁပရႀားမႁအတၾငးတၾင ေပၝကဖၾားလာႎငခၾင မရႀေတာေခ။ အမးသမးမား သးသနႚဖၾႚစညးထား႓ပး အမးသမးအခၾငအေရးအတၾက တကပၾဝငမည အမးသမးအဖၾႚမားလညး ထၾနးကားလာခခငးမရႀဘ အမးသမးမား၏ ခၾနအားႎႀင စၾမးပကားမားသည ႎငငလၾတေမာကေရးတကပၾ ေအာငမငေရး ရညမႀနးခကေအာကတၾင တမမပသၾားခရသည။ ထအခကမားေကာင လၾတလပေရး ရ႓ပးသညေနာကတၾင အမးသမးအခၾငအေရး လႁပရႀားမႁမား အရႀနအဟန ေႎႀးသၾားခရသည။ ႎငငလၾတေမာကေရးတကပၾအတၾငး အမးသမးမားက အသးခေရႀႚတနးတငခေသာ အမးသား ႎငငေရး

သမားမားသည လၾတလပေရးရသညႎႀင အမးသမးမားက သတႚ၏ ေနရာေဟာငးမားဆသႚ ပနလည ပႚေဆာငလကသညဟ သေတသ ကမာရက ေကာကခကခပထားသည။

အမးသမးအခၾငအေရးလႁပရႀားမႁ သမငးတစေလာကက သးသပကညပၝက ကစၤအရာရာက ဥးေဆာငဆးဖတသမား ေ႟ၾးခယရာတၾင အမးသားမားကသာ အဓက ေ႟ၾးခယက႓ပး ၄ငးတႚ ဆးဖတထားသညတႚကလညး ၄ငးတႚဖာသာ အေကာငအထညကသည။ ထကသႚ ႎငငႎႀင ႎငငတကာ အဖၾႚအစညးမားတၾင အမးသားမားကသာ ကာလကာရႀညစၾာ အာဏာဆတကငထားေသာေကာင အခၾငအေရး ေတာေတာမားမားမႀာ အမးသားမားအတၾကသာ ဖစေန႓ပး ဥပေဒအေတာမားမားမႀာလညး အမးသားမားအကးက ကာကၾယေပးေနေသာ ဥပေဒမား ဖစေနသည။

လႚအခၾငအေရး ထၾနးကားလာမႁအေပ ေလလာသမား၊ လႚအခၾငအေရးလႁပရႀားသမား သညပင သမငးေကာငးအရ လႚအခၾငအေရး အယအဆမား တးတကေပာငးလလာမႁကသာ သတပခက႓ပး အမးသမးမား၏ တကပၾဝငမႁက အေလးေပးေလလာရန ေမေလာခကသည။ လႚအခၾငအေရးတးတကလာမႁဖစစဥတၾင အေရးပၝေသာကာလ႒ကး (၃)ခ ရႀသညဟ သေတသမားက ဆထားခသည။ ထကာလမားမႀာ ပငသစေတာလႀနေရး၊ ဆရႀယလစေတာလႀနေရး ကလနခပ႓ငမးေရး ကာလတႚဖစသည။ သႚေသာ ထကာလ (၃) ခစလးတၾင ပၝဝငတကပၾဝငခေသာ အမးသမးမား၏ အခနးကၸမားမႀာ ေမႀးမႀနခ႓ပး အမးသမးမား၏ ေတာငးဆသတႚမႀာလညး လစလႃ႟ႁခခရသည။

မားမကာမ ကာလအခနအထ လႚအခၾငအေရးတကပၾဝငေနသတႚသည ၄ငးတႚ၏ ေဆၾးေႎၾးခကမားတၾင အမးသမးအခၾငအေရးမားက ထညသၾငးစဥးစားခခငး မရႀေပ။ အမးသမးမား အကမးဖကမႁက လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁအဖစ သတမႀတခ႓ပး ႎငငတကာ အေလးေပးလပေဆာငကရမညကစၤတရပအဖစ ယဆခပသညမႀာ မကာလႀေသးေခ။

၁၉၉၃ ခႎႀစ ဗယငနာ႓မႚတၾင ကငးပေသာ ကလသမဂၢလႚအခၾငအေရး ညလာခ၏ ေနာကပငးတၾငမႀ အဖၾႚဝငႎငငမားသည အမးသမးမား တနးတညမ႖ေရးႎႀင အခၾငအေရးတႚက ဥးစားေပးလပေဆာငရမညဟေသာ ရညမႀနးခကလပငနးစဥမား ခမႀတႎငခသည။ သႚေသာ ယေနႚတငေအာင အမးသမးမားႎႀင ဆငေသာ ႎငငတကာ စာခပမားကသေဘာတလကမႀတေရးထးရာတၾငလညး ႎငငအမားအပားသညတာဝနယရမႁ နညးပၝးေစရနအတၾက႕ခငးခကမား ထား႓ပးမႀ လကမႀတေရးထးေလရႀေနလကပငဖစသည။ ထအခကက ကည၍အမးသမးမား၏ အခၾငအေရးက ကာကၾယေစာငေရႀာကလေသာ ႎငငေရးႎႀင လမႁေရးအမငမား နညးပၝးေနေသးေကာငး ထငရႀားစၾာ ေဖာပေနသည။

လႚအခၾငအေရးသည တကမာလးႎႀင သကဆင၍ခၾခား၍မရဟ အဓပၯာယဖၾငဆထားေသာလညး အမးသမးအခၾငအေရးမားသည လႚအခၾငအေရးမားဖစသည (Women Rights are Human Rights) ဟေသာ အယအဆက အပညအဝ လကခရန ေႎႀးေကၾးေနလကရႀေသးသည။ အမးသမးအခၾငအေရးမားသည ဒတယတနးစား အခၾငအေရးမားသာ ဖစသညဟ အမားက လကခေနလကပငရႀသည။ လႚအခၾငအေရးက တက႔ကစၾာ လႁပရႀားေနသမားထတၾငပင အမးသမးမားအခၾငအေရးႎႀင အမးသမးမားပၝဝငႎငမႁတႚက အပညအဝ လကမခဘငငးပယေနလကရႀသည။ လႚအခၾငအေရးဆငရာ ေရးသားခကမား၊ အဖၾႚအစညးမား၊ ဥပေဒမား၊ ကငထးမားတၾင အမးသမးမား၏ အခၾငအေရးက ပညဝစၾာ မေတၾႚရေပ။ အသားအေရာင၊

ဇာတ၊ အလၿာ၊လမးႎႀင လနညးစ ခၾခားခေနရေသာသမားထတၾင ပၝဝငေနကေသာ အမးသမးမားသညထသႚေသာ အေကာငးမားေကာင ခၾခားခေနသညအပင အမးသမးဖစေနသည အခကေကာင ထပမ၍ဖႎႀပခေနရသည ဟေသာအခကက ေမေလာေနေလရႀသည။

ယေနႚအမးသမးမားသည လငကၾပားမႁေကာင ခၾခားဆကဆမႁ (Gender-based Discrimination) မးက လႚအခၾငအေရးခးေဖာကမႁအဖစသတမႀတ၍ ထသႚ ခၾခားမႁမား ခပ႓ငမးေစရနေတာငးဆတကပၾဝငလ႖ကရႀသည။ အမးသမးမားအား စနစတက ႎႀပစကညႀဥးပနးမႁက ညႀဥးပနးႎႀပစကမႁ ပစတခအဖစ အသအမႀတပရန၊ အမးသမးမားအား အတငးအကပ ပညတနဆာအဖစေစခငးခငးက က႗နပမႁ ပစတခအဖစ အသအမႀတပရန၊ မဒနးကင ခငးက လငအကမးဖကမႁ ပစတခအဖစ အသအမႀတပရန၊ အမးသမးမားအား အကမးဖကဆကဆခငးက လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁအဖစ အသအမႀတပရန၊ သတႚသမးအားယဇပေဇာ ခငးဟေသာ လႚအခၾငအေရးခးေဖာကမႁကဆနႚကငတကပၾဝငရန၊ အမးသမးအဂၝဇာတအား သငးကၾကခငး ပေပာကေစရန၊ အမးသမးမားအေပ မညမ႖ေသာ ေထာငဒဏစရငခငးက ဆနႚကငရန ႒ကးပမးေဆာင႟ၾကလကရႀသည။

အမးသမးအခၾငအေရးမားအား တးတကမငမားလာေအာင လပေဆာငႎငရနအတၾက ကလသမဂၢ႒ကးမႀႃး၍ကမာအမးသမးညလာခမားက ကငးပခသညမႀာ ေလး႒ကမရႀ႓ပဖစသည။ ပထမဆးအ႒ကမညလာခက မကၺစကႎငင၊ မကၺစကစးတး႓မႚတၾင၁၉၇၅ခႎႀစ ဇၾနလ(၁၉)ရကမႀ ဇလငလ(၂)ႎႀစရကေနႚအထ ကငးပခသည။ ဒတယအ႒ကမညလာခက ဒနးမတႎငင ကပငဟန႓မႚတၾင ၁၉၈၀ခႎႀစ ဇလင (၂၄)ရကမႀ(၃၀)ရကေနႚအထကငးပခသည။ ၁၉၈၅ခႎႀစ ဇလငလ(၁၅)ရကမႀ (၂၆)ရကေနႚတၾငတတယအ႒ကမ ကမာအမးသမးညလာခကကငညာႎငင န႟ႁဘ႓မႚတၾင ကငးပခသည။ ထတတယအ႒ကမညလာခတၾင ဘဝအစတအပငးအားလးတႚတၾင အမးသမးမားႎႀင အမးသားမား စစမႀနစၾာ တနးတညမ႖ေရးႎႀင အမးသမးမားအား ခၾခားဖႎႀပမႁအားလးခပ႓ငမး ပေပာကေရးတႚ ေအာငမငေအာင လပေဆာငကရန တကတၾနးႎးေဆာထားခသည။ ၁၉၉၃ခႎႀစတၾင ကငးပခေသာ ဗယငနာ ေကညာစာတမးတၾငလညး ကလသမဂၢ၏ လႚအခၾငအေရး ယႎၨယားအတၾငး အမးသမးမား၏အခၾငအေရးက ပမတးတကပၝဝငေအာင လပေဆာငကရနတကတၾနးထားသည။

စတတၪအ႒ကမကမာအမးသမးညလာခက ၁၉၉၅ခႎႀစ စကတငဘာလ (၄)ရကမႀ (၁၅)ရကအထ တ႟တႎငင ဘဂငး႓မႚတၾင ကငးပခပနသည။ ထဘဂငးကလသမဂၢ အမးသမးညလာခ႒ကးသည အမးသမးအခၾငအေရးမားသည လႚအခၾငအေရးမားဖစသည ဟေသာ ေ႔ကးေကာသမားႎႀငအတ သမငးတၾင ရစခသည။ ထညလာခ႒ကးမႀ အမးသမးအခၾငအေရးမားႎႀင ပတသကေသာ ဘကငးေကညာခကစာတမးႎႀင ေရႀႚလပငနးစဥမားက ထတ ပနပငႀာနးႎငခသည။ အမးသမးအခၾငအေရးမားက ကာကၾယေစာငေရႀာကခငးႎႀင အမးသမးမားဘဝ တးတကမငမားေအာင လပေဆာင ခငးတႚတၾင သကဆငရာအစးရမားတၾငလညး တာဝနရႀေကာငး ထေကညာစာတမးတၾင ေဖာပထားသည။ ခမႀတထားေသာ ေရႀႚလပငနးစဥမားက ေအာငမငေအာင အေကာငအထည လပေဆာငရနမႀာ အစးရတငး၏ တာဝန ဖစသညဟ ေရႀႚလပငနးစဥထတၾင ေရးသားထားသည။ လပငနးစဥတၾင ေအာကပၝအခကမားက အေလးေပးေဆာင႟ၾက၍ အမးသမးမားဘဝ တးတကေရးက အေကာငအထညေဖာရန ဆထားသည။ ၄ငးတႚမႀာ- အမးသမးမာႎႀင ဆငးရငတမၾတမႁ၊ အမးသမးမား၏ ပညာေရးႎႀင ေလကငပးေထာငေရး၊ အမးသမးမားႎႀင ကနးမာေရး အမးသမးမားအား အကမးဖက ခငး၊ အမးသမးမားႎႀင လကနကကငပဋပကၡ၊ အမးသမးမားႎႀင

စးပၾားေရး၊ အမးသမးမားႎႀင ဆးဖတခကခႎငေသာ အဆငအတနး၊အမးသမးမား တးတကမငမားေရးအတၾကအေခခအေဆာကအအ၊ အမးသမးမား၏ လႚအခၾငအေရး၊ အမးသမးမားႎႀင သတငးငႀာန၊ အမးသမးမားႎႀင သဘာဝပတဝနးကင၊ အမးသမးငယမား၏ အေရးတႚဖစသည။

ကလသမဂၢတၾင အမးသမးမား အခၾငအေရးႎႀင ပတသက၍ အမးသမးမားအား နညးမးစႎႀင ခၾခားမႁမားပေပာကေရး သေဘာတစာခပႎႀင ၄ငး၏စာခပေကာမတ၊ အမသမးမားအား အကမးဖကမႁဆငရာ အထးစစမးစစေဆး ေရးအရာရႀ (Special Rapporteur on Violence Against Women) တႚမႀာ ထငရႀားသည။ (အမးသမးမားအား နညးမးစႎႀင ခၾခားမႁ ပေပာကေရး သေဘာတစာခပႎႀင ၄ငး၏ စာခပေကာမတအေကာငးအကယက အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ဥပေဒမား အခနးတၾင ကညပၝ။)

အမးသမးမားအား နညးမးစႎႀင ခၾခားမႁပေပာကေရး သေဘာတစာခပႎႀင ၄ငး၏ စာခပေကာမတတႚသည အမးသမးမားအား နညးမးစႎႀင ခၾခားမႁမား ပေပာကေရးႎႀင ကလသမဂၢ ပဋညာဥတၾင ပငႀာနးထားေသာ အမးသားမားႎႀင အမးသမး တနးတညတရႀေစေရးတႚအတၾက ရည႟ၾယဖၾႚစညးထားခငးဖစသည။

အမးသမးမားအေပအကမးဖကခငး

အမးသမးမားအား အကမးဖကမႁကသမငးစဥတေလာကလးတၾင မႀတတမးမတငခဘ တမမပေနခကရသည။ အမးသမးမားအား အကမးဖကမႁက မကာေသးမကမႀ စတင၍ ကယကယေလာငေလာငေပာဆလာခက႓ပး ယခတင အခႚအစးရမားက အေရးယေဆာင႟ၾကတားဆးမႁမား မလပေဆာငကေသးပၝ။ အမးသမးမားအား အကမးဖကမႁသည အမးသမးမား၏ အခၾငအေရးက ခးေဖာကမႁဖစသည ဟေသာ အယအဆက အစးရတခႚက လကမခကေသးပၝ။ အမးသမးမားအေပ အကမးဖကခငးသည လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁ တခဖစသညဟေသာ အယအဆသည ႓ပးခသညဆယစႎႀစ အတၾငးမႀစ၍ ကယကယေလာငေလာင ေပထၾကလာခသည။

အမးသမးမားအား အကမးဖကခငးဆသညမႀာ

“အမးသမးမားအာ စတပငးဆငရာအရဖစေစ၊ လငပငးဆငရာအရဖစေစ၊ ႟ပပငးဆငရာအရဖစေစ အႎၨရာယဖစေစေသာ၊ အတနာတရ ခစားေစေသာ၊ ခစားေစရမညဟ၍႓ခမးေခာကမႁမားအပၝအဝင ေခာကလႀနႚသမးသၾငးမႁမား၊ ၄ငးတႚ၏ လၾတလပမႁမားအား မတရားဖယရႀားခငးမားဖစေစမ၊ ထသႚဖစေစႎငေလာကေသာ အပအမမားအားလး”

ဟ၍ ၁၉၉၃ ခႎႀစဒဇငဘာလတၾင ကငးပခေသာ ကလသမဂၢအေထၾေထၾညလာခ၏ အမးသမးမားအား အကမးဖကမႁပေပာကေရး ေကညာစာတမးတၾင အဓပၯာယဖၾငထားသည။ တနညးအားဖငဆေသာ အမးသမးမားႎႀင အမးသားမားအကား အမးသမးမားအေပ တဆငနမေသာ အမငေကာင ေပေပၝကလာရေသာ မညမ႖သည အကမးဖကမႁက ဆလသည။

၁၉၉၃ ခႎႀစ ကလသမဂၢကမာလႚအခၾငအေရး ညလာခတၾင ထကစၤႎႀငပတသက၍ ကယကယပနႚပနႚေဆၾးေႎၾးခက႓ပး အမးသမးမားအား အမေထာငအတၾငးႎႀင ပငပတႚတၾင အကမးဖကမႁက ကာကၾယရနတငပခသည။ အမးသမးမားအေပ အကမးဖကခငးဆငရာ ေကညာစာတမးက ၁၉၉၃ ခႎႀစ၊ ဒဇငဘာလ (၂၀)ရကေနႚတၾင ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခက ထတပနေကညာခသည။ ၁၉၉၄ခႎႀစ မတလတၾင အမးသမးမားအေပ အကမးဖကမႁဆငရာ အထးစစမး စစေဆးေရး အရာရႀက ပထမဥးဆးအ႒ကမ ခနႚအပခသည။ ထစစမးစစေဆးေရး အရာရႀအား အမးသမးမားအေပ အကမးဖကခငး၏ အေကာငးရငးမားႎႀင အကးဆကမားေလလာေဖာထတရန တာဝနလပပငခၾင အပညအဝေပးခသည။ အမးသမးမားသည အဘယေကာင အကမးဖကခေနရသညက အထးစစမးစစေဆးေရး အရာရႀက သမ၏ အစရငခစာတၾင ေအာကပၝအတငးဆထားသည။

“အမးသမးမားသည သမတႚ၏ လငေကာင အဓမကငခရခငး၊ လငအဂၝအား ဖကဆးခငး၊ စသညတႚႎႀင ရငဆငရသည။ အမးသားးမားႎႀင ဆကသၾယေနမႁေကာင အမတၾငးရႀ မသားစအတၾငး အကမးဖကခငး၊ ဇနးအားသတဖတခငး စသညတႚႎႀင ရငဆငရသည။ လမးတမး သႚမဟတ အပစတစဝငဖစေသာေကာင အဓမကငခရခငး၊ လမးစမားအားဖႎႀပရာတၾင အဓမကငခရခငးမားက ရငဆငရသည။

မသားစအတၾငးတၾင အမးသမးဖစရခငးေကာင႟ကႎႀကခငး၊ လငအရ ေစာကားခရခငး အခၾငအေရးမား ငငးပယ ခရခငး၊ အလမတဘ မမခငပၾနးက လငဆကဆခငး စသညတႚက ႒ကေတၾႚရသည။ လမႁအသငးအဝငးတၾငလညး အဓမကငခရခငး၊ ေရာငးဝယခရခငး၊ အဓမပညတနဆာအဖစ ေစခငးရခငးတႚက ရငဆငရသည။ ႎငငအတၾငးတၾငလညး အကဥးေထာငအတၾငး အဓမကငခရခငးမား၊ အမးသမးမားအား ဖႎႀပေသာ ဥပေဒမားႎႀင ရငဆငရခငးမားက ႒ကေတၾႚသည”ဟ ဆထားသည။

အမးသမးမားအေပ အကမးဖကမႁသည အမးသမးမားအား လငပငးဆငရာ ကၾပားမႁအရ ခၾခားသတမႀတခငးေကာင ဖစေပလာေသာ အေကာငးအရာတခပငဖစသည။ အကမးဖကမႁသည ပသၸာနမးစဖင ေနရာတငး၊ ႎငငတငးတၾင ေတၾႚမငဖစဖၾားလကရႀသည။ လကခကငသးေနေသာအမးသမး မားအေပ ဖႎႀပသည ယဥေကးမႁအစဥလာအခႚ၊ ဘာသာေရးကငစဥ အခႚႎႀငဥပေဒအခႚတႚအပင ဖဝၝဒ႒ကးစးလၿမးမးေနေသာ ပတဝနးကငႎႀင ႎငငေရးအေခအေနတခႚက အမးသမးမားအေပ ဖႎႀပမႁက တၾနးအားေပးေနသည။

အမးသမးမားအား အကမးဖကမႁက (၁)အမတၾငးအကမးဖကမႁ (၂)ပတဝနးကငအတၾငး အကမးဖကမႁႎႀင ႎငငေတာအစးရ အကမးဖကမႁ၊ လစလႃ႟ႁမႁဟ၍ သးမးခၾခားႎငသည။ အမတၾငးအာကမးဖကခငးတၾင ရပပငးစတပငးဆငရာ အကမးဖက႟ကႎႀကခငးအပင စတပငးဆငရာ အကမးဖကခငးႎႀင ဆႎၬမပၝဘ လငဆကဆခငးတႚ အ႒ကးဝငသည။ ထသႚ အကမးဖက ခငးေကာင ပတဝနးကငက အေကာငးမငေသာ စတမားေလာပၝးလာ႓ပး စတဒကၡခစားေစသည။ စတဓာတကဆငးမႁမားဖစေပလာ႓ပး စတပငးဆငရာ ေဝဒနာမား ခစားလာေစတတသည။ အမေထာငေရးအတၾကလညး မေကာငးေသာ အလားအလာမားဖစသည အမေထာငကၾမႁသႚမဟတ အမေထာငေရး ေဖာကပနမႁမား ဖစေပလာေစႎငသည။ အထးသဖင ရငေသၾးရႀေသာ မသားစမားတၾင ကေလးမားအတၾက ပမထခကနစနာေစမႁမား ဖစေစႎငသည။ ကေလးဘဝမႀာတၾင စတပငးဆငရာ

ဒဏရာမားဖစေစ႓ပး မဘမား၏ ေႎၾးေထၾးမႁ၊ သာယာကညႎးမႁတႚ မရရႀသဖင အာငယမႁမား၊ ယကညမႁ နညးပၝးမႁမားဖင ဘဝက ဖတသနးလာခရသည။ ထမ႖မက အကမးဖကမႁ သသရာက ဆကလကတၾနးအားေပးရာသႚ ေရာကေစႎငသည။ သေတသနေတၾႚရႀခကမားအရ အကမးဖကမႁက ကႃးလၾနေသာအမးသားမား၏ ၇၀ ရာခငႎႁနးသည ငယစဥက မဘမား၏ အကမးဖကမႁက ရငဆင႒ကေတၾႚဘးသမားဖစေကာငး ေတၾႚရသည။ မမတႚ မနမာယဥေကးမႁအပၝအဝင ယဥေကးမႁအခႚတႚတၾင အမတၾငးပနာမား၊ လငမယားကား ပနာမားက ဝငေရာကစၾကဖကရန မသငဟေသာ အယအဆဖင ထသႚပနာဖစလာပၝက ဝငေရာကေပာဆ ဖနေဖေလမရႀကေခ။ သႚေသာ အခႚႎငငမားတၾင ထသႚ အမတၾငးအကမးဖကမႁက ရငဆင႒ကေတၾႚရပၝက ကညေဆာင႟ၾကေပးသည အဖၾႚမားဖၾႚစညးေပေပၝကလာ႓ပဖစသည။ ထႚပင အ႒ကဥာဏေပးသညအဖၾႚမား၊ စတဖစးမႁ ေလာပၝးေရးအတၾက ေဆာင႟ၾကေပးသည အဖၾႚမား၊ အေရးေပခလႁရာ ေနရာမားဖၾငလႀစသည အဖၾႚမားလညး ေပေပၝကလာ လကရႀသည။ သကဆငရာသႚ တငကားႎငေကာငး အသပညာေပး လပငနးမား အထးလပေဆာငလကရႀေသာလညး အမးသမးမား၏တငကားမႁမႀာ နညးပၝးေနလက ရႀေသးသည။

မနမာႎငငတၾင အမးသမးမားအား အမတၾငးအကမးဖကမႁႎႀင ပတသကေသာ အသပညာေပးမႁ အားနညးခငး၊ ၄ငးပနာက မငသာေအာင လပေဆာငေပးသည ပညာေပးမႁနညးပၝးခငး၊ ထအကမးဖကမႁက ပနာအဖစ လကခနားလညထားမႁ နညးပၝးေနခငး၊ ပနာအားရငဖၾငဖၾင ေပာရန မဝမရဖစေနကခငးတႚေကာင ထပနာက ေဖရႀငးရနအတၾက အဓကအခကအခမား ရႀေနေသးလကရႀသည။

ပတဝနးကငအတၾငး အကမးဖကမႁဆသညမႀာ မမတႚေနထငသည ပတဝနးကငေနရာမားတၾင ဖစေပတတေသာ အကမးဖကမႁမားက ဆလခငးဖစသည။ မမတႚ ပတဝနးကငတၾင ဖစေပေနေသာ အမးသမးမားအေပ အကမးဖကမႁမားက လႚအဖၾႚအစညးမားအတၾငး အမးသမးမားအား အဆငနမ လသားမားအဖစ မငေနေကာငး သကေသပေနသည။ ထအမငမားက အမးသမးမားက ေစာကားစရာ ပစမႀတထားေသာ အေခအေနမး ဖနတးေပးေနပနသည။ ထသႚ ပတဝနးကငက အမးသမးမားအေပ ေစာကားမႁမးက ႎငငေတာက မမတႚ ကႃးလၾနေသာ အမႁမဟတေသာေကာင မမတႚႎႀင မသကဆငဟ၍ မကကၾယပတတကသည။

မားေသာအားဖင အမးသမးမားမႀာ ႟ပပငးဆငရာအရ ေႎႀာငယႀကခရခငး၊ အေစာကားအဖကဆးခရခငး၊ အတငးအကပ လငပငးေစာကားခရခငး၊ အတငးအကပ လကထပထမးမားေစခငး၊ အတငးအကပ ကယဝနေဆာင ကယဝနဖကခေစခငး၊ အစအစဥတက မဟတဘ သားေကာဖတေစခငး၊ မနးကေလးရငေသၾးမားက ေမၾးဖၾားလာစဥႎႀင ကယဝနေဆာငခနအတၾငး သတပစခငး၊ အမးသမးမား တနးတကနးစာေရးေစာငေရႀာကမႁ ခပငခၾင မရႀ ခငး၊ အမးသားတဥးအား လကထပရနအတၾက မဂလာေကးေပးေဆာငရခငး၊ လငပငးဆငရာ က႗နပခငး၊ လကနကးခငး၊ အတငးအကပ ပညတနဆာ အဖစသၾပသၾငးခငး၊ အတငးအကပလပအားေစခငးခငးစသညတႚသည ပတဝနးကငတၾင ႒ကေတၾႚရေသာ အမးသမးမားအား အကမးဖကမႁမားထမႀ ထငရႀားေသာ အဖစမား ပငဖစသည။

ထသႚ အမးသမးအေပ အကမးဖကဆကဆမႁမား ဆကလကဖစပၾားေနရခငး အေကာငးမားမႀာ အမးသမးမားအေရးအား အမးသမးမားကယတင သမငသေဘာေပၝကလာေစရနႎႀင

အမးသားမာကပၝ နားလညလာ႓ပး ပးေပၝငးပၝဝငလာေစရန လပေဆာငမႁတႚမႀာ အလၾနအားနညးေနေသးေသာေကာင လညးေကာငး၊ ႎငငအစးရမားကေန၍ အေကာငအထညေဖာေပးရနက စတဝငစားမႁအားနညးေနေသးေသာေကာင လညးေကာငး၊ အမးသမးမာ လပကငခၾငရေအာင အေခအေနမေပးေသာေကာငဖစသည။ ထသႚ ကႃးလၾနမႁမားအတၾက အပစရႀသမႀာ ကႃးလၾနသဖစေသာလညးထအဖစအပကမား ေလာနညးခပ႓ငမးေအာင လပေဆာငရနတာဝနရႀသမႀာ သကဆငရာအစးရ၏ တာဝနပငဖစသည။ သကဆငရာအစးရ အေနဖင ထသႚ အကမးဖကေစာကားမႁမားက ကာကၾယႎငရနအတၾက တရားဥပေဒမားပငႀာနး၍ လအပသလ ကာကၾယအေရးယမႁမား လပေဆာငရန လအပသလ ထပနာမားက ကငတၾယေဖရႀငးေပးရန တာဝနရႀသည တရား႟းမား၊ ကားနာစစေဆးသမားကလညး ပလပရေပမည။ ထအပင ကႃးလၾနသမားကလညး ပညာေပးမႁမား လပေဆာငရမည။ ထအတၾက ပညတၾငးရႀ အမးသမးမားႎႀင ႎငငတကာမႀ အမးသမး တတသပညာရႀငမား အခငးခငးေတၾႚဆမႁ၊ ဆကသၾယမႁမားကလညး အားေပးရေပမည။ ႎငငေတာ အစးရက ကႃးလၾနခငး၊ လစလႃ႟ႁခငး ဆသညမႀာ ကာကၾယေပးရန လအပေသာ အမးသမးအခၾငအေရးမားက ကာကၾယေစာငေရႀာကရန ပကကၾကခငး၊ အစးရ ကယတငက အကမးဖကခငး၊ ဖႎႀပေသာ ဥပေဒမား ပငႀာနးခငး၊ တႚပငဖစသည။

ပညတၾငးေကာငလညးေကာငး၊ ႎငငမားအကား ဖစပၾားေသာ စစပၾမားေကာင အမးသမးမားဘဝသည အမးသားမားထက လ႓ခမႁပမကငးမတတေပသည။ လကနကကငစစပၾမားအတၾငးတၾင အမးသမးမားအေပ အကမးဖကမႁက ပမေတၾႚမငရေလရႀသည။ လငကၾပားေသာေကာင အမးသမးမားသည စစပၾကာလအတၾငး အကမးဖကမႁမးစက ရငဆငရေလရႀေသာလညး ထသႚ အကမးဖကမားသည လကနကကငစစပၾမားအတၾငး ကယကယပနႚပနႚ ကႃးလၝနေနေသာ အဖစဆးမားဖစေကာငး မကာေသးမကမႀ ႎငငတကာ လကခခသည။ ေရႀးကာလပေသဏကတညးက စစပၾမားအတၾငး အမးသမးမားအား အကမးဖကမႁမား ေထာငပရာပရႀေသာလညး ႎငငတကာ ထပစမႁမားက စစရာဇဝတမႁအဖစ မမႀတယခ၊ ထႚအတၾကေကာင ကလသမဂၢ၏ အမးသမးမား အကမးဖကမႁဆငရာ အထးစစမးစစေဆးေရး အရာရႀက “အမးသမးမားအား အဓမကငမႁသည လအမားက ပစတင႟ႁတခမႁ အနညးဆး စစရာဇဝတမႁဖစသည” သမ၏ အစရငခစာထတၾင ထညသၾငးေရးသားထားသည။

အခပအားဖငဆရေသာ အမးသမးမားအား အကမးဖကမႁသည အမးသမးမား တနးတေရး၊ ႓ငမးခမးေရးႎႀင ဖၾႚ႓ဖးတးတကေအာငလပေဆာငမႁမက ေႎႀာငေႎႀးေစ႓ပး အမးသမးမား၏ လႚအခၾငအေရးႎႀင အေခခကေသာ လၾတလပမႁတႚက တားဆးေနရာေရာကေနသည။ အထးသဖင အမးသမးမားအတၾငးမႀ လနညးစလမးစဝငမား၊ ဒကၡသညမား၊ တရားမဝငအလပသမားမား၊ ေကးလကေနအမးသမးမား၊ အကဥးကခအမးသမးမား၊ သက႒ကး႟ၾယအအမးသမးမား၊ ေ႟ၾႚေပာငးေနထငရသမား၊ မသနစၾမးသမား၊ လကနကးခသမား၊ ဆငးရသမား၊ စစပၾအတၾငး အသကရႀငေနထငရသမားသည အခားအမးသမးမားထက ပမအကမးဖကခရန နးစပသည။ ကႃးလၾနသမားမႀာလညး သာမနႎငငသားမားသာမက အစးရဝနထမး စစတပ၊ ရ၊ လ႓ခေရးတပဖၾႚဝငတႚ ပၝဝငတတသည။

ထသႚ အမးသမးမားအေပ အကမးဖကမႁက ခပ႓ငမးေစရနအတၾက အဆငတငး၊ ေနရာတငးတၾင ဖစပၾားေနေသာ အကမးဖကမႁမားက ပပငေပာငးလရနလအပသည။ ထသႚ

ေလာနညးခပ႓ငမးေစရနအတၾက အမးသမးႎႀင အမးသားအကား ဖစေပေနေသာ ပနာမားက ႎႀစဖကလးပးေပၝငးေဖရႀငးခငး၊ သငးကားေနေသာ ပညာေရးကၸတၾင မမတယကမမ ေလးစားတတေအာငႎႀင လငကၾပားမႁေကာင ခၾခားခငးက နားလည သေဘာေပၝကေအာင သငကားေဆၾးေႎၾးေစခငး၊ ဖစေပလကရႀေသာ အေကာငးအရာ၏ ေနာကကၾယမႀ သာမနမမငေသာ အေကာငးရငးအခကမားက မငသာေအာငေဖာထတ၍ ထအခကမား ပေပာကေအာင ဘယလလပရမညဆသညက စဥးစားဆငခငေစခငးမား လပရနလအပသည။

အမးသမးမားအေပ အကမးဖကခငးဆငရာ ေကညာစာတမးတၾင ကလသမဂၢ အဖၾႚဝငႎငငမားက အမးသမးမား အကမးဖကမႁႎႀငပတသက၍-

-အမးသမးမားအေပ အကမးဖကမႁအား ကနႚကၾက႟ႁတခရနမႀာ အဖၾႚဝငႎငငတငး၏ တာဝန ဖစသည။ ယဥေကးမႁ၊ ထးတမးစဥလာ၊ ဘာသာေရးတႚက အေကာငးပ၍ အမးသမးမားအား အကမးဖကမႁက ရပတနႚရန၊

-အမးသမးမားအား အကမးဖကမႁအေပ ကာကၾယစစမး႓ပး ကႃးလၝနသက ႎငငေတာကဖစေစ၊ တဥးတေယာကကဖစေစ၊ တရားဥပေးႎႀငအည အေရးယေဆာင႟ၾကရန၊

-အမးသားႎႀင အမးသမးတႚအကား မ႟းဖလာသတမႀတလာခေသာ မတညသည အဆငအတနး သတမႀတမႁမား၊ ယဥေကးမႁယဆခကမား၊ အမးသမးမားသည အမးသားမားထက နမကသညဟေသာ အထအဆမား ပေပာကေစေရးအတၾက ဘကေပၝငးစမႀ ႒ကးစားေဆာင႟ၾကရန အထးသဖင ပညာေရးဖကတၾင အထလပကငေဆာင႟ၾကရန၊

-အမးသမးမားအား အကမးဖကမႁႎႀငပတသက၍ အကမးဖကခငး အမးအစားမား၊ သဘာဝမား၊ အခကအလကမား၊ စာရငးဇယားမား၊ စာရႁးဇယားမား စေဆာငးခငး၊ သေတသနလပေဆာငရနအတၾက အားေပးေထာကက ခငးမား ပလပရန၊

-အကမးဖကခရေသာ အမးသမးမားက အကးသကေရာကမႁရႀေသာ ကာကၾယမႁေပးႎငရန တရားေရးႎႀင အပခပေရးယႎၨရား ေကာငးမၾနေအာင လပေဆာငရန၊

- အကမးဖကခရေသာ အမးသမးမားအတၾက ကညမႁမား၊ ပနလညထေထာငေရးလပငနးမားက အေလးေပးလပေဆာငရန၊

-တရားေရးဆငရာ ဝနထမးမားႎႀင ရတပဖၾႚ ဝငမားက သငတနးမားပႚခရန၊

-အမးသမးမားအား နညးမးစႎႀင ဖႎႀပေနမႁမား ပေပာကေရး သေဘာတစာခပတၾင လကမႀတေရးထးရန၊

-အမးသမးမားအား အကမးဖကခငးႎႀငသကဆငေသာ အစရငခတငပခကမားက ႎငငတကာ လႚအခၾငအေရးအဖၾႚမားသႚ မ႕ခငးမခနတင ပရန စသညတႚက တကတၾနးထားသည။

အမးသမးအခၾငအေရးကာကၾယေရး၊ အမးသမးမားအေပ အကမးဖကမႁတားဆးပညာေပးေရးတႚတၾင အထးသဖင အမးသားမား ပၝဝငေဆာက႟ၾကလာေစေရးမႀာ အထးအေရး႒ကးလႀသည။ အမးသားမားအပၝအဝင လထလတနးစားတငးကအမးသမးအခၾငအေရးဆငရာ သငတနးမားေပးခငး၊ ေဆၾးေႎၾးပၾမား ကငးပခငးတႚဖင စညး႟းလႁႚေဆာသငသည။ ထသႚ ပလပခငးဖင အမးသားမားကယတငကလညး အကမးဖကမႁကႃးလၾနလစတ ေလာနညးသၾားေစႎငသည။ အမးသမးမား ရငဆငေနရသည အဖစအပကမားကလညး အမးသားအေနဖင နားလညသေဘာေပၝကလာ႓ပး အမးသမးမားဖကက စာနာနားလညထညသၾငးစဥးစားမႁမား ပလာေစႎငသည။

 

အခနး(၆) ကမာကလသမဂၢမတဆက

ဗာဆလ သေဘာတစာခပအရ “ႎငငတကာ ပးေပၝငးေဆာင႟ၾကမႁ တးတကရနႎႀင ႓ငမးခမးေရးႎႀင လ႓ခေရးရရႀေစရန” ရည႟ၾယခကဖင ၁၉၁၉ခႎႀစတၾင

ႎငငေပၝငးခပအသငး႒ကး (The League of Nations) က ဖၾႚစညးထေထာငခသည။

သႚေသာ ပထမကမာစစ႒ကး အ႓ပးတၾင ဖႚၾစညးခေသာ ႎငငေပၝငးခပအသငး႒ကးသည ဒတယကမာစစက တားဆးႎငခငးမရႀဘ ပက ပားသၾားရသည။ ဒတယကမာစစအ႓ပးတၾင ေနာကထပကမာစစတားဆးႎငေစေရး အတၾကႎငငေပၝငးခပအသငး႒ကးကသႚ ႎငငတကာပၝဝငေသာ အသငးတခက ဖၾႚစညးရန ရည႟ၾယခကသည။

ယခငက ဖၾႚစညးခ႓ပးထငသေလာကေအာငမငမႁ မရရႀခေသာ ႎငငေပၝငးခပအသငး႒ကး၏ သငခနးစာက ယ၍ မညကသႚ ေအာငမငေအာငဖႚၾစညး ႎငမညက ေလလာအားထတခကသည။ ၁၉၄၅ ခႎႀစတၾင အေမရကနႎငင၊ ဆနဖရနစစၤက႓မႚ၌ ကငးပခေသာ ကလသမဂၢ၊ ႎငငတကာ အဖၾႚအစညး ညလာခသႚ တကေရာကလာကေသာ ႎငငေပၝငး (၅၀)မႀ ကယစားလႀယမားက ကလသမဂၢ လႚအခၾငအေရးဆငရာ လပထးလပနညးမား၏ အေခခအသကေသၾးေကာဖစေသာ ကလသမဂၢ ပဋညာဥ (United Nations Charter)က ေရးဆၾပငႀာနးႎငခသည။ စစေကာင ညလာခသႚ မတကေရာကႎငေသာ ပလနႎငငကပၝ ေနာကပငးတၾင အတညပခသဖင ကလသမဂၢက စတင ဖၾႚစညးခသည ႎငငအေရအတၾကသည (၅၁)ႎငငဖစသည။ ထစာခပစတင အသကဝငခသည ၁၉၄၅ခႎႀစ ေအာကတဘာလ (၂၄)ရကေနႚမႀစ၍ ကလသမဂၢ႒ကးလညး အသကဝငလႁပရႀား လညပတခသည။ ယခအခၝတၾင ကလသမဂၢ အဖၾႚဝငႎငငေပၝငး (၁၈၀)ေကာ ရႀခ႓ပဖစသည။

ကမာကလသမဂၢ၏ အဓကရည႟ၾယခကမႀာ-

- တကမာလး ႓ငမးခမးေရး စးမးေစရန၊

- ႎငငမားအတၾငး မတဘကဆနေသာ ဆကသၾယမႁ တးတကေစရန၊

- ပညသမား ဘဝတးတကေကာငးမၾနလာေစရန၊ ဆငးရမၾေတမႁ၊ စာမတတေမာကမႁႎႀင ေရာဂၝေဘး ထေပာမႁတႚက တကဖကရန၊ သဘာဝပတဝနးကငး ဖကဆးမႁက ရပတနႚရနႎႀင တဥး၏ အခၾငအေရးႎႀင လၾတလပမႁက တဥးက အပနအလႀနေလးစားရန၊

- ထရည႟ၾယခကမား ေအာငမငေစရနအတၾက ႎငငမားအကား ဗဟခကအဖစ စၾမးေဆာငေပးရန တႚဖစသည။

ထရည႟ၾယခကမား ေအာင မငေစရနအတၾက ကလသမဂၢက ႎငငတကာ ဥပေဒႎႀင ကလသမဂၢ ပဋညာဥတႚ အေပတၾင အေခတည၍ ဖၾႚစညးထားခငးဖစသည။

ကလသမဂၢ၏ မဝၝဒမား-

- အဖၾႚဝငႎငငတငး အခပအခာအာဏာ တနးတမႁရႀသည။

- အဖၾႚဝငႎငငတငး ကလသမဂၢ ပဋညာဥက လကနာရမည။

- ႎငငမားသည မတကၾပားမႁမားက ႓ငမးခမးေသာ နညးလမးမားဖငသာ ေဖရႀငးရမည။

- ႎငငမားသည အငအားသးခငး သႚမဟတ အငအားသးရန ႓ခမးေခာက ခငးတႚက ေရႀာငကဥရမည။

- ကလသမဂၢသည မညသညႎငင၏ ပညတၾငးေရးရာကမႀ ဝငေရာကစၾကဖက ခငးမပ။

- ႎငငမားသည ကလသမဂၢအား ဝငးဝနးပပး ကညသငသည။

ကလသမဂၢက စတငဖႚၾစသညးရတၾင ဒတယကမာစစ၏ စစႎငႎငငမားက ထေထာငခသဖင လဖႃမား အသငးဟပင ေခေဝခခရ႓ပး ဥေရာပတကသားမားႎႀင အေမရကနမားက လၿမးမးထားသညက ေတၾႚရသည။ ဗႃ႟ကေရစႎႀင ႎငငေရး ေပလစမား ေရးရာတၾင ယေနႚတင ၄ငးတႚ၏ သဇာ အာဏာအငအား သကေရာကေနလကရႀသညက ေတၾႚမငႎငသည။

ကလသမဂၢစနစအရ ဝနထမးမားႎႀင ကလသမဂၢရႀ ေကာမတမား၊ ငႀာနမားက အဖႚၾဝငႎငငမား၏ ပထဝနယေမမား အလက ခၾတမးခထားသည။ ထႚေကာင ဝနထမးမားႎႀင ငႀာနတငးတၾင နယေမအလက ကနႚသတထားေသာ အေရအတၾကက ေတၾႚရမညဖစသည။ အဖႚၾဝငႎငငမားက ေဒသအလက ေအာကပၝအတငး အကမးအားဖင ခၾခားထားသည။

(က) အာဖရက ႎငငမား (၅၀ႎငင)

(ခ) အာရႀႎငငမား (၅၀ ႎငင)

(ဂ) အေရႀႚဥေရာပ ႎငငမား (၁၈ႎငင)

(ဃ) လကတငအေမရက ႎႀင ကေရဘယ ႎငငမား (၃၄နငင)

(င) ေနာကဥေရာပ ႎႀင အခားႎငငမား (၂၃ႎငင) တႚဖစသည။

အေမရကန ပညေထာငစ၊ ကေနဒၝႎငႎႀင သစတလႎငငတႚက ေဒသ (င) တၾင ထညသၾငးထား႓ပး တရကႎငငသည ေဒသ (င)အပင အာရႀႎငငမားတၾငလညး ပၝဝငသညက ေတၾႚရသည။ ေဖာပပၝေဒသ ခၾခားမႁတၾငပင အာဖရက၊ အာရႀ၊ လကတငအေမရကႎႀင ကေရဘယႎငငမား၏

စေပၝငးမအေရအတၾကသည စစေပၝငး မအေရအတၾက၏ သးပႎႀစပထကပေနသဖင မခၾရာတၾင အားေကာငးမႁရရႀေနသညက ေတၾႚရသည။

ကလသမဂၢ၏ အဓကငႀာန႒ကးမား-

(၁) အေထၾေထၾညလာခ (General Assembly)

(၂) လ႓ခေရး ေကာငစ (Security Council)

(၃) စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစ (ECOSOC- Economic and Social Council)

(၄) ဘၸာထနး ေကာငစ (Trusteeship Council)

(၅) အပည ပညဆငရာ တရား႟း (International Court of Justic)

(၆) အေထၾေထၾ အတၾငးေရးမႀႃးခပ႟း (Secretariat)

 

၆-(၁) အေထၾေထၾ ညလာခ (General Assembly)

ကလသမဂၢတၾင အေထၾေထၾညလာခသည အဓကဖစ႓ပး ႎငငတခစမႀ မတမကစ ကယစားပပၝဝငဖၾႚစညးထားသည။

ကလသမဂၢအေထၾေထၾညလာခက ႎႀစစဥႎႀစတငး စကတငဘာလ၏ တတယေမာက အဂၝေနႚမႀ ဒဇငဘာလာလညအထ (၃) လကငးပ႓ပး အဖႚၾဝငႎငငတငး တကေရာကသည။ အေထၾေထၾ ညလာခ၏ ဆႎၬမသးပႎႀစပ ဖင သဘာပတတဥးက ေ႟ၾးခယ႓ပး တႎႀစတာ တာဝန ထမးေဆာငေစသည။ အမားအားဖင အဆတငသၾငးမႁမရႀဘ ေဒသအလက ေနာကကၾယတၾင ညႀႎႁငးေဆၾးေႎၾးမႁဖင အလႀညကေ႟ၾးခယကသည။ သဘာပတသည ဒတယသဘာပတ (၂၁)ဥးႎႀင အတ ညလာခက ဥးေဆာငရ႓ပး သဘာပတ မအားလပသညအခၝ ဒတယသဘာပတက တာဝနယသည။

အေထၾေထၾညလာခသည အဖႚၾဝငႎငငမားက တကမာလးတၾင ဖစပကေနေသာ အေကာငးအရာမားက ေဆၾးေႎၾးရန ညလာခပငဖစသည။ အဖၾႚဝငႎငငမားအကား လမႁေရးႎႀင စးပၾားေရးရာမာစ ပးေပၝငးလပေဆာငေရးက ဖၾၾႚ႓ဖးတးတကေစသလ လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသက၍ အေရးတယေဆာင႟ၾကကရနအားေပးသည။ ထအေထၾေထၾညလာခမႀေန၍ ထးခားေသာ သေဘာတညခကမား၊ ႎငငတကာ ဥပေဒအသစမား ေပထၾနးခသည။ အေထၾေထၾညလာခမႀ ထတပနခေသာ သေဘာတညခကမားသည အ႒ကေပးခကမားသာ ဖစ႓ပး သကဆငရာႎငငက မလပမေနရ အမနႚေပးေစခငးႎငခငး မရႀေပ။ သႚေသာ ကမာေပရႀ ႎငငအမားစက ကယစားပသည အ႒ကေပးခကမား ဖစေသာေကာင အားေကာငးေသာ အ႒ကေပးခကမားဟ ဆႎငသည။

အေထၾေထၾညလာခ၏ လကေအာကတၾင ေအာကပၝအတငးထပမဖၾႚစညးထားသည။

(က) ပငမေကာမတမား (Main Committees)

(ခ) လပထးလပနညးဆငရာ ေကာမတမား (Procedural Committees)

(ဂ) အ႓မတမး ေကာမတမား (Standing Committees)

(ဃ) အေထာကအကဆငရာ၊ အေရးေပႎႀင အခားေကာမတမား (Subsidiary, “ad hoc” and Other bodies)

ပငမေကာမတေအာကတၾင ေကာမတ (၇) ခရႀေသာလညး တခမႀာ အေထာကအကပ ေကာမတ ဖစသညအတၾက ပငမေကာမတ (၆)ခဟသာ ဆကသည။ ၄ငးတႚမႀာ-

(၁) ပထမေကာတ (လ႓ခေရးႎႀင လကနကဖကသမးေရးဆငရာ)

(၂) ႎငငေရးဆငရာ အထးေကာမတ (ပထမေကာမတ၏ အလပတာဝနမားက အေထာကအက ပ လပေဆာငသည)

(၃) ဒတယေကာမတ(လမႁေရးႎႀင ေငၾေကးဆငရာ)

(၄) တတယေကာမတ(လမႁေရး၊လသားခငးစာနာမႁႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ)

(၅) စတတၨေကာမတ (ကလနဖကသမးေရး)

(၆) ပဥၤမေကာမတ (အပခပေရးႎႀင ေငၾစာရငးဆငရာ)

(၇) ဆဌမေကာမတ (ဥပေဒဆငရာ) တႚဖစသည။

လႚအခၾငအေရး တကပၾဝငသမားအတၾက တတယႎႀင စတတၨေကာမတတႚသည အေရးပၝသည။ မမတႚ ႎငငအေပ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾ ညလာခ႒ကးက ဆးဖတခကမား ခမႀတရာတၾင အရႀနအဟန ေကာငးမၾနေစရနအတၾက တတယ ေကာမတတၾင တၾနးအားေပး လႁႚေဆာကသည။ ထမႀတဆင အေထၾေထၾညလာခသႚ တကေရာကလာေသာ ႎငငကယစားလႀယ အဖၾႚမား၏ ေထာကခမႁရရႀ႓ပး ဆးဖတခကမား အတညပ ခမႀတလာႎငရန ကယစားလႀယအဖၾႚမားက ခဥးကပလႁႚေဆာ ကရသည။

သႚရာတၾင တတယေကာမတတၾင စတတၨေကာမတမႀာကသႚ တသးပဂၢလမားသည အေထၾေထၾေရးရာ အေခအတင ေဆၾးေႎၾးမႁမားတၾင ပၝဝငႎငခၾငမရႀေပ။ ထႚေကာငမမ ႎငငအတၾက အရႀနအဟနေကာငးေသာ ဆးဖတခကမား ခမႀတလာေအာင လႁပရႀားသတႚသည အေထၾေထၾ ညလာခသႚ တကေရာကလာေသာ ႎငငကယစားလႀယအဖၾႚမားက မမတႚႎငင၏ ကစၤရပမားက တငပေပးရနအတၾက တၾနးအားေပးကရသည။ ပထမဥးဆးအေနဖင မမႎငင၏ လႚအခၾငအေရး

အေခအေနမားႎႀင ပတသက၍ မမႎငင၏ အစးရအေပ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခ႒ကးတၾင ဆးဖတခကမား ခမႀတေစရန ဆးဖတခကမကမး တငသၾငးမည ႎငငကယစားလႀယအဖၾႚက ခဥးကပရသည။ မမတႚ ဖစေစလေသာ ဆးဖတခက စကားလးမားႎႀင မကမးတငသၾငးမည ႎငငကယစားလႀယအဖၾႚက တငသၾငးလသည စကားလးမားအကား ညႀႎႁငးမႁမားစၾာ ပလပရတတသည။ ကလသမဂၢသး စကားလးမားသည တခႎႀငတခ အဓပၯာယမတမးမယမးရႀသေလာငႎႀင ကၾ ပားေသာေကာင ထသႚ စကားလးမားက ညႀႎႁငးရာတၾငပင အခနကာကာ ညႀႎႁငးရေလရႀသည။ အခနတညးမႀာပင အခားႎငင ကယစားလႀယအဖၾႚမားအား မမႎငငအတၾငး ဖစပကေနေသာ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကခေနရမႁ အေခအေနမားက ေကာငးမၾနစၾာ နားလညေစရန ခဥးကပစညး႟းရသည။ ထမ႖မက ဆးဖတခကမကမး တငသၾငးသညအခၝတၾင ပၝဝငတငသၾငးႎငေအာင၊ သႚမဟတ တငသၾငးသည ဆးဖတခကက ဝငးဝနးေထာကခ႓ပး ဆးဖတခကခမႀတ အတညပႎငေအာင စညး႟းရသည။ တႎငငလ႖င တမသာေပးရသည အေထၾေထၾညလာခတၾင ဆးဖတခကတခခမႀတရာ၌ အဖၾႚဝငႎငငမား၏ မအေရအတၾကအမားစက ရရႀရန အေရး႒ကးလႀသညအတၾက အဖၾႚဝငႎငငတငး၏ ကယစားလႀယအဖႚၾမားထ ခဥးကပစညး႟းရနလအပသည။ မနမာႎငငအေပ အေထၾေထၾညလာခ႒ကးမႀ ဆးဖတခက ခမႀတခသည ကာလတေလ႖ာကတၾင တငသၾငးခေသာ မကမးမားက ကနႚကၾကသမရႀ ေထာကခေလရႀေသာလညး အခႚႎငင၏ ကစၤရပမားတၾင ကနႚကၾကသႎႀင ေထာကခသမား ရႀတတသဖင မခၾဆးဖတရေလရႀသည။

ခဥးကပရာတၾင လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကေနသည မမႎငင၏ အစးရႎႀင ရငးႎႀေသာ၊ ဆကဆမႁ ရႀေသာ၊ ႎငမားမႀ ကယစားလႀယအဖၾႚမားကလညး လစလႃ႟ႁ၍မရေပ။ ထႎငငမားကလညး ခဥးကပ၍ ၄ငးတႚ၏ သေဘာထားမား ေပာငးလလာေစရန ခဥးကပသငသည။ မနမာႎငေရးႎႀင ပတသက၍ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခ႒ကးတၾင အရႀနအဟနေကာငးမၾနေသာ ဆးဖတခကမား ခမႀတလာေစရန သၾားေရာကလႁႚေဆာသမား မနမာႎငငအတၾငးရႀ လႚအခၾငအေရးႎႀင ႎငငေရးအေခအေနမား၊ ႎငငတကာက မနမာႎငငအေပ ထားရႀေသာ သေဘာထားမားက ေကညကစၾာ နားလညထားမႀသာ ထကသႚ ႎငငကယစားလႀယ အမားအပားက ခဥးကပရာတၾင ေအာငေအာငမငမငႎႀငခဥးကပႎငမညဖစသည။ ညလာခအခနအတၾငးကယစားလႀယအဖၾႚအမားအပားက ေတၾႚဆးခဥးကပရသညအတၾက ႒ကတငပငဆငမႁမား ပလပရန အထလအပသည။ စညး႟းလႁႚေဆာရာတၾင အေထာကအက ဖစေစႎငမညစာ႟ၾကစာတမးမား၊ အေထာကအထားမား၊ အစရငခစာမား၊ ထတပနေကညာခကမား၊ ဓာတပမားကလညး စေဆာငးပငဆငရန အထလအပသည။ မမတႚ သၾားေရာကခဥးမပစညး႟းမည ကယစားလႀယအဖႚၾမားသည မနမာႎငငအေရးကစၤ တခတညးသာမဟတ၊အခားေသာ ကစၤမားစၾာ ရႀသညကသတပသငသည။ ထႚေကာင ထသႚသၾားေရာကမည သမားအေနဖင ဆကဆေပာဆရာတၾင က႗မးကငသမားဖစရနလညး လအပလႀသည။ ယခငႎႀစမားက ခမႀတခေသာ အေထၾေထၾညလာခ႒ကး၏ မနမာႎငငအေပ ဆးဖတခကမားအား ေသခာစၾာေလလာထားရနလညး လအပသည။ အေတၾႚအ႒ကရႀ၍ သတမနဆကဆေရး ေကာငးမၾနေသာ အတၾငးေရးမႀႃး သႚမဟတ စစဥသတဥး ထားရႀႎငပၝက အခနတက၍ ေအာငမငေသာ ခဥးကပမႁမား၊ အစညးအေဝးမား လပေဆာငႎငရနအတၾက အေထာကအက ဖစေစသည။

 

၆-(၂) လ႓ခေရးေကာငစ (Security Council)

လ႓ခေရးေကာငစက အ႓မတမးအဖႚၾဝင(၅)ႎငငဖစေသာ၊ အေမရကန၊႓ဗတန၊ ဆဗယက၊ပငသစႎႀင တ႟တႎငငတႚအပင အ႓မတမးမဟတေသာ အဖၾႚဝင(၁၀)

