BN TEYMYE KLLYATI BYK HAMA FETVASI ALLAH'IN YCELERDE OLUU VE AR'A STVASI MERAKE FETVASI ALLAH NEREDEDR? ALLAH'IN NZULNE DAR TE'VLLER VE REDD ALLAH'IN TM MAHLKATTAN STTE OLUU VE STVA NUZL VE BENZER FL SIFATLAR UZERNDE NSANLARIN HTLAF SEBEPLER

BYK HAMA FETVASI Allah'n Ar'a istivas Selefin yolu ve halefin yolu Sfatlan reddetmenin dourduu sonular Selefin sfatlar konusundaki grlerini anlatan eserler Allah'n zt, sfatlar ve fiilleri Bunlarn birbirleri ile reddi Yoldan sapanlarn trleri Te'vil'in anlamlar Te'vil konusunda bn Abbas'n szleri Selefin szleri bn'l-Mcin'un szleri Eb Hanfe'nin szleri Dier Selef Ulemasnn Szleri Ar'a ve Krsi'ye iman konusu Eb Sleyman el-Hattabi'nin szleri Haris el-Muhasibi'nin szleri mam Eb Abdillah Muhammed b. Hafifin szleri Abdlkadir Geyln'nin gr bn Abdilberr'in gr Beyhak'nin gr Kad Eb Ya'l'nn gr E'ar'nin gr Baklln'nin gr Kaynak olarak Kur'an ve Snnet yeterlidir Allah'n beraberliinin anlam Allah'n sfatlaryla ilgili grlerin zeti

BN TEYMYE KLLYATI BYK HAMA FETVASI BYK HAMA FETVASI (1) Allah'n Ar'a istivas: Btn hamdler yalnzca Allah'a mahsustur. Kendinden sonra hibir peygamber gelmeyecek olan Reslullah'a da salt ve selm olsun. eyhlislm, byk lim Takyyuddn Ahmed b. Abdilhalim b. Abdisselm bn Teymiyye (r.a.)'ye u soru soruldu: Rahman Ar'a istiva etti(2), Sonra Ar'a istiva etti(3), Sonra duman halindeki ge (doru) istiva etti(4), yetleri ile benzeri sfat yetleri ve dem oullarnn kalbleri Rahmn'n parmaklarndan ikisi arasndadr(5), Cebbar ayan cehenneme koyar(6) hadisleri ve benzeri sfat hadisleri hakknda lim zatlarn gr nedir, acaba ne sylyorlar, bu konuda geni aklama yapn, inaallah hepimiz ecre nail olalm. Cevap: lemlerin Rabbi Allah'a hamdolsun. Bizim bu konuda szmz Allah ve Reslullah (s.a.v.) ne sylediyse odur. Muhacir ve Ensr'dan ilk mslmanlarm, onlara ihsan ile tbi olanlarn, hidyet, akl ve bilgi sahibi olduklar mslmanlarn icm ile sabit bu nesli takib eden dier hidyet imamlarnn syledikleri ile ayndr. Gerek bu konuda, gerekse dier (itikd) konularda herkesin sylemesi vcib olan da budur. nk Allah sbhneh. Muhammed (s.a.v.)'i, insanlar karanlklardan aydnla karmak, yani Rab-lerinin izniyle aziz ve hamd ztnn yoluna sevketmek iin gndermi, onu, izniyle bu yolun davetisi kldna, aydnlatc bir lmba eylediine ahitlik etmi ve ona yle sylemesini emretmitir: De ki: te benim yolum budur, ben ve bana uyanlar Allah'a (bu yolda) basiret zere davet ediyoruz(7). Buna gre, sayesinde Allah'n insanlar karanlklardan aydnla kard o nur saan lmbann, insanlarn ihtilf ettii konularda aralarnda hkm vermesi iin kendisine kitab hakla indirdii peygamberin, din konularda anlayamadklar hususlar gnderdii kitaba ve hikmete (snnete) havale etmelerini insanlara emreden Allah'n peygamberinin, Allah'n yoluna, O'nun izniyle basiret zere davet eden peygamberin -ki Allah hem onun iin, hem mmeti iin dinlerini kemle erdirdiini, onlar zerine nimetini tamamladn haber vermitir- te btn bu ve baka beyanlar hesaba katldnda byle bir peygamberin, Allah'a iman ve Allah' bilme hususunu kark ve pheli brakm olmas, Allah iin vcib olan esm-i hsny ve yce sfatlar, O'nun hakknda caiz ve mmteni olan eyleri ak seik belirtmemi olmas aklen de, dinen de muhaldir. nk bunu bilmek dinin temeli ve hidayetin esasdr; gnllerin kazanaca, canlarn elde edecei, akllarn kavrayaca en gerekli ve en faziletli eydir. Artk nasl olur da byle bir kitb, byle bir resul, dier peygamberlerden sonra gelen ve Allah'n yarattklarnn en faziletlisi olan byle bir peygamber bu konuyu gerek inan, gerek ifade bakmndan hakkyla ed etmi olmaz? Yine Peygamber (s.a.v.) mmetine nasl abdest bozacaklarna