Summer 2015. Vol 10. Num 2

146

I R A N I A N J O U R N A L o f

A G E I N G

* Corresponding Author:Vahid Reza Borhaninejad,PhDAddress: Research Center for Tropical Disease, HSR Committee, Kerman University of Medical Sciences, Kerman, Iran.Tel: +98 (341) 3205096E-mail: borhani777@yahoo.com

Research PaperThe Relationship Between Health Literacy and Health Status Among Elderly People in Kerman

1. Research Center for Modeling in Health, Institute for Futures Studies in Health, Kerman University of Medical Sciences, Kerman, Iran.2. Department of Statistics and Epidemiology, Faculty of Public Health, Kerman University of Medical Sciences, Kerman, Iran.3. Department of Environmental Health, Faculty of Public Health, Kerman University of Medical Sciences, Kerman, Iran.4. Research Center for Tropical Disease, HSR Committee, Kerman University of Medical Sciences, Kerman, Iran.

Mohabat Mohseni1, Narges Khanjani2, Abedin Iranpour1, Raheleh Tabe3, *Vahid Reza Borhaninejad4

Objectives Elderly people are at risk of low health literacy outcomes and exposed to many health prob-lems due to lack of personal independence. We aimed to investigate the relationship between health literacy and health status of older adults in Kerman, Iran.Methods & Materials This was a cross-sectional study in which 200 elderly people were questioned in Kerman. Health literacy was measured using the Test of Functional Health Literacy in Adults (TOFHLA) And health status was measured using the Activity Daily Living tool and 10 questions of the short form of SF-36. To analyze the data we used descriptive statistics and to study the relationship among variables, statistical tests such as Chi-square, T, and one-way ANOVA were used.Results Most of the elderly people had inadequate health literacy (52.5%). There was a statistically signifi-cant association between health literacy and education (P=0.021) as well as occupation (P=0.041) in the elderly. We also found a statistically significant association between ADL and health literacy (P=0.038), but there was no statistically significant association between age, sex, marital status, economical status, and physical functional with health literacy.Conclusion Enhancing health literacy may be an effective strategy to improve elderly people’s health sta-tus. According to the results of this study, education and health-promoting behavior as well as improving health literacy are recommended in planning health promotion programs.

A B S T R A C T

Keywords: Health literacy, Health status, Elderly

Received: 05 Dec. 2014

Accepted: 21 Mar. 2015

Citation: Mohseni M, Khanjani N, Iranpour A, Tabe R, Borhaninejad VR. [The Relationship Between Health Literacy and Health Status AmongElderly People in Kerman (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2015; 10(2):146-155.

147

تابستان 1394. دوره 10. شماره 2

* نویسنده مسئول:دکتر وحیدرضا برهانی نژاد

نشانی: کرمان، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کمیته تحقیقات HSR، مرکز تحقیقات بیماری های عفونی و گرمسیری.تلفن: 3205096 )341( 98+

borhani777@yahoo.com :پست الکترونیکی

اهداف سالمندان به عنوان یکي از مهم ترین گروه هاي در معرض خطر اثرات ناخوشایند سطح پایین سواد سالمت به شمار مي آیند. این مطالعه با هدف تعیین ارتباط سواد سالمت و وضعیت سالمت در سالمندان شهر کرمان انجام شد.

مواد و روش ها مطالعه حاضر یک مطالعه مقطعی است که در آن 200 نفر از سالمندان شهر کرمان مورد پرسشگری قرار گرفتند. به منظور جمع آوری اطالعات در خصوص سواد سالمت از پرسش نامه سواد سالمت عملکردي بزرگساالن و برای اندازه گیری سالمت جسمانی از ابزار سنجش توانائی در انجام فعالیت روزمره سالمند و فرم کوتاه شده ی 10 سوالی پرسشنامه SF-36 استفاده شد. برای آنالیز داده ها از

شاخص های توصیفی و نیز برای بررسی ارتباط متغیرها از آزمون آماری کای دو،t و آنالیز واریانس یک طرفه استفاده شد.یافته ها بیشتر سالمندان مورد مطالعه از سطح سواد سالمت ناکافی برخوردار بودند )%52/5(. بین سطح سواد سالمت با تحصیالت )P=0/021( و شغل)P=0/041( رابطه معنی داری مشاهده شد. همچنین رابطه بین سواد سالمت و توانائی انجام فعالیت های روزانه معنی دار بود )P=0/038(. بین سواد سالمت با سن، جنسیت، وضعیت تأهل، وضعیت مالی و عملکرد فیزیکی رابطه آماری معنی دار

مشاهده نشد.نتیجه گیری بهبود سواد سالمت ممکن است استراتژی موثری در بهبود وضعیت سالمت سالمندان باشد. با توجه به نتایج پژوهش، آموزش و توسعه ی رفتارهاي ارتقا دهنده سالمت در سالمندان و لزوم توجه بیشتر به امر سواد سالمت در برنامه هاي ارتقای سالمت توصیه مي شود.

کلیدواژه ها: سواد سالمت، وضعیت

سالمت، سالمندان

تاریخ دریافت: 14 آذر 1393تاریخ پذیرش: 01 فروردین 1394

مقدمه

ارائه دهندگان برای هم سالمندان جمعیت جهانی رشد خدمات بهداشتی درمانی و هم برای اعضای خانواده و جامعه ای که سالمندان در آن زندگی می کنند یک چالش مهم محسوب می شود. سالمندی دوران حساسی از زندگی بشر است که طی آن افراد درمعرض تهدیدات بالقوه ای نظیر ابتال به بیماری های مزمن، تنهایی، انزوا و عدم برخورداری از حمایت اجتماعی بوده و به دلیل ناتوانی های جسمی و ذهنی، استقالل فردیشان مورد تهدید قرار می گیرد ]1[. در اغلب جوامع، سالـمندان با بیشترین خطر کاهـش توانایي هـاي جسمـي، روانی و شناختي روبرو هستند و با احتمال بیشتري جهت حفظ سالمت، عملکـرد و خود کفایي به حمایت هاي رسمي یا غیررسمي وابسته مـي شوند ]2[. در این بین توجه به خودمراقبتی و مسئولیت پذیری سالمندان در قبال بیماری های مختلف یکی از راهکارهای حمایتی به شمار می آید

که نیازمند سطح باالیی از سواد سالمت است ]3[. سواد سالمت میزان ظرفیت فرد برای کسب، تفسیر و درک اطالعات اولیه و خدمات بهداشتی است که برای تصمیم گیری مناسب الزم است و شامل مجموعه ای از مهارت های خواندن، شنیدن، تجزیه و تحلیل، تصمیم گیری و توانایی به کارگیری این مهارت ها در موقعیت های سالمتی است که لزوما به سال های تحصیل یا توانایی خواندن عمومی برنمی گردد ]4[ و بیانگر تأثیر این اطالعات در برانگیختن

افراد برای پذیرش یا عدم رعایت اقدامات بهداشتی است ]5[.