ႎငငဖငဖၾႚစသညးထားသည။

အ႓မတမးအဖႚၾဝင (၅)ႎငငတၾင ဗတအာဏာရႀသည။ ထကသႚ ဗတအာဏာေပးခငးေကာငသာအေမရကနႎငငႎႀင အခားအငအား႒ကး ႎငငတႚက ကလသမဂၢတၾင ပၝဝငလာေအာင ဆၾေဆာငႎငခခငးဖစသည။ ၄ငး၏တာဝနမႀာ ကလသမဂၢ ပဋညာဥတၾငပဌာနးထားသညအတငး ႓ငမးခမးေရး ထမးသမးေရး၊ စစတားဆးေရး၊ ကႃးေကာမႁမားက တားဆးအပစေပးေရးတႚဖစသည။ အေထၾေထၾညလာခကသႚကလသမဂၢ၏ ဌာနမားသည အစးရမားက၄ငးတႚအ႒ကေပးခကမားက ေလးစားလကနာရန အ႒ကေပးပနကား႟သာ ပနကားႎငေသာလညး လ႓ခေရးေကာငစတၾငပၝဝငေသာ အ႓မတမးအဖၾႚဝငနငငမားအေနဖင တာဝနရႀရႀလပေဆာငရမည ဆးဖတခကမားက ခမႀတႎငသည ပၝဝၝရႀသည။ လ႓ခေရးေကာငစသည ကမာပလပအဖႚၾတဖၾႚ ကသႚပငဖစသည။ လ႓ခေရးေကာငစအတၾက ဆးဖတခကမကမးတရပက ေထာကခမ (၉)မရရႀမႀသာ အတညပႎငသည။ အ႓မတမးအဖၾႚဝင (၅)ႎငငအနက ႎငငတႎငငက ဗတအာဏာသး႓ပးကနႚကၾကခလ႖င စစေပၝငး (၁၄)ရရႀေစကာမ ဆးဖတခကအထမေမာကေပ။ အေမရကနႎငငသည အစၤေရးႎႀငေတာငအာဖရကႎငင ကစၤမားတၾင ဗတအာဏာသး၍ ကနႚကၾကခသညက ေတၾႚသည။အာဖဂနနစၤတနတၾင စစဖစပၾားေသာအခၝ ဆဗယကပညေထာငစက ဗတအာဏာသးမညပခသဖင လ႓ခေရးေကာငစမႀ ဝငေရာကအေရးယမႁ မပႎငခေပ။ ပငသစႎႀင ႓ဗတနႎငငတႚသည ဗတအာဏာကသးခသည။ တ႟တႎငငသညလညး တငဝမက႗နး အေရးကစၤ ဖစပၾားခသည ၁၉၇၂ ခႎႀစကတညးမႀစ၍ ဗတအာဏာ ေနာကထပသးစၾခငး မရႀခေခ။ လ႓ခေရးေကာငစ အ႓မတမး(၅)ႎငင၏ အား႓ပငမႁမားက ကလသမဂၢ အေထၾေထၾအတၾငးေရးမႀႃးသစ ေ႟ၾးခယတငေမႀာကရာတၾင မကာခဏေတၾႚရတတသည။ ထႚေကာင အ႓မတမးအဖၾႚဝင ႎငငတႎငငသည ကလသမဂၢအေထၾေထၾအတၾငးေရးမႀႃးထကပင ပမအာဏာရႀသညဟ ဆကသည။

အဖၾႚဝငႎငငမားသည ပဋပကၡတခ ဖစလာပၝက လ႓ခေရးေကာငစက သရႀလာေအာင တင ပႎငသည။ ထအခၝမးတၾင လ႓ခေရးေကာငစက ပဋပကၡဖစေနေသာ ႎငငမားက ႓ငမးခမးေသာနညးဖင ေဖရႀငးကရနပနကားႎငသည။ ထသႚဖစေနေသာ ပဋပကၡက မမတႚကယတင ေဖရႀငးႎငခငးမရႀသညအခၝ ထပနာက အပညပညဆငရာ တရား႟း(ICJ)သႚ တငပ၍ ထတရား႟းမႀေန၍ မညသမႀနသည၊မညသမႀားသညက ဆးဖတသည။ လ႓ခေရးေကာငစက ကလသမဂၢအဖႚၾဝငႎငငမားက ႎငငတႎငင သႚမဟတ ႎငငမားအေပ ကနသၾယမႁမား ရပတနႚပတဆႚရန ပငလယ၊ေလေကာငး၊ မးရထားလမး၊ စာတက၊ တယလဖနး၊ေရဒယ အစရႀသည ဆကသၾယေရးနညးလမးမား ပတဆႚအေရးယရန ပနကားႎငသည။ ထသႚ လပေဆာငမႁမားမေအာငမငပၝက လ႓ခေရးေကာငစသည ကလသမဂၢ ႓ငမးခမးေရး တပမားက ေစလၿတ၍လ႓ခေရးႎႀင စစမဇမားတညေဆာကရန သႚမဟတ အပစအခတရပစေရး ေဆၾးေႎၾးရနတာဝနေပး ေစခငးႎငသည။ သႚေသာ ပဋပကၡပၝဝင ပတသကေနေသာ ႎငငမားအားလးကသေဘာတခၾငပမႀသာ ကလသမဂၢ႓ငမးခမးေရး တပမားက ေစလၿတႎငမညဖစသည။ အခႚအေရးကစၤမားတၾင လ႓ခေရးေကာငစက အဖႚၾဝငႎငငမားအား စစေရးအရ

ဝငေရာကဖနေဖေပးရန အာဏာေပးႎငသည။ အဖၾႚဝငႎငငမားကလညး ထသႚအေရးကစၤဖစေပလာပၝက မမတႚ စစတပအငအားမားက ေစလၿတကညရနတာဝနရႀသည။

အ႓မတမးအဖၾႚဝငမဟတေသာ ႎငငမား၏ သကတမးက (၂ )သတမႀတထား႓ပး သကတမးတးခၾငမရႀေပ။ ထကသႚ အ႓မတမးမဟတေသာ ႎငငမားက ေ႟ၾးခယရာတၾင ဆႎၬမသးပႎႀစပ အမားစရရနလ႓ပး ေဒသဆငရာႎငငမားက သေဘာတပၝက အ႓မတမးမဟတေသာ အဖႚၾဝငဖစႎငသည။ အလ႓ခေရးေကာငစ၏ ဥကၺဌအဖစ အဂလပအကၡရာ၏ အစအစဥအတငး လစဥေပာငးလတာဝန ထမးေဆာငေစသည။

စးပၾားေရးႎႀငလမႁေရးေကာငစ(Economic and Social Council-ECOSOC)

စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစက အတေကာက အေကာေဆာ (ECOSOC)ဟ ေခဆေလရႀသည။ ဤေကာငစသည အေထၾေထၾ ညလာခ႓ပးလ႖င အ႒ကးဆးေသာ ကလသမဂၢအဖႚၾဖစသည။ အဖၾႚဝင (၅၄) ဥးပၝဝငဖႚၾစညးထားသည။

စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစေအာကတၾင လပငနးေကာမရႀင (၆)ခ (Functional Commissions)၊ ေဒသေကာမရႀင (၅)ခ (Regional Commissions)၊ အ႓မတမးေကာငစမား (Standing Committees)၊ အ႓မတမးက႗မးကငသမားအဖၾႚ (Standing Expert Bodies)ႎႀင ကလသမဂၢ ေအဂငစမား (Specialized Agencies)တညရႀသည။

လပငနးေကာမရႀငမားတၾင စာရငးအငးဆငရာ ေကာမရႀင၊လဥးေရဆငရာ ေကာမရႀင၊ လမႁဘဝတးတကမငမားေရး ေကာမရႀင၊ အမးသမးမားအဆငအတနးဆငရာ ေကာမရႀင၊ မးယစေဆးဝၝးဆငရာ ေကာမရႀင၊ ရာဇာဝတမႁတားဆးေရးႎႀင တရားဥပေဒဆငရာ ေကာမရႀင၊ တညတခင႓မေသာဖၾႚ႓ဖးတးတကမႁ ေကာမရႀင၊ ဖၾႚ႓ဖးတးတကမႁဆငရာ သပၯႎႀငစကမႁပညာ ေကာမရႀင စသညတႚက ဖၾႚစညးထားသည။ လႚအခၾငအေရးလပငနးႎႀငပတသက၍ လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀင (Commission on Human Rights) ႎႀင အမးသမးမား အဆငအတနး ဆငရာေကာမရႀင (Commission on the Status of Women)တႚမႀာ ထငရႀားသည။

ေဒသဆငရာေကာမရႀငမားတၾင အာရႀႎႀင ပစဖတေဒသ၊ အာဖရကေဒသ၊ဥေရာပေဒသ၊ လကတငအေမရကႎႀင ကေရဘယေဒသ၊ အေနာကအာရႀေဒသဆငရာ ေကာမရႀငမားရႀသည။

အ႓မတမးေကာမတမားႎႀင အ႓မတမးက႗မးကငသမားအဖႚၾတႚတၾငရႀေသာ အစးရမဟတေသာအဖၾႚမားေကာမတ (NGO Committee)သည အစးရမဟတေသာ အဖႚၾမားဖငဖၾႚစညးထားေသာ အဖႚၾ ဖစသည။ (ကလသမဂၢတၾင အတငပငခအဆင ရရႀထားေသာ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမား၏ လပေဆာငမႁက ဤစာအပပၝ အစးရမဟတေသာအခနးတၾင အကယကညပၝ။)

စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစေအာကတၾငရႀေသာ ကလသမဂၢ ေအဂငစမားတၾင အထးပေအဂငစမားႎႀင ကလသမဂၢရပေငၾႎႀင အစအစဥမားေအဂငစဟ၍ ႎႀစမးရႀသည။ ဤအထးပေအဂငစမားက အဖႚၾဝငႎငငမားက ကၾပားေသာဖၾႚစညးပ၊ အပခပေရးစနစ၊ ေပလစႎႀင

လပငနးမားဖင ဖၾႚစညးထားခငးဖစသည။ အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပ (International Labor Organization-ILO)၊ ကလသမဂၢ အစားအစာႎႀင လယယာစကပးေရးအဖၾႚ (Food and Agricultural Organization-FAO)၊ပညာေရး၊ သပၯပညာႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာအဖၾႚ (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization-UNESCO)ကမာကနးမာေရးအဖၾႚ႒ကး (World Health Organization-WHO)တႚသည အထးပေအဂငစမား ဖစကသည။ ကမာဘဏ (World Bank)ႎႀင အပညပညဆငရာ ေငၾေကးရပေငၾ အဖၾႚ႒ကး (International Monetary Fund)တႚသညလညး အထးပ ေအဂငစမားဖစသည။

ကလသမဂၢ ရပေငၾႎႀင အစအစဥမား ေအဂငစမားက အဖၾႚဝငႎငငမား၏ ဆႎၬဖင ေငၾေကးေထာကပမႁတႚဖင ဖၾႚစညးထားခငးဖစသည။ ကလသမဂၢ ကေလးသငယမား ရပေငၾမားအဖၾႚ (United Nation Children’s Fund-UNICEF)၊ကလသမဂၢဖၾႚ႓ဖးေရး အစအစဥ (United Nations Development Program-UNDP)၊ ကလသမဂၢ ဒကၡသညမားဆငရာ မဟာမငး႒ကး႟း(UN High Commissioner for Refugees-UNHCR)တႚသည ကလသမဂၢ ရပေငၾႎႀင အစအစဥ ေအဂငစမားဖစသည။

ဘၸာထနးေကာငစ (Trusteeship Council)

ဤေကာငစသည ယခငကလနနယေမမားအား ကငပင အပခပခၾငရႀေအာင အခားႎငငမားကေန၍

႒ကးပမး ေဆာင႟ၾကေပးရနအတၾက စမေဆာင႟ၾကေသာ ေကာငစဖစသည။ ၁၉၉၄ခႎႀစ ႎဝငဘာလတၾင ကလနနယေမေဟာငးဖစသည မငခ႟နးယားက႗နးစမႀ ေပလအက႗နးလၾတလပေရး ရ႓ပးေနာကပငး ဤေကာငစ၏ လပေဆာငမႁ လပငနးမားက ရပတနႚလကခသည။

အပညပညဆငရာ တရား႟း(INTERNATIONAL COURT OF JUSTICE)

အပညပညဆငရာ တရား႟းတၾင အေထၾေထၾညလာခကခနႚအပထားေသာ တရားသ႒ကး (၁၅)ဥးပၝဝငသည။ ထတရားသ႒ကးမားက ႎငငအလက ေ႟ၾးခယခငးမဟတပ ထသတႚ၏

အရညအခငးမားအလက ေ႟ၾးခယခငးဖစသည။ သႚေသာ တစႎငငထမႀ တရားသ႒ကးႎႀစဥး မဖစေစရပၝ။ တရား႟းက နယသာလနႎငင ဟာခ႓မႚတၾင ႟းစက႓ပးအဖၾႚဝငႎငငမားက နယစပေဒသ

အငငးပၾာမႁမား၊ ငၝးဖမးခၾင၊ သဘာဝတၾငးထၾကထတယခၾင ပငဆငမႁမားႎႀင ပဋညာဥႎႀင ပတသကေသာ အခားလပငနးမားက ေပးပႚတငကားႎငသည။ အေထၾေထၾညလာခက ဖစေစ၊ လ႓ခေရးေကာငစကဖစေစ ဤတရား႟းထ အ႒ကဥာဏမား ေတာငးခႎငသည။

အေထၾေထၾအတၾငးေရးမႀႃးခပ႟း (SECRETARIAT)

အေထၾေထၾအတၾငးေရးမႀႃးမားသညကလသမဂၢ၏ အပခပေရး တာဝနမားက ထမးေဆာငသည။ ကလသမဂၢတခလးတၾငရႀေသာ ဝနထမးေပၝငး တေသာငးငၝးေထာငအား စမအပခပသည။ ဌာနခပမႀာ အေမရကနႎငင နယးေယာက႓မႚတၾငဖစ႓ပး အခားဌာနမားမႀာ ဂနဗာ႓မႚႎႀင ဗယငနာ႓မႚတႚတၾငဘ

အေခစကသည။

 

အခနး(၇) ကလသမဂၢ လႚအခၾငအေရး ေအဂငစမားႎႀင လပထးလပနညးမား

ကလသမဂၢတၾငရႀေသာ လႚအခၾငအေရးေအဂငစမားႎႀင လပထးလပနညးမား၊ လပငနးစဥမားမႀာ သာမနလမားအတၾက႟ႁတေထၾးစရာဖစေသာလညး လႚအခၾငအေရး

လႁပရႀားေဆာင႟ၾကသမားအေနႎႀငေလလာထားမႀသာ ကလသမဂၢ၌ မမတႚအေရးကစၤမားကလႁႚေဆာရာတၾင ေအာငမငစၾာ ေဆာင႟ၾကႎငမညဖစသည။

ကလသမဂၢသည ႎငငတကာ၏ အစးရမားဖင စစညးထားေသာ အဖၾႚတခဖစ႓ပး တရား႟းတရပ မဟတေသာေကာင လႚအခၾငအေရးဆငရာ ပနာမားက ကငတၾယေဖရႀငးရာတၾင အားနညးမႁမားရႀသည။ သႚေသာ လႚအခၾငအေရးစမားက ႎငငတကာအေနဖင ကပမတေပးနငရန အနးစပဆးမႀာ ကလသမဂၢသာ ဖစသညအတၾက ကလသမဂၢမညသႚ လပငနးမား လပေဆာငသညက နားလညသေဘာေပၝကရန လအပသည။ သႚမႀသာ ၄ငးက သးသပ႓ပးေနာက ပမေကာငးမၾနေသာ ႒ကးကပမႁမား၊ နညးစနစ ယႎၨရားမားက လပေဆာငႎငမည ဖစသည။

လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀင(Commission on Human Rights)

လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငသည စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစ၏ ေအာကတၾငရႀ႓ပး ထေကာငစ၏ လႚအခၾငအေရးဆငရာလပငနးမားက အေကာငအထညေဖာေပးရသည ေကာမရႀငဖစသည။ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက စစမးေဖာထတခငး၊ လႚအခၾငအေရးႎႀငပတသကေသာ အစအစဥမားႎႀင ေပလစသစမားအတၾက အဆတငသၾငးခငး၊ လႚအခၾငအေရးကာကၾယေရးအတၾက အကအညလအပေသာ ႎငငမားက အ႒ကဥာဏမားႎႀင နညးပညာ အကအညမားေပးခငး၊ ယငးရည႟ၾယခကမားႎႀင ဆကစပေနေသာ ကၸမားအတၾက လပကငေဆာင႟ၾကခငး တႚဖစသည။

ကလသမဂၢအဖၾႚဝငႎငငတငးသည ကလသမဂၢပဋညာဥက လကမႀတေရးထးလကသညႎႀင တ႓ပငနက အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရးစမားက လကနာရန တာဝနရႀသည။ အခားစာခပစာတမးမားက လကမႀတထးသညဖစေစ၊ မထးသညဖစေစ အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ေကညာစာတမးပၝ လႚအခၾငအေရးစမားက လကနာရနမႀာ အဖၾႚဝငႎငငတငး၏ တာဝနႎႀင ဝတၨရားမားဖစလာခသည။ ကလသမဂၢ ပဋညာဥမႀ ဆငးသကလာေသာ ဤလႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငသည ကလသမဂၢအဖၾႚဝငႎငငမားအနက လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသကေသာစာခပမားက လကမႀတ ေရးထးခငးမရႀေသာ ႎငငမား၏ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားကပၝ ေဝဖနႎငေသာ အာဏာရႀသည အဖၾႚဖစသည။

လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငကစးပၾားေရးႎႀငလမႁေရးေကာငစက ၁၉၄၆ ခႎႀစတၾင စတငဖၾႚစညးခ႓ပး ယေနႚတင ႎႀစစဥ ေဆၾးေႎၾးပၾမားပလပ၍ လႚအခၾငအေရးလပငနး မားက လပကငေဆာင႟ၾကေနသည။ မလက ေကာမရႀငအဖၾႚဝင (၁၈)ႎငငဖင စတငခေသာလညး ယခအခၝ ေကာမရႀငအဖၾႚဝင (၅၃)ႎငငဖင ဖၾႚစညးထားရႀသည။ အဖၾႚဝငႎငငမားမႀာ ရာသကပနမဟတဘ (၃)ႎႀစလ႖ငတ႒ကမ ေ႟ၾးေကာကသည။ ေ႟ၾးေကာကရာတၾင ကလသမဂၢနညးစနစအတငး ေဒသအလကခၾခားထားေသာ

ႎငငမား၏ခၾတမးစနစအရ အာဖရကေဒသမႀာ (၁၅)ဥး၊အာရႀေဒသမႀ (၁၂ )ဥး၊ အေရႀႚဥေရာပေဒသမႀ (၅)ဥး၊ ေတာငအာဖရကေဒသမႀ (၁၁)ဥး၊ အေနာကဥေရာပႎႀင အခားေဒသဟသတမႀတထားေသာ သစေတလ၊ ကေနဒၝ၊နယးဇလနႎႀင အေမရကနႎငငမားမႀ (၁၀)ဥး စသဖင ေ႟ၾးေကာကခငးဖစသည။ ေကာမရႀင၏ လပငနးမားက စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစ၏ စညးမဥး၊ လပထးလပနညးမားအရ လပေဆာငရသည။ ေငၾေကးကစၤႎႀင ဆငေသာ အဆပခကမား၊ အ႒ကပခကမား၊ ေငၾစာရငးႎႀင အစအစဥမားကလညးစးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစက အ႓မတမးပနလည သးသပသည။

လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငက စတငဖၾႚစညးစဥက ႎငငတကာ လႚအခၾငအေရး စခနစညၾနးမားခမႀတသည အဖၾႚပစမးမႀ လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသကေသာ ကစၤရပမးစကကငတၾယေဖရႀငးေသာ လႚအခၾငအေရးခးေဖာကမႁမားအေပတနႚပနေဆာင႟ၾကေသာ ပစမးသႚ တဖညးဖညးခငး ေရာကရႀလာခသည။ ၁၉၉၂ ခႎႀစမႀစတင၍ ရဝမဒၝႎႀင ယခငယဂစလားဗးယား ႎငငမားကသႚေသာ လႚအခၾငအေရး အေခအေန ဆးဆးဝၝးဝၝး ဖစပၾားခေသာ ႎငငမားႎႀင ပတသက၍အထေဆၾးေႎၾးမႁ အစညးအေဝးမား ကငးပခသည။ ယခအခၝေကာမရႀငသညေလလာမႁမား လပေဆာငခငး အ႒ကေပးခကမား ပငဆငခငး၊ အပညပညဆငရာ စာခပမားမကမး ေရးဆၾခငး၊ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားအေကာငး တငကားမႁမားက လကခေဆာင႟ၾက ခငးႎႀငစစမးစစေဆးခငးတႚက လပေဆာငလကရႀသည။

လႚအခၾငအေရးေကာမရႀင၏ဖၾႚစညးပ

လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငအဖၾႚဝငႎငင (၅၃)ႎငငသည ေကာမရႀင၏ မားပားလႀေသာလပငနးမား အားလးက လပကငေဆာင႟ၾကရန မလၾယကေသာေကာင လႚအခၾငအေရးေကာမရႀင၏ေအာကတၾင အလပအဖၾႚမား၊ႎငငအလကလႚအခၾငအေရး အထးစစမးစစေဆးေရး အရာရႀမား၊ ကၸအလက လႚအခၾငအေရး အထးစစမးစစေဆးေရး အရာရႀမားအပင လၾတလပ၍ က႗မးကငသမားႎႀင ဖၾႚစညးထားေသာ ဆပေကာမရႀင (Sub-Commission) တႚကဖၾႚစညးခနႚအပထားသည။

လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငေအာကရႀအလပအဖၾႚမား-

-အတငးအကပဆႎၬမပၝဘေပာကဆးမႁဆငရာအလပအဖၾႚ (Working Group on Enforced of Involuntary Disappearance)

-တရားလကလၾတ ဖမးဆးထမးသမးမႁဆငရာ အလပအဖၾႚ(WorkingGroup onArbitrary Detention)

-ဖၾႚ႓ဖးတးတကမႁအခၾငအေရးဆငရာအလပအဖၾႚ (Working Group on the Rights Development) တႚ ပၝဝငသည။

ထႚပင လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငသည ႎငငအလက လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက လႚအခၾငအေရးဆငရာ အထးစစမးစစေဆးေရးအရာရႀမား ခနႚအပ၍ လႚအခၾငအေရးအေခအေနမားက စစမးစစေဆးရန တာဝနေပးအပေလရႀသည။ ယခအခနအထ အာဖဂနနစၤတန၊ ပၝပးဝၝနယးဂးနးယား၊ မနမာ၊ ကမာဒးယား၊ ကႃးဘား၊ အယလဆာေဗးဒး၊ အေကၾဒး၊ ဂၾၝတမာလာ၊ ေဟတ၊ အရတ၊အရန၊ယဂစလားဗးယား၊ပလန၊ဆမားလးယား၊တဂ၊ ဗေလးဗးယား၊ဘ႟ၾမဒ၊ ရးေမးနးယား၊

ပၝလကစတငး၊ သရလကာ၊ ဆဒနႎႀင ဇငယားႎငငတႚအတၾက အထးစစမး စစေဆးေရး အရာရႀမား ခနႚအပေစလၿတခသည။

ထႚပင လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငသည ကၸအလက အထးကယစားလႀယမား (thematic procedures) ခနႚအပခငးကလညး ပလပေလရႀသည။ ယခအခန အထ တရားလကလၾတသတဖတခငး၊ ႎႀပစကညႀဥးပနးခငး၊ေကးစားစစသားမားသးခငး၊ ဘာသာေရးအရ ဖႎႀပခငး၊ ကေလးသငယမားအား ေရာငးဝယေဖာကကားခငး၊ လမးေရးမနးတးမႁႎႀင ခၾခားဖႎႀပခငး လၾတလပစၾာ ထတေဖာေပာဆခငး၊ တရားေရးဆငရာယႎၨရားလၾတလပမႁ၊ အမးသမးမားအား အကမးဖကမႁ၊ စၾနႚပစပစၤညးမား၏ အကးသကေရာကခငး စသညကၸမားဆငရာ အထးကယစားလႀယမားက ခနႚအပထားသည။ ထႚအပင ဆႎၬမပၝဘ ေပာကဆးခငး၊ မတရားခပေႎႀာငခငး၊ ဖၾႚ႓ဖးတးတကခၾငႎႀင ေ႟ၾႚေပာငးအလပသမားမား အေကာငးတႚႎႀင ပတသက၍ စစမးရန အလပအဖၾႚမား ဖၾႚစညးထားသည။ ပညတၾငး၌ အေခတက မေနထငရေသာ သမား (Internally Displaced Persons) တႚအေကာငးႎႀင ပတသက၍ အထးကယစားပ (Special Representative) တဥးက ခနႚအပထားသည။ ထတာဝနရႀသမားက ေကာမရႀငထသႚ အစရငခစာ တငသၾငးေစသည။ ႎငငအလက တငသၾငးခငး မဟတဘ အေကာငးအရာ ကၸအလက တငသၾငးခငးဖစသည။ ႎငငအလကႎႀင ကၸအလက ခနႚအပထားေသာ အထးစစမးစစေဆးေရးအရာရႀထသႚ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမားက လႁႚေဆာခငး၊ လအပေသာသတငးမားက ေထာကပခငးမား လပေဆာငေလရႀသည။

ေကာမရႀငေအာကတၾင ေနာကထပဖၾႚစညးထားေသာအဖၾႚအစညးမႀာ ဆပေကာမရႀငဖစသည။ဆပေကာမရႀငသည လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငေအာကရႀတခတညးေသာေကာမရႀငဖစ႓ပးအမညအပညအစမႀာ လနညးစမားအေပ ခၾခားမႁက တားဆးေရးႎႀငေဆာငေရႀာကေရး ဆပေကာမရႀင(Sub-Commission on the Prevention of Discrimination and the Protection of Minorities)ဖစသည။ ေကာမရႀင၏လႚအခၾငအေရးကစၤမား လပေဆာငမႁက အဓကအေထာကအက ပသည။ လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငႎႀင ဆပေကာမရႀငအကား ကၾာခားခကမႀာ လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငက ႎငငကယစားလႀယမားႎႀင ဖႚၾစညးထား႓ပး ဆပေကာမရႀငက လၾတလပ၍ က႗မးကငသ (၂၆)ဥးႎႀငဖၾႚစညးထားခငးဖစသည။ ထ (၂၆) ဥးက(၄)ႎႀစ သကတမးစနစဖင ေကာမရႀငက ေ႟ၾးခယေလရႀ႓ပး တဥးႎႀငတဥးသကတမး ကနဆးသညႎႀစမားလညး မတကေပ။ ထသႚ ေကာမရႀငအဖႚၾဝငႎငငမားက ကယစားမပသည လၾတလပက႗မးကငသမားဖင ဖႚၾစညးထားေသာေကာင အစးရကယစားလႀယမား၏ ႎငငေရးအရတကရကပၝဝင စၾကဖကမႁမႀ ကငးေဝးသည။ သႚေသာ ဆပေကာမရႀငရႀ အဖၾႚဝငမားက ၄ငးတႚ၏ အစးရအသးသးက အမညစာရငးတငသၾငးကရလကသဖငလၾတလပ၍ က႗မးကငသမားသည လကေတၾႚတၾင မညမ႖လၾတလပသနညး ဆသညမႀာ ေမးခၾနးထတစရာပင။ အခႚမႀာ သကဆငရာႎငငမားတၾငအစးရဝနထမးမားပင ဖစေနတတသည။

ဆပေကာမရႀငသညႎႀစစဥသဂတလတၾင (၄)ပတကာ အစညးအေဝး ပလပေလရႀသည။ ထအစညးအေဝးမားသႚလႚအခၾငအေရးကစၤ လႁပရႀားေဆာင႟ၾကေနကေသာအစးရမဟတသည အဖၾႚေပၝငးမားစၾာ တကေရာက၍ ပၝဝငေဆၾးေႎၾးကသည။

ဆပေကာမရႀငေအာကတၾင အလပအဖၾႚ (၄)ခရႀ႓ပး ထအလပအဖၾႚမားသည ဆပေကာမရႀငအစညးအေဝးမတငမ ေတၾႚဆကသည။ ယငးအလပအဖၾႚ (၄)ခမႀာ-

(၁) မရငးဌာေနလမးမားဆငရာအလပအဖၾႚ (Working Group on Indigenous Populations-WGIP)

(၂) က႗နပမႁဆငရာ အလပအဖၾႚ (Working Group on Slavery)

(၃) ဆကသၾယမႁဆငရာ အလပအဖၾႚ (Working Group on Communication)

(၄) ဖမးဆးထမးသမးခငးဆငရာ အလပအဖၾႚ (Working Group on Detention) တႚဖစသည။

ပထမအလပအဖၾႚ ေတၾႚဆ ခငးႎႀစခသႚ လအမားတကေရာကေဆၾးေႎၾးႎငေသာလညး တတယတခမႀာ တခၝးပတ ေဆၾးေႎၾးပၾ ဖစသည။ တတယ အလပအဖၾႚသည လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငႎႀင ဆပေကာမရႀငတႚထသႚ တငသၾငးလာေသာ လတဥးတေယာကခငးစ၏ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကခရမႁ တငကားခကမားက လကခစစစေသာ အလပအဖၾႚဖစသည။

၁၉၇၀ခႎႀစတၾင အတညပပဌာနးလကေသာ ကလသမဂၢ ဆးဖတခက အမႀတ ၁၅၀၃ အရ ကလသမဂၢအဖၾႚဝငႎငင အစးရ လႚအခၾငအေရးခးေဖာကေသာအေကာငးအရာ မားက ကလသမဂၢသႚ တကရကတငကားနငသည။ ထသႚလပေဆာငေသာ လပငနးစဥအဆငဆငက (၁၅၀၃ လပထးလပနညး)ဟ ေခေဝကသည။ ဤလပထးလပနညးသည ကလသမဂၢအေနဖငတဥးခငးတငကားမႁက လကခအေရးယ ေဆာင႟ၾကေသာ လပထးလပနညးဖစသဖင ထးခားေသာနညးလမးဟ ဆႎငေသာလညး အဆငဆငစစေဆး႓ပးမႀ လပေဆာငေသာေကာင အားနညးခကမားစၾာရႀသညကေတၾႚရသည။ ထသႚ တငကားရာတၾင လတဥးခငးဖစေစ၊ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚကဖစေစ တငကားနငသည။ ကယတငခစားရသဖစစရာမလပၝ။ သႚေသာ သတငးစာ၊ သတငးမားအေပ အေခခ၍ တငကားမႁ မဖစေစရပၝ။ တငကားမညသသည အမညမေဖာဘ တငကား၍ မရပၝ။ တငကားသညအမႁက ႎငငေတာအဆင တရားစရငထးမားက ေဖရႀငးေပးရန မစၾမးသာေသာ အဖစမးဖစရမည။ သႚမဟတ ႎငငေတာအဆငတၾင ေဖရႀငးမႁသညကႃးလၾနခရသအတၾက အေကာငးဆးဖစေအာင မဖနတးႎငေသာေကာင ဖစရမည။ ကႃးလၾနေသာ အစးရအေပ ပတခတေစာကား ေပာဆ ခငး ပၝဝငပၝကလညးထတငကားခက အထေမာကမည မဟတပၝ။

ထသႚ တငကားမႁမားက အလပအဖၾႚ၏တာဝနခက လကခသည။တငကားစာ ေပးပႚသထသႚ တငကားမႁက လကခရရႀေကာငး အသအမႀတပ ပနစာေပးပႛသည။ ထတငကားမႁ မတၨႃက သကဆငရာအစးရသႚ ေပးပႚ႓ပး ေမးခၾနးမားထတရသည။ ထႚေနာက ထတငကားမႁႎႀင ပတသကေသာ အႎႀစခပတငပခကက လစဥလတငးအထးလ႖ႚဝႀကစၾာဖင ဆပေကာမရႀငတၾင ထကစၤအား ဆကလကကငတၾယမညသထ အစရငခရသည။ ထႚေနာက အလပအဖႚၾဝင (၅)ဥးသည တႎႀစလ႖ငတ႒ကမ ေတၾႚဆ႓ပး ထတငကားခကမားက ေလလာစစေဆးသည။ တငကားခကမားႎႀင အစးရထမႀ တႚပနခကမားအေပမတည ၍အလပအဖၾႚသည ထတငကားမႁသည အမႀနတကယ ႒ကး႒ကးမားမားလႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁ ဟတမဟတက မခၾ၍ ဆးဖတသည။

အမႀနတကယလႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁဖစသညဟ ယဆပၝက ထတငကားခကက ဆပေကာမတထသႚ တငသၾငး႓ပးထမႀတဆင မဆႎၬဖင ေကာမရႀငထသႚ ဆကလကတငသင၊ မတငသငက ဆးဖတသည။ ေကာမရႀငအေနဖင ထသႚတငသၾငးလာေသာ တငကားမႁမားႎႀင ပတသက၍ ထတငကားခကက ပယခခငး၊ ေနာကတႎႀစကမႀ စဥးစားေဆာင႟ၾကရန ဆငးငလကခငး၊ ဖစပကသည အမႁကစၤတခလးက ေလလာခငး (thorough study)၊ သကဆငရာအစးရက သေဘာတပၝက ေကာမရႀငသည အထးေကာမတ (Ad hoc)ဖၾႚစညး၍ စစမးစစေဆးခငးမား လပေဆာငႎငသည။ ထသႚတငကားမႁက လကခစစေဆးေနေသာ ကာလတခလး ထအမႁမားအေကာငးက လသရႀငကား ထတေဖာေကညာခငးမရႀရန အထးစညးကမးသတမႀတထားသည။ တငကားသကလညး တငကားမႁသည မညသညအဆငသႚ ေရာကရႀေနေကာငးကလညး အသေပးခငးမရႀေပ။ သကဆငရာအစးရက အသေပးခငး၊ ထကစၤႎႀင ပတသကေသာ အခကမားက ေဖကားရန ဖတကားခငးတႚကသာ လပေဆာငသည။ ဖစပကသည အမႁကစၤတခလးက ေလလာခငးက ၁၉၇၀ ခႎႀစမႀစ၍ ယဂနဒၝ(Uganda) ႎႀင ကနးယား (Equatorial Guinea)ႎႀစႎငငတၾငသာ လပေဆာငခဖးသည။ အထးေကာမတ (Ad hoc) ဖၾႚစညး၍ ေစလၿတစးစမးစစေဆးခငးက လပေဆာငေလမရႀေပ။ ေမးခၾနးမား ေပးပႚခငး၊ အစးရထ ဆကသၾယေရးေကာမရႀငအဖၾႚဝငက တကရကဆကသၾယေစခငး၊ ကလသမဂၢ ဝနထမးအား ထႎငငသႚေစလၿတခင၊ အထးစစမးစစေဆးေရးအရာရႀ ခနႚအပ၍စစမးစစေဆးခငးတႚကသာ လပေဆာငေလရႀသည။

တငကားမႁကလကခသည။

အကယ၍ တငကားမႁသည သတမႀတထားေသာ အခကမားႎႀင ကကညသညဆပၝက လကခစဥးစားသည၊ သႚေသာလႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငက လပထးလပနညးမားေအာကတၾင ထညသၾငးစဥးစားခငး မဟတေသးေခ။ ယခအဆငမႀစတင၍ သကဆငရာ အစးရသႚ ထတငကားမႁႎႀငပတသကေသာ အေကာငးအရာမားကေဖဆရန ေမးခၾနးမားေပးပႚသည။

ဇလငလ။ ဆပေကာမရႀငေအာကရႀ ဆကသၾယမႁဆငရာ အလပအဖၾႚမႀ ကယစားလႀယ(၅)ဥးတႚကထတငကားမႁက စစမးစစေဆး႓ပး “အမႀနတကယ ပငးထနစၾာ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁ”ေမာကသညဟ ဆးဖတပၝက ဆပေကာမရႀငထ တငပသည။

သဂတလ။ ဆပေကာမရႀငက ထအမႁက ပနလညသးသပသည။ ဆကသၾယမႁဆငရာ အလပအဖၾႚက ပနကားသည။ အကယ၍ထအမႁထငရႀားပၝကလႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငထတငပသည။

ေဖေဖာဝၝရ-မတလ။ ေကာမရႀင၏ အလပအဖၾႚကေန၍ ေကာမရႀင ညလာခမစတငခင ထအမႁႎႀင ပတသက၍ ပနလညသးသပသည။ ထအမႁႎႀင ပတသက၍ ေကာမရႀငအား မညသႚ အေရးယသငေကာငး အ႒ကေပး တငပသည။

မတ-ဧ႓ပလ။ ေကာမရႀငညလာခအတၾငး ထအမႁႎႀငပတသက၍ လ႖ႚဝႀကစၾာ စဥးစားသးသပသည။ သႚေသာ ပၝဝငပတသကေသာ အစးရမားက ထအမႁႎႀငပတသက၍ တင ပေဖရႀငးရန ဖတေခသဖင သကဆငရာအစးရမား ပၝဝငႎငသည။

အမႁႎႀငပတသက၍ ကႃးလၾနခငးမေမာကေသာႎငင၏ အမညမား၊ ဆကသၾယလကစဥးစားသးသပေနေသာ ႎငင၏အမညမားက ထတပနသည။ တခၝတရထအမႁမားကအခားသမားသေအာင ေကညာခငး မားလပ႓ပးေကာမရႀငတၾင လသရႀငကား ေဆၾးေႎၾးရနအေကာငးမား ဖစလာေလရႀသည။

အကယ၍ တငကားမႁသည သတမႀတထားေသာ အခကမားႎႀင ကကညမႁ မရႀပၝက ေနာကအဆငသႚ မတကေတာဘတငကားမႁ ရပဆငးသၾားသည။

“အမႀနတကယ ပငးထနစၾာ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁ”မေမာကဟ ဆးဖတပၝက ထအမႁက ပယခခငး သႚမဟတ ေနာကတႎႀစအထ ဆငးငထားခငး ပလပသည။

အကယ၍ ထအမႁသည ထငရႀားမႁမရႀဟ သးသပပၝက ထအမႁက ပယခခငး သႚမဟတ ေနာကတႎႀစအထ ဆငးငထားခငး ပလပသည။

လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငညလာခ

ေခာကပတကာမငေသာ လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငညလာခက ႎႀစစဥမတလလညမႀ ဧ႓ပလကနအထ ဆၾစဇာလနႎငင၊ ဂနဗာ႓မႚတၾင ကငးပသည။ ညလာခတၾင ပထမဥးဆး ေကာမရႀင၏ ဥကၺဌတဥး၊ ဒတယ ဥကၺဌ သးဥးႎႀင မႀတတမးတငတဥးက ေ႟ၾးခယတငေမာကသည။ ထႚေနာက ညလာခအစအစဥႎႀငအခနဇယားတႚက သတမႀတကသည။

ေကာမရႀငအဖၾႚဝငမားသည ညလာခ မစတငမႎႀင ညလာခအတၾငးတၾင ၄ငးလကေအာကရႀ အလပအဖၾႚငယမား အားလးႎႀငေတၾႚဆသည။ ညလာခမစတငမ ေတၾႚဆေသာေတၾႚမႁက (PresessionalWorking Group Meeting)ဟေခ႓ပး ညလာခအတၾငးအလပအဖၾႚမားႎႀင ေတၾႚဆမႁမားက (Sessional Working Group Meetings) မားဟေခသည။ အခႚလပငနးအဖၾႚမား၏ ေတၾႚဆေဆၾးေႎၾးမႁမားတၾင လအမား ပၝဝငတကေရာကႎငသည။

လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငညလာခသႚ ေကာမရႀငအဖၾႚဝငႎငငမားအပင အဖၾႚဝငမဟတေသာ ႎငငကယစားလႀယမား၊ ကလသမဂၢ ေအဂငစမားမႀ ကယစားလႀယမား၊ ကလသမဂၢတၾင အတငပငခအဆင ရရႀထားေသာ အစးရမဟတသည အဖၾႚမား တကေရာကႎငသည။

လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငညလာခကလပငနးစဥမား

ညလာခတၾင ေဆၾးေႎၾးမည ေခၝငးစဥကစၤမားက ကလသမဂၢ အေထၾေထၾအတၾငးေရးမႀႃး၏ ကယစားလႀယက မတဆကေကညာ႓ပး ထေခၝငးစဥမားႎႀငပတသကေသာ ေနာကခသမငးေကာငးႎႀင စာ႟ၾကစာတမးမားက တငပသည။ အထးစစမးစစေဆးေရး အရာရႀႎႀင က႗မးကငသမား၏ ႎငငအလက သႚမဟတ ကၸအလက အစရငခစာမားက ေခၝငးစဥမားမေဆၾးေႎၾးခင တငပေလရႀသည။ ထႚေနာက ေကာမရႀငအဖၾႚဝငတဥးက ေခၝငးစဥက မတဆကေပး႓ပး ေကာမရႀင မဟတေသာ ႎငငကယစားလႀယမားႎႀင ကလသမဂၢတၾင အတငပငခအဆင ရရႀထားေသာ အစးရမဟတေသာအဖၾႚမား၏ ကယစားပသမား၏

ကယတငဝငေရာကေပာဆတငပခငး(Intervention)က ပလပသည။ ထႚပင အစးရမဟတေသာ အဖၾႚအစညးမားအေနဖင ႎငငတႎငင သႚမဟတ လႚအခၾငအေရး ကၸတခအေကာငးအစရငခစာမားက ထတေဝဖနႚ ခႎငသည။ ထသႚေပာဆခရေသာ ႎငငအေနဖငလညး ထေပာဆခကမားအေပ ပနလညေခပခၾငရႀသည။ ေနာကဆးတၾင ထေခၝငးစဥႎႀငပတသက၍ ဆးဖတခကက ေကာမရႀငအဖၾႚဝငႎငငတႎငငက မကမးတငသၾငး၍ ေကာမရႀငအဖၾႚဝငမားက မဆႎၬေပးကာဆးဖတခကခမႀတသည။ ေကာမရႀငအဖၾႚဝငမဟတေသာ ႎငငမားသည ဆးဖတခကမကမးက ပးတၾတငသၾငးႎငေသာလညး မေပး၍ ဆးဖတခက ခမႀတေရးအတၾက ေဆၾးေႎၾးရာတၾင ပၝဝငခၾငမရႀေပ။ ထသႚ ေကာမရႀငက ခမႀတလကေသာ ဆးဖတခကမားက စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာမတက အတညပရန လအပသည။

ရႀငးလငးရမညဆလ႖င မနမာႎငင၏ လႚအခၾငအေရးခးေဖာကမႁက လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငညလာခတၾင ေဆၾးေႎၾးသညအခၝ ပထမဆးယခငႎႀစမားက မနမာႎငငအေပ ခမႀတခေသာ ဆးဖတခကမား၊ ေနာကခအေကာငးအခကမားႎႀင မနမာႎငငႎႀငပတသက၍ ေရးသားထားေသာစာ႟ၾကစာတမးမားဖင စတငဖၾငလႀစလကသည။ မနမာႎငင၏ လႚအခၾငအေရး အေခအေနမားက စစမးစစေဆးရန တာဝနေပးအပခရသည အထစစမးစစေဆးေရးအရာရႀက သ၏အစရငခစာက တငပသည။ ထႚေနာက ေကာမရႀငအဖၾႚဝငတဥးက မနမာႎငငႎႀင ပတသက၍ တငပေဆၾးေႎၾးမည အစအစဥမားက ဖတကား႓ပးေနာက အစးရကယစားလႀယမား၊ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚကယစားလႀယမားက မနမာႎငငရႀ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက အေကာငးအရာအလက တငပဖတကားကသည။ ထသႚ ကယတငဝငေရာက ေပာဆ ခငးအေပ မနမာႎငင ကယစားလႀယက ပနလညေခပ ေပာဆႎငခၾငရႀသည။ ေနာကဆးတၾင မနမာႎငငအေပ ကလသမဂၢ လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငက ဆးဖတခကမား ခမႀတသည။

လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငညလာခတၾင ႎငငအခငးခငး ေတၾႚဆညႀႎႁငးမႁမား လပေဆာင ခငးတၾနးအားေပး လႁႚေဆာခငးမားက လပေဆာငေလရႀသည။ ေကာမရႀင၏ ဆးဖတခကမားသညအေထၾေထၾညလာခ႒ကး၏ ဆးဖတခကမားအထ အရႀနေကာငးးသညအတၾက လႚအခၾငအေရးလႁပရႀားသမားသည ေကာမရႀငညလာခ အတၾငး မမတႚတကပၾဝငေနေသာအေရးကစၤမားအတၾက ေကာငးမၾနေသာ ဆးဖတခကမား ခမႀတရန ႒ကးပမးေဆာင႟ၾကေလရႀသည။

ကလသမဂၢ လႚအခၾငအေရးဆငရာ အဖၾႚမားအနက ဤလႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငႎႀင ၄ငး၏အေထာကအက ပ ဆပေကာမရႀငတၾငသာ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမား တကရကပၝဝငလႁပရႀားႎငသညအတၾက ထးခားသညဟဆႎငသည။ ထအဖၾႚမားသည လႚအခၾငအေရး အစရငခစာမားက ပစေရးသားထတေဝ႓ပး တငပႎငရမက မမတႚတငပေသာႎငင သႚမဟတ အေကာငးအရာ ကၸမားအေပ စတဝငစား ေထာကခလစတရႀသည ႎငငကယစားလႀယမား၏ ေရႀႚေမႀာကတၾင ကယတငကယက အစရငခတငပႎငသည။ ထႚပငမမတႚ ခမႀတေစလေသာ ဆးဖတခကမားခမႀတေစေရးအတၾက တၾနးအားေပး တကတၾနးလႁႚေဆာမႁမား လပေဆာငႎငသည။ ကလသမဂၢအေထၾေထၾညလာခက ႎငငကယစားလႀယမားသာ တကေရာကႎငေသာလညး လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငတၾင ႎငငကယစားလႀယမား သာမက အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမားပၝ ပၝဝငတကေရာကႎငေသာေကာင အစးရမဟတေသာအဖၾႚအစညးမား၏ လပေဆာငမႁက အသအမႀတပေသာ ကလသမဂၢ၏ ညလာခတခဟ ဆႎငသည။

မနမာႎငငႎႀငပတသက၍ လႚအခၾငအေရး လႁပရႀာေဆာင႟ၾကသမားသည ဤလႚအခၾငအေရးေကာမရႀင ညလာခက လစလႃ႟ႁထား၍မရေပ။ အေထၾေထၾညလာခ႒ကးတၾင စညး႟းလႁႚေဆာသကသႚဤလႚအခၾငအေရး ညလာခတၾငလညး လႁႚေဆာမႁမား ပလပရမညဖစသည။ သႚေသာ အေထၾေထၾညလာခတၾင ႎငငကယစားလႀယ အဖၾႚမားကသာ ခဥးကပ၍မနမာႎငင အေပ ပမေကာငးမၾနေသာ ဆးဖတခကမားခမႀတရန ေဆာင႟ၾကရေသာလညး ဤလႚအခၾငအေရးေကာမရႀင ညလာခတၾင အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမားကပၝ ခဥးကပစညး႟းရသည။ မနမာပည၏ လႚအခၾငအေရးခးေဖာကမႁအေကာငးက အစးရမဟတေသာ အဖၾႚႛမားအေနႎႀင ေကာငးစၾာသရႀ႓ပး လအပေသာ အခကအလကမား ထတပနႎငရန၊ ညလာခအတၾငး ကယတငဝငေရာက ေပာဆမႁမား လပကငရနအတၾက တၾနးအားေပးမႁမား လပေဆာငရသည။ ထႚပင မမတႚက ကလသမဂၢတၾင အတငပငခအဆငရရႀထားေသာ အစးရမဟတသညအဖၾႚ တဖၾႚဖၾႚက တာဝနယ႓ပး ကယစားပခၾင (Accredition) ေပးပၝက ညလာခသႚ ကယတငကယကတက ေရာကႎငသည။ ကလသမဂၢတၾင အတငပငခအဆင ရရႀထားေသာ အစးရမဟတသညအဖၾႚက ေပးထားသည ကယစားပခၾငဖင ညလာခတၾငမမကယတင ဝငေရာကေပာဆႎငသည။ မနမာႎငငရႀ လႚအခၾငအေရးခးေဖာကမႁမား၊စစအစးရကယစားလႀယအဖၾႚ၏ လမလညထၾကဆခကမားက ကယတငကယက တင ပေထာကပႎငသည။ မမတႚ ခမႀတေစလေသာ ဆးဖတခကမား ခမႀတႎငရန အတၾက အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမားမႀတဆင သႚမဟတ မနမာႎငငအေပ စတဝငစားေထာကခေသာ ႎငငကယစားလႀယအဖၾႚဝငမားမႀတဆင တၾနးအားေပးစညး႟း လႁႚေဆာႎငသည။

ထႚေကာင မနမာႎငငအေရးက လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငညလာခတၾင သၾားေရာကလႁႚေဆာကမည သမားသညအစးရမဟတေသာ အဖၾႚမားကလညး ဂ႟တစကလႁႚေဆာႎငေအာင ႒ကးပမးပငဆငရမည။ မညသညအဖၾႚမားသည၊ အတငပငခအဆငရရႀသည၊ လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငတၾင ေလးစားမႁမညမ႖ရႀထားသည မနမာႎငငရႀလႚ အခၾငအေရး ခးေဖာကခေနရမႁမးစတၾင မညသညကစၤကပမ၍ စတဝငစားသည၊ ထႚအတၾကေကာင မညသညအေထာကအထား၊ အစရငခစာ၊ ဓာတပ၊ ဗၾဒယမႀတတမးမားက ယေဆာငသၾားရမည စသညဖင ႒ကတငပငဆငရမည ဖစသည။ အစးရမဟတေသာအဖၾႚအစညး ရာေပၝငးမားစၾာ တကေရာကေသာညလာခဖစသညအတၾက တဖၾႚခငးဆက လကလစညး႟းလႁႚေဆာ ရနမလၾယကလႀေခ။ ထႚေကာင ညလာခကငးပေနစဥအတၾငး မနမာႎငငရႀ လႚအခၾငအေရးခးေဖာကမႁမားက အဖၾႚအစညးမားပမသရႀနညးလညလာေစေရးအတၾက ေဟာေပာပၾမား၊ ဓာတပႎႀင ဗဒယပပၾမား ပလပရန ႒ကတငပငဆငသငသည။ မသၾားေရာကမည မညသညအဖၾႚက မမအား ကယစားခၾငပမည၊ မညသညအေကာငးအရာက ဥးစားေပးတငပမည၊ ဆးဖတခကခမႀတရာတၾင မညသညအခကမားက ပၝဝငေစခငသည စသညတႚက ပငဆငထားမႀသာ တေတာငးသည ရကသတၨပတ (၆)ပတကာညလာခအတၾငး ေအာငမငစၾာ စညး႟းလႁႚေဆာႎငမညဖစသည။ မမကယတငဝငေရာကေပာဆခငး ပလပမညဆပၝက ေပာဆမညေပာဆခက (၅)မနစမႀ (၁၀)မနစကာလစာ ႒ကတငပငဆငရမညဖစသည။ မလအပေသာအခကမား၊ အ႒ကမ႒ကမအဖနဖန ေပာကားခကမား မပၝဝငေစဘ တကခငလေသာ အခကမား၊ အေရးအသားမားဖငသာ ေရးသားေပာဆသငသည။ မမေပာဆသညအခနမတငမ ေပာဆမည စာ႟ၾကက မတၨႃကးထား႓ပး သတငးႎႀင ပနကားေရးတာဝနခႎႀင ညလာခအခနးတာဝနခထ ႒ကတငဖနႚေဝထားႎငပၝက ေနႚစဥသတငးထတပနခကတၾင ပၝဝငႎငေပမည။ ထႚပင ဘာသာပနမားအေနႎႀင႒ကတငေလလာထားႎငသဖင အေကာငးဆးဘာသာပနႎငရန

အေထာကအက ပေပမည။ ထသႚ ေပာဆခကသာမကထကစၤႎႀငပတသက၍ သးခားထတပနခကမား ထတပနထားပၝက ထထတပနခကမားကလညး မမေပာဆမညစာ႟ၾကႎႀင ပးတၾ၍ ဖနႚေဝႎငသည။ ဖတကားရာတၾငလညး ပဏာမအေနဖင ညလာခဥကၺဌအေပ သ၏ေ႟ၾးခယတငေမႀာကခရမႁအားခးကႃးဂဏယေကာငးဖင စတင႓ပး မမေပာဆခက မားကမမနလၾနး၊မေႎႀးလၾနး ဖတကားသငသည။

အခားစာခပအေခခအဖၾႚမား

ကလသမဂၢတၾင ေရးသားထားေသာ သေဘာတစာခပမားက အေခခ႓ပး ဖၾႚစညးထားသည စာခပအေခခအဖၾႚမားတၾင သကဆငရာ စာခပေကာမတမား ပၝဝငသည။

ထစာခပေကာမတမားသညအကမးအားဖင ႎငငမားက တငသၾငးေသာ အစရငခစာမားက ေလလာသးသပခငး၊ အစရငခစာ အခကမားက ေလလာ၍ ေစာငကပ ခငး၊ သကဆငရာအစးရမားက ပနာအားအသအမႀတပလာ ေအာငလပေဆာင ခငးႎႀင သတငးဖလႀယခငးတႚက လပေဆာငသည။

ထငရႀားေသာ စာခပေကာမတမားႎႀင သကဆငရာ သေဘာတစာခပမားမႀာ-

-လႚအခၾငအေရးေကာမတ-ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ(International Covenant on Civil and Political Rights)

-စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးဆငရာ ေကာမတ-စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ (International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights)

-လမးေရး၊ ဖႎႀပမႁမးစ ပေပာကေရး ေကာမတ- လမးေရး ဖႎႀပမႁမးစ ပေပာကေရး သေဘာတစာခပ (International Covention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination)

-သးဥးေကာမတ-အသားအေရာငခၾခားေသာ ရာဇဝတမႁ ခပ႓ငမးေရးႎႀင အပစေပးေရးေကာမတ (International Covention on the Suppression and Punishment of the Crime of Apartheid)

-အမးသမးမားအားနညးမးစဖင ခၾခားဖႎႀပမႁမား ဖကသမးေရးေကာမတ- အမးသမးမားအား နညးမးစဖင ခၾခားဖႎႀပမႁမား ဖကသမးေရး သေဘာတစာခပ (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women)

-ကေလးသငယမား အခၾငအေရးဆငရာေကာမတ- ကေလးသငယမား အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ (Convention on the Rights of Child)

-ညႀဥးပနးႎႀပစကမႁ ဆနႚကငေရးေကာမတ - ညႀဥးပနးႎႀပစကမႁ ဆနႚကငေရး သေဘာတစာခပ (Convention Against For Ture)

-ေ႟ၾႚေပာငးအလပသမားမားႎႀင ၄ငးတႚ၏ မသားစမား အခၾငအေရး ကာကၾယေရးေကာမတ- ေရၿႚေပာငး အလပသမားမားႎႀင ၄ငးတႚ၏ မသားစမား အခၾငအေရးကာကၾယေရး သေဘာတစာခပ (Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of their Families)

ထစာခပေကာမတမား၏ လပပငခၾငမားမႀာ တခႎႀငတခ တညမႁမရႀေပ။ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမား၏ လပေဆာငႎငမႁမႀာလညးမတညေပ။

လႚအခၾငအေရးဆငရာမားက စတဝငစားသည ကလသမဂၢ အခားဌာနမား

အမးသမးအဆငအတနးဆငရာ ေကာမရႀင (The Commission on the Status of Women)

အမးသမးအဆငအတနးဆငရာ ေကာမရႀငသည စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစေအာကတၾင ဖၾႚစညးထားေသာ လပငနးေကာမရႀင (၉) ခအနက တခအပၝအဝငဖစသည။ (၁၉၄၇)ခႎႀစတၾင စတငထေထာငခေသာ အမးသမးအဆငအတနးဆငရာ ေကာမရႀင၏ တာဝနမႀာ ႎငငေရး၊ စးပၾားေရး၊ လမႁေရး၊ ႎငငသားေရးႎႀင ပညာေရးနယပယမားတၾင အမးသမးအခၾငအေရးမား မငမားေစေရးႎႀင ပတသကသည အစရငခစာမား၊ အ႒ကေပးခကမားအား စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစသႚ ပငဆငေပးရနဖစသည။ ထႚပင အမးသမး အခၾငအေရးနယပယထတၾင အမးသားႎႀင အမးသမးတနးတအခၾငအေရး ရရႀေရးအတၾက ခကခငးေဖရႀငးေဆာင႟ၾကေပးရန လအပေသာ ပနာမားႎႀင ပတသက၍ အ႒ကဥာဏမားလညး ေပးႎငသည။

