Bosna i Hercegovina

Vlada Unsko – sanskog kantona

Ministarstvo finansija

DOKUMENT OKVIRNOG BUDŽETA

UNSKO – SANSKOG KANTONA 2021.- 2023.

BIHAĆ, juni 2020.

46

Sadržaj

I UVOD U DOKUMENT OKVIRNOG BUDŽETA.................................................................3

1. Srednjoročne makroekonomske pretpostavke i prognoze.............................................5

1.1. Ekonomski rast.........................................................................................................5

1.2. Industrijska proizvodnja...........................................................................................9

1.3. Tržište rada.............................................................................................................11

1.4. Cijene.....................................................................................................................15

1.5. Vanjski sektor........................................................................................................16

1.6. Strana direktna ulaganja........................................................................................19

1.7. Unutrašnji i vanjski dug i strategija otplate duga Unsko-sanskog kantona...........20

2. Srednjoročna fiskalna strategija....................................................................................23

2.1. Prihodi od indirektnih poreza u periodu 2020.-2023.............................................23

2.2. Politika prihoda za nivo Unsko-sanskog kantona..................................................27

2.3. Ukupni prihodi Unsko-sanskog kantona...............................................................29

2.4. Prihodi i rashodi JU„ Direkcija regionalnih cesta Unsko-sanskog kantona“ Bihać) ...................................................................................................................................31

3. Struktura potrošnje u javnom sektoru

( Politika rashoda za Unsko-sanski kanton )......................................................................34

3.1. Alokacija sredstava po ekonomskim klasifikacijama.............................................35

3.2. Budžetski prioriteti za period 2021-2023. Godine………………………………..38

4. Budžetski prioriteti za period 2021.-2023.godina..........................................................40

4.1. Pregled prioriteta budžetskih korisnika Unsko-sanskog kantona...........................40

4.2. Tabela ograničenja Budžeta za 2021. godinu po korisnicima................................44

II ZAKLJUČAK........................................................................................................................46

III LISTA SKRAĆENICA........................................................................................................48

IV DODATAK...........................................................................................................................49

I UVOD U DOKUMENT OKVIRNOG BUDŽETA

Izrada Dokumenta okvirnog budžeta (DOB) za trogodišnji period, kao ključnog strateškog dokumenta koji veže vladine politike i budžet, je praksa na većini nivoa vlasti u Bosni i Hercegovini, pa tako i u Unsko-sanskom kantonu. DOB je konačni rezultat srednjoročnog procesa planiranja i izrade budžeta u „10 koraka“ i predstavlja moderni proces srednjoročnog planiranja budžeta koji:

· ima jasno definiran budžetski kalendar i raspodjelu odgovornosti,

· ima jasnu fiskalnu strategiju zasnovanu na nivou raspoloživih vladinih resursa,

· omogućava raspodjelu ograničenih resursa na najvažnije ekonomske i socijalne prioritetne politike vlade,

· unapređuje predvidivost budžetskih politika i finansiranja,

· osigurava efikasnije i djelotvornije korištenje vladinih resursa,

· unapređuje transparentnost i odgovornost vladinih politika, programa i procesa donošenja odluka,

· osigurava razmatranje finansijskih učinaka u narednim godinama, pri donošenju odluka u vezi sa politikama, te donošenje tih odluka tokom ciklusa planiranja budžeta.

U proteklih nekoliko godina ostvaren je veliki napredak u procesu planiranja budžeta izradom srednjoročnih okvira rashoda tj. DOB-a koji se svake godine pripremaju za period za sljedeće tri godine i koji prikazuju srednjoročne makroekonomske i fiskalne projekcije, srednjoročnu fiskalnu strategiju, prioritete potrošnje, te gornje granice rashoda budžetskih korisnika za narednu budžetsku godinu, kao i preliminarne procjene za sljedeće dvije godine za koje je izvršena projekcija prihoda. Stoga, ovakav proces pripreme DOB-a doprinosi razvoju strateškog planiranja prioriteta i ciljeva vlade Unsko - sanskog kantona, te predstavlja osnovni dokument za raspodjelu budžetskih sredstava.

Pristup u „10 koraka“ prikazuje proces srednjoročnog planiranja i izrade budžeta s jasnim, logičnim i integriranim rokovima, harmoniziranim na svim nivoima vlasti u BiH. Ovaj pristup odražava visok stepen međusobne ovisnosti različitih koraka unutar budžetskog procesa - svaki korak je ovisan o različitim akterima/institucijama koji trebaju obezbijediti relevantne informacije, dati preporuke i/ili donijeti odluke u svim ključnim fazama procesa, u skladu sa budžetskim ciklusom. U skladu sa navedenim, učinkovit i uspješan proces srednjoročnog planiranja budžeta zahtijeva predanost i disciplinu svih relevantnih učesnika u budžetskom procesu (uključujući Vladu Unsko– sanskog kantona, Skupštinu USK , Ministarstvo finansija, te informacije koje se dobivaju iz FMF-a i korisnike budžeta Vlade Unsko-sanskog kantona).

Stoga, u skladu sa Zakonom o budžetima u Federaciji Bosne i Hercegovine (“Službene novine FBiH”, broj: 102/13, 9/14,13/14, 8/15, 91/15, 104/16, 5/18, 44/18, 11/19 i 99/19 ) pripremljen je Dokument okvirnog budžeta Unsko-anskog kantona (DOB) za period 2021.-2023. godina.

Ključni cilj Dokumenta okvirnog budžeta je da postavi makroekonomske, fiskalne i sektorske politike u centar budžetskih procesa, prepoznavajući da je godišnji budžet jedan od osnovnih instrumenata kojima se realizuju ciljevi srednjoročne razvojne strategije, kako Kantona, tako i viših nivoa vlasti. Takođe, ovim dokumentom, na osnovu definisanih ekonomskih pokazatelja za šire ekonomsko okruženje (prvesntveno FBiH) utvrđuje se i fiskalni kapacitet Kantona u narednom trogodišnjem periodu.

Sektor za budžet Ministarstva finansija, pripremio je budžetski kalendar koji sadrži rokove za dostavu podataka od strane budžetskih korisnika u toku 2020. godine. Kao što je bio slučaj i u prethodnim godinama, ministarstvo je svojim aktom broj: 04/2-14-1850-1/2020; dana 14.02.2020. godine uputilo svim budžetskim korisnicima, Budžetske instrukcije br.1 za izradu Dokumenta okvirnog budžeta za period 2021.-2023. ( preliminarni nacrt srednjoročnog budžeta). U sklopu instrtukcije br.1 budžetskim korisnicima je dostavljeno Uputstvo o načinu pripreme tabela pregleda budžetskih prioriteta sa definiranim budžetskim kalendarom (slijed koraka sa ključnim zadacima i datumima dostave podataka i izrade DOB-a i godišnjeg budžeta). Nakon dostave popunjenih Tabela od strane budžetskih korisnika, grada, općina i vanbudžetskih fondova, Sektor za budžet je izvršio njihovu konsolidaciju te sačinio Nacrt Dokumenta okvirnog budžeta Unsko-sanskog kantona za 2021.- 2023. godinu i predložio Vladi Unsko-sanskog kantona da isti razmotri i usvoji. Usvojeni dokument Kantonalno ministarstvo finansija će proslijediti Federalnom ministarstvu finansija na daljnju konsolidaciju.

Sam dokument se sastoji iz četiri poglavlja i to :

· Poglavlje 1. Srednjoročne makroekonomske pretpostavke i prognoze unutar kojeg su date makroekonomske pretpostavke i prognoze,

· Poglavlje 2. Srednjoročna fiskalna strategija projekcije prihoda za trogodišnji period koji pripadaju kantonu, kao fiskalni okvir za ograničenje potrošnje.

· Poglavlje 3. Struktura potrošnje u javnom sektoru u kojem su sažeta glavna pitanja iz oblasti upravljanja javnim sredstvima sa projekcijama budžetske potrošnje po ekonomskim i funkcionalnim kategorijama,

· Poglavlje 4. Budžetski prioriteti za 2021 - 2023. godine , u kojem se predlažu početne gornje granice rashoda za svakog budžetskog korisnika.

Pri izradi ovog dokumenta takođe su korišteni podaci iz sljedećih publikacija:

· Strateški plan Ministarstva finansija Unsko-sanskog kantona za period 2017.-2020. godine, april 2017. godine;

· Smjernice ekonomske i fiskalne politike Unsko-sanskog kantona za period 2021.-2023. godine, maj 2020. godine;

· Smjernice ekonomske i fiskalne politike Federacije Bosne i Hercegovine za period 2021.-2023 . godine, maj 2020. godine;

· Direkcija za ekonomsko planiranje BiH, „Informacija o Perspektivama 2021.- 2023. godine – revidirani dokument“, Sarajevo, maj 2020. godine;

· Direkcija za ekonomsko planiranje BiH, „Bosna i Hercegovina - Ekonomski trendovi - Godišnji izvještaj 2019.“, Sarajevo, april 2020. godine

· Odjeljenje za makroekonomsku analizu pri Upravi za indirektno oporezivanje BiH, „OMA Bilten“ broj: 178 i 179;

· Federalni zavod za statistiku, „Unsko-sanski kanton u brojkama“, Sarajevo 2019. godine;

· Federalni zavod za statistiku, „Mjesečni statistički pregled Federacije Bosne i Hercegovine“ broj: 1,2,3,4, 5 i 6;

· Federalni zavod za statistiku, „Mjesečni statistički pregled Federacije Bosne i Hercegovine po kantonima“ broj 1, 2, 3, 4, 5 i 6.

· Bilteni JU “ Služba za zapošljavanje Unsko-sanskog kantona”, Bihać 2020.godine

Jedan od osnovnih preduslova održivog ekonomskog rasta te povećanja zaposlenosti jeste makroekonomska stabilnost. Makroekonomska stabilnost ostvarit će se efikasnim upravljanjem javnim financijama kroz daljnje unaprjeđenje procesa upravljanja budžetom, fiskalnu konsolidaciju i efikasno upravljanje javnim dugom, jačanje sistema unutrašnjih finansijskih kontrola i unutašnje revizije te razvojem makroekonomske statistike. Ovakva nastojanja Ministarstva finansija moraju imati potporu svih budžetskih korisnika i drugih koji koriste sredstva budžeta USK, a iskazana kroz Smjernice i ciljeve fiskalne politike za 2021.-2023. godinu i Dokument okvirnog Budžeta USK za period 2021. - 2023. godina.

1. SREDNJOROČNE MAKROEKONOMSKE PRETPOSTAVKE I PROGNOZE1.1. Ekonomski rast

U osnovnom scenariju projekcije su izrađene u trenutku kada svi statistički podaci nisu bili dostupni za mart 2020. godine u kojem je došlo do obostranih šokova na strani ponude i potražnje. Projekcije se zasnivaju na pretpostavkama da će kriza trajati do kraja drugog kvartala 2020. godine. Osim toga, projekcije takođe nisu obuhvatile stabilizacijske mjere entitetskih vlada i Vijeća ministara Bosne i Hercegovine u cijelosti jer u trenutku izrade nije bio poznat konačni opseg mjera.

Početak 2020. godine karakteriše dodatno usložnjavanje međunarodnih ekonomskih prilika i pojava virusa Covid-2019 što će imati veoma negativne implikacije na privredna kretanja u svijetu, regionu i u konačnici u samoj Bosni i Hercegovini. Intenzitet i dužina trajanja novonastalih okolnosti u suštini će odrediti kretanje ekonomskog rasta kako kratkoročno tako i u srednjem roku. Prije same analize ekonomskih kretanja u Bosni i Hercegovini, vrijedi istaći da u vrijeme pripreme ovog izvještaja sve međunarodno referentne institucije (MMF, Svjetska Banka, EC) na sedmičnoj bazi vrše revizije projekcije ekonomskih kretanja za 2020. godinu što predstavlja dodatni hendikep u pripremi ovog izvještaja. Najaktuelniji refernetni dokument Svjetske Banke „Fighting COVID19, Europe and Central Asia Economic Update (Spring)“ predviđa drastičan pad BDP-a na širem evropskoj i evro-azijskom području u intervalu od -2,8% i -4,4% u 2020. godini u zavisnosti o dužini trajanja i intenzitetu širenja pandemije Covid-19.