مهارت های سواد سالمت بسیار مهم هستند چرا که بسیاری از افراد با بیماری های شدید، درک درستی از بیماری، درمان و داروهای تجویز شده ندارند. بسیاری از اطالعات ارتقا سالمت و آموزش بیمار به صورت نوشتاری است که متن آن ها قابل درک برای بسیاری از افراد با سطح تحصیالت پایین نیست. بسیاری از پزشکان بر این باور هستند که بیماران توانایی خواندن و نیز

1- مرکز تحقیقات مدل سازی در سالمت، پژوهشکده آینده پژوهی در سالمت، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران.2- گروه آمار و اپیدمیولوژی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران.

3- گروه بهداشت محیط، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران.4- مرکز تحقیقات بیماری های عفونی و گرمسیری،کمیته تحقیقات HSR، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران.

رابطه سواد سالمت و وضعیت سالمت جسمانی در سالمندان شهر کرمانمحبت محسنی1، نرگس خانجانی2، عابدین ایرانپور1، راحله تابع3، *وحیدرضا برهانی نژاد4

148

تابستان 1394. دوره 10. شماره 2

درک تمام دستورالعمل های سالمت را دارا هستند و این باور غلط موجب مشکالت بسیاری می شود ]6[.

طبق مطالعات مرکز استراتژي هاي مراقبت سالمتي آمریکا، اطالعات کمتري احتمال با اندک، سالمتي سواد داراي افراد نوشتاري و گفتاري ارایه شده توسط متخصصان سالمتي را درک و به دستورات داده شده عمل مي کنند. بنابراین وضعیت سالمتي ضعیف تري دارند ]7[، میزان بستري شدن و مراجعه به پزشک در آن ها بیشتر است ]8[، در مهارت هاي خود مراقبتي ضعیف عمل مي کنند ]9[، مراقبت پیشگیرانه کمتري دارند ]10[ و در نتیجه هزینه هاي پزشکي بیشتري را متحمل مي شوند ]11[. از طرفی بررسی ها نشان داده که سواد سالمت کافی سبب افزایش و سالمت ارتقای برنامه های و پزشکی مشاوره های اثربخشی خودمراقبتی افراد می شود ]12[. همچنین سواد سالمت نقش بسیار مهمی در تمایل و جذب افراد برای شرکت در برنامه های

غربالگری ایفا می کند ]5[.

بر اساس نتایج بررسی های انجام شده در نقاط مختلف جهان، سواد سالمت افراد، پایین گزارش شده است و تقریبا پایین بودن سواد سالمت بیش از آنچه به نظر می رسد، شایع است ]12[. از طرفی متأسفانه سطح پایین سواد سالمت در گروه سالمندان با بیماری های مزمن، شایع تر است در نتیجه این افراد به عنوان گروه هاي در معرض خطر اثرات ناخوشایند سطح پایین سواد سالمت، به شمار مي روند ]13[. مطالعات مختلف نیز حاکی از این است که سواد سالمت پائین در سالمندان با پیامدهایي از قبیل افزایش میزان میرایي ]14[، عدم انجام رفتارهاي پیشگیري کننده مانند آزمایش هاي غربالگري ]15[، اتخاذ برخي رفتارهاي پرخطر بهداشتي ]16[ و به طور کلی سالمت جسماني و رواني نامطلوب مرتبط است ]17[. در مطالعه رئیسی و همکاران در اصفهان 6/79 درصد از سالمندان مورد مطالعه دارای سواد سالمت ناکافی، 6/11 درصد دارای سواد سالمت مرزی و تنها 8/8 درصد دارای سواد

سالمت کافی بودند ]18[.

نتایج تحقیق نکوئی مقدم و همکاران که به بررسی رابطه سواد سالمت و بهره گیری از خدمات سالمت در جمعیت شهری کرمان پرداختند حاکی از این بود که 4/8 درصد دارای سواد سالمت کافی، 53/8 درصد مرزی و 41/4 درصد سواد سالمت ناکافی داشتند و سواد سالمت بر بهره گیری از خدمات سالمت موثر بود ]19[. در مطالعه ای که توسط تهرانی و همکاران با عنوان سواد سالمت در 5 استان کشور و عوامل موثر بر آن در 5 شهر و 5 روستای کشور از استان های بوشهر، مازندران، کرمانشاه، قزوین و تهران انجام شد، نتایج نشان داد که 28/1 درصد از افراد مورد مطالعه سواد سالمتی در حد کافی، 15/3 درصد مرزی و 56/6 درصد سواد سالمت ناکافی داشتند ]12[. همچنین بر اساس دارای سالمند افراد انگلستان در بوستوک پژوهش یافته های مشکالتی در فهم و ادراک و خواندن اطالعات مرتبط با سالمتی

خود هستند و این ضعف با میزان مرگ و میر باالتر رابطه دارد؛ در این پژوهش 67/2 درصد از افراد مورد مطالعه دارای سواد سالمت باال، 20/3 درصد دارای سواد سالمت متوسط و 12/5درصد دارای

سواد سالمت پایین بودند ]20[.

همچنین بر اساس یافته های مطالعه لی و همکارانش که به از استفاده و وضعیت سالمت با سواد سالمت ارتباط بررسی خدمات سالمت در افراد بزرگسال تایوان پرداختند، 30 درصد از افراد مورد مطالعه دارای سواد سالمت ناکافی و مرزی بودند و همچنین پایین بودن سواد سالمت با دارا بودن همزمان چند بیماری و دسترسی ضعیف به خدمات سالمت رابطه معنی دار داشت ]21[. با توجه به اهمیت سواد سالمت در سالمندان و قدمت تحقیقات مربوط به آن در جهان در ایران به این موضوع کمتر پرداخته شده و چنین پژوهشی تاکنون در بین سالمندان شهر کرمان صورت نگرفته است. لذا این پژوهش به بررسی سطح سواد سالمت سالمندان شهر کرمان و رابطه آن با وضعیت سالمت

آن ها پرداخت.