ေနာကပငးတၾငေကာမရႀင၏တာဝနမား ပမကယပနႚ အားေကာငးလာခ႓ပး အမးသမးအခၾငအေရး စခနစညၿနးမားသတမႀတေရး၊ ဆကသၾယမႁလပငနးမားက ပနလညသးသပေရး၊ အေထၾေထၾ အ႒ကေပးခကမား ထတပနေရးတႚအထ ကယပနရလာခသည။ ေကာမတသည အမးသမးမား၏ ႎငငေရးအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပႎႀင လကထပ႓ပးေသာ အမးသမးမား၏ ႎငငသားဖစခၾငဆငရာ စာခပတႚက မကမးေရးဆၾခသည။ ေကာမတ၏ ဥးေဆာငမႁဖင ကမာအမးသမးညလာခ (၄)ခက မကၺစကနစတး၊ ကပနဟန၊ႎင႟ဘႎႀင ဘဂငး႓မႚတႚတၾင ေအာငမငစၾာ ကငးပႎငခသည။ မလ စတငဖၾႚစညးစဥက ေကာမရႀငအဖၾႚဝင (၁၅)ဥးရႀရာမႀ ေနာကပငးတၾင (၄၅)ဥးအထ တးပၾားလာခသည။ ထေကာမရႀင အဖၾႚဝငမားသည ၄ငးတႚ၏ သကဆငရာ အစးရမားက ကယစားပသည။

-ကလသမဂၢ လႚအခၾငအေရးဆငရာ မဟာမငး႒ကး႟း

ေဖာပခေသာ ကလသမဂၢ ပဋညာဥအေခခအဖၾႚမားႎႀင စာခပအေခခအဖၾႚမားအပင လႚအခၾငအေရးႎႀင ဆကစပေနေသာ ဌာနမႀာ ကလသမဂၢ လႚအခၾငအေရးဆငရာ မဟာမငး႒ကး႟း (UN High Commissioner for Human Rights) ဖစသည။

ကလသမဂၢတၾင လႚအခၾငအေရးကစၤမားက ထကသႚ မဟာမငး႒ကး႟းမး ဖၾငလႀစ႓ပး လပကငေဆာင႟ၾကရန ကာလအတနကာကပင ႒ကးပမးေဆာင႟ၾကခသည။ သႚေသာ ႎငငအမားအပား၏ေထာကခမႁ နညးပၝးမႁေကာင ၁၉၉၃ခႎႀစ ဗယငနာ႓မႚတၾင ကငးပေသာ ကမာလႚအခၾငအေရး ညလာခကငးပသညတငေအာင အေကာငအထညေပလာခငးမရႀေပ။ ကမာလႚအခၾငအေရးညလာခသႚ တကေရာကလာေသာ ႎငငကယစားလႀယမားအကား အေခအတငေပာဆမႁမားစၾာ ဖစေပခ႓ပးေနာကဆးမႀ “ကလသမဂၢအဖၾႚ႒ကး၏ လႚအခၾငအေရးရာ လပငနးမားက ပမေကာငးမၾနေအာင လပေဆာငႎငရန ရည႟ၾယ၍ ကလသမဂၢ လႚအခၾငအေရးဆငရာ မဟာမငး႒ကး႟းက ဖၾႚစညးရန ”ဆေသာ လပငနးစဥက ညလာခ၏ ေကညာခကတၾင ထညသၾငးႎငခသည။ အေထၾေထၾညလာခအား ဆးဖတခကခရန တာဝနေပးခသည။၁၉၉၃ခႎႀစ၊ဒဇငဘာလ (၂၀)ရကေနႚတၾင ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခ႒ကးက လႚအခၾငအေရးဆငရာ မဟာမငး႒ကး႟းက ဖၾႚစညးရန ကနႚကၾကမမရႀဆးဖတခသည။ ၁၉၉၄ခႎႀစ၊ ဇႎၮဝၝရလ (၃၁) ရကေနရတၾင ကလသမဂၢ အေထၾေထၾအတၾငးေရးမႀႃးခပက အေကၾဒးႎငငမႀ မစၤတာဂစ အာယာလကဆ (Mr. JoseAyala-Lesso) က ပထမဥးဆးေသာ လႚအခၾငအေရးဆငရာ မဟာမငး႒ကးအဖစ ခနႚအပခ႓ပး ဧ႓ပလ (၅)ရကေနႚတၾင တာဝနမားထမးေဆာငခသည။ လကရႀလႚအခၾငအေရးဆငရာ မဟာမငး႒ကးမႀာ ေမရေရာဘငဆင(Mary Robinson) ဖစသည။

ကလသမဂၢလႚအခၾငအေရးဆငရာ မဟာမငး႒ကး႟းကဂနဗာ႓မႚတၾင အေခစက႓ပး နယးေယာက႓မႚတၾင ပနကားဆကသၾယေရး႟းတစ႟း ဖၾငလႀစထားရႀသည။ မဟာမငး႒ကး၏ သကတမးက (၄)ႎႀစသကတမး သတမႀတသည။ က႗မးကငေသာ ဝနထမးမားဖင ေပလစႎႀင လမးညၿနမႁမား သတမႀတေဖာပခငး၊ အစးရမားႎႀင စေပၝငးဆကဆလပကငခငး၊ေကညာခကႎႀင အစရငခစာမား ပငဆင ခငး၊ အစညးအေဝးမားတၾင ပၝဝငတကေရာကခငး၊ သတငးဌာနမားႎႀငဆကဆခငး စသညတႚကေဆာင႟ၾကေနသည။

-လႚအခၾငအေရးဌာန႒ကး (Center for Human Rights)

ေနာကဌာနတခမႀာကလသမဂၢတၾင အေရးပၝေသာ လႚအခၾငအေရးဌာန႒ကးဖစသည။ ဂနဗာ႓မႚတၾင အေခစက႓ပး လႚအခၾငအေရးဆငရာ လကေထာကအေထၾေထၾ အတၾငးေရးမႀႃးခပက တာဝနယဥးေဆာငသည။ ဤဌာနက လကေထာကအေထၾေထၾ အတၾငးအေရးမႀႃးခပ႟းႎႀင အဓကဌာနခၾ (၆) ခတႚဖင ဖၾႚစညးထားသည။ ကလသမဂၢ၏ လႚအခၾငအေရးမားက ႒ကးကပ၍ အထကပၝေကာမတမားက လအပေသာ ဝနထမးမားက ဖညဆညးေပးသည။

အခားလႚအခၾငအေရးႎႀငဆကစပေနေသာ ကလသမဂၢအဖၾႚအစညးမားမႀာ-

-ကလသမဂၢ ဒကၡသညဆငရာ မဟာမငး႒ကး႟း (UNCHR)

-အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပ (International Labor Organization-ILO)

-ကလသမဂၢပညာေရး၊ သပၯႎႀင ယဥေကးမႁအဖၾႚ (UNESCO)

-ကမာကနးမာေရးအဖၾႚ (WHO)တႚဖစသည။

-ကလသမဂၢ ဒကၡသညမားဆငရာ မဟာမငး႒ကး႟း (UNHCR)

၁၉၅၀ခႎႀစ၊ ဒဇငဘာလ (၁၄) ရကေနႚတၾင ဆးဖတခေသာ ကလသမဂၢအေထၾေထၾညလာခ႒ကး၏ ဆးဖတခကအရ ကလသမဂၢ ဒကၡသညမားဆငရာ မဟာမငး႒ကး႟းက ၁၉၅၁ ခႎႀစ၊ ဇနနဝၝရလ (၁)ရကေနႚတၾင ဖၾႚစညးခသည။ ကလသမဂၢအဖၾႚအတၾငး ဒကၡသညမားပနာက ကငတၾယေဖရႀငးသည အဓကအဖၾႚအစညးဖစသည။ ဤဒကၡသညမားဆငရာ မဟာမငး႒ကး႟းက “ဒကၡသညဆသညမႀာ လမးေရးကစၤ၊ ဘာသာေရးကစၤ၊ ႎငငသားဖစမႁ၊ႎငငေရးအယအဆႎႀင လမႁအဖၾႚ တဖၾႚဖၾႚသႚ အဖၾႚဝငေရာကမႁတႚေကာင ညဥးပနးႎႀပစက အပစေပးခရမညဟ ေကာက႟ၾႚရန ခငလေသာ အခကအလကမားရႀသ၊ထသႚ ေကာက႟ၾႚမႁက အေကာငးပ၍ မမတႚႎငငအစးရ၏ ကာကၾယေစာငေရႀာကမႁက မခယႎငေသာသမား”ဟ အဓပၯာယဖၾငဆထားသည။ ဤ မဟာမငး႒ကး႟းသည ဒကၡသညမားႎႀင ပတသက၍ ႎငငတကာ ကာကၾယမႁမားေပးရနႎႀင ဒကၡသညမားပနာက ထာဝရေဖရႀငးႎငေသာ အခကမားရႀာဖၾယရန အဓကလပေဆာငသည။ ေနရပသႚ ပနလညေနထငခေသာ ဒကၡသညမားႎႀင ပညတၾငးမႀာပင လႀညလညေနထငေနေသာ ေနရာအတညတက မထငရသမားအပၝအဝင ကမာေပရႀဒကၡသညသနးေပၝငး သနး (၃၀)ခနႚ၏ အေရးကစၤမားက ေဆာင႟ၾကေနရသည။ ႎငငတကာ ကာကၾယမႁဟ ဆရာတၾင ဒကၡသညမားအား မမဆႎၬမပၝဘ အတငးအကပ ပနလညပႚေဆာင ခငးက ကာကၾယရန၊ဒကၡသညမားအား ဖမးဆးထမးသမးခငးက ကာကၾယရနႎႀင ဒကၡသညမား၏ လ႓ခေရးက တာဝနယရနတႚပၝဝငသည။ ထမ႖မက ဒကၡသညမားဆငရာသေဘာတစာခပက ႎငငမားက သေဘာတလကမႀတေရးထး လာေစရန၊ မမသေဘာအေလ႖ာက ေနရပသႚပနသညအစအစဥမားဖင ဒကၡသညပနာမားက ေဖရႀငးရနႎႀင အခားကယဆယေရးအဖၾႚမားႎႀင ပးေပၝငးလကတၾ၍ ဒကၡသညမားအား ကညေထာကပမႁမား လပေဆာငရနတႚက ႒ကးပမးလ႖ကရႀသည။ လကရႀတာဝနထမးေဆာငေနေသာ ဒကၡသညမားဆငရာ မဟာမငး႒ကးမႀာ နယသာလနႎငင၏ ဝန႒ကးခပေဟာငးဖစသ ႟ဒလတဗဘာ (Ruud Lubbers) ဖစသည။

ႎငငတကာ ဒကၡသညမားက ကာကၾယေစာငေရႀာကရနႎႀင ပတသကေသာ အေခခအခကမားမႀာ-

ဒကၡသညမားအား အတငးအကပေနရပသႚ ပနလညပႚေဆာငခငးအား တားမစခငး။

ဒကၡသညမားအားကာကၾယေပးေရးႎႀငပတသက၍ အေခခအကဆးကာကၾယေပးမႁမႀာ ထဒကၡသညမားက ေနရပသႚေမာငးထတခငး၊ပနပႚခငးမပရနဖစသည။ သ၏ လမးဖစမႁ၊ ကးကၾယမႁ၊ ႎငငသားဖစမႁ၊ လမႁေရးသႚမဟတ ႎငငေရးအသငးအဖၾႚတၾင အဖၾႚဝင ဖစမႁေကာင ေရရပက ပနလ႖င အႎၨရာယကေရာကႎငပၝက ထဒကၡသညက သ၏ေနရငးအရပသႚ ပနလညပႚေဆာင ခငး မပရေပ။

ဒကၡသညမား၏ လ႓ခမႁ။

ဒကၡသညမား၏ လ႓ခမႁမႀာလညး အေခခကေသာ အခကတခကဖစသည။ ခလႁခၾငေတာငးခေသာ သမားသည သတႚဘဝ အသကရႀငသနေရးအတၾက ခလႁခၾင ေတာငးခခငးဖစသည။ ဒကၡသညမား ခလႁခၾင ေတာငးခေနေသာ နယေမတၝင ထသတႚက လ႓ခမႁမေပးႎငပၝက ဒကၡသညမားအား ကာကၾယေစာငေရႀာကမႁသည အဓပၯာယမ ဖစေပလမမည။ ဒကၡသညမား၏ လ႓ခေရးလညး

ဤအခကတၾင အ႒ကးဝငသည။ အမးသမးဒကၡသညမားအား လငပငးဆငရာ အကမးဖကမႁသညလညး ယခအခကတၾင အ႒ကးဝငပၝသည။

ဒကၡသညမားအာ ဖမးဆးခငး။

မမအသကရႀငခၾငက အႎၨရာယေပး အေႎႀာကအယႀကပေနေသာ တငးပညမႀ အခားတငးပည အတၾငးသႚ ထၾကေပးတမးေရႀာငလာေသာ မညသညဒကၡသညကမႀ တငးပညအတၾငး တရားမဝင ဝငေရာကမႁသကသကဖင ဖမးဆးခပေႎႀာငခငး မပရေပ။ သ၏လမးဖစမႁ၊ ကးကၾယမႁ၊ ႎငငသားဖစမႁ၊ လမႁေရး သႚမဟတ ႎငငေရးအသငးအဖၾႚတၾင အဖၾႚဝငဖစမႁေကာင သ၏တငးပညတၾင အႎၨရာယရႀ၍ ထၾကေပးတမးေရႀာငလာသသည ထအခကက သကဆငရာ အစးရထတၾင ခငခငလလ တငပႎငပၝက ၎တႚက တငးပညအတၾငး တရားမဝင ဝငေရာကမႁဖင ဖမးဆးခပေႎႀာင၍ မရေပ။

ဒကၡသညမားဆငရာ မဟာမငး႒ကးသည ဝနထမးေပၝငး ငၝးေထာငေကာ ဖင လညပတလ႖ကရႀသည။ ဝနထမးမား၏ (၈၀)ရာခငႎႁနးမႀာ လကေတၾႚနယပယမားတၾင လပကငလ႖ကရႀ႓ပး ႎငငေပၝငး (၁၁၅)နငငတၾင ႟းခၾေပၝငး (၂၀၀)ေကာ ဖၾငလႀစထားသည။ ဒကၡသညမားဆငရာ မဟာမငး႒ကး႟း၏ ဗဟေကာမတဝင ႎငငေပၝငးမႀာ (၅၀) ႎငငရႀသည။

အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပ (International Labor Organization-ILO)

အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပသည ကလသမဂၢအဖၾႚ႒ကး မေပေပၝကခင ကတညးက တညရႀေနခေသာ အဖၾႚ႒ကးဖစသည။ ၁၉၁၉ခႎႀစတၾင စတငဖၾႚစညးခေသာ ဤအဖၾႚသည ဗာဆလ ႓ငမးခမးေရး သေဘာတညခက၏ အသးအပၾငဖစသည။ ကမာေပရႀ အလပသမားမားအား အပညပညဆငရာ အဆငအတနးမားႎႀငအည ကာကၾယေပးရနႎႀင ကမာအလပသမားပနာမားက ရငဆငေဖရႀငးမည အဖၾႚအစညးအဖစ ထေထာငရနအတၾက ဖၾႚစညးခခငးဖစသည။ ႎႀစအနညးအတၾငးတင ႎငငမားတၾငရႀေသာ ဥပေဒပသမားအား လပငနးခၾငအဆငအတနး လမႁဖလေရးႎႀင အေခခလႚ အခၾငအေရးမား ကာကၾယေရးႎႀင ေစာငေရႀာကေရးတႚႎႀငပတသကေသာ လမးညၿနခကမား သတမႀတႎငခသည။ ၁၉၄၆ခႎႀစတၾင ကလသမဂၢ၏ ပထမဥးဆး အထပေအဂငစတခ ဖစလာ႓ပး အလပသမားေရးရာမား၊ လမႁေရးရာမားက အဓကထား လပေဆာငလ႖ကရႀသည။ အဖၾႚဝငေပၝငး (၁၇၄) ႎငငရႀသည။ မနမာႎငငသည ၁၉၅၅ ခႎႀစကတညးက အလပသမားအဖၾႚခပ၏ အဖၾႚဝငႎငငဖစခသည။ သႚေသာ အဓမလပအား ေစခငးမႁေကာင ၁၉၆၄ခႎႀစမႀ စတင၍ အလပသမားအဖၾႚခပ႒ကး၏ ညလာခတၾင ပစတငေဝဖန ခငးခခရသည။ ၁၉၉၇ခႎႀစ၊ မတလ (၂၇)ရကေနႚတၾင မနမာႎငငရႀ အဓမလပအား ေစခငးမႁက စစမးရန စစမးစစေဆးေရး ေကာမရႀငတရပက တာဝနေပးဖၾႚစညးခသည။ ၁၉၉၈ခႎႀစ ဇလငလ (၂ )ရကေနႚတၾင ထေကာမရႀငက မနမာႎငငအတၾငး အဓမလပအားေပးေစခငးမႁမားႎႀငပတသကေသာ အစရငခစာက ထတပနခသည။ ၁၉၉၉ခႎႀစ ဇၾနလ (၁၇)ရကေနႚတၾင အလပသမားကၾနဖရငကေန၍ မနမာႎငငအား အဖၾႚခပ၏ စာခပအမႀတ (၂၉ )ကပငးထနစၾာခးေဖာကမႁေကာင နညးပညာအကအညမား ရပတရနႎႀင အစညးအေဝးမား တကေရာကခငးက ခၾငမပရန ဆးဖတခသည။

အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပတၾင အလပသမားကၾနဖရင၊ ဗဟအပခပေရး အဖၾႚႎႀင အပညပညဆငရာ အလပသမား႟းတႚႎႀင ဖၾႚစညးထားသည။ ထးခားခကမႀာ အပညပညဆငရာ

လပသမားအဖၾႚခပ၏ အဆငတငးတၾင အစးရမဟတေသာ ကယစားလႀယမား တက႟ကပၝဝငပတသကေနခငးဖစသည။

အလပသမားကၾနဖရငက ႎႀစစဥဇၾနလတၾင ဂနဗာ႓မႚ၌ကငးပ႓ပး ဗဟအပခပေရးက ေ႟ၾးေကာကတငေမာကသည။ အဖၾႚ၏ ေငၾေကးသးစၾမႁ၊ အပညပညဆင အလပသမား အဆငအတနးစမားသတမႀတမႁ၊ အလပသမားႎႀင လမႁပနာမားက ကၾနဖရငအတၾငးတၾင ေဆၾးေႎၾးသည။ ကၾနဖရငသႚ တကေရာကေသာ အဖၾႚဝငႎငငမား၏ ကယစားလႀယအဖၾႚတၾင အစးရကယစားလႀယ (၂ )ဥး၊ အလပရႀငကယစားလႀယ (၁)ဥးႎႀင အလပသမား ကယစားလႀယ (၁)ဥးတႚ ပၝဝငပတသကေလရႀသည။ လအပပၝက အတတပညာ က႗မးကငသမားလညး လကပၝတကေရာကႎငသည။ အလပရႀငႎႀင အလပသမားကယစားလႀယမားသည လၾတလပေသာ ကယစားလႀယမားဖစ႓ပး ၎တႚအစးရကယစားလႀယႎႀင ဖစေစ၊ အခငးခငးပငဖစေစ သေဘာကၾလၾမႁမား ရႀတတကသည။

ဗဟအပခပေရးအဖၾႚသည အလပသမားအဖၾႚခပ၏ အခပအခာဖစသည။ အဖၾႚဝင (၅၆)ဥးက ကၾနဖရငမႀ (၃)ႎႀစတ႒ကမ ေ႟ၾးခယတငေမာက႓ပး တႎႀစလ႖ငသး႒ကမ ေတၾႚဆကာ ကၾနဖရငအတၾက လပငနးစဥမား၊ အခားအစညးအေဝး အစအစဥမားက ေရးဆၾသည။ အဖၾႚဝင (၅၆)ဥးတၾင အစးရကယစားလႀယ (၂၈)ဥး၊ အလပသမား ကယစားလႀယ (၁၄)ဥးႎႀင အလပရႀင (၁၄)ဥးတႚပၝဝငသည။

အပညပညဆငရာ အလပသမား႟းသည အဖၾႚ၏အတၾငးေရးမႀႃး႟းဖစ႓ပး ဂနဗာ႓မႚတၾင အေခစကသည။ အဖၾႚ၏ အစညးအေဝးမားက ကမကထပလပ ခငး၊ အတတပညာ ကညမႁမားေပးခငး၊ သေတသနႎႀင ပညာေရး အစအစဥမားက အေကာငအထညေဖာခငးမား လပေဆာငသည။

အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပ၏ လပငနးစဥ

အလပသမားမား၏ ဘဝအဆငအတနးမား သတမႀတခငးသည အဖႚၾခပ၏ အဓကတာဝန ဖစသည။ ၁၉၁၉ခႎႀစမႀ စတင႓ပး အလပသမားေရးရာႎႀင ပတသက၍ ကၾနဖရငမႀ ခမႀတ ပဌာနးထားေသာ စာခပမားႎႀင ဆးဖတခကေပၝငး (၃၅၁)ခရႀ႓ပး ၎တႚက လကမႀတေရးထးထားသေပၝငး (၅၅၀၀)ေကာရႀသည။ ထသႚ အဆငအတနးစမား သတမႀတခငးအပင ဆးဖတခက၊ သေဘာတညခကမားႎႀင ပတသက၍ ေအာကပၝအတငးလပေဆာငသည။

သေဘာတညခကအသစမားႎႀငပတသက၍ လပေဆာငခက

အဖၾႚခပတၾင သေဘာတညခကအသစခမႀတလကပၝက အဖၾႚဝငႎငငမား အားလးသည ထသေဘာတညခက အသစက (၁)အတၾငး မမႎငင၏ ပၝလမနသႚမဟတ ကၾနဂရက သႚမဟတ ဥပေဒပလၿတေတာသႚ မဖစမေန တငသၾငးရသည။ သႚမႀသာ ဥပေဒပလၿတေတာသည အဖၾႚခပက ခမႀတေသာ သေဘာတညခကအသစေပ ေလလာမႁမား ပလပႎငမညဖစ႓ပး ပညသတႚအကားတၾငလညး ထကစၤက ေဆၾးေႎၾးႎငမညဖစသည။ သကဆငရာ ႎငငက ထဆးဖတခကအသစက သေဘာတလကမႀတ မေရးထးရေသးသည အဖစမးတၾင ပညတၾငးရႀ

အလပသမား သမဂၢမားက အစးရအား ထဆးဖတခကအသစက လကမႀတေရးထးရန ဖအားေပးႎငသည။

လကမႀတေရးထးထားခငးမရႀေသာ သေဘာတညခကမား၊ အ႒ကပခကမားႎႀင ပတသက၍ လပေဆာငခက

ဗဟအပခပေရး အဖၾႚသည သေဘာတညခကမားက လကမႀတေရးထးထားခငးမရႀေသာ ႎငငမားကလညး ထသေဘာတညခကပၝ အခကမားက ဥပေဒအရ၊ လကေတၾႚအရ မညသႚလပကငေဆာင႟ၾကေနေကာငး အစရငခရန ေတာငးဆႎငသည။ အထသဖင လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသကေနေသာ သေဘာတညခကမားက အစရငခရန ေတာငးဆတတသည။ ထသႚ လပေဆာငခငးဖင သေဘာတညခကမားက လကမႀတမေရးထးေသးေသာ ႎငငမားအား ေနာငတၾငလကမႀတထးလာရန လပေဆာငႎငသည။

လကမႀတေရးထးထားေသာ သေဘာတညခကမားႎႀင ပတသက၍ လပေဆာငခက

အလပသမားအဖၾႚခပ ဖၾႚစညးပဥပေဒ အပဒ (၂၂)အရ အဖၾႚဝငႎငငမားသည မမတႚ သေဘာတလကမႀတ ေရးထးထားေသာ သေဘာတညခကမားႎႀင ပတသက၍ မမတႚ မညသႚလပကင ေဆာင႟ၾကေနသညက အစရငခရန တာဝနရႀသည။ အစးရမားသည လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသကသည အေရး႒ကးေသာ သေဘာတညခကမား ႎႀငပတသက၍ မမတႚ လပကငေဆာင႟ၾကေနမႁက (၂ )ႎႀစလ႖င တ႒ကမ အစရငခရ႓ပး အခားသေဘာတညခကမားႎႀငပတသက၍ (၄)ႎႀစတ႒ကမ အစရငခရသည။ ထအစရငခစာမားတၾင လကမႀတေရးထးထားေသာ ေသဘာတညခကမား၏ အႎႀစသာရမား၊ ရည႟ၾယခကမား ေအာငမငရန မမတႚ ႎငငရႀ ႎငငေတာဥပေဒမားတၾင မညကသႚ ပဌာနးလပေဆာငေနေကာငးက ထညသၾငးအစရငခရသည။

က႗မးကငသ (၂၀)ဥးပၝဝငသည က႗မးကငသမားေကာမတက ထသႚတငသၾငးလာေသာ အစရငခစာမားက ေလလာရသည။ အကယ၍ တငသၾငးလာေသာ အစရငခစာမားတၾင ပၝဝငေသာ အခကမားသည ေကနပဖၾယမရႀပၝက သကဆငရာ အစးရက မႀတခကေပးႎငသည။ က႗မးကငသမား ေကာမတသည လကမႀတေရးထးထားခငးမရႀေသာ သေဘာတညခကမားအပင အ႒ကပခကမားႎႀင ပတသကေသာ အစရငခစာမားႎႀင လကမႀတေပးထးထားေသာ သေဘာတညခကမားႎႀင ပတသကေသာ အစရငခစာမားကပၝ လကခစစစရသည။

က႗မးကငသမား ေကာမတသည ကၾနဖရငသႚ ႎႀစစဥ အစရငခစာ တငသၾငးရသည။ ထသႚ တငသၾငးေသာ အစရငခစာက အေခခ၍ ကၾနဖရငေကာမတသည သကဆငရာ အစးရကဖတေခ၍ သေဘာတညခကပၝ အႎႀစသာရမား၊ရည႟ၾယခကမား ေအာငမငရန လပေဆာငရာတၾင ခႚယၾငးအားနညးခကမားက ေဖရႀငးရန ေတာငးဆႎငသည။ အထးသဖင ကၾနဖရငသႚ တကေရာကလာေသာ အလပသမား ကယစားလႀယမားက ထအစးရမားအေပ အလပလပခၾင စခနစညၿနးမားႎႀင ပတသက၍ ေမးခၾနးမား ထတႎငရန အခၾငအလမးမား ရရႀႎငသည။ သကဆငရာ အစးရက သေဘာတညခကပၝ အခကမားက ေလးစားလကနာ ေဆာင႟ၾကရန

ဆကလကပကကၾကေနပၝက အလပသမားအဖၾႚခပ၏ ညၿနကားေရးမႀႃးခပသည ကယစားလႀယခနႚအပ၍ ထအစးရႎႀင တက႟ကဆကသၾယရန တာဝနေပးအပႎငသည။

 

အခနး (၈) ေဒသဆငရာ လႚအခၾငအေရး အဖၾႚအစညးမား

လႚအခၾငအေရး အဆငအတနး တးတကေကာငးမၾနေရးအတၾက ေဒသအတၾငးတၾင ပးေပၝငးေဆာင႟ၾကလပကငခငးသည ႎငငတကာ လႚအခၾငအေရး

လႁပရႀားတးတကမႁမား ေအာငမငရနအတၾက မရႀမဖစလအပေသာ အခကဖစသည။

ေဒသအတၾငးတၾင လႚအခၾငအေရးဆငရာ အဖၾႚတဖၾႚရႀပၝက ထအဖၾႚသည ေဒသအတၾငးရႀ ပညသမား၏ လႚအခၾငအေရးအေခအေနမားက အနးကပ ေစာငကညႎင႓ပး ေဒသအတၾငးရႀလႚအခၾငအေရး ပနာမားက ေဒသအတၾငးမႀာပင ပမေပလညစၾာ ေဖရႀငးႎငေလရႀသညက ေတၾႚသည။ ထမ႖မက ေဒသအတၾငးရႀ ႎငငတခအေပ ေဒသအတၾငးက ႎငငေရး ဖအားေပးမႁသည အခားေဒသမားက ပစတငေပာဆမႁမားထက ပမထေရာကေကာငး ေတၾႚရႀရသည။ ထႚေကာင ကလသမဂၢ ေအဂငစမားသည ေဒသဆငရာ လႚအခၾငအေရး အဖၾႚမား ေပေပၝကလာေစရန အထးအားေပးေဆာင႟ၾကေနလ႖ကရႀသည။

ေဒသဆငရာ လႚအခၾငအေရးအဖၾႚဟ ဆေသာလညး အခႚအဖၾႚမားမႀာ ပထဝေရေမ အေနအထားအရ ဖၾႚစညးထားခငးမး မဟတဘ အခားေဒသမႀ ႎငငမားပၝ ပၝဝငဖၾႚစညးထားသညက ေတၾႚႛရသည။ အဖၾႚမား၏ ဥးတညခက၊ ရညမႀနးခက၊ သေဘာတညခကမားအေပ လကခသေဘာတႎငသည ႎငငမားသည ေဒသအလကခၾခားမႁမဟတဘ မမႎႀစသကရာအဖၾႚသႚ ပးေပၝငးတတသညကလညး ေတၾႚရသည။

ဥေရာပေဒသ

ဥေရာပေဒသေကာငစ (The Council of Europe) ႎႀငဥေရာပလႚအခၾင အေရးသေဘာတစာခပ (The European Convention for Protection of Human Rights)

ဥေရာပေကာငစသည အေနာကဥေရာပ ႎငငမားအားလး ပၝဝငဖၾႚစညးထားေသာ ေဒသဆငရာ လႚအခၾငအေရး အဖၾႚအစညးတခဖစသည။ ၁၉၄၉ခႎႀစတၾင ကငးပေသာ ဥေရာပ ကၾနဂရကသႚ တကေရာကလာကသည ႎငငေပၝငး (၁၆)ႎငငမႀ ကယစားလႀယမားႎႀင ဖၾႚစညးသည။ ၂၀၀၁ခႎႀစကနတၾင အဖႚၾဝငႎငငေပၝငး (၄၁)ႎငငရႀ႓ပဖစသည။

ဥေရာပေကာငစတၾင အစးရကယစားလႀယမား၊ ႎငငေတာ ပၝလမနမားႎႀင ႎငငေတာႎႀင ေဒသဆငရာ အာဏာပငမားက သးမးခၾခား၍ ဖၾႚစညးထားသည။ အဖၾႚဝငႎငငမား၏ အစးရကယစားလႀယမားသည ဥေရာပေကာငစ၏ အစတအပငးသးခအနက တခဖစေသာ ဝန႒ကးမားေကာမတ (Committee of Ministers)တၾင ပၝဝငသည။ ႎငငမား၏ ပၝလမနမားက ေ႟ၾးခယတငေမာကထားသည ကယစားလႀယမားသည ေနာကထပအစတအပငး တခဖစသည ေကာငစ၏ ပၝလမနလၿတေတာ (Parliamentary Assembly) တၾငပၝဝငသည။ ေနာကထပအစတအပငးတခဖစသည ဥေရာပေဒသဆငရာ အာဏာပငမားကၾနဂရက (Congress of Local and Regional Authorities of Europe) က ေဒသဆငရာ အာဏကာပငမားဖင ဖၾႚစညးထားသည။ ထႚပင ဥေရာပေကာငစသည

အတငပငခအဆငအဖစ အသအမႀတပခထားရေသာ အစးရမဟတသည အဖၾႚေပၝငး ၄၀၀ ေကာႎႀင တငပငေဆၾးေႎၾးမႁမား ပလပေလရႀသည။

ဥေရာပေကာငစသည ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးအခၾငအေရး ကာကၾယေရး အေခခအခၾငအေရးမားက ကာကၾယေစာငေရႀာကရနအတၾက ဥေရာပေဒသ လႚအခၾငအေရး ကာကၾယေရး သေဘာတစာခပ (The European Convention for the Protection of Human Rights) က ၁၉၅၀ ခႎႀစတၾင ပဌာနးခ႓ပး ၁၉၅၃ခႎႀစတၾင အသကဝငလာသည။ ထစာခပသည လကရႀတညေနေသာ ေဒသဆငရာ လႚအခၾငအေရး သေဘာတစာခပမားထတၾင အပညစဆးႎႀင အခငမာဆးေသာ စာခပဖစသည။

စာခပပၝ သေဘာတညခကမားက ႒ကးကပႎငရနအတၾက ဥေရာပေဒသ လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငႎႀင ဥေရာပေဒသ လႚအခၾငအေရးဆငရာ တရား႟းတႚက ဖၾႚစညးထားခသည။သႚေသာ ၁၉၉၃ခႎႀစတၾင ထေကာမရႀငႎႀင တရား႟းတႚက ေပၝငးစပ၍ ဥေရာပလႚအခၾငအေရး တရား႟း (European Court of Human Rights) အဖစ ပငဆငဖၾႚစညးရန ဆးဖတခကသည။ ထတရား႟းသစက ဥေရာပေကာငစႎႀင တၾဖက၍ Strasboug ႓မႚတၾင ၁၉၉၈ခႎႀစ ႎဝငဘာလ (၁)ရကေနႚမႀ စတင၍ ဖၾငလႀစႎငခသည။ တရားသ႒ကးမားသည လၾတလပေသာသမား ဖစက႓ပး ၎တႚက ဥေရာပေကာငစရႀ ဥေရာပပၝလမန လၿတေတာက ေ႟ၾးခယတငေမာကသည။ လပဂၢလတဥးခငးစႎႀင ႎငငမားကေန၍ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက တငကားပငခၾငရႀသည။

ဥေရာပေကာငစတၾင ေနာကထပအေရး႒ကးေသာ လမႁေရးဆငရာ စာခပတခဖစေသာ ဥေရာပလမႁခာတာသည စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ အခၾငအေရးမားက ကာကၾယေစာငေရႀာကရနပဌာနးထားေသာ စာခပဖစသည။ ၁၉၆၅ခႎႀစတၾင ပဌာနးခသည။ ၁၉၉၆ခႎႀစတၾင ပနလညပငဆငမႁမား ပလပခသည။ ခာတာတၾင အလပလပပငခၾင၊ စညး႟းပငခၾင၊ေဆးကသခပငခၾင၊ လအမားႎႀင စေပၝငး၍ လပခ၊ အလပခနစသညတႚအေပ အေလာအတငးလပပငခၾင၊ လမႁခစားပငခၾင၊ အလပသမားမား၏ မသားစဝငမားပၝအလားတ အကးတခစားပငခၾင၊ ေရၿႚေပာငးအလပသမားမားႎႀင ၎တႚမသားစမားအတၾက အကာအကၾယႎႀင အကအညမား ေတာငးခခၾငမားအပင လပငနးခၾငတၾင တနးတညမ႖အခၾငအေရး ရရႀေရးႎႀင ကေလးသငယမားႎႀင လငယမားအေပ ကာကၾယေပးေရးတႚ ပၝဝငသည။

စာခပတၾင လကမႀတေရးထးထားေသာ ႎငငမားသည စာခပပၝ အခကအလကမားကေလလာလကနာ ေဆာင႟ၾကေနေကာငး (၂)ႎႀစလ႖ငတ႒ကမ အစရငခစာ တငသၾငးရသည။ လၾတလပ႓ပး က႗မးကငသမားဖင ဖၾႚစညးထားေသာ ေကာငမတက ထအစရငခစာမားက စစစေလလာရသည။

အေမရကနေဒသ

အေမရကနႎငငမားအဖၾႚ (The Organization of American States: 0AS)

အေမရကနႎငငမားအဖၾႚက ၁၉၄၈ ခႎႀစတၾင ဖၾႚစညးခ႓ပး အေမရကနေဒသ၊ လ၏တာဝနႎႀင အခၾငအေရး ေကညာစာတမးက ပဌာနးခသည။ ၁၉၆၉ခႎႀစတၾင အေမရကနေဒသ လႚအခၾငအေရး သေဘာတစာခပက ပဌာနးခ႓ပး ၁၉၇၈ခႎႀစတၾငၝ စာခပအသကဝငလာခသည။ ၁၉၉၅ခႎႀစတၾင အဖၾႚဝငႎငင (၃၅)ႎငငရႀလာသည။ အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ေကညာစာတမးႎႀင

အေခခအႎႀစသာရ တညေသာလညး အေမရကနေဒသ လႚအခၾငအေရး သေဘာတစာခပ၏ ထးခားခကမႀာ ႎငငသားတႚ၏ တာဝနက အပဒ (၁၀)ပဒဖင ဖၾငဆရႀငးပထားခငး ဖစသည။

စာခပပၝ အခကမားက ႒ကးကပရန အေမရကနႎငငမားေကာမရႀင (The Inter-American Commission) ႎႀင အေမရကနႎငငမားဆငရာ လႚအခၾငအေရး တရား႟း (The Inter-American Court of Human Rights) တႚက ဖၾႚစညးထားသည။ ေကာမရႀငသည စာခပအဖၾႚဝငႎငငမားအားလး၏ လႚအခၾငအေရး တးတကေရးအတၾက ေဆာင႟ၾကရန၊ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက သၾားေရာကစစမး႓ပး အစရငခရန၊ လတဥးတေယာကခငးစ၏ တငကားခကမားက ေဖရႀငးရနႎႀင လႚအခၾငအေရး တရား႟း၏ လပငနးမားက ကညလပေဆာငရနတႚဖစသည။ အေမရကနႎငငမားဆငရာ လႚအခၾငအေရး တရာ႟းက တရားသ႒ကး (၇)ဥးဖင ဖၾႚစညးထားသည။ စာခပအဖၾႚဝင ႎငငမားအေပ အခားႎငငမားက လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁဖင စၾခကတငသည အခၝ တရား႟းက ကငတၾယေဖရႀငးရသည။ ထသႚ စၾပစၾခကမးက ေကာမရႀငမႀ တဆင တရာ႟းက လကခေလရႀသည။

၁၉၉၅ခႎႀစတၾင ေနာကထပ အေမရကနေဒသဆငရာ လႚအခၾငအေရး သေဘာတစာခပတခ ထပမအသကဝငလာခသည။ ထစာခပမႀာ အေမရကနႎငငမား၏ အမးသမးမားအေပ အကမးဖကမႁအားကာကၾယေရး၊ အပစဒဏခမႀတေရးႎႀင ခပ႓ငမးေစေရး သေဘာတစာခပဖစသည။ ထစာခပအတၾက အေမရကနေဒသ၊ အမးသမးဆငရာ ေကာမရႀငက ဖၾႚစညးခသည။ စာခပအဖၾႚဝငႎငငမားက အမးသမးအခၾငအေရးႎႀင ပတသက၍ ခးေဖာကမႁမား ကႃးလၾနေနပၝက ထႎငငမားမႀ လပဂၢလတဥးခငးကဖစေစ၊ အဖၾႚလကဖစေစ၊ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚအစညးမားကဖစေစ အမးသမးေကာမရႀငထ တငကားႎငသည။ ေကာမရႀငက ထတငကားခကမားက စစမးအေရးယေဆာင႟ၾက သၾားမညဖစသည။

အာဖရကေဒသ

အာဖရကညညၾတေရးအဖၾႚ (The Organization of African Unity-OAU)

အာဖရကေဒသတၾငရႀေသာ ေဒသဆငရာအဖၾႚအစညးမႀာ အာဖရက ညညၾတေရးအဖၾႚဖစသည။ ၁၉၈၁ ခႎႀစတၾင အာဖရက လႎႀင ပညသတႚ၏ အခၾငအေရး ခာတာ (African Charter on Human and People’s Rights) က ပဌာနးခ႓ပး ၁၀၈၆ခႎႀစတၾင အသကဝငခသည။ ၁၉၉၅ခႎႀစအထ အာဖရကန ႎငငေပၝငး (၄၉)ႎငငက လကမႀတေရးထးခသည။ ခာတာတၾင ပၝဝငေသာ အခကမားမႀာ အပညပညဆငရာ ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးအခၾငအေရး သေဘာတစာခပပၝ အခကမားႎႀင အေခခအားဖင တည႓ပး အပညပညဆငရာ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ အခၾငအေရးမားႎႀင ပတသက၍ လၾတလပစၾာပငဆငခၾင၊ အလပလပပငခၾင၊ ပညာေရး၊ ကနးမာေရးႎႀင မသားစကာကၾယမႁ ခစားပငခၾငတႚက ပဌာနးထားသည။

စာခပပၝ အခကမားက ႒ကးကပရန အာဖရက ေဒသဆငရာ ေကာမရႀငက ၁၉၈၇ ခႎႀစတၾင စတငဖၾႚစညးခသည။ ေကာမရႀငက အာဖရက ညညၾတေရးအဖၾႚက ေ႟ၾးေကာကတငေမာကလကေသာ ကယစားလႀယ (၁၁)ဥးဖင ဖၾႚစညးထားသည။ ႎငငမား၊ အဖၾႚအစညးမား၏ တငကားခကမားအပင လတဥးခငးစ၏ တငကားခကမားကပၝ အေရးယစစမးသည။ အဖၾႚဝင ႎငငမားသည (၂

)ႎႀစလ႖ငတ႒ကမေကာမရႀငထ မမတႚႎငင၏ လႚအခၾငအေရး အေခအေနမားက အစရငခတငသၾငးရသည။ သႚေသာ တညဆဥပေဒမား အေကာငးမားသာ ဖစ႓ပး လကေတၾႚမက လႀေပ။ ေဒသဆငရာ လႚအခၾငအေရး ယႎၨရာယားမားထတၾင သကတမးအႎဆးဖစသည အာဖရကပစသည ဖၾႚ႓ဖးတးတကမႁ အနညးဆးႎႀင သကေရာကမႁအနညးဆး ဖစေနေသးသည။ ေဒသဆငရာ လႚအခၾငအေရး တရား႟းတခ ဖၾႚစညးထေထာငရန ဆးဖတခကကခ႓ပးဖစေသာလညး သေဘာတလကမႀတထးမည ႎငငအေရအတၾက မပညေသးသညအတၾက အသကဝငလာခငးမရႀေသးပၝ။

အာရပေဒသ

အာရပေဒသတၾင လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငမရႀေဒေသာလညး ၁၉၉၀ခႎႀစတၾင အစၤလမအဖၾႚအစညးမား ညလာခ (Organization of Islamic Conference) က ကင႟လႚအခၾငအေရးေကညာစာတမးက ပဌာနးခသည။ သႚေသာ အခႚေသာ ေလလာသမားက ထစာတမးတၾငပၝေသာ သေဘာတရားမားသည လႚအခၾငအေရးသည တကမာလးႎႀင သကဆငသည ဟေသာအယအဆႎႀင ကၾလၾေနသညဟ ေထာက ပကသည။ ၁၉၉၄ခႎႀစ အာရပႎငငမား ေပၝငးခပအဖၾႚ (League of Arab States) က အာရပလႚအခၾငအေရး ခာတာ (Arab Human Rights Charter)က လကခသေဘာတခ႓ပး လႚအခၾငအေရး က႗မးကငသမား ေကာမတ (Human Rights Committee of Experts) က ဖၾႚစညးခသည။ ထေကာမတက အဖၾႚဝငႎငငမား၏ အစရငခစာမားက (၃)ႎႀစလ႖ငတ႒ကမ ေလလာသးသပသည။ သႚေသာ တရား႟းမရႀေသးေခ။ ထခာတာသညလညး လႚအခၾငအေရးသည တကမာလးႎႀင သကဆငသညဟေသာ အယအဆက ခနလႀပထား႓ပး အေရးေပအခနတၾင ပညသတႚ၏ အခၾငအေရးမားက အစးရကေန၍ ဆငးငထားခၾင အပညေပးထားသည။

အာရႀေဒသ

အာရႀေဒသသည လႚအခၾငအေရးကၸတၾင ႎငငတကာ၏ ေစာငကပထမးခပမႁ အေပ အားေပးေထာကခမႁအနညးဆးေဒသဖစသည။ အာရႀေဒသအတၾငးရႀ အခႚႎငငအစးရမားက ႎငငသားႎႀငႎငငေရးအခၾငအေရး ဆသညမႀာ အငအား႒ကး ႎငငမား၏ လၿမးမးမႁက တဖကလႀညႎႀင ဖးကၾယထားေသာ စကားလးဖစသညဟ ဆကသည။ အခႚကလညး တတယႎငငမား၏ လကရႀစးပၾားေရး ဖၾႚ႓ဖးတးတကမႁ ရႀေအာင လပေတာငေနေသာ အေခအေနမးတၾင လႚအခၾငအေရးအေပကနႚသတ မႁမားထားရႀရန လအပသညဟ ဆကသည။ အာရႀႎငငမား၏ လႚအခၾငအေရးဆငရာ အေတၾးအမငမားအေပ အေႎႀာငအယႀကပေနေသာ အခကမႀာ အာရႀေဒသရႀ အာဏာရႀငအစးရမားသည ၎တႚခစားေနေသာ အခၾငထးမား ေပာကပကသၾားမညက စးရမေနကခငးပင ဖစသည။ ၎တႚက လႚအခၾငအေရး အေတၾးအမငမားသည ဥေရာပလစဘရယဒမကေရစႎႀင ဆရႀယဝၝဒတႚ၏ အစတအပငးမားဖစ႓ပး အာရႀေဒသအတၾက အထးအဆနးမား ဖစေနသညဟ ဆကသည။

 

အခနး (၉) အစးရမဟတေသာ အဖၾႚအစညးမား

အစးမဟတေသာ အဖၾႚအစညးမား (Non Governmental Organization-NGO) သည လႚအခၾငအေရးကာကၾယေရးႎႀင လႚအခၾငအေရး တးတကမငမားေရး တႚအတၾက

တကပၾဝငရာတၾင အေရးပၝေသာ အခနးကၸမႀ ပၝဝငေနသည။

အစးရမဟတေသာ အဖၾႚအစညးမား၏ လပေဆာငခကမပၝဝငဘ အပည ပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး လႁပရႀားမႁမား ေပေပၝကလာမည မဟတေပ။ ကလသမဂၢရႀ လႚအခၾငအေရး ေအဂငစမားသည လႚအခၾငအေရးမား ထၾနးကားေရးက ႒ကးပမးလပေဆာငေန႓ပး ႎငငတကာတၾင လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကေနေသာ အစးရမားကလညး ပစတငေဝဖနမႁမား လပေဆာငလ႖ကရႀသည။ သႚရာတၾင ကလသမဂၢ ကယစားလႀယမားမႀာ အစးရကယစားလႀယမားသာ ဖစေနသဖင လႚအခၾငအေရးႎႀငပတသက၍ အစးရတခက အခားအစးရတခက ေဝဖနသညအခၝ အငငးပၾားစရာမားႎႀင ႒ကရေတာသည။ အခားႎငငက မမေဝဖနလ႖င မမႎငင၏ အကးကပၝ ထခကလာႎငသညဟေသာ စးရမမႁဖင ပတ ပတသားသား မလပေဆာငႎငေတာေခ။ ထႚေကာင အစးရအခငးခငး မမအကးစးပၾားခငး ကာကၾယရငးႎႀင လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမား ဆကလကဖစပၾားေနခငးတႚေကာင အစးရမဟတသည အဖၾႚအစညးမားက တာဝနေပးခငးသည ပမေကာငးသညဟေသာ အယအဆေပလာသည။

အစးရမဟတေသာ အဖၾႚအစညးမားသည လမႁအဖႚၾအစညးမား၏ အဓကေကာ႟းဖစသည။ အမတအစၾနးရရႀေရးအတၾက မရည႟ၾယဘ ဖၾႚစညးထားေသာ အသငးအဖၾႚမား၊ အဖၾႚအစညးမား၊ အပစမားႎႀင ေစတနာ ဝနထမးမားတႚသည အစးရမဟတေသာ အဖၾႚအစညးမားဖစသည။ အဖၾႚတဖၾႚခငးစ၏ဖၾႚစညးမႁမား၊ ရည႟ၾယခကမား၊ အဓကလပငနးမားမႀာ ကၾ ပားမႁရႀသည။ အခႚက ပညာေရးဆငရာ၊ အခႚက သတငးဆငရာႎႀင အခႚက ကညေဖာကပမႁမားေပးေသာအဖၾႚမား စသညဖင အမးမးရႀသည။ တညေသာ အခကမႀာ ထအဖၾႚမားသည အစးရ၏ အစတအပငးတခမဟတဆေသာ အခကတခကပငဖစသည။ ထအခကအား အစးရက ထအဖၾႚအေပေထာကပမႁ ရႀမရႀဟေသာ အခကဖင စခနထးႎငသည။ အစးရ၏ ေထာကပမႁရႀေသာ အဖၾႚမးသည တနညးအားဖင အစးရ၏ ကနႚသတမႁမားေအာကတၾင တညရႀေနတတ႓ပး တခၝတရတၾင အစးရေပလစမားအတၾက လပေဆာငေနတတသညက ေတၾႚရသည။

အစးရမဟတေသာ အဖၾႚအစညးမား၏ လႚအခၾငအေရးႎႀငပတသကေသာ အဓကလပငနး (၃)ရပမႀာ-

(၁) လႚအခၾငအေရးအဆငအတနး စမားသတမႀတခငး (Setting Human Rights Standards) က႗မးကငေသာ အစးရမဟတသည အဖၾႚအစညးမားသည သကဆငရာအစးရႎႀင ပးေပၝငး႓ပး လႚအခၾငအေရး အဆငအတနးစခနအဆငမားက သတမႀတရာတၾင ပၝဝငလပေဆာငတတသည။ ကလသမဂၢ၏ လႚအခၾငအေရး ဥပေဒမား၊ လႚအခၾငအေရး လပငနးစဥမားႎႀငအည လႚအခၾငအေရးစမား ေပထၾနးလာေအာင လပေဆာငသည။

(၂) ပညသမားအကားလႁႚေဆာ ေဆာသခငး (Advocacy among people) လႚအခၾငအေရးႎႀငပတသက၍ တးတကေကာငးမၾနလာေအာင လႁႚေဆာ ေဆာသမႁမားက ေအာကေခ

ပသညသမားအကားတၾင လညးေကာငး၊ ႎငငတကာအဆငတၾငလညးေကာငး၊ အပညပညဆငရာ ေဆၾးေႎၾးပၾမားတၾင လညးေကာငး လပေဆာငေလရႀသည။ ထသႚ လပေဆာင ခငးဖင ပညသလထအကားတၾင လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသက၍ ပမကယပနႚေသာ အမငမား၊ ဗဟတတမား တးပၾားေစႎငသည။ လႚအခၾငအေရးဆငရာ ပညာေပး ခငးမားအပင လထဆႎၬပပၾမား၊ သတငးဌာနမားတၾင သတငးေပးမႁမားကလညး လပေဆာငႎငသည။

(၃) တကက အေရးယေဆာင႟ၾကခငး (Intervention)

အေရးကစၤမားအေပမတည၍ တကရက အေရးယေဆာင႟ၾကခငး အမးမးရႀသည။

ဥပမာ - ႎငငေတာတၾင လအပေနေသာ လႛအခၾငအေရး သငတနးမား၊ ဆၾးေႎၾးပၾမား ဖၾငလႀစခငး၊ ႎငငေရးအကဥးသားမား လၾတေမာကေရးအတၾက အစးရထ အေရးဆလႁႛေဆာခငး စသညတႛ ဖစသည။

အစးရမဟတေသာ အဖၾႛအစညးမား၏ လႁပရႀားမႁမားက တကမာလးဆငရာ လမႁလႁပရႀားမႁအသၾငဖငလညး မငႎငသည။ လႁပရႀားမႁမားေကာင ပညသတႛအကားတၾင အေတၾးအမငသစမား ဖစေပေစသည။ ထႛေကာင လႛအခၾငအေရး လႁပရႀားမႁမားသည လမႁလႁပရႀားမႁမားပငဖစ႓ပး ထလႁပရႀားမႁမား၏ လႁႛေဆာ ေဆာသမႁမား အကးဆကအဖစ ပညသတႛ၏ အေတၾးအမငမား တဖညးဖညး ေပာငးလလာေစသည။

အစးရမဟတေသာ အဖၾႛအစညး အမးအစားမား

အစးရမဟတေသာ အဖၾႛအစညးမားက ေအာကပၝအတငး အကမးအားဖငခၾခားႎငသည။

(က) အလပသမားသမဂၢမား

အလပသမားသမဂၢမားက ပထမပ ငးတၾင အလပသမားအခၾငအေရးမား ေတာငးဆရနအတၾက

သာ ဖၾႛစညးခသည။ ေနာကပငးတၾင အခႛဖၾႛ�ဖး႓ပ းႎငငမားရႀ အလပသမားသမဂၢမားသည

အငအား႒ကးမားေသာ ႎငငေရး အေခခအငအားမား ဖစလာသဖင လမႁတရားေရး ကၸမား၊ ပပငေပာငးလေရး လပငနးမားက ေအာငမငစၾာ လပေဆာငႎငခသည။

အလပသမားသမဂၢမားသည အလပ သမားမား၏ ရပေငၾထညဝငခငးဖင ရပတညေနကေသာေကာင လၾတလပေသာ အဖၾႛမားဖစသည။ မမတႛလပငနးမားက လၾတလပစၾာ လပကငႎငသည။ အခႛ အလပသမားသမဂၢမားသည ႎငငေရးပၝတမားကသႛ ႎငငေရးအေခခ မဝၝဒမား ခမႀတထား႓ပး အခားႎငငေရးသမားမား၊ ႎငငတကာ အဖၾႛအစညးမားႎႀင ပးေပၝငး၍ အခႛ

ကစၤရပမားက လပေဆာငလကရႀသည။ ဥပမာ - နယး ကယလဒးနးယားႎငင လၾတလပေရးတကပၾအေပ ႎငငတကာမႀ အလပသမားသမဂၢမားက အပညအဝေထာကခမႁမားေပးခ႓ပး တကOကၾစၾာဝငးဝနးလႁပရႀား ေဆာင႟ၾကခသည။

အလပသမား အခၾငအေရးမားႎႀင အခားေသာ လႛအခၾငအေရးမားအတၾက တကပၾဝငေနကေသာ လႁပရႀားသမားသည ႎငငတကာတၾငရႀေသာ အလပသမားသမဂၢမားႎႀင ဆကသၾယ၍ -

(၁) အပည ပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႛခပ၏ လပငနးစဥမားတၾင ပၝဝငလႁပရႀားႎငသည။

(၂) မမတႛလႁပရႀားေနေသာ အေရးကစၤမားအေပ ေထာကခေသာ အားေပးေထာကခစာမား ရရႀႎငသည။

(၃) အပည ပညဆငရာ အလပသမားသမဂၢ ညလာခမားတၾင မမတႛအေရးကစၤက လႁႛေဆာေစႎငသည။

(၄) လပငနးအမးအစားအလက သပတေမႀာကပၾမား စစဥေဆာင႟ၾကႎငသည။ (ဥပမာ - ဖဂႎငင၏ အာဏာသမးမႁက ကနႛကၾကသညအေနဖင သစေတးလႎငင ဆပကမး အလပသမားမားသမဂၢက ဖဂသေဘာမားက ကနပစၤညးခခၾငပတပငခသည။)

(၅) ရနပေငၾအားနညးေသာ အဖၾႛမားအတၾက ေထာကပေငၾမားရရႀႎငသည။

(ခ) ႎငငတကာကညေထာကပေရးေအဂငစမား

ဤအစးရမဟတေသာ အဖၾႛမားသည ဖၾႛဖးတးတကဆႎငငမားက ဖၾႛဖးတးတကေရးဆငရာႎႀင အေရးေပလအပေသာ အကအညမား ေထာကပရန ရည႟ၾယဖၾႛထားခငးဖစသည။ ဖၾ ႛဖး႓ပးႎငငမားတၾင အေခစကေလရႀ႓ပး ဖၾႛဖးဆ ႎငငမား၌ လပေဖာကငဖကအဖၾႛမား ဖၾငလႀစထားရႀ႓ပး လအပေသာ အကအညမား ေထာကပေလရႀသည။ အခ ႛအဖၾႛမားသည သကဆငရာအစးရ၏ ဖၾႛဖးေရးစမကနးမားက ေထာကပသည။ အခ ႛအဖၾႛမားက ဘာသာေရး ရည႟ၾယခက ရႀတတကသလ အခ ႛအဖၾႛမားက ႎငငေရးအရ ရည႟ၾယခကမားရႀတတသည။ လႛအခၾငအေရးလႁပရႀားမႁႎႀင ပတသက၍ အကအညေပးႎငေသာအဖၾႛ အနညးငယလညး ရႀတတသည။ ရည႟ၾယခကေကာငးေကာငးႎႀင ေထာကပကညမႁမားေပးေသာအဖၾႛမားသည အမားအားဖင မမကည ေနေသာသမား၏ ဘဝတးတကမငမားေရးက ရညမႀနးေသာ ရည႟ၾယခကရႀသည။ အေဝးမႀေန၍ ထနးခပေသာအဖၾႛမးမဟတဘ ေဒသအတၾငးရႀ အခားလပေဖာကငဖက အဖၾႛမားမႀတဆင ဖၾႛဖးေရးလပငနးမား လပေဆာငေလရႀသည။ ဖၾႛ ဖးေရးလပငနးမား လပကငရာတၾငလညး အမးသမးမားႎႀင လနညးစမားအေပ အဓကထား ေထာကပေသာ အစအစဥမားက ဥးစားေပးလပေဆာငတတသည။