varncaya kadar hereyi retmi, Sizi gecesi gndz gibi apaydn doru yol zere braktm, imdi ondan sapan mutlaka helak olur(7), ve sahih hadislerin bir dierinde de Allah hibir peygamber yollamamtr ki, ona bildii hayr mmetine gstermesi, serden sakndrmas vazife olmasn"(9), buyurmu, ayrca Ebu Zer: Reslullah (s. a.v.) vefat etti ve gkte iki kanadn rpan bir ku yoktu ki onun hakknda bize bir bilgi vermi olmasn(10), mer bn'1-Hattab, Reslullah (s.a.v.) iimizde iken kalkp bir yere durdu, ilk yaratltan balayp nihayet ehl-i cennetin cennetteki makamlarna, cehennem ehlinin cehennemdeki yerlerine giriine kadar hereyi anlatt. Btn bu anlatlanlar kimimiz ezbere biliyor,

kimimiz ise unutmutur(11) demi, dinde onlarn kk de olsa menfaatlerine olan hereyi retmitir. yleyse dillerinin virdi, kainlerinin itikad olacak eyleri, lemlerin Rabbi olan Allah hakknda sylecekleri, inanacaklar hususlar onlara retmemi olmas dnlemez. nk onlarn sylecekleri bu szler, inanacaklar bu itikadlar, bilinmesi btn bililerin gayesi; ibdet edilmesi, maksatlarn en ycesi ve btn arzularn sonu olan Allah bilgisidir. Evet bu bilgi peygamberi arlarn z, ilh rislet ve rabbani lknn zbdesidir, O halde nasl olur da kalbinde en ufak bir imn ve hikmet tutama olan bir kimse, Reslullah'n bu konuyu tamamiyle aklamam olabileceini dnebilir? Peygamber bunu tamamiyle aklam olduuna gre bu sefer yine nasl dnlebilir ki, mmetinin en hayrllar ve en faziletli nesli olan sahabe bu konuda kusur etmi, eksik anlam ve anlatm olsunlar? Ayn ekilde bu faziletli nesillerin, yani Peygamber (s.a.v.)'in gnderildii nesil ile onlar takib eden, sonra onlar takib eden neslin bu konuda apak hakk bilmemi ve sylememi olmas da muhaldir. nk bunun kart, ya bilmemi ve sylememi olmak, ya da hak olmayana inanmak, doru olmayan sylemek demektir ki, her ikisi de mmtendir. Birincisini ele alalm: Kalbinde ufak bir canllk ve azck bir ilim arzusu veya ibdet itiyak olan herkesin en ulvi amac ve en byk gayesi bu konuyu aratrp sormak, hak olan bilmeye almaktr. Tabi ki, inanmas gereken kendisine aklanacaktr, Rabbin ve sfatlarnn keyfiyyeti deil! Salkl gnller bu hususu bilmeyi arzu ettii kadar baka bir hususu bilmeyi arzu etmeyeceklerdir. Bu husus ftrat- vecdiyye ile bilinen, yaanan bir olaydr. Madem ki bu bir ftrat gereidir, artk nasl olur da ayn ftrat, o nesilde gelmi gemi efendilerimizde gereini yerine getirmemi olabilir? Bu, en aptal, Allah'tan en ok yz eviren, dnyya alabildiine dalm gafil insanlarda bile nerdeyse meydana gelmezken, o efendilerimizde nasl meydana gelebilir? Hak olmayana inanmalar veya hak olmayan sylemelerine gelince, hibir mslman ve hibir akl sahibi onlardan byle bir eyin vki olabileceine inanmaz. Dip Notlar: 1 ) Bu fetvaya el-Hameviyyet'l-Kbra ad verilir. nk mellifin daha nce yazd elHameviyyet's-Sura isimli risalesinin ilaveli tekrardr. (Derleyenin notu). 2 ) 20 Th 5 3 ) 7 A'raf 54; 10 Yunus 3; 13 Ra'd 2; 25 Furkan 59; 32 Secde 4; 57 Hadid 4 4 ) 41 Fussilet 11 5 ) Mslim, Kader, 17; Tirmizi, Kader, 7 6 ) Buhr, Tefsir, 50/1; Mslim, Cennet, 35, 37, 38. 7 ) 12 Yusuf 108 8 ) bn Mce, Mukaddime, 6; Ahmed b. Hanbel, Msned, IV/126 9 ) Mslim, mar e, 46; Nese, Biat, 25 10) Ahmed b. Hanbel, Msned, V/153, 162 11) Buhr, Bed'l-Halk, 1 Selefin yolu ve halefin yolu

BN TEYMYE KLLYATI BYK HAMA FETVASI Selefin yolu ve halefin yolu :