روش مطالعه

این پژوهش یک مطالعه توصیفی تحلیلی بود که به صورت مقطعی در سال 1392 انجام شد. جامعه آماری مورد بررسی در این مطالعه، سالمندان باالی 60 سال در شهر کرمان بودند. جهت تعیین حجم نمونه درسالمندان مورد مطالعه با استفاده از فرمول:

2

22/1 )1(

dppZ

n−××

= −α

30p ،)Z=~2 و α=0/05( 95% و با در نظر گرفتن اطمینان آمارياندازه نمونه الزم براي انجام این )d=0/07( 7% درصد و دقتبهتر حجمی نتایج برای محاسبه شد. مطالعه حدود 170نفر معادل 200 نفر لحاظ کردیم. )بر اساس مالحظات آماری از آن جایی که یکی از اهداف مطالعه تعیین سطح سواد سالمت افراد بود و در یک مطالعه در ایران ]7[ مشخص شد که حدود 30% افراد از سواد سالمت کافی برخوردار هستند مقدار P، 0/3 در نظر

گرفته شد(.

برای نمونه گیری از روش نمونه گیری چند مرحله ای استفاده شد. بر اساس اطالعات مرکز بهداشت شهرستان در شهر کرمان در مجموع 35 پایگاه و مرکز بهداشتی و درمانی مشغول به فعالیت هستند که 10 پایگاه به طور تصادفی از نقاط مختلف شهر کرمان انتخاب و از بین سالمندان تحت پوشش هر پایگاه، 20 نفر به طور تصادفی انتخاب شدند و پرسش نامه ها با مراجعه به درب منزل آن ها تکمیل شد. قبل از تکمیل پرسش نامه ضمن توضیح هدف از اجرای تحقیق برای افراد و اختیاری بودن شرکت آن ها در مطالعه به آن ها اطمینان داده شد که اطالعات پرسش نامه کاماٌل محرمانه برای جمع آوری اخذ شد. ماند. سپس رضایت شفاهی خواهد

149

تابستان 1394. دوره 10. شماره 2 رابطه سواد سالمت و وضعیت سالمت جسمانی در سالمندان شهر کرمان

داده ها در مورد سنجش سواد سالمت افراد از پرسش نامه سواد سالمت عملکردی بزرگساالن1 استفاده شد که اعتبار سنجی آن به فارسی توسط دکتر بنی هاشمی تهرانی و همکاران انجام شده

است ]12[.

این پرسش نامه در اصفهان نیز توسط رئیسی و همکاران برای سالمندان اعتبار سنجی شده است که پایایی پرسش نامه برای بخش محاسبات 0/79و برای بخش خواندن0/88 به دست آمده است ]18[. این پرسش نامه شامل 2 بخش محاسباتی و درک خواندن است؛ بخش درک خواندن توانایی بیمار را در خواندن متون واقعی مربوط به مراقبت سالمتی مورد امتحان قرار می دهد که شامل 50 سوال است و بخش محاسبات شامل یک سری توضیحات در زمینه داروهای تجویز شده، وقت ویزیت، مراحل گرفتن کمک مالی و یک مثال از نتیجه یک آزمایش طبی است. فرد، هر به کارت هایی قالب در توضیحات این تحویل از بعد سؤاالت مربوطه )17 سؤال( از وی پرسیده می شود. نمره سواد سالمت هر فرد، عددی از صفر تا صد است که بر اساس نقاط جداسازی 59 و 74 به سه سطح ناکافی، مرزی و کافی تقسیم شد ]12[. براي ارزیابی سالمت جسمانی از پرسش نامه هاي استاندارد وزارت بهداشت استرالیا که در پیمایش کشوري بررسی وضعیت سالمت سالمندان دراین کشور اجرا شد و در تحقیق مشابه در

ایران نیز استفاده شده است بهره گرفته شد ]23 ،22[.

ابزارهای تعیین سالمت جسمانی عبارتند از: 1- ابزار استاندارد توانائی در انجام فعالیت روزمره زندگی سالمند جهت سنجش وضعیت ADL2 سالمندان مورد مطالعه در خصوص توانائی انجام نظارت یا به کمک نیاز بدون و تنهائی به روزانه فعالیت های دیگران )دوش گرفتن/حمام کردن، لباس پوشیدن، توالت رفتن، جا به جا شدن در منزل و غذا خوردن( است که شامل 5 سئوال با پاسخ »بلي« و »خیر« بود. نتیجه رتبه بندی پاسخ ها براساس امتیازات کسب شده به صورت وابسته )صفر و یک(، نیازمند کمک )دو و سه(، مستقل )چهار و پنج( بیان شد به طوري که امتیاز باال نشان دهنده استقالل بیشتر فرد بود ]22[. 2- ابزار سنجش

1. Test of Functional Health Literacy in Adults2. Activity Daily Living

عملکرد فیزیکي که توان فردي سالمند را براي انجام فعالیت هاي شدید و متوسط از طریق 10 سؤال فرم کوتاه شده پرسش نامه پرسش نامه سؤاالت تعداد .]23[ مي کند اندازه گیري SF-36مذکور 36 سؤال است، ولی در این پژوهش به منظور اندازه گیری عملکرد فیزیکی افراد مورد مطالعه از 10 سؤال مرتبط با پژوهش

این تست، استفاده شد.

این سواالت در مورد انجام فعالیت هاي شدید و متوسط در محدوده»خیلي زیاد«،»تا حدودي« و »اصال محدود نمي کند« بود. امتیازات پاسخ ها با هم جمع شده و عدد حاصل به صورت نسبت از 30 تحلیل شد. امتیاز بیشتر نشانگر عملکرد فیزیکي بهتر و بدون محدودیت بود و امتیاز پایین تر نشانگر عملکرد فیزیکي بدتر با محدودیت شدید بود. امتیاز بندي سه سطح شامل: بدون محدودیت در عملکرد فیزیکي )30–24(، تا حدي محدود )23–

17(، محدودیت شدید یا فعالیت بسیار محدود )16–10( است ]25[. روایی و پایایی این پرسش نامه در ایران توسط منتظری و همکاران با ضریب آلفای کرونباخ 70 درصد بررسی و مورد تأئید قرار گرفته است ]26[. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 18 انجام شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های کای دو، تی تست و واریانس یک طرفه با سطح معناداری 0/05 استفاده شد. برای بررسی نرمال بودن داده ها از آزمون کالموگراف-اسمیرنوف )K-S( استفاده شد که بنابر نتایج

توزیع نرمال برآورد شد.