(ဂ) မမကယမမ မႀခေသာအဖၾႛအစညးမားပ

ဤအဖၾႛမားသည စစမႀနေသာႎငငေရး၊ ယဥေကးမႁႎႀင စးပၾားေရး ဖၾႛဖးတးတကမႁမားအတၾက အေခခဖၾႛစညးထား႓ပး ကမာအႎႀႛအပားတၾငရႀသည။ ရပေငၾဖင လပငနးမားေဆာင႟ၾကခငး

မရႀေသာလညး အေရးကစၤတခအေပ အထးစတဝငစားေသာသမား စေပၝငးဖၾႛစညး၍ အေခတညလႁပရႀားသည။ ရည႟ၾယခကလညး အမးမးရႀတတသည။ ထအဖၾႛမးသည ေသးငယ႓ပး လခစားဝနထမးမားမရႀတတေပ။ သႛေသာ လႛအခၾငအေရး လႁပရႀားသမား၏ အေရးကစၤမားက ထအဖၾႛငယမား မတညလႁပရႀားေနသည လတနးစားအသငးအဝငး အဖၾႛအစညးမားအကားတၾင သတငးပနႛပၾားေအာင အထးအေထာကအကပ လႁႛေဆာေပးႎငသည။

(ဃ) လႛအခၾင အေရးအဖၾႛအစညးမား

ဤအဖၾႛမးက ႎငငေရးလႁပရႀားသ အမားစက ဖၾႛစညးထား႓ပး အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရး ေကညာစာတမးႎႀင အခားကလသမဂၢ လႛအခၾငအေရး စာခပမားတၾင ေဖာႌၿနးထားေသာ လႛအခၾငအေရး စမားအေပ အေခတည၍ လႁပရႀားေလရႀသည။

လႛအခၾငအေရး အဖၾႛအစညးအမားစသည ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးအခၾငအေရးမားအေပ အဓက အေလးထား ေဆာင႟ၾကတတသည။ အဘယေကာငဆေသာ ထအခၾငအေရးမားသည အမားဆး ခးေဖာကခေနရေသာ အခၾငအေရးမား ဖစေနေသာေကာငဖစသည။ ထႛပင ထအခၾငအေရးမားက ေစာငကပရနႎႀင အစရငခႎငေသာ ဥပေဒယႎၨရားမား အေခတညေန႓ပး ဖစေသာေကာငလညးဖစသည။ ထအဖၾႛမားသည အေနာကႎငငမားႎႀင သတငးဌာနမား၏ စတဝငစားမႁ ရရႀေအာငလညး လပေဆာငႎငကသည။ လႛအခၾငအေရး လႁပရႀားေသာ အဖၾႛတၾင ႎႀစမးရႀသညက ေတၾႛရသည။ ပထမတမးမႀာ ႎငငေရးလႁႛေဆာရာတၾင ပၝဝငေဆာင႟ၾကေသာ အဖၾႛ ဖစသည။ ထအဖၾႛမး၏ ရည႟ၾယခကတၾင ႎငငေရး ပပငေပာငးလေရး သႛမဟတ အခားႎငငေရး အဖၾႛအစညးတခ အာဏာရရႀေရးတႛ ပၝဝငတတသည။ ဒတယအမးအစားမႀာ ႎငငေရး လႁႛေဆာမႁ လပငနးမားတၾင မပၝဝငေသာအဖၾႛမးဖစသည။ အဖၾႛတခခ အာဏာရရႀေရးက မရည႟ၾယရမ႖မက အဖၾႛအားလး၏ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက တေပးညဆကဆ ေဆာင႟ၾကသည။

လႛအခၾငအေရး လပကငရာတၾင အခ ႛက တဥးခငး ေဆာင႟ၾကတတသညကလညး ေတၾႛရသည။ အမားစမႀာ ေရႀႛေနမားဖစ႓ပး ႎငငေရး အကဥးသားမား၊ မမယကညခကေကာင အကဥးကေနသမားဖကမႀ ေရႀႛေနလကေပးခငး၊ မတရားသည အမနႛမားက ဖကသမးေပးေရး တကပၾဝငခငးမားက ကညေဆာင႟ၾကေပးကသည။ အခႛမႀာ သတႛ၏ လပေဆာငမႁက အစးရက အႎၨရာယပလာခသညအတၾက တငးပညက တမးေရႀာငရသညအထ ရႀခသည။ အခ ႛေရႀႛေနမားက အသငးအဖၾႛမားဖၾႛစညး၍ လႛအခၾငအေရးကစၤမားက တကOကၾစၾာလႁပရႀားသည။ ဥပမာ - ႎငငတကာလၾတ႓ငမးခမးသာခၾင အဖၾႛ႒ကးက ႓ဗတသ႖ေရႀႛေနတဥးက စတငဖၾႛစညးတည ေထာငခရာ ယခအခၝတၾင အဖၾႛဝင တသနးေကာခ႓ပးဖစသည။

လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက တင ပေရးသား၊ ေဖာထတ တကပၾဝငေနသမားထတၾင စာေရးဆရာမား၊ ကဗာဆရာမား၊ အယဒတာမားႎႀင သတငးစာဆရာမားလညး ပၝဝငသည။ ၄ငးတႛသည သကဆငရာ အစးရ၏ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက စစမးေဖာထတ႓ပး ပညသမားအကားႎႀင ႎငငတကာသႛ တငပတတကသည။ ထသႛ လပေဆာငမႁေကာင အခႛမႀာ ဖမးဆးခရ႓ပး အခ ႛမႀာအသကဆးရႁးသညအထ ရငဆငခကရသည။ နယးေယာကမႛရႀ သတငးစာဆရာမား ကာကၾယေရးေကာမတက မတရားဖမးဆးႎႀပစကခေနရသည ကေလာငရႀငမားစာရငးက

ႎႀစစဥထတပန ေကညာယမ႖မက ကေလာငဖင လႛအခၾငအေရးတကပၾဝငသမားထမႀ ထးခ႗နစၾာတကပၾဝငသ အခ ႛက ဂဏပဆခးမႀငေလရႀသည။

အခႛဆရာဝနမား၊ ေဆးပညာရႀငမားသညလညး လႛအခၾငအေရး လႁပရႀားမႁမားတၾင ပၝဝငကသည ။ ၄ငးတႛသည ညႀဥးပနးႎႀပစကခရရငး ေသဆးသၾားသ မား၏ အေလာငးက ခၾစတကညရႁ႓ပး ေသဆးသမား ႎႀပစကခရပ၊ ေသဆးရသည အေကာငးရငးမားက စစမးေဖာထတ၍ လအပသည တရားစၾဆမႁမား၊ အေရးယမႁမား လပေဆာငရန တငပကေလရႀသည။

လႛအခၾငအေရး ခႃးေဖာကမႁမားေကာင မမတႛအစးရက ရရဝဝ ေဝဖနေပာဆသမားထတၾင သပၯပညာရႀငမား၊ ပၝေမာကၡမားလညး ပၝဝငသည။ ဥပမာ - ဆဗယကသပၯပညာရႀင အငဒရဆာခၝေရာသည သ၏နာမညထငရႀား ေကာကားမႁကအသးပ၍ ဆဗယကအစးရ၏ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက ကမာကသလာေအာင ေဆာင႟ၾကခသဖင တငးပညမႀ ႎႀငထတခခရသည။ သမတ ေဂဗာေခာ အာဏာရလာမႀ သႛကပနလည ေမႀာကစားခသည။ သသည ဒမကေရစႎႀင လႛအခၾငအေရးမားအတၾက ဆကလကတကပၾဝငရငး ကၾယလၾနသၾားခသည။

ဘာသာေရး ေခၝငးေဆာငမားသညလညး လႛအခၾငအေရး တကပၾမားတၾင ေရႀႛတနးမႀ စၾမးစၾမးတမတကပၾဝငခကသညက ေတၾႛရသည။ ဖလစပငႎငငမႀ ခရစယာနဘာသာေရးအဖၾႛအစညးမားႎႀင ဘနးေတာ႒ကးမားသည အာဏာရႀငမားကႛစက ဖတခႎငသည လထေအာငပၾမားတၾင တကOကၾစၾာ ပၝဝငခကသည။ ကေမာဒးယား၊ ဗယကနမ၊ တဘကႎႀင မနမာႎငငတႛမႀ ဗဒၭဘာသာ ဘနးေတာ႒ကးမားသညလညး လႛအခၾငအေရး တကပၾမားတၾင ေရႀႛတနးမႀပၝဝငခကသည။

(င) ပတဝနးကငထနးသမးေရးအဖၾႛမား

ပတဝနးကင ထနးသမးေရး ကစၤက တနဖးထားေလးစား အေရးယေဆာင႟ၾကမႁ မားပားလာေအာင လႁႛေဆာမႁ၊ စညးရးမႁမားက ယခငကထက ပမလပေဆာငလာခကသည။ သဘာဝပတဝနးကင ထနးသမးေရး၊ သစေတာမား ပနးတးမႁမႀ ကာကၾယေရး၊ သဘာဝတရစၥာန ေစာငေရႀာကေရး၊ ကမာေမ႒ကးအား ကာကၾယေရး၊ ႎႃကလးယား ဆနႛကငေရးဟေသာ အသမားကယခအခၝ ကယကယေလာငေလာင ကားေနရ႓ပဖစသည။ ထအဖၾႛမးသည သဘာဝပတဝနးကင ထနးသမး ေစာငေရႀာကေရး ကစၤမားက စၾမးစၾမးတမ ေဆာင႟ၾကသည အဖၾႛမားဖစသည။ တခၝတရတၾင အစၾနးေရာကအမငရႀသ လႁပရႀားသမားေကာင အခ ႛကစၤမားတၾင မလလားအပေသာပနာမား ေပေပၝကတတသညကလညး ေတၾႛရသည။ သႛေသာ ယခအခၝတၾင တးတကေသာ အမငမားႎႀင အမႀနတကယ လပကငေဆာင႟ၾကသည အဖၾႛမား ေပေပၝကလာ႓ပဖစသည။

(စ) အမးသမးမားဆငရာ အဖၾႛအစညးမား

အမးသမးမား ဖႎႀပမႁမႀ လၾတေမာကရနႎႀင တရားမ႖တေသာ အခၾငအေရးမား ရရႀရနဟေသာ ရည႟ၾယခကမားဖင ႎငငတငး၊ ေနရာတငးတၾင အမးသမး အခၾငအေရးဆငရာ အဖၾႛမား တးပၾားလာခသည။ ႎႀစေပၝငးမားစၾာ ဖႎႀပခေနရေသာ အမးသမးအခၾငအေရးမားက တနဖးထားလာရနႎႀင အမးသမးမားဘဝ တးတကမငမားရန ဟေသာ ေOကၾးေကာသမားဖင

အမးသမးမား တကပၾဝငလာခကသည။ ကမာလဥးေရထကဝကရႀေသာ အမးသမးမားကယတငပၝဝင တကပၾဝငမႁ မရႀဘ ကမာေပတၾင အမးသမးမား အခၾငအေရးက အလအေလ႖ာက ေဆာငကဥးေပးႎငမည မဟတဟေသာ အမငဖင အမးသမးမား သးသနႛဖၾႛစညးထားေသာ အဖၾႛမား၊ အမးသမးေရးရာကသာ အဓကေဆာင႟ၾကေသာ အမးသမးအဖၾႛမားတညရႀလာခသည။ အခ ႛ အဖၾႛအစညးမားသည အမးသမးႎႀင ကေလးသငယမား၏ လမႁဖလ ေရးလပငနးမား လပေဆာင ခငး၊ အမးသမးမားဝငေငၾ တးတကေရးအတၾက အမတၾငးစးပၾားေရး လပငနးငယမား ဖၾငလႀစေပးခငး၊ တပငတႎင စးပၾားေရး လပငနးမား မတညေပးခငး၊ စသညလပငနးမားကသာ လပေဆာငေလရႀသည။ ထသႛေသာ လပငနးမးသည အမးသမးမား လပကငရမည၊ အမးသမးမားႎႀငသာသကဆငသည လပငနးမးဟ ထငမငေနကေသာ ပတဝနးကငမးတၾင ထသႛ လပငနးမားလပကငခငးက ေထာကခကသည။ သႛေသာ အခ ႛအဖၾႛအစညးမားသည အမးသမးမား၏ ႎငငေရးအခနးကဏၸ တးတကမငမားရန၊ ဆးဖတခကခမႀတႎငသည အဆငဆသႛ အမးသမးမား ေရာကရႀေစရန ရည႟ၾယ၍ ႎငငေရးႎႀင ဘဝတးတကမငမားေရး အစအစဥမား၊ အမးသမး ေခၝငးေဆာငသငတနးမားက လပကငေလရႀသည။ အမးသမးမားသည အမေထာငထနးသမးေရး လပငနးမားႎႀငသာ သကဆငသညဟ ေရႀးရးစၾမငလာခ ကေသာ အခ ႛပတဝနးကငတၾင ထသႛသငတနးမားေပးခငး၊ အမးသမးမားဘဝ မငမားေအာင လပေဆာင ခငးမားက အလၾယတကလကမခႎငကေပ။ အမးသမးသည ၄ငးတႛႎႀငမဆငသည ကစၤမားက လကလလပကငေနသညဟ မငကာ ေထာကခအားေပးမႁမား မေပးလကေခ။ ထႛေကာင အမးသမးမားသည အမးသားမား႒ကးစးေနေသာ မမပတဝနးကငအတၾငးတၾင မမတႛ လပကငေဆာင႟ၾကေနေသာ လပငနးမားက နားလညသေဘာေပၝက ေထာကခလာရနကလညး ေဆာင႟ၾကရမည။ မမတႛ လပကငေနေသာအရာမားသည အမးသားမားက ရနဖကသဖၾယ ယႀဥ ပငေနခငးမဟတ၊ ကာလမားစၾာ လစလႃရႁခခ ေသာ အခၾငအေရးမားက ပနလညေဖာထတ၍ ေနာကကကနခေသာ အမးသမးဘဝမားက ပနလညမႀငတငရန ဟေသာအသမး ေပးရမညဖစသည။ မမတႛအေနႎႀငလညး အမးသားမားႎႀငယႀဥလ႖င အစစအရာရာ ေနာကကကနခေသာဘဝမႀ အမးသားမားႎႀင တနးတတာဝနခၾေဝမႁ၊ ဆးဖတခကခမႀတႎငမႁမား လပကငႎငရန အမးသားမားထက ႎႀစဆကးပမး လပေဆာငရမညဖစသည။ အစးရမဟတေသာ အဖၾႛအစညးမားႎႀင အားေပးေထာကခမႁမား အထကတၾငေဖ ပခေသာ အဖၾႛအစညးအမးအစားမားမႀာ ကမာေပတၾငေတၾႛ မငရသည အစးရမဟတေသာ အဖၾႛအစညးအမးအစားမားဖစသည။ အခ ႛအဖၾႛမားသည အမးအစား တမးတညးသာ မဟတႎႀစမး၊ သးမးႎႀင အကးဝငေနတတသညကလညး ေတၾႛရသည။ အဖၾႛအားလးတၾင တညသညအခကမႀာ မမ တႛလပ ေဆာငေနေသာလပငနးမား ေအာငမငရနအတၾက ႎငငတကာ၏ အားေပးေထာကခမႁက လအပေနေသာအခကဖစသည။ ႎငငတကာ ေထာကခမႁဟ ဆရာတၾင ေငၾေကး၊ က႗မးကငမႁ၊ စတဓာတပငးဆငရာ ေထာကခအားေပးမႁ စသညတႛပၝဝငသည။ ႎငငတကာ အားေပးေထာကခမႁမရႀဘ မမတႛလပငနးမားက ေအာငမငစၾာ လပေဆာငႎငရန မလၾယကလႀေခ။

အစးရမဟတေသာ အဖၾႛမားအတၾငး အခငးခငး ဆကသၾယေရး ကၾနယကတခ တညေဆာကထားရန အထးအေရး႒ကးသည။ မမတႛအဖၾႛက အေရးေပသတငးမား ထတပန႓ပး အခနအနညးငယအတၾငး အခားႎငငမားမႀ အဖၾႛမားက အေရးယေဆာင႟ၾကမႁမား ပလပႎငသလ အခားအဖၾႛမား၏ အေရးေပ သတငးမားက မမတႛအေနဖငလညး ခကခငးအေရးယေဆာင႟ၾကႎငသည။ ထသႛဆကသၾယေရး ကၾနယကမႀတဆင လအပေသာ သတငးအခကအလကမားက ေတာငးခႎငသလ မမတႛကလညး ပပးေပးႎငသည။ ထပင မမတႛက အစးရ သႛမဟတ အာဏာပငတႛက အေႎႀာငအယႀကပသညအခၝတၾင

ထဆကသၾယေရး ကၾနယကမႀတဆင အခားအဖၾႛအစညးမားက အသေပး႓ပး ေနာကထပအ ေႎႀာငအယႀကေပးခငးက ကာကၾယႎငသည။ အခ ႛအဖၾႛမားသည အေဆာတလ႖င အေရးယေဆာင႟ၾကေရးအဖၾႛ (Urgent Action Network) မားဖစသည။ ၄ငး

တႛသည ၄ငးတႛထ ေကးနနး၊ ဖကစ၊ ဖနးႎႀင အးေမးလတႛမႀတဆင ေပးပႛလာေသာ သတငးမး (ဥပမာ- လတဥးအဖမးဆးခရခငး၊ ေသဒဏ ခမႀတခရခငး၊ ႎငငေရး အကဥးသားတဥး ကနးမာေရး အထးဆးဝၝးေနခငး) ရရႀပၝက ခကခငး သကဆငရာ အစးရမားႎႀင အဖၾႛအစညးမားထ ထသမားက ပနလၿတေပးရန၊ မသတရနႎႀင ေဆးကသမႁေပးရနတႛက ေတာငးဆပနကားႎငသည။

မမကသႛ အခားအဖၾႛအစညးမား၊ အခားႎငငအစးရမားကလညး ထကသႛ ေတာငးဆပနကားစာမား ေရးပႛရန လႁႛေဆာႎငသည။ ႎငငတကာအဖၾႛမား၏ အားေပးေထာကခမႁမားသညလႛအခၾငအေရး လႁပရႀားသမားအတၾက ကာကၾယမႁမား ဖစေစသည။

လႛအခၾငအေရး တကပၾဝငသ သႛမဟတ ႎငငေရးအကဥးသားမားက အကာအကၾယေပးေသာ နညးတနညးမႀာ ထသက လႛအခၾငအေရးဆမား တခ႓ပးတခ ခးမႀင ခငးဖစသည။ ထသႛ ဆမားခးမႀငခငးသည ဆေပးခရသမားက တရားဝင အသအမႀတပရာေရာကသညအပင ကမာက အာရမပက ဆကလကစတဝငစား ေနေစရနလညး အေထာကအကပႎငသည။ ထသႛ ဆမားခးမႀငမႁေကာင လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကေနသ အစးရအေနဖင ထငသလမလပရေတာေခ။ ဥပမာ- မနမာပညမႀ ေဒေအာငဆနးစကညက ႎငငတကာက ဆမားအဆကမပတ ခးမႀငေနမႁေကာင စစအစးရသည ေဒေအာငဆနးစကညအေပ ထငသလမလပရေတာေခ။

၄ငးအပင အစးရတခ၏ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက ၄ငးအစးရအေပ သဇာေညာငးသည အစးရတခမႀ သတမနနညးအရ တးတးတတတတ အေရးယေဆာင႟ၾကသည နညးလမးလညးရႀသည။ ထႛေကာင လႛအခၾငအေရးလႁပရႀားသမားႎႀင အဖၾႛအစညးမားသည သဇာရႀေသာ အစးရမားက ခဥးကပ၍ လႛအခၾငအေရး ကာကၾယေပးမႁမားလပေဆာငရန ပနကားေလရႀသည။ အစးရမားအေပ တတတဆတခဥးကပ၍ ပနကားသည နညးကသးေသာ လႛအခၾငအေရးအဖၾႛမႀာ အပညပညဆငရာ ကကေခနေကာမတ (ICRC) ဖစသည။ (ICRC)သည ထနညးက အသးပ၍ ႎငငေရးအကဥးသားမားက ေတၾႛခၾငရရနအတၾက ကးပမးရာတၾင ေတၾႛခၾငရသညကမားသည။ သႛေသာ တတတဆတပနကားေသာ သတမနနညးကသာ အသးပေနကပၝက အစးရသည သတႛ၏ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက ရပတနးကရပလမမညမဟတသဖင တကရက ေဝဖနထတ ေဖာေပာဆေသာ နညးကလညး ကငသးရေလရႀသည။

အထကပၝ အစးရမဟတေသာ အဖၾႛမားအပင လႛအခၾငအေရး လႁပရႀားသမားက လအပေသာအခနတၾင လအပေသာ အကအညမား ေပးႎငသည တသးပဂၢလကမား၊ အသငးမားလညးရႀေသးသည။ အခ ႛအဖၾႛမားသည ပညတၾငးရႀ ႎငငေရး အငအားစမားက ေထာကခအားေပးေနသည ပညပေရာက အငအားစမားက အေခခဖၾႛထားသည။ ထအဖၾႛမားသည သတငးဌာနမား၏ စတဝငစားမႁရရႀေအာင ကညေဆာင႟ၾကေပးႎငသည။ ေငၾေကး သႛမဟတ ေစတနာဝနထမးမားဖင ကညႎငသည။ သကဆငရာ လထစေဝးပၾမား၊ ညလာခမား၊ အစညးအေဝးမားတၾင မမတႛကယစား လႁႛေဆာမႁမား ပလပေပးႎငသည။ အခားႎငငႎႀင အစးရတႛ၏ ေထာကခမႁမား ရရႀေအာင လႁႛေဆာစညးရးေပးႎငသည။ တငးပညမႀ တမးေရႀာငလာရသမားက လခမႁတာဝနယ၍ ကညႎငသည။

ထအဖၾႛမားအပင တကသလမားမႀ ပညာရႀငမားကလညး အေရးပၝေသာ လပငနးမားဖင ကညပပးမႁမား ေပးႎငသည။ ထသမားသည ပညာရပဆငရာအရ လထႎႀင သတငးဌာနမား၏ေလးစားမႁက ရရႀထားသမားဖစသည။ ထသႛေလးစားမႁမားက အေခခ၍ မမတႛ အေရးကစၤမားအေပ လႁႛေဆာမႁမား လပေဆာငေပးႎငသည။ ထႛ ပင မမတႛ အေရးကစၤႎႀင ပတသက၍ သေတသန စာတမးမားပစခငး၊ အစရငခစာမား ေရးသားခငး၊ ညလာခမား ဥးေဆာငကငးပခငး၊

သတငးဌာနမားက ဆကသၾယ၍ သတငးမားေပးခငး။ ေဆာငးပၝးမားေရးခငးတႛ လပကငရာတၾင ထသႛေသာ ပညာရႀငမားသည အသးဝငလႀသည။

ကလသမဂၢႎႀင အစးရမဟတေသာ အဖၾႛအစညးမား

ကလသမဂၢသည ႎငငမားပၝဝငဖၾႛစညးထားေသာ ႎငငတကာ အဖၾႛအစညးဖစ႓ပး မဆႎၬမား ေပးရာတၾင ႎငငမားကသာ ေပးပငခၾငရႀသည။ သႛရာတၾင ေနာကပငးတၾင ကလသမဂၢ၏ လႛအခၾငအေရးဆငရာ ေအဂငစမားတၾင အစးရမဟတေသာ အဖၾႛမား၏ အခနးကဏၸမႀာ ပမအေရးပၝလာသည။

ကလသမဂၢပဋညာဥ အပဒ (၇၁) တၾငစးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစ ECOSOC ၏ ရည႟ၾယခကမားႎႀင ကကညသည အစးရမဟတေသာ အဖၾႛအစညးမားက အတငပငခအဖစ သတမႀတႎငသညဟ ေရးသားထားသည။ ထသႛ သတမႀတခရေသာ အစးရမဟတသည အဖၾႛအစညးမားသည ECOSOC ႎႀင အခားဌာနမား၏ အစညးအေဝးမား၊ လႛအခၾငအေရး ေကာမရႀင၏ အစညးအေဝးမားတၾင အေရးပၝေသာ အခနးကဏၸက ပၝဝငေလရႀသည။ အစညးအေဝး ဆးဖတခက ခမႀတရာတၾင ထအဖၾႛမားသည ပၝဝငဆႎၬမေပးခၾင မရေသာ လညး ဆးဖတခကမား ခမႀတရာတၾင အေရးပၝေသာ အစရငခစာမား တငသၾငးခငး၊ ဖတကားခငးမား ပလပႎငသည။ ဆးဖတခကခမႀတသည အခၝတၾင ေလလာသအဖစ တကေရာကေလလာႎငသည။ အတငပငခအဆင ရရႀေသာ အဖၾႛမား သည လႛအခၾငအေရး ေကာမရႀငႎႀင ဆပေကာမရႀင စသည ကလသမဂၢအဖၾႛမား၏ လႛအခၾငအေရး ေစာငကပမႁ လပငနးမားတၾင တနဖးရႀေသာ သတငးအခကအလကမား ေပးပႛခငးဖင အေထာကအက ပႎငသည။

အစးရမဟတေသာ အဖၾႛမားအေပ ထားရႀသည အတငပငခအဆငက (၃) မး သတမႀတခၾခားထားသည။ ပထမအဆင ဖစသည အေထၾေထၾ အတငပငခအဆင ဆသညမႀာ ECOSOC၏ လပငနးအမားစတၾင ရည႟ၾယခကတ အေကာငအထညေဖာ ေဆာင႟ၾကေနေသာ အဖၾႛမားက ေပးအပေသာ အဆင ဖစသည။ ဒတယအဆငဖစေသာ အထးအတငပငခအဆင ဆသညမႀာ ECOSOC ၏ လပငနးမားအနက အခ ႛေသာလပငနးမားတၾင ရည႟ၾယခကတ အေကာငအထညေဖာ ေဆာင႟ၾကေနေသာ အဖၾႛမားက ေပးအပေသာ အဆင ဖစသည။ ေနာကဆးအဆငဖစသည (Roster) အဆငဆသညမႀာ အထကပၝအဆင ႎႀစမးလးႎႀင အကးမဝငေသာလညး ECOSOC က အသးဝင အေရးပၝေသာ အခကအလကမား ကညေထာကပႎငသည အဖၾႛမားကေပးအပေသာ အဆင ဖစသည။

ECOSOC က ဖၾႛစညးေပးထားေသာ အစးရမဟတသည အဖၾႛအစညးမား ေကာမတ (Committee on Non-Governmental Organizations – NGO Committee) သည (၂)ႎႀစလ႖ငတ႒ကမ ေတၾႛဆေဆၾးေႎၾး၍ အတငပငခအဆင ေလ႖ာက ထားလာေသာ အဖၾႛမားက ဆးဖတခငး၊ ECOSOC တၾင တငပမညအခကမားက တငပငႎႀးေႎႀာခငးမား ပလပသည။

ကလသမဂၢတၾင အတငပငခအဆငရရႀ႓ပး အေလးထားခရေသာ အစးရမဟတသည အဖၾႛအစညးမား ဖစရနအတၾက တကေသာ ပသၸာနအဆင ရႀရမည။ တကမႀနကနေသာ သတငးမားေပးပႛႎငရမည။ ထႛပင ေနာကဆကတၾ သတငးမား ေပးပႛႎငရမည။ အဆငအတနးမႀေသာ အစရငခမႁမား၊ အစရငခစာမား၊ ထတပနေကညာခကမား ထတပနႎငရမည။ အေရးတယေရးဆၾထားေသာ စမခကမားႎႀင ေသသပေသာ နညးလမးေကာငးမားရႀရန လအပသည။

 

အခနး (၁၀) လႚအခၾငအေရး ႒ကးကပခငး

လႛအခၾငအေရး ႒ကးကပခငးဆသညမႀာ အဖစအပက သႛမဟတ အေခအေနတစခအေပ စစမးစစေဆး႓ပး အခကအလကမားပစရမ႖မက ထအခကအလကမားက လအမားက တၾငတၾငကယကယသရႀလာေအာင

လပေဆာငခငး လပငနးစဥမားပၝဝငသည။

ထႛေကာင လႛအခၾငအေရး႒ကးကပ ခငး ဆသညမႀာ လႛအခၾငအေရးခးေဖာကမႁ အဖစအပကတစခ သႛမဟတ ကၸတစခက

အခကအလကစေဆာငး႓ပး စစမးခငးသာမကဘ ထကစၤအေပ သေတသန ပလပခငး၊ မႀတတမးပစခငး၊ အစရငခခငးႎႀင ဆးဖတခကမား ခမႀတလာေအာင ပၝဝငေဆာင႟ၾကလႁႛေဆာခငးတႛပၝ ပၝဝငသည။

လႛအခၾငအေရး႒ကးကပမႁမဟတဘ အခားေသာ႒ကးကပမႁမားလညးရႀသည။ ၄ငးတႛမႀာ-

- ေ႟ၾးေကာကပၾ႒ကးကပမႁ

အစးရမဟတေသာ အဖၾႛမား သႛမဟတ ႎငငတကာအဖၾႛမားက ေ႟ၾးေကာကပၾသည လၾတလပ၍ တရားမ႖တမႁ ရႀမရႀ ေ႟ၾးေကာကပၾအခနအတၾငး လာေရာက႒ကးကပခငးမးဖစသည။ အကးသကေရာကမႁ အထးရႀသညက ေတၾႛရသည။ ထသႛ႒ကးကပသမား လာေရာက႒ကးကပမႁေကာင မလမမႁမား၊ မေရာငးဝယမႁမား၊ ႓ပငဖကပၝတမားအေပ ဖႎႀပမႁမား ေလာနညးသၾားတတသည။

- တရားစရငေရး႒ကးကပမႁ

ေရႀႛေနမားဖင ဖၾႛစညးထားေသာ အဖၾႛမားက အမႁကကားနာခန၊ အယခဝငခန၊ သကေသထၾကဆခနႎႀင အမနႛခမႀတခနမားတၾင လာေရာက၍ တရားမ႖တမႀနကနေသာ ဆးဖတခကဖစေစရန ႒ကးကပခငးမးဖစသည။ မတရား စၾခကတငခေနရသမား၊ ႎငငေရးအကဥးသားမား၏ အမႁမးကေဆာင႟ၾကေလရႀသည။

- (၂၄)နာရ႒ကးကပမႁ

လႛအခၾငအေရးက တကOကၾစၾာကာကၾယေဆာင႟ၾကေနမႁေကာင အသကအႎၨရာယ စးရမေနရသမားက အပညပညဆငရာ ႓ငမးခမးေရးတပဖၾႛဝငမားက ႓ငမးခမးေရးမကမငသကေသ ဟေသာအမညဖင ေစာငေရႀာက႒ကးကပခငးမး ဖစသည။ ကယရေတာအဖစ တာဝနထမးေဆာငခငး မဟတဘ ထသမားႎႀငအတ လကပၝခငးဖင ပနေပးဆၾခငး၊ အကမးဖက ခငးမားက မက မင ကေတၾႛခစားရေပမည။

ထသႛ (၂၄)နာရ လကပၝေနခငးဖင လမသသမသ လပ႒ကလသမားအဖႛ အခကကႎငသည။ ထသႛ ကာကၾယေစာငေရႀာကသမားမႀာ ႎငငခားသားမား ဖစေလရႀသဖင ၄ငးတႛကပၝ လပ႒ကပၝက ႎငငခားသားတဥးက လပ႒ကသတဖတလကခငးေကာင မလလားအပေသာ လအမားစတဝငစားမႁမား ေပေပၝကေစႎငေသာေကာင လပ႒ကလသမား အခကကရတတသည။

လႛအခၾငအေရး႒ကးကပမႁလပငနးစဥ

(က) အခကအလကစေဆာငးစစမးခငး

လႛအခၾငအေရး ႒ကးကပခငးတၾင အေခခအကဆးအဆငမႀာ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁ အခကအလကမား၊ သတငးမားက စေဆာငးစစမးခငးဖစသည။ ထဆစမးခကမားက အပညပညဆငရာ လအခၾငအေရးအဖၾႛမားဆသႛ လညးေကာငး၊ အစးရအဖၾႛမားထသႛ လညးေကာငး၊ သတငးဌာမားႎႀင အခားအစးရမဟတေသာ အဖၾႛမားဆသႛလညးေကာငး ေပးပႛ႓ပးအစရငခရသည။ ထသႛေသာ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမား ရပတနႛႎငရနအတၾက ဆးဖတခကမား ခမႀတအေကာင အထညေဖာႎငရန ေနာကထပတဆင ကးပမးေဆာင႟ၾကရသည။ ထႛေကာငအေခခကေသာ စစမးစစေဆးေရးအဆငတၾင တကမႀနကနေသာ သတငးအခကအလကမား ရရႀရနအေရး႒ကး လႀသည။ အခ ႛကစၤမားတၾင အခကအလက စေဆာငးေရးအဖၾႛသည လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကခရေသာသတဥး သႛမဟတ လအနညးငယႎႀင ေတၾႛဆေမးမနး၍ အခကအလကစေဆာငး ေဆာင႟ၾက ႎငေသာလညး အခ ႛကစၤမား (ဥပမာ- အကဥးေထာငမားအတၾငး လႛအခၾငအေရးခးေဖာကမႁ)က ေလလာစစမးရာတၾင ေထာငဝနထမးမား၊ ေထာငသားမား၏ မသားစမား၊ ေထာငထၾကမားကပၝ လကလေတၾႛဆေမးမနးရန လအပသည။

အခကအလကစေဆာငးသညအဖၾႛက ေစလၿတရာတၾင ေအာကပၝအတငး လပေဆာငေလရႀသညက ေတၾႛရသည။

- အေတၾႛအကရႀေသာ ေလလာသမားက အခနကာလ အပငးအခားအတၾငး ထေဒသသႛ ေစလၿတ၍စစမး စစေဆးခငး၊

- လႛအခၾငအေရးစစမးေရး လပသားမားက ေဒသအတၾငးသႛ ကာလကာရႀညစၾာ ေစလၿတထား႓ပး လႛအခၾင အေရးသတငးမားက စေဆာငးေစခငး၊

- နးစပရာေဒသအတၾငးမႀ ပဂၢလမားပၝဝငသည စစမးစစေဆးေရးအဖၾႛက ေစလၿတခငး၊

- လသမားထငရႀားသည ပဂၢလမားပၝဝငသည စစမးစစေဆးေရးအဖၾႛက ေစလၿတခငး၊

- ႎငငတကာမႀ ႎငငခားသားမား အမားဆးပၝဝငသည စစမးစစေဆးေရးအဖၾႛက ေစလၿတခငး စသညတႛ ဖစသည။

လၾတလပေသာ အစးရမဟတသည လႛအခၾငအေရး အေတာမားမားသာမက ႎငငတကာအဖၾႛမားဖစေသာ ကလသမဂၢ လႛအခၾငအေရးအဖၾႛအစညးမား၊ အပညပညဆငရာ

အလပသမား အဖၾႛခပကသႛေသာ အဖၾႛမားသညလညး မမတႛစတဝငတစား စစမးမညကစၤမားႎႀငပတသက၍ အခကအလကမားစေဆာငးရန ထအခငးဖစပၾားရာ ေဒသသႛ မမတႛ၏ အခကအလက စစမးစေဆာငးေရးအဖၾႛ (Fact Finding Mission) မားက ေစလၿတေလရႀသည။ ထအဖၾႛမား၏ လပငနးမား၊ ရည႟ၾယခကမားသည ကၾာခားတတေသာလညး အခကအလက စေဆာငးရာတၾငမ ထးထးခားခား ကၾပားခားနားမႁ မရႀတတေပ။

ကလသမဂၢကသႛ အဖၾႛမးက ေစလၿတေသာလႛအခၾငအေရး အခကအလက စေဆာငးေရး အဖၾႚမားတၾင အကမးအားဖင လမးႌၿနခကမား ခမႀတထားတတသည။ ထလမးႌၿနခကမားမႀာ-

- လၾတလပစၾာ စစမးစစေဆးႎငခၾငႎႀင မမအစအစဥကမမ လၾတလပစၾာ ဆးဖတႎငခၾင၊

- လၾတလပစၾာ လႁပရႀားႎငခၾင၊

- လခေရးအတၾက အာမခခကရႀမႁႎႀင ကယပငသးသနႛလၾတလပခၾငရႀမႁ၊

- မမပငဆငမႁမား၊ အသသၾငးထားမႁမားက လခစၾာထားႎငခၾင၊

- လၾတလပေသာ ေနရာထငခငးရႀမႁႎႀင အစအစဥမားရႀမႁ၊

- သးသနႛလၾတလပေသာ လေတၾႛစစေဆးမႁႎႀင ကားနာမႁရႀမႁ၊

- မက မငသကေသမားက အစးရက လခမႁတာဝနယေကာငး ေရးသားထားေသာ စာရရႀမႁ၊

- စစမးစစေဆးေရး အဖၾႛဝငမားက ဥပေဒကငးလၾတခၾငမားရႀမႁ၊

- မႀတတမးမားအား သမးဆညးမႁတၾင မမသေဘာဖင ထားပငခၾငရႀမႁ၊

- လၾတလပစၾာ သတငးထတပနခၾငမားရႀမႁ စသညတႛ ဖစသည။

ကလသမဂၢမႀ ေစလၿတေသာ အဖၾႛမးမဟတသည အစးရမဟတေသာ အဖၾႛမားတၾင ထသႛလမးႌၿနမႁမား တတကက သတမႀတထားခငးမရႀေပ။ ထႛေကာင သတမနလမးေကာငးမႀတဆင ခနးဆခငး၊ လခေရးေတာငးခခငးမား မလပႎငေပ။ သကဆငရာအစးရႎႀင ပးေပၝငး ေဆာင႟ၾကမႁမားလညး လပစရာမလေပ။ သႛေသာ အစးရမဟတေသာ အဖၾႛမားသည ေပာေပာငးေသာတဖကလႀည လပေဆာငမႁမားအား ပမလပကငေဆာင႟ၾကႎငသညက ေတၾႛရသည။ ဥပမာစစမးစစေဆးသမားက ကမာလႀညခရးသညမားအသၾငဖင ႎငငတၾငးသႛ ေစလၿတႎငသည။ ႎငငတကာ အဖၾႛအစညးမားအေနႎႀင မလပႎငေသာ အဆကအသၾယရႀာေဖၾခငး၊ ဆကသၾယခငးမားက အစးရမဟတေသာ အဖၾႛအစညးမားမႀ ေစလၿတထားေသာ စစမးစစေဆးသမားကပမလပေဆာငႎငသည။ ထသမားသည ႎငငတကာက ေစလၿတသမားထက အေတၾႛအက နညးေကာငးနညးႎငမညဖစေသာလညး စစမးရမညေနရာသႛ သၾားေရာကခငး၊ သတငးရယ ခငး၊ အဆကအသၾယရႀာေဖၾ ခငး တႛတၾင ႎငငတကာအဖၾႛမားေလာက

ညႀႎငးေဆာင႟ၾကစရာမလသဖင စစမးရမညေနရာသႛ ပမလ႖ငမနစၾာ ေရာကရႀႎင႓ပး သတငးမားရရႀႎငသည။

အခကအလကစစမးစေဆာငးရာတၾင သတပသငသညအခကမား

- ႎႀစဖကစလးမႀ ေပာဆခကမားက ရႀာေဖၾပၝ။

လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက စစမးစစေဆးသမားသည လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားအား ခးေဖာကခရသ တဥးထညးထမႀမဟတဘ ခးေဖာကခရသညဟ ယဆရေသာ သမားထမႀလညး ရယသငသည။ တခၝတရတၾင လႛအခၾငအေရးမား မခးေဖာကပၝဟ ငငးဆေနေသာ အစးရမား၏ ထတပနေကညာခကမားတၾင အဓကအခကက ဖးကၾယထားေသာလညး ကနအခကမားက ဝနခထားရာ ေရာကေနသညက ေတၾႛရတတသည။ ဥပမာ - နအဖသည အဓမလပအားေစခငးမႁ မရႀပၝဟ ငငးဆေနေသာလညး ၄ငးတႛထတပနေသာ သတငးမားတၾင လထလပအား

မညမ႖ဖင မညသညလမးမ႒ကးက မညသညအခနက ေအာငေအာငမငမင ဖၾငလႀစလကေကာငးေရးသားေလရႀသည။ ထအခၝမးတၾင နအဖ ဖကမႀ တရားဝငထတပနေသာ အဓမေစခငးခရေသာအလပသမားမား အေရအတၾကက ရရႀႎငသည။

- သတငးရႎငမညရငးမစမားက ရႀာေဖၾပၝ။

မကမငသကေသမား၊ အမႀနတကယ လႛအခၾငအေရးခးေဖာကမႁက ကေတၾႛခစားရသမားႎႀငေတၾႛဆႎငလ႖င အေကာငးဆးဖစသည။ သႛရာတၾင လအပေသာ သတငးအခကအလကမားအား ေပးႎငသမားကလညး ထညသၾငးစဥးစားရမညဖစသည။ ဥပမာ- တရားလကလၾတ သတဖတမႁေကာင သတဖတခရသ တဥးအေကာငးက စစမးရာတၾင ေသဆးသသည ဘယသ ဖစသည။

မညသက သတဖတသၾားသည။ မညသညေနရာ၊ မညသညအခနတၾင မညသႛသတဖတခရသည။မညသက အေလာငးက မညသညေနရာတၾင မညသႛစတငေတၾႛရႀခသည စသည အခကမားကစစမးရမည။ ထသႛစစမးပၝက ဒဏရာက ေဆးကသေပးေသာ ဆရာဝနမား၊ အသဘတၾင အေလာငးပငဆငေပးေသာ သမား၊ မမထကအရင အေလာငးကေတၾႛသ သတငးေထာကမားစသညဖင အခားသတငးရငးမစမားက ေလလာစစမးရမည။ ထႛ ပင ေသဆးသ၏ မသားစဝငမားမႀတဆင ေသဆးသ၏ ပပနး၊ ရနသရႀမရႀ၊ ေဒသအတၾငးရႀ ေဒသခမားမႀတဆင ပထဝေဒသအေကာငး၊ သာမနအရပသားတႛထမႀ ေဒသအတၾငးရႀ လႛအခၾငအေရးခးေဖာကမႁ ကႃးလၾနတတ သမားသတငး စသညတႛကစစမးရမည။

- အေထာကအကပစာ႟ၾကစာတမးမားစေဆာငးပၝ။

လႛအခၾငအေရးသတငးစေဆာငးသသည မမစစမးေနေသာသတငးႎႀငပတသကေသာ စာ႟ၾကစာတမးမားကလညး ရႀာေဖၾစေဆာငးရန လအပသည။ တရားဥပေဒမား၊ တရားရး ဆးဖတခကမား၊ အမနႛမား၊ လပအားေပးဆငေခစာမား၊ ရကၡာေထာကပရန အမနႛေပးစာမား၊

ေကညာခကမား၊ သတငးထတပနခကမား၊ သတငးစာေဆာငးပၝး သတငးမား၊ အခားအဖၾႛမားက ထတေဝေသာ စာေစာင၊ မႀတစ၊ ဓာတပမား စသညတႛကစေဆာငးရမည။ ထသႛစေဆာငး၍ ေလလာသည စာ႟ၾကစာတမးမားသည မႀနကန႓ပး စတခယကညရေသာ သတငးအေထာကအထားမားဖစရန လအပသည။ ဓာတပမားစေဆာငးပၝက မညသညသတငးရငးမစမႀ ရရႀသညဟေသာ သတငးရငးမစမားကပၝ မႀတသားရနလအပသည။

- မမသၾားေရာကမညေဒသက ကတငရငးႎႀးက႗မးဝငေအာငလပေဆာငပၝ။

အကယ၍ မမသၾားေရာကမညေနရာက ရငးႎႀးက႗မးဝငမႁမရႀပၝက ထငရႀား႓ပးမေပာငးလႎငသည ေနရာအမႀတအသားမးက ထေဒသသႚ မသၾားေရာကမ မငေယာငေအာင စတဖငမႀတသားရမည။ ေဒသ၏ အေရႀႛဖကတၾင သလၾငမစရႀသည။ ႟ၾာ၏အပငေတာငဖကတၾင ေစတတဆရႀေသာ ေတာငကနးေလးရႀသည။ ေဒသႎႀငအနးဆး႓မႚမႀာ ထားဝယ႓မႚဖစသညဟေသာ ေဒသႎၨရ အခကမားက မႀတသားရမည။ သႛမႀသာ ေဒသသႛအမႀနတကယ သၾားေရာကသညအခၝတၾင ႟ၾာမားတညေနရာ၊ အခငးဖစပၾားရာ ေနရာမားက ခနႛမႀနးႎငမည။

စစမးစစေဆးမ႓ပလပရာတၾင ကေတၾႛတတေသာအခကအခမား

-မမသၾားေရာကရမညေနရာသႛ သၾားေရာကခၾငပတပငထားခငး

လကနကကငစစပၾမား ဖစပၾားေနေသာေနရာမား၊ လႛအခၾငအေရးခးေဖာကမႁမား အ႒ကးအကယဖစပၾားေနေသာ ေနရာမားသႛ ကယတငကယက သၾားေရာကစစမးႎငရနမႀာ အလၾနခကခေသာ အလပဖစသည။ အစးရတပမား၊ လကနကကငအဖၾႛမားက ထသႛသၾားေရာကစစမးခငးက အလၾယတကခၾငပမည မဟတေပ။ ထအခၝမးတၾငအခား စတခရေသာ နညးလမးမားကရႀာေဖၾႎငေသာလညး မရသညအဆးတၾင အခနကေရၿႛဆငး၍ အဆငေပေသာအခနက ေစာငရေလရႀသည။ ထသႛေစာငဆငးေနစဥအတၾငး စတခယကညရေသာ သတငးအခကမား စေဆာငးခငး၊ ထေဒသမားမႀ ထၾကေပးတမးေရႀာငလာေသာအရပသားမား၊ ဒကၡသညမားက ရႀာေဖၾ၍ေတၾႛဆေမးမနးခငးမား လပကငႎငသည။

- စစမးစေဆာငးသမား၏ အသကအႎၨရာယလခမႁ

လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက ကႃးလၾနေနေသာ အစးရမား၊ သႛမဟတ အခားသမားသညလႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက စစမးရနကးစားသမားက အေႎႀာကအယႀကပႎငသည။အသကအႎၨရာယက ႓ခမးေခာကႎငသည။ အထးသဖင ေဒသဆငရာ အဖၾႛငယမားအဖႛ ထသႛေသာ အႎၨရာယရႀေသာ အဖစအပကမားက ပမကေတၾႛႎငသည။ ထႛေကာင ထအဖၾႛမးမႀ စစမးစေဆာငးသမားသည မမလခေရးအတၾက သတထားေဆာင႟ၾကလပကငသငသည။ မမတဥးတညး စၾနႛစားသၾားလာခငး၊ တကပၾအကားတၾင အကာအကၾယမ သၾားလာခငးတႛက ေရႀာငကဥရမည။ မမကေစလၿတသည အဖၾႛကလညး မမသၾားေရာကမည ေနရာ၊ အစအစဥ၊ ဆကသၾယႎငမည ေနရာသႛ ပနလညေရာကရႀမည အခန စသညတႛက သတငးေပးပႛထားရမည။ မမသတမႀတထားေသာ အခနအတၾငး ပနမေရာကပၝက အႎၨရာယေရာကရႀေန႓ပဟ မႀတယေစ႓ပး

လအပေသာ အေရးယေဆာင႟ၾကမႁမား လပေဆာငႎငရန ပနကားထားရမည။ မမသၾားေရာက စစမးမညေဒသ အေကာငးမားက ကတငေလလာထား႓ပး မညသညအေခအေနမးႎႀင ရငဆငကေတၾႛ

ႎငေကာငး ကတငတၾကဆထားရမည။ သႛမႀသာ ထအေခအေနမးသႛ ကေရာကပၝက မညသႛလပေဆာင႓ပး အခကအခက မညသႛလၾတေမာကေအာင ႒ကဆႎငမညက တၾကဆႎငမညဖစသည။

- မက မငသကေသမား၊ သတငးေပးသမား၏ အသကအႎၨရာယလခမႁ

အခႛအေခအေနမားတၾင မမအားလႛအခၾငအေရးခးေဖာကမႁ သတငးမားေပးေသာ သမား၊ မကမငသကေသမားက လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကသမားက တနပနရနရႀာတတသည။ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက တငပမႁေကာင ဖမးဆးခရခငး၊ ညႀဥးပနးႎႀပစကခရခငး၊ တခၝတရသတဖတခရခငးအထ ရငဆငရတတသည။ ထႛေကာင ထသမား၏လခမႁႎႀင ေဘးကငးမႁမားအတၾက အထးဂရစကေဆာက႟ၾကရမည။ မမကသတငးေပးသသည မညသဖစေကာငး လတကာအား ထတေဖာေပာကားခငးက ေရႀာငကဥရမည။ ထသ၏ အမညႎႀင အခားသသာထငရႀားေစမည ေနာကခအခကမားက လၿေပာငး၍ဖစေစ၊ မေဖာ ပဘ ဖစေစ သတငးက ထတပနႎငသည။ လေတၾႛေမးမနးခငးက လအမားကားတၾငမလပဘ လခစတခရသည ေနရာမားတၾင လပကငခငးဖငလညး ထသကလသခငးမႀ ကာကၾယႎငသည။ စစမးစစေဆးသ၏ အစရငခစာႎႀင သတငးထတပနမႁတၾင အမညမေဖာ ပႎငေသာ သတငးမား မားပားလၾနးေနပၝကလညး ထအစရငခစာ၊ သတငးထတပနမႁသည တကခငလမႁမရႀဟေသာ အမငမး အမငခႎငရသညကလညး သတထားရမညဖစသည။

- တကခငလမႁမရႀဘ ဘကလကေသာသတငးမားရရႀတတခငး

လႛအခၾငအေရး စစမးသမားက လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားအေကာငး ေပာကားေသာသမားသည တခၝတရ တၾင လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကသ အစးရက ဆနႛကငတကခကေနေသာ အဖၾႛဝငမား၊ ထအဖၾႛႎႀငပတသကေနသမား ဖစတတသည။ တခၝတရတၾင မမအား စကားပနအဖစ ကညလပကငေနသမားသည ထသႛေသာသမား ဖစေနတတသည။ ထအခၝမးတၾင ထသမားသည မမတႛအမႀနတကယ ရငဆငခစားခရေသာ အဖစမႀနထက ခႛကား၍ ေပာတတကသည။ ၄ငးတႛအဖၾႛအေပ စာနာေထာကခလာေအာင သတငးမႀားမားက ေပၝငးစပ၍ ေပာတတကသည။ အထးသဖင အာဏာရအစးရက လကနကကင တကပၾဝငေနေသာ လကနကကငအဖၾႛအစညးမား၏ လႁပရႀားေနရာ အေခခေဒသမားတၾင ထအဖစမးက အမားဆးကရသည။ ထႛေကာင စစမးစစေဆးသသည မမရရႀေသာ သတငးမားက မႀနမမႀနပနလညတၾကဆခငး၊ အခားသတငးမားႎႀင ခနထး႓ပး ႎႁငးယႀဥခငး စသညတႛ လပေဆာငႎငေသာ အရညအခငးမားရႀရန လအပသည။ ရရႀေသာသတငးအခကအလကမား ခငလမႁရႀေစရနအတၾက ေရႀႛေနာကမညႌၿတဘ လၾေခာေနခကမားရႀမရႀ ေသခာစၾာ စစေဆးေမးမနးခငး၊ အခားေသာသတငးမားႎႀငလကရႀ သတငးမားက မႀနကနမႁရႀမရႀ စစေဆးခငး၊ အတတႎငဆး ကယတငကေတၾႛသထမႀ သတငးရယခငး စသညတႛဖင စစေဆးခနကကႎငသည။

- မက မငသကေသ၊ သႛမဟတ ကယတငကေတၾႛသမားက သတငးေပးရန တၾနႛဆတေနခငး

တခၝတရတၾင မကမငသကေသမား၊ သႛမဟတ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက ကယတငကေတၾႛခစားရသမား ကယတငကပင ၄ငးတႛအေကာငးမားသည အေရးမ႒ကး သႛမဟတ ထအေကာငးက အသေပးလကပၝက ၄ငးတႛ အတၾက အႎၨရာယရႀႎငသညဟ ယဆသည အတၾကလအပေသာ သတငးမားက ေပာကားရန တၾနႛဆတေနတတကသည။ ထသမားႎႀင ကေတၾႛရသညအခၝ ထသတငး အခကအလကမားသည ေနာကထပထသႛအဖစအပကမား ထပမမဖစပၾားေအာင တားဆးရာတၾင အထးအေရး႒ကးေကာငး၊ အႎၨရာယမဖစေအာင ထသမား၏ အမညႎႀငထငရႀားသည အခကမားက ထတေဖာေပာကားမညမဟတေကာငး ေပာဆရမည။ ေနာကဆးထသတႛက ထတေဖာမေပာလ႖ငလညး ေစာငစားယမႀတပၝး အခားလမးမရႀေပ။

- လႛအခၾငအေရးခးေဖာကခရသညဟ မမႀတယခငး

အခ ႛသမားသည လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက ကယတငကယက ခစားခရေသာလညးထအခကမားက လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကခရခငးဟ မမႀတယကေခ။ ဥပမာ - ထငးႎငငတၾင တရားမဝင လာေရာကအလပလပကငေနကေသာ မနမာႎငငသားမားသည ထငးရတပဖၾႛက ႎငငသႛတရားမဝင ဝငေရာကမႁဖင ဖမးဆးသညအခၝ အခပခနးအတၾငး ရကႎႀကခငး၊ မမတႛထမႀပစၤညးမားႎႀင ေငၾမားက အဓမသမးခငး စသညတႛက လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားအဖစ မမႀတယတတကေပ။ လငေယာကား၏ ရကပတမႁကခရေသာ ဇနးမားကလညး ထသႛအမေထာငတၾငး အကမးဖကရကႎႀကမႁက အမးသမးမား၏ အခၾငအေရးအား ခးေဖာကမႁအဖစ မမႀတယဘ အမတၾငးေရး ပနာမားဟ၍သာ မႀတယ႓ပး လအပေသာ အခကအလကမား ေပးခငးမရႀေခ။ လႛအခၾငအေရးဆသညမႀာ မညသညအရာမားဖစသညက လတငးနားလညသေဘာေပၝကရန လႛအခၾငအေရး အေခခသငတနး ပႛခခကမား လပကငေဆာင႟ၾကသငသည။

(ခ) သေတသနပလပခငး

လႛအခၾငအေရး ခးေဖာက မႁမားႎႀင ပတသက၍ အခကအလကမားက သၾားေရာကစစမးစေဆာငး႓ပးသညအခၝ သေတသနပလပရန လအပသည။ မမသၾားေရာကေလလာ၍ ေတၾႛရႀေသာအခကမားသည မညသညႎငငတကာ ဥပေဒမားက ခးေဖာကေနသည။ ခးေဖာကေနသမားက၏ မညသႛအေရးယ ေဆာင႟ၾကသငသည။ မညသညအဖၾႛအစညး၊ မညသည အစးရထသႛ ခဥးကပ၍ မညသႛဆးဖတခကမား ခမႀတႎငေအာင ေဆာင႟ၾကသငသည စသညအခကမားက သေတသနပလပရမည။ မမေတၾႛရႀထားေသာ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားႎႀင ပတသက၍ ပမတကခငလရန မညသညအေထာကအထားမားက ထပမရႀာေဖၾရမည။ အခားအဖၾႛအစညးမားက ထတေဝထားေသာ မညသညအစရငခစာက ကးကားမႀငမးရမည စသညတႛကလညး သေတသနပရမည။