Bu konuda onlardan ve onlarn sylediklerinden sz etmek bu fetvann hacmini kat kat aar. Aratrclar bunu bilirler. Bunlara gre, sonra gelenlerin, seleften daha bilge olmalar olas birey deildir. Nitekim selefin kadrini bilmeyen, hatta Allah', Resuln ve O'na iman edenleri emredildii zere hakkyla tanmayan baz kaln kafallar, Selefin yolu daha selmetli, halefin yolu daha bilgece ve hikmetlidir diyorlar. Her ne kadar kimi limler bu sz sylemekle bazan doru bir mn kasdetmi olabilirlerse de bu sz, genelde selefi, Allah' ve Resuln lyk ekilde tanmayan kaln kafallarn dilinde bu bozuk anlam tamaktadr. Yani haleften u filozoflarn ve felsefe yolunu izleyenlerin yolunu ve metodunu, selefin yoluna stn tutan bu bid'atlar, selefin yolunu Kur'an'n ve hadisin salt lfzlarna inanmak, anlamlarn kavrayamamak olduunu sandklar, selefi Allah'n haklarnda onlardan (ehl-i kitabtan) baz mmiler vardr ki kitab bilmezler, sadece baz kuruntular tarlar(12) buyurduu ehl-i kitb mmleri gibi kabul ettikleri, halefin yolunu ise, eitli mecaz ve dil oyunlarna kaplarak naslann hakikatlerinden uzak mnalar karmak olduunu vehmettikleri iin bu sz sylyorlar. te onlar bu sz sylemeye iten ey, bu bozuk zanlar ve vehimleridir. Bu szn z, slm' nemsememek demektir. Bylece selerin yoluna iftira etmi, halefin yolunu doru saydklar iin saptmlar; selefe iftira ettikleri iin onlarn yolunu bilmediklerini sergilerlerken, halefin yolunu dorulamakla hem cehaletlerini, hem de sapklklarn kantlamlardr. Btn bunlarn sebebi, kfir yoldalaryla ortak yanlar olan bozuk pheleri sebebiyle, gerekte naslann iaret ettii herhangi bir sfatn bulunmadna inanm olmalardr. Aslnda tunlar sfatlarn olmadna inanmakta, dolaysyla da naslann mutlaka ifade ettii bir mnann olmas kanlmaz hale gelmektedir. Lafza inanp mnay Allah'a havale etme yolu ile -ki selefin yolu dedikleri yol budur- bir tr zorakilikle lfzlar baka mnalara yormak yolu -ki halefin yolu dedikleri yol da budur- arasnda tereddtte kaldlar, bu btl ikilem, akl fesad ile nakli inkrdan mteekkil bir tenakuza dnt. nk sfatlan nefyederken tm dayar.aklan apak eyler sandklar ve aslnda phelerden ibaret olan akli hususlard. Nakli ise tahrif edip sylenenleri yerlerinden oynattlar. Bylece nazariyeleri yalanc ve inkarc iki nermeye dayal olunca, sonu olarak ortaya slm'da ne geen ilk mslmanlar chil ve saf grmeleri, onlarn avam tabakadan temiz insanlar mesabesinde olup Allah bilgisinin hakikatlerinde derini ememi, ilm-i ilhnin inceliklerine ermemi mmi bir topluluk olduklarn sanmalar, faziletli halefin ise btn bu hususlarda bayra hedefe diktiklerini zannetmeleri durumunu kard. Gerekten de insan bu sz dnrse, son derece bilgisizce ve hatta sapk bir sz olduunu grr. Sonradan gelen bu insanlar, hele hele u halef denince, din konusunda sk sk sarsntlar geiren, Allah bilgisi ile aralarnda kaln perdeler bulunan, dtkleri hle, sonuta nereye vardklarna vkf olan bir ztn, haklarnda: mrme yemin olsun ki, btn ilim yuvalarn dolatm, medreselere gz gezdirdim, Elini enesine dayam dnen, pimanlktan dizini dvenlerden bakasn grmedim, dedii kelmclar. Bu beyitleri kendilerine temsil getiren, veya yazdklar kitaplarda benzeri beyitler kaleme alan -ki onlarn ileri gelenlerinden birisi : Akln att admlarn sonu bukalara dolanmaktr, limlerin bu konuya ok dalmas saptmaktr. Ruhlarmz bedenlerimizden ayr, bir yalnzlk iinde, dnyada elimize geen azb ve vebal, mr boyu altk birey elde etmedik, toplaya toplaya 'dediler ve denildikleri topladk. demektedir- ve kendi szleriyle kendi aleyhlerine itiraflarda bulunan Kelmclar, (bu zt szn yle bitiriyor) kelm ve felsefi metodlar dndm, onlarn herhangi bir hastaya if verdiini, ienlerin susuzluunu giderdiini grmedim. En ksa yolun Kur'an'n yolu olduunu grdm, mesel isbt yetleri olarak "Rahman Ar'a istiva etti(13), *Gzel sz O'na ykselir(14) yetlerini, nefy yetleri olarak da: 'O'na denk gibisi dahi yoktur(15), Bilgice O'nu kavrayamazlar (16) yetlerini oku.