Što se tiče regiona Zapadnog balkana, pa i same Bosne i Hercegovine procjenjuje se pad ekonomskog rasta od -1,9% do -3,2% u slučaju prelijevanja krize u drugu polovinu 2020. godine.Unatoč neizvjesnosti o dužini trajanja i kvantifikaciji posljedica pandemije Covid-19 na svjetsku privredu nema nikakve sumnje da će ekonomske posljedice biti izrazito negativne. Tako je već sada sasvim izvjesno da će širenje ovog virusa prevashodno dovesti do usporavanja svjetske trgovine, a posljedično i ostalih komponenti ekonomskog rasta kao što su investicije i privatna potrošnja. Ovakva kretanja u međunarodnom ekonomskom okruženju vrlo vjerovatno će dovesti do dodatnog slabljenja kako izvozne, tako i domaće tražnje u prvoj polovini 2020. godine. Imajući u vidu sve navedene okolnosti i određene kratkoročne pokazatelje o ekonomskim kretanjima, DEP-a je drastično revidirao svoju projekciju rasta ukupnog izvoza u 2020. godini na –6,4% u odnosu na prethodnu godinu, koja je uslovljena stabilizacijom ekonomskih prilika u glavnim trgovinskim partnerima u drugoj polovini tekuće godine. Trenutno raspoloživi podaci o vanjskotrgovinskoj robnoj razmjeni za prvi kvartal 2020. godine već ukazuju na drastično slabljenje iste u odnosu na prethodnu godinu. Naime, prema podacima BHAS-a u prvom kvartalu 2020. godine izvoz roba iz Bosne i Hercegovine smanjen je za 5,2% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je pad robnog izvoza samo u martu mjesecu 2020. godine u odnosu na isti mjesec prethodne godine iznosio oko 15%. S druge strane, u prvom kvartalu 2020. godine uvoz roba u Bosnu i Hercegovinu smanjen je za 7,2% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je pad uvoza u martu mjesecu u odnosu na isti mjesec prethodne godine iznosio 16,5%.

U skladu sa novonastalim okolnostima, u prvoj polovini godine realno je očekivati i slabljenje ostalih agregata ekonomskog rasta kako što su privatna potrošnja i investicije (domaća tražnja) tako da je i projekcija kretanja uvoza u 2020. godinu iznosi -6,1% u odnosu na prethodnu godinu. Ako se ima u vidu da Bosnu i Hercegovinu u vanjskotrgovinskom smislu karakteriše neuravnoteženost izvoza (42% BDP-a) i uvoza (56% BDP-a) ovo usporavanje razmjene bi rezultiralo trgovinskim bilansom čiji utjecaj na ekonomski rast bi bio djelimično pozitivan. Ovo ne predstavlja nikakvo iznenađenje obzirom da je Bosna i Hercegovina zemlja sa visokom ovisnošću, a sličan scenarij je zabilježen i tokom svjetske ekonomske krize u 2009. godini.

S druge strane, ako se ima u vidu strukturna kompozicija i kretanje ekonomskog rasta u Bosni i Hercegovini vrijedi istaći da je tokom prethodnih godina domaće tražnja ili preciznije privatna potrošnje predstavljala ključni oslonac ekonomskog rasta. Međutim, u skladu sa usporavanjem ukupne privredne aktivnosti u zemlji usljed izbijanja pandemije virusa Covid-19 tokom 2020. godine očekuje se i pad privatne potrošnje od -1.7% u odnosu na prethodnu godinu. Glavnu determinantu ovog smanjenja privatne potrošnje predstavljaju već izvjestan pad broja zaposlenih, smanjenja plata i doznaka građana što će znatno oslabiti raspoloživi dohodak građana.

S druge strane, tokom trajanja pandemije očekuje se pojačani angažman institucija u okviru borbe za zaštitu javnog zdravlja kao i saniranje ekonomskih posljedica Covida-19. U skladu s tim u tokom 2020. godine očekuje se nešto jači rast javne potrošnje od oko 2%, tako da bi ova kategorija imala pozitivan doprinos ekonomskom rastu. Zastupljenost investicija u strukturi BDP-a iznosi oko 20%, pri čemu se privatne investicije iznose 4/5 a ostatak se odnosi na javne investicije u Bosni i Hercegovini. Neizvjesnost i turbulencije kako na međunarodnom tako i na domaćem tržištu prilično negativno bi se mogla odraziti na kretanja investicionih ulaganja u 2020. godini. Ovo se prevashodno odnosi na privatne investicije u okviru kojih se očekuje drastičan pad od preko 10%. S druge strane, kretanje javnih investicija u velikoj mjeri će zavisti od raspoloživosti finansijskih sredstava i opredjeljenosti nadležih institucija hoće li koristiti ovu polugu za očuvanje ekonomskog rasta u zemlji tokom 2020. godine. Imajući u vidu navedene međunarodne okolnosti i trenutno stanje u ekonomiji Bosne i Hercegovine, pod pretpostavkom da širenje pandemije Covida-19 bude ograničeno za prvu polovinu godine, na kraju 2020. godine u Bosni i Hercegovini se može očekivati realni pad BDP-a od 2,3% u odnosu na prethodnu godinu.

Makroekonomski pokazatelji za period 2018-2023

Indikator

Zvanični podaci

Projekcije

2018

2019

2020

2021

2022

2023

Nominalni BDP u mil. KM

34.023

35.365

34.846

36.340

38.077

39.823

Nominalni rast u %

5,2

3,9

-1,5

4,3

4,8

4,6

BDP deflator (prethodna godina = 100)

101,9

100,7

100,9

101,4

101,7

101,4

Realni BDP u mil. KM (prethodna godina = 100)

33.399

35.116

34.551

35.826

37.449

39.286

Realni rast u %

3,3

3,2

-2,3

2,8

3,1

3,2

Inflacija mjerena indeksom potrošačkih cijena u %

1,4

0,6

0,2

1,2

1,3

1,4

Potrošnja u mil. KM

32.048

32.931

32.736

33.670

34.830

36.555

Realni rast u %

2,0

1,8

-1,0

1,4

1,7

1,7

Vladina potrošnja u mil. KM

6.611

6.776

6.959

7.098

7.325

7.545

Realni rast u %

0,9

1,0

1,9

0,5

0,7

0,5

Privatna potrošnja u mil. KM

25.437

26.155

25.777

26.572

27.505

28.510

Realni rast u %

2,3

2,0

-1,7

1,7

1,9

2,1

Investicije (bruto) u stalna sredstva u mil. KM

6.310

6.857

6.215

6.735

7.397

8.077

Realni rast u %

9,2

8,3

-10,5

7,1

8,1

7,7

Vladine investicije u mil. KM

859

954

920

1.042

1.176

1.307

Realni rast u %

15,4

9,4

-5,0

11,6

10,0

8,5

Privatne investicije u mil. KM

5.454

5.903

5.295

5.692

6.222

6.769

Realni rast u %

8,3

8,1

-11,4

6,3

7,8

7,5

Uvoz u mil. KM

19.097

19.955

18.549

19.478

20.828

22.520

Nominalni rast u %

6,7

4,5

-7,0

5,0

6,9

8,1

Realni rast u %

3,7

2,5

-6,1

3,2

4,5

5,1

Izvoz u mil. KM

14.087

14.850

13.821

14.726

15.976

17.471

Nominalni rast u %

10,0

5,4

6,9

6,5

8,5

9,4

Realni rast u %

6,1

3,4

-6,4

4,3

5,8

6,7

Nacionalna bruto štednja u % BDP-a

16,9

18,4

16,8

17,7

18,4

18,8

Bilans tekućeg računa u mil. KM

-1.236

-1.022

-1.975

-990

-1.084

-1.320

Rast u %

-9,1

-17,4

-4,5

1,5

9,4

21,8

Bilans tekućeg računa u % BDP-a

-3,6

-2,9

-2,8

-2,7

-2,8

-3,3

Izvor: DEP: Makroekonomske projekcije za DOB, April 2020.

Pretpostavke kretanja BDP-a u periodu 2021.-2023. godina

Ključno uporište za kretanje makroekonomskih parametara u Bosni i Hercegovini u periodu 2021.2023. godina predstavlja poboljšanje eksternog okruženja. Međutim, kao što je ranije navedeno međunarodne finansijske institucije još uvijek nisu zvanično publikovale bilo koji dokument koji bi kvantifikovao dužinu trajanja Covid-2019 i ekonomska kretanja za period 2021-2023. godine. S tim u vezi, projekcije DEP-a za ovaj srednjoročni vremenski period zasnovane su na pretpostavci da je epidemija virusa kratkotrajna pojava, odnosno da će biti prevaziđena u drugoj polovini 2020. godine. S toga, preduslov realizacije navedenih projekcija predstavlja prevazilaženje novonastalih okolnosti u kratkom roku, poboljšanje međunarodnog ekonomskog okruženja kako i implementacija strukturnih reformi u zemlji kako bi se ojačao doprinos internih dinamika u ekonomskom rastu u Bosne i Hercegovine. Pod pretpostavkom materijalizacije navedenih okolnosti prema projekcijama DEP-a u periodu 2021.-2023. godina u Bosni i Hercegovini se očekuje nastavak trenda ekonomskog rasta od oko 3% na godišnjem nivou (2021: 2,8%, 2022: 3,1% i 2023: 3,2%). Pretpostavlja se da bi ključni oslonac ekonomskog rasta tokom ovog perioda trebala predstavljati domaća tražnja. Naime, povećanje ukupne ekonomske aktivnosti u zemlji uz očekivano povećanja industrijske proizvodnje i građevinskih radova praćeno povećanjem broja zaposlenih i prihoda od izvoza trebalo bi rezultirati povećanjem raspoloživog dohotka građana a samim tim i povećanjem privatne potrošnje koja će kao i prethodnih godina predstavljati ključni oslonac ekonomskog rasta. Tako se u periodu 2021. - 2023. godine očekuje prosječna stopa rasta privatne potrošnje od oko 2% (2021: 1,7%, 2022: 1,9%, 2023: 2,1%). S druge strane, imajući u vidu visok nivo javne potrošnje u okviru BDP-a u BiH i napore koji se ulažu kroz proces fiskalne konsolidacije u Bosni i Hercegovini tokom ovog perioda očekuje se postepena stabilizacija javnih finansija kroz smanjenje javnih rashoda i istovremeno povećanje javnih prihoda kako bi se ograničio rast javne potrošnje. Tako se u periodu 2021.-2023 očekuje tek blagi rast javne potrošnje od 0,6% na godišnjem nivou (2021: 0,5%, 2022: 0,7% i 2023: 0,5%). Ako se ima u vidu da bi tokom ovog perioda projicirana stopa ekonomskog rasta bila viša u odnosu na rast javne potrošnje, udio iste u BDP-u bi se djelimično smanjio krajem 2023. godine. U ovom vremenskom period očekuje se da bi mjerama fiskalne politike dio sredstava uštede po osnovu tekuće potrošnje trebao biti kanaliziran u svrhu jačanje investicione potrošnje u Bosni i Hercegovini. Samim tim, uz poboljšanje poslovnog ambijenta, investicije bi za razliku od prethodnih godine mogle imati značajniji rast a samim tim i veći doprinos u očekivanom rastu BDP-a. U periodu 2021.-2023. godine u Bosni i Hercegovini se očekuje povećanje ukupnih investicija po prosječnoj godišnjoj stopi rasta od oko 7,5% (2021: 7,5%, 2022: 7,6%, 2023: 7,5%). U ovom vremenskom okviru pored povećanja privatnih investicija koje čine većinski dio ukupnih investicija (oko 80% ukupnih investicija) kao što je to i ranije navedeno očekuje se i značajniji doprinos javnih investicija. Smatra se da bi napredak u procesu evropskih integracija u kombinaciji sa unapređenjem poslovnog okruženja kroz reformske procese moglo povećati interes kako domaćih tako i stranih investitora za investiciona ulaganja u BiH. S druge strane, obzirom na strukturu i poziciju bh. ekonomije smatra se da će javne investicije predstavljati važnu polugu za podsticanje ekonomskog rasta u srednjem roku. Projekti u okviru izgradnje putne infrastrukture i energetski projekti, kao i raspoloživost sredstava kod međunarodnih finansijskih institucija bi uz adekvatnu i pravovremenu implementaciju istih mogli rezultirati godišnjim povećanjem javnih investicija od preko 10%. Tako bi u srednjoročnom vremenskom okviru nivo javnih investicija u okviru BDP-a u Bosni i Hercegovini bio povećan na oko 3,5% BDP-a