یافته ها

بیشتر افراد )56درصد( شرکت کننده در گروه سنی 74-60 بودند و تعدا افراد باالی 90 سال تنها 9 درصد شرکت کنندگان را شامل می شد. از نظر جنسیت 52/5 درصد مرد بودند و بیشتر شرکت کنندگان در مطالعه متأهل بودند )% 78/5(. از نظر سطح تحصیالت بیشتر سالمندان مورد مطالعه دارای سواد خواندن و نوشتن بودند )%42(. از نظر شغلی بیشترین درصد مربوط به شغل خانه داری )%23( بود و کمترین مربوط به افرادی بود که هنوز شغل دولتی داشتند ) %9/5(. در خصوص سطح سواد سالمت در میان سالمندان مورد مطالعه، نتایج نشان داد که بیشتر سالمندان مورد مطالعه از

سطح سواد سالمت ناکافی برخوردار بودند )جدول شماره 1(.

جدول 1. سطح سواد سالمت در بین سالمندان مورد مطالعه.

درصد فراوانیفراوانیسطح سواد سالمت

10452/5سواد سالمت ناکافی6231سواد سالمت مرزی3417سواد سالمت کافی

200100جمع کل

150

تابستان 1394. دوره 10. شماره 2

با سالمت سواد سطح بین ارتباط دو، کای آزمون نتایج داد. نشان را )P=0/041( اشتغال و )P=0/021( تحصیالت )P=0/032( تحصیالت بر حسب نمره سواد سالمت میانگین و اشتغال )P=0/022( نیز تفاوت معنی دار داشت. به نحوی که بیشترین نمره سواد سالمت مربوط به افراد با تحصیالت دیپلم و باالتر و کمترین نمره مربوط به افراد بی سواد است. همچنین بیشترین نمره سواد سالمت در بین سالمندانی است که هنوز کارمند هستند )جدول شماره 2(. ولی بین سواد سالمت با سن )P=0/5( تأهل وضعیت و )P=0/455( جنسیت ،)P=0/654(سواد نمره میانگین و نشد مشاهده معنی داری آماری رابطه سالمت بر حسب سن )P=0/517(، جنسیت )P=0/154( و تأهل

)P=0/51(، تفاوت معنی داری نداشت.

جدول شماره 3 وضعیت سالمندان مورد مطالعه را در توانائی انجام فعالیت هاي روزمره زندگي و همچنین وضعیت عملکرد فیزیکی نشان می دهد. از میان فعالیت های روزمره زندگی، توانائی لباس پوشیدن و درآوردن بیشترین )%5/59( و توانائی جا به

جا شدن در منزل کمترین میزان را داشت )%5/55(. همچنین در محدودیت داراي سالمندان از درصد 66/5 اساس این بر کردن بلند دویدن، قبیل از فیزیکي شدید فعالیت هاي انجام توجهي قابل نسبت سنگین، ورزش هاي یا و سنگین اجسام از متوسط فعالیت هاي انجام در متوسط محدودیت )52%(قبیل جابه جایي میز، کشیدن جارو برقي یا پیاده روي در سطح ناهموار، 57/5 درصد داراي محدودیت در خرید و حمل خواربار و کیسه هاي خرید حاوي مواد غذایي بوده و 70/5 درصد داراي محدودیت در باال رفتن از چند پله، 48/7 درصد از آنان محدودیت عملکردي در پیاده روي بیش از یک کیلومتر و 65/8 درصد از آنان

محدودیت حرکتي در خم شدن زانو داشتند.

رابطه بین سطح سواد سالمت و توانائی انجام فعالیت های روزانه در سالمندان مورد مطالعه معنی دار بود )P=0/038(. همچنین میانگین نمره سواد سالمت بر حسب توانائی انجام فعالیت های بیشترین واقع در .)P=0/045( داشت معنی دار تفاوت روزمره میانگین نمره سواد سالمت مربوط به افراد مستقل از نظر توانائی

جدول 2. ارتباط سواد سالمت با متغیرهای دموگرافیک.

P valueآماره آزمون )F(میانگین انحراف معیارفراوانیمتغیر

تحصیالت

بی سوادخواندن و نوشتن

ابتدائیمتوسطه

دیپلم و باالتر

3383233916

56/97±18/2158/88±14/8858/33±18/1059/11±13/5963/39±16/89

5/290/032

شغل

کارمندآزاد

بازنشستهخانه دار

بیکار بدون درآمدسایر

193842463124

66/96±13/5964/68±20/2460/60±18/6656/72±09/9757/48±14/2951/12±07/69

6/180/022

جدول 3. میانگین نمره سواد سالمت بر حسب سالمت جسمی سالمندان مورد مطالعه.

Pآماره آزمون )F(میانگین انحراف معیاردرصدفراوانیمتغیر

ADLوابسته

نیازمند کمکمستقل

2074106

103753

52/06±19/5455/46±15/761/70±14/65

4/360/045

عملکرد فیزیکیمحدودیت زیاد

محدودیت متوسطبدون محدودیت

6211127

3155.513.5

58/78±13/9858/96/±16/9659/12±16/15

1/670/765

151

تابستان 1394. دوره 10. شماره 2

انجام فعالیت های روزانه است ولی بین سطح سواد سالمت و .)P=0/105( عملکرد فیزیکی رابطه آماری معنی دار مشاهده نشدبدون افراد در جدول شماره 3 مشاهده می شود که همانطور باالتری سالمت سواد دارای فیزیکی عملکرد در محدودیت

.)P=0/765( هستند ولی این تفاوت معنی دار نیست

بحث

سالمت، سواد جهاني بهداشت سازمان گزارش اساس بر نقش اساسی در تعیین نابرابري هاي سالمت در کشورهاي در حال توسعه و توسعه یافته دارد ]27[. با توجه به اهمیت بیش از پیش مقوله سواد سالمت این مطالعه به بررسی سواد سالمت در سالمندان شهر کرمان پرداخت. در خصوص نمره سواد سالمت در افراد مورد مطالعه، بیشتر سالمندان مورد مطالعه از سطح سواد سالمت ناکافی )%52/5( برخوردار بودند و تنها 17 درصد آن ها

سواد سالمت کافی داشتند.