(ဂ) မႀတတမးတငစေဆာငးခငး

လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမား စစမးစေဆာငး႓ပး ရရႀလာေသာ သတငးအခကအလကမားက မႀတတမးတင သမးဆညးခငးသညလညး လႛအခၾငအေရး႒ကးကပမႁ၏ အဆငတဆင ဖစသည။ ရရႀေသာ သတငးအခကအလက မားက စနစတကသမးဆညးထားမႀသာလ႖င လအပေသာအခနတၾင

လအပသလ အသးပႎငမညဖစသည။ မႀတတမးတငစေဆာငးရာတၾင မမအဖၾႛအစညး၏ လပငနးကလက၍ စေဆာငးနညးအမးမးရႀသည။ မမအဖၾႛသည အစရငခစာတေစာင ေရးသားထတေဝရန ပငဆငေနပၝက မမအစရငခစာတၾင ပၝဝငေသာ အခကအလကမားက လအပသလ အသးပႎငေသာနညးဖင သမးဆညးထားရသည။ အခားအဖၾႛမား လအပေသာ လႛအခၾငအေရး သတငးမားက မႀတတမးတငရနဆပၝက ကၸအလက၊ ေနရာေဒသအလက၊ ဖစရပအလက၊ ဖစပကသည ေနႛစၾအလက၊ ကာလအပငးအခားအလက သတငးမားက သမးဆညးထားရနလအပသည။ ယခအခၝတၾင ေခတမႀ ကၾနပႃတာ ပရဂရမမားဖင မမထတၾငရႀေသာ သတငးမားက လအပသညအခနတၾင လအပသလ လၾယလငတက ထတယအသးပႎင႓ပဖစသည။ မႀတတမးတငသမးဆညးရာတၾင အသးဝငသည ေရးသားခကပစမား၊ ဇယားမားလညး ေပထၾကလာ႓ပဖစ၍ မႀတတမးတငသမးဆညးသမား၊ သတငးအခကအလက လအပသမားအေနႎႀင လၾယလၾယကက သတငးထတႎင၊ ရႀာေဖၾႎငသည။ မမကသႛ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက မႀတတမးတငပစသည အခားအဖၾႛမားႎႀင ဆကသၾယေရး ကၾနယကမား တညေဆာကထားရန အထးအေရး႒ကးသည။ ထသႛပလပခငးဖင သတငးအခကအလကမား၊ အဆကအသၾယမားက ထမးသမးႎငသညအပင ေငၾကနေကးကနညးနညးဖင သတငးမားရယႎငသည။ ဖလႀယႎငသည။ အငတာနကေခ ကၾန ပႃတာဆကသၾယေရးစနစသည ေငၾကနကမႁ နညးနညးဖင မနဆန၊ အသးဝငတကေသာ သတငးအခကအလကမားက စေဆာငးႎငသည။ ထႛပင အဖၾႛတဖၾႛႎႀငတဖၾႛအကား ယကညကးစားမႁမား တညေဆာကႎငသည။

(ဃ) အစရငခခငး

အစရငခခငးဆသညမႀာ မမေတၾႛရႀသေတသန ပလပထားသညအခကက သကဆငရာအစးရ၊ အဖၾႛအစညးႎႀင ပညသမား သရႀနားလညသေဘာေပၝကရန ေဆာင႟ၾကခငးဖစသည။ ကလသမဂၢ လႛအခၾငအေရးညလာခမားတၾင တကေရာကတငပခငး၊ အစရငခစာမားဖနႛေဝခငး၊ သတငးဌာနမားႎႀင ဆကသၾယ၍ လအမားသရႀအာရစကလာေအာင လပေဆာငခငး၊ အစညးအေဝးမား၊ ႎႀးေႎႀာဖလႀယပၾမားတၾင ေဆၾးေႎၾးခငး စသညတႛသည အစရငခခငးအဆငတၾင အကးဝငသည။အေရးေပ အေရးယေဆာင႟ၾကခကမား လပကငရန ႎႁးေဆာခငး၊ အဖၾႛအစညးမႀ ေကညာခကမား ထတပနခငးတႛသညလညး အစရငခခငး မားပငဖစသည။

(င) ဆးဖတခကမားခမႀတလာေအာင လႁႛေဆာခငး

လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁ ေတၾႛရႀခကမားအေပ အေခခ၍ မညသႛေသာ လပေဆာငမႁမားက အေကာငအထညေဖာ ေဆာင႟ၾကသငေကာငး တငပထားသည မမ၏အ႒ကေပးခကမား၊ တကတၾနးခကမား၊ ေတာငးဆခကမားက သကဆငရာအစးရ၊ ႎငငႎႀင အဖၾႛအစညးမားက ေလးစားလကနာ ေဆာင႟ၾကလာေအာင လႁႛေဆာေဆာင႟ၾကခငးသည လႛအခၾငအေရး ႒ကးကပခငး၏ ေနာကဆးအဆငဟ ဆႎငသည။ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကေနေသာ အစးရက ထသႛခးေဖာကမႁမား ရပတနႛရန၊ ထသႛခးေဖာကေနမႁေကာင ႎငငတကာက ပစတငရႁတခရန၊ လအပသလ အေရးယေဆာင႟ၾကခငးမား၊ စးပၾားေရး ပတဆႛမႁမား ပလပရန၊ စသညတႛကသႛေသာ အ႒ကေပးခကမား၊ တကတၾနးခကမားက အေကာငအထည ေပေဆာင႟ၾကလာေအာင ကးပမးလပေဆာငသၾား ကရမည။

အခနး (၁၁) လႚအခၾငအေရးပညာေပးမႁ

လႛအခၾငအေရး ပညာေပးမႁႎႀငပတသက၍ ၁၉၄၅ ခႎႀစေလာကကစတင၍ ႎငငတကာႎႀင ေဒသဆငရာ ဥပေဒမားထ တၾင စတငေဖာပေရးသားလာခကသည။

သမငးေကာငး

၁၉၄၅ ခႎႀစတၾင ေရးဆၾပဌာနးခေသာ ကလသမဂၢ ပဋညာဥစာတမး၌ လႛအခၾငအေရးႎႀင အေခခ လၾတလပမႁတႛအေပေလးစားမႁအား တးတကေစေရးႎႀင အားေပးေရးတႛအတၾက ႎငငမားအေနဖင လႛအခၾငအေရးပညာေပးမႁက ပးေပၝငးလပ ေဆာငရန တကတၾနးႎးေဆာထားသည။ ထႛအတၾကေကာင ႎငငတငးသည လႛအခၾငအေရးတးတကေရးႎႀင အားေပးေရးတႛက လပေဆာငရနအတၾက မမတႛ ပညသတႛအတၾငး လႛအခၾငအေရးပညာေပးမႁမား၊ သငကားပႛခမႁမား လပကငေဆာင႟ၾကရန တာဝနရႀသည။ အစးရမားတၾငသာမက အစးရမဟတေသာ ႎငငတကာႎႀင ေဒသဆငရာ အဖၾႛအစညးမားကလညး လႛအခၾငအေရး ပညာေပးမႁမား လပေဆာငရန ရည႟ၾယခကမားခမႀတ၍ အေကာငအထညေဖာ ေဆာင႟ၾကလာခကသည။ လႛအခၾငအေရး အေကာငးအရာမားက သရႀ ေလလာေစခငးဖင ပညသလထတႛသည မမတႛအေပ ကႃးလၾနေသာ လႛအခၾင အေရးခးေဖာက မႁမားက ကာကၾယရနႎႀင မမတႛအခၾငအေရးမားက ေတာငးဆ တတလာေစရနရည႟ၾယ၍ နညးလမးတက လႛအခၾငအေရး ပညာေပးမႁမား လပေဆာငလာကသည။

၁၉၄၈ ခႎႀစတၾင အတညပပဌာနးႎငခေသာ ကလသမဂၢ အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရး ေကညာစာတမးတၾငလညး ယခစာတမးသည လႛအခၾငအေရးမားႎႀင အေခခ လၾတလပမႁမားအေပ ေလးစားမႁအား တးတကေစရနအတၾက ပညာေပးပႛခမႁမား လပေဆာင ခငးဖင လတငး၊ ႎငငတငးအတၾက အကးဝငေသာ စခနစႌၿနးတခဖစသညဟ၍ ေဖာပထားသည။ ထႛအတၾကေကာင ပညာေပးမႁသည ကလသမဂၢ ပဋညာဥ၏လပငနးတခဖစသည လႛအခၾငအေရးဖၾႛ႓ဖးတးတကေရး ဆေသာလပငနးႎႀင အထးဆကစပလကရႀသည။ ပညာေပးမႁဟ ဆရာတၾငလညး ေအာကေခလထကအစ ပၝဝငေလ လာလပကငေသာ၊ အစးရမဟတေသာ အဖၾႛအစညးမားကလညး ပၝဝငေဆာင႟ၾကႎငေသာ၊ လမႁအသငးအဝငး၏ ေနရာတငးတၾငရႀသည အစတအပငးမားႎႀင လတငးအတၾကဖစေသာ ပညာေပးပႛခမႁဖစေစရမညဟ ေကညာစာတမး၏ စကားခးတၾငေဖာပထားသည။

၁၉၅ဝ ႎႀင ၁၉၆ဝ ခႎႀစမားအတၾငး အေနာကႎငငမားတၾင လႛအခၾငအေရး ပညာေပးမႁမား လပေဆာငရာ၌ စာသငေကာငးမားအတၾငးရႀ လငယမားအား လႛအခၾငအေရးအေကာငး ေဟာေပာပညာေပးခငးမးကသာ လပေဆာငခကသည။ ၁၉၇ဝ ခႎႀစအတၾငး ဝငေရာကလာခနမႀစ၍ လႛအခၾငအေရး ပညာေပး သမားသည လႛအခၾငအေရးႎႀင ပတသက၍ ေဟာေပာပႛခသမ႖ သကသကကသာ လကလမႀတသားေစေသာ ေလလာမႁပစမႀေန၍ ထသမားကယတင ေတၾးေခစဥးစားဆငခငမႁမား လပလာတတေစရနႎႀင လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကခရသမားအေပ စာနာကညလစတမား ေပေပၝကလာေစရန ကးပမးလပေဆာငလာခသည။ သႛေသာလညး စာသငခနးမားအတၾငးရႀ လငယမားကသာ သငကားပႛခေသာပစမးသာ ရႀဆဖစသည။ ထႛပင

လမႁေပာငးလမႁ တခအေပ သကေရာကေစေသာ၊ လႛအခၾငအေရးႎႀင ပတသက၍ တးတကေစေသာ၊ ကာကၾယေစေသာ လႁပရႀားမႁတခအတၾက မမတဥးခငး ကယတငတၾငလညး တာဝနရႀ

သညဟသည အေတၾးအမငမး ေပေပၝကေအာင လပေဆာငႎငခ ခငး မရႀေသးေခ။

လႛအခၾငအေရး ပညာေပးမႁက စတငလပေဆာငခနတၾင ေကာငးစာသငခနးအတၾငးရႀ လငယအလၿာတရပကသာ ဥးတညလပေဆာငႎငခ႓ပး ေကာငး႓ပးဆးသၾားသမား၊ ေကာငးတကခၾငမရေသာသမားက ထေတၾႛပညာေပး လႁႛေဆာႎငခခငး မရႀခပၝ။ သႛေသာ ၁၉၆ဝ ႎႀင ၁၉၇ဝ ခႎႀစမားအတၾငးတၾင လမႁေပာငးလေရးတခ ေပေပၝကလာေရးအတၾက လႛအခၾငအေရး လပငနးစဥမား၏ အေရးပၝပတႛက အသအမႀတပလာခကယသာမက လမႁအသငးအဝငးအတၾငးရႀ အလၿာတငးက လႛအခၾငအေရးအေကာငး နားလညသေဘာေပၝကရန အေရး႒ကးေကာငး နားလညလကခလာခကသည။ ႎငငမားအကား စးပၾားေရးအရ ဆကစပေဆာင႟ၾကမႁမား တးတကလာခငးႎႀင ဆကသၾယမႁ တးတက ေကာငးမၾနလာခငး ဆေသာအခကမားကလညး ကမာကလကခႛလကသကသႛ ဖစခ႓ပး တႎငငႎႀငတႎငငအကား ထေတၾႛဆကဆမႁက ပမေကာငးမၾနလာေစခသည။ ထႛပငမမတငးပညရႀ ပညသလထတဥးခငး၏ အခၾငအေရးက တးမႀငကာကၾယေပးရနမႀာ ထႎငငရႀအစးရ၏ တာဝနဖစ႓ပး ထအခၾငအေရးက လတငး ခစားခၾငရႀသည ဟေသာအယအဆက လကခမႁမား ပမမားပားလာခ သည။ ထသႛ လႛအခၾငအေရး အသအမငမား တးပၾားလာခရာတၾင ယခငကကသႛ စာသငခနးအတၾငးရႀ လငယမားအတၾက သးသနႛသာမဟတဘ အေခခလတနးစား မားအတၾငးထပၝ ထအသအမငမားပနႛပၾားလာေစရန အစးရမဟတေသာ အဖၾႛ အစညးအမးမးက ရည႟ၾယလပေဆာငလာခကသည။ လႛအခၾငအေရးဟေသာ လပငနးစဥေအာကတၾင အမးသမးမားအား အကမးဖကမႁႎႀင ကေလးအလပသမား အသးပမႁတႛက ဆနႛကငေသာ လမႁေပာငးလမႁမား ဖစေပေစေရးအတၾက လႁႛေဆာေဆာင႟ၾကလာကသည။ ဆငးရသမား၊ ဒကၡသညမား၊ ေရၿႛေပာငးအလပသမားမား၊ မရငးဌာေနလမးမား၊ လငတခငး ခစသမားအကား လအခၾငအေရးပညာေပးမႁမားက လပေဆာငရငး လႛအခၾငအေရး ပညာေပးမႁလပငနး၏ အဓပၯာယက ထထေရာကေရာက ေပာငးလလာေစႎငခသည။

ကမာကလသမဂၢက (၁၉၉၅-၂ဝဝ၄) ဆယႎႀစတာကာလက လႚအခၾငအေရးပညာေပးမႁ ဆယစႎႀစအဖစ သတမႀတ၍ အဖၾႛဝငႎငငမားအေနဖင မမႎငငအတၾငးမႀ ပညသမားအတၾငး လႛအခၾင အေရးပညာေပးမႁမား လပေဆာငရန တကတၾနး ႎႁးေဆာထားသည။ ထသႛ လႛအခၾငအေရး ပညာေပးရာတၾင သမရးကေကာငး ပညာေရးအရ ဖစေစ၊ သမရးကမဟတေသာ ပညာသငကားမႁ နညးမးအရ ဖစေစ၊ လအမားႎႀင သကဆငေသာ ပညာေပးအစအစဥမားမႀတဆင ဖစေစ၊ သက႒ကးပညာေရး အစအစဥမားမႀတဆငဖစေစ လတငးလတငးအား လႚအခၾငအေရး အသပညာ ဗဟသတမား ေလလာခၾငရေစရနအတၾက လပေဆာငေပးရန တကတၾနးပပးလက ရႀသည။

မမအခၾငအေရးက မမမသသမားအဖႛ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကခရရန အလားအလာ ပမားေပသည။ တခၝတရတၾင ဘာသာစကားဆငရာ အားနညးမႁႎႀင လႚအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတရားမား အားနညးမႁေကာင ထသႛေသာ ပညသတႚအား စညးရးလႁႚေဆာရာတၾငလညးထေရာကမႁ နညးပၝးတတသည။ ယခအခၝ ကမာတဝႀမးလးတၾင လႚအခၾင အေရးအေကာငးႎႀငလႚအခၾငအေရး ပညာေပးမႁသည မရႀမဖစလအပသညဆေသာအခကက အသအမႀတပလာေစသည။

ယငးသႚဖစခငးေကာင လႚအဖၾႚအစညးအတၾငး လၾတလပခငး၊ ညမ႖ခငးႎႀင ႓ငမးခမးခငးတႚက တးတကဖစေပေစႎငသည။ လႚအခၾငအေရးပညာေပးမႁသည လႚအခၾငအေရးခးေဖာကမႁမားအား ကာကၾယရနအတၾက ထေရာကေသာ နညးလမးဖစသညဟလညး တးတကအသအမႀတ ပလာလကရႀသည။

လႛအခၾငအေရး ပညာေပးခငးဆသညမႀာ အဘယနညး

လႛအခၾငအေရး ပညာေပးခငးဆသညမႀာ ပညသလထအား ၄ငးတႛ၏ အေတၾႛအက မားက ၄ငးတႛကယတင နားလညသေဘာေပၝကေစ႓ပး ၄ငးတႛ၏ ဘဝက ၄ငးတႛ ကယတငဆးဖတလာ တတေစရန ရည႟ၾယခကဖင လႛအခၾငအေရးဗဟသတမား၊ တနဖးမားႎႀငအတတပညာ က႗မးကငမႁမားက အသးပကာ ၄ငးတႛကယတင ပၝဝငလပေဆာငႎငရန ရည႟ၾယပငဆင လပေဆာငထားသည ေလလာမႁ လပငနးစဥဖစသည။

တနညးဆေသာ လတငးလတငးအား မမတၾငကယစရႀေသာ အေတၾႛအကမားက မမကယတငနားလညသေဘာေပၝကလာေစ႓ပးထအေတၾႛအကတနဖးမားအားအသးခ၍ မမတႛ လလားေသာဘဝက ရရႀေစရနအတၾက ကယတငလပေဆာငႎငမည နညးမားက ကယတငေလလာ လပေဆာငေစေသာ လပငနးစဥဖစသည။

ထႛေကာင လႛအခၾငအေရး ပညာေပးသဆသညမႀာ လတဥးတေယာကခငး သႛမဟတ လအပစတစအား လႛအခၾငအေရး ဗဟသတမား၊ တနဖးမား၊ က႗မးကငမႁမားက နားလညသေဘာေပၝကေစ႓ပး လႛအခၾငအေရးဆငရာ အေကာငးအရာတခကဖစေစ၊ လႛအခၾငအေရးအေခအေန တရပလးအတၾကဖစေစ အေရးယေဆာင႟ၾကမႁမား လပေဆာငတတလာေစရန လပေဆာငသ ဖစသည။

ကမာကလသမဂၢက သတမႀတထားေသာ လႚအခၾငအေရးပညာေပးမႁ ဆယစႎႀစ (၁၉၉၅-၂ဝဝ၄)၏ ေကညာစာတမးတၾင လႚအခၾငအေရး ပညာေပးမႁဆသညမႀာ တေလာကလးႎႀင သကဆငသည လႚအခၾငအေရး ယဥေကးမႁတရပ ေပထၾနးေရးက ရည႟ၾယသည ေလကငသငတနးပႛခမႁမား၊အခကအလကသတငးမား ဖနႛဖႃးမႁမား စသညတႛက ကးပမးေဆာင႟ၾကခငး ဖစသည။ ထသႛလပေဆာငရာတၾင ဗဟသတမား၊ က႗မးကငမႁမားမႀတဆင ေအာကပၝအေကာငးအခကမားႎႀငပတသက၍ ရပတညခကအမငမား ဖစေပလာေအာင ပေဖာလပေဆာငေစခငးဖစသည။

၄ငးတႚမႀာ -

(က) အေခခလၾတလပမႁႎႀင လႚအခၾငအေရးမားက ပမေလးစားေစခငး၊

(ခ) လသားတႚ၏ ကယရညကယေသၾးႎႀင ဂဏသကၡာ အပညအဝ ဖၾႚဖးေစခငး၊

(ဂ) နားလညမႁ၊ ေလးစားမႁ၊ လငကၾပားမႁအေပ တနးတရညတရႀမႁႎႀင ႎငငမား အတၾငး၊ ဌာေနတငးရငးသား လမးစမားအတၾငး၊ ႎငငသားမား အတၾငး၊ လမးစမား အတၾငး၊ ဘာသာေရးႎႀင ဘာသာစကားကၾ ပားေသာ လအပစမားအတၾငး ခစကညရငးႎႀးမႁတႚက မႀငတငေပးခငး၊

(ဃ) လၾတလပေသာ လႚအဖၾႚအစညးအတၾငး လတငးလတငးက ထေရာကစၾာ ပၝဝငေစႎငခငး၊

(င) ကမာကလသမဂၢ၏ ႓ငမးခမးမႁထမးသမးေရးလႁပရႀားမႁက မႀငတငခငးတႚ ပၝဝငပၝသည။ ဟ အဓပၯာယ ဖၾငဆထားသည။

လတဥးတေယာက၏ အခၾငအေရးကသာမဟတဘ ထအခၾငအေရးမားႎႀငပတသက၍ တာဝနယမႁ၊ တာဝနခမႁအေကာငးမားကပၝ ေလလာခငးသည လႚအခၾငအေရး သငကားမႁ၏ အႎႀစသာရဖစပၝသည။ လႚအခၾငအေရးက လတဥးတေယာကခငးႎႀင လႚအဖၾႚအစညး တခလးက ပငဆငသညအေလာက လႛအခၾငအေရးအေပ ေလးစားမႁ၊ ကာကၾယမႁႎႀင တးတကေကာငးမၾနေအာငလပေဆာငမႁတႚက လပေဆာငရန တာဝနရႀမႁ၊ တာဝနခမႁမႀာလ လတဥးတေယာကခငးေရာ၊အမားႎႀငေရာ သကဆငပၝသည။

လႚအခၾငအေရး ပညာေပးမႁသည ပဋပကၡမားေဖရႀငးခငးႎႀင လမႁစနစမႀငတငခငးတႛ ေပထၾနးေစရနအေခခေထာကကေပးပၝသည။ လႛအခၾငအေရးမားသည တခႎႀင တခဝေရာဓမား ဖစတတေလရႀကပၝသည။ လအမားအကးအတၾက ေစာငေရႀာကရန လပေဆာငမႁတခသည အခားလတဥးတေယာက၏ လၾတလပစၾာ ထတေဖာေပာဆခၾငႎႀင ဝေရာဓ ဖစေနႎငပၝသည။ သႚေသာလႚအခၾငအေရး သေဘာတရားမားသည အပနအလႀန ေလးစားမႁ၊ လသားအားလး၏ ညမ႖မႁႎႀင ဂဏသကၡာတႛအေပ အေခခထားသညအတၾက လႚအခၾငအေရးသည ထသႛ မတညကၾ ပားခားနားမႁမားက သးသပေလလာတတေစရနႎႀင ေဖရႀငးႎငရန ပစေဖာေပးႎငပၝသည။ လႚအခၾငအေရး ပညာေပးမႁသည ေစစပေဖရႀငးခငး၊ ကားဝငေဖရႀငးခငးႎႀင အမားစ သေဘာဆႎၬ ခယ ခငးဆငရာ အရညအေသၾး မားကလညး ေလကငသငကားေပးပၝသည။

လႚအခၾငအေရး ပညာေပးမႁ၏ ရညမႀနးခကမား

လအခၾငအေရးပညာေပးမႁသည လႚအခၾငအေရးအေကာငး (About human rights) ႎႀင လႚအခၾငအေရးအတၾက (For human rights) သငကားေပးခငးဖစပၝသည။ ၄ငး၏ ရည႟ၾယခကမႀာ လသားတႛအေနဖင လႚအခၾငအေရးမားႎႀင လႚအခၾငအေရးတန ဖးမားက နားလည ေစရနသကသကမ႖မဟတဘ လႚအခၾငအေရးမားႎႀင တနဖးမားအေပ ေလးစားကာကၾယ မႀငတငရနတႚအတၾက တာဝနယတတေစရနအတၾက ဖစပၝသည။ လႚအခၾငအေရးပညာေပးမႁ၏ အေရးအ႒ကးဆးအခကမႀာ မမပညာေပးသညသအား စၾမးရညမႀငတငခငး (Empowerment) ဖစပၝသည။ စၾမးရညမႀငတငခငး ဆသညမႀာ လအမားႎႀင လႚအဝနးအဝငးတႛအား ၄ငးတႚအေပ အကးသကေရာကေစေသာ ဆးဖတခကမားႎႀင ၄ငးတႛ၏ကယပငဘဝက ၄ငးတႛကယတင ထနးေကာငးႎငေသာအေခအေနမား တးတကလာေအာင လပေဆာငေသာ လပငနးစဥ ဖစပၝသည။ လႚအခၾငအေရးပညာေပးမႁ၏ အဆးစၾနေသာ ရညမႀနးခကမႀာ လႚအခၾငအေရး၊ တရားမ႖တမႁႎႀင ဂဏသကၡာအတၾက လအမား အတတကၾ ဝငးဝနးေဆာင႟ၾကလာကေစရန ဖစပၝသည။

လႚအခၾငအေရးအေကာငး ပညာေပးမႁဆသညမႀာ လအမားက လႚအခၾငအေရးဆငရာ သတငးအခကအလကမားေပးခငး ဖစပၝသည။

လႛအခၾငအေရးအေကာငး ပညာေပးမႁတၾင ေအာကပၝတႚ ပၝဝငပၝသည။

လအားလး၏ ေမၾးရာပၝ လႚဂဏသကၡာႎႀင သတႚအေနဖင ေလးစားစၾာဆကဆခရရန အခၾင အေရးမားအေကာငး၊

လႚအခၾငအေရး သေဘာတရားမား (ဥပမာ - လသားအားလးႎႀင သကဆငမႁ၊

ခၾခား၍မရမႁႎႀင လႚအခၾငအေရးမား တခႎႀငတခ အပနအလႀနဆကႎၾယမႁ) အေကာငး၊

ဆးဖတခကမား ခမႀတရာတၾင ပၝဝငမႁႎႀင ပဋပကၡမားက ႓ငမးခမးစၾာ ေဖရႀငးမႁတႚေဖာေဆာငႎငရနအတၾက လႚအခၾငအေရးမားက မညကသႚမႀင တငေပးႎငသညဆသည အေကာငး၊

လႚအခၾင အေရးဆငရာ သမငးေကာငးႎႀင ဆကလကဖၾ႓ဖးတးတကေနသည

အေကာငး၊

အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ေကညာစာတမးႎႀင ႎငငတကာ ကေလးသငယမား အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတ စာခပကသႚေသာ ႎငငတကာဥပေဒမားအေကာငး၊

ႎငငတကာ ဥပေဒမားက အားဖညေပးကသည ႎငငေတာဆငရာ၊ ေဒသဆငရာ၊ေဒသႎၨရဆငရာ ဥပေဒမားအေကာငး၊

လႚအခၾငအေရးမားက ကာကၾယရာတၾင လႚအခၾငအေရးဥပေဒမားက အသးပပးခးေဖာကသမားအား သတႚ၏ လပရပမားအေပ တာဝနရႀ ေစမႁအတၾက ေဆာင႟ၾကခငး အေကာငး၊

ညႀဥးပမးႎႀပစကခငး၊ အစအ႓ပလကသတဖတခငး၊ သႚမဟတ အမးသမးမားအားအကမးဖကခငးစသည လႚအခၾငအေရးခးေဖာကမႁ မားႎႀင ၄ငးတႚက ဖစေပေစသည လမႁေရး၊ စးပၾားေရး၊ ႎငငေရး၊ လမးစ၊ လငကၾပားမႁ စသည ကစၤရပမားအေကာငး၊

လႚအခၾငအေရးမားက မႀငတငခငး၊ ကာကၾယေပးခငး၊ ေလးစားမႁ ပခငးတႚအေပတာဝနရႀသည လပဂၢလမားႎႀင အဖၾႚအစညးမားအေကာငး စသညတႛက အသေပးခငး ဖစသည။

လႚအခၾငအေရးအတၾက ပညာေပးမႁဆသညမႀာ လႚအခၾငအေရးသည အေရး႒ကးသညဟ လအမားက လကခ ခစားေစ႓ပး လႚအခၾငအေရးတနဖးမားက လတႛ၏အတၾငးစတကအစ လကခကငသးလာေအာင

ကညလပေဆာငေပးခငးဖစ႓ပး ထသႛလကခကငသးမႁမားအား သတႚ၏ဘဝမားႎႀငေပၝငးစပေပးခငးဖစသည။

လႚအခၾငအေရးအတၾက ပညာေပးမႁတၾင ပၝဝငေသာ တနဖးမား (Value)ႎႀင သေဘာထားမား (Attitude) ဆသညမႀာ -

လႚအခၾငအေရးမားႎႀင အေခခလၾတလပခၾငမားအေပ ေလးစားမႁအား ပမခငမာေစခငး၊

အခားသမားအေပ ေလးစားမႁ၊ မမကယကမမတနဖးထားမႁတႛအား ေမၾးမႃေပးခငး၊

လႚဂဏသကၡာ၏ သေဘာသဘာဝက သရႀနားလည႓ပး အခားသမား၏ ဂဏသကၡာက ေလးစားခငး၊ အခၾငအေရးခးေဖာကခရသမားက ကယခငးစာတတခငးႎႀင သတႚႎႀင တသားတညး ဘဝတမားအဖစ ခစားတတခငး၊

တရားမ႖တ႓ပး ဗဟာစရတရားထၾနးကားေသာ လႚေဘာင ေပထၾနးလာရနအတၾက ႎငငသားတငး လႚအခၾငအေရးမားက လကနာကငသးမႁရႀရမညဟ အသအမႀတပလကခခငး၊

အမားပညသဆငရာ၊ လမႁေရးဆ ငရာ၊ ႎငငေရးဆငရာ စးပၾားေရးဆငရာႎႀင

ယဥေကးမႁဆငရာ အေကာငးအရာမားႎႀင ထအရာမားအကား ဖစပၾားတတ

ေလရႀေသာ ပဋပကၡဖစေစမႁမားက သမငခငး၊

အကမးမဖကမႁက တနဖးထားခငးႎႀင ပးေပၝငးေဆာင႟ၾကမႁသည ပဋပကၡထကသာလၾနမႁ ရႀသညက ယကညခငး စသညအခကမားက ဆလခငးဖစသည။

လအခၾငအေရးသည လတငး၏ ပညာေရးတၾင အစတအပငးအဖစပၝဝငသငသည၊၊ သႚရာတၾငအခႚေသာ လမားသည လအခၾငအေရး ပညာေပးမႁက အထးပမလ အပပၝသည။ အခႚမႀာလႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမား ခရႎငေသာ အေခအေနတၾင ရႀသညအတၾကေကာင ထသမားကလအခၾငအေရး ပညာေပးရန အထးလအပသလ အခႚမႀာ သတႚ၏ ရာထးရာခမားအရ လႚအခၾငအေရး တးတကေကာငးမၾနေအာင လပေဆာငရန ပမတာဝနရႀသမား ဖစေသာေကာင ထသမားကလ အထးပညာေပးရနလအပသည။ ထႚအပင လႚအဖၾႚအစညးအေပ လၿမးမးမႁႎႀင ပညာေပးႎငမႁ အေနအထားမား ရႀေနေသာသမးက လ အထးပညာေပးရန လအပသည။

၄ငးအပစမားတၾင ပၝဝငသမားမႀာ

တရားဥပေဒဆငရာ တာဝနရႀသမား၊ ဝနထမးမား၊

ရႎႀင လခေရး တပဖၾႚမား၊ တရားဥပေဒထမးသမးသည ဝနထမးမား၊

အကဥးေထာင အရာရႀမား၊

ေရႀႚေနမား၊ တရားသ႒ကးမားႎႀင အစးရေရႀႛေနမား၊

အခားအစးရႎႀင ဥပေဒပမႁဆငရာ အရာရႀမား

ဥပေဒပအဖၾႚတၾင ပၝဝငသမား၊

ေ႟ၾးခယတငေမႀာကခရသည ပညသႛကယစားလႀယမား၊ တာဝနေပး ခနႚအပ ခငးခရသည

အစးရဝနထမးမား၊ လထဆကဆေရး အရာရႀ မား၊

စစတပအတၾငးအမႁထမးသမား၊

အခား လပငနးဆငရာ အတတပညာရႀငမား

ပညာေရးဆငရာ ပဂၢလမား၊

လမႁေရး ဝနထမးမား၊

ကနးမာေရးဆငရာ အတတပညာရႀငမား၊

သတငးစာဆရာမားႎႀင လထဆကဆေရး လပငနးတၾင တာဝနရႀသမား၊

အဖၾႚအစညးမား၊ အသငးအဖၾႚမားႎႀင အပစမား

အမးသမးအဖၾႚအစညးမား၊

လမႁအဖၾႚအစညးဆငရာ လႁပရႀားေဆာင႟ၾကသမားႎႀင လမႁအသငးအဖၾႚ ေခၝငးေဆာငမား၊

လနညးစ အပစမား၊

စးပၾားေရးနယပယတၾင ပၝဝငကငလညေနသမား၊

အလပသမား သမဂၢဝငမား၊

မရငးဌာေနတငးရငးသားမား၊

ဘာသာေရးေခၝငးေဆာငမားႎႀင လမႁဆငရာ တရားမ႖တမႁက အထး စတဝငစားသည အခားပဂၢလမား၊

ကေလးမားႎႀင လငယမား၊

ပညာေရးအဆင အသးသးတၾင ရႀကေသာ ေကာငးသားမား၊

ဒကၡသညမားႎႀင ေရၿႚေပာငးေနထငကရသမား၊

လငစတသေဘာထား အမးမးရႀသမား၊

႓မပမားႎႀင ေကးလကမားတၾင ေနထငကေသာ ဆငးရသားမား၊

မသနမစၾမးသမား၊

ေရၿႚေပာငးအလပသမားမား စသညတႛ ဖစသည။

လႛအခၾငအေရးကမညကသႛပညာေပးကမညနညး၊

ပညာေရးေလာကတၾင ထငရႀားလႀသည ဘရာဇးလမးပညာေရးသေတသဖစသ ေပလ ဖရရ(Paolo Freire)က သမရးက ပညာသငကား ေလလာမႁပစမားသည ဆရာႎႀင တပည အထကမႀေအာကသႛ ပညာဗဟသတစးဆငးေသာ ပစဖစ႓ပး သငကားသညဆရာအား ဗဟသတအသမား၏ ရငးမစဖားခရာ အသၾငမးဖင လကခသည ပစမး (Banking System) ဟ ေထာကပေဝဖနခသည။ သငကားေလလာေသာ ေကာငးသားမားက မမေလလာေသာ ဘာသာရပအေကာငးက

က႗မးကငေသာ ပညာရႀငမား၏ သရႀထားမႁမား၊ ဗဟသတက လကခမႀတသားေသာ အသၾငပစမးသကသက ဖငသာ ေလလာဆညးပးေသာ နညးလမးဖစသညဟ ၄ငးကဆသည။

ထသႛေသာ (Banking System) ပညာသငကား ေလလာမႁပစ၏ အကးဆကအဖစေအာကပၝ အေကာငးအခကမား ဖစေပေစသညဟ ၄ငးကေထာကပသည။

- သငကားေလလာသမားက ေလလာဆညးပးမေသာ ဗဟသတမား၊ ေလလာမႁ

မားသည တခားပညာရႀင မား၏ ေလ လာထားေသာ အခကမား၏ လၿမးမးမႁ

ေအာကအတၾငးမႀ ရနးမလၾတႎငေအာင ဖစရသည။

- အေကာငးအခကမားႎႀင သတငးအခကအလကမားက မကာခဏ ဥးစားေပး

လၾနးသည အတၾက သငကားေလလာသမားသည ႎႁတတကကကမႀတမႁက အေလး

ထားသၾားေစသည။

- က႗မးကငသပညာရႀငမား၏ ဗဟသတမားသည ထပညာရႀငသေတသတဥးခငး၏ ကယပငအမင သးသပခကမားသာဖစ႓ပး လအမား၏ အေတၾႛအကမားအေပ ထလမား ကယတငရႁမငသးသပခကမား မဟတသညအတၾက သငကားေလလာသ၏ အေတၾႛအကမားႎႀင ကကညမႁမရႀ ဖစတတသည။ ထအခၝတၾင ေလလာသမား၏ အေတၾႛအကႎႀင ၄ငးတႛ ေလလာရသည အခကမား အဝငခၾငကမဖစသညအဖစမး ေရာကတတသည။

- အဖစအပကတခအား မမတႛရႁေထာငမႀေန၍ ေတၾႛ မငမႁမားအေပအေခခ၍ မမ ကယပင ဥာဏဖင သးသပမႁက အားေပးခငးမရႀသညအတၾက ေလလာသငယ သမားသည က႗မးကငသ သေတသအေပ အထးမႀခအားထားလၾနးသညအဖစက ေရာကေစသည။ ေနာကဆကတၾ အေနဖင မမတႛဘဝအား မမတႛကယတငဆးဖတ ထနးေကာငးလစတမား ေပာကဆးသၾားေစႎငသည။

- မမတႛသငယလသညအခကမားက မမတႛကယတင ေ႟ၾးခယႎငခငး မရႀသည အတၾက မမတႛပတဝနးကငတၾင ဖစပကေနေသာ မမတႛ၏ အေတၾႛအက အဖစအပကမားက နားလည သေဘာေပၝကရမညအစား မမတႛႎႀငအလႀမးေဝး႓ပး မမတႛဘဝအေတၾႛအကႎႀင မသကဆငသည အေကာငးအရာမားက ေလလာေနရသညအဖစမးေရာကေစသည။

- ဆရာအေပကသာ ဗဟပသငကားေလလာေသာ သငယမႁပစသာ ဖစေစသည။

လတႛ၏ အမအကငအေတၾးေခမား ပပငေပာငးလမႁမား (Transformational Change)ဖစေပေစမည ပညာေလလာမႁဆသညမႀာ အပနအလႀနဆကသၾယမႁရႀေသာ ေလလာမႁလပငနးစဥဖစသညဟ ဘရာဇးလမး ပညာေရးသေတသ ေပလ ဖရရကဆသည။ မမတႛ၏ အေတၾႛအကမားအား မမတႛကယတင လကခသေဘာေပၝကထားမႁသညသာ ဗဟသတ၏ ေရေသာကမစဖစ႓ပး ထဗဟသတမားသည ေလလာမႁလပငနးစဥအတၾငး ပၝဝငေနေသာ လတငးတၾင အသးသးရႀေနကသည။ လတႛအား အသပညာေပးခငး၏ ရည႟ၾယခကသည ထသမားအား အသသကသကေပးရန ရည႟ၾယခငးမဟတဘ ထအသမားအား ၄ငးတႛ၏ဘဝႎႀင ဆကစပ၍ နားလညသေဘာေပၝကေစရန၊ ၄ငးတႛ၏ဘဝမား ပပငေပာငးလမႁမား ဖစလာေစရန ရည႟ၾယသငသည။ ထႛအတၾကပညာေပးရာတၾင ထပညာေပးမႁသည ေလလာေသာသမား ကယတငပၝဝငေသာ ေလလာမႁလပငနးစဥ (participatory Approach) ဖစရန အထးအေရး႒ကးလႀသည။

ထသႛေသာ အားလးပၝဝငေလလာေသာ လပငနးစဥ (participatory Approach)ဖစပၝက ေအာကပၝအခကမား ဖစေပေစမညဖစသည။

- ေလလာမႁ ဗဟသတမားသည စဥဆကမပတေလလာေသာ ေလလာေတၾႛရႀခကမား ဖစလာမည။ လတႛ၏ ဘဝအေကာငးအခကမား ေပာငးလလာသည အခကမား အေပမတည၍ အသစအသစေသာ ေတၾႛရႀခကမား၊ အသစအသစေသာ ဖနတးတထၾငမႁမား စဥဆကမပတ ေပထၾနးလာႎငေစသည။

- ဗဟသတေလလာမႁ အသစအသစတႛက ေလလာလေသာစတေကာင ေလလာသ မားသည တကOကၾစၾာ ေလလာသမား ဖစလာႎငသည။

- ေလလာသမား၏ ဘဝႎႀငအေတၾႛအကမားက ဥးတညေသာ ေလလာမႁဖစသဖင ရရႀေသာ ဗဟသတေလလာမႁမားသည ေလလာသတႛႎႀင ကကညသကဆငေသာ အေကာငးအရာမား ဖစလာေစသည။

- ဆရာသည ပညာဖနႛ ဖႃးရာ ရငးမစ ဖစသညဟေသာ အခနးကၸမႀေန၍ ေလလာသမား အခငးခငး အပနအလႀနသငယေလလာႎငေအာင ပပးေပးေသာ ေစစပေဆာသေပးသ (Facilitator) အဆင က ေပာငးလသၾားေစသည။

- အထကမႀေအာကသႛ စးဆငးေသာဆကဆမႁပစမႀ အခငးခငးအပန အလႀနဆကသၾယ ေလလာေသာ ပစသႛ ကးေပာငးေစသည။

- ႎႁတတကအလၾတကက ေလလာသငယေသာပစမးမႀ အဖစအပက အေကာငး အရာက သးသပဆငခငေလလာေသာ ေလလာမႁပစသႛ ေပာငးလေစသည။

- အခကအလကႎႀင သတငးအေကာငးအရာမားက ဗဟသတအဖစ သတမႀတ ေလလာရာမႀ စဥးစားဆငခငမႁ၊ ခငသးသပမႁတႛ ေပၝကဖၾားေစေသာ ေလလာမႁပစသႛ ေပာငးလေစသည။

လႛအခၾငအေရး ပညာေပးခငးသည လသားတႛအား မမတႛ၏ဘဝႎႀင အေတၾႛအကမားကကယတငသးသပေလလာေစ႓ပး မမဘဝႎႀငသကဆငေသာ ေရးရာမားက မမတႛကယတင ေ႟ၾးခယလႁပရႀားေစရန ရည႟ၾယေသာေကာင လတႛ၏ အေတၾးမား၊ အမငမားက ေပာငးလေစမည ပပငေပာငးလမႁ (Transformation) ဖစရမည။ ထသႛ ဖစေစရနအတၾက ေလလာမႁလပငနးစဥတၾင ေလလာသမားကယတင တကOကၾစၾာပၝဝငဖ ႛလအပသလ ေလလာမႁနညးလမးသည ၄ငးတႛကဗဟပ၍ ခဥးကပေသာနညးလမး (Learner-centered approach) ဖစရမည။ ပညာသငကားေလလာမႁပစမား၊ သအရမား၊ အသးပပမားက ရႁမငသးသပတတ႓ပး အခားနညးလမးမားက ရႀာေဖၾေပာငးလ အသးပတတရန လအပသည။

လႛအခၾငအေရးပညာေပးမႁပစ

အေတၾႛအကကအေခပေသာနညးလမး (Experimental)

ေလလာမႁပစသည ေလလာသမား၏ ကယပငဘဝအေတၾႛအကမားက သတႛကယတင နားလညသေဘာေပၝကေစ႓ပး ထအေခအေနမးတၾင လႛအခၾငအေရး အေကာငးအရာမားမညကသႛဖစေပဆကစပေနေကာငး သတႛကယတင နားလညရနလပေဆာငေပးႎငစၾမးရႀရမည။ ထႛအတၾက ေလလာမႁပစသည သတႛကယတင အေတၾႛအကရရႀလာေအာင လပေဆာငႎငမည နညးလမးမားဖစရမည။

လပရႀားမႁကဗဟပေသာနညးလမး (Activity-centered)

သငတနးသားမားက ဗဟပေသာ လႁပရႀားမႁမား လပေဆာငေစခငးဖင ေလလာသမားတၾင ရႀေန႓ပးသားဖစေသာ ဗဟသတမားက ေဖာထတႎငမညဖစသည။ စနစတက စစဥေ႟ၾးခယ

အသးပေသာ လႁပရႀားမႁနညးလမးမား လပေဆာငႎငပၝက ေလလာသမားသည မမတႛ အေတၾႛအကမားႎႀင မမတၾငရႀ႓ပးသားဖစေသာ ဗဟသတမားက လၾတလၾတလပလပ တငပေဆၾးေႎၾးလာေစႎငမညဖစသည။

ပနာ သႚမဟတ အကဥးအကပဖစေစေသာ ေမးခၾနးမားေမးေသာနညးလမး (Problemposing)

ေစစပေဆာသသသည ေလလာသမား၏ ယခငရႀ႓ပးသား အေတၾႛအက၊ ဗဟသတမား ထၾကေပလာေအာင ေမးခၾနးထတရာတၾင သတႛ၏ ယခငေတၾးေခမႁ အမငမားက သတႛကယတင ပနလညသးသပစဥးစားေစႎငမည အကပအတညးဖစေစမည ေမးခၾနးမားေမးရမည။ သႛမႀသာ ယခငသတႛေတၾးမငမႁ အယအဆထမႀ အေကာငးအကးဆေလာမႁမရႀေသာ အခကမား၊ ေရႀႛေနာကလၾေနေသာ အခကမားက သတႛကယတင စဥးစားရႁမငႎငမညဖစသည။ ထသႛ စဥးစားမသညႎႀငတပငနက ထအခကမားမႀေန၍ အေကာငးအကး ကကညေသာ စဥးစားဆငခငသးသပမႁက မႀနမႀနကနကန ေတၾးေခလာေစႎငမညဖစသည။

တက႔ကစၾာပၝဝငေလလာေသာနညးလမး (Participative)

ေလလာမႁနညးလမးမားသည ေလလာသမားအားလးစေပၝငး၍ ပၝဝငေစေသာ၊ စေပၝငးသးသပဆငခငေစေသာ၊ အယအဆတခက ဝငးဝနးအေဖရႀာ ေလလာေစေသာ လပငနးစဥဖစရမည။ အခားသမား၏ အေတၾႛအကမားက နားေထာငေလလာေစခငးဖင ထသ၏ ကယပငအေတၾႛအကမားႎႀင ႎႁငးယႀဥေလလာမခငး၊ မမေတၾးေခလကခမႁက တးတကေစခငးတႛက ဖစေပေစႎငသည။

အပနပနအလႀနလႀနေဆၾးေႎၾးသးသပေစေသာနညး (Dialectical)

ေလလာမႁနညးလမးသည ေလလာသမား၏ ယခငရႀ႓ပးသားအေတၾႛအက၊ ဗဟသတ သကသကတႛ ထၾကေပလာရသကသက လပေဆာင ခငးမဟတဘ ထအေတၾႛအက၊ဗဟသတမားႎႀင အခားေသာ အခကအလကမားအား ေပၝငးစပ၍ အပနအလႀန ေဆၾးေႎၾးသးသပေစေသာ နညးလမးဖစရမည။ ထမႀတဆင ထၾကေပလာေသာ အေဖရလဒက ခငမေစခငးဖစသည။ ေလလာသမား ကယပငအေတၾႛအကမား၊ ဗဟသတမားက အေခပ၍ ဝငးဝနးေလလာ ေဆၾးေႎၾးရမညဖစေသာလညး ထသမားယဆခကတငးသည မႀနကနသညဟ မမႀတယႎငေခ။ အခားသမားကေပးေသာ ဗဟသတမားက အေခပေလလာခေသာ သတႛယခငအေတၾႛအကေကာင ထသမား၏ ေတၾးေခသးသပမႁမားသည ကနႛသတခကမားရႀႎငသည။ ထႛအတၾကေကာင မမအေတၾႛအက၊ ဗဟသတမားက အခားသမား၏ အမငမား၊ လကခသေဘာေပၝကမႁမားႎႀင ဆကစပ၍ အပန ပန အလႀနလႀနသးသပေစခငးဖငသာ သငေလာေသာ ေလလာမႁဖစေစမည။

ခၾခမးစတဖာေလလာေစေသာနညး (Analytical)

ေလလာသမားက ေတၾးေခစဥးစား႓ပး ထၾကေပလာေသာ တနႛ ပနခကမားအား ပနာအေကာငးရပ၏ အေကာငးရငးမားႎႀင ဆကစပေတၾႛ မငလာတတေအာင ေစစပေဆာသသအေနဖင စနစတက လပေဆာငေပးရနလအပသည။ ထအတၾကေကာင ဘာေကာင

ဒလဖစရတာလ၊ (Why)ႎႀင ဘယလမးဖစရတာလ (How) ဆေသာ ေမးခၾနးမားက ေမးေပးခငးဖငေလလာသ မားအေနဖင ဖစရသည အေကာငးရငးမားႎႀင ဖစပၾားရပတႛက ခၾခားစတဖာ ေလလာေတၾႛရႀလာေစႎငမည။ ထမ႖မက ထစးစမးေတၾႛရႀေသာ အခကမားသည တခႎႀငတခမညကသႛ ဆကသၾယဆကစပမႁရႀေကာငး၊ တခႎႀငတခ မညကသႛ သကေရာကေစေကာငး စသညအခကမားက သေဘာေပၝကေအာင ဆကလကေမးခၾနးမားထတရမည။ ထသႛ လပေဆာငေပးခငးဖင မငေတၾႛလာရေသာ ပနာတခေနာကကၾယရႀ သာမနမမငေတၾႛႎငေသာ အေကာငးရငးမားက ေလလာသမားအေနဖင ခၾခမးစတဖာရႀာေဖၾ ေတၾႛရႀလာေစႎငမညဖစသည။

Facilitator (ေစစပေဆာသေပးသ) ဆသညမႀာ အဘယနညး။

ေစစပေဆာသေပးသ (facilitator) ဆသညမႀာ -

အမားထမႀ တေယာကအေနႎႀင ပၝဝငသမား အားလးႎႀင အပနအလႀန နားလညမႁက တညေဆာကရသဖစ႓ပး အပစတခလး၏ သငကားေလလာႎငရန တာဝနယသဖစသည။

ယကညမႁႎႀင ပၾငလငးမႁရႀသည ပတဝနးကငက ဖနတးေပးသ ဖစ႓ပး ထပတဝနးကငအတၾငး အမငမတည မႁမားကေလးစား႓ပး မမယဆသညအတငး ပၾငလငးစၾာတငပရေသာ အေနအထားမးရႀေအာငလပေဆာင ကညသ ဖစသည။

ေလလာသငယမႁလပငနးစဥအတၾငးတၾင လတငးမမကယတင ပၝဝင ေနသလ ခစားေနရေအာင လပေဆာငႎငသ ဖစ႓ပး လတငးအမႀနတကယပၝဝငခၾငရႀေအာင အာမခသ ဖစသည။

ေဆၾးေႎၾးပၾ အေကာငးအရာမား ပငဆငခငး၊ အခနမားက ေလလာခငး၊ စတငခနႎႀင ႓ပးဆးခနမားက သတမႀတခငး၊ ေဆၾးေႎၾးမႁအေကာငးအရာ မလၾေခာေအာငထနးသမးခငး အစရႀသည သငကားေလလာမႁ ပသၸာနက ေဖာေဆာငေပးသဖစသည။

သငကားမႁ အေထာကအကပပစၤညးမား ပငဆငခငး၊ ေဆၾးေႎၾးပၾေနရာ ရႀာေဖၾသတမႀတခငး၊ ပၝဝငမညသမားက အသေပးအေကာငးကားခငး၊ လအပသညပငဆငမႁမား ႓ပးမ႓ပး ေလလာခငး အစရႀသည (house-keeping) တာဝနလပငနးမားက ေသခာေအာင လပေဆာငသ ဖစသည။

ေစစပေဆာသသမားအေနဖင ေရႀာငကဥရနမႀာ -

ဥးေဆာငသ တာဝနခမဖစရ။ သငကားေလလာမႁသည တဖၾႚလးႎႀင သကဆင ပၝသည။ ေစစပေဆာသသ၏ တာဝနမႀာ သငကားေလလာမႁက ပမထေရာက ေအာင ေဆာင႟ၾကေပးရနသာ ဖစပၝသည။ သငကားမႁ အေကာငးအရာမား အားလးကလညး တဥးထက ခပကငထားသမဖစရပၝ။ ေလလာမည ေခၝငးစဥမားက ေ႟ၾးခယဆးဖတရာတၾင ေလလာရာတၾငပၝဝငသမား၏ ေပာဆခကမား၊ လလားခကမား ပၝဝငရမည ဖစပၝသည။

မမ တဥးထက သငကားပႛခသ မဖစရပၝ။ ေစစပေဆာသေပးသသည

သကယတငကလ အခားသမားနညးတ ေလလာေဖာ ေလလာဖကဖစရပၝမည။

ေလလာရာတၾင ပၝဝငသ တေယာကအေနဖင မမတဥးခငး၏ အေတၾႛအကမားက

အခားသမားႎႀင အတတကၾ ေဝမ႖ေပးသဖစရပၝမည။

အထးက႗မးကငသ ဖစရနမလအပပၝ။ ေဆၾးေႎၾးမည အေကာငးအရာမားက

ပငဆငေပးသဖစေသာလညး ေစစပေဆာသေပးသသည အေကာငးအရာတခခငး

အေပတၾင အပစတၾငပၝဝငသည အခားသမားထက ပမသခငမႀ သပၝလမမည။

အားလးက ဝငးဝနးအာရစကသညဆခက မဖစရပၝ။ ေစစပေဆာသသေကာငး

တေယာကသည အခားသမားအား ေဆၾးေႎၾးပၾအတၾငး ပၝဝငလာေအာင

ေဆာင႟ၾကေပးသညမႀလၾ၍ အခားပၝဝငသမားထက စကားေလာေပာရပၝမည။

အဆးအဖတေပးသ မဖစရပၝ။

အခားသမားႎႀင အပနအလႀနေဆၾးေႎၾး ေပာဆရာတၾင ေစစပေဆာ သေပးသသည မညသည ထငမငခကမားက မႀနသညမႀားသည အသးမဝငေတာ စသဖင မဆးဖတရပၝ။

အေစခ မဖစရပၝ။ ေလလာေဆၾးေႎၾးမည အေကာငးအရာမားက စစဥရာတၾင

ကညေဆာင႟ၾကသသည အစဥး ဥးေဆာငမႁက လပေဆာငရေသာလညး သ

သႛမဟတ သမသည အရာရာအားလးက တာဝနခရသ မဖစရပၝ။

အပနအလႀန ေဆၾးေႎၾးမႁစငစစတၾင တဥးတေယာကထက အမႁကသကမားအားလးကစပ သမးဆညးရသ သႛမဟတ စမခနႚခၾမႁ အေသးစတက အခနပညလပေဆာငရသ မဖစရပၝ။

Facilitator (ေစစပေဆာသေပးသ) ေကာငးတေယာကဖစရန ဘာေတၾလအပသနညး။

ပဂၢလက အရညအခငးမားအေပ အေခခေသာ တဥးခငး၏ ခစားမႁစၾမးရညႎႀင လပငနးအေပ ဇၾလႛလအပည ဖင လပေဆာငလေသာအဓဌာနစတရႀမႁတႛသည ေစစပေဆာသသေကာငး၏ အရညအေသၾးမားတခႛ ဖစပၝသည၊ သႛရာတၾင အသပညာပညဝမႁႎႀင လပငနးအေတၾႛအကတႛမႀာလညး ေစစပေဆာသသေကာငး၏ အရညအေသၾးက ပမမငမားေစေသာ အခကမားဖစပၝသည။

ေအာကပၝအခကမားသညလညး ေစစပေဆာသေပးသေကာငး တေယာကဖစရန လအပေသာ အခကမားဖစသည။

လတဥးခငးစ၏ ခစားခကမားအေပ စာနာနားလညခစားႎငမႁစၾမးရည (Sensitivity to the feelings of individuals)

ယကညမႁႎႀင အပနအလႀနေလးစားမႁရႀသည ပတ ဝနးကငက ဖနတးႎငရနႎႀင ထနးသမးထားႎငရနအတၾက ေဆၾးေႎၾးသည ေခၝငးစဥမားအေပ လအမားက မညသႛ ထငမငယဆသည၊ အခားသမားအေပ မညသႛတနႛပနသညတႛက ေလလာအကခတ

စာနာနားလညခစားေပးႎငရန အထးလအပသည။ လအမားအပားသည သတႛ၏ စတမသက မသာဖစမႁမား၊ စတထခကမႁမားႎႀင ေဒၝသဖစမႁမားက ထတေဖာပသေလ မရႀကပ ေဆၾးေႎၾးမႁမား အတၾငးမႀငး၊ တခၝတရ အပစအတၾငးမႀငးတတဆတစၾာ ေနာကဆတသၾားတတပၝသည။ အခားသမား မညသႛခစားေနသညက သရႀခစားႎငခငး၊ အေခအေနတရပက မညသႛတနႛပနရ မညက နားလညခငးတႛသည ေစစပေဆာသသေကာငး တေယာက၏ အေရး႒ကးေသာ အရညအခငးဖစပၝသည။

အပစ၏ ခစားခကမား အေပ စာနာနားလညခစားႎငမႁစၾမးရည (Sensitivity to the feeling of the group)