Povoljnije eksterno okruženje uz unaprijeđenje industrijske baze i podizanje konkurentnosti predstavljaju preduslov poboljšanja vanjskotrgovinske razmjene sa svijetom. Samo pod uslovom materijalizacije navedenih eksternih pretpostavki u periodu 2021.-2023. godine može se očekivati porast vanjskotrgovinske razmjene sa svijetom. U tom slučaju u Bosni i Hercegovini se može očekivati projsečni godišnji rast izvoza od oko 5,6% pri čemu bi projicirani rast roba i usluga bio prilično ujednačen. Tako bi tokom ovog perioda zahvaljujući ovom izvoznom rastu udio izvoza u BDP-u bio povećan na sa 40,5% u 2021. godini na oko 44% na kraju 2023. godine. S druge strane, očekuje se da bi se uvoz u ovom vremenskom periodu trebao kretati po nešto sporijoj godišnjoj stopi rasta od 4,3%. Tokom ovog perioda očekuje se prilično izbalansiran rast uvoza roba i rast uvoza usluga. Posljedica ovakvog kretanja uvoznog rasta udio uvoza bi bio povećan sa 53% BDP-a u 2021. godini na oko 56,5% na kraju 2023. godine. Nešto snažniji rast izvoza u odnosu na rast uvoza u srednjem roku bi rezultirao postepenim smanjenjem vanjskotrgovinskog deficita odnosno neutralnim doprinosom ekonomskom rastu, dok bi pokrivenost uvoza izvozom zaključno sa 2023. godinom trebala iznositi oko 77%.

Rizici

Rizici za ostvarivanje navedenih projekcija se mogu klasifikovati u dvije grupe, i to na vanjske i unutrašnje, pri čemu su vanjski rizici dosta izvjesniji i utjecajniji na kretanje ekonomskog rasta u Bosni i Hercegovini. Pored činjenice da su raspoloživi izvještaji međunarodnih institucija najavljivali slabljenje ekonomske aktivnosti u eksternom okruženju, izbijanje globalne epidemije virusa Covid-2019 se nametnulo kao ultimativni primarni rizik po realizaciju ovih projekcija iz osnovnog scenarija. Preduslov za materijalizaciju navedenih projekcija makroekonomskih pokazatelje predstavlja prevazilaženje novonastalih izazova u što kraćem roku. S duge strane, prijetnju realizaciji ovih projekcija predstavljaju i unutrašnji izazovi odnosno unutrašnji rizici u Bosni i Hercegovini.

Unutrašnje rizike predstavljaju složen sistem donošenja odluka i spor tempo provođenja ekonomskih reformi u zemlji. Eventualna kašnjenja u procesu formiranja vlasti i provođenju reformi bi se mogla negativno odraziti na planiranu dinamiku izvršenja javnih investicija što bi se sigurno odrazilo i na ukupni ekonomski rast.

Što se tiče rizika u srednjem roku za period 2021.-2023. godina, oni se odnose na migraciju stanovništva iz Bosne i Hercegovine posebno mladog, obrazovanog i kvalifikovanog kadra što bi moglo rezultirati smanjenjem produktivnosti i sporijim rastom BDP-a od projektovanog.

1.2 Industrijska proizvodnja

Statistički podaci BHAS-a za 2019. godine ukazuje na to da je Bosna i Hercegovina nakon dugo godina, zabilježila izrazito nepovoljan rezultat kada je u pitanju kretanje fizičkog obima industrijske proizvodnje. Naime, prema preliminarnim podacima BHAS-a za 2019. godinu Bosna i Hercegovina je zabilježila pad fizičkog obima industrijske proizvodnje od 5,5% u odnosu na prethodnu godinu. Ovo smanjenje fizičkog obima industrijske proizvodnje predstavlja najznačajniji pad proizvodnje još od vremena svjetske ekonomske krize. Ključne razloge za ovakva kretanja u okviru industrijske proizvodnje u Bosni i Hercegovini predstavljaju usporavanje privredne aktivnosti u glavnim trgovinskim partnerima kao i izazovi sa kojima se susreću domaće kompanije u pojedinim privrednim granama. Naime, prema podacima EUROSTATA-a u 2019. godine došlo je do smanjenja fizičkog obima industrijske proizvodnje u zemljama EU28 od 0,8%. Posmatrano po zemljama, najznačajnija smanjenja fizičkog obima industrijske proizvodnje su zabilježena u Njemčkoj 4,7%, Italiji 1,2%, kao i zemljama regiona Crna Gora 7,6%, Turska 1,5% i Srbija 0,2%.6 Pregled kretanja industrijske proizvodnje po sektorima u Bosni i Hercegovini se značajnije ne razlikuje od kretanja ukupne industrijske proizvodnje u Bosni i Hercegovini, pošto je pad proizvodnje zabilježen u okviru svih sektora. Tako je najviša stopa pada proizvodnje zabilježena u okviru sektora za proizvodnju električne energije i iznosila je 8,2% u odnosu na prethodnu godinu. Pad proizvodnje električne energije je posljedica podjednakog smanjenja proizvodnje kako u hidroelektranama, tako i u termoelektranama. Pored pada u proizvodnji električne energije, tokom 2019. godine registrirano je i smanjenje proizvodnje u okviru sektora rudarstvo od 3,7%, što je ponajviše posljedica smanjenja proizvodnje u rudnicima uglja i lignita od oko 7,3% u odnosu na isti period prethodne.

S druge strane, u okviru izvozno orijentirane prerađivačke industrije tokom 2019. godine došlo je do smanjena proizvodnje od 5% u odnosu na prethodnu godinu. Ovaj pad proizvodnje u okviru prerađivačke industrije uzrokovan je usporavanjem ekonomske aktivnosti u glavnim trgovinskim partnerima, odnosno slabljenjem izvozne tražnje za proizvodima iz Bosne i Hercegovine. Detaljnijim uvidom u strukturu prerađivačke industrije vidljivo je da su tokom 2019. godine najznačajnija smanjenja proizvodnje zabilježena u okviru izvozno orijentiranih grana kao što su: naftni derivati i koks, proizvodnje tekstila i duhanske proizvodnje gdje su registrirane dvocifrene stope pada proizvodnje. Pored ovih industrijskih grana smanjenja proizvodnje su zabilježena i u okviru proizvodnje hemikalija i hemijskih proizvoda, drvoprerade (osim namještaja), kože, te proizvodnje baznih metala od oko 10% respektivno u odnosu na isti period prethodne godine. S druge strane, povećanja proizvodnje u okviru prehambene industrije i građevinskog materijala od oko 4,7%, kao i drugih industrijskih grana nisu bili dovoljni da bi se spriječio pad proizvodnje u okviru prerađivačke industrije odnosno ukupne industrijske proizvodnje u odnosu na prethodnu godinu.

Projekcije kretanja industrijske proizvodnje u Bosni i Hercegovini u 2020. godini trenutno je vrlo teško predvidjeti obzirom da je ista i tokom prethodne godine pokazala vidljive slabosti koje su se manifestovala padom fizičkog obima proizvodnje. Pored ovoga, neizvjesnost uzrokovana novonastalim okolnostima - pojavom epidemije virusa Covid-2019 dodatno usložnjava izradu projekcija kretanja fizičkog obima industrijske proizvodnje u Bosni i Hercegovini. Tehnološka struktura proizvodne baze, kao i njena visoka ovisnost o kretanjima na tržištima glavnih trgovinskih partnera u prethodnom periodu pokazala je sve ranjivosti industrije a naročito prerađivačke industrije u Bosni i Hercegovini. S toga će privredna kretanja u okviru glavnih trgovinskih partnera u 2020. godini u najvećoj mjeri odrediti kretanje fizičkog obima proizvodnje, broja zaposlenih i nivo investicionih ulaganja u okviru industrijskog sektora u Bosni i Hercegovini. Podatak BHASa o stagnaciji fizičkog obima industrijske proizvodnje u Bosni i Hercegovini u periodu januar-februar 2020. godine od -0,5% u odnosu na isti mjesec prethodne godine nije dovoljan da bi se odredio dalji trend kretanja proizvodnje do kraja godine. Vrijedi između ostalog da je tokom ovog perioda zabilježen pad proizvodnje u okviru prerađivačke industrije od preko 3%. S druge strane, treba također imati u vidu da je ova stopa rasta djelimično i posljedica izraženog baznog efekta iz prošle godine kada je u Bosni i Hercegovini zabilježen pad fizičkog obima industrijske proizvodnje. Imajući u vidu navedena međunarodna kretanja i strukturalnu kompoziciju industrijske proizvodnje u Bosni i Hercegovini na kraju 2020. godine se može očekivati pad fizičkog obima industrijske proizvodnje.

Projekcija kretanja industrijske proizvodnje za period 2021-2023. godina

Kretanje fizičkog obima industrijske proizvodnje u srednjem roku uglavnom će zavisti od privrednih kretanja na tržištima glavnih trgovinskih partnera kao što je to bio slučaj i u dosadašnjem periodu. Ukoliko posljedice novonastalih okolnosti (pandemija Covid-19) budu sanirane u kraćem roku tokom ovog perioda u Bosni i Hercegovini se može očekivat osjetniji ekonomski napredak u okviru kojeg bi dešavanja u industrijske proizvodnje trebala imati centralnu ulogu. Pored povoljnih ektsternih prilika u ovom srednjoročnom vremenskom okviru se očekuje i značajniji utjecaj internih dinamika u funkciji jačanja industrijske proizvodnje u Bosni i Hercegovini. Naime, tokom ovog perioda očekuje se da bi reformske mjere na unaprijeđenju poslovnog ambijenta koje provode nadležne institucije u Bosni i Hercegovini trebale polučiti mjerljive rezultate. Poboljšanje poslovnog ambijenta trebalo bi rezultirati povećanjem investicionih ulaganja (domaćih i inostranih), veću iskorištenost postojećih i pokretanje novih kapaciteta, povećanje broja zaposlenih i jačanje konkurentske pozicije bh. proizvođača kako na domaćem tako i na inostranim tržištima. Imajući u vidu sve navedene okolnosti tokom ovog perioda očekuje se da bi Bosna i Hercegovina uperiodu 2021.-2023. godina trebala ostvarivati nešto više stope rasta fizičkog obima industrijske proizvodnje.

1.3. Tržište rada

Prosječan broj zaposlenih lica u I-XII 2019. godine uvećan je za 2,6% u odnosu na 2018. godinu i iznosi 823,1 hiljada. Najveći doprinos rastu broja zaposlenih lica bio je u oblasti trgovine, hotelijerstva i ugostiteljstva te prerađivačke industrije. Međutim, stopa rasta broja zaposlenih u prerađivačkoj industriji bila je sporija u poređenju sa 2018. godinom što može biti posljedica smanjenja obima proizvodnje. U oblasti usluga značajan rast broja zaposlenih lica bio je i u djelatnosti pružanja smještaja te pripreme i usluživanja hrane uz povećanje posjeta i noćenja u Bosni i Hercegovini. Prosječan broj registrovanih nezaposlenih lica je iznosio 411,2 hiljada što je za 9% manje u odnosu na 2018. godinu. Intenzitet smanjenja broja registrovanih nezaposlenih lica bio je veći u poređenju sa 2018. godinom. Anketna stopa nezaposlenosti u Bosni i Hercegovini u 2019. godini je smanjena i iznosi 15,7%. Prosječna neto plata u Bosni i Hercegovini u 2019. godini iznosila je 921 KM uz nominalni rast od 4,8% u odnosu na 2018. godinu.