در مطالعه رئیسی و همکاران که در بین سالمندان اصفهانی دارای مطالعه مورد سالمندان از درصد 79/7 گرفت، صورت سواد سالمت ناکافی، 11/6 درصد دارای سواد سالمت مرزی و 8/8 درصد دارای سواد سالمت کافی بودند ]18[. در پژوهش نکوئی مقدم و همکاران در افراد باالی 17 سال کرمان در حدود شصت درصد از افراد سطح سواد پایین )ناکافی و مرزی( داشتند و 41/1 درصد دارای سواد سالمت کافی بودند ]19[. در تحقیق طهرانی که روی 1086 نفر از افراد باالی 18 سال در 5 استان کشور صورت گرفت نیز 28/1 درصد از افراد مورد مطالعه سواد سالمتی در حد کافی، 15/3 درصد سواد سالمت مرزی و 56/6

درصد سواد سالمت ناکافی داشتند ]12[.

مطالعه کاتنر3 در سطح ملی آمریکا حاکی از این بود که تنها 3 درصد از سالمندان از سالمت کافی برخوردارند ]28[. در مطالعه وان4 و همکاران در بریتانیا 30 درصد از سالمندان 60 سال به باال سالمت ناکافی داشتند ]18[. از دیدگاه محقق، سواد سالمت ناکافی سالمندان شهر کرمان را می توان به تغییرات مختلف روانی، دوره سالمندی با اقتصادی همزمان و فیزیولوژیکی شناختی، نسبت داد. این در حالی است که به دلیل بروز بیماری های مزمن و متعاقب آن نیاز به فرا گرفتن مهارت های خود مراقبتی و انجام غربالگری، سواد سالمت در این قشر از اهمیت فراوانی برخوردار است. بنابراین طیف وسیع سالمت ناکافی در سالمندان، هشداری از برای مسئولین نظام سالمت خواهد بود. احتمال دارد یکی دالیل پائین بودن سواد سالمت در این مطالعه، نوع ابزار مورد استفاده برای سالمندان مورد مطالعه باشد. البته اثبات این موضوع نیازمند انجام مطالعات مقایسه ای با شرایط مشابه است. به طور

3. Kutner4. Von

مثال در تحقیق بوستوک در انگلستان که از فرم کوتاه پرسش نامه یافته ها نشان داد که استفاده شد بزرگساالن سواد عملکردی 67/2 درصد سالمندان دارای سواد سالمت باال، 20/3 درصد سواد سالمت متوسط و 12/5 درصد سواد سالمت پائین داشتند ]20[.

در و اصفهان در که نیز همکاران و جوادزاده پژوهش در افراد باالی 18 سال انجام شد و از فرم کوتاه پرسش نامه سواد عملکردی بزرگساالن استفاده نمودند، نتایج حاکی از این بود که 46/5 درصد از افراد مورد مطالعه دارای سواد سالمت کافی، 38 ناکافی بودند درصد مرزی و 15/5 درصد دارای سواد سالمت ]18[. بین سواد سالمت و تحصیالت افراد مورد مطالعه رابطه

معنی داری وجود داشت.

در مطالعات مختلف نیز نتایج نشان داد که بین سواد سالمت و وضعیت تحصیالت رابطه معنی دار وجود دارد، به طوري که سطح سواد سالمت با افزایش سطح تحصیالت افراد بیشتر می شد ]28 ،18 ،12[. همچنین در مطالعه سارلی5 و همکاران مشخص شد به طور میانگین سواد سالمت با افزایش سطح آموزش عالی، افزایش می یابد ]30[. در پژوهش چو6 و همکارانش نیز تحصیالت از متغیرهای موثر بر سواد سالمت معرفی شد ]31[. تحصیالت پایین، مشکل در ارتباطات نوشتاری، آشنایی محدود با اصطالحات پزشکی، احتماال خصوصیاتی هستند که به توانایی افراد در تعامل

موفقیت آمیز با نظام مراقبت سالمت آسیب می رسانند.

در نتیجه کارکنان نظام سالمت الزم است ارتباط خود را با سالمندان بر اساس سواد سالمت واقعی آن ها متناسب کنند. در این خصوص می توان از برخی تکنیک های ساده از قبیل بکار بردن زبان ساده و قابل فهم، سرعت بیان مناسب و همچنین آن ها سالمتی به مربوط بحث های در بیمار همراه مشارکت نام برد ]32[. در این مطالعه رابطه بین سواد سالمت و شغل معنی دار بود. به نظر می رسد توانایی های جسمی، ذهنی و روحی، موقعیت های محیطی و وضعیت اقتصادی و اجتماعی افراد وابسته به شغلی باشد که در آن به ایفای نقش می پردازند، در نتیجه با این فرض دارا بودن شغل مناسب به دلیل ایجاد فرصت بیشتر برای برقراری تماس های اجتماعی می تواند بر سواد سالمت افراد

تأثیر گذار باشد.

وضعیت و سالمت سواد بین نیز مشابه پژوهش های در اقتصادی-اجتماعی رابطه معنی دار وجود داشت ]28 ،18 ،12[. افراد از گروه های اجتماعی اقتصادی باالتر به راحتی سواالت خود را از پزشک می پرسند این در حالی است بزرگساالن از گروه های اجتماعی اقتصادی پایین، توصیه های پزشک را تنها به سبب احترام می پذیرند، پرسش از پزشک را دشوار می یابند و بر این احساس هستند که پزشک به صحبت های ایشان گوش نمی دهد

5. Sorlie6. Cho

رابطه سواد سالمت و وضعیت سالمت جسمانی در سالمندان شهر کرمان

152

تابستان 1394. دوره 10. شماره 2

]33[. از طرفی نتایج این تحقیق حاکی از این بود که بین سن افراد و سطح سواد سالمت ایشان ارتباط معناداری وجود ندارد.