မညသည အပစတၾငဖစေစ အပစတခလး ကစၤသည အစတအပငးတခခငးထက ပမ အေရးပၝပၝသည။ တဥးထမႀတဥးေဝမ႖ကးစကႎငသည ခစားမႁမားဖစေသာ မလလားမႁ၊

ေနမထထငမသာဖစမႁ၊ စတဆးမႁ၊ ပငးရမႁ၊ စတပငးပမႁ၊ သသယဖစမႁႎႀင တခၝတရ စတမတညငမမႁ တႛသည အပစတခလးထ ကးစကႎငပၝသည။ အပစအတၾငး ဖစေပေပာငးလေနမႁမားက ရႀာေဖၾအကခတတတခငးႎႀင တနႛ ပနတတ ခငးတႛသည က႗မးကငေသာ ေစစပေဆာသေပးသထတၾင မရႀမဖစလအပပၝသည၊၊

နားေထာငႎငစၾမးရႀခငး (Ability to listen)

အပစ တခလး၏ ခစားခကမားႎႀင အပစတၾငးရႀတဥးခငး၏ ခစားခကမားက သရႀခစားႎငသည နညးလမးတခမႀာ စးစကနားေထာငတတခငးပင ဖစပၝသည၊ စကားလးတခခငးစ၏ အဓပၯာယသကေရာကမႁမား၊ ေပာဆသတႛ၏ အသေနအသထား မားက ေလလာ၍ခငသည အဓပၯာယက ေဖာထတႎငရမညဖစသည။ ထႛအတၾက

ေစစပေဆာသသသည အပစတခလးႎႀငယႀဥလ႖င စကားအနညးဆးေပာသ ဖစေနရေပမည။ တခၝတရတၾင ေစစပေဆာသသ၏သးသပမႁမႀာ အခားသမား၏ ေပာကားခကမားက ပနလညေပာပခငး၊ အတခပ ေပၝငးစေပးခငးတႛ ဖစရမည။

နညးနာ (Tact)

တခၝတရတၾင ကညေဆာင႟ၾကသသည အပစတခလး၏ ေကာငးကးအတၾက သကေတာငသကသာမရႀလႀသည ပမေဆာင႟ၾကမႁမား၊ နားဝငမခလႀသည ေပာဆမႁမားက ပလပေပာဆရတတပၝသည။ ယငးသႛ ေပာဆပမရာတၾင သမေမၾႛစၾာ ဂရတစကပမရန အေရး႒ကးပၝသည။ အထးသဖင လႛအခၾငအေရးဘာသာရပႎႀင ပတသက၍ ေဆၾးေႎၾးေနစဥ ပၝဝငသမားအတၾငး ပငးထနေသာ ခစားခကမားႎႀင ဆးဝၝးေသာအဖစဆးမားက ပနလညအမႀတရေစမႁမား ဖစေပေစတတပၝသည၊ ေစစပေဆာသသမားအေနဖင စတလႁပရႀားဖၾယ အေခအေနမားက ကေတၾႛရငဆငရပၝက မမလပငနးအေပ တခၝတရ ခငခငမာမာ ရပတညရန လအပသကသႛ ထသမားအေပ ေလးေလးစားစား ပမႁေဆာင႟ၾကႎငမည နညးနာမား လအပပၝသည။

အပနအလႀနပးေပၝငးလပေဆာငမႁအေပ ယကညခငး (Commitment to collaboration)

အပနအလႀနပးေပၝငးလပေဆာငသငကားမႁသည တခၝတရတၾင စတပကဖၾယရာဖစ႓ပး ပညစလေလာကမႁမရႀ ဟ ထငရပၝသည၊၊ ထအခၝမးတၾင ေစစပ ေဆာသသသည ကညေဆာင႟ၾကေပးသည ပစအစား အရးစၾေနေသာေရႀးရးစၾသငကားမႁပစဖစသည ဆရာတဥးထကေရႀႛေဆာင သငကားမႁပစသႛ ေပာငးလလစတမား ေပလာတတပၝသည။ သႛရာတၾင ေစစပေဆာသသ၏ အပနအလႀန ပးေပၝငးလပေဆာငသငကားမႁအေပ လကခယကညမႁသည ထသႛ ဆရာတဥးထက ဥးေဆာငသငကားလမႁက တၾနးလႀနဆနႛကငေစႎငပၝသည။ တဖကမႀလ ေစစပေဆာသသသည အပစတၾငးရႀ အခားသမား၏ ေစစပေဆာသမႁမားကလ ဖတေခလကခရန လအပပၝသည။

အခနအေပ သရႀခစားမႁ (A sense of timing)

ေစစပေဆာသသသည အခနႎႀင ပတသက၍ ဆဌမအာရက ေမၾးမႃထားသငသည။ မညသညအခနတၾင ေဆၾးေႎၾးမႁက အဆးသတမည၊ မညသညအခနတၾင ေခၝငးစဥေပာငးရမည။ စကားရႀညရႀညလားလား ေပာတတသက မညသညအခနတၾင စကားဖတရမည၊ မညသညအခၝတၾင ေဆၾးေႎၾးမႁက သတမႀတခနထက ေကာလၾနသၾားသငသည၊ မညသညအခၝတၾင တတဆတ႓ငမသကမႁက အခနကာကာ ဆၾထားသငသည စသဖငအခနႎႀင ပတသက၍ သရႀနားလညရန လအပပၝသည။

ေပာငးလၾယပငလၾယရႀမႁ(Flexibility)

ေစစပေဆာ သသသည အစအစဥမားက စစဥလပေဆာငရမည ဖစသကသႛအစအစဥမားကလညး လအပပၝက အေခအေနႎႀင လကေလာညေထၾစၾာ ေပာငးလလမႁရႀရမညဖစသည။ တခၝတရတၾင ေဆၾးေႎၾးရာတၾင ပၝဝငေနေသာ သမားသည ေဆၾးေႎၾးသည အေကာငးအရာႎႀငပတသက၍ ဘယလေရႀႛဆကရမညမသေလာကသည အေခအေနမး ေရာကသၾားႎငသလ ေဆၾးေႎၾးသည အေကာငးအရာတခအတၾက ခနႛမႀနးထားသညထက အခနက ပမလအပသညအဖစမးလ ရငဆငရႎငသည။ ေစစပေဆာသသ အေနဖငအပစ၏ လအပခကေပတၾင သးသပတတရနလအပ႓ပး မညသႛတနႛပနရမညက ဆးဖတႎင ရမညဖစသည။ အေကာငးအရာ ေခၝငးစဥတငးသည

အေရး႒ကးသည မႀနေသာလညး တခၝတရတၾင ပမပညစေသာေဖရႀငးမႁ ဖစေစရနအတၾက အခႚေခၝငးစဥမားက လအပပၝက ဖတပစရန ဆးဖတေပးရတတပၝသည။

ဟာသဉာဏရႀခငး(A sense of humor)

လသားဆနသည လပေဆာငခကတခအဖစ တခၝတရ အလၾနအာရစးစကေနရေသာ အခနမားတၾငပင ေစစပေဆာသသ၏ ဟာသဥာဏရႀမႁ၊ မမကယက ရညသၾမးေသၾးတတမႁႎႀင အခားသမား၏ ရယရၿငဖၾယအဖစအပကမားက ဖလႀယတတမႁတႚသည ပၝဝငသမားႎႀငအေခအေနအေပ အကးမားစၾာရႀေစသည။

ဗဟသတပညဝခငးႎႀင ဖနတးတတမႁ (Resourcefulness and creativity)

အပစတငးအပစတငးသည ပၝဝငသမားအကားတၾင ကၾ ပားခားနားမႁမားရႀေပမည။ ေကာငးမၾနေသာ ေစစပေဆာသသ တေယာကအေနဖင ေပာငးလေနေသာ အေခအေနႎႀင အခၾငအလမးမားေပတၾင မတည၍ လကေလာညေထၾရႀေအာင ေနထငတတသကသႚ တခလးလပငနးစဥႎႀင ရညမႀနးခကမားကလညး ေဖာေဆာငႎငရမညဖစသည။ ဥပမာအားဖင - အပစတၾငးရႀ ထးခ႗နသမားႎႀင အေတၾႚအက ရႀသမားက ေဖာထတရႀာေဖၾႎငရမညဖစသကသႚ ပၝဝငသမား က မမတဥးခငးစတၾငရႀေသာ စၾမးရညမားေဖာထတလာတတေစရန လပေဆာငႎငရမည။

 

အခနး (၁၂) သတငးဌာနမားႎႀင ဆကသၾယခငး

လႛအခၾငအေရး လႁပရႀားသတႚသည သတငးဌာနမားက အကးရႀရႀအသးခတတရန အထးလအပသည။

ပညသတႚထ မမတႚ တငပလေသာအခကမားအေပ ပညသမားအေနဖင စတပၝဝငစားလာေအာင လပေဆာငရာတၾင လညးေကာငး၊ မမတႚေရးသားထားေသာ အစရငခစာမား၊ သတငးမားက ပညသတႚအကား ကယကယပနႚပနႚ ပနႚႎႀေအာငလပေဆာငရာတၾင လညးေကာငး၊ သတငးဌာနမားမႀာ အေရး႒ကးလႀသည။

သတငးဌာနဆသညမႀာ သတငးစာ၊ ေရဒယႎႀင ရပမငသကားတႛပငဖစသည။ ထဌာနအပစမားအားလးသည မမတႛအတၾက အေရးပၝေကာငး သေဘာေပၝကရန လအပသည။ သတငးဌာနမားက ခဥးကပရာတၾင နညးလမးအမးမးရႀ႓ပး ႎငငတႎငငႎႀငတႎငင အေခအေနကလက၍ကၾ ပားတတသည။ အခ ႛႎငငမားတၾင သတငးဌာနမားမႀာ လၾတလပမႁမားစၾာမရႀ ေသးေခ။ အစးရက သတငးဌာနမားက ထနးခပထားေလရႀသည။ အခ ႛႎငငမားတၾင သတငးေထာကမားကယတင လႛအခၾငအေရးသတငးမားအေပ စတဝငစားမႁနညးတတသည။ သႚေသာ သတငးဌာနမားက အသးပ႓ပး လႛအခၾင အေရးသတငးမားက တငပႎငပၝက ပညသလထအကားကယကယပနႚပနႚ ေရာကရႀႎငသဖင သတငးဌာနမားက အခနယ၍ ခဥးကပသငသည။

မမတႛသတငးမားက သတငးဌာနမားက အသးပေစရန ေအာကပၝအတငး ပစမႀတ (၃) ခထား၍ခဥးကပရမည။ ၄ငးတႛမႀာ -

(၁) သတငးဌာနအပစ

(၂) သတငးေထာကအပစ

(၃) မမပစမႀတထားေသာလထ စသညတႛ ဖစသည။

သတငးဌာနအပစ ဆရာတၾင သတငးစာ၊ ေရဒယႎႀင ရပမငသကားစသညဖင ကၾပားေသာ သတငးဌာနအပစမား အားလးက ခဥးကပရမညဖစေသာလညး မမတၾငရရႀထားေသာ သတငးအခကအလကႎႀင မမေပးပႚလေသာ သတငးအေကာငးအရာေပမတည၍ ခဥးကပ တတလ႖ငပမအကးရႀႎငသည။ မမတႚ ပလပေသာ သတငးစာရႀငးလငးပၾမား၊ သတငးထတပန ေကညာခကမားက သတငးဌာနမား အားလးသႛပႛလ႖င အေကာငးဆးဖစေသာလညး တခၝတရတၾင မမထတၾငရႀေသာ အထးသတငးက မတညေသာသတငးအပစက ပမစတဝငစားတတ သည။ ဥပမာ -ပညတၾငးတၾငအဓမ လပအားေပးေစခငးခရသမားက အသးပ၍ ရထားလမး ေဖာကလပေနသညအေကာငး လ႖ႛဝႀကရကကးထားေသာ ဗဒယအေခၾက ေရဒယဌာနမားထက ရပမငသကားသတငးတကမားက ပမစတဝငစားေပမည။ ထႛအတ ေပတာတေယာကႎႀင

ေတၾႛဆေမးမနး႓ပး အသသၾငးယလာခငးသည ေရဒယ အစအစဥအတၾက ပမအသးဝငေသာလညး သတငးစာ သတငးေထာကမားက ထငသေလာကစတဝငစားမညမဟတေခ။

သတငးေထာကအပစ ဆရာတၾင မညသညသတငးဌာနက မညသည သတငးေထာကသည မနမာႎငငအေကာငးက ေရးသားတတသည၊ မနမာႎငငႎႀငပတသကသည အေကာငးအရာမားထမႀ မညသညကစၤက အထးစတဝငစားသညတႛက အခနယ၍ေလလာရမည။ မညသည သတငးဌာနတၾငမဆ ကၸတခ သႛမဟတ ႎငငတခက အထးအေလးေပးေလလာေသာ သတငးေထာကမား ရႀသည။ အခ ႛသတငးေထာကမားသည ႎငငတခအေပ အထးပသမား မဟတေသာလညး ကၸအလက (ဥပမာ - အမးသမးကၸ၊ သဘာဝပတဝနးကင ကၸ) အထးပသမား ဖစတတသည။ မမတႛအေနဖင ထသမား၏အမည၊ သတငးဌာန၊ ဖနး၊ ဖကစနပၝတ၊ အးေမးလနပၝတ၊ ထသစတဝငစားေသာ အေကာငးအရာမားက ပစမႀတသားထားႎငပၝက ဆကသၾယခဥးကပရာတၾင ေကာငးစၾာအကးရႀသည။ သတငးဌာနမားႎႀင ေအာငမငစၾာ ဆကသၾယေနေသာ အဖၾႛ အစညးတငးတၾင သတငးဌာနမားႎႀင ပတသကေသာ လပစာမားက ေသေသခာခာ ပငဆငထားတတေလရႀေကာငး ေတၾႛရမညဖစသည။

မမပစမႀတထားေသာအပစ ဆသညမႀာ ယခသတငးသည မညသညအေကာငးဖစ႓ပး မညသေတၾအား သေစခငသညက ပစမႀတထားရန လအပသည။ ပစမႀတထားေသာ လထသည အမးအစားကၾပားတတသည။ တခၝတရ မမတငးပညအတၾငးမႀ ပညသလထတႛ ဖစတတသလ တခၝတရတၾင ႎငငတကာ အသငးအဝငး ဖစေနတတသည။ တခၝတရတၾင ေဒသအတၾငးရႀ အစးရအသးသးမား (ဥပမာ - အာဆယ)၊ အတကအခ အဖၾႛအစညးမား၊ ႎငငတကာ အဖၾႛအစညးမား(ဥပမာ - ကလသမဂၢ) စသညတႛ ဖစတတသည။ မနမာႎငငအတၾငးရႀ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားအေကာငး အစရငခထားေသာ အစရငခစာတခက ကလသမဂၢ ညလာခအခနအတၾငး ထတေဝေကာငးအသေပးသည သတငးစာရႀငးလငးပၾတရပတၾင ပစမႀတထားေသာ အပစမႀာကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခဖစသည။ ပစမႀတထားေသာအရာမႀာ အေထၾေထၾညလာခကေန၍ နအဖအေပ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက အေကာငးပ၍ ပငးထနေသာ ဆးဖတခကမား ခမႀတေစရန ဖစသည။ ထႛအတအာဆယအစညးအေဝးအတၾငး အာဆယ အစညးအေဝးကငးပသည အမရႀငႎငင၏ သရးေရႀႛတၾင ဆႎၬပေကာငး သတငးေကညာာခကတၾင ပစမႀတထားေသာအပစမႀာ အာဆယႎငငမားဖစသည။ ပစမႀတထားေသာအရာမႀာ အာဆယတၾင နအဖ ပၝဝငေနခငးက ရႁတခရန၊ မနမာႎငငအေပ မႀနကနေသာ အေရးယေဆာင႟ၾကခကမား ခမႀတလပ ေဆာငရနဖစသည။

မမတႛအဖၾႛသည ယကညအားထားေလာကေသာ ဂဏသကၡာမားႎႀငပညစပၝက သတငးေထာကမားသည မမတႛ အဖၾႛထ ခဥးကပ ဆကသၾယလာမညဖစသည။ ထသႛယကညမႁ တညေဆာကရန အခနအတငးအတာတရပ လအပသည။ ထအေနအထားသႛ ေရာကရႀႎငရန မမတႛအဖၾႛသည သတငးတကမႁ၊ သတငးအဖစ အသးပႎင ေသာ အခကဖစမႁႎႀင ပစကမႁက တနဖးထားမႁ၊ သတငးေထာကမားႎႀင ရငးႎႀးက႗မးဝငရန လအပသည။ တယသနႎႀင အဓမေပာဆခငးမားသည မမတႛ အေပ ယကညအားထားမႁ ေလာပၝးေစသညက သတခပသငသည။

သတငးဌာနမားႎႀင ေတၾႛဆေမးမနးရာတၾင ဂရပသငေသာအခကမား၊ သတငးစာရႀငးလငးပၾ ပလပရာတၾင သတပသငေသာ အခကမား၊ သတငးေကညာခက ထတ ပနရာတၾင လကနာသငေသာ

အခကမားက ေအာကတၾငရႀငးလငးထားပၝသည။ ပညစလေလာကသညဟ မဆသာႎငေသာလညး အသးဝငမညဟ ေမ႖ာလငပၝသည။ လကေတၾႛလပေဆာငခငးဖင တးတကႎင ပၝသည။

ေရဒယ၊ ရပမငသကားဌာနမားႎႀင ေတၾႛဆရာတၾင သတပသငသညအခကမား

- မမ၏ အေဖက လရငးတရႀငးေဖဆသငပၝသည။ မမတငပလေသာ အခကမား ပၝဝငေစ႓ပးနားေထာငသည လအမားစ နားလညႎငမည စကားလးက ေ႟ၾးခယသးစၾပၝ။ နားေထာငသညသမားသည မမကသာမနအဖစေပာဆေနေသာ တရားဥပေဒစကားမား၊ လႛအခၾငအေရးဆငရာ ခးေဖာကမႁစကားလးမား၊ ေနရာေဒသမားက ရငးႎႀးက႗မး ဝငမႁမရႀသညက သတပပၝ။

- ေမးသညေမးခၾနး၏ ေနာကသႛ ေမာပၝသၾားခငးမးက ေရႀာငကဥပၝ။ မမေပာလသည အေကာငးအရာ ေပာကသၾားေစေလာကသည ေမးခၾနးမးက လမာပၝးနပစၾာဖင ေရႀာငကဥတတရနလသည။ မမေပာလသည အေကာငးအရာသႛ ပနလညဆၾယႎငသည အကငးပၝးမႁမးလသည။ ဥပမာ - ဟတပၝတယ ဒေမးခၾနးက စတဝငစားစရာ ေကာငးပၝတယ။ ဒၝေပမယ ဒထကအေရး႒ကးတ အခကကေတာ ဒလပၝ ဆ၍ စကားလၿကာ မမေပာလသည ရည႟ၾယခကသႛ ေရာကေအာင ေပာဆႎငသည။

- ေဖဆေနစဥအတၾငး တညတည႓ငမ႓ငမရႀရန လအပသကသႛ တကတကOကၾOကၾႎႀင ဇဝနဉာဏ ရႀရနလအပသည။ မမ၏အစအစဥက နားေထာငေနေသာသမားက မမသည မႀနမႀနကနကနႎႀင ဖတဖတလတလတ ေပာဆေနေသာသအဖစ မငလာေစရနေဖဆပၝ။ ထသႛ မငလာသညႎႀင မမေပာဆသည အေကာငးအရာမားက ပမစတဝငစားလာ႓ပး ယကညလာေပလမမည။

-အကယ၍ ေရဒယအငတာဗႃးသည တကရကလၿငထတခငးမဟတပၝက မမ၏ေပာဆခကမားက သတငးေထာကက တညးဖတဥးမညဖစသည။ တခၝတရသတငးေထာကသည မမပထမပငး ေပာဆသညအခကမားကသာ အသးပ႓ပး ေနာကပငးထပ မရႀငးလငးခကမားက ထညသၾငး အသးပခငးမရႀသညကလညး ကေတၾႛႎငသည။ ဥပမာ- နအဖဟာ ရထားလမးေဖာကလပတ လပငနးေတၾမႀာ ပညသလထရႛ လပအားက အသးမခေတာဘနႛ တပမေတာရႛအငအားေတၾနႛသာ အသးပေဖာကလပမယလႛ ေကညာခပၝတယ။ အခဆရင ေရး-ထားဝယ ရထားလမးမႀာ စစသားေတၾက အသးပေစခငးေနတာေတၾႛရပၝတယ။ ဒၝေကာင ဒေဒသမႀာ ပညသေတၾ လပအားေပးသၾားရတာ နညးသၾားတယလႛ ထငရပၝတယ။ ဆေသာ မမပထမေပာကားခကကသာ အသးပ႓ပး ေနာကထပရႀငးလငး ခကဖစေသာ ဒၝကကည႓ပးေတာ တႎငင လးမႀာလပအားေပးသၾားရတာ ေလာနညးသၾား႓ပးလႛေတာ မဆႎငပၝဘး။ စစတပေတၾက ေဒသခပညသေတၾကတဆင တတတဆတ ေစခငးတာေတၾရႀပၝတယ။ တခားေနရာမားမႀာဆရငလညး ဆကလက႓ပးေတာ ေစခငးေနတာေတၾကေတၾႛရပၝတယ။ ဆတာကမထညဘ တညးဖတလကပၝက မမေပာလေသာအခကမႀာ လမးလၾသၾားသညက ကရတတသည။ ထႛေကာငထအရာမးက သတပရနလသည။

- ေရဒယေတၾႛဆေမးမနးခနးတၾင ဝတစားဆငယငမႁသည အထး အေရးမ႒ကး လႀေသာလညးရပမငသကားႎႀင ေတၾႛဆေမးမနးရာတၾင ဝတစားဆငယငမႁမႀာ အေရးပၝသည။

မမ၏ဝတစားဆငယင မႁကကည၍ မမေပာစကားမားသည ယကညေလာကသညဟေသာ အမငမးရႀလာေအာင သပရပစၾာဝတဆငသငသည။ ရပမငသကားရကကးရာတၾင အေရာငရငေဗာင မားသည အေရာငႎအကၾက အဆငးမားထက ပမအဆငေပသညက သတပပၝ။

- ေမးခၾနးမားေဖဆရာတၾင ခႎၭာကယလႁပရႀားမႁက သတပပၝ။ လကဟနေခဟနႎႀင စကားေပာခငးဖင ကညရႁသ အားပမစတဝငစားေစတတသည။ သႛေသာ အလၾနအမငးလႁပရႀားမႁေကာင ကငမရာေဘာငလၾတသၾားတတသညက သတပပၝ။ အေကာငးဆးမႀာ ကလားထငတၾင သကေတာငသကသာႎႀင ေနာကမႀ၍ ေမးမနးသ က တညတညကညကာ ေဖဆခငးသည အေကာငးဆးဖစသည။ ထသႛေဖဆခငးဖင မမေဖဆမႁက ကညရႁသမားက မမသည ေကာကလနႛမႁမရႀဘ တည႓ငမစၾာဖင မႀနကနသညအခကအလကမားက တငပေနသညဟအထငမ း ရရႀေစသည။ ေမးခၾနးမားကေဖဆစဥအတၾငး လကပကထားခငး၊ ေကာကလနႛသည အမအရာမား သသာေပလၾငေနခငးမားက ေရႀာငကဥရမည။

သတငးေရးသမားႎႀင ေတၾႛဆရာတၾင သတပသငေသာ အခကမား

- မမေပာဆခကမားက အသသၾငးယမႁ မလပသညတငေအာင သတငးေထာကသည မမေပာဆခကမား အားလးက တရားဝင ေပာဆခကမားအဖစ မႀတယမညဖစေကာငး အထးသတပပၝ။ သတငးေထာကတႛသည မမေပာဆခကမားထမႀ အမားစတဝငစားမည၊ သာမနေပာဆခကမဟတဘ ပနာေပေပၝက ႎငသည ေပာဆခကမားက အထးစတဝငစား႓ပး ေကာကႎႁတသတငးထတ ေရးသားတတ သည။ ထႛေကာငသတငးေရးသားရာတၾင မပၝဝငလေသာ မမ၏ႎႁတထၾကေပာဆခကမားက အသးမပရန သတငးေထာကက ပနကားႎငသည။ အခ ႛသတငးေထာကမားသည သတငးေထာကကငဝတက နားလည႓ပး မမပနကားခကက ေလးစားေသာလညး အခ ႛသတငးေထာကမားသည သတငးတပဒရလ႖င႓ပးေရာ သေဘာထားတတသညက သတပပၝ။ ထႛေကာငမမခၾငမပႎငသည ေပာကားခကမားက သတငးေရးရန ခၾငမပလပၝက ခၾငမပေကာငး ေသခာစၾာေပာကားရန အေရး႒ကးသည။ အေကာငးဆးမႀာ ပနာဖစႎငသည အခကမား၊ ေမးခၾနးမားက မေဖဆခငးဖစသည။

- မမအဓကထား တငပလေသာ အခကအလကႎႀငပတသက၍ ေရးသားထားသည စာ႟ၾကစာတမးမား၊ စာရငးဇယားမားသည သတငးေရးသားသတႛက အေထာကအကမားစၾာ ပတတသည။ ထႛေကာင မမအဓကေပာဆသည အေကာငးႎႀငပတသက႓ပး ေရးသားထားေသာ စာ႟ၾကစာတမးမား၊ မမအဖၾႛအစညး၏ ေနာကခသမငးက ေဖာပထားေသာ စာ႟ၾကစာတမးမားက သတငးထတပနခကႎႀင အတပးတၾ၍ ေတၾႛဆေမးမနးမႁအ႓ပးတၾင ေပးအပႎငပၝက အေကာငးဆးဖစသည။

သတငးေကညာခကထတပနရာတၾင သတပသငေသာအခကမား

သတငးေကညာခကမားက မမတႛဥးစးလပကငမည ဆႎၬပပၾမား၊ အထမးအမႀတပၾမား၊ အေရးေပသတငးထတ ပနခကမား၊ မမတႛထတေဝမည အစရငခစာႎႀင စာအပအေကာငး မတဆကမည အခမးအနားမားသႛ ဖတကားရာတၾငလညးေကာငး၊ အစညးအေဝး၊ ညလာခတခအေကာငး တငပသတငးေပးရာတၾင လညးေကာငး၊ လႁႛေဆာစညးရးမႁ အသစတခ (ဥပမာ - UNOCAL ေရနကမၯဏက စတငသပတေမႀာကသညအေကာငး) က စတငအသေပးရာတၾင

လညးေကာငး၊ သတငးေရးသားဖနႛခရန ေကာငးမၾနသညသတငးတခ (ဥပမာ - မႎၨေလး႓မႚတၾင ရဟနးသဃာအပၝး (၂ဝဝ) ေကာက နအဖက ယမနေနႛက ဖမးဆးထနးသမးလကသညသတငး) က အသေပး

ထတပနရာတၾငလညးေကာငး၊ မမအဖၾႛအစညးအေကာငး တင ပမတဆကရာတၾင လညးေကာငးထတပနေလရႀသည။

- မညသညအေကာငးအရာႎႀငဖစဖစ ထတပနေသာသတငး ထတပနခကသည စာမကႎႀာ(၂) မကႎႀာမပေစရန သတပရမည။ အေကာငးဆးမႀာ တမကႎႀာစာ ေရးသားထားေသာထတပနခကဖစသည။

- ထထတပနခကတၾင မညသညအေကာငးက ထတပနသညက ရႀငးရႀငးလငးလငး ေဖာပရမည။ဆႎၬပပၾအေကာငး ဖတကားလပၝက မညသညေနရာ၊ မညသညအခန၊ ဘာအတၾကေကာင ကငးပမည ဆသညက ရႀငးလငးစၾာေရးသားရမည။ သတငးတခ က ထတပနေကညာေသာ သတငးထတပနမႁမးတၾင ထသတငးအေကာငး ေသခာရႀငးလငးစၾာ ေဖာပထားမႀသာ သတငးေထာကမားက ထသတငးက အသးပလမမညဖစသည။

- လအပမညဟထငရေသာ ေနာကခသမငးေကာငးမား၊ အခကအလကမား၊ ကနးဂဏနးမား ထညသၾငးႎငပၝက ပမေကာငးမၾနသည။ မမအဖၾႛအစညးမႀ ေပာေရးဆခၾငရႀသ ေခၝငးေဆာငတဥး၏ ေပာဆခကက ကးကား ထညသၾငးႎငလ႖ငလညး သတငးသမားမား၏ စတဝငစားမႁက ပမရရႀႎငသည။ ထသသညထငရႀားသတဥးဖစပၝက ပ၍ ေကာငးမၾနသည။

- ထတပနေသာ ထတပနခကမားက မမအဖၾႛအစညး၏ စညးတဆပပၝေသာ စာ႟ၾကမားဖငထတပနသငသည။ ထပမပနလညဆကသၾယလပၝက ဆကသၾယႎငေအာင ထသတငးအေကာငးက ေသခာစၾာ ေပာဆႎငမညသ၏ အမညႎႀင ဆကသၾယႎငမည တယလဖနးနပၝတတႛကထညသၾငးေရးသားသငသည။ ထတပနသညေနႛကလညး မေမသငပၝ။

- အကယ၍ ထတပနေသာသတငးသည ခကခငးထတပနလေသာ သတငးဖစပၝက ခကခငးထတပနရန (Immediate Release) ဟ ေရးထားရမညဖစ႓ပး ထတပနရန အခနကနႛသတခကရႀပၝက ထအခနထ ေစာငဆငးရန (Embargo—————) ဟေရးသားရမည။

-သတငးထတပနမႁမား၊ အစအစဥမားသည လကရႀ ဖစေပေနေသာ အဖစ အပကမားႎႀင လကေလာညေထၾရႀရနႎႀင အခနကကဖစရနလသည။ (ဥပမာ - မနမာႎငင ေ႟ၾးေကာကပၾ (၁ဝ)ႎႀစေမာကေနႛတၾင ပညတၾငးရႀ NLD ပၝတဝငမားအေပ ဖႎႀပေနသညအေကာငး ေရးသားထားသည အစရငခစာထတေဝခငး၊ အာဆယညလာခ စတငသညေနႛတၾင အမရႀငႎငငသႛ အပဖၾငေပးစာ ေပးအပခငး) သႛမႀသာ သတငးသမားမားသည အခနအခၝႎႀင ဆကစပ၍ မမတႛသတငးမားက သးစၾရန စတဝငစားေပလမမည။

- ထတပနေကညာခကမားထတပန၍ သတငးဌာနမားသႛ ပႛ႓ပးသညေနာက မမေပးပႛေသာသတငးထတပနခက ေရာကမေရာက ေနာကတ႒ကမ ထပမဆကသၾယ စစမးသငသည။

ထသႛထပမဆကသၾယသညအခၝ သတငးေထာကမားဖကကလညး လအပေသာ သတငးမားက ထပမေမးမနးႎငသညအခၾငအလမး ရရႀႎငသည။

သတငးေကညာခကေရးသားခငး

သတငးထတပနခကေရးသားရာတၾင သတပစရာ အခကမားစၾာရႀသည။ သတငးထတပနခကတခက ေရးသားေတာမညဆ ပၝက မမတႛအေခအေနက လးဝမသေသာသတဥးက ဖတ႓ပးနားလညေစရန မညသႛေရးရမညက ေတၾးေတာရမည။ အဓကအားဖင သတငးေရးသားရာတၾငအေခခဖစေသာ (ဘ) ေခာကလး ( ဘယအခန၊ ဘယေနရာ၊ ဘာေကာင၊ ဘယသက၊ဘယသႛက၊ ဘာဖစသည) ဆေသာ အခကမား လၿမးခပၝဝငရန အေရး႒ကးသည။

ဘယအခန - ဆသညမႀာ ဖစပကသည အခနကဆလသည။ မညသညအခနက ဖစပကခသညက တတကက ေဖာပရနလအပသည။ မကာမက၊ ႓ပးခေသာအပတကဟေသာ မတကေသာ အခနကာလ ႌၾနးဆခကမားက မသးသင။ အကယ၍ သတငးစာရႀငးလငးပၾမား၊ ဆႎၬပပၾမား ပလပမညဆပၝက စတငမည အခနက တတကက ေဖာ ပရန အထးအေရး႒ကးသည။

ဘယေနရာ - ဆသညမႀာ အခငးဖစသညေနရာ၊ ပလပမညေနရာကဆလသည။ လႛအခၾငအေရးသတငးတရပက ထတပနပၝက မမေပာဆသညေနရာက လအမားသႎငေသာ ေနရာမားႎႀင ယႀဥတၾေဖာပရမည။ မမသသလ အခားလမား သႎငမညမဟတေကာငး နားလညရနလအပသည။ ဥပမာ- ပငကဒတေကး႟ၾာ ဟဆလကလ႖င လအမားသႎငမညမဟတ။ မနမာႎငငေတာငဖကပငးရႀ တနသာရတငး၊ တနသာရ႓မႚနယမႀ ပငကဒတေကး႟ၾာဟဆလ႖င အနညးဆး ခနႛမႀနးမငေယာငႎငသည။ ကရငနဒကၡသညစခနး အမႀတ (၂) ဟဆမညအစား ထငးႎငင၊ မယေဟာငေဆာင႓မႚအနးရႀ ထငးမနမာနယစပတၾင တညရႀေသာ ကရငနဒကၡသညစခနး အမႀတ (၂)ဟဆလ႖င ဖတရႁသမား ပမရႀငးလငးစၾာ နားလညႎငမညဖစသည။

ဘာေကာင - ဆသညမႀာထအဖစအပကသည မညသညအေကာငးေကာင ဖစပၾားခသည၊ မညသညအေကာငးေကာင လပေဆာငရသညတႛက ရႀငးလငးစၾာေရးသားေဖာပရမည။ လႛအခၾငအေရးသတငး ထတပနခကဖစပၝက ထသႛ ဖစေပေစေသာ အေကာငးရငးမႀာ ဘာေကာင (ဥပမာ - NLDပၝတက လၿတ ေတာေခယရန ပငဆငခငးေကာင ပၝတဝငလၿတေတာကယစားလႀယမား အဖမးခရခငးဖစသည) ဟ၍ေဖာပသငသည။ သတငးစာရႀငးလငး ပၾဖစပၝက နအဖက လတတေလာ NLD ပၝတဝငမားအေပ မတရားဖမးဆးေနမႁမားေကာင သတငးစာရႀငးလငး ပၾကငးပရခငး ဆသည သေဘာမားက ရႀငးလငးပရမည။

ဘယသက - ဆသညမႀာ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက မညသညတပရငး၊ တပဖၾႛမႀမညသက ကႃးလၾနသညက တကစၾာေဖာပရနဆလသည။ သတငးစာရႀငးလငးပၾဖစပၝက မညသတႛ ပၝဝငေပာကားမညဖစေကာငး ေရးသားရနလသည။

ဘယသႛက - ဆသညမႀာ လႛအခၾငအေရးခးေဖာကခရသသည မညသည႟ၾာက အသက ဘယေလာကရႀေသာ ကား/မ မညသဖစသညက ေဖာပရနဆလသည။

ဘာဖစသည - ဆရာတၾငဖစပၾားသည အဖစအပကအစအလင သႛမဟတ မမတငပလသညအခကက လရငးေရာကေအာင သတထားေရးသားရန ဆလသည။ တခၝတရ မမတႛက လတငးသ႓ပးေသာ အေကာငးမားဟေတၾးမ၍ ရႀငးလငးပခငးမရႀသညအခၝ ဖတရႁသ မားအေနႎႀင အဓပၯာယနားလညရန ခကခတတသည။

စနစတက ေကာငးမၾန ေသာသတငးထတပနမႁတခသည ပရမစေပာငးပနပစဖစရမညဟ ဆေလရႀသည။ ဆလသညမႀာ သတငးဖစေလာကသည အခကက ထပဆးတၾငတငထား႓ပး ေအာကေခတၾင သတငးအကယက ေရးသားထားခငးမးဖစသည။ အေရးအ႒ကးဆးဖစေသာ သတငးက ပထမဥးဆး စာပဒတၾင ေဖာပထား႓ပး ဒတယစာကယတၾင ထသတငးကပင အကယခႛေရးထားတတကသည။ ေနာကစာပဒတၾငကးကားခကမား၊ အေရးသပမ႒ကးလႀေသာအခကမား ေရးထား႓ပး ေနာကဆးပဒတၾင ေနာကခသမငးေကာငးႎႀင အေရးမ႒ကးဆးအခကမားက ထညသၾငး ေရးသားတတကသည။

သတငးစာရႀငးလငးပၾ ပလပရာတၾင သတပသငေသာအခကမား

- သတငးစာရႀငးလငးပၾ ဖတကားလၿာမားက တပတခနႛ ကတင၍ေပးပႛႎငလ႖င ေကာငးသည။ သတငးေထာကမားအေနဖင သတငးစာရႀငးလငးပၾရႀေကာငးက အခားကစၤမားထက ေစာ႓ပးသရႀသညအခၝ ထအတၾက အခနက သးသနႛဖယထားႎငသည။ သတငးစာရႀငးလငးပၾ မလပမတရကတၾင ထပမဆကသၾယ၍ သတေပးသငသည။

- သတငးစာရႀငးလငးပၾတၾင ေပာကားမညအေကာငးအရာက ေသခာစၾာေလလာ၍ သတငးေထာကမား ေမးမနးလာႎငသည ေမးခၾနးမားက ကတငပငဆင၊ ေဖဆ၊ ေလကငထားသငသည။

- သတငးစာရႀငးလငးပၾ လပမညေနရာသည လအမားသရႀ႓ပး သၾားလာရန လၾယကေသာေနရာဖစသငသည။

- သတငးစာရႀငးလငးပၾသႛ တကေရာကလာသမားက သတငးထတပနခကႎႀင အခား ေနာကခသမငးေကာငးမား ေရးသားထားသည စာ႟ၾကစာတမးမား ေဝငႀသငသည။ မမေပးပႛထားေသာ ထတပနခကမား ေပာကဆးသၾားေသာ သတငးေထာက မားႎႀင မရရႀေသးေသာ သတငးေထာကမားရႀပၝက ထသႛ ထပမေဝငႀခငးဖင အေထာကအကဖစေစႎငသည။

- သတငးစာရႀငးလငးပၾ ပလပမညသသည သတငးဌာနမားႎႀင ရငးႎႀးက႗မးဝင သဖစလ႖င ပမအဆငေပႎငသည။ ထသသည စကားေပာသၾကလက၍ အေတၾႛအကရႀရနလအပသည။

- သတငးစာရႀငးလငးပၾတၾင ေပာကားခကမားသည ရႀငးလငးတေတာငးပၝက အခနမနမနႎႀင ႓ပးဆးသၾားေစ႓ပး ေနာကပငးတၾင သတငးေထာကမားအေနႎႀင ၄ငးတႛသလေသာ ေမးခၾနးမားက ထပမေမးရန အခနပရႀမညဖစသည။ တဥးခငး ေမးခၾနးထတလသမားအတၾက အခနပမရရႀႎငသည။ သတငးေထာကအမားစသည တနာရထကပကာေအာင မေနလသညက သတပပၝ။မလအပဘ ရႀညရႀညေဝးေဝး ေပာကားေနခငးဖင သတငးေထာကမား၏ အာရစကမႁကေလ႖ာပၝးေစႎငသည။

အခနး (၁၃) ေတၾႚဆေမးမနးခငး

လႛအခၾငအေရးလပငနး ေဆာင႟ၾကေနသမားသည လႛအခၾငအေရးခးေဖာကမႁ သတငးမားရရႀရနအတၾက ထသတငးမားေပးႎငသညသမားက ေတၾႛဆေမးမနး႓ပး အခကအလကစေဆာငးမႁမားက မလၾမေသၾ လပကငကရမညဖစသည။

ေတၾႛဆေမးမနးရာတၾင လအပေသာသတငးမားကရရႀေအာင ေမးမနးႎငေလေလ၊ မမတႛလပကငေနေသာ လႛအခၾငအေရးသတငးမား ရႀာေဖၾစေဆာငးရာတၾင ေအာငမငမႁရေလေလဖစသည။ သႛေသာ မမလအပေသာ သတငးအခကအလကမား ရလေသာဆႎၬဖင တခၝတရတၾင တပၝးသ၏ခစားခကႎႀင ယဥေကးမႁတႛက အေလးမထားမဘဖစတတသည။ မမေတၾႛဆေမးမနးမည သသည လႛအခၾငအေရးခးေဖာကခရမႁက ကယေတၾႛကလာရသ၊ သႛမဟတ လႛအခၾငအေရးခးေဖာကမႁမားက မငေတၾႛလာခသတဥးဖစ႓ပး ေကာကလနႛဖၾယ အတတဆး႒ကးက ဖတသနးခရသဖစသညဆ သညအခကက အ႓မတမးသတပရန အေရး႒ကးသည။ မမအတငးအကပေမးမနးေသာ ေမးခၾနးမားသည တဖကသားအား မညမ႖ထခကေစႎငသည၊ စတမေကာငးဖစေစႎငသညက သတပပၝ။ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကခခရသညက မမလအပေသာေမးခၾနးမားက ဇၾတအတငးေမးမနးခငးဖင ေနာကထပ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁတခ ထပမမခစားရပၝေစႎႀင။ ထႛပင ေဒသဆငရာ ယဥေကးမႁမားအေကာငးနားလညမႁမရႀပ ေမးမနးလကေသာ ေမးခၾနးမားေကာင မမလပကငမည ေတၾႛဆေမးမနးခငး ပကစးသၾားႎငသည။ ထႛေကာငလႛ အခၾငအေရးလပငနးေဆာင႟ၾကသတႛသည ေတၾႛဆေမးမနးရာတၾင သတထားသငေသာအခက၊ လကနာသငေသာ အခကမားက ဂရပသငသည။ 

လေတၾႛေမးမနးရာတၾင သတပသငေသာအခကမား

လခငးမေတၾႛခငပငဆငမႁ ကတငပငဆငမႁ ပလပပၝ။

အကယ၍ တခားေနရာတခသႛ သၾားေရာက႓ပး လႛအခၾငအေရးခးေဖာကမႁ သတငးမားက စစမးမညဖစပၝက သၾားေရာကမညေဒသတၾင မညသႛေသာ လႛအခၾငအေရး သတငးမား ရရႀႎငသည၊ မညသႛေသာသမားက ေတၾႛရႀႎင သည စသညအခကမားက ကတငစဥးစားထားရေပမည။ 

အကယ၍ ကရငဒကၡသည စခနးတခက သၾားေရာကပၝက အဓကအားဖင လႛအ ခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမးစေကာင ထၾကေပးလာေသာ ဒကၡသညမားေတၾႛႎငမည။ နအဖ ထးစစအ႓ပး တၾငသၾားေရာကပၝက လတတေလာေရာကရႀလာေသာ ဒကၡသညသစမားႎႀငဆႎငမည။ ထဒကၡသညမားသည ကရငပညနယ မညသညေဒသမႀဖစႎငသည၊ အမားဆးရရႀႎငေသာ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁ သတငးမားမႀာ မညသညသတငးဖစႎငသည၊ ဒကၡသညမားအပင အခား ထၾကေပးလၾတေမာကလာေသာ ေပတာမား၊ နအဖ စစသားေဟာငးမားႎႀငလညး ေတၾႛဆႎငသည

စသညအခကမားက ကတငစဥးစားထားပၝက မမကေတၾႛႎငေသာ အေခအေန၊ လ၊ သတငးမားအတၾက ပငဆင႓ပးသားဖစေပမည။ မေဆာက႓မႚအနးရႀ ကရငဒကၡသညစခနးက သၾားေရာက႓ပး ရႀမးပညနယရႀ သဘာဝ ပတဝနးကငအေကာငး၊ လၾငေကာေထာငရႀ ႎငငေရး အကဥးသားမားအေကာငး စစမးရနလၾယကမညမဟတပၝ။ 

အကယ၍ မမသၾားေရာကမည ေဒသတႛတ႒ကမတခၝမႀ မသၾားေရာကဖးပၝက မညကသႛ သၾားေရာကႎငမည အနးဆး ႓မႚမႀာမညသည႓မဖစသည၊ မမဆကသၾယႎငမည အဖၾႛအစညးမား၊ ဆကသၾယရမညသမားက မညသႛဆကသၾယႎငသည စေသာအခကမားက ကတငေလလာရမည။ အေကာငးဆးမႀာ ထေဒသႎႀင ရငးႎႀးက႗မးဝငသမားအား ေမးမနးစစမးခငးဖစသည။ မသၾားေရာကမ ထေဒသတၾငရႀေသာ ဆကသၾယရမညအဖၾႛမားႎႀင လမားက ကတင၍ဆကသၾယ ထားပၝက ေဒသအတၾငးတၾငဖစပကေနေသာ အေခအေန၊ ရာသဥတ၊ လမးပနးဆကသၾယေရး အခကအခ၊ လခေရးအေခအေနတႛကသရႀ႓ပး လအပသညအဝတအစား၊ ေဆးဝၝး၊ ေမပႎႀင အခားအသး အေဆာငတႛက ယေဆာငရန ပငဆငႎငမညဖစသည။ ဥပမာ - ဆနခရဘရ႓မႚအနးရႀ ဟေလာခနမၾနဒကၡသညစခနးသႛ သၾားေရာကရနပငဆငပၝက ဆနခရဘရ႓မႚသႛ ေရာကေအာင မညသႛသၾားရမည၊ ထေနရာသႛေရာကလ႖င မညသႛအားဆကသၾယရမည၊ ဒကၡသညစခနး အတၾငးသႛ လၾယလၾယကကႎႀင ဝငေရာကႎငခငးရႀမရႀ ေလလာရမည။ မးရာသအတၾငး ေမာေတာကားဖင သၾားေရာက၍မရပၝက မညကသႛသၾားေရာကႎငသည၊ ကတင၍ ေသာကသးသငေသာ ေဆးဝၝးမားက မညကသႛဝယယရမည စသညတႛကပငဆငရမည။ 

မမသၾားေရာကမည ေဒသတၾင သးစၾသညဘာသာစကားသည မမက႗မးကငေသာ ဘာသာစကားဟတမဟတ ကတငသရႀရန စစမးရမည။ အကယ၍ ထေဒသသး ဘာသာစကား သႛမဟတတငးရငးသား ဘာသာစကားက မမမက႗မးကငပၝက က႗မးကင၍ အေတၾႛအကရႀေသာ ဘာသာပနရရႀရန လအပသည။ ေဒသႎၨရသးစကားမားက ကတငေလလာႎငပၝက ပမေကာငးမၾနပၝသည။ မမေတၾႛဆေမးမနးမညသမား၏ ရးရာယဥေကးမႁမား အေကာငးက ေလလာသငပၝသည။ ဥပမာကရငန ဒကၡသညစခနးသႛ သၾားေရာကမညဆပၝက ကရင နဘာသာစကားက မမတတေကာငးတတႎငမညဖစေသာလညး အခားဘာသာ စကားမားဖစသည ပေဒၝငႎႀင ကေယာစကားမား ရႀေသးေကာငးသတပရမည။ မမမတတက႗မးေသာ ဘာသာစကားမားကသာ ေပာဆတတသညလမးႎႀင ေတၾႛဆရမညဆလ႖င ဘာသာပနေပးမညသက မညသႛရႀာေဖၾႎငမညဖစေကာငး ကတငေတၾးေတာ၊ ပငဆငထားသငသည။ ေဒသႎၨရ စကားမားက

တးမေခၝကမ ထားပၝကလညး အကးရႀသည။ ဥပမာ - ထားဝယနယမႀသမားႎႀင ေတၾႛဆရာတၾင “

စစသားဂမးက ေပတာဖးသကကးက မာယာလပတယဆပး ရကတယ” ဆပၝက “

စစသားအသကငယငယ တေယာကက ေပတာအဖး႒ကးက ဟနေဆာငတယဆ႓ပး ရကတယ” ဟ၍ ခကခငးသေဘာေပၝကႎငရန ေလလာသငသည။ 

ေနာကထပကတငေလလာရမညအခကမႀာ ထေဒသ၏ ေနာကခသမငးေကာငး ဖစသည။ မမသၾားေရာကမညေဒသတၾင ေတၾႛဆရမညသမားသည အဘယေကာင ဒကၡသညစခနးဆသႛ ထၾကေပးတမးေရႀာငလာကသည၊ မညသည အခနကတညးက ထဒကၡသညစခနးသႛ ေရာကရႀေနကသည၊ လတတေလာထပမ ေရာကရႀလာေသာ သမားသည ဘယအတၾကေကာင ေရာကရႀလာကသည၊ ၄ငးတႛက ခလႁခၾငေပးထားေသာႎငင၏ သေဘာထားမညသႛရႀသည၊ လတတေလာ လခေရးအေခအေန စးရမမႁမားရႀမရႀ စသညတႛက ကတငေလလာထားပၝက ေမးခၾနးမားပငဆငရာတၾင မားစၾာအေထာကအကဖစေစသည။ ဥပမာ- အနးဖနဒကၡသညစခနးသႛ မသၾားေရာကမ ထစခနးရႀဒကၡသညမားသည ယခငမညသညစခနးမားက ေပာငးေရၿႛလာေသာ ဒကၡသညမားဖစသည၊ ေပာငးေရၿႛရာတၾင မညသည အခကအခမားကေတၾႛခရသည၊ မကာမက လကနကကငအဖၾႛတဖၾႛက လာေရာက႓ခမးေခာကသၾားသည စသညအခကမားက ကတငေလလာထားပၝက ေမးခၾနးမား စတငရာတၾင လညးေကာငး၊ ေဖဆခကမားမႀနကနမႁ ရႀမရႀ ခနကကရာတၾင လညးေကာငး အလၾနအကးရႀသည။ 

ေနာကဆးပငဆငရမညအခကမႀာ ေတၾႛဆေမးမနးရာတၾင ေမးမနးမည ေမးခၾနးမားဖစသည။မမလအပသညအခကမႀာ မညသညအခကမားဖစသည၊ ထအခကမားရရႀေအာင မညသညေမးခၾနးမားက ေမးမနးသငသညဟ၍ ကတငပငဆငထားမႀသာ မမေမးလေသာ အခကမားမႀ ေသၾဖယသၾားခငးမးက ေရႀာငရႀားႎငမည။ တခၝတရ အခန မလေလာကသညအခၝမးႎႀင ကရပၝကမမ ပငဆငထားေသာ ေမးခၾနးမားထ မႀ အေရး႒ကးေသာ ေမးခၾနးမားက ဥးစားေပးေ႟ၾးခယေမးမနးႎငသည။ 

အကယ၍မမအေနဖင အသဖမးယလသည၊ ဓာတပရကယလသညဆပၝက လ အပေသာ အသဖမးကရယာမား၊ တတေခၾမား၊ ဖလငမား၊ ကငမရာမား၊ ဗၾဒယကငမရာမား၊ ဗၾဒယတတေခၾ၊ ဓာတခမားက ေသခာစၾာပငဆငရမည။ လ ေလာကေသာဖလင၊ ဓာတခမား ပညစစၾာပၝရႀမႀသာ အလပလပကငရငး ဖလငကနသၾားခငး၊ ဓာတခကနသၾားခငး မးကေရႀာငကဥႎငမည။ အသဖမးမကခၾက 

ေကာငးမေကာငး၊ အသသၾငးကကဆက ေကာငးမေကာငးကလညး အသးမပခင ေသခာစၾာစစေဆးပၝ။ မႀတစစာအပႎႀင ေဖာငတန၊ ေဘာပငမားက ယေဆာငရန မေမပၝႎႀင။ စာအပႎႀငေဖာငတနမားက အပယေဆာငသငသည။ 

အထကပၝအေကာငးအရာမားက ေကာငးစၾာပငဆငထားပၝက ေတၾႛဆေမးမနးရာတၾင မညကသႛေဆာင႟ၾကရမညက နားလညလာမညဖစသည။ ယခေတၾႛဆေမးမနးလသႎႀင ေတၾႛဆရာတၾင သတပရမညအခကမားက တငပသၾားမညဖစပၝသည။  

ေအးေဆးလခေသာေနရာက ေ႟ၾးခယပၝ။

ေတၾႛဆေမးမနးသညေနရာသည တတဆတေအးခမး႓ပး လခမႁရႀေသာေနရာဖစပၝက ေဖဆသအဖႛ သကေတာငသကသာႎႀင ေဖဆႎငမညဖစသဖင ေနရာေ႟ၾးခယတတရနလအပသည။ လအသၾားအလာမား႓ပး မမတႛက လတငးမငေတၾႛႎင၊ ဝငးအနားေထာငႎငေသာေနရာမးက ေရႀာငကဥရမည။ လႛအခၾငအေရးသတငးမားသည ေဖကားသအတၾက ကယတငကေတၾႛ မငေတၾႛခရေသာသတငးမားဖစ႓ပး တခၝတရလအမားေရႀႛတၾင ထတေဖာေပာဆရန မဝမရဖစတတေကာငး သေဘာေပၝကရနလသည။ အထးသဖင အဓမကငခရေသာသတငးမားက လအမားကားတၾင ထတေဖာေပာဆရန အလၾနခယဥးသည။ တခၝတရ မမတႛ ေတၾႛဆေမးမနးေနစဥအတၾငး အာဏာပငမားက လာေရာကေႎႀာငယႀကမႁမား ပလပတတသဖင ေအးေဆးလခေသာေနရာက ေ႟ၾးခယ 

ရန အေရး႒ကးသည။ ေအးေဆးလခေသာေနရာတၾင ေမးမနးသညအခၝ ကာယကရႀင သာမက မမကယတငလညး ပမစတကညလငမႁ ခစားရသဖင ေမးမနးရာတၾင အာရပမ စးစကႎငသည။ 

လေ႟ၾးခယပၝ။

တခၝတရတၾင ေဖကားသမားသည ဖစရပတခက အတတ၊ တခနတညးေတၾႛက ခရသမားဖစတတသည။ တခၝတရ ႟ၾာတ႟ၾာထညးမႀ တခနထညး အတထၾကခၾာလာ႓ပး နယစပသႛ တခနထညး ေရာကလာသမားဖစတတသည။ တခၝတရမသားစတစထမႀ မသားစဝငမား ဖစေနတတသည။ ထအခၝ ထသမား၏ ေပာကားခကမားသည တေယာကႎႀငတေယာက အတတနးပၝး ဖစတတသည။ ထကသႛအေကာငးအရာ၊ အဖစအပကဆငတေသာသမား အားလးက ေတၾႛဆေမးမနးပၝက အခနကန႓ပးရရႀေသာ သတငးအခကအလကမႀာလညး ဆငတေနတတသည။ထႛေကာင ထသႛအေကာငးအရာ၊ အဖစအပကတႛ ဆငတေနသမားထက အဆငေပဆးသ (၂)ဥးကေ႟ၾးခယေမးမနးပၝက အခနကနသကသာ႓ပး အခားကၾပားေသာ သတငးအခကအလကမားက ပမစေဆာငးရႀာေဖၾႎငမည။ (၂) ဥးေ႟ၾးခယရန အ႒ကေပးရခငးမႀာ အေကာငးအရာမားက ကကညမႁရႀမရႀ စစေဆးႎငရနဖစသည။ အခနရရႀပၝက တဥးထညးက ေ႟ၾးခယႎငသည ၊ ေ႟ၾးခယရာတၾင အေကာငးအရာ၊ အဖစအပက တႛဆငတေသာ သမားထ မႀဘာသာစကားေပာဆရာတၾင အဆငေပဆးသ၊ မမ အားသတငးအခကအလကမားအား ေထာကပရန စတထကသနသႎႀင တကမႀနကနေသာသတငးမားအား အေကာငးဆး ေပးႎငမညသက ေ႟ၾးခယရမည။ အခ ႛသမားသည အခငးတခ ဖစပၾားပၝက လအမားေပာတာ ကားဘးသညဟ ဆတတသည။ ထသမားထမႀ မညသသည မကမငကယေတၾႛက ခရသညက စစမး၍ထသမးက ဥးစားေပးေ႟ၾးခယရမည။ 

ေတၾႛဆရာတၾငပငဆငမႁ

မမကယက မတဆကပၝ။

မမႎႀငမမအား ေဖကားမညသက ေတၾႛေတၾႛခငး လပေဆာငသငေသာအခကမႀာ မမကယမမမတဆက ခငးဖင ရငးႎႀးမႁရေအာင လပေဆာငခငးဖစသည။ မမမညသ ဖစေကာငး၊ မညသညအလပကလပကငေကာငး၊ ယခလာေရာက ေတၾႛဆေမးမနးခငးမႀာ ဘယအတၾကေကာငဖစသညတႛက ရႀငးလငးေပာပပၝက ေပာကားမညသအေနႎႀင စတေအးလကေအး ေပာကားႎငမညဖစသည။ မမတ႒ကမတခၝမႀ မေတၾႛ မငဘးေသာသတေယာက၏ အေကာငးက လးဝမသဘႎႀင မမအေကာငးက ေပာပလလမမညမဟတ ဆသညကသတပပၝ။ ထႚအပင ေပာဆဆကဆရာတၾင ယဥယဥေကးေကး ဆကဆရမည။ နအဖ ေထာကလႀမးေရးမားက ႎႀပစကစစေဆးသကသႛ စစေဆးေမးမနးခငး မလပရနသတပရမည။ 