Benim geirdiim bu tecrbeyi aynen geiren, benim sonunda anladm anlar-, diyen kelmclar, ilerinden bir dierinin, derin bir denize dalm, meer slm ehlini ve ilimlerini terketmiim, beni nehyettikleri konulara dalmm. imdi eer Rabbim bana rahmetiyle yetimezse, halimiz haraptr. Bakn ben anamn itikad zere lyorum dedii kelmclar, bir dierinin de: lm annda en ok phesi olan insanlar kelmclardr dedii kelmclar, ite selefe muhalefet eden ve i hakikate bindii zaman yanlarnda Allah bilgisine dair bir gerek ve marifetullaha dair bir haber bulunmad anlalan, bu konuda bir kaynaa ve esere dayanmadklar belli olan kelmclar, bu perdeli, fazilette aa, eksik, geriden gelen, akn ve arm kelmclar, nasl olur da ne geen ilk mslmanlar olan Muhacir ve Ensr'dan, onlara ihsan ile tabi olan peygamber varislerinden, resullerin takipilerinden, hidyet sancaklarndan, karanlklarn lmbalarndan, Kitab' ayakta tutan ve Kitab ile ayakta duranlardan, Kitab'n bahsettikleri ve Kitab ile konuanlardan, kendilerine Allah'n verdii ilim ve hikmet ile, deil kitabsz mmetlere, kitabl mmetlere bile stn duruma geen, marifetlerin gereine, hakikatlerin iyzlerine vkf olan, baka herkesin bildii onlarn bildiiyle yanyana getirilse, karlatrma yapmak isteyen kimsenin utanaca lde ilmi genilik ve derinlie sahip olanlardan nasl bilge ve hakim olabilirler. Allah', isimlerini, sfatlarn nasl daha iyi bilebilir, zt ve yetleri hakknda nasl daha hikmetli olabilirler? Evet bu mmetin en hayrl nesilleri nasl olur da ilim ve hikmette (Kur'an ve Snnet'te) ve zellikle Allah', isimlerinin ve yetlerinin hkmlerini bilmede, kendilerine nisbetle ufak tefek olanlardan daha eksik olabilirler? Ya da felsefecilerin yavrular, Hintlilerin ve Yunanllarn tabileri, mecslerin, mriklerin, yahud, hristiyan, sbii ve benzeri sapklk ehlinin varisleri, peygamberlerin varislerinden, Kur'an ve iman ehlinden daha iyi bilebilir Allah'? Bu girii unun iin yaptm; bunlar kafalarna iyice yerletirenler, hidayet yolunun nerede olduunu anlar, birok mteahhir zta dallet ve hayretin Allah'n kitabn arkalarna atmalar, Allah'n Muhammed (s.a.v.) ile yollad ak yetlerden ve hidayetten yz evirmeleri, ilk mslmanlarn ve tabinin yolunu aramay terkedip, Allah' tanyamadklar, kendi itiraflar ile, mmetin ehdeti ile, baka birok delil ve iaret ile malm olan kiilerin ilimlerine talib olmalar sebebiyle arz olduunu anlar. Belli bir kiiyi kasdetmiyorum, btn amacm hem bunlarn, hem onlarn hakikatini ortaya koymak ve genel bir karlatrma yapmaktr. Durum bu olunca, bakalm ite Allah'n kitab bandan sonuna kadar, ite Resulnn (s.a.v.) snneti bandan sonuna kadar, ite sahabenin ve tabinin tm szleri bandan sonuna kadar, ite imamlarn szleri... Bunlarn hepsi, batan sona gerek zahirleri ve gerekse naslar ile dellet etmektedir ki, Allah Sbhneh ve Tel en stn ycedir, hereyin stndedir. Nitekim buyurur ki: Gzel sz O'na kar, iyi amel onu ykseltir(17), Ey s, seni vefat ettireceim ve bana ykselteceim(18), Gkte olann sizi yere batrmayacandan emin misiniz(19), "Yoksa siz gkte olann zerinize ta yadran bir frtna gndermeyeceinden emin misiniz(20), 'Aksine Allah onu kendine ykseltmitir(21), Melekler ve