رابطه نیز بین سن و سواد سالمت در پژوهش نکوئی مقدم آماری معنی داری مشاهده نشد ]19[ ولی در پژوهش های رئیسی و جواد زاده بین سواد سالمت و سن ارتباط آماری معنی داری وجود داشت که با نتایج این تحقیق مغایرت دارد ]18[. این در حالی است که باال رفتن سن، افزایش محدودیت هاي فیزیکي، عاطفي و مراقبت از خود را در سالمندان به دنبال دارد که بخشی از این مشکالت می تواند ناشی از سواد سالمت پائین باشد و عدم وجود ارتباط معنی دار به ابزار مورد استفاده در این پژوهش را توجیه کند چرا که میزان پاسخگویی صحیح و کامل به پرسشنامه در افراد با سن باال، کمتر بود. همچون برخی مطالعات مشابه، در این مطالعه نیز بین سواد سالمت افراد با جنسیت و وضعیت تأهل

رابطه معناداری مشاهده نشد ]14 ،12[.

در خصوص وضعیت سالمت جسمانی، در انجام فعالیت هاي در بودند. مستقل سالمندان از نیمي از بیش زندگي، روزمره پژوهش علیزاده و همکاران در شهر تهران، 83 درصد سالمندان از نظر توانائی انجام فعالیت هاي روزمره زندگی خود مستقل بودند، 14/3 درصد نیمه مستقل و 2/8 درصد وابسته بودند ]23[. در تحقیق نجاتی در قم نتایج حاکی از این بود که در خصوص انجام فعالیت های روزانه 97/2 درصد مستقل، 6 درصد با کمک و 0/6 درصد کامال وابسته بودند ]34[. یافته های مطالعه لی7 و همکاران در سالمندان تایوانی نیز نشان داد که 62 درصد آن ها در انجام فعالیت هاي روزمره زندگی کامالً مستقل بودند ]21[. همچنین بر اساس مطالعه ای میزان وابستگی از نظر توانائی انجام فعالیت های روزمره در سالمندان کشورهاي کانادا )%6(، فرانسه )%10(، ایتالیا

)%14( و سوئد 11 درصد گزارش شده است ]34[.

سالمندان سالمت سطح ارزشیابي راه هاي بهترین از یکي بررسي سطح فعالیت آنان در زندگي روزانه مي باشد که مي تواند نیازهاي با و منطبق مناسب برنامه ریزي اطالعات الزم جهت سالمندان را در اختیار کارکنان مراکز بهداشتي و درماني قرار دهد ]35[. ناتواني سالمند، به صورت اختالل در فعالیت هاي روزانه یا نیاز به کمک در حداقل یکي از فعالیت هاي روزمره زندگي تعریف مي شود و در مقابل استقالل عملکردي به حضور فعال سالمند در فعالیت هاي روزانه اشاره دارد بنابراین بررسي سطح فعالیت هاي روزمره و ابزاري زندگي سالمند از راه هاي مؤثر ارزشیابي استقالل استقالل می رسد نظر به طرفی از .]36[ مي باشد عملکردي عملکردي مي تواند از فاکتورهاي مهم تعیین کننده سالمت باشد. سالمندان ناتوان در معرض تهدیدات بالقوه اي نظیر افزایش ابتال به بیماري هاي مزمن، تنهایي و انزوا و عدم برخورداري از حمایت اجتماعي بوده و به دلیل ناتواني هاي جسمي و ذهني استقالل

7. Lee

فردي آن ها مورد تهدید قرار مي گیرد.

بر اساس نتایج بیش از نیمی از سالمندان مورد مطالعه از نظر وضعیت فعالیت فیزیکی دارای محدودیت متوسط بودند. این در حالی است که در پژوهش علیزاده 85/2 درصد سالمندان و در پژوهش افتخار اردبیلی 84/4 درصد سالمندان مورد مطالعه در

فعالیت هاي فیزیکی شدید دچار محدودیت بودند ]37 ،23[.

از طرفی رابطه بین سطح سواد سالمت و سطح توانائی انجام که نحوی به بود. معنی دار آماری نظر از روزانه فعالیت های بیشترین میانگین نمره سواد سالمت مربوط به افرادی بود که از نظر توانائی انجام فعالیت های روزانه مستقل می باشند. دلیل این تفاوت احتماالً به علت نقش بارز سواد سالمت در تقویت است سالمندان خودکارآمدی و خودمدیرتی خودمراقبتی، ]18[ که سبب توانائی بیشتر آن ها در انجام فعالیت های روزمره زندگی می شود. این موضوع می تواند بیانگر نقش کلیدي و مهم سواد سالمت در ارتقای سالمت جسمانی و استقالل عملکردی و فردی استقالل در حفظ بالقوه اي تاثیر که باشد سالمندان عملکردی و بهبود کیفیت زندگی آنان خواهد داشت، ولی بین عملکرد فیزیکی و سواد سالمت رابطه معنی داری مشاهده نشد.

در مطالعه واگنر8 و همکاران نیز که در بین بزرگساالن بریتانیائی صورت گرفت، بین سواد سالمت و وضعیت فعالیت فیزیکی رابطه معنی دار وجود نداشت ]29[. ولی بر خالف نتایج این پژوهش در مطالعه رئیسی و همکاران سواد سالمت به عنوان عاملی تأثیرگذار بر عملکرد فیزیکی شناخته شد و به عقیده محقق سواد سالمت فاکتوري مؤثر بر رفتارهاي ارتقا دهنده سالمت در سالمندان است؛ به طوري که سالمندان با سواد سالمت باالتر بیش از سایرین به انجام فعالیت هاي فیزیکي پرداخته و عملکرد فیزیکی بهتری داشتند ]18[. عالوه بر اهمیتی که سواد سالمت برای سالمندان دارد، بایستی افراد مسن از نظر توانائی انجام فعالیت های روزمره و توانائی عملکردی فعال بمانند زیرا با کم شدن سطح فعالیت و نقصان در توانائی انجام فعالیت ها در فرد، احساس خشنودی،

رضایت و شادمانی فرد نیز کاهش می یابد ]23[.