ခၾငေတာငးပၝ။

အကယ၍ဓာတပႎႀင ဗၾဒယရကကးလပၝက ကာယကရႀင၏ သေဘာထားက ေမးမနး႓ပး ခၾငေတာငးရနလအပသည။ ကာယကရႀင၏ ဆႎၬကမေလးစားဘ အဓမဓာတပရကယခငး၊ ဗၾဒယရကက ခငးသည ထသအားေစာကားရာ ေရာကသညက သတပပၝ။ အသသၾငးလပၝကလညး ထႛအတအသေပးပၝ။ အမားအားဖငအသသၾငးခငးက ခၾင ပတတကေသာလညး ဓာတပႎႀင ဗၾဒယရကကးခငးက လကမခလကေပ။ အသသၾငးရာတၾငလညး အသဖမးစကက မကႎႀာနားအတငးကပ၍ အသဖမးပၝက ထသမား ေကာက႟ၾႛသၾားတတ႓ပး စကားေပာဆ ရေတာမညမဟတေခ။ ေဖဆသအေနႎႀင သတမထားမေအာငထားပၝက လၾတလၾတလပလပႎႀင ေကာက႟ၾႛမႁကငးစၾာဖင ေဖကားလမမညဖစသည။ အသဖမးစကက ထားရႀေသာ ေနရာသည လေလာကေသာအသ ရရႀႎငေသာ ေနရာဖစရနလညး အေရး႒ကးသည။ 

မႀတတမးစတငပလပပၝ။

ေမးခၾနးမားစတငမေမးမနးမ ေနႛစၾ၊ ေနရာ၊ အခနႎႀင ေဖကားမညသ၏ ပပနးတႛက စတငေရးသားပၝ။ တခၝတရမမသည တေနႛထညး၊ တေနရာထညးတၾင လေပၝငးမားစၾာက ေတၾႛဆေမးမနး႓ပး မႀတတမးပလပရနက ေမေလာတတသည။ ထအခၝ ေနာငတခနပနလညဖတရႁရာတၾင လမား၊ အမညမား ေရာေထၾးရႁပေထၾးေနတတသည။ ဓာတပမႀတတမး ရကကးရာတၾငလညး ထသ၏ပပနးသၸာနက ေရးမႀတထားပၝက ဓာတပ၊ အမညႎႀငလက ယႀဥတၾရာတၾင လၾယကလမမညဖစသည။ ဥပမာ- ေမာငေမာင၊ အသားမ၊ အရပပ၊ ေခၝငးေပၝငးႎႀင မကမႀနတပထားဟ မႀတသားထားပၝက ဓာတပ၊ လႎႀငအမညတႛက လၾယကစၾာယႀဥတၾႎငမည။ ေနာကထပ မႀတသားႎငသညနညးမႀာ ေရးသားသညမႀတတမးတၾင ရကကးသည ဓာတပဖလငအကၾကက

ထညသၾငး ေရးသၾငးထားပၝက ဖလငကၾကကကည၍ ခၾခားႎငမည။ အသသၾငးယမညဆ ပၝကလညး အသသၾငးသည အစပငးတၾင ေနႛရက၊ ေနရာ၊ အမညစသညအခကမားက စစခငးအသသၾငးထားရမည။ 

ေဖကားသ၏အမည၊ အသက၊ ေနရပလပစာ၊ အလပအကင၊ ပညာအရညအခငး၊ အမေထာငရႀမရႀစသညတႛသည ကလသမဂၢသႛအစရငခေသာ လႛအခၾငအေရး တငကားမႁမးအတၾက အသးဝငသည။ သႛေသာ ထသႛအခကအလကမားက ေမးမနးရာတၾင ေဖကားသက ထအခကအလကမားအား အထးစတခရေသာ တာဝနရႀသမးမႀလၾ၍ အခားမညသကမႀ အသေပးမညမဟတေကာငး၊ လအမားဖတရႁႎငမညထတပနခကမား၊ ထတေဝမႁမားတၾင အသးပပၝက အမညရငးႎႀင အခားသသာထငရႀားေစႎငသည ကယေရးအခကအလကမား အားလးက ေပာငးလေဖာပေပးမည ဖစေကာငး ရႀငးပရမည။ မမအေပ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားသတငးေပး၍ ကညေသာသက အႎၨရာယမဖစေစရန၊ ကာကၾယမႁေပးရနသည မမ၏အေရးအ႒ကးဆးတာဝန ဖစသညကအ႓မမႀတသားပၝ။ 

လၾယကေသာ ေယဘယေမးခၾနးမားက စတငေမးမနးပၝ။

လေတၾႛစတငေမးမနးေသာ ေမးခၾနးမားသည ခကခ႓ပး ေဖဆရနမလၾယကေသာ ေမးခၾနးမးမဖစသငဘ လၾယကေသာ ေမးခၾနးမား ဖစသငသည။ လၾယကေသာ ေမးခၾနးမားက ေဖဆ႓ပးေသာအခၝမႀ ေဖကားသ၏စတတၾင သကေတာငသကသာရႀ လာ႓ပး ေနာကထပေမးခၾနးမားက ေဖကားလစတ ရႀလာမညဖစသည။ ဘယတနးကေရာကလာသလ၊ အဆငေပရႛလားဆေသာ ပဋသႎၭာရစကားမး၊ ေဖဆရနမခကခေသာ ေမးခၾနးမးဖင စတငသငသည။ မမေမးေသာ ေမးခၾနးမားသည 

ေရလာေမာငးေပးစကားမား မဖစေစရ။

တကေသာေမးခၾနးမားက ဆကလကေမးပၝ။

ေယဘယ ေမးခၾနးမားမႀ ရရႀလာေသာ အေဖမားက မတည၍ ပမတကေသာ ေမးခၾနးမားကထပမေမးမနးပၝ။ အထးသဖင အခငးဖစပၾားေသာ ေနရာ၊ ေနႛရက၊ ကႃးလၾနသမားသည မညသညအဖၾႛမႀဖစသည စသညအခကမားက အေသးစတေမးမနးရန လအပသည။ လအေတာမားမားသည အခငးဖစပၾားေသာေနရာက ေပာဆရာတၾင အခကအခသပမရႀတတေသာလညး ဖစပၾားသည ေနႛရက၊ အခန၊ ႎႀစတႛက ပနလညေပာပရာတၾင တတကကေပာဆ ႎငခငးမရႀတတေပ။ ႟ၾာတၾငေရ႒ကးေသာႎႀစတနးက၊ သားအငယေကာငမေမၾးခင တပတေလာကကဟေသာ ေဖကားခက မးမားက တကမႁရႀလာေအာင ဆကလကေမးမနးရမည။ ေနႛရကအတအကရႎငလ႖င အေကာငးဆးဖစေသာလညး မတတႎငသညအဆးတၾင လ၏ ပထမပတ၊ ဒတယပတစသညဖင ခနႛမႀနးခကေလာကအထ ရရႀလာေအာငကးစားေမးမနးရမည။ ေဖဆသအေနႎႀင ပနလညခနႛမႀနးႎငေအာင ႓ပးခတဘယႎႀစလ ေလာကကလ၊ လဥးပငးလား၊ လကနပငးလား စသညဖငေမးမနးႎငသည။ တခၝတရတၾင ခရစသကရာဇက အသးမပဘ

မနမာသကရာဇကသာ မႀတသားထားေသာ သမားကလညး က ေတၾႛရတတသည။ ထအခၝမးတၾင ထသတႛေပာကားေသာ မနမာသကရာဇ အမႀတအသားမားက မႀတသား၍ေနာကပငးတၾင ခရစသကရာဇသႛ ပနလည ေပာငးေရးရမည။ 

အကယ၍ ေဖကားသက ေဖကားရနငငးဆပၝက အတငးအကပ ေဖဆေစခငးမလပရ။ ေဖဆသ၏ ကယပငဆႎၬက ေလးစားပၝ။ 

ရးရႀငးေသာ ေမးခၾနးမားဖစပၝေစ။

မမေမးေသာ ေမးခၾနးမားသည လၾယကရးရႀငးေသာ ေမးခၾနးဖစပၝက ေဖဆသအေနႎႀင အလၾယတက ေဖဆႎငမည ဖစသည။ မမေမးခၾနးမားက ေဖဆသ သႛမဟတ ဘာသာပနသအေနႎႀင နားလညခငးရႀမရႀ အ႓မတမးအက ခတပၝ။ အကယ၍ နားလညသညဟနမရႀပၝက နားလညေလာကေသာ အသးအႎႁနးမားဖင ထပမေမးခၾနးထတပၝ။ မမသးေသာ အသးအႎႁနးမားသည ရးရႀငး၍ သာမနလအားလး နားလညေသာ စကားလးမားဖစသငသည။ ဥပမာ- အဓမ လပအားေပး

ေစခငးခငး� ဆသညထက � လပအားေပးလပရခငး ဆသညစကားမး၊ �တရားဥပေဒ

ေဘာငထကေကာလၾန႓ပး လကလၾတစပယ သတဖတခငး� ဆေသာစကားထက

�လသတခငးဆေသာ စကားလးမးက ေ႟ၾးခယအသး�ပပၝက သာမနလတငး နားလညႎငမညဖစသည။ ႎငငခား စကားလးမားက တတႎငသမ႖ မသးပၝႎႀင။  

ေဖကားသအေနႎႀင သ၏အဖစအပကမားက သကယတင ေပာကားလာေစရန အားေပးပၝ။ေဖကားသအေနႎႀင သ၏ကေတၾႛခရသည အဖစအပကမားအေကာငးက သကယတင ေပာကားလာေစရနလအပသည။ ေမးတခၾနးေဖတခၾနး ဖစေနပၝက မမသလေသာ အေကာငးအရာ အခကအလကမားက စစလငလငရရႀႎင မညမဟတပၝ။ ေဖဆသအေနႎႀင မမကေတၾႛခရသညမားက အဆကမပတ ေပာလာႎငေရးအတၾက လမးဖၾငေပးပၝ။ ဥပမာ - ေပတာလကဖးလားဟေသာ အေမးအ႓ပး အခားေမးခၾနးမားဖစေသာ ဘယတးကလကဖးလ၊ ဘာေကာငလကတာလ၊ ဘယႎႀစေယာကလကတာလ၊ မနးမေတၾေရာပၝသလား စသညအေသးစတ ေမးခၾနးမားက

တခခငးေမးမနးမးခငးထက �ေပတာလကဘးတယလႛ သရတယ။ အဒေပတာလကတနးက

ေတၾႛခရတ အေတၾႛအကကေလးအေကာငး ေပာပေပးပၝအး� ဟေမးမနးပၝက ေဖကားသသည

သ၏အေတၾႛအ�ကမား၊ နာကညးခစားခကမားက လၾတလၾတလပလပ ေပာကား ေပလမမည။ 

မမေမးမနးလေသာအေကာငးအရာက မကေခမပတပၝေစႎႀင။

ေတၾႛဆေမးမနးရာတၾင မမသလေသာအေကာငးအရာက မကေခပတသၾား႓ပး ထသေပာေနသည အေကာငးအရာအေပ ေမာပၝသၾားခငးမးမဖစရန ဂရပရမည။ ေမးခၾနးမားမေမးခင

ေမးခၾနးမားက�ကတငပငဆငထားပၝက ထသႛ အေကာငးအရာ ေပာကသၾားခငးမးက ေရႀာငကဥႎငမည။ ေဖကားသသည မမသလေသာ အေကာငးအရာမႀ ေသၾဖယ၍ သေပာလရာေပာေနခငး ရပတနႛသၾားရန စကားက အတငးအကပ ခကခငးမဖတပၝႎႀင၊

ယဥေကးစၾာဖင �ဟတပၝတယ။ ဒအခက ေတၾက စတဝငစားဖႛေကာငးပၝတယ၊ ဒၝေပမ ခနကအေကာငးေလး သခငေနတာေလးေတၾ ကနေနေသးလႛ နညးနညးေလာက

ထပေပာေပးလႛရမလား� စသညဖင ေပာဆ႓ပး မကေခပတသၾားေသာ အေကာငးအရာက ပနလညေခရာေကာကပၝ။ အကယ၍ မမေမးမနးေနေသာ အေကာငးအရာမားက ေဖကားေနရငး အခားစတဝငစားစရာ သတငးအခကအလကမားပၝဝငလာပၝက မႀတသားထား၍ ေနာကပငးတၾင ပနလညေမးမနးႎငသည။ ေဖကားသ၏ ေဖကားမႁမား အဆကပတသၾားေအာင အခားအေကာငးအရာမားအား ကားဖတေမးမနးခငးမပသင။ 

မရႀငးလငးသညအခကမားက ေသခာစၾာပနေမးပၝ။

ေဖကားေနသည အခကမားတၾင မရႀငးလငးသည အသးအႎႁနးမား၊ အခကမား ပၝဝငလာပၝက ထစကားအသးအႎႁနးသည မညသညအဓပၯာယက ဆလေကာငး၊ ထအခကသည မညသႛရည႟ၾယေကာငးက ရႀငးပေပးရန ေနာကတ႒ကမ ပနလညေမးခၾနးထတရမည။ တခၝတရ ေဒသႎၨရ အသးအႎႁနးမား၊ ႟ၾာအမညမား၊ အေခအေဝမားက နားမလညပၝက ပနလည၍ ေမးမနးရမည။ 

အခကအလကမား ကကညမႁရႀမရႀ ပနလညစစေဆးပၝ။

မမသလေသာ အခကမားေမးမနး႓ပး ေနာကထပေမးစရာမား မရႀေတာသည အေခအေနသႛေရာကေရာကခငး ေမးမနးခငးက အဆးမသတလကပၝႎႀင။ မမမႀတသားထားေသာ မႀတစမားကပနကည၍ နပၝတမား၊ ေနရာမား၊ ေနႛစၾမားႎႀငအခားအေရး႒ကးေသာ အခကအလကမား ရႀငးလငးမႁရႀမရႀ ပနလညစစေဆးႎငသည။ မရႀငးလငးပၝက ထပမေမးမနးႎငသည။ ေရႀႛေနာက မကကညပ ကၾ ပားမႁမားရႀေနပၝက ပနလည၍ စစေဆးေသာေမးခၾနးမားေမးႎငသည။ မမလအပေသာ သတငးအခကအလကမားအားလးက ရရႀ႓ပးမ႓ပး ေနာကဆးအ႒ကမ ပနလညစစေဆးႎငသည။ 

ေနာကထပဆကသၾယလပၝက ဆကသၾယႎငေအာင မႀတတမးယပၝ။

ေဖကားသအား ေနာကထပတ႒ကမ ဆကသၾယလပၝက ဆကသၾယႎငရန မညသႛဆကသၾယႎငမညက ေမးမနးပၝ။ တခၝတရ ေတၾႛဆေမးမနး႓ပး အတနကာမႀ ထပမသလေသာအခကမားေပလာတတသည။ ထအခၝမးတၾင ထသအားဆကသၾယ၍ ေနာကတ႒ကမ ထပမေမးမနးႎငရနအတၾက ဆကသၾယႎငမည နညးလမးက ေရးသားမႀတသားထားရမည။ အကယ၍ ထသသည မကာမအတၾငး အခားေဒသသႛ ေပာငးေရၿႛရနရႀပၝက မညသညေနရာသႛ ေပာငးေရၿႛမည ဖစေကာငး ေမးမနးထားရန လအပသည။ 

ေကးဇးတင စကားေပာပၝ။

ေတၾႛဆေမးမနးခငး ႓ပးဆးသၾားပၝက ခကခငးထၾကခၾာသၾားခငးမပဘ မမအား သတငးအခကအလကမားေပး၍ ကညေဖကားသက လႁကလႁကလႀလႀ ေကးဇးတငေကာငး ေပာကားရနမေမပၝႎႀင။ အခနရပၝက လပငနးႎႀငမဆငေသာ စကားမားက ေအးေအးေဆးေဆးေပာဆသငသည။ ထသ၏ ကညခကေကာင မမအတၾကမညမ႖အကးရႀေကာငးေပာပပၝ။ သႛရာတၾင မဖစႎငေသာေမ႖ာလငခကမား မေပးခရန သတပပၝ။ မမအား ေနာကထပဆကသၾယလပၝက ဆကသၾယႎငေအာင မမ၏ လပစာက ေပးခသငသည။ 

ေနာကဆကတၾ (၁) 

အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရးေကညာစာတမး 

၉၁၉၄၈ ခႎႀစ ဒဇငဘာလ ၁ဝ ရကေနႛတၾင ကမာကလသမဂၢ အေထၾေထၾ ညလာခ႒ကးက လႛအခၾငအေရး ေကညာစာတမးက အတညပပဌာနးလကရာ ထေကညာစာတမး႒ကး၏ စာသားမားသည ေနာကစာမကႎႀာမားတၾင အပႌအစပၝရႀသည။ ဤကသႛ သမငးတၾငမည ေကညာခကက

�ပလပ႓ပးေနာက ဤညလာခအစညးအေဝး႒ကးက ကမာကလသမဂၢ အဖၾႛဝငအားလးအား ထေကညာစာတမး႒ကး၏ စာသားက အမားပညသတႛ ကားသေစရန ေကညာပၝရန အေကာငးက လညးေကာငး၊ ထႛပင ႎငငမား သႛမဟတ နယေမမား၏ ႎငငေရးအဆငအတနးကလက၍ ခၾခားခငးမပဘ အဓကအားဖင စာသငေကာငးမားႎႀင အခားပညာေရးအဖၾႛအစညးမားတၾင ထေကညာစာတမး႒ကးက ဖနႛခေဝငႀေစရန၊ မငသာေအာင ပသထားရန၊ ဖတကားေစရနႎႀင အဓပၯာယရႀငးလငး ေဖာပေစရန ေဆာင႟ၾကပၝေစရနအေကာငးက လညးေကာငး ဆငဆလကသည။ 

 

ေနာကဆကတၾ (၂) အမးသမးမားအား နညးမးစဖင ဖႎႀပခၾခားမႁမား အားလး ပေပာကေရး သေဘာတစာခပ

အမးသမးမား၏ အမေထာငေရး အေခအေနက လညးေကာငး၊ ႎငငေရး၊ စးပၾားေရး၊ လမႁေရး၊ ယဥေကးမႁ၊ ႎငငသားအခၾငအေရးႎႀင အခားနယပယတႛရႀ လႛအခၾငအေရးႎႀင

အေခခလၾတလပခၾငမားကလညးေကာငး၊

အပငး (၁)

အပဒ (၁) 

ဤသေဘာတညခကတၾငပၝဝငေသာအမးသမးမားအား 

 

ဖႎႀပခၾ ခားခငးဟေသာ ေဝၝဟာရသည- 

-                                       အမးသမးမား၏ အမေထာငေရး အေခအေနက လညးေကာငး၊ ႎငငေရး၊ စးပၾားေရး၊ လမႁေရး၊ ယဥေကးမႁ၊ ႎငငသားအခၾငအေရးႎႀင အခားနယပယတႛရႀ လႛအခၾငအေရးႎႀင အေခခလၾတလပခၾငမားကလညးေကာငး၊ အမးသမးႎႀငအမးသား တနးတဖစသညဟေသာ အခကမားကလညးေကာငး ထညသၾငးစဥးစားခငးမရႀဘ အမးသားမားႎႀင အမးသမးတႛအကား လငကၾ ပားမႁအားအေခခပး အမးသမးမားအား အသအမႀတပမႁ၊ အမးသမးမား၏ ေပာရၿငမႁ၊ လပေဆာငမႁတႛအေပ သကေရာကမႁရႀေစေသာ၊ အားနညးေစသညရည႟ၾယခကရႀ ေသာ၊ ေမႀးမႀနေစေသာ မညသညခၾခားမႁ၊ သးသနႛ ဖစေစမႁ၊ ကနႛသတပတပငမႁမးကမဆ ဆလသည၊၊ 

ရႀငးလငးခက (အမးသမးမားအား ခၾခားဖႎႀပမႁအေပ အဓပၯာယဖၾငဆခက) 

ဤအပဒတၾင အမးသမးမားအား ခၾခားဖႎႀပမႁက အဓပၯာယဖၾငဆထားခငးဖစသည၊၊ အမးသမးမားအား ဖႎႀပခၾခားမႁဟဆရာတၾင ႎငငေရး၊ လမႁေရး၊ ယဥေကးမႁ၊ ႎငငသားအခၾငအေရးႎႀင အခားေသာ ကၸမးစတႛတၾင အမးသမးမားအား လငအရကၾ ပားမႁက အေခခ၍ခၾခားခငး၊ သးသနႛ ဖစေစခငး၊ ကနႛသတမႁမား ထားရႀခငး စသညတႛက ဆလသညဟ ဖၾငဆထားသည၊၊ 

အပဒ(၂ ) 

စာခပက လကမႀတေရးထးထားေသာ အဖၾႛဝငႎငငမားသည အမးသမးမားအား နညးမးစဖင ခၾခားဖႎႀပမႁမားက ပစတငရႁတခသည၊၊ ထႛအပင စာခပအဖၾႛဝင ႎငငမားသည အမးသမးမားအေပ ခၾခားထားမႁ ပေပာကေစေရးအတၾက မဝၝဒတရပက ေႎႀာငေႎႀးကနႛကာခငး မရႀေစဘသငေလာေသာ

နညးမးစဖင ပးေမာကေအာင �ကးပမးေဆာင႟ၾကရန သေဘာတညသည၊၊ 

ထသေဘာတညသညအတငး ေအာကပၝအခကမားက လပကငေဆာင႟ၾကရမည၊၊ 

(က) အမးသားမားႎႀင အမးသမးမားသည တနးတညမႀမႁရႀသညဟေသာ အေခခမကႎငငမားရႀ ဖၾႛစညးပ အေခခဥပေဒမားႎႀငအခား သငေလာေသာ ဥပေဒမမားတၾင ပဌာနးထားခငးမရႀပၝက

ထအေခခမက ထညသၾငးေဖာပပး ဥပေဒ�ပႃ၍ဖစေစ၊ အခားသငေတာေသာ နညးမားဖင ဖစေစ ထမမားက အမႀနတကယ ကငသး ေဖာေဆာငေရးက အာမခရန၊ 

(ခ ) အမးသမးမားအား နညးမးစဖင ခၾခားထားမႁအားလးက တားမစပတပငသည၊ 

သငေတာေလ႖ာကပတေသာ ဥပေဒႎႀင အခားအေရးယေဆာင႟ၾကမႁမားက ပဌာနးရန၊ 

လအပပၝက ပစဒဏခတမႁကပၝ ထညသၾငးပဌာနးရန၊ 

(ဂ) အမးသမးမားသည အမးသားမားႎႀငတနးတ အခၾငအေရးရႀသညက ဥပေဒေကာငးအရ အကာအကၾယေပးရနႎႀင အမးသမးမားအေပ ခၾခားဖႎႀပသည လပရပမႀနသမႀက တားဆးရနအတၾက အခၾငအာဏာရႀေသာ ႎငငေတာခရးမားႎႀင ကာလကာရႀညစၾာတညရႀခေသာ အခားေသာ ပညသႛဥပေဒမားဖင ထေရာကေသာ ကာကၾယမႁေပးေရးက အာမခခကေပးရန၊ 

(ဃ) အမးသမးမားအေပ ခၾခားဖႎႀပမႁမားအား ကႃးလၾနခငး သႛမဟတ ကငသးခငးမားမပလပရနအတၾက ေရႀာငကဥရမည၊၊ ပညသႛအာဏာပငမားႎႀင အဖၾႛအစညးမားကလညး ေဖာပပၝ တာဝနေဆာငမႁ ႎႀငအည လကနာေဆာင႟ၾက ကငသးေရးကအာမခခကေပးရန၊ 

(င) အမးသမးမားအား နညးမးစဖင ခၾခားဖႎႀပမႁမား ပေပာကေရးက ဆနႚကငကႃးလၾနသည လပဂၢလ၊ အဖၾႛအစညး၊ ဌာနတႛက သငေလာေသာ အေရးယေဆာင႟ၾကမႁမားပလပရန၊ 

(စ) အမးသမးမားအေပ ခၾခားဖႎႀပသည တညဆဥပေဒမား၊ စညးမဥးမား၊ ဓေလ ထးတမးမားနႀင

အေလအထမားက ပပငေပာငးလရန သႛမဟတ ဖကသမးရနအတၾက ဥပေဒ�ပမႁအပၝအဝင

သငေလာေသာ အေရးယ ေဆာင႟ၾကမႁမားအားလး �ပလပေပးရန၊ 

(ဆ) အမးသမးမားအေပ ခၾခားဖႎႀပသညသေဘာမား ပၝဝငေနသည ႎငငေတာ ရႀ ပစမႁဆငရာ ဥပေဒပဒမမားအားလးက ဖကသမးပယဖကေပးရန၊ 

ရႀငးလငးခက (အမးသမးမားအား ဖႎႀပခၾခားမႁမား ပေပာကေအာင လပေဆာငရာတၾင တာဝနရႀမႁမား) 

ဤအပဒတၾင စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားအေနႎႀင အမးသမးမားအေပ နညးမးစဖင ခၾခားဖႎႀပမႁမားအေပ ပစတငေဝဖနရႁတခရန၊ ပေပာကေအာင ေပလစမား ခမႀတလပေဆာငရန ေဖာပထားသည။ 

အပဒ(၃) 

အမးသမးမားသည အမးသားမားႎႀင တနးတညမႀမႁရႀသည ဟေသာအခကက အေခခထားပး အမးသမးမားအေနႎႀင လႛအခၾငအေရးႎႀင အေခခလၾတလပခၾငမားက ကငသးခစားႎငေရး အတၾကလညးေကာငး၊ အမးသမးမားဘဝ ပည ပညဝဝ တးတကမငမားေရးက အာမခခကေပးေသာအားဖင လညးေကာငး၊ စာခပအဖၾႛဝင ႎငငမားသည ႎငငေရး၊ လမႁေရး၊ စးပၾားေရးႎႀငယဥေကးမႁ နယပယမားအပၝအဝင နယပယတငးတၾင ဥပေဒပဌာနးခငးအပၝအဝင သငေလာေသာ အေရးယေဆာင႟ၾကခကမား လပကငေဆာင႟ၾကရမည၊၊ 

ရႀငးလငးခက (အမးသမးမားဘဝ ဖၾႛ ဖးတးတက မငမားေစေရး) 

အပဒ (၂)၌ ေဖာပထားေသာ အမးသမးမားအား ခၾခားဖႎႀပမႁမား ပေပာကေရးအတၾက အေရးယေဆာင႟ၾကမႁမား လပေဆာငရာတၾင ဥပေဒမားပဌာနးခငး၊ အမးသမးမားဘဝ တးတကမငမားေရးအတၾက လပေဆာငေပးခငးတႛသာမက အမးသားမားႎႀင တနးတအေခခလၾတလပခၾငႎႀင လႛအခၾငအေရးမား ခစားပငခၾငရရႀေရးအတၾက လပေဆာငေပးရနလအပေကာငး ဤအပဒတၾင ေဖာပထားသည၊၊ 

အပဒ(၄) 

(၁) အမးသမးမားႎႀင အမးသားမား အမႀနတကယ တနးတညမႀမႁမား လငမနစၾာ ေပထၾနးေစရနအတၾက ရည႟ၾယ၍ စာခပအဖၾႛဝင ႎငငမားအေနႎႀင ယာယ အထးအေရးယ ေဆာင႟ၾကခကမား (temporary special measurement) လပေဆာငရမညဟေသာ

စာခပပၝအခကက အမးသမးမားအေပ ခၾခားမႁႎႀင အကးဝငသညဟမမႀတယရ၊၊ သႛေသာထအခကသည မညမႀမႁႎႀင ခၾခားစထားမႁမားက ဆကလကတညရႀေစမည အကးဆကတရပအေနဖင မညသညအခကေကာငမႀ သကေရာကမႁမရႀေစရ၊၊ အမးသမး အခၾငအေရးမား တနးတညမႀမႁရႀေရးဟေသာ ရည႟ၾယခကက ပညမႀသညႎႀငတ႓ပငနက ထသႛ ယာယ အထးအေရးယ ေဆာင႟ၾကခကမားကရပဆငးရမည၊၊ 

(၂) ရငေသၾးရႀေသာအမးသမးမားအေပ ကာကၾယ ေစာငေရႀာကရနအတၾက ရည႟ၾယလပေဆာငေသာ အေရးယေဆာင႟ၾကမႁမား အပၝအဝင စာခပတၾင ေဖာပထားေသာစာခပအဖၾႛဝင ႎငင၏ အထးအေရးယေဆာင႟ၾကရမည ပဌာနးအတညပခကမား ကလညး အမးသမးမားအား ခၾခားမႁဟ မမႀတယေစရ၊၊ 

ရႀငးလငးခက (အမးသမးႎႀင အမးသားတႛအကား တနးတညမႀမႁ တးတကမငမားေစေရး အတၾက ယာယအထး လပေဆာငခကမား လပေဆာငရန) 

အမးသမးမား တနးတညမႀမႁရရႀေရးအတၾက စာခပအဖၾႛဝငမားသည အမးသမးမားအတၾကယာယအထး လပကငေဆာင႟ၾကမႁမား လပေဆာငရန တာဝနရႀသည၊၊ တနးတညမ႖မႁက မေဖာေဆာငႎငမခငး အမးသမးမားဘဝ တးတကမငမားလာေရးအတၾက စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက လအပေသာ ယာယအထးလပေဆာငမႁမား လပေဆာငေပးခငးက အမးသမးမားအေပ ခၾခားဖႎႀပမႁဟ မသတမႀတရန ဤအပဒတၾင ေဖာ ပထားသည။ ထသႛ လပေဆာင ေပးခငးသည အမးသမးမား တနးတညမ႖မႁ ရရႀေစေရးအတၾက ဖစေသာေကာင ခၾငပရမညဟ ဆသည၊၊ ထႛပင ကယဝနေဆာင အမးသမးမားအတၾက အထးေဆာင႟ၾက လပေဆာငေပးမႁမားကလညး အမးသမးအေပ ခၾခားဖႎႀပမႁအဖစ မမႀတယရန ဆထားသည၊၊ 

၁၉၈၈ ခႎႀစက ကငးပခေသာ ေကာမတအစညးအေဝးတၾင အမးသမးမား တနးတညမ႖မႁ ရရႀခစားႎငေရးအတၾက ပညာေရး၊ စးပၾားေရး၊ ႎငငေရးႎႀင အလပခၾငတႛတၾင အမးသမးမားအတၾကေနရာခၾတမးခ သတမႀတေပးရန အပၝအဝင အခားေသာ ယာယအထး လပကငေဆာင႟ၾကမႁမားက လပေဆာငရန စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက တကတၾနးခသည။ 

အပဒ (၅) 

စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားသည ေအာကပၝအခကမားအတၾက သငေလာေသာ အေရးယ 

ေဆာင႟ၾကခကမား လပကငေဆာင႟ၾကေပးရမည၊၊ 

(က) နမကသည၊ မင မတသညဟေသာ အယအဆအေပ အေခခေသာအစၾအလမးမား၊ ဓေလထးစမားႎႀင အခားကငသးမႁမား အပင ပေသကားခပ သတမႀတထားေသာအမးသားမားႎႀင

အမးသမးမား၏ အခနးကၸမား ပေပာကေစေရးအတၾက�ကးပမးလပေဆာငရာတၾင အမးသားမားႎႀင အမးသမးမား၏ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁ ကငထးပသၸာနမားက ပပငေပာငးလရန၊ 

(ခ) ကယဝနေဆာငခငးသည အမးသမးမား၏ လမႁေရးလပငနးေဆာငတာတရပ ဖစသညက သငတငေလာကပတစၾာ နားလညေစႎငေသာ၊ ရငေသၾးငယမား၏ ႒ကးထၾားဖၾႛ႓ဖးမႁသည အမးသားႎႀင အမးသမးႎႀစဥးစလးႎႀငသကဆငေသာ ဘတာဝနဖစေကာငးအသအမႀတပေသာ၊ မညသညအေကာငးကစၤတၾငမဆ ကေလးသငယမား၏ အကးစးပၾားက ပထမဥးစားေပး စဥးစားရမညက သေဘာေပၝကေစေသာ မသားစပညာေရးတရပက အာမခခကေပးရန၊ရႀငးလငးခက (လငကၾ ပားမႁအေပ အေခခေသာ ခၾခားမႁမား၊ ပေသကားခပ သတမႀတခကမား ပေပာကေအာင လပေဆာငရန) 

ဤအပဒတၾင လငကၾ ပားမႁက မတည၍ ပတဝနးကငက ပေသသတမႀတလကေသာ တဖကသတအယအဆမား၊ အမးသားမားႎႀင အမးသမးတႛအကား အလပအကင ခၾခားမႁမား၊ အမးသမးတႛသည အမးသားမားထက နမကသညဟေသာ အယအဆမား ပေပာကေစေရးအတၾက စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက အေရးယေဆာင႟ၾကရန ေဖာပသည၊၊ ထႛပင ကယဝနေဆာငခငးသည လသားမးဆကပနႛပၾားေရးအတၾက အေရး႒ကးေသာ လမႁတာဝနတရပက ထမးေဆာငခငးဖစသည၊ ရငေသၾးငယ လလားေမာကေအာင ထမးသမးတာဝနယ ေစာငေရႀာကရာတၾင မခငႎႀငဖခင ႎႀစဥးစလး တာဝနခၾေဝယရမညဟေသာ အမငမးေပးႎငသည မသားစပညာေရး အစအစဥမား လပေဆာငေပးရမညဟ ေဖာ ပထားသည၊၊ 

အပဒ (၆)

အမးသမးမားအား နညးမးစႎႀင ကးသနးေရာငးဝယေဖာကကားမႁမား အားလးႎႀင အမးသမးမားအား ပညတနဆာအဖစသႛ အတငးအကပသၾပသၾငး၍ အမတထတေခၝငးပဖတမႁ အားလးကႎႀမနငးရနအတၾက စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားသည ဥပေဒပဌာနးခငးအပၝအဝင အခား သငေလာေသာ အေရးယေဆာင႟ၾကခကမားက လပေဆာငရမည၊၊ 

ရႀငးလငးခက (အမးသမးမားအား ပညတနဆာအဖစ ေစခငးခငးအား ႎႀမနငးရန) 

ဤအပဒတၾင အမးသမးမားအား ကးသနးေရာငးဝယခငးႎႀင ပညတနဆာအဖစ အသးခအမတထတမႁတႛ ပေပာကေရးအတၾက စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက လအပသလ အေရးယေဆာင႟ၾကရန ေဖာပထားသည၊၊ စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားအေနဖင ဥပေဒမား ပဌာနး၍အေရးယေဆာင႟ၾကခငးသာမက အမးသမးမားအား ကးသနး ေရာငးဝယခငးႎႀင

ပညတနဆာအဖစ အသးခအမတထတမႁမား၏ အဓက အေကာငးရငးမားက ေဖာထတေဆာင႟ၾကရနဆသည၊၊ 

အပငး (၂)

အပဒ (၇) 

စာခပအဖၾႛဝင ႎငငမားအေနႎႀင တငးပညရႀ ႎငငေရးႎႀင လထလပငနးမား လပေဆာငမႁမားတၾငအမးသမးမားအား ခၾခားဖႎႀပမႁမား ပေပာကေစရန သငေလာေသာ အေရးယေဆာင႟ၾကမႁမား လပေဆာငရမည၊၊ အမးသမးမားအေနႎႀင အမးသားမားႎႀင တနးတမႁရရႀေအာင ေအာကပၝအခၾငအေရးမားက အာမခခကေပးရမည၊၊ 

(က) ေ႟ၾးေကာကပၾမားႎႀင ပညသႛဆႎၬခယပၾတငးတၾင မဆႎၬေပးပငခၾငႎႀင ပညသမားကေ႟ၾးခယတငေမာကရေသာ ႎငငေတာ၏ အစတအပငးမား အားလးက ေ႟ၾးေကာကတငေမာကရာတၾင မေပးပငခၾင၊ 

(ခ) အစးရ၏မဝၝဒမားက ပေဖာရာတၾငလညးေကာငး၊ ထမဝၝဒမားအား အေကာငအထညေဖာရာတၾင လညးေကာငး အမးသမးမား ပၝဝငပငခၾင၊ ပညသမားႎႀင သကဆငေသာရးမားႎႀင ရာထးဌာနမားတၾင တာဝနထမးေဆာင ပငခၾငႎႀင အစးရ၏ ကၸအစတအပငး မားအားလးရႀ ပညသဝနထမး တာဝနမားက ထမးေဆာငပငခၾင၊ 

(ဂ) ႎငင၏ ႎငငေရးဘဝႎႀင ေသာလညးေကာငး၊ ပညသလထႎႀင ေသာလညးေကာငး ဆကစပလပကငေနသည အစးရမဟတေသာ အဖၾႛအစညးမား၊ အသငးအဖၾႛမားတၾငပၝဝငပငခၾင၊  

ရႀငးလငးခက (အမးသမးမားႎႀင ႎငငေရးပၝဝငခၾင) 

ဤအပဒတၾင အမးသမးမား မေပးပငခၾင၊ ႎငငေရးလႁပရႀားမႁမားတၾင ပၝဝငပငခၾငအတၾက စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက အေရးယေဆာင႟ၾကေပးရန ေဖာပထားသည၊၊ ၁၉၅၂ ခႎႀစ အမးသမးမား၏ ႎငငေရးအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပႎႀင အပညပညဆငရာ ႎငငသားႎႀင ႎငငေရး အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပပၝ အခကမားက ဤအပဒတၾင ထညသၾငးေဖာပထားခငးဖစသည၊၊ အပဒခၾ (က) ၏ ထးခားခကမႀာ ပညသႛဆႎၬခယပၾမားတၾင အမးသမးမား ပၝဝင 

မေပးခၾငကပၝ ထညသၾငး ေဖာ ပ ထားခငးဖစသည၊၊ 

အပဒ (ခ) တၾင အစးရအစတအပငးမားတၾင အမးသမးမား ပၝဝငႎငရနအတၾက စာခပအဖၾႛဝငႎငင မားအေနဖင အမးသမးမားပၝဝငႎငမည အေခအေနမးက ဖနတးလပေဆာငေပးရနတာဝနရႀေကာငး ေဖာပထားသည၊၊ ဥပမာ - အစးရ၏ ကယစားလႀယမား ေ႟ၾးခယတငေမာကရာတၾင အမးသမးမားအတၾက ခၾတမးေဝစသတမႀတထားခငးမား၊ အစးရရာထးမားတၾင လငကၾ ပားမႁက အေခခ ခၾခားသည အဆင သတမႀတခကမားက ဖကသမးခငးမား စသညတႛကဆလသည။ 

အပဒခၾ (ဂ) တၾငတငးပည၏ ႎငငေရးႎႀင ပညသႛေရးရာမားႎႀင ဆကစပေနေသာ အစးရမဟတေသာ အဖၾႛမားတၾင အမးသမးမားသည အမးသားမားႎႀင တေပးည အခၾငအေရးရရႀပးပၝဝငခၾငမားရႀေစရနေဆာင႟ၾကေပးရမညဟေဖာပထားခငးဖစသည။ 

အပဒ (၈) 

အမးသမးမားအေပ ခၾခားဖႎႀပခငးမရႀဘ အမးသားမားႎႀငတနးတ ႎငငတကာ အဆငတၾင အစးရက ကယစားပပငခၾငႎႀင ႎငငတကာ အဖၾႛအစညးမားတၾင ပၝဝငလပ ေဆာငပငခၾင စေသာအခၾင အေရးမားက အာမခရနအတၾက စာခပအဖၾႛဝင ႎငငမားသည သငေလာေသာ အေရးယေဆာင႟ၾကမႁမားက ပလပေပးရမည၊၊ 

ရႀငးလငးခက (အမးသမးမားႎႀင အပညပညဆငရာ ကယစားပမႁ၊ ပၝဝငလႁပရႀားမႁ) 

ဤအပဒတၾင အမးသမးမားအေနဖင အမးသားမားႎႀငတနးတ အစးရအဖၾႛရာထးမား၊ ႎငငတကာအဆငအတနးမား၊ ႎငငတကာ အဖၾႛအသးသးတႛတၾင ပၝဝငလာေစရနအတၾက စာခပအဖၾႛဝင ႎငငမားက အေရးယေဆာင႟ၾကရန ႌၿနးဆထားသည၊၊ 

အပဒ (၉) 

(၁) ႎငငသားအဖစ ေလ႖ာကထားရာတၾင လညးေကာငး၊ ႎငငသားအဖစက ေပာငးလရာတၾင လညးေကာငး၊ ႎငငသားအဖစ ဆကလကခယရာတၾငလညးေကာငး၊ အမးသမးမားသည အမးသားႎႀင တနးတအခၾငအေရးရႀသည ဆသညအခကက စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက

အသအမႀတ�ပလကခရမည၊၊ အထးသဖင ႎငငခားသားတေယာကက လကထပထမးမားလက၍ ဖစေစ၊ ေပၝငးသငးေနထငစဥ ကာလအတၾငး ခငပၾနးဖစသက ႎငငသားအဖစက ေပာငးလလက၍ဖစေစ ဇနးဖစသ၏ ႎငငသားဖစမ အလအေလာက ေပာငးလသၾားခငး၊ ႎငငမဖစသၾားခငး၊ ခငပၾနးဖစသ၏ ႎငငသားအဖစသႛလကလေပာငးလရန အတငးအကပ ေစခငးေနခငးမး အလဥးမရႀေစရန အာမခရမည။ 

(၂ ) ရငေသၾးငယမား၏ ႎငငသားဖစမႁႎႀင ပတသက၍အမးသမးမားသည အမးသားမားႎႀငတနးတဖစသညဆသညအခကက စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက လကခယကညရမည၊၊ 

ရႀငးလငးခက (အမးသမးမားႎႀင ႎငငသားဖစမႁ) 

ဤအပဒတၾင အမးသမးမားသည အမးသားမားႎႀငတနးတ ႎငငသားဖစပငခၾင၊ ေပာငးလပငခၾင၊ ေလ႖ာကထားပငခၾငရႀသညဟ ဆထားသည၊၊ ရငေသၾးငယ၏ ႎငငသားဖစမႁႎႀင ပတသက၍လညး အမးသမးမားသည ခငပၾနးသည အမးသားမားႎႀင တနးတအခၾငအေရးရႀသညက ေဖာပထားသည၊၊ ၁၉၅၇ ခႎႀစတၾင ပဌာနးခေသာ လကထပ ထမးမားပးေသာ အမးသမးမား၏ ႎငငသားဖစမႁဆငရာ သေဘာတစာခပပၝ အခကမားက ဤအပဒတၾင ထပမႌၿနးဆထားခငးဖစသည။ 

အပငး ( ၃ )

အပဒ ( ၁ဝ ) 

စာခပ အဖၾႛဝငႎငငမားသည ပညာေရးနယပယတၾင အမးသမးမားအေနဖင အမးသားမားႎႀင တနးတအခၾငအေရး ရရႀေစေရးအတၾက အာမခႎငရန အမးသမး မားအား ဖႎႀပခၾခားမႁမားအားလး ပေပာကေစေရးအတၾက သငေလာေသာ အေရးယ ေဆာင႟ၾက ခငးမား ပလပရမည၊၊ အထးသဖင အမးသမးမားႎႀင အမးသား တနးတညမ႖မႁအေပ အေခခ၍ (ေအာကေဖာပပၝ အခၾငအေရးမားက) အာမခခက ေပးရမည၊၊ 

(က) ပညာေရးနယပယတၾင အသကေမၾးေကာငးဆငရာ အတတပညာမား၊ အသကေမၾးဝမးေကာငးဆငရာ လမးႌၾနခကမားအတၾက ေသာလညးေကာငး၊ ပညာသငကားပငခၾငအတၾက ေသာလညးေကာငး၊ ဒပလမာရရႀေရးအတၾက ေသာလညးေကာငး သတမႀတပဌာနးထားေသာ စခနစႌၾနးမားသည႓မႛပႎႀငေကးလက မားတၾငတတနးညထဖစေစရမည၊၊ ထေဖာ ပပၝတနးတညမ႖မႁ သည ေကာငးပညာမသငယမအခန ပညာေရး၊ အေထၾေထၾပညာေရး၊ စကမႁလကမႁအတတပညာ၊ အသကေမၾးဝမးေကာငးပညာ၊ အဆင မငစကမႁလကမႁ အတတပညာ၊ အခားေသာ အဆငမငဆငရာ အသကေမၾးဝမးေကာငးဆငရာ သငတနးအမးအစားမား အားလးတၾငအကးဝငရမည၊၊ 

(ခ) တညေသာ သငရးႌၾနးတမးမား၊ တညေသာ စာေမးပၾစစေဆးမႁမား၊ တည ေသာပညာသငကားမႁႎႀင ေကာငးပရဝဏမားတၾင က႗မးကငေသာ ပညာသငကားေရး 

ဆငရာဝနထမးမားရရႀပငခၾင၊ တညေသာအရညအေသၾးရႀသည သငကားမႁ အေထာကအက ပပစၤညးမား ရရႀပငခၾင ရႀေရးတႛက အာမခခကပရမည၊၊ 

(ဂ) ပညာသငကားမႁ အဆငတငးႎႀင အမးအစားအတငးတၾင အမးသားမားႎႀင အမးသမးမား၏ အခနးကၸကပေသကားခပ သတမႀတထားသည ထငမငယဆခကမားအားလး ပေပာကသၾားေစႎငရန အတၾက အမးသမးႎႀင အမးသားမား ပးတၾပညာသငကားေရး နညးစနစႎႀင ထသႛအမငမား ပေပာကေစရန အေထာကအကပသည အခားေသာ ပညာေရးပစမားက အားေပး အားေမာကေပးခငး အထးသဖငသငရးႌၾနးတမးမား၊ ပဌာနးစာေစာငစာအပ မား၊ သငကားေရးအစ အစဥမား၊ သငကားမႁနညးစနစမား ပဌာနးခငးမားအားလးက ပနလညစစစပငဆငခငးမား(ပလပရနအာမခခကေပးရမည၊၊) 

(ဃ) ပညာထးခ႗နမႁ ေထာကပေကးမားႎႀင ပညာသငေထာကပေကးမားက တညစၾာရရႀခစားပငခၾငရႀေစရန ( အာမခခကေပးရမည၊၊ ) 

(င) သက႒ကးပညာေရး အစအစဥမား၊ စာတတေမာကေရး အစအစဥမားတၾင တညစၾာပၝဝငႎငရနအတၾက အမးသမးႎႀင အမးသားမားအား တနးတအခၾငအေရးမား ေပးရမည၊၊ အထးသဖင အမးသမးႎႀင အမးသားမားအကား ပညာေရးဆငရာ ကၾာဟခကမားက ဖစႎငသေ႟ၾႛ ေစာလငစၾာ ေလာပၝးႎငေရးအတၾက လပေဆာငေနေသာ ပညာေရးအစအစဥမးတၾင ပၝဝငႎငခၾငရႀေစရနအတၾက တညေသာ အခၾငအေရးမား ရရႀေစရန (အာမခခကေပးရမည၊၊) 

(စ) ပညာသငကားမႁ ဆးခနးမတငမ အမးသမးမား ေကာငးထၾကႎႁနး ေလာကေရးႎႀင ပညာေရးဆးခနးမတငမ ေကာငးထၾကသၾားေသာ မနးကေလးငယမားႎႀင အမးသမးမားအတၾက စစညးေသာ အစအစဥမားလပေဆာငေပးရန (အာမခခကေပးရမည၊၊) 

(ဆ) မသားစစမကနးအတၾက သတငးအခကအလကမားႎႀင အ႒ကဥာဏမား ရရႀပငခၾငမားအပၝအဝင မသားစဝငမား၏ ကနးမာေရးႎႀင ကယစတႎႀစဖာ ခမးသာေရးတႛအာမခေသာ တကသည ပညာေရးဆငရာ သတငးအခကအလကမား ရရႀပငခၾငတႛက(အာမခခကေပးရမည၊၊) 

ရႀငးလငးခက (အမးသမးမားနႀငပညာေရး)

ဤအပဒတၾင အမးသမးမားအား ပညာေရးတၾင ခၾခားမႁမရႀေစရနအတၾက စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက အေရးယေဆာင႟ၾကေပးရန ေဖာပထားသည၊၊ အမးသမးမားအား အမးသားမားႎႀင တနးတညမႀေသာ ပဌာနးခကစာအပမား၊ သငရးႌၾနးတမးမား၊ ေကာငးဝငခၾင သတမႀတခကမားထားရႀရနအပင အမးသမးမား ေကာငးမႀ ႎႁတထၾကေသာႎႁနး ေလာကေစေရးအတၾကလပေဆာငရန ဆထားသည၊၊ ထမ႖မက မသားစ ကနးမာေရး၊ ဖလေရးတႛအပင မသားစရငေသၾးယေရး စမကနးတႛအတၾက လအပေသာသတငးမား၊ အသပညာမားက ပညာေပး ဖနႛ ဖႃး လပေဆာငရန ေဖာပထားသည၊၊ 

အပဒ (၁၁) 

(၁ ) စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားသည လပငနးခၾင နယပယမားတၾင အမးသမးမားႎႀင အမးသားမား တနးတညမႁမႁရႀသညက အာမခရနႎႀင အမးသမးမားအေပ ခၾခားဖႎႀပမႁ မားပေပာကေစရနအတၾက သငေလာေသာ အေရးယေဆာင႟ၾကမႁမား လပေဆာငရမည။အထးသဖင အမးသမးမားႎႀငအမးသားမား တနးတညမ႖မႁ ဟေသာအခကအေပအေခခ၍ (ေအာကပၝ အခၾငအေရးမားက) အာမခခက ေပးရမည။ 

(က ) လသားတငး၏ ငငးပယ၍မရႎငေသာ အခၾငအေရးဖစေသာ အလပလပ ပငခၾငရရႀေစေရးက (အာမခခကေပးရမည၊၊) 

(ခ ) အလပလပကငမႁေ႟ၾးခယရာတၾင လအပေသာ စခနစႌၿနးမား တညစၾာရရႀမႁ အပၝအဝငအလပလပပငခၾင အခၾငအေရးမားက တညစၾာရရႀေရးက (အာမခခကေပးရမည၊၊) 

(ဂ ) အသကေမၾးဝမးေကာငးအလပႎႀင လပငနးခၾငက လၾတလပစၾာ ေ႟ၾးခယပငခၾင၊ ရာထး 

တးပငခၾင၊ လပငနးခၾငလ�ခမႁ၊ လပငနးအကးအမတမား၊ လပငနးခၾင အေခအေနမား 

အားလးက ခစားရရႀပငခၾင၊ သကေမၾးဝမးေကာငးသငတနးမားႎႀင မၾနးမသငတနးမား 

တကေရာကခၾင၊ အလပ သငဘဝတၾငလညး အဆငမင အသကေမၾးဝမးေကာငး သငတနး မားႎႀင အခၝအားေလာစၾာ ကငးပပလပေသာ သငတနးမား တကေရာက 

ပငခၾငက (အာမခခကေပးရမည၊၊) 

(ဃ) အကးအမတအပၝအဝင တညေသာ လပအားခရရႀပငခၾင၊ တညေသာအလပအတၾကတ ညေသာအခၾငအေရးႎႀင ဆကဆမႁခစားပငခၾင၊ လပ ငနးအရညအေသၾး တနဖးသတမႀတရာတၾငလညး တညေသာ သတမႀတဆကဆမႁရရႀပငခၾငက (အာမခခကေပးရမည၊၊) 

(င) လမႁဖလေရးက (အာမခခကေပးမည၊၊) အထးသဖင အ႓ငမးစားယသညအခၝတၾင ဖစေစ၊ အလပလကမ ဖစေနခနတၾငဖစေစ၊ နာမကနး ဖစေနခနတၾငဖစေစ၊ မစၾမးမသနဖစေနခနတၾငဖစေစ၊ အသက အ႟ၾယ႒ကးမငလာခနတၾငဖစေစ၊ လပငနးခၾငဝငရနမစၾမးေဆာငႎငသည အခနတၾငဖစေစ လမႁဖလေရးမားခစားပငခၾငႎႀင လစာႎႀငခၾငခစားပငခၾငက (အာမခခကေပးရမည၊၊ ) 

(စ) ကနးမာေရးကာကၾယေစာငေရႀာကမႁႎႀင လပငနးခၾငတၾင ေဘးအႎၨရာယကငးမႁ အခၾငအေရး ခစားပငခၾင၊ အထးသဖင ရငေသၾးကယ ဝနေဆာင သညအခၝ ကာကၾယ 

ေစာငေရႀာကမႁ ရရႀပငခၾငက (အာမခခကေပးရမည၊၊ ) 

(၂) ထမးမားလကထပ ခငးေကာင ဖစေစ၊ မခငဘဝသႛ ေရာကေသာေကာငဖစေစ 

အမးသမးမားအေပ ခၾခားဖႎႀပမႁမားက တားဆးရနအတၾက စာခပအဖၾႛဝငမားသည 

အမးသမးမား၏ ထေရာကစၾာ အလပလပပငခၾငက အာမခႎငရန ေအာကပၝ အေရးယေဆာင႟ၾကခကမား လပေဆာငရမည၊၊ 

(က) ကယဝနေဆာငခငးေကာငလညးေကာငး၊ မးဖၾားေသာေကာငလညးေကာငး အလပမႀခၾငယသဖင အလပထတ ပစခငးႎႀင အမေထာငေရးအေခအေနေကာင အလပမႀထတပစခငးစသည အမးသမးမားအေပ ခၾခားဖႎႀပမႁမားက ပတပငအပစေပးအေရးယေဆာင႟ၾကရမည၊၊ 

(ခ) မးဖၾားခၾငယေသာအခၝ လစာရရႀခစားခၾင သႛမဟတ ႎႁငးယႀဥသာေသာ လမႁဖလေရးအကးခ စားခၾင၊ မမ၏ မလအလပက လကလၾတဆးရႁးသၾားခငးမရႀဘ လပသကဆကလကခစားပငခၾင၊ လမႁေရး ခစားခၾငမားရရႀပငခၾငတႛက အာမခခကေပးရမည၊၊ 

(ဂ) မဘမားအား၄ငးတႛ၏ မသားစတာဝနဝတၨရားမားႎႀင ၄ငးတႛ၏ လပငနးခၾငတာဝနမား၊ အခားပငပလပငနးမားက ေပၝငးစပေပးႎငေစေရးအတၾက အေထာကအက ဖစေစမညလအပေသာ လမႁဝနေဆာငမႁလပငနးမား ေထာကပ ကညေပးခငးက အားေပးအားေမာကပရမည၊၊ အထးသဖင ရငေသၾးငယမားဘဝ တးတကမငမားေစေရးအတၾက ကေလးပစေစာငေရႀာကေရး လပငနးမားက ထေထာငေဆာင႟ၾကေပးရမည၊၊ 

(ဃ) အႎၨရာယရႀသညဟ သတမႀတထားေသာ လပငနးအမးအစားမားတၾင လပကင 

ေနေသာ ကယဝနေဆာငအမးသမးမားအား အထးကာကၾယေစာငေရႀာကမႁမား ေထာကပေပးရမည၊၊ 

(၃) ယခအပဒတၾင ပၝဝငေသာအခကမားက လၿမးခေသာအမးသမး အလပသမားမားအား ကာကၾယေစာငေရႀာကေရး ဥပေဒႎႀင စပလဥးသည ကစၤရပမားက သပၯနညးကႎႀင နညးပညာရပဆငရာ ဗဟသတမားအရ ပနလညဆနးစစခငး၊ လအပသလ ပငဆင မၾနးမခငး၊ ရပသမးခငး၊ ဖညစၾကခငးမား အခနမႀနပလပရမည၊၊ 

ရႀငးလငးခက ( အမးသမးမားႎႀင လပငနးခၾင )

ဤအပဒတၾင အမးသမးမားအား လပငနးခၾင၌ ခၾခားဖႎႀပမႁမား ပေပာကေစေရးအတၾက စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက အေရးယေဆာင႟ၾကရန ေဖာပထားသည။ အမးသမးမားသည