Rh O'na ykselir(22), Allah iini gkten yere dzenler, sonra O'na ykselir(23), stlerinden, Rablerinden korkarlar(24), Sonra Ara istiva etti(25) -ki bu yet alt yerde geer-, Rahman Ar'a istiva etti(26), Fir'avn dedi: Ey Hmn, bana yksek bir kule yap ki sebebler elde edeyim, yani gklerin yollarna erieyim de Musa'nn ilhna kp bakaym. nk ben onun yalan sylediini sanyorum(27), O hikmet sahibi, ok vlen (Allah)'tan indiril-mistir(28), Rabbinden hak ile indirilmitir(29). Daha bunlar gibi, saymakta bile glk ekeceimiz nice yet var. Ayn ekilde, burada saymas ok zor olan nice sahih ve hasen hadisler vardr. Mesel Resul (s.a.v.)'in Rabbine mi'rac olay, meleklerin Allah katndan inip O'na kmas kssas, melekler hakknda aranzda gece gndz nbetlee grev yapp, gece grev yapanlarn Rablerine ykselip, daha iyi bildii halde onlara sizi sormas hadisi byledir. Hriciler hakkndaki sahih hadislerde de, Gkte olann emini olduum halde, bana gvenmeyecek misiniz, bana gn haberleri sabah akam gelir(30), Eb Dvd ve bakasnn rivayet ettii Rukye hadisinde: Ey gkte olan Allah, ey Rabbimiz, ismin mukaddestir, emrin ve iin gkte ve yerdedir, rahmetin gktedir, onu yere ltfet, gnahmz, hatlarmz bala, Sen iyilerin Rabbi, rahmetinden bir rahmet indir, bu arya ifalarndan bir ifa indir(31) buyurmutur. Reslullah (s.a.v.), sizden birinizin veya bir kardeinizin bir ikyeti olursa Ey gkte olan Rabbimiz... desin eklinde beyanda

bulunmutur. Ev'l hadisindeki szleri de byledir: Ar onun (denizin), Allah da Ar'n stndedir ve ne halde olduunuzu bilir(32). Sahih hadiste cariyeye syledikleri de ayni: Allah nerede? buyurdular, criye: gkte* dedi, ben kimim? buyurdular, "Sen Allah'n resulsn dedi, bunun zerine, onu zd et, nk mmindir, buyurdular(33). Sahih hadisteki: Allah mahlkat yaratnca Ar'n stnde yanna konulmu bir kitaba 'rahmetim gazabm geti' yazmtr(34) szleri ile ruhun kabz hadisindeki nihayet Allah'n bulunduu ge ykseltilir(35) sz de byledir. Abdullah b. Revaha'nn Peygamber (s.a.v.)'in nnde syledii ve Peygamberimizin takrir ettii u sz de; ehadet ederim ki Allah'n va'di haktr ve cehennem kfirlerin barnadr. Ar su zerinde durmaktadr ve Ar'n stnde lemlerin Rabbi vardr. meyye b. Eb -Salt es-Sakaf' nin kendisi ve bakas tarafndan Reslullah huzurunda okunan ve Reslullah'm gzel bulup iiri iman etti, kalbi kfir idi buyurduu beyitleri de byledir. meyye der ki: Allah' ycelttiler, ki O bu yceltmeye ehildir. Rabbimiz gktedir, byktr O. nsanlar aan en yksek yapdadr. Ve gk stnde bir erir (divan) kurmutur. Uzun bir erir ki, gzlerin bak ona ulaamaz, berisinde ekil ekil melekler grlr. Msned'teki bir hadiste geen u sz de byledir: "Allah haya sahibidir, yce ve cmerttir, kul kendisine el at, ellerini ge kaldrd zaman, onu elini bo evirmekten haya eder(36). u sz de yle: Ellerini ge uzatr ve.