Projekcije 2020-2023. godine

Iako u periodu pripreme projekcija nisu raspoloživi podaci za prvi kvartal 2020. godine, novonastala pandemije virusa COVID-19 zasigurno će imati veliki uticaj i na tržište rada. Preliminarni podaci o broju zaposlenih lica u Bosni i Hercegovini u januaru 2020. godine ukazuju na rast broja zaposlenih lica od 2,5% g/g, uz smanjenje broja registrovanih nezaposlenih lica od 6,3% g/g. Prosječna neto plata u januaru 2020. godine iznosila je 945 KM i veća je nominalno za 3,5% g/g. Međutim, od marta 2020. godine mogu se očekivati naznake uticaja pandemije na tržište rada. Trenutno raspoloživi podaci Porezne uprave Federacije Bosne i Hercegovine pokazuju prve znake uticaja pandemije na tržište rada. Prema službenim evidencijama iz Jedinstvenog sistema registracije, kontrole i naplate doprinosa, broj zaposlenih u Federaciji Bosne i Hercegovine prema prebivalištu zaposlenika na dan 31.03.2020. godine iznosio je 528.476 i isti je manji u odnosu na broj od 29.02.2020. godine za 3.474 zaposlenih (-0,7%). U istom obavještenju se takođe navodi da je broj zaposlenih lica već početkom aprila na dan 03.04.2020. godine ponovo smanjen i iznosio je 520.641 (što je -1,5% u odnosu kraj marta 2020).

Zasigurno da će prve znake krize osjetiti zaposleni u uslužnim djelatnostima. Zbog očekivanog smanjenja obima poslovne aktivnosti koji proizilazi iz krize izazvane COVID-19 u oblastima turizma (smanjenje broja posjeta i noćenja) a potom ugostiteljstva, hotelijerstva, zabave, rekreacije i kulture može se očekivati da broj zaposlenih lica u pomenutim djelatnostima bude niži u odnosu na prethodnu godinu. Pored ovih djelatnosti, u izradi projekcija za tržište rada značajan uticaj će imati kretanje obima investicija, trgovine i uopšte ekonomski rast. Zbog toga su u izradi projekcija uzeta u obzir prethodno opisana dešavanja u oblastima prerađivačke industrije i trgovine u 2020. godini koje zapošljavaju najveći broj lica u Bosni i Hercegovini (oko 39%). Sve navedene promjene bi se negativno odrazile na ukupan broj zaposlenih lica u Bosni i Hercegovini koji bi u 2020. godini mogao biti manji oko 1% g/g što bi uticalo na rast stope nezaposlenosti. Istovremeno, pomenuta ekonomska kretanja i lošija poslovna klima mogla bi nepovoljno uticati na zarade radnika u Bosni i Hercegovini, odnosno smanjiti godišnju stopu rasta neto plata u odnosu na prethodnu godinu oko 1% g/g

Izrada srednjoročnog scenarija 2021-2023. godine u oblasti tržišta rada bazirana je na očekivanom ekonomskom rastu i njegovim osnovnim komponentama u posmatranom periodu od strane DEPa, odnosno na nivou potražnje, trgovine i investicija. Evropska centralna banka (u daljem tekstu ECB) u svojim projekcijama (12. mart 2020) predviđa u 2021. godini rast broja zaposlenih lica u eurozoni od 0,3% g/g odnosno 0,4% g/g u 2022. godini. U 2021. godini se očekuje jednaka stopa nezaposlenosti u eurozoni od 7,6% u odnosu na prethodnu godinu koja bi se u 2022. godini počela postepeno smanjivati. Prema projekcijama DEP-a u 2021. godini se očekuje pozitivan ekonomski rast od 2,8% g/g u Bosni i Hercegovini. Pored toga, rast investicija i trgovine u Bosni i Hercegovini bi se trebao pozitivno odraziti na broj zaposlenih lica naročito u sektorima koji su i prethodnih godina zapošljavali najviše lica u Bosni i Hercegovini. Uz bolje poslovne prilike u oblasti indutrije, trgovne ali i pojedinih uslužnih djelatnosti stvorili bi se realni uslovi za rast broja zaposlenih lica u posmatranim djelatnostima. Kao i prethodnih godina, očekuje se da bi doprinos rastu broja zaposlenih mogao biti skromniji u javnom13 sektoru u odnosu na ostala područja djelatnosti. Pored toga, broj zaposlenih lica u oblasti uslužnih djelatnosti koje su u 2020. godini bile pogođene krizom mogao bi ponovo početi da se uvećava. Generalno, uz bolju poslovnu klimu, kako u Bosni i Hercegovini tako i u okruženju i zemljama EU, očekuje se povećanje broja zaposlenih lica u periodu 2021-2023. godine od 1,52,3% g/g uz istovremeno smanjenje broja nezaposlenih lica, ali i nastavak uvećanja neto plata od 2%-3% g/g. Međutim, pretpostavljeni rizici će bitno determinisati rast broja zaposlenih lica ali i neto plate u periodu na koji se odnose projekcije.

Procjena prisutnog stanovništva i stopa zaposlenosti i nezaposlenosti u Unsko-sanskom kantonu po gradovima/općinama (mart 2020.godine)

OPĆINA

UKUPNO

VSS

VŠS

SSS

NSS

VKV

KV

PK

NKV

 

ukupno/total

žene/women

sv.

ž.

sv.

ž.

sv.

ž.

sv.

ž.

sv.

ž

sv.

ž.

sv.

ž.

sv.

ž.

BIHAĆ

7239

4122

587

416

125

85

2155

1356

22

19

23

2

1786

810

327

116

2214

1318

B.KRUPA

3415

1919

184

133

29

21

796

555

10

9

8

1

879

393

104

28

1405

779

B.PETROVAC

838

437

24

13

8

4

197

118

0

0

4

0

317

152

12

8

276

142

BUŽIM

3295

1936

133

105

23

16

531

346

0

0

1

0

713

342

97

25

1797

1102

CAZIN

8054

4294

332

245

53

22

1574

1016

0

0

9

2

2441

1106

195

57

3450

1846

KLJUČ

1777

919

73

45

11

6

357

213

2

2

4

2

638

308

51

10

641

333

S.MOST

3200

1649

102

71

17

13

676

436

0

0

34

3

1099

475

88

27

1184

624

V.KLADUŠA

5867

3409

156

112

18

9

880

631

0

0

4

0

1505

760

184

54

3120

1843

SVEGA

33685

18685

1591

1140

284

176

7166

4671

34

30

87

10

9378

4346

1058

325

14087

7987

Izvor podataka: Bilten JU „ Služba za zapošljavanje USK-a“ Bihać, broj: 03/20

Grafički prikazi zaposlenih lica na početku marta prema službenoj statistici JU „ Služba za zapošljavanje USK-a“ Bihać.

Posljedice krize izazvane pandemijom COVID-19, kako na ekonomiju tako i na tržište rada, jasno su vidljive na broj zaposlenih/nezaposlenih na Unsko-sanskom kantonu prema službenim podacima dobivenim od strane Kantonalnog poreznog ureda Bihać u tabelarnom pregledu:

BROJ ZAPOSLENIH NA DAN

OPĆINA/GRAD

15.3.2020

21.5.2020

RAZLIKA

BIHAĆ

13.994

13.171

-823

BOSANSKA KRUPA

3.387

3.220

-167

BOSANSKI PETROVAC

1.294

1.269

-25

BUŽIM

1.488

1.406

-82

CAZIN

7.288

6.892

-396

KLJUČ

1.597

1.497

-100

SANSKI MOST

4.424

4.263

-161

VELIKA KLADUŠA

5.176

4.869

-307

UKUPNO

38.648

36.587

-2.061

Na osnovu podataka iz tabele vidljivo je da je u periodu od 15.03.2020. do 21.05.2020. godine broj zaposlenih se smanjio za 2061.

Rizici

Projekcije na tržištu rada u periodu 2020-2023. godine određene su značajno dešavanjima u okruženju odnosno poslovnim ambijentom kako u Bosni i Hercegovini tako i u EU i regionu. Prema tome, eventualna ekstenzija trenutnih dešavanja povodom COVID-19 i na drugu polovinu godine bi se mogla loše odraziti na ekonomiju Bosne i Hercegovine a potom i tržište rada. Uz niži ekonomski rast od pretpostavljenog (kao i investicija i trgovine) i broj zaposlenih lica bi mogao biti izrazito smanjen. Pored toga, smanjenje radne snage (migracije) i stepen implementacije planiranih strukturnih reformi u Bosni i Hercegovini mogao bi uticati na posmatrane indikatore tržišta rada odnosno na nivo kupovne moći i životnog standarda. Sve navedene promjene ujedno predstavljaju osnovne rizike za projekcije na tržištu rada.

1.4 . Cijene

Prosječan rast ukupnog nivoa cijena u Bosni i Hercegovini u 2019. godini bio je znatno sporiji u odnosu na prethodnu godinu.14 U periodu I-XII 2019/I-XII 2018 prosječna inflacija mjerena indeksom potrošačkih cijena je iznosila 0,6%. Niskoj stopi inflacije doprinijelo je smanjenje kao i skroman rast cijena u pojedinim odjeljcima indeksa potrošačkih cijena. U periodu I-XII 2019/I-XII 2018 najbrži rast cijena bio je u odjeljku alkoholnih pića i duvana (5,1%). Rast cijena duvana i cigareta u 2019. godini podstaknut je povećanjem akciza na duvan i cigarete odnosno usklađivanjem sa zakonodavstvom Evropske unije.15 U odjeljku stanovanja, vode, el. energije, plina i dr. energenata cijene su u posmatranom periodu uvećane za 2,4% g/g zbog povećanja cijena tečnih i čvrstih goriva, vodosnabdijevanja, plina i najamnina za stanovanje. U odjeljku hrane i bezalkoholnih pića cijene su uvećane za 1,1% u posmatranom periodu, što je posljedica povećanja cijena hrane jer su cijene bezalkoholnih pića smanjene. Cijene u odjeljku prevoza bile su veće za 1% u odnosu na 2018. godinu.

Cijene – projekcije 2020-2023. godine

U periodu I-II 2020. godine u Bosni i Herecgovini je registrovana inflacija od 0,5% u poređenju sa istim periodom 2019. godine. Smanjenje cijena u odjeljcima odjeće i obuće, namještaja, kućnih uređaja i redovnog održavanje kuće, te ostalih dobara i usluga doprinijelo je niskoj stopi inflacije u Bosni i Herecgovini. Pored toga, skroman rast cijena u pojedinim odjeljcima takođe je imao doprinos niskoj stopi inflacije. Tako su u odjeljku prevoza cijene su u periodu I-II 2020/I-II 2019 skromno uvećane 0,3% g/g. Kretanje cijene sirove nafte uticalo je na stopu rasta cijena ovog odjeljka. U odjeljku hrane i bezalkoholnih pića cijene su uvećane za 1,2% u periodu III 2020/I-II 2019. Istovremeno, u odjeljku stanovanja, vode, el. energije, plina i dr. energenata cijene su uvećane za 0,9% g/g uglavnom uslijed promjene cijena tečnih goriva, vodosnabdijevanja, plina i najamnina za stanovanje. Najbrži rast cijena u posmatranom periodu bio je u odjeljku alkoholnih pića i duvana (5,4% g/g). Od 1. januara 2020. godine nastavljena je harmonizacija akcizne politike u Bosni i Hercegovini sa politikom akciza na cigarete u Evropskoj uniji.