အမးသားမားႎႀငတနးတ လပငနးခၾင အခၾငအေရးမား၊ တကလမးမား၊ ေ႟ၾးခယပငခၾငမားႎႀင အကးအမတမားက ညတညမ႖ ခစားခၾငရႀသညဟေသာအခကက ေဖာပထားသည၊၊ ထႛအပင လကထပထမးမားခငးေကာငဖစေစ၊ ကယဝနေဆာင ခငးေကာငဖစေစ၊ အမးသမး မားအေပ ခၾခားဖႎႀပမႁမား မပလပႎငရနအတၾက စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက ကာကၾယ ေပးရမညဖစေကာငး ဤအပဒတၾင ေဖာပထားသည၊၊ အမးသမးမားသည ကယဝနေဆာငခၾင၊ မးဖၾားခၾငရႀပး ထအခကမားေကာင အလပမႀထတပယပစခငး မခရေအာင တာဝနယေဆာင႟ၾကေပးရမညဟ ဆသည၊၊ 

အပဒ (၁၂ ) 

စာခပအဖ ၾႛဝငႎငငမားသည အမးသမးမားႎႀင အမးသားမား တနးတညမ႖မႁရႀသည 

အခကအေပ အေခခ၍ ကနးမာေရးနယပယတၾင အမးသမးမားအားခၾခား ဖႎႀပမႁမားပေပာက ေစေရးအတၾက သငေလာေသာ အေရးယေဆာင႟ၾကခကမား လပေဆာငရမည။ မသားစ စမကနးမားႎႀင ပတသကေသာ ကစၤရပမားအပၝအဝင ကနးမာေရးကသရာတၾင တနးတအခၾငအလမးရရႀေရးအတၾက အာမခခကမား ေပးရမည၊၊ 

ဤအပဒ၏ ပထမပဒတၾင ထညသၾငးပဌာနးထားခငးမရႀေသာလညး ကယဝနေဆာငခန၊ မးဖၾားခနတႛတၾင အမးသမးမားအတၾက သငတငေလာကပတေသာ ကနးမာေရးေစာငေရႀာကမႁမား ေထာကပေပးခငး၊ လအပပၝက အခမေစာငေရႀာကမႁမား ေထာကပေပးခငး၊ ကယဝနေဆာငခနႎႀင ႎႛတကေက႗းသညအခနမားတၾင လေလာကေသာအဟာရ တကေက႗းမႁမား ေဆာင႟ၾကေပးခငးတႛက အာမခခကေပးရမည၊၊ 

ရႀငးလငးခက (အမးသမးမားႎႀင ကနးမာေရးေစာငေရႀာကမႁမားတၾင တနးတညမႀခစားပငခၾင) 

ဤအပဒတၾင အမးသမးမားအား အမးသားမားႎႀငတနးတ ကနးမာေရးေစာင ေရႀာကမႁရရႀေစရန အဖၾႛဝငႎငငမားက အေရးယေဆာင႟ၾကရမညဟ ေဖာပထားသည၊၊ အမးသမးမား၏ ကနးမာေရးေစာငေရႀာကမႁ ခယပငခၾငအား အဟနႛအတားဖစေစေသာ ဥပေဒႎႀင လမႁအတားအဆး မႀနသမ႖ဖယရႀားရန စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက လပေဆာငေပးရမညဟ ဆသည၊၊ 

ထႛအပင အမးသမးမား ကယဝနေဆာငေနခန၊ မးဖၾားခနႎႀင မးဖၾားခနမားတၾင လအပေသာ 

ကနးမာေရး ေစာငေရႀာကမႁမားက လလေလာကေလာက ေထာကပေပးရမညဟ ေဖာပထားသည၊၊ 

အပဒ (၁၃) 

စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားတၾင စးပၾားေရးႎႀငလမႁေရးနယပယမားတၾင အမးသမးမားအား 

ခၾခားဖႎႀပမႁမား ပေပာကရန သငေလာေသာ အေရးယေဆာင႟ၾကခငးမား လပေဆာငရမည၊၊ အမးသမးမားႎႀင အမးသားမား တနးတညမႀမႁရႀသည အခကအေပအေခခ၍တညေသာ အခၾငအေရးမား အထးသဖင (က) မသားစအကးစးပၾားရရႀပငခၾင၊ (ခ) ဘဏမႀေငၾေခးယပငခၾငႎႀင မမကယပငပစၤညးက ေပၝငႎႀပငခၾင၊ အာမခထားပငခၾငႎႀင အခားေသာ ေငၾေခးစနစမားတၾင တနးတအခၾငအေရးရရႀပငခၾင ၊ (ဂ) အနားယအပနးေဖပငခၾငႎႀင အားကစားႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ ကၸမားတၾင ပၝဝငပငခၾငတႛ ခစားႎငရန အာမခခကေပးရမည၊၊ 

ရႀငးလငးခက (အမးသမးမားႎႀင လမႁေရး၊ စးပၾားေရး အကးခစားခၾင) 

ဤအပဒတၾင အမးသမးမားအား စးပၾားေရးနယပယတၾင ခၾခားဖႎႀပမႁမား ပေပာကေစေရးႎႀငအမးသားမားႎႀငတနးတ အပနးေဖ အနားယပငခၾငႎႀင ယဥေကးမႁဘဝတၾင ပၝဝငခၾငရရႀေရးအတၾက စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက လပေဆာငရနေဖာပထားသည၊၊ အစးရတၾငသာမက ပဂၢလကဆငရာလပငနးမား၊ ဘၸာေရးလပငနးမားတၾငပၝ အမးသမးမားအေပ ခၾခားဖႎႀပမႁမားမရႀေစရန အေရးယ ေဆာင႟ၾကရမညဖစေကာငး ဆထားသည၊၊ ေငၾေခးယခၾင၊ အတးခစားခၾင စသညတႛတၾင အမးသမးမားသည အမးသားမားႎႀငတနးတအခၾင အေရးမားရႀသညဟ ဤအပဒတၾင ေဖာပထားသည၊၊ 

အပဒ (၁၄) 

(၁) ေကးလကေဒသေန အမးသမးမား ရငဆငကေတၾႛေနရေသာ ပနာမား၊ စးပၾားေရးအတၾက ေငၾေကးေထာကပကညမႁမား မရရႀဘ စးပၾားေရးလပကငေနရေသာ အမးသမးမား အပၝအဝင မသားစ၏ စးပၾားေရး ေပလညေရးအတၾက အဓကအခနးကၸမႀ ပၝဝငရငဆငေဖရႀငးေနရေသာ ေကးလကအမးသမးမား၏ အဖစအပကဘဝမားက စာခပအဖၾႛဝငႎငငအေနႎႀင ထညသၾငးစဥးစားရမည၊၊ ထႛအပငယခလကရႀစာခပတၾင ပၝဝငေနေသာ အခကအလကမားသည ေကးလကရႀ အမးသမးမားအထ လၿမးခမႁရႀေစရနအတၾက သငေလာေသာ အေရးယ ေဆာင႟ၾကခကမား လပေဆာငေပးရမည။ 

(၂ ) အမးသမးမားႎႀငအမးသားမား တနးတညမႁအေပ အေခခ၍ အမးသမးအား ခၾခားဖႎႀပမႁမားပေပာကေစရန ေကးလကေဒသမႀ အမးသမးမားသည ေကးလကေဒသဖၾႛ႓ဖးတးတကေရး လပငနးမားတၾင ပၝဝငလပေဆာငခၾင၊ အကးအမတမားအား အတတကၾခစားပင ခၾငရရႀေစရန စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက အာမခ ခကေပးရမည၊၊ အထးသဖင

ေကးလကေဒသရႀ အမးသမးမားသည ေအာကပၝအခၾငအေရးမား ရရႀရန သငေလာေသာ အေရးယေဆာင႟ၾကခကမား လပေဆာငေပးရမည၊၊ 

(က)ေကးလကေဒသ ဖၾႛ႓ဖးေရးအစအစဥမားက ေစစပေသခာစၾာ အေသးစတ စစဥရာတၾငလညးေကာငး၊ အေကာငအထည ေဖာေဆာငရာတၾငလညးေကာငး ကၸတငးတၾငပၝဝငလပေဆာငခၾင၊ 

(ခ)မသားစ စမကနးမားအတၾက လအပေသာ သတငးအခကအလကမား ရရႀႎငခၾင၊ 

ေဆၾးေႎၾးတငပငခၾငႎႀင ေစာငေရႀာကမႁမား ခစားပငခၾငမား အပၝအဝငလေလာကေသာ 

ခစားခၾင ရႀေရးအတၾက ကယထကယထ၊ ကယဝနကယထမးအသငးမားႎႀင သမဝၝယ 

အဖၾႛမား ထေထာငပငခၾင၊ 

(ဂ) လႛအဖၾႛအစညးမား၏ လပငနးေဆာငတာမားအားလးတၾင ပၝဝငလပေဆာငပငခၾင၊ 

(ဃ) စကပးေရးဆငရာ ေငၾေကးေခးယပငခၾင၊ ေရာငးဝယေရးေစးကၾက အေထာကအက ပပစၤညးမား၊ သငေလာေသာ နညးပညာမားရရႀခၾင၊ ေမယာဝၝဒ ပပငေပာငးလေရးႎႀင ေမယာခၾေဝစမကနးမားတၾင တညေသာ ပငဆငခၾငရရႀပငခၾင၊ 

(င) လေလာကေသာ ေနထငမႁအေခအေနဖစေသာ အးအမ၊ ကနးမာေရး ေစာငေရႀာကမႁ၊လ႖ပစစမး၊ ေရ၊ လမးပမးဆကသၾယေရး ရရႀခစားပငခၾင၊ 

ရႀငးလငးခက (ေကးလကေဒသရႀ အမးသမးမား) 

ဤအပဒတၾင ေကးလကေဒသရႀအမးသမးမား အေပခၾ ခားဖႎႀပမႁမား ပေပာကေစရန၊ စာခပပၝအမးသမးမား၏ အခၾငအေရးမား၊ ခစားခၾငမားက ေကးလကအမးသမးမားပၝ ခစားႎငရနအတၾက စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားအေနဖင အေရးယေဆာင႟ၾကရန ေဖာပထားသည၊၊ ေကးလကေဒသရႀ အမးသမးမားကယတင ၄ငးတႛ၏ လအပခကမားက ဖညဆညးေပးမည တးတကဖၾႛ႓ဖးေရးလပငနးမား၊ အစအစဥမားတၾင ပၝဝငေစရန လပေဆာငေပးရမညဟ ေဖာပထားသည၊၊ ေကးလကေဒသ ဖစေသာေကာင ေနာကမကနခေစဘ စးပၾားေရးအခၾငအေရး၊ စာတတေမာကမႁ၊ ေစးကၾကအေထာကအက ပစၤညးမား ခစားပငခၾင၊ စားဝတေနေရးအတၾက ေထာကပကညမႁမား အားလးက ရယခစားပငခၾငမားရႀေအာင စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက တာဝနယ လပေဆာငေပးရမည ဟဆထားသည၊၊ 

အပငး (၄)

အပဒ (၁၅) 

(၁) အမးသမးႎႀငအမးသားမား တရားဥပေဒေရႀႛေမႀာကတၾင တနးတဖစသညက စာခပ အဖၾႛဝငႎငငတငးက သေဘာတလကမႀတေရး ထးရမည၊၊ 

(၂) ႎငငသားအခၾငအေရးဆငရာ ကစၤရပ မားတၾင အမးသားအတၾက တရားဥပေဒ 

ေကာငးအရ ပညစခငလသညဟ၍ သတမႀတထားခကမားသည အမးသမးမား ကငသးသညအခၝတၾငလညး တေပးညထဖစရန စာခပအဖၾႛဝငႎငငတငးက သေဘာတရမည၊၊ စာခပခပဆရာတၾငလညးေကာငး၊ ပငဆငမႁပစၤညးမားက စမခနႛခၾသညအခၝတၾငလညးေကာငး၊ အမးသမးမားက တနးတအခၾငအေရးေပး၍ တရားရး၊ ခရးတႛ၏လပထးလပနညး အဆငအဆငတငးတၾင တနးတညမ႖မႁရႀရမည။ 

(၃) အမးသမးမား၏ ဥပေဒေကာငးအရ စၾမးေဆာငႎငမႁအေပက တကရက ကနႛသတခပခယထားေသာ ပဋညာဥစာခပမားႎႀင ပဂၢလက တရားဝငစာခပ စာတမးမားအားလး၏ ဥပေဒကသႛ အကးသက ေရာကမႁတငးသည ဥပေဒအရ အကးမဝငပကပယသညဟ ယဆရမညဖစသညဆေသာ အခကက စာခပအဖၾႛဝငႎငငတငးက သေဘာတရသည၊၊ 

(၄) သၾားလာခၾင၊ ေနထငစရာေနအမ ဥပစာမားက လၾတလပစၾာေ႟ၾးခယခၾငတႛႎႀင ပတသကေသာ ဥပေဒတၾင အမးသမးမားႎႀင အမးသားမား တနးတအခၾငအေရး ရႀေကာငး စာခပအဖၾႛဝငႎငငတငးက သေဘာတလကမႀတေရးထးရမည၊၊ 

ရႀငးလငးခက (အမးသမးမားႎႀင ဥပေဒေရႀႛေမႀာကတၾငတနးတညမႀမႁ) 

ဤအပဒတၾင အမးသမးမားအေနဖင အမးသားမားနညးတ တရားဥပေဒ ေရႀႛေမႀာကတၾင တနးတညမ႖မႁရႀေစရနအတၾက စာခပအဖၾႛဝငႎငငအဖၾႛဝငမားက အေရးယေဆာင႟ၾကရန ေဖာပထားပၝသည၊၊ 

အပဒ (၁၆ ) 

(၁) ထမးမားလကထပခငးႎႀငလညးေကာငး၊ မသားစဆကဆေရးႎႀင ေသာလညးေကာငး ဆကစပေနေသာ ကစၤမားအားလးတၾင အမးသမးမားအေပ ခၾခားဖႎႀပမႁမား အားလးပေပာကႎငရနအတၾက စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားအေနႎႀင သငေလာေသာ အေရးယမႁမား

လပေဆာငရမည၊၊ အထးသဖင အမးသမးမားႎႀင အမးသားမား တနးတညမ႖မႁအေပအေခခ၍ ေအာကပၝအခၾငအေရးမားက တနးတရရႀခစားခၾငရႀရန စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက အာမခေပးရမည၊၊ 

(က) ထမးမားလကထပရာတၾင တညေသာအခၾငအေရးရႀရမည၊၊ 

(ခ) အမေထာငဖကက လၾတလပစၾာေ႟ၾးခယပငခၾငႎႀင လၾတလပေသာ မမသေဘာဆႎၬႎႀငညမႀသာ ထမးမားလကထပခၾငစသညတႛတၾင ညမ႖ေသာ အခၾငအေရးမားရႀရမည၊၊ 

(ဂ) ထမးမားလကထပပး ေပၝငးသငးခနတၾငလညးေကာငး၊ ကၾာရႀငးပတစခနတၾင လညးေကာငး၊ တညေသာ အခၾငအေရးႎႀင တာဝနရႀရမည၊၊ 

(ဃ) အမေထာငေရးအေခအေန မညသႛပင ရႀေစကာမ �ငးတႛ၏ ကေလးမားႎႀင ဆကစပေသာ ကစၤမားတၾင မဘမားသည တညေသာအခၾငအေရးႎႀင တာဝနမားရႀကရမညဖစ ပး ကစၤရပတငးတၾင ကေလးသငယမား၏ အကးစးပၾားသည ပထမဥးစားေပးဖစရမည၊၊ 

(င) ကေလးအေရအတၾကက ဆးဖတရာတၾငလညးေကာငး၊ ကေလးတဥး ႎႀငတဥးအကားအခနခားသညကာလက ဆးဖတရာတၾငလညးေကာငး၊ လၾတလပမႁႎႀင တာဝနရႀမႁတႛတၾင တညစၾာရႀပး သတငးရယပငခၾင၊ ပညာေရးႎႀငေဖာပပၝအခၾင အေရးတႛက ကငသးႎငသည နညးလမးမားတၾငလညး တညေသာ အခၾငအေရးရႀရမည၊၊ 

(စ) အပထနးမႁ၊ ထမးေကာငးမႁ၊ ယကညအပႎႀရမႁႎႀင ကေလးေမၾးစားခငး ကစၤမားတၾငလညးေကာငး၊ ႎငငေတာရႀဥပေဒမားထတၾင ထကစၤမားႎႀင ပတသကသည ဥပေဒမားတၾင လညးေကာငး၊ အမးသမးမားသည တနးတအခၾငအေရးႎႀင တနးတတာဝနမားရႀပး ကေလးသငယမား၏ အကးစးပၾားသည ပထမဥးစားေပးဖစရမည၊၊ 

(ဆ) မသားစအမည ေ႟ၾးခယရာတၾငလညးေကာငး၊ အသကေမၾးဝမးေကာငးႎႀင အလပအကင ေ႟ၾးခယရာတၾငလညးေကာငး၊ ခငပၾနးဖစသႎႀင ဇနးဖစသ ႎႀစဥးစလးတၾင ပဂၢလက အခၾငအေရး တနးတရႀရမည၊၊ 

(ဇ) အဖးတနေသာ ပစၤညးဥစၤာကဖစေစ၊ အဖးမတနေသာ ပစၤညးဥစၤာက ဖစေစ ပငဆငရာတၾင လညးေကာငး၊ ရယရာတၾင လညးေကာငး၊ စမခနႛခၾရာတၾင လညးေကာငး၊ အပခပရာတၾင လညးေကာငး၊ ခစားရာတၾင လညးေကာငး၊ ထခၾေရာငးခရာတၾင လညးေကာငး ခငပၾနးဖစသႎႀင ဇနးဖစသႎႀစဥးစလးတၾင တညေသာ အခၾငအေရးရႀသည။ 

(၂) အ႟ၾယမေရာကေသးေသာ ကေလးငယတစဥး၏ ေစစပေကာငးလမးမႁႎႀင ထမးမားလကထပမႁသည ဥပေဒေကာငးအရ အကးသကေရာကမႁ မရႀေစရ၊၊ ထမးမားလကထပႎငေသာ

အငယဆးအသကအ႟ၾယက အတအကသတမႀတခငး၊ ထမးမားလကထပမႁမားက တရားဝငမႀတပတငခငးတႛအား မဖစမေန လပေဆာငေစရန အတၾက ဥပေဒပဌာနးခငးအပၝအဝင လအပေသာ အေရးယေဆာင႟ၾကမႁမားက စာခပအဖၾႛဝင ႎငငကေဆာင႟ၾကရမည၊၊ 

ရႀငးလငးခက (လကထပထမးမားမႁႎႀင အမေထာငေရး ဥပေဒမားတၾင တနးတညမ႖မႁ) 

ဤအပဒတၾင အမးသမးမား ထမးမားလကထပခငး၊ ထမးမားလကထပ ခငးဆငရာ ဥပေဒမားႎႀင ရငေသၾးယခၾငတႛက ေဖာပထားသည၊၊ 

အမေထာငဖကက လၾတလပစၾာ ေ႟ၾးခယခၾင၊ အမေထာငစအတၾငးအတၾငး ညမ႖ေသာ အခၾငအေရးႎႀင တာဝနရႀခၾင၊ ရငေသၾးအေရအတၾကႎႀင ရငေသၾးတဥးႎႀငတဥးအကား ကာလကၾာခားမႁတႛက ခငပၾနးသညႎႀငတနးတ လၾတလပစၾာေ႟ၾးခယတာဝနယ ဆးဖတပငခၾင၊ မသားစ အမညႎႀငအလပအကငမားအား တနးတေ႟ၾးခယပငခၾငတႛက ေဖာပထားသည၊၊ 

အပငး ( ၅ )

အပဒ (၁၇ ) 

(၁) ဤသေဘာတညခက စာခပက အေကာငအထညေဖာရာတၾင တးတကေအာငမငေအာင အေကာငအထညေဖာေဆာငႎငရန ရည႟ၾယ၍ အမးသမးမားအေပ ဖႎႀပခၾ ခားမႁမား ပေပာကေရးေကာမတ (ေနာငတၾင ေကာမတဟႌၿနးမည၊၊) က စတဓာတမငမား႓ပး အရညအခငးပညဝေသာ က႗မးကင သ (၁၈)ဥးဖင စာခပစတငအသကဝငေသာေနႛတၾင ဖၾႛစညးခသည၊၊ စာခပအဖၾႛဝငႎငင (၃၅)ႎငငက စာခပလကနာကငသးပၝမညဟ အတညပလကမႀတေရးထးပးေသာအခၝ က႗မးကငသ (၂၃)ဥးတႛဖင ဖၾႛစညးခသည၊၊ က႗မးကငသမားက ေ႟ၾးခယရာတၾင ကးေကာငးဆေလာေသာ ပထဝပငးခားမႁအရ လညးေကာငး၊ ခားနားေသာ ယဥေကးမႁႎႀင အဓကကေသာ တရားဥပေဒဆငရာ နညးစနစမားအေပ ကယစားပမႁအရလညေကာငး စဥးစား၍စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက ၄ငးတႛ၏ ႎငငသမားထမႀ ေ႟ၾးခယရ႓ပး က႗မးကငသမားသည ၄ငးတႛ၏ ကယပငစၾမးရညအရ တာဝနထမးေဆာငရသည၊၊ 

(၂) စာခပအဖၾႛဝင နငငမားမႀ အမညစာရငး တငသၾငးလာသမားက လ႖ႛဝႀကမစနစဖငေ႟ၾးခယ႓ပး ေကာမတက ဖၾႛစညးရမည၊၊ စာခပအဖၾႛဝငနငငတငးက မမနငငသားတဥး၏အမညစာရငးက တငသၾငးရမည၊၊ 

(၃) ပထမဥးဆးေ႟ၾးေကာကပၾက ယခသေဘာတစာခပ အသကဝင႓ပးသညေနႛမႀ ေခာကလအကာတၾင ကငးပရမည၊၊ ေ႟ၾးေကာကပၾတင၌ ေ႟ၾးေကကပၾမတငမ သးလအလတၾငစာခပအဖၾႛဝငႎငငမားမႀ

ႎႀစလအတၾငး အမညစာရငးတငသၾငးမႁပရန ကလသမဂၢအေထၾေထၾ အတၾငးေရးမႀႃးခပကစာဖင ေရးသားဖတေခရမည၊၊ အမညစာရငး တငသၾငးခရသတႛ၏ အမညမားက အကၡရာအစဥအလက အမညစာရငးတငသၾငးေသာ ႎငငမားႎႀင ယႀဥတၾေဖာပထားေသာ စာရငးက တငသၾငးရမည၊၊ 

(၄) ေကာမတအဖၾႛဝငမား ေ႟ၾးခယတငေမာကမႁက ကလသမဂၢဌာနခပတၾင ကလသမဂအေထၾေထၾ အတၾငးေရးမႁးခပက ကငးပေပးသည စာခပအဖၾႛဝငနငငမား၏ အစညးအေဝးတၾင ပလပရမည၊၊ အဖၾႛဝငသးပႎႀစပ တကေရာကမႀသာ အထေမာကေသာ ထအစညးအေဝးတၾင ေကာမတသႛ ေ႟ၾးခယတငေမာက ခငး ခရသမားသညအမညစာရငးတငသၾငးခငး ခရသမားထတၾင တကေရာကမေပးနငေသာ စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားမႀ ကယစားလႀယ အမားစ၏ ဆႎၬမဖင ေ႟ၾးခယခရသည သမားဖစရမည၊၊ 

(၅) ေ႟ၾးေကာကခရေသာ ေကာမတအဖၾႛဝငမား၏ သကတမးသည ေလးႎႀစ ဖစသည၊၊သႛေသာ ပထမဥးဆးေ႟ၾးေကာကပၾမႀ ေ႟ၾးခယတငေမာကလကသမားအနက ကးဥး၏သကတမးသည ႎႀစႎႀစပညသညႎႀင ကနဆးရမည၊၊ ပထမေ႟ၾးေကာကပၾ ႓ပးလ႖င႓ပးခငး အဆပၝကးဥး၏အမညစာရငးက ေကာမတဥကဌက မႎႁကေ႟ၾးခယေပးရမည၊၊ 

(၆) ႎငင(၃၅)ႎငငက သေဘာတညခကစာခပက လကနာကငသးပၝမညဟ ဂတကဝတပ႓ပးေသာအခၝ သႛမဟတ လကခ႓ပးေသာအခၝတၾင ေနာကထပေကာမတ အဖၾႛဝငငၝးဥးေ႟ၾးခယတငေမာကခငးက ဤအပဒ၏ အပဒ (၂)(၃)(၄) တၾင ေဖာပထားသညႎႀငအညေဆာင႟ၾကရမည၊၊ ေနာကထပ ေ႟ၾးခယတငေမာက လကသမားအနကမႀ ႎႀစဥး၏အမညစာရငးက ေကာမတဥကဌမႀ မႎႁကေ႟ၾးခယေပးရမည၊၊ 

(၇) ေရႀာငတခင (ရဖနရခၝ) ဖစေပတတေသာ လစလပမႁမားက ဖညစၾကရာတၾင ေကာမတအဖၾႛဝငအဖစ တာဝနထမးေဆာငခငးမႀ ရပဆငး(စ)သၾားသည က႗မးကငသေနထငရာ စာခပအဖၾႛဝငနငငမႀ ေနာကထပ က႗မးကငသတဥးက ၄ငးႎငငသမားထမႀခနႛအပ႓ပး ေကာမတထမႀ အတညပခကရရနေတာငးခရမည၊၊ 

(၈) ေကာမတ၏ တာဝနဝတၨရား အေရး႒ကးေကာငး အသအမႀတပသညအေနႎႀင ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခ၏ ခၾငပခကအရ ေကာမတအဖၾႛဝငမားသည အေထၾေထၾညလာခက သတမႀတေပးထားေသာကာလႎႀင အေခအေနအတငး ကလသမဂၢမႀ လစာခစားရမည၊၊  

(၉) ယခ သေဘာတညခက စာခပေအာကတၾင ဖၾႛစညးထားေသာ ေကာမတမႀ လပငနးမားက ထေရာကစၾာ အေကာငအထညေဖာ ေဆာင႟ၾကႎငရနအတၾက လအပသည ဝနထမးမားႎႀင အေထာက အကပပစၤညးမားက ကလသမဂၢအေထၾေထၾ 

အတၾငးေရးမႀႃးခပက ေထာကပေပးရမည၊၊ 

အပဒ(၁၈) 

(၁) ေကာမတမႀ စဥးစားနငရနအတၾက စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားသည ယခသေဘာတညခကစာခပက

အေထာကအကပေစရနအလႛငႀာ ပဌာနးထားသည ဥပေဒ�ပမႁဆငရာ၊ တရားစရငမႁဆငရာ၊ အပခပမႁဆငရာႎႀင အခားအေရးယ ေဆာင႟ၾကမႁမား တးတကလပေဆာငမႁမား ပၝဝငသည

အစအရငခစာတေစာငက (က) သကဆငရာႎငငမားမႀ စာခပသႛ အတည�ပလကမႀတေရးထး႓ပး တႎႀစတာ ကာလအတၾငး၊ 

(ခ) ယငးေနာကပငးတၾင အနညးဆး ေလးႎႀစလ႖ငတကမႎႀင ေကာမတမႀ လအပသလအခၝအားေလာစၾာ ထပမေတာငးဆသညအကမတငး ကလသမဂၢ အေထၾေထၾအတၾငးေရးမႀႃးခပထသႛ တငသၾငးရနတာဝနရႀသည၊၊ 

(ဂ) အစရငခစာမားတၾင ယခသေဘာတညခကစာခပပၝ ဝနေဆာငမႁမား အတငးအတာက ပညမေအာငဖညဆညးရာတၾင ကေတၾႛရသည အေကာငးတရားမားႎႀင အခကအခမားက ေဖာပရမည၊၊ 

အပဒ ၁၉ မႀ ၃ဝ အထသည ေကာမတ၏ လပထးလပနညးမားက ေဖာပသတမႀတ ထားသည။ 

 

ေနာကဆကတၾ (၃) ကေလးသငယအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ

ဤသေဘာတစာခပတၾငပၝဝငေသာ ကေလးငယမာ၏ အခၾငအေရးသည ခၾခားမႁမရႀပ ကေလးသငယတငးခစားရမည အခၾငအေရးဖစေကာငး ယခအပဒတၾင

ေဖာပထားသည၊၊

အပဒ(၁) ကေလးငယမား၏ တရားဝငအသက သတမႀတခကမားက (၁၈)ႎႀစသတမႀတထားသည၊၊ သႛရာတၾင အခႛႎငငမားတၾင (၁၈) ႎႀစထကငယေသာ အသကအပငးအခားက ကေလးငယအဖစ သတမႀတခငးကလညး ဤစာခပက ခၾင ပထားသည။

အပဒ (၂) ဤသေဘာတစာခပတၾငပၝဝငေသာ ကေလးငယမာ၏ အခၾငအေရးသည ခၾခားမႁမရႀပ ကေလးသငယတငးခစားရမည အခၾငအေရးဖစေကာငး ယခအပဒတၾင ေဖာ ပထားသည၊၊ ကယခႎၭာမသနစၾမးေသာ ကေလးမားအပၝအဝင မညသညကေလးငယကမႀ ဖႎႀပခၾခားခငးမရႀရန ဆထားသည။ စာခပအဖၾႛဝင ႎငငမားသည ကေလးငယမား၏ အဆငအတနး၊လႁပရႀားမႁ၊ ေဖာပေသာအေတၾးအမင၊ မဘအပထနးသႎႀငမသားစဝငတႛ၏ ယကညခကတႛအေပ အေခခေသာ ကေလးငယမားအေပ ခၾခားဖႎႀပမႁမားႎႀင အပစေပးမႁမားက ကာကၾယေပးရမညဟ ေဖာပထားသည။

အပဒ (၃) ဤအပဒတၾင ကေလးငယမား ေကာငးကးအတၾက အေကာငးဆးလပ ေဆာငမႁမားေဆာင႟ၾကရမညဟ ဖၾငဆထားသည၊၊ ကေလးမား၏ ေကာငးကးသည မဘမားႎႀင ႎငငေတာ၏ ေကာငးကးထကပမ၍ ဥးစားေပး လပေဆာငရမညဖစေကာငး ဆထားသည၊၊

အပဒ(၄) ဤအပဒတၾင စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားအေနႎႀင စာခပတၾင ေဖာႌၾနးထားေသာ အခၾငအေရးမားအား ကေလးငယမားခစားႎငရန အတၾကကးပမး

လပေဆာငသၾားကရမညဖစေကာငး ေဖာပထားသည၊၊ မမႎငငတၾငရႀေသာ ကာယ ဥာဏ စၾမးအားမားက အစၾမးကနအသးခ၍ လပကငေဆာင႟ၾကကရန တကတၾနးထားသည၊၊ ကေလးငယမား၏ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးမားအား ဥးစားေပး၍ ႎငငရႀ ရငးမစမားက အစၾမးကနအသးခ လပေဆာငသၾားကရန ဆထားသည။ ထႛ ပငကေလးသငယမား၏ အခၾငအေရးသည ႎငငတကာအေနဖင ပးေပၝငး ေဆာင႟ၾကရမညအခက ဖစေကာငး ေဖာ ပထားသည၊၊

အပဒ (၅) ဤအပဒတၾင ကေလးငယမား၏ အခၾငအေရးကကေလးမား နားလည သေဘာေပၝကေအာင မဘမားႎႀင အပထနးသမားက လမးႌၾနမႁ ေပးႎငရနအတၾက မဘမားႎႀင အပထနးသတႛ၏ တာဝနယမႁ၊ အခၾငအေရးႎႀင တာဝနတႛက စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားအေနႎႀင ေလးစားရမညဟေဖာပထားသည၊၊

အပဒ (၆) ဤအပဒတၾင ကေလးမား၏ ဘဝ အသကရႀငရပတညခၾငက ေဖာပထား

သည၊၊ စာခပအဖၾႛဝင ႎငငမားသည ကေလးငယမား၏ဘဝ အသကရႀင ရပတညႎငေရးႎႀင ဖၾႛ႓ဖးတးတကေရးတႛအတၾက အာမခေပးရန တာဝနရႀေကာငး၊ ထအေရးမားအတၾက အတတႎငဆး �ကးပမးလပေဆာငရမညဖစေကာငး ဆထားသည၊၊

အပဒ (၇) ဤအပဒ တၾင ကေလးငယမားသည ေမၾးဖၾားလာသညႎႀင တ႓ပငနက ေမၾးစာရငး မႀတပတငပငခၾငရႀ႓ပး အမညမႀညပငခၾငႎႀင ႎငငသားဖစပငခၾငတႛက ခစားခၾငရႀသညဟ ေဖာပထားသည၊၊

အပဒ (၈) ဤအပဒတၾင ကေလးငယမား၏ အမည၊ ႎငငသားဖစမႁႎႀင မသားစ ေတာစပပ စသည ကယေရးအခကအလကမားက ကာကၾယရန စာခပအဖၾႛဝငမားက တာဝနရႀသညဟ ေဖာပထားသည၊၊ အကယ၍ ကေလးငယတဥးသည ၄ငး၏ ကယေရးအခကအလကမား ဆးရႁးသၾားပၝကစာခပအဖၾႛ ဝငႎငင မားအေနႎႀင ထအခကအလကမား ပနရရႀရနအတၾက လအပသလ ကညေပးရမညဟ ဆထားသည၊၊

အပဒ (၉) ဤအပဒတၾင သာမနအားဖင ကေလးငယအား ၄ငးမဘဖင ခၾခၾာေစခငး မပရန ေဖာပထားသည၊၊ သႛေသာ ကေလးငယ၏ အေကာငးဆးအကးဖစေနပၝက မဘမားႎႀင ခၾခၾာခၾငက ခၾငပသည၊၊ ထသႛခၾခၾာမႁက တာဝနရႀသမားက ဥပေဒအရ ဆးဖတရမညဖစ႓ပး ပနလညသးသပမႁမားလညး လပေဆာငရမညဖစေကာငး ဆသည၊၊ အကယ၍ ကေလး၏ အေကာငးဆး အကးက ဆနႛကငမႁမဖစမခငး မဘမားႎႀင သႛမဟတ မဘတဥးဥးႎႀငခၾခၾာထားရေသာ ကေလးသည ၄ငး၏ မဘမားႎႀင တကရကဆကသၾယႎငသညဟ ေဖာပထားသည၊၊

အပဒ (၁ဝ) ဤအပဒတၾင စာခပအဖၾႛဝင ႎငငမားအေနႎႀင ႎငငေတာလ�ခေရးႎႀင ဥပေဒစးမးေရး၊ ပညသႛ ကနးမာေရး၊ စတဓာတေရးရာႎႀင အခၾငအေရးတႛက ကာကၾယရနအတၾက ခၾငမပသငေသာ ကစၤမးမႀလၾ၍ မသားစခငးပနလည ဆေတၾႛႎငရနအတၾက ႎငငအတၾငးသႛ လာေရာကခၾင၊ ႎငငပငပသႛ ထၾကခၾာခၾငပသငသညဟ ေဖာပထားသည၊၊ အထကပၝ အေကာငးေကာငးမားေကာင ကနႛသတခကရႀပၝကလညး ထသႛ ကနႛသတခကသညလညး တရားဥပေဒႎႀငအည ကးေကာငးေလာညမႁရႀရမည ဖစ႓ပးယခစာ ခပတၾငေဖာပထားေသာ အခၾငအေရးမားႎႀင လကေလာညေထၾ ရႀရမညဟ ဆသည၊၊

အပဒ (၁၁) ဤအပဒတၾင စာခပအဖၾ ႛဝငႎငငမားသည ကေလးငယ မားအား ပနေပးဆၾခငးႎႀင ႎငငခားသႛ ပနလမးမရႀ ေခေဆာငခငးက ကာကၾယတားမစရန ေဆာင႟ၾကရမညဖစေကာငး ေဖာပထားသည၊၊

အပဒ (၁၂) ဤအပဒတၾင ကေလးငယမားအား �၄ငးတႛ၏ အေတၾးအမငမားက လၾတလၾတလပလပ ထတေဖာေပာႎငရန၊ အထးသဖင ကေလးငယမားအား အကးသကေရာကေစသည တရားေရးဆငရာႎႀင အပခပေရးပငးဆငရာတႛတၾင လၾတလၾတလပလပ တငပႎငရန ႎငငက အာမခေပးရမညဟဆသည၊၊

အပဒ (၁၃) ဤအပဒတၾင ကေလးငယမား၏ လၾတလပစၾာ ထတေဖာခၾငက အာမခ ခကေပးရန၊ နယေမကနႛသတခကမရႀဘ သတငးမား လၾတလၾတလပလပရႀာေဖၾပငခၾင၊ လကခပငခၾငတႛက အာမခခကေပးရန ေဖာပထားသည။

အပဒ (၁၄) ဤအပဒတၾင ကေလးငယမား၏ လၾတလပစၾာ ေတၾးေခခၾင၊ ယကည

သကဝငခၾငႎႀင ကးကၾယခၾငတႛအတၾက အာမခခကေပးရန ေဖာပထားသည၊၊ မဘမားကလညး ကေလးငယမားအား မႀနကနေသာ လမးႌၾနမႁမား ပပးႎငရနအတၾက ႎငငေတာကလညး မဘမား၏ အခၾငအေရးႎႀင တာဝနမားက ေလးစားသေဘာေပၝကသငေကာငး ဆထားသည၊၊ သႛရာတၾငႎငငေတာ လခေရးႎႀင ဥပေဒစးမးေရး၊ ပညသကနးမာေရး၊ စတဓၝတေရးရာႎႀင အခၾငအေရးတႛက ကာကၾယရနအတၾက လအပပၝက ကနႛသတမႁမား လပေဆာငရမညဟဆသည၊၊

အပဒ (၁၅) ဤအပဒတၾင ကေလးမား၏ လၾတလပစၾာ အဖၾႛအစညးဝငေရာကခၾငႎႀင လၾတလပစၾာ စေဝးခၾငတႛအတၾက ႎငငေတာက အာမခခကေပးရန ေဖာပထားသည၊၊ သႛရာတၾင ဒမကေရစကငသးေသာ ႎငငမားတၾင ႎငငေတာလခေရးႎႀင တရားစးမးေရး၊ ပညသႛကနးမာေရး၊ စတဓၝတေရးရာႎႀင အခၾငအေရးတႛက ကာကၾယရနအတၾက လအပပၝက ကနႛသတမႁမား လပေဆာငရမညဟဆသည၊၊

အပဒ (၁၆) ဤအပဒတၾင ကေလးငယမား၏ ကယပငလၾတလပခၾင၊ မသားစ၊ ေနအမႎႀင စာေပးစာယတႛအား တရားလကလၾတ ဥပေဒမ ဝငေရာကစၾကဖကခငးက တားမစထား႓ပး ကေလးငယ၏ ဂဏႎႀငသကၡာအား တရားဥပေဒမ တကခကေစာကားခငးအား တားမစေကာငး ေဖာပထားသည။

အပဒ (၁၇) ဤအပဒတၾင သတငးဌာနမား၏ အေရးပၝပက အသအမႀတပထား႓ပး ႎငငေတာသည ကေလးငယမားအေနႎႀင သတငးမားႎႀင လအပေသာ အေထာကအကပစၤညးမားက ေနရာတငးမႀ ရရႀႎငေအာင အာမခေပးရမညဟ ေဖာပထားသည၊၊ သတငးဌာနမားကလညး ကေလးငယမားအတၾက အကးရႀေစမည သတငးမား၊ အစအစဥမား ထတလၿငေပးရန ႎငငေတာက အားေပးသငေကာငး ဆထားသည၊၊ ကေလးငယမားအတၾက ဆးကးဖစေစမည အစအစဥမားအား ကာကၾယရနအတၾက သငေတာေသာ လမးႌၾနမႁမား ခမႀတသငေကာငး ေဖာပထားသည၊၊

အပဒ (၁၈) ဤအပဒတၾင ကေလးငယတဥး၏ ႒ကးပငးမႁႎႀင ဖၾႛ႓ဖးတးတကမႁတႛသည

မဘႎႀင အပထနးသတႛအေပ အဓကတာဝနရႀေကာငး အသအမႀတပထားသည၊၊ ကေလးငယ မား၏ အေကာငးဆးအကးအတၾက ထသမားက အဓကထား၍ လပေဆာငရမညဖစ႓ပး ႎငငေတာအေနဖင မဘမားႎႀငအပထနးသမား၏ ကေလးထနးေကာငးေရးအတၾက လပေဆာငမႁမားက ကညမႁမားေပးႎငရနအတၾက လအပေသာ လပငနးမားက ကညမႁမား၊ အစအစဥမား တးတကေအာင ေဆာင႟ၾကေပးမႁမားပလပသငသညဟ ဆထားသည၊၊ အလပလပကငေနေသာ မဘမား၏ ရငေသၾးမားအတၾက ေနႛကေလးထနးဌာနမား အစအစဥမားခစားႎငရန အာမခခက ေပးရမညဟဆသည၊၊

အပဒ (၁၉) စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားသည ကေလးငယမားအေပ မဘမားႎႀင အခား ထနးေကာငးသညသမားက ရပပငးဆငရာ ႎႀပစကမႁမား၊ လစလႃမႁမား၊ လငပငးဆငရာ ေစာကားမႁအပၝအဝင အခားေသာ မတရားပမႁမားမႀ ကာကၾယရန အတၾက တရားဥပေဒဆငရာ၊ အပခပေရး ပငးဆငရာ၊ လမႁေရးႎႀင ပညာေရးဆငရာတႛတၾင အေရးယေဆာင႟ၾကမႁမား လပေဆာငရနတာဝနရႀေကာငး ေဖာပထားသည၊၊ ထႛပင ထသႛ ေစာကားခရေသာ ကေလးမားအား ကညေစာငေရႀာကရနႎႀင ထသႛအဖစမားက ကာကၾယတားဆးရနအတၾက လမႁေရးလပငနးမား ေပေပၝကေအာင လပေဆာင သငသညဟ ဆထားသည၊၊

အပဒ (၂ဝ) စာခပ အဖၾႛဝင ႎငင မားသည မသားစဘဝႎႀင ကငးေဝးသၾားရေသာ ကေလးငယမားအတၾက အထးကည ေစာငေရႀာကမႁမား၊ အစအစဥမားေထာက ပေပးရန လအပသညဟဆထားသည၊၊ ကေလးငယမားအားေမၾးစားခငး၊ အခားေစာငေရႀာကမႁမား ေအာကတၾင ထားရႀခငးမားက လပေဆာငေပးသငသညဟ ေဖာပထားသည၊၊ ထသႛ အခားနညးဖငကညေစာငေရႀာကမႁမား ေထာကပရာတၾင ကေလးငယ၏ လမး၊ ဘာသာေရး၊ ယဥေကးမႁႎႀင ဘာသာစကားတႛက ထညသၾငးစဥးစားရမည ဖစေကာငး ဤအပဒက ဆသည၊၊

အပဒ (၂၁) ကေလးငယ မားအား ေမၾးစားခၾင ပခငးသည ကေလးငယ မား၏ အေကာငးဆးေကာငးကးအတၾက ဖစေစရမညဆသညက စာခပအဖၾႛဝင ႎငငမားက သတပရနလအပေကာငး ဤအပဒတၾင ဆထားသည၊၊ ကေလးငယမားအား ေမၾးစားခငးက သကဆငရာဥပေဒဖင အသအမႀတပရမည၊၊

အပဒ (၂၂) စာခပအဖၾႛႎငငမားသည ဒကၡသညကေလးမား သႛမဟတ ဒကၡသည အဖစ ေလ႖ာကထားသည ကေလးငယမားအား လသားခငးစာနာေသာကညမႁမားႎႀင ကာကၾယမႁမား ေထာကပေပးရန တာဝနယလပေဆာငရမညဟ ဤအပဒတၾင ေဖာပထားသည၊၊

အပဒ (၂၃) စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားသည စတပငးႎႀင �ရပပငးဆငရာ မစၾမးမသန ဖစေနေသာ ကေလးငယမားအား လသားဂဏ သကၡာႎႀငဘဝတၾင ေပာရၿငေစေရးအပင လမႁပတဝနးကငတၾင ပၝဝငရႀငသနေစေရး၊ မမကမမ အားကးစတမား တးပၾားလာေစေရးအတၾကအသအမႀတပရမည ဖစေကာငး ေဖာပထားသည၊၊

အပဒ (၂၄) စာခပအဖၾႛဝင ႎငငမားသည ကေလးငယမား အေနဖင အမငမား ဆးေသာ ကနးမာေရးေစာငေရႀာကခပငခၾင ရႀေစရနႎႀင ဖားနာခငးမား၊ ပနလညနာလနထခငးမားအတၾက လအပေသာ �ပစေစာငေရႀာကမႁမားရရႀရန အသအမႀတ ပရမညဟ ေဖာပထားသည။ေဆးဝၝးကသခ ပငခၾငမရႀဘ မေနရေစရန စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက အာမခရမညဟ ဆထားသည၊၊ ေမၾးကငးစကေလးမား ေသဆးမႁ ပေပာကေစရန၊ အေခခ ကနးမာေရး အေစာငအေရႀာကမား တးပၾားေစရန၊

အာဟာရ ငတမၾတမႁႎႀငေရာဂၝမားက တကဖကရန ၊ မးမဖၾားခငႎႀင မးဖၾား႓ပး မခငမားအတၾက ကနးမာေရးအစအစဥမား ေထာက ပေပးရန၊ ကေလးငယမား၏ ကနးမာေရးက ထခကေစႎငသည

�ရးရာေဆးမးတ နညးမားက ဖကသမးေပးရန စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားက လပေဆာငသငေကာငး ဆထားသည၊၊

အပဒ (၂၅) ကနးမားေရးအတၾက အေစာငေရႀာကခဌာနတၾငေစာငေရႀာကထားေသာ ကေလးငယမား၏ ရပပငးႎႀင စတပငးဆငရာကသမႁ၊ ကာကၾယေပးမႁမားက အခနမႀနမႀန ဆနးစစခၾငရႀရန အာမခခကေပးရမညဟ ေဖာ ပထားသည၊၊

အပဒ (၂၆) ဤအပဒတၾင ကေလးငယတငးသည လမႁဖလေရးအာမခ အပၝအဝင လမႁဖလေရး အကးအမတမားက ခစားပငခၾငရႀသညဟ အသအမႀတပထားသည၊၊

အပဒ (၂၇) ကေလးငယ၏ �ရပပငးဆငရာ၊ စတပငးဆငရာ၊ စတဓၝတပငးဆငရာ၊ လမႁေရးဆငရာ ဖၾႛ႓ဖးတးတကေရးအတၾက လေလာကေသာ ေနထငမႁ အဆငအတနးရႀခၾငရႀသညဟ ဤအပဒတၾင အသအမႀတပထားသည၊၊ ထသႛ လေလာကေသာ ေနထငမႁ အဆငအတနးရရႀရန မဘမားတၾငအဓက တာဝနရႀသည၊၊ စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားအေနႎႀင ကေလးငယမား၏ ထအခၾငအေရးမားအတၾက မဘမားအား ရပဝတၨပစၤညးမားအပၝအဝင လအပေသာ အကအညမား ေထာကပ ေပးသငသညဟဆထားသည၊၊

အပဒ (၂၈) ဤအပဒတၾင ကေလးမား၏ ပညာသငကားခၾင အခၾငအေရးက စာခပ အဖၾႛဝငႎငငမားက အသအမႀတ�ပရနဆထားသည၊၊ အေခခပညာေရးက မသငမေနရ အခမသငကားေပးရမညဖစ ေကာငး၊ အလယတနးအဆငက ကေလးတငး တကေရာကသငကားႎငရနအတၾက ပညာေရးစနစအမးမးႎႀင သငကားေပး႓ပး အခမ ပညာသငကားခၾင သႛမဟတ ပညာသငေထာကပေကးမား ေထာကပ၍ အားေပးမႁမား�ပလပရမညဟ ဆထားသည၊၊ ေကာငးမား၏ စညးကမးမားသည ကေလးမား၏ ဂဏသကၡာႎႀင အခၾငအေရးမားက ထခကေႎႀာငယႀကခငးမရႀေအာင အာမခရမညဟ ေဖာပထားသည၊၊

အပဒ (၂၉) ပညာေရးစနစက ကေလးငယတႛ၏ ကယရညကယေသၾး၊ စၾမးရည၊ စတပငးႎႀင ရပပငးဆငရာ ဖၾႛ႓ဖးတးတကေရးအတၾက တကရက အားေကာငး လာေစရန ဥးတညေစရမည၊၊ ပညာေရးစနစသည �၄ငး၏မဘမားအေပ၊ ကယပငယဥေကးမႁအေပ၊ အခားယဥေကးမႁမား အေပ၊ အေခခလၾတလပခၾငႎႀင လႛအခၾငအေရးတႛအေပ ေလးစားလာေအာင လမးႌၿနမႁေပးႎငရမညဟဆသည၊၊

အပဒ (၃ဝ) လမးႎၾယစႎႀင မရငးဌာေန လမးစမားက ေပၝကဖၾားလာေသာ ကေလး

မား၏ ယဥေကးမႁ၊ ဘာသာေရးႎႀင ဘာသာစကားတႛက ကာကၾယေပးရနေဖာပ ထားသည၊၊

အပဒ (၃၁) ဤအပဒတၾင ကေလးငယမားသည ယဥေကးမႁႎႀင အႎပညာ လပငနး

မားအပၝအဝင အခားေသာ အပနးေဖလႁပရႀားမႁမား၊ အနားယမႁမားခစား ခၾငရႀသညဟ ေဖာပထားသည၊၊

အပဒ (၃၂) စာခပအဖၾႛဝင ႎငငမားသည ကေလးငယမားအား ၄ငးတႛ၏ ကနးမာေရး သႛမဟတ စတပငး၊ ရပပငး၊ စတဓၝတပငး၊ လမႁေရး တးတကမႁအပငး ဆငရာက အႎၨရာယဖစေစေသာ၊ �၄ငးတႛ၏ ပညာေရးကထခက အႎၨရာယဖစေစေသာ အလပမးတၾင ပၝဝငလပကငေစခငးမား၊ ကေလးမားအား စးပၾားေရးအရ အမတထတခငးတႛမႀ ကာကၾယေပးရနလအပသညဟ ေဖာပထားသည၊၊ စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားသည အလပလပ ကငရမည အနမဆးအသကက သတမႀတခငး၊ အလပလပခနမားအား သတမႀတခငး၊ လပငနးခၾငအေခအေနမားက သတမႀတခငးအပင ယခအပဒပၝအခကမားက တားဆးရန ထေရာကေသာ လပေဆာငမႁမားအား လပေဆာငရမညဟ ဆထားသည၊၊

အပဒ (၃၃) စာခပအဖၾႛဝင ႎငငမားသည ကေလးမားအား မးယစေဆးဝၝးသးစၾခငး၊

မးယစေဆးဝၝး ထတလပခငးမႀ ကငးေဝးေအာင ကာကၾယတားဆးေပးရမညဟ ေဖာပထားသည၊၊

အပဒ (၃၄) စာခပ အဖၾႛဝငႎငငမားသည ကေလးငယမားအား လငပငးဆငရာ နညးမးစဖင အမတထတခငးမား၊ လငပငးဆငရာ ေစာကားခငးမားမႀ ကာကၾယေပးရန တာဝနရႀသညဟ ေဖာပထားသည၊၊ ကေလးငယမားအား တရားမဝင လငေရာငးဝယမႁလပငနးတၾင ပၝဝငေစရန မႃဆၾယမႁမား၊ ကေလးငယမားအား ပညတနဆာအဖစ အသးခမႁမားတၾင ကေလးငယမားအား အသးပခငးတႛအား ကာကၾယတားဆးႎငရနအတၾက အေရးယေဆာင႟ၾကမႁမား လပကငကရမညဟ ဆထားသည၊၊

အပဒ (၃၅) ဤအပဒတၾင ကေလးငယမားအား ပနေပးဆၾခငးႎႀင ကးသနးေရာငးဝယခငး ပေပာကေရးအတၾက အေရးယေဆာင႟ၾကမႁမားက စာခပဖၾႛဝငမားက လပကငေဆာင႟ၾကေပးရန ေဖာပထားသည၊၊

အပဒ (၃၆) ဤအပဒတၾင ကေလးမား၏ဘဝ သာယာခမးေမႛမႁက ထခကေစႎငမည

အဂတ၊ အစၾမးစတႛအား စာခပအဖၾႛဝင ႎငငမားကာကၾယေပးရန ေဖာပထားသည၊၊ အပဒ (၃၇) ဤအပဒတၾင မညသညကေလးတဥးတေယာကမ႖ ႎႀပစကခရခငး၊ ရကစကကမးကတစၾာ ဆကဆမႁ၊ လသားမဆနစၾာ ဆကဆမႁမး မခစားေစရဟ ေဖာ ပထားသည၊၊ အသက (၁၈)ႎႀစေအာက ကေလးငယမားေသဒဏ အပစေပးခငး မရႀေစရဟ ဆထားသည၊၊ ကေလးငယမားအား ဖမးဆးခငးမပရဟ ယခအပဒတၾင ဆမထားေသာလညး ကေလးငယမားအား ဖမးဆးခငး၊ ေထာငခခငးတႛသည အခား နညးဖင ေဆာင႟ၾက၍ မရေတာေသာအခၝတၾင ဖစေစရမညဖစ႓ပး အခနတႎငသမ႖ တေတာငးေစရမညဟဆသည၊၊

အပဒ (၃၈) အသက(၁၅)ႎႀစေအာကကေလးမားအား လကနကကင ပဋပကၡမားတၾင

စစမႁထမးရန စစပၾတၾငပၝဝငရန အသးပခငးမရႀေစရ၊၊ စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားသည လကနကကငပဋပကၡမားအတၾငးမႀ ကေလးငယမားအား ကာကၾယေစာငေရႀာကမႁမား အတတႎငဆး လပေဆာငေပးရမညဟ ဆထားသည၊၊

အပဒ (၃၉) စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားသည လကနကကင ပဋကၡမား၊ ႎႀပစကမႁမား၊ လစလႃရခခငးမား၊ အမတထတအသးခမႁမားႎႀင ေစာကားမႁမား၏ သားေကာငမားဖစခရေသာ ကေလးငယမားအား ပနလညကနးမာလာေအာင၊ သာမနဘဝအတၾငးသႛ ပနလညဝငေရာကလာႎငေအာင လအပေသာ ပစကသမႁမား ေထာကပေပးရန လပေဆာငသငသညဟ ေဖာပထားသည၊၊

အပဒ (၄ဝ) ဤအပဒတၾင ကေလးငယမား ပစမႁဆငရာ ဥပေဒမားႎႀင ပတသက၍

ကေလးငယမားအား အကာကၾယေပးရန ဆထားသည၊၊ ရာဇဝတမႁအတၾက စၾပစၾခထားရေသာ ကေလးတဥးအေပ ဆကဆမႁသည ထကေလးငယ၏ သကၡာအေပ တနဖးထား ဆကဆမႁမး ဖစေရမညဟဆသည၊၊

အပဒ (၄၁) အကယ၍ ႎငင၏ ဥပေဒႎႀင အပညပညဆငရာ ဥပေဒတၾင ပၝဝငေသာအဆငအတနးသည ယခစာခပတၾငပၝေသာ အဆငထက ပမသာလၾနေနပၝက ထသာလၾနေသာ အဆငအတနးက လကကငပကငသးရမည၊၊

အပဒ (၄၂) စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားသည ယခစာခပပၝ အေကာငးအရာမားက ႎငငအတၾငးရႀကေလးလ႒ကးတႛအားလး တၾငတၾငကယကယ သရႀနားလညေအာင လပေဆာငရန တာဝနရႀေကာငး ေဖာပထားသည၊၊

References:

- The Torture Reporting Handbook, Human Rights Center,

University of Essex, USA, 2000.

- The Human Rights Education Handbook, Human Rights Center,

University of Minneapolis, USA, 2000.

- Human Rights Defender’s Manual, Diplomacy Training

Program, New South Wales University, Australia. 2000.

- Human Rights Here and Now: Celebrating the Universal

Declaration of Human Rights, Human Rights USA, USA, 1998.

- The United Nations Decade for Human Rights Education 1995-

2004, United Nations, New York and Geneva, 1998.

- Campaigning Manual, Amnesty International, UK, 1997.

- Resource Book for Human Rights Study Sessions, Asian Forum

for Human Rights and Development (Forum-Asia), Thailand,

1996.

- HRE Pack, Asian Regional Resource Center for Human Rights,

ARRC, Bangkok, 1995.

- Handbook on fact-finding and Documentation of Human Rights

Violations, Forum-Asia, Thailand, 1994.

၂၂၃