- Y rab, y rab der(37). Byle daha nice szleri vardr ki, saysn ancak Allah bilir. Btn bu szleri, Reslullah (s.a.v.)'in Allah'tan dini tebli eden o peygamberin, Allah sbhneh'nn ar zere ve gn stnde olduu itikadn, davet ettii mmetine bildirdii hususunda zarur ilimlerin en zarurisi olarak yakini bir bilgi ifade eden lfzi ve manev mtevtirlerin bata gelenlerindendir. Ayn zamanda Allah, eytanlarn ftratn deitirdii kiiler dnda, dier arap ve acem btn milletleri hem cahiliyye, hem slm alarnda bu ftrat zere, yani Allah'n gkte olduu dncesi zere yaratmtr. Selefin bu konudaki szleri de, bir araya toplandnda yzlerce veya binlerce sayfa tutacak kadar oktur. Sonra ne Allah'n kitabnda, ne Reslullah (s.a.v.)'in snnetinde ve ne de bu mmetin selefinden gelen nakillerde, yan' ne sahabenin, ne onlara ihsan ile tbi olanlarn, ne ihtilf ve nevalarn oald aa yetien imamlarn szlerinde, bu esaslara ne nas olarak, ne zahir olarak ters den tek bir harf dahi yoktur. Onlardan hibiri: Allah gkte deildir, Ar zere deildir, Ztyla her yerde mevcuttur, O'nun asndan btn meknlar ayndr, Ne lemin iindedir, ne dnda, Ne muttasl (bitiik), ne munfasl (ayr) dr, O'na parmak vesaire ile hissi iarette bulunulmaz dememitir. Aksine Cbir b. Abdillah' tan gelen sahih hadiste Reslullah, Arafat gnnde, o byk hutbesini verdikleri zaman, hazr bulunduklar en byk topluluk ierisinde, tebli ettim mi? buyuruyor, sahabe de, evet diyorlard. Bunun zerine parman ge kaldryor, sonra onlara eviriyor(38) ve Allah'm ahit ol buyuruyor, bunu defalarca tekrar ediyordu(39). Onun bu tr ge iaretleri oktur. Dip Notlar: 12 ) 7 Bakara, 78 13 ) 20 Th, 5 14 ) 35 Fatr. 10 15 ) 42 Sra, 11 16) 20 Th, 110 17 ) 35 Ftr, 10 21 4 Nisa, 158 18 ) 3 l-i imran, 55 22 70 Meric, 4 19 ) 67 Mlk, 17 23 32 Secde, 5 20 ) 67 Mlk, 17 24 ) 16 Nahl, 50

25 ) 26 ) 30 ) 31 )

7 A'raf 54; 10 Yunus 3; 13 Ra'd 2; 25 Furkan 59; 32 Secde 4; 57 Hadid 4 20 Th, 5 27 40 M'min 36-37 28 41 Fussilet, 42 29 6 En'am, 114 Buhr, Meaz, 61; Mslim, Zekt, 144 Eb Dvd, Tib, bn Hanbel, VI/21 ibn Teymiye Klliyat: V F. : 2 32 ) Ebu Dvd, Snnet 18; bn Mce Mukaddime, 13; bn Hanbel. 1/206. Bu hads iin, bn Teymiye Klliyt, 3/167, 168'ln dipnotuna bkz. 33 ) Mslim, Mescid, 33; Ebu Dvd, Salat, 167 34 ) Buhar, Tevhid, 55; Mslim, Tevbe, 14-16 35 ) bn Mce, Zhd, 31; bn Hanbel. 11/364, VI/140 36 ) Tirmizi, Daavt, 104; Ebu Dvd, Vitr, 23 (Salat, 358); bn Hanbel, V/438, VI/314 37 ) Mslim, Zekt, 65; Tirmiz, Tefsir Sre, 2, 36 38 ) Reslullah (s.a.v.) bunu, Allah' onlara kar kendisine ahit 1 utmak iin yapyordu. (el-Hattb . 388 hicri) Melim's-Snen, (Ebu Dvd erhi). Eb Dvd, 11/462, dipnot/l. 39 ) Hadis iin bkz: Ebu Dvd, Mensik, 56; bn Mce, Mensik, 84. Sfatlar reddetmenin dourduu sonular

BN TEYMYE KLLYATI BYK HAMA FETVASI Sfatlar reddetmenin dourduu sonular: Eer hak, Kitab ve Snnet'ten nas veya zahir olarak anlalan bu ifadelerde deil de, Kitab ve Snnet'te bu ibarelerle sabit olan sfatlar nefy ve reddeden bu insanlarn szlerinde olursa, byle farzedildii takdirde, (sbhnellh!) nasl olur da Allah Tel'nn, Reslullah (s.a.v.)'in ve mmetin en hayrl nesillerinin durmadan nas veya zahir olarak hakkn hilfna eyler syledikleri dnlebilir? Nasl dnlebilir ki, bunlar itikad vcib olan eylerin srrn hi zmezler, nas veya zahir olarak hibir dellette bulunmazlar da, ranllarn ve Bizansllarn baldr plaklar, yahudi, hristiyan ve filozoflarn veletleri gelir de bu mmete sahh akideyi bina eder, her mkellefin, her faziletlinin inanmas gerekeni syleyi verirler!! Vallahi eer bu tekellf kelmclarn syledikleri asl inanlmas gereken inan olursa -ki onlar bu itikad bilmek iin srf akllarna dayanmlardr-, eer bunlar, akllarnn gerektirdii kyas metoduyla Kitab ve Snnet'in nas ve zahir olarak dellet ettii her-eyi de reddediyorlarsa, o zaman insanlarn kitabsz ve snnetsiz olarak terk edilmeleri buna gre daha hidyete sevkedici olur. Hatt. Kitab'n ve Snnet'in varl dinin ess asndan srf zarar demektir. Gerekten bunlarn sylediine gre iin asl udur.