Na osnovu raspoloživih podataka može se pretpostaviti da kretanje inflacije u Bosni Hercegovini značajno određuje nivo cijena energenata, odnosno nafte, hrane, akciza, cijena komunalija i sl. Buduća kretanja cijena takođe u 2020. godini podliježu velikoj neizvjesnosti koja proizlazi iz epidemije COVID-19. Prema analizi17 Banke Slovenije, zbog manje potražnje povezane sa izbijanjem COVID-19, kao i porasta ponude nafte (koja je rezultat cjenovnog rata između Saudijske Arabije i Rusije), globalne cijene nafte padaju. U analizi se takođe navodi da bi prekidi uvoza zajedno sa padom ekonomske aktivnosti, mogli u kratkom roku dovesti do većih cijena specifičnih proizvoda, dok bi cijene hrane mogle porasti u slučaju uvoznih barijera. Pored toga, u posljednjim raspoloživim projekcijama18 ECB takođe se očekuju niže cijene sirove nafte u 2020. godini u odnosu na 2019. godinu (tabela ispod). Ukupna inflacija u eurozoni bi mogla iznositi oko 1,1% (0,1 p.p. manje u odnosu na prethodnu godinu) jer bi pritisci na smanjenje ukupne inflacije u 2020. godini, zbog smanjenja cijena nafte, uglavnom bili neutralisani pretpostavkama o višim cijenama hrane. S druge strane, Institut za ekonomska istraživanja (u daljem tesktu IFO19) predviđa znatno skromniji rast cijena kako za EU 27 tako i za eurozonu u 2020. godini, što je vjerovatno posljedica različitih polaznih pretpostavki (veći pad cijena sirove nafte, podaci su dati u tabeli ispod). Uzimajući u obzir sva navedena dešavanja u svijetu ali i domaće faktore u Bosni i Hercegovini u 2020. godini se može takođe očekivati sporiji rast cijena od 0,2% u odnosu na prošlu godinu. Međutim, projekcije inflacije će zavisti od navedenih rizika (na kraju teksta) i preduzetih mjera od strane svih nivoa vlasti koje bi mogle uticati na nivo cijena u Bosni i Herecegovini.

Na osnovu toga projekcije inflacije u Bosni i Hercegovini u periodu 2021-2023. godine su zasnovane na promjenama cijena sirove nafte na svjetskom tržištu, cijenama hrane, akcizama na određene proizvode, cijenama komunalija i sl. Prema projekcijama IFO instituta cijena sirove nafte u 2021. godini bi mogla biti veća u odnosu na 2020. godinu (oko 13,8% g/g) a inflacija u eurozoni bi mogla iznositi oko 0,7%. ECB u svojim projekcijama očekuje nešto brži rast inflacije u 2021. godini u odnosu na prethodnu godinu od 1,4% uz skoro isti nivo cijena sirove nafte. U 2022. godini cijena sirove nafte takođe bi ostala gotovo nepromijenjena u odnosu na prethodnu godinu a inflacija u eurozoni bi iznosila 1,6%. Pod pretpostavkom da cijena hrane20 umjereno raste kao i cijene komunalija u periodu 2021-2023. godine u Bosni i Hercegovini se može očekivati rast cijena od 1,2%-1,4%. Pored toga, inflaciju u Bosni i Hercegovini će takođe determinisati period sprovođenja akcizne politike na cigarete i duvan (harmonizacija sa EU legislativom).

Rizici

Projekcije inflacije u osnovnom scenariju se oslanjaju na kretanje cijena sirove nafte i hrane kao faktora koji značajno determinišu kretanje cijena u Bosni i Hercegovini. Pored toga, treba uzeti u obzir domaće faktore koji određuju inflaciju kao što su akcize na pojedine proizvode, cijene komunlija i sl. Ukoliko bi cijene sirove nafte u periodu 2020-2023. godine bile niže od pretpostavljenih u osnovnom scenariju (kao što se predviđa u posljednjem alternativnom scenariju stručnjaka ECB) to bi se odrazilo na ukupan nivo cijena u Bosni i Hercegovini. Nastavak sprovođanja politike uvećanja akciza na cigarete i duvan takođe bi determinisao rast cijena u Bosni Hercegovini.

1.5. Vanjski sektor

Platni bilans Bosne i Hercegovine Podaci iz platnog bilansa Bosne i Hercegovine ukazuju da su u protekloj 2019. godini zabilježena nepovoljnija kretanja u vanjskotrgovinskoj razmjeni i platnom bilansu zemlje, što je dobrim dijelom uzrokovano usporavanjem ekonomskih aktivnosti kod glavnih vanjskotrgovinskih partnera. Prema zvaničnim podacima za 2019.godinu23 deficit tekućeg računa u okviru platnog bilansa Bosne i Hercegovine iznosio je 1,2 milijarde KM (odnosno 3,5% BDP-a). Porast nominalnog uvoza roba i usluga u posmatranom periodu iznosio je 1,8% dok je rast nominalnog izvoza roba i usluga iznosio 0,2%. Tekući neto prilivi novca iz inostranstva su u 2019. godini porasli za 8,2%.

Pretpostavke za platni bilans 2020.-2023. godine

Na bazi projekcija DEP-a u 2020. godini bi se mogao očekivati nominalni pad vanjskotrgovinskog deficita od 7,4% (uz pad uvoza od 7% te pad izvoza 6,9%). U periodu 2021.-2023. godina očekivani nominalni rast vanjskotrgovinskog deficita kretao bi se u intervalu od 0,5-4,1%, kao rezultat porasta stope uvoza (5-8,1%) i rasta stope izvoza (6,5-9,4%). Kao udio u BDP-u deficit tekućeg računa, za 2020. godinu, prema projekcijama DEP-a iznosio bi oko -2,8%, dok bi se za period 2021-2023. godina moglo očekivati da ostane na približom istom nivou (u intervalu od -2,7% do -3,3% BDP-a). Očekuje se da bi se tekući neto prilivi iz inostranstva, uperiodu 2020.-2023. godina, mogli kretati u rasponu od 9,4% do 10,8% BDP-a. Obzirom da je jako teško procijeniti izvore finansiranja deficita tekućeg računa može se očekivati da će, kao što je to i do sada bio slučaj, deficit tekućeg računa i dalje biti finansiran prilivima finansijskih sredstva iz inostranstva (kroz socijalne beneficije i doznake građana iz inostranstva, direktne strane investicije, trgovinske kredite te kroz eventualna nova zaduživanja na međunarodnom finansijskom tržištu).

Rizici

Glavni rizici za promjene u kretanju platnog bilansa Bosne i Hercegovine za povećanje odnosno smanjenje deficita tekućeg računa nalaze se u vanjskotrgovinskom deficitu, tj. u promjenama stopa izvoza i uvoza roba i usluga, kao i promjenama cijena na svjetskom tržištu. Povoljno poslovno okruženje i veća stopa zaposlenosti dijaspore Bosne i Hercegovine mogla bi dovesti do porasta stope tekućih transfera iz inostranstva, a samim time i do povećanja raspoloživog dohotka. Nasuprot tome, u slučaju lošijeg poslovnog okruženja i manje zaposlenosti bh. dijaspore a time i smanjenih tekućih transfera iz inostranstva raspoloživi dohodak bi bio manji. Kod finansiranja deficita tekućeg računa najveći rizici se nalaze u smanjenju sredstva strane aktive Bosne i Hercegovine u inostranstvu, nedovoljnim prilivom direktnim stranim investicijama, otežanim pristupom trgovinskim kreditima kao i nemogućnost zaduživanja na međunarodnom finansijskom tržištu.

Rizici Glavni rizici za promjene u kretanju platnog bilansa Bosne i Hercegovine za povećanje odnosno smanjenje deficita tekućeg računa nalaze se u vanjskotrgovinskom deficitu, tj. u promjenama stopa izvoza i uvoza roba i usluga, kao i promjenama cijena na svjetskom tržištu. Povoljno poslovno okruženje i veća stopa zaposlenosti dijaspore Bosne i Hercegovine mogla bi dovesti do porasta stope tekućih transfera iz inostranstva, a samim time i do povećanja raspoloživog dohotka. Nasuprot tome, u slučaju lošijeg poslovnog okruženja i manje zaposlenosti bh. dijaspore a time i smanjenih tekućih transfera iz inostranstva raspoloživi dohodak bi bio manji. Kod finansiranja deficita tekućeg računa najveći rizici se nalaze u smanjenju sredstva strane aktive Bosne i Hercegovine u inostranstvu, nedovoljnim prilivom direktnim stranim investicijama, otežanim pristupom trgovinskim kreditima kao i nemogućnost zaduživanja na međunarodnom finansijskom tržištu.

Pregled vanjskotrgovinske robne razmjene za 2019. godinu i projekcije za 2020. Godinu

Za razliku od prethodne godine kada je Bosna i Hercegovina zahvaljujući povoljnim poslovnim prilikama u glavnim trgovinskim partnerima ostvarila vrlo dobar vanjskotrgovinski rezultat, to nije bio slučaj u 2019. godini. Naime, prema trenutno raspoloživim podacima BHAS za 2019. godinu u Bosni i Hercegovini je došlo do značajnog slabljenja vanjskotrgovinske robne razmjene sa svijetom koja je dodatno intenzivirana i na samom kraju godine. Opšte poznata činjenica je da Bosna i Hercegovina u vanjskotrgovinskom smislu prilično zavisi od ekonomskih kretanja u zemaljama EU, obzirom da skoro 75% izvoza roba plasira na tržišta zemalja EU, dok se s druge strane oko 60% uvoza snadbijeva iz EU. S toga, ekonomska kretanja u okviru ovih zemalja uz nivo proizvodnje u okviru domaćeg proizvođačkog sektora skoro u potpunosti determinišu kretanja vanjskotrgovinske razmjene sa svijetom. Naime, slabljenje ekonomske aktivnosti u zemljama EU dovelo je do slabljenja izvozne tražnje što se manifestovalo smanjenjem proizvodnje u prerađivačkoj industiriji i slabljenjem robnog izvoza Bosni i Hercegovini. Tako je Bosna i Hercegovina prema preliminarnim podacima BHAS-a za 2019. godine zabilježila pad izvoza roba od 3,4% i usporen rast robnog uvoza od 1,2%, što je rezultiralo značajnim povećanjem robnog deficita od 8,6%, dok je pokrivenost uvoza izvozom smanjena za preko 2 procentna poena (dalje u tekstu p.p).24 S druge strane, trenutno raspoloživi podaci BHAS-a za prvi kvartal 2020. godine ukazuju da je trend slabljenja vanjskotrgovinske robne razmjene nastavljen i dodatno intenziviran tokom marta 2020. godini. Naime, prema ovim podacima Bosna i Hercegovina je u prvom kvartalu 2020 godine zabilježila pad robnog izvoza od 5,2%, dok je posmatrano samo na mjesečnom nivou par izvoza u martu 2020. godine iznosio oko 15%. Ovaj pad robnog izvoza u martu 2020. godine je očigledan primjer negativnih posljedica globalne pandemije virusa Covid-19 na privredna kretanja u Bosni i Hercegovini. S druge strane, usporavanje privredne aktivnosti u zemlji i slabljenje domaće tražnje rezultirali su smanjenjem robnog uvoza od 7,2% u prvom kvartalu 2020. godine u odnosu na isti period prethodne godine. Posmartano na mjesečnom nivou pad robnog uvoza u martu 2020.godine u odnosu na isti mjesec prethodne godine iznosio je 16,5%. Ovakva kretanja izvoza i uvoza i generelno niži nivo ekonomske aktivnosti u zemlji doveli su smanjenja vanjskotrgovinskog robnog deficita u određenoj mjeri. Ako se ima u vidu posojeći trend slabljenja vanjskotrgovinske robne razmjene u svijetu, kao i novonastale okolnosti sa izbijanjem globalne epidemije virusa Covid-2019 onda nije teško zaključiti da će 2020. godina biti naročito izazovna kada je u pitanju bh. vanjskotrgovinska robna razmjena. Čak i ukoliko ovi problemi budu kratkotrjanog karaktera (P1-2020) u Bosni i Hercegovini se može očekivati značajno slabljenje izvoza i uvoza roba. U osnovnom scenariju prema kome bi ovi problemi bili prevaziđeni u drugoj polovini 2020. godine u Bosni i Hercegovini se očekuje pad ukupnog izvoza od 6,4% u odnosu na prethodu godinue. S druge strane, sasvim je izvjesno da će usljed usporavanja ukupne ekonomske aktivnosti (pad potrošnje, proizvodnje i investicija) doći i do pada uvoza sa očekivanom stopom pada od oko 6% u realnom smislu.