پژوهش در سواد سالمت سنجش ابزار ماهیت به توجه با حاضر تنها مهارت هاي خواندن و محاسبات افراد مورد بررسي قرار گرفتند. اگرچه سنجش این مهارت ها به عنوان اولین گام براي ارزیابي سواد سالمت مهم و ضروري است اما تنها بخشي از مفهوم کلي سواد سالمت را تشکیل مي دهند. در حالي که براي موفقیت در برخورد با نظام سالمت، سایر مهارت ها چون گوش دادن، سخن گفتن و داشتن دانش زمینه اي و فرهنگي نیز بایستي مورد توجه قرار گیرد ]29[. همچنین به نظر می رسد تکمیل پرسش نامه برای سالمندان مشکل باشد و از طرفی اکثر ابزارهاي سنجش سواد سالمت در کشورهاي غربي طراحي و اعتبارسنجي شده اند،

8. Wagner

153

تابستان 1394. دوره 10. شماره 2

References

[1] Marais S, Conradie G, Kritzinger A. Risk factors for elder abuse and neglect: Brief descriptions of different scenarios in South Afri-ca. International Journal of Older People Nursing. 2006; 1(3):186–9. doi: 10.1111/j.1748-3743.2006.00025.x

[2] Morovatisharifabad MA, Ghofranipour FA, Heydarnia AR, Ba-baeirochi GR. [Perceived religious support of health promotingbehavior and status doing these behaviors in aged 65 years andolder in Yazd (Persian)]. Journal of Shahid Sadoughi Universityof Medical Sciences. 2004; 12(1):23-9

[3] Fransen MP, Van Schaik TM, Twickler TB, Essink-Bot ML. Ap-plicability of internationally available health literacy measures in the Netherlands. Journal of Health Community 2011; 16(3):134-9.doi: 10.1080/10810730.2011.604383.

[4] Sihota S, Lennard L. Health literacy being able to make the mostof health. London: National Consumer Council; 2004.

[5] Adams RJ, Stocks NP, Wilson DH, Hill CL, Gravier S, KickbuschI, et al. Health literacy a new concept for general practice? Austral-ian Family Physician. 2009; 38(3):144-7. PMID: 19283256

[6] Kickbusch I. Health literacy addressing the health and education divide. Journal of Health Promotion International. 2001; 16(3):281-97. doi: 10.1093/heapro/16.3.289

[7] American Cancer Society, Joint Committee on National HealthEducation Standards. National health education standards:Achieving health literacy. Washington D.C.: American CancerSociety; 1997.

[8] Baker DW, Gazmararian JA, Williams MV, Scott T, Parker RM, Green D, et al. Functional health literacy and the risk of hospi-tal admission among Medicare managed care enrollees. Ameri-can Journal of Public Health. 2002; 92(8):1278-83. doi: 10.2105/ajph.92.8.1278

[9] Schillinger D, Grumbach K, Piette J, Wang F, Osmond D, Da-her C, et al. Association of health literacy with diabetes outcomes. Journal of American Medical Association. 2002; 288(4):475-82. doi:10.1001/jama.288.4.475

[10] Scott TL, Gazmararian JA, Williams MV, Baker DW. Health lit-eracy and preventive health care use among Medicare enrolleesin a managed care organization. Medical Care. 2002; 40(5):395-404. doi: 10.1097/00005650-200205000-00005

[11] Howard DH, Sentell T, Gazmararian JA. Impact of health liter-acy on socioeconomic and racial differences in health in an elderly population. Journal of General Internal Medicine. 2006; 21(8):857-61. doi: 10.1111/j.1525-1497.2006.00530.x

[12] Tehrani Banihashemi SA, Amirkhani MA, Haghdoost AA, Ala-vian SM, Asgharifard H, Baradaran H, et al. [Health literacy and the affecting factors: A study in five provinces of Iran, strides in development of medical education (Persian)]. Journal of Medical Education Development Center. 2007; 4(1):1-9.

[13] Nielsen-Bohlman L, Panzer AM, Kindig DA. Health literacy: A prescription to end confusion. Washington D.C.: National Acad-emies Press; 2004.

[14] Baker DW, Wolf MS, Feinglass J, Thompson JA, GazmararianJA, Huang J. Health literacy and mortality among elderly persons.Archives of Internal Medicine. 2007; 167(14):1503-9. doi: 10.1001/archinte.167.14.1503

لذا ساخت ابزاري جهت سنجش سواد سالمت سالمندان و انجام این نتایج با به منظور مقایسه ابزار این با پژوهش های مشابه

پژوهش پیشنهاد مي شود.

نتیجه گیری نهایی

به طور کلي این پژوهش سطح سواد سالمت در سالمندان را ناکافي نشان داد که به عنوان هشداری برای ارائه دهندگان خدمات بهداشت محسوب می شود این در حالی است که سواد سالمت سالمندان، در بیماری ها مدیریتی خود و کنترل در می تواند کاهش بار مراجعه به مراکز بهداشتی درمانی و کاهش هزینه های نظام سالمت موثر باشد. با این وجود ارتقای سواد سالمت در سالمندان مستلزم فرهنگسازی، آموزش مدون و مداوم، همکاری درون بخشی و بین بخشی است. همچنین با توجه به افزایش جمعیت سالمندان ایران و چالش هاي ناشي از آن از جمله ضعف مؤسسات مراقبتی، توجه به توانایی عملکردی و حفظ استقالل ارتقای سواد سالمت آن ها اهمیت فردی سالمندان به موازات زیادی دارد که عدم برنامه ریزي و سیاست گذاري در این زمینه مشکالت اجتماعي، اقتصادي و بهداشتي فراوانی به دنبال خواهد

داشت.

تشکر و قدردانی

پژوهشی معاونت مصوب پژوهشی طرح حاصل مقاله این دانشگاه علوم پزشکی کرمان است. بدین وسیله از معاونت مذکور به جهت حمایت مادی و معنوی از این پژوهش و همچنین از تمامي سالمندان عزیزي که صبورانه در تکمیل پرسش نامه ما را

همراهي نمودند، سپاسگزاري می نمائیم.