- Ey bidler, Allah Azze ve Celle'nin marifetini talep etmeyin, O'na lyk olan ve olmayan sfatlar Kitab'tan, Snnet'ten, mmetin selefinden renmeyin; aksine bizzat kendiniz dnn ve O'na aklnzla lyk grdnz sfatlan lyk grn, bu sfatlarn Kitab ve Snnet'te bulunup bulunmadklar nemli deil, O'nu aklnzla lyk grmediiniz sfatlarla da vasfetmeyin! (te sylemek istedikleri veya szlerinin sonucu budur). Bu konuda onlar iki frkaya ayrlmlardr: ou, aklla isbt edilemeyen eylerin reddedilmesi gerektiini sylerler. Bazs ise bu konuda tevakkuf edin, - ve aklnzn kyasnn reddettii ve yeryznde yaayanlarn hepsinden daha ok ihtilf ettiiniz ve mtereddid olduunuz bu eyleri reddedin ve anlaamadnz zaman onlara mracaat edin!? (Sanki Allah'a byle dedirtmi oluyorlar ve bu dedirtmeye yle devam ediyorlar:) Onlara mracaat edin, nk ben sizi onlarla bana kulluk edici kldm. u Kitab ve Snnet'te akllarnzn idrk etmedii eyleri isbt eden veya akl kyasnza

aykr olarak zikredilenleri -ounluun metodu zere bu halde olanlar?!-ise biliniz ki, ben onlar indirerek sizi mihnete ve sk bir snava tbi tutmak istedim. Yoksa sizin iin hidyet olsun veya hidyeti onlardan elde edin diye deil!? Aksine kenarda kede kalm szcklere, garib szlere, z lfzlara dayanarak onlar kartmak iin btn gcnz kullann veya onlarn bilgisini Allah'a havi o ederek susun. Ama ifade ettii mnalar dnmeden sfatlar reddederek byle yapn diye!? te bu Kelmclarn grleri zere gidilirse varlacak sonu budur, iin asl buraya dayanmaktadr. Benim bu sylediklerimi onlardan bir grubun anlam olarak ak bir ekilde sylediini grdm. Zaten byle bir sonu, o gruh iin kanlmaz bir eydir; sylediklerinden, baka bir yere varmak imknszdr. Sylediklerinin z u: Marifetullah'a Allah'n Kitab ile eriilemez, Resul, kendisini peygamber olarak yollayan Allah' retmek ve bildirmekten uzaktr, insanlar anlaamadklar zaman anlaamadklar eyleri Allah'a ve Resule deil, cahiliyye devrinde sahip olduklar ilkelere, mrik olan brahman ve filozoflar, mecsiler ve baz sbiiler gibi peygamber mnkirlerinin hakem kabul ettii eylerin benzeri kaynaklara havale edeceklerdir. sterse bu havale, ii tamamen iinden klmaz hle getirsin, yine byle yaplacaktr!!!. Elbet i iinden hi klmaz hle gelecektir, nk onlardan her bir grubun hakem kabul ettii deiik tutlar vardr. Halbuki Allah onlara btn bu tutlar reddetmelerini emretmiti. Gerekten Allah'n u sz bu Kelmclarn halini ne gzel yanstyor: "Baksana unlara, kendilerinin, sana indirilene ve senden nce indirilene inandklarn iddia ediyorlar, bir taraftan da hakem olarak tutlara bavurmak istiyorlar! Oysa kendilerine tutu reddetmek emredilmiti. eytan da onlar iyice saptrmak istiyor. Onlara, Allah'n indirdiine ve peygambere gelin denince, o mnafklarn senden bsbtn uzaklatklarn grrsn. Ya naslm; elleriyle yaptklar yznden balarna bir felket gelince, hemen sana geldiler de, biz sadece iyilik olsun ve uzlama salansn istedik diye Allah'a yemin ediyorlar?