Projekcija kretanja vanjskotrgovinske razmjene za period 2021-2023. godina

Kretanje privrednih aktivnosti u eksternom okruženju u ovom srednjoročnom periodu zasigurno će predstavljati glavnu determinantu kretanja vanjskotrgovinske robne razmjene u Bosni i Hercegovini u ovom periodu. Samo pod pretpostavkom poboljšanja privredne aktivnosti i saniranja novonastalih globalnih ekonomskih izazova Covid-19 sa kojima se suočava svjetska ekonomija moguće je očekivati i poboljšanje vanjskotrgovinske razmejene u Bosni i Hercegovini. Dakle, u slučaju da navedene okolnosti budu prevaziđene , projekcija DEP-a je da bi se u Bosni i

Hercegovini u periodu 2021.-2023. godina moglo očekivati povećanje ukupnog izvoza sa godišnjim stopama rasta od 4,3%, 5,8% i 6,7% u realnom smislu respektivno. Ovo povećanje izvoza uvjetovano je stabilnom izvoznom tražnjom, proširenjem proizvodne baze i podizanjem konkurentnosti u zemlji. S druge strane, povećanje ekonomske aktivnosti u zemlji, odnosno rast domaće tražnje u okviru sektora stanovništva i korporativnog sektora kroz nešto brži rast potrošnje i investicija trebali bi rezultirati i povećanjem bh. uvoza. Prema projekcijama DEP-a očekuje se da stope rasta uvoza budu nešto niže u odnosu na izvoze i trebale bi se kretatati od 3,2% u 2021. godini, 4,5% u 2022. godini, i 5,1% u 2023. godini. Više stope rasta izvoza od uvoznih u srednjem roku bi trebale rezultirati povećanjem izvozne zastupljenosti u BDP-u na oko 45% zaključno sa 2023. godinom. S druge strane, obzirom na nešto sporiji rast uvoza očekuje se da bi se zaključno sa 2023. godinom uvoz u okviru BDP-a trebao zadžati na oko 57% BDP-a. Rezultat ovakvih trendova kretanja izvoza i uvoza bilo bi postepeno smanjnenje vanjskotrgovinskog deficita na oko 13% BDP-a, veći doprinos ekomskom rastu i poboljšana pokrivenost uvoza izvozom na skoro 78% zaključno sa 2023. godinom.

Rizici

Osnovni rizik za realizaciju projekcija kretanja vanjskotrgovinske robne razmjene predstavlja slabljenje ekonomskog rasta u glavnim trgovinskim partnerima odnosno pojava globalne epidemije virusa Covid-2019 koja bi u slučaju da potraje u potpunosti ugrozila materijalizaciju navedenog osnovnog scenarija. Pored ovoga dodatni rizik po materijalizaciju ovih pretpostavki mogle bi predstavljati nagle promjene svjetshih cijena berzanskih roba kao što su metali, energenti (nafta i gas) i hrana, kao i problemi u poslovanju glavnih izvoznih kompanija.

1.6.Strana direktna ulaganja

Strana direktna ulaganja u 2020-2023. godini

Evidentna globalna ekonomska kriza izazvana početkom pandemije u prvom kvartalu 2020. godine sa još nesagledivim posljedicama sigurno će imati negativan uticaj na direktna ulaganja u svijetu. Zabillježeni rekordni pad vrijednosti (još uvijek nezaustavljeni u vrijeme pisanja izvještaja) svih važnijih svjetskih indeksa na berzama je svakako pokazatelj trenutnog nesigurnog stanja svjetske privrede. Pored toga svakako će se na ekonomska kretanja u svijetu dodatno odraziti (trenutno samo odloženi) tarifni rat između Kine i Sjedinjenih Američkih Država, posljedice Brexita, te značajan pad stopa ekonomskog rasta u gotovo svim vodećim zemljama u EU i svijetu. Prema prema najnovijem martovskom specijalnom izvještaju25 UNCTAD-a (engl. The United Nations Conference on Trade and Development) strana direktna ulaganja (u daljnjem tekstu SDU) očekuje se globalni pad SDU od 30%-40%. Posebno se naglašava smanjenje reinvestiranih zarada kao posljedice smanjenja profita kompanija širom svijeta koje su često iznosile i do 50% SDU u svijetu.

Prema podacima objavljenim od strane Centralne banke Bosne i Hercegovine ukupna strana ulaganja u 2019. godine su iznosila 898,6 mil. KM (neto finansijska pasiva) i veća su za 11,6 % g/g. Reinvestirane zarade su u 2019. godini su iznosile 479,7 mil. KM i veće su za 25,3% g/g. Učestvovale su neto finansijskoj pasivi više od pola, tačnije 54,4%. Time je učešće SDU u 2019. godini dostigla 2,54% BDP.

Kao posljedica prethodno navedenog pogoršanja ekonomskih kretanja u svijetu i EU čije su članice i glavni ulagači u Bosni i Hercegovini u 2020. godini doći će neminovno do značajnog smanjenja SDU. Potrebno je naglasiti da je još uvijek nepoznata dužina trajanja zatvaranja ekonomije (ograničenje kretanja i poslovanja) zbog pandemije kako u Bosni i Hercegovini tako i svijetu te da je prilikom izrade osnovnog scenarija uzeta pretpostavka završetka pandemije na kraju drugog kvartala 2020. godine.

Da bi se izbjegao uticaj fluktuacije i procikličnosti prilikom procjene za osnovu je uzet prosjek ulaganja po kvartalima u zadnjih pet godina. Tako bi se prema toj procjeni SDU kretala oko 1,3% BDP. Poslije smanjanja ulaganja u 2020. godini očekuje se da će doći do postepenog oporavka u narednim godinama. Uzimajući u obzir brojne najave za ulaganja u oblast energetike, infrastrukture, te posebno oporavka oblasti turizama i usluga (koji su trenutno najviše pogođeni navedenom krizom) postoji realna osnova da u narednom periodu dodje do postepenog povećanja SDU. Time bi SDU u 2021. godini dostigla 1,9% BDP, u 2022. godini 2,2% BDP te na kraju u 2023. godini 2,4% BDP.

Rizici

Nastavak globalna ekonomska krize izazvane prvenstveno produžetkom do kraja godine razarajućeg dejstva pandemije (virus COVID-19) u svijetu uz nastavak zaoštravanja globalnih ekonomskih prilika (geopolitičke i trgovinske tenzije između Kine i SAD) dodatno će negativno uticati na Bosnui Hercegovini. Još uvijek nesagledive negativne posljedice pada ekonomske proizvodnje u Kini i SAD, te značajniji daljnji pad ekonomskog rasta u najgore epidemijom pogođenim zemljama EU (posebno Italija,Španija i Francuska) će se neminovno odraziti i na Bosnu i Hercegovinu kroz daljnje pogoršanje platnog i spoljnotrgovinskog bilansa, i dodatno smanjenje SDU. 

1.7. Unutrašnji i vanjski dug i strategija otplate duga USK-a

Vanjski i unutrašnji dug Unsko-sanskog kantona regulisan je Zakonom o dugu, zaduživanju i garancijama u Federaciji Bosne i Hercegovine („Službene novine FBiH“ broj 86/07, 24/09, 44/10) , Zakonom o budžetima u Federaciji BiH BiH (“Službene novine FBiH”, broj: 102/13, 9/14, 13/14,8/15,91/15,102/15, 104/16, 5/18, 44/18,11/19 i 99/19), Zakonom o trezoru u Federaciji Bosne i Hercegovine („Službene novine Federacije BiH“, broj : 26/16) i Zakonom o izvršavanju Budžeta Unsko-sanskog kantona za tekuću godinu.

Obaveze kantona

Na osnovu podataka iz konsolidiranog godišnjeg obračuna kantona ukupne obaveze kantona na dan 31.12. 2019. godine iznose 111.324.660 KM, i to :

Kratkoročne obaveze i razgraničenja --------59.327.810 KM

Dugoročne obaveze -----------------------------51.996.850 KM

Dospjele obaveze po pravosnažnim presudama i izvršnim sudskim rješenjima na dan 31.03.2020.g iznose 82.840.734 KM i nisu evidentirane u glavnoj knjizi Trezora. Navedene obaveze su knjižene u vanbilansnoj evidenciji i iste nisu utjecala na finansijski rezultat.

Prihodi s kojima raspolaže Kanton, kao i projekcije za trogodišnji period, nisu dovoljni da se isfinansiraju sve zakonom propisane tekuće obaveze Kantona, te bi za ove namjene trebalo uz pomoć viših nivoa vlasti obezbjediti sredstva za prevazilaženje ovog problema, koji iz dana u dan postaje sve teži i prouzrokuje stvaranje dodatnih većih troškova za Kanton, koji ga mogu dovesti u opću nelikvidnost i blokadu.

Kratkoročne obaveze

Kratkoročne obaveze Kantona na dan 31.12.2019. godine iznose 59,33 mil KM i najvećim dijelom odnose na obaveze prema dobavljačima (pravnim i fizičkim licima) za isporučene robe i usluge za period 2018.-2019. godina, obaveze prema dobavljačima i fizičkim licima iz vlastitih prihoda za period 2017.-2019. godina, obaveze prema udruženjima i neprofitnim organizacijama za period 2013.-2018. godine, obaveze prema centrima za socijalni rad za beneficije socijalne zaštite i obaveze prema nižim nivoima vlasti za tekuće i kapitalne grantove za period 2017.-2019. godina, obaveze prema Zavodu zdravstvenog osiguranja Unsko-sanskog kantona za osiguranje neosiguranih lica (boračke populacije, nezaposlenih lica i učenika za period 2013.-2019. godina), obaveze prema poljoprivrednim proizvođačima za subvencije u poljoprivredi u 2019. godini, obaveze za kredite i primljene pozajmice za period 2016.-2019. godina, obaveze za plaće (novembar i decembar 2019. godine) i naknade plaća uposlenika, zatim obaveza za poreze i doprinose, ostale obaveze za rad prema radnicima (nakande za topli obrok za novembar i decembar 2019. godine, prijevoz uposlenih za period oktobar do decembar 2019. godine, pomoći u slučaju smrti ili teže bolesti za novembar i decembar 2019.godine.

Dugoročne obaveze

Shodno članu 7. Zakona o dugu, zaduživanju i garancijama u FBiH kantoni se mogu dugoročno zadužiti ukoliko u vrijeme dugoročnog zaduženja iznos servisiranja duga za ukupan unutrašnji i vanjski dug i garancije koje dospjevaju u svakoj narednoj godini, uključujući i servisiranje za predloženo novo zaduženje i sve zajmove za koje su izdate garancije kantona, ne prelaze 10 % prihoda ostvarenih u predhodnoj fiskalnoj godini i u okvirima ograničenja u skladu sa procedurom definiranom u Zakonu o dugu.

Dugoročne obaveze iskazane su u bilansu stanja na dan 31.12.2019. godine u ukupnom iznosu od 51.996.850 KM, a odnose se na obaveze po osnovu dugoročnih kredita (glavnica+kamata)

U Tabeli koja slijedi prikazano je stanje dugoročnog duga kanton na dan 31.03.2020. godina te servisiranje istog u tekućoj i naredne dvije godine.

Zaduženje kantona

Stanje duga 31.03.2020.

Servisiranje duga

 

 

glavnica

kamata

2020

 

2021

 

2022

2023

mil KM

Izvor finansiranja

31.03.2020.

glav.

kam.

glav.

kam.

glav.

kam.

glav.

kam.

Namjena

SAUDIJSKI FOND

0,268

0,008

0,178

0,009

0,178

0,004

 

 

 

 

Vodovod Bužim

INVEST BANKA

0,11

0,003

0,073

0,004

0,073

0,002

 

 

 

 

Školski objekti

MMF

5,769

 

1,923

 

1,923

 

1,923

 

 

 

Deficit budžeta

KOREJA

3,877

0,349

0,337

0,057

0,337

0,052

0,337

0,047

0,337

0,042

Bolnica

AUSTRIJA

12,696

0,733

1,27

0,136

1,27

0,122

1,27

0,108

1,27

0,094

Bolnica

AUSTRIJA

7,520

0,303

0,791

0,072

0,791

0,063

0,791

0,054

0,791

0,045

Univerzitet

Unicreditbank dd

11,000

1,763

2,063

0,607

2,063

0,49

2,063

0,371

2,063

0,252

Deficit budžeta

UKUPNO

41,240

3,159

6,635

0,885

6,635

,733

6,384

0,580

4,461

0,433

Sveukupno

44,399

7,520

7,368

6,964

4,894

Pozajmice sa podracuna

15,040

0,1

 

0,3

 

0,8

 

0,8

 

deficit budžeta-povrat pozajmica

ukupno dug i pozajmice

59,439

 

Kurs na dan 31.03.2020. 1 US$= 1.7772548 KM

Unsko – sanski kanton na dan 31.03.2020. godine ima ukupno kreditno zaduženje u iznosu 44,399 mil.KM, i to:

- glavnica u iznosu - 41,240 mil. KM

- kamata u iznosu - 3,159 mil. KM.