رابطه سواد سالمت و وضعیت سالمت جسمانی در سالمندان شهر کرمان

https://doi.org/10.1111/j.1748-3743.2006.00025.xhttps://doi.org/10.1093/heapro/16.3.289https://doi.org/10.2105/ajph.92.8.1278https://doi.org/10.2105/ajph.92.8.1278https://doi.org/10.1001/jama.288.4.475https://doi.org/10.1097/00005650-200205000-00005https://doi.org/10.1001/archinte.167.14.1503https://doi.org/10.1001/archinte.167.14.1503

154

تابستان 1394. دوره 10. شماره 2

[15] White S, Chen J, Atchison R. Relationship of preventive healthpractices and health literacy: A national study. American Journal of Health Behavior. 2008; 32(3):227-42. doi: 10.5993/ajhb.32.3.1

[16] Wolf MS, Gazmararian JA, Baker DW. Health literacy andhealth risk behaviors among older adults. American Journalof Preventive Medicine. 2007; 32(1):19-24. doi: 10.1016/j.ame-pre.2006.08.024

[17] Wolf MS, Gazmararian JA, Baker DW. Health literacy andfunctional health status among older adults. Archive of InternalMedicine. 2005; 165(17):1946-52. doi: 10.1001/archinte.165.17.1946

[18] Javadzade SH, Sharifirad G, Radjati F, Mostafavi F, Reisi M, Hasanzade A. Relationship between health literacy, health sta-tus, and healthy behaviors among older adults in Isfahan, Iran.Journal of Education and Health Promotion. 2011; 1:31. doi:10.4103/2277-9531.100160.

[19] Nekoei-Moghadam M, Parva S, Amiresmaili MR, Baneshi MR. [Health literacy and utilization of health services in Kerman ur-ban area (Persian)]. Journal of Toloo-e-Behesht. 2011; 11(4):123-34.

[20] Bostock S, Steptoe A. Association between low functionalhealth literacy and mortality in older adults: Longitudinal cohortstudy. British Medical Journal. 2012; 344(3):2-10. doi: 10.1136/bmj.e1602

[21] Lee SY, Tsai TI, Tsai YW, Kuo K. Health literacy, health status, and healthcare utilization of Taiwanese adults: Results from a na-tional survey. BMC Public Health. 2010; 10:614. doi: 10.1186/1471-2458-10-614

[22] Public Health Division. New South Wales older people’s healthsurvey 1999. Sydney: NSW Health Department ; 2000.

[23] Alizadeh M, Fakhrzadeh H, Sharifi F, Zanjari N, Ghasemi S. Comparative study of physical and mental health status of oldpeople in aged groups of 60-64 and 65-69 years old in Tehranmetropolitan area. Journal of Diabetes and Metabolism. 2013;13(1):50-61.

[24] Katz S, Ford A, Moskowitz RW, Jackson BA, Jaffe MW. Studies of illness in the aged. Journal of American Medical Association1963; 185:914-9. doi: 10.1001/jama.1963.03060120024016

[25] Ware JE, Snow KK, Kosinski M, Gandek B. SF-36 health surveymanual and interpretation guide; Boston. Oxford: New EnglandMedical Center, the Health Institute; 1993.

[26] Montazeri A, Goshtasebi A, Vahdaninia M, Gandek B. Theshort form health survey (SF-36): Translation and validationstudy of the Iranian version. Quality of Life Research. 2005;14(3):875-82. PMID: 16022079

[27] McLaghlin RA. Association among health literacy levels andhealth outcomes in pregnant women with pregestational andgestational diabetes in an urban setting [PhD thesis]. Tennessee:University of Tennessee Health science; 2009.

[28] Kutner MA, Greenberg E, Yin J, Paulsen C, White S. The health literacy of America’s adults: Results from the 2003 National As-sessment of Adult Literacy. Washington D.C.: Department ofEducation, National Center for Education Statistics; 2006.

[29] von Wagner C, Knight K, Steptoe A, Wardle J. Functionalhealth literacy and health promoting behaviour in a national sam-ple of British adults. Journal of Epidemiology and CommunityHealth. 2007; 61(12):1086-90. doi: 10.1136/jech.2006.053967

[30] Sorlie V, Lopez RA. When language, health literacy, and mis-communication collide: Tremors versus seizures. Family Medi-cine. 2011; 43(1):48-50.

[31] Cho YI, Lee SY, Arozullah AM, Crittenden KS. Effects of health literacy on health status and health service utilization amongstthe elderly. Social Science and Medicine. 2008; 66(8):1809-16. doi:10.1016/j.socscimed.2008.01.003.

[32] Kickbusch I. Health literacy: An essential skill for the twenty-first century. Journal of Health Education 2008; 108(2):101-4. doi:10.1108/09654280810855559

[33] Nejati V. [Assessing the health status of elderly people in theprovince of Qom (2007) (Persian)]. The Journal of Qazvin Univer-sity of Medical Sciences. 2009; 13(1):67-72.

[34] von Strauss E, Aguero-Torres H, Kareholt I, Winblad B,Fratiglioni L. Women are more disabled in basic activities ofdaily living than men only in very advanced ages: A study on dis-ability, morbidity, and mortality from the Kungsholmen Project.Journal of Clinical Epidemiology. 2003; 56(7):669-77. doi: 10.1016/s0895-4356(03)00089-1

[35] Yaghmaie F. [Introducing a new scale for activities of dailyLiving (Persian)]. Journal of Nursing and Midwifery, Shahid Be-heshti University. 2005; 15(2):3-12.

[36] Adib Hajbagheri M, Akbari H. [The tensity of disabilities andthe factors related to it in elderly (Persian)]. FEYZ. 2009; 13(3):225-34.

[37] Eftekhar Ardebili H, Khatti Deizabadi F, Batebi A, Shojaieza-deh D, Yazdani Cherati J. [Frequency of functional and cognitiveimpairment and relevant factors in aging (Persian)]. Journal ofMazandaran University of Medical Sciences. 2012; 22(96):113-22.

https://doi.org/10.5993/ajhb.32.3.1https://doi.org/10.1016/j.amepre.2006.08.024https://doi.org/10.1016/j.amepre.2006.08.024https://doi.org/10.1001/archinte.165.17.1946https://doi.org/10.1136/bmj.e1602https://doi.org/10.1136/bmj.e1602https://doi.org/10.1001/jama.1963.03060120024016https://doi.org/10.1136/jech.2006.053967https://doi.org/10.1016/s0895-4356%2803%2900089-1https://doi.org/10.1016/s0895-4356%2803%2900089-1

155

تابستان 1394. دوره 10. شماره 2

5.(146-155)