Ako ovom iznosu dodamo pozajmice sa namjenskih podračuna od 15,04 mil. KM ukupne dugoročne obaveze kantona iznose 59,439 mil.KM.

Na osnovu otplatnih planova napravljen je plan servisiranja dugoročnih obaveza kantona koji na osnovu Zakona o izvršavanju budžeta Unsko-sanskog kantona ima prioritet pri planiranji i izvršavanju budžeta.

Ukoliko Kanton donese Odluku da za izvršavanje pravosudnih izvršnih presuda se dodatno zaduži i dobije saglasnost Federalnog ministarstva finansija navedeni plan servisiranja obaveza Kantona će se revidirati.

Za upravljanje dugom Federacije, u skladu sa Zakonom o dugu, zaduživanju i garancijama u Federaciji Bosne i Hercegovine nadležno je Federalno ministarstvo finansija, a za upravljanje dugom kantona, gradova i općina ministarstva finansija kantona, odnosno gradske i općinske službe za finansije.

Na osnovu izvršene procjene važećeg pravnog okvira za upravljanje dugom izrađen je novi Zakon o dugu, zaduživanju i garancijama u Federaciji BiH (Dom naroda Parlamenta Federacije BiH prihvatio je Nacrt Zakona), kojim se, između ostalog, unapređuju procesi upravljanja rizicima, revidiraju limiti zaduženosti (zavise od sposobnosti kantona, gradova i općina da servisiraju svoje obaveze i vezuju se za prosječne redovne prihode ostvarene u propisanom periodu) i izloženosti kako na nivou Federacije, tako i na nivou kantona, gradova i općina (izloženost Federacije prema kantonu, gradu i općini, prema jednom sektoru, pravnom licu ili grupi povezanih pravnih lica; granice izloženosti kantona, grada i općine prema jednom pravnom licu) i utvrđuju nove gornje granice javnog duga i garancija, te jača kontrola nad zaduživanjem.

U svrhu održivosti javnog duga, nakon adekvatnih izmjena, odnosno donošenja novog Zakona o dugu, zaduživanju i garancijama u Federaciji BiH, donijeti će se i odgovarajući podzakonski akti. Time će se doprinijeti provedbi planirane ekonomske politike i reforme, kako u pogledu uspostavljanja novih fiskalnih pravila za dug, zaduživanje i garancije, tako i u pogledu obuhvata mjerenja javnog duga koji je usklađen sa statističkom metodologijom Evropske unije.

Nakon donošenja novog Zakona o dugu, izrada Strategije upravljanja dugom, postat će zakonska obaveza, a Vlada Kantona će biti obavezna da usvaja i Godišnji plan zaduživanja, koji se, između ostalog, temelji na Programu javnih investicija Kantona, te da izvještava o dugu.

Imajući u vidu izmjenu zakonskog okvira u pogledu donošenja novih fiskalnih pravila zaduživanja za sve nivoe vlasti u FBiH, kojim se stvaraju preduslovi za povećanje transparentnosti zaduživanja i izvještavanja o dugu u FBiH, te omogućava upravljanje dugom na adekvatan način, nužno je, uspostavljanjem informacionog sistema za upravljanje dugom (evidentiranje i praćenje duga i garancija, izvještavanje o dugu i sl.), unaprijediti kapacitete i stvoriti tehničke pretpostavke za poboljšanje cjelokupnog procesa. Novi informacioni sistem za upravljanje dugom trebao bi biti usklađen sa obavezama koje će proisteći iz novog Zakona o dugu, zaduživanju i garancijama u Federaciji BiH i podzakonskih propisa donesenih na osnovu Zakona na način da se Zakonom utvrđena ograničenja i obaveze plaćanja prate automatski, da pruža mogućnost ispunjenja svih Zakonom definisanih obaveza vezanih za evidencije o javnim dugovima, garancijama, sredstvima osiguranja, da daje mogućnost sveobuhvatne analize i praćenja dugova u skladu sa svim relevantnim međunarodnim standardima, da je omogućen proces praćenja i izvještavanja u vezi sa limitima zaduženja i izloženosti, kao i povezanih kontrola, i to na način da svaki kanton, grad i općina evidentiraju i prate podatke o zaduženju i garancijama kantona, grada, odnosno općine, uključujući i dug javnih preduzeća iz svoje nadležnosti, te da ima mogućnost razmjene podataka o dugu svakog nivoa vlasti i da omogućava standardne izvještaje i daje mogućnost kreiranja pojedinih prilagođenih izvještaja i prikaza podataka u sistemu.Ugovaranje novih zaduživanja također podrazumijeva analizu i pažljivu selekciju, u zavisnosti od potreba za finansiranjem i dostupnih izvora finansiranja, a u svrhu realizacije ciljeva upravljanja dugom.

2. SREDNJOROČNA FISKALNA STRATEGIJA2.1. Prihodi od indirektnih poreza u periodu 2020. - 2023.

Za izradu projekcija prihoda od indirektnih poreza odgovorno je Odjeljenje za makroekonomsku analizu (OMA) Upravnog odbora Uprave za indirektno oporezivanje. Osnovu izrade projekcija čini procjena makroekonomskih pokazatelja izrađena od strane Direkcije za ekonomsko planiranje BiH (DEP), kao i istorijske šeme naplate pojedinih kategorija prihoda.

Ovo poglavlje će nam dati projekcije prihoda koje se očekuju za finansiranje javne potrošnje u toku srednjoročnog perioda, a na osnovu projiciranih makroekonomskih pokazatelja i postojećih poreznih politika. U Federaciji Bosne i Hercegovine, javni prihodi po osnovu poreza, taksi, naknada, doprinosa i drugih prihoda ostvaruju se, prikupljaju i raspoređuju prema važećim propisima na teritoriji Federacije Bosne i Hercegovine, a služe za finansiranje funkcija Federacije, kantona, jedinica lokalne samouprave i direkcija cesta.

Osnovni dokument kojima je definirana ekonomska politika Vlade Federacije BiH za tekuću godinu je Programom rada Vlade Federacije BiH za 2020. godinu, i Program ekonomskih reformi FBiH za period 2020-2022.

Svi navedeni dokumenti su usvojeni prije pojave pandemije uzrokovane virusom COVID-19. Pojavom pandemije svjetskih razmjera i njenim izrazito negativbnim uticajem na globalnu ekonomiju, u prvi plan stavlja borbu protiv pandemije, donošenje niz programa mjera za suzbijanje negativnih posljedica poduzetih mjera za suzbijanje pandemije.

Iste mjere su dovele do smanjenja poslovanja privrednih subjekata u FederacijI BIH, tj smanjen je obim industrijske proizvodnje, trgovine, usluga, turizma, izvoza, investicije. Porastao je broj nezaposlenih osoba i došlo je do umanjenja plaća u pojedinim granama djelatnosti.

U skladu sa gore navedenim Vlada Unsko-sanskog kantona je sebi postavila za cilj, te je izradila i usvojila Integriranu strategiju razvoja Unsko-sanskog kantona za perod 2014.-2020. godinu. Provođenjem strategije razvoja USK u periodu od 2014. do 2020. godine ovaj kanton dostići će prosjek razvoja ostalih kantona F BiH.

Definiranje vizije razvoja Unsko-sanskog kantona odražava stratešku namjeru, dubinu i širinu strateške promjene, koje stanovništvo želi u periodu od 2014. do 2020. godine. Vizija je karakteristična baš za tu sredinu – sažima prirodne ljepote i bogatu kulturnu baštinu na pragu Evropske unije, umjerenu klimu, očuvane prirodne resurse (obilje vode i šume), poljoprivredno zemljište pogodno za organski uzgoj voća i povrća, tradicionalne industrije zasnovane na raspoloživim resursima (rudarstvo, drvna, prehrambena industrija) i vrijedne ljude.

Ova vizija ostvarit će se kroz postizanje 6 ključnih razvojnih ciljeva:

1. Razviti konkurentnu privredu i dostići nivo prosjeka ekonomskog razvoja F BiH;

2. Izgraditi infrastrukturu za poboljšanje kvalitete života stanovnika;

3. Unaprijediti zaštitu okoliša i očuvanje prirode;

4. Razvijati ljudske resurse i unaprijediti tržište rada;

5. Osigurati visok nivo socijalne sigurnosti i zaštite;

6. Unaprjeđenje upravljanja razvojem.

Vlada će u ovom periodu funkcionisati sa velikim fiskalnim opterećenjem s obzirom na velike fiskalne pritiske vezane za izmirenje domaćih potraživanja, otplate ino duga i povećanja troškova socijalnih davanja. S toga je neophodno nastaviti sa restriktivnom politikom javne potrošnje na svim nivoima, sa osnovnim ciljem održavanja fiskalne stabilnosti i sistema kontrole potrošnje, ali i pored provođenja ovih mjera neophodno je od međunarodnih fianansijskih institucija (MMF-a, Svjetska banka) obezbijediti nedostajuća sredstva, kako bi se pokrio nedostajući nivo prihoda.

MMF i Svjetska Banka procjenjuju značajan pad ekonomske aktivnosti u 2020. godini. Pandemija virusa korona imaće ogromne posljedice na ekonomsku aktivnost širom svijeta. U svom posljednjem izvještaju World Economic Outlook od 6. aprila 2020, MMF procjenjuje da će, pod pretpostavkom završetka pandemije do početka drugog polugodišta, globalna ekonomija zabilježiti pad od 3%, što je čak veći pad od onog iz globalne ekonomske krize iz 2008-2009. godine. Za Evropsku uniju MMF je prognozirao pad BDP-a od čak 7,1%. U izvještaju je navedeno da postoji ogromna neizvjesnost po pitanju ostvarenja projekcija, s obzirom na brojne faktore koje je u trenutku njihove izrade teško predvidjeti, a tiču se trajanja pandemije, jačine i efikasnosti preuzetih mjera, stepena prekida u opskrbi, promjena u obrascima potrošnje, uslova na finansijskom tržištu i dr. Kriza uzrokovana pandemijom virusa je dosta drugačija od prethodnih kriza sa kojima su se ekonomije susretale. Kao u slučaju ratova ili političkih kriza postoji ogromna neizvjesnost u pogledu trajanja i intenziteta šoka uzrokovanog pandemijom. Pored toga, ekonomska politika ima dosta drugačiju ulogu u trenutnim uslovima nego u prethodnim krizama. U „normalnim“ krizama se ekonomskim politkama nastoji u što bržem roku stimulisati agregatna tražnja. U sadašnjem slučaju je kriza u mnogome uzrokovana prijeko potrebnim mjerama zaštite. U MMF-ovom dokumentu se ističe da za ostvarenje njihovih projekcija preovladavaju rizici lošijeg ishoda, te su u istom, s obzirom na ogromne nepoznanice u trenutku izrade projekcija u pogledu trajanja pandemije i mogućnosti pojave novog talasa, razradili čak tri dodatna scenarija projekcija.

Projekcije indirektnih prihoda

Revidirane projekcije prihoda od indirektnih poreza za razdoblje od 2020. do 2023. godine bazirane su na sljedećim postavkama:

· Prognozama makroekonomskih pokazatelja Direkcije za ekonomsko planiranje (DEP) za pomenuto razdoblje, april 2020 ;

· Nastavku harmonizacije akciza na cigarete sa standardima EU i usklađivanju akciza na rezani duhan sa rastom akciza na cigarete ;

· Efektima primjene Sporazuma o slobodnoj trgovini između BiH i EFTA ;

· Tekućim trendovima u naplati prihoda od inderektnih poreza.

Projekcija prihoda na Jedinstvenom računu 2018. -2022. godina

Vrsta prihoda (neto)

u mil KM

stopa rasta

2018

2019

2020

2021

2022

2019

2020

2021

2022

PDV

3.839,00

3.979,50

4.106,30

4.246,50

4.405,00

3,7%

3,2%

3,4%

3,7%

Akcize

1.444,70

1.480,10

1.495,60

1.517,10

1.539,60

2,5%

1,0%

1,4%

1,5%

Carine

286,60

302,30

324,40

348,10

376,30

5,5%

7,3%

7,3%

8,1%

Putarina

620,70

656,40

668,30

681,60

695,90

5,8%

1,8%

2,0%

2,1%

Ostalo

29,70

34,60

35,00

35,40

35,80

16,4%

1,1%

1,2%

1,2%

UKUPNO

6.220,80

6.452,90

6.629,60

6.828,70

7,052,60

3,7%

2,7%

3,0%

3,3%

Putarina (0,10 KM/l)

-385,90

-410,30

-417,70

-426,00

-435,00

6,3%

1,8%

2,0%

2,1%

SREDSTVA ZA RASPODJELU

5.834,90

6.042,70

6.211,90

5.442,8

6.617,70

3,2%

2,8%

3,1%

3,4%

Napomene: Izvor podataka Odjeljenje za makroekonomsku analizu UIO BiH, april 2019

*) Namjenska putarina je do 1.2.2018. iznosila 0,10 KM/litar derivata nafte, a od 1.2.2018. 0,25 KM/litar derivata nafte **) Iznos raspoređene namjenske putarine u 2018. godini prema odredbama Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o uplatama na Jedinstveni račun i raspodjeli prihoda10 ne odgovara u potpunosti iznosu prikupljene namjenske putarine prikazane u Tabeli 3 (385,9 mil KM) zbog primjene novog modela raspodjele prikupljene namjenske putarine od 1.2.2018. prema kojem se raspodjela ne vrši na dnevnoj bazi, nego naknadno, po završetku mjeseca za prethodni mjesec na temelju preliminarnog/konačnog izvještaja UIO o naplaćenim prihodima po vrstama. Raspodjele namjenske putarine od 0,10 KM/litar derivata po starom modelu dnevne raspodjele okončana je 31.1.2018., a raspodjela namjenske putarine od 0,25 KM/litar derivata entitetima i Brčko Distriktu prema novom modelu započela je tek u martu 2018.

PDV

Na osnovu podataka o naplati prihoda za prvi kvartal, projektiranih negativnih efekata krize uzrokovane pandemijom virusa korona i projekcija kretanja potrošnje, uvoza, i izvoza u 2020. godini, očekuje se naplata prihoda od PDV-a u iznosu od 3.944,8 mil KM, što je za 1,9% ispod naplate u prethodnoj godini. Projektirana stopa pada PDV-a je nešto veća od projektirane stope pada privatne potrošnje. Ovo je u skladu sa dugogodišnjim podacima o elastičnosti PDV prihoda u odnosu na privatnu potrošnju u BiH, te nalazom Studije MMF-a koja pokazuje da su promjene u naplati poreza više izražene nego promjene odgovarajuće osnovice iz nacionalnih računa.

Carine

Projektirani iznos neto prihoda od carina u 2020. godini iznosi 293,1 mil KM što je za 2,5% ispod ostvarenja u 2019. Projekcije uzimaju obzir trendove kretanja uvoza i carina u prvom kvartalu 2020. g. i prethodnim godinama, te projekcije kretanja uvoza (DEP).

Akcize i putarina

Projektirani iznos ukupnih prihoda od akciza u 2020. godini iznosi 1.515,5 mil KM, što je za 17,8 mil KM ili 1,2% manje od ostvarenja u 2019. Prihodi od akciza na derivate nafte i putarina Prethodne dvije godine obilježile su snažne promjene na tržištu derivata nafte zbog efekata izmjena Zakona o akcizama iz 2017. godine (u primjeni od 1.2.2018.g.)13. U navedenom periodu je došlo do značajnih promjena u strukturi osnovice akciza14 na derivate nafte. Učešće lož ulja u osnovici se, značajno smanjilo, sa 5,0% u 2017. na 3,4% u 2019. godini. Učešće kerozina, kao komponente sa nanižom zbirnom stopom oporezivanja akcizom i putarinom, se povećalo sa 1,4% na 2,1%. Uprkos nižoj stopi akcize (0,3 KM/l), visoko učešće dizela u osnovici uz stabilne stope rasta potošnje, dovelo je do toga da je ova vrsta derivata generirala najveći iznos rasta prihoda od akciza na derivate u periodu 2017-2019. Komponenta potrošnje bezolovnog benzina (kao i njegovo učešće u osnovici za akcize) se smanjila, te je imala negativan uticaj na stopu rasta prihoda u navedenom periodu. Ukupna osnovica za akcize, odnosno količina oporezovanih derivata porasla je za svega 1,5% u navedenom periodu. Navedena stopa je dosta ispod procijenjene dvogodišnje stope rasta realnog BDP-a i potrošnje a razloge možemo tražiti u rastu cijena derivata u posmatranom periodu. Što se tiče prihoda od putarine, slika je dosta drugačija. U 2019. godini je naplaćeno čak 70,1% više prihoda nego u 2017. godini. Radi se o mutiplikovanom efektu rasta stope oporezivanja od 60% i osnovice za oporezivanje od 6,3% u navedenom periodu. Promjene u strukturi osnovice, što se tiče komponenti koje su bile uključene u 2017., nisu imale uticaja na efekte kao u slučaju akciza, s obzirom na jedinstvenu stopu oporezivanja derivata putarinom. Izuzetak je proširenje osnovice na biogoriva i tečni naftni plin za pogon motornih vozila, koje je donijelo dodatne prihode. Pandemija virusa korona donijela je dalje turbulencije na tržište derivata nafte. Karantini i izolacije, smanjenje poslovnih i privatnih putovanja, zabrane okupljanja, međugradskog prevoza i kretanja zbog policijskog sata dovešće do bespovratnog gubitka prihoda od akciza u periodu u kojem se sprovode restrikcije. U dokumentu „Makroekonomske projekcije za 2020-2023“, (DEP, april 2020) se pominju projekcije Evropske centralne banke i Instituta za ekonomska istraživanja prema kojima se očekuju znatno niže cijene sirove nafte u 2020. godini u odnosu na 2019. godinu.

Projekcije za period 2021-2023

Projektirane stope rasta prihoda za 2021., 2022., i 2023. godinu iznosе 3,3%, 3,5% i 3,7%, respektivno. Projekcija prihoda u navedenom periodu zasnovana je na projektiranim relevantnim makroekonomskim pokazateljima, istorijskoj sezonskoj shemi naplate i projekcijama pojedinih kategorija prihoda za 2020. godinu. Kao i u slučaju 2020., godine projekcije su izrađene na gotovinskoj osnovi. Pretpostavljeno je da neće biti kompenzacija obaveza za akcize i putarinu i potraživanja po osnovu PDV-a. Ukoliko ih eventualno bude to se može odraziti na odstupanja naplate od projekcija po vrstama prihoda, a ne na ukupnu naplatu indirektnih poreza.

Najveći generator suficita prihoda od indirektnih poreza u navedenom periodu je PDV, s obzirom na njegovo značajno učešće u prihodima, te planiranim stabilnim stopama rasta u skladu sa projekcijama kretanja potrošnje. U sve tri navedene godine prihodi od PDV-a generišu preko 58% apsolutnog godišnjeg projektiranog rasta prihoda . Prihodi od putarine ne doprinose značajno projektiranom apsolutnom rastu prihoda u periodu 2021-2023. godine, zbog iscrpljivanja efekata rasta poreznih stopa. Projekcije akciza (izuzev dijela akciza na duhan koje se naplaćuju ad valorem) i putarine bazirane su na projekcijama realnih stopa rasta odgovarajućih projekcija makroekonomskih pokazatelja, što je, još jedan od razloga, pored pada udjela potrošnje u BDP, trenda pada projektiranih iznosa prihoda u BDP-u.

Okončanjem epidemije koronavirusa i normalizacijom stanja na granicama i unutar BiH može se očekivati stabilizacija tržišta duhanskih prerađevina, naročito u pogledu potrošnje nerezidenata, pa potom i oporavak. Ostvarenje navedenih prognoza zavisi od oporavka ekonomije, rasta zaposlenosti i dohotka, koji bi mogao uticati da se pušači koji su tokom epidemije prešli na rezani duhan ponovno vrate na potrošnju cigareta. U takvim okolnostima realno je očekivati prvo stagnaciju, a potom i opadanje tržišta rezanog duhana. S obzirom da je prijeko potrebno stabilizirati tržište očekuje se zadržavanje cijena cigareta u prosjeku. Moguće je da će zbog pozicioniranja na tržištu biti promjena cijena pojedinih brendova, pogotovo imajući u vidu potpunu neizvjesnost u vezi budućnosti domaće proizvodnje cigareta. Očekuje se da će vrijednost tržišta cigareta pratiti rast potrošnje, što bi uz zadržavanje maloprodajnih cijena na nivou iz 2020. moglo rezultirati rastom potrošnje cigareta. U navedenim okolnostima u 2021. je moguće očekivati rast prihoda od akciza od 2,9%, a u 2022. i 2023. po 3,4% . Osim makroekonomskih trendova i rasta dohotka važan faktor ostvarenja prognoziranog rasta naplate prihoda od akciza i dalje je efikasnost mjera za borbu protiv crnog tržišta.

2.2. Politika prihoda za nivo Unsko – sanskog kantona

Strukturu javnih prihoda Budžeta Unsko-sanskog kantona čine:

· prihodi po osnovu indirektnih poreza,

· prihodi po osnovu direktnih poreza i to

· porez na dobit,

· porez na dohodak

· neporeznih prihoda u vidu :

· prihoda od poduzetničke aktivnost i imovine

· naknade i takse

· novčane kazne

· posebne naknade koje se ostvaruju, prikupljaju i raspoređuju prema važećim zakonskim propisima na teritoriji Federacije Bosne i Hercegovine

· tekući i kapitalni transfer i donacije

Federalno ministarstvo finansija je izvršilo revidiranje prihoda za 2020. godinu u skladu sa novonastalom situacijom uzrokovanom pandemijom virusa COVID-19 u Bosni i Hercegovini. Vodeći se makroekonomskim pretpostavkama, značajnim usporavanjem naplate prihoda zabilježenim već u drugoj polovini marta i aprilu tekuće godine, a uzimajući u obzir stabilizacijske mjere preduzete na teritoriji Federacije BiH, zbog krajnje nepredvidivosti toka i dužine trajanja same pandemije, te njenih krajnjih posljedica na globalnu i domaću ekonomiju, projekcije prihoda su rađene sa krajnjom opreznošću i bazirane na konzervativnom pristupu.

Projekcije za srednjoročni period 2021-2023. godina prate pretpostavku o postepenom oporavku ekonomije i pozitivnim kretanjima kljućnih makroekonomskih parametara, ali je njihov nivo, zbog osabljene baze u 2020. godini znatno skromniji u odnosu na visok historijski trend bilježen kontinuirano u zadnjih nekoliko godina.

Rizici za ostvarenje projeciranih prihoda su izuzetno visoki prvenstveno zbog krajnje nepredvidivosti trajanja pandemije, kao i jačine šokova koje će ostaviti na ekonomiju. Kako je rijeć o globalnom problemu, čije negativne posljedice nisu zaobišle niti jednu ekonomiju svijeta, dodatno usporavanje ili oporavak u BiH velikim dijelom zavisi i od dešavanja na globalnom nivou, posebno o dešavanjima u zemljama najvećim ekonomskim partnerima naše zemlje. Na domaćem prostoru zavisno od razvoja situacije planira se i etapno donošenje novih mjera unutar fiskalne politike.

Prihodi od indirektnih poreza

Kriteriji i procentualni odnosi raspodjele javnih prihoda unutar Federacije Bosne i Hercegovine su određeni Zakonom o pripadnosti javnih prihoda u Federaciji BIH („Službene novine Federacije BiH”, br. 22/06, 43/08, 22/09, 35/14 i 94/15).

Projekcije prihoda od indirektnih poreza za korisnike u Federaciji Bosne i Hercegovine rađene su prema utvrđenim koeficijentima raspodjele iz Upustva o određivanju učešća kantona, jedinica lokalne samouprave i nadležnih kantonalnih ustanova za ceste u prihodima od indirektnih p