(40). Evet gerekten bunlar Allah'n indirdii Kitab'a ve Resule -ki vefatndan sonra ona arma, snnetine armakla olur- arldklar zaman bunlardan yz eviriyor ve diyorlar ki: Tuttuumuz bu metod sayesinde daha gzel bilgi ve amel (pratik) gelitirmek, akli delillerle nakli delilleri uzlatrmak istedik. Sonra, delil adn verdikleri bu pheli eylerin ounluunu, genellikle mrik ve sbii topluluklarn tutlarndan veya reddetmekle emrolunduklar u veya bu vrislerinden veya kalbleri benzedii iin ayn eyleri syleyenlerden almaktadrlar. Allah buyuruyor ki: Hayr, Rabbin hakk iin onlar aralarnda kan anlamazlklarda seni hakem yapp, sonra da senin verdiin hkme kar ilerinde bir burukluk duymadan, tam anlamyla teslim olmadka iman etmi olmazlar(41). nsanlar tek bir mmet idi. Allah, peygamberleri mjdeciler ve uyarclar olarak gnderdi, anlamazla dtkleri konuda insanlar arasnda hkmetsin diye o peygamberlerle beraber gerekleri iinde tayan kitab indirdi. Oysa kendilerine kitab verilenler, kendilerine ak deliller geldikten sonra, srf aralarndaki kskanlktan tr anlamazla dtler. Bunun zerine Allah inananlar izniyle, onlarn zerinde ihtilf ettii geree iletti. Allah dilediini doru yola iletir(42). *Biz iyilik olsun, uzlama salansn istedik eklindeki bu szlerinin ayrlmaz anlam udur: Kitab, insanlar iin hidyet olamaz. O hibir eyi aklamamaktadr; gslerdeki dertlere are deildir, mes'eleyi aydnlatmyor anlamazlk annda bavurulacak makam olamaz. Szlerinden zorunlu olarak bu sonucu karyoruz. nk bu tekellflerin syledii ey, Kitab ve Snnet ne nass, ne de zahiri ile, inanlmas vcib olan hakka dellet etmemektedir szdr. Bir bilgi palavrac olsa olsa bunu hibir ey O'na denk olamamtr(43), Ona bir ada (denk) bilir misin!(44) yetlerinden karabilir ama... Akl olan herkes bilir ki, kim kalkar da O'na bir denk bilir misin yetinden Allah'n Ar zere olmadn, gklerin stnde bulunmad v.s. anlamn karr, halka anlatrsa tvbe iflah etmez, ya bilmece bulmaca oynamaktadr, ya da karklk kartmakta, phe yaymaktadr, nk onlarla apak arapa ile konumamtr. Dernek ki bu szn ayrlmaz sonucu u: nsanlar risaletsiz olarak (onlara peygamber gndermemek) dinlerinin esaslar asndan daha iyi olur, nk nasl olsa peygamber gelmeden nceki kaynaklarla, geldikten sonraki kaynaklar deimiyor. Dolaysyla peygamberlik gelince onlarn krlk ve sapklklarn artrmaktan baka birey yapmam!!!

Sbhnallh! Nasl olmu da peygamber ve seleften hibir zt, bir gn olsun kp, aman bu yet ve hadislerin dellet ettii mnalar itikd edinmeyin, kendi kyas ve llerinizin gerektirdiine itikd edin, veya yle yle inann, nk sizin kendi l ve esaslarnz haktr (!?), Kur'an ve Snnet'in zahiri sizinkilere ters derse sakn o zahire inanmayn, veya bakn, eer akllarnzn kyasna uyarsa kabullenin, yok uymazsa tevakkuf edin veya reddedin gitsin dememi hayret!!! Evet Reslullah (s.a.v.), mmetinin 73 frkaya ayrlacan haber vermi, olacaklar bildirmi ve sonra demitir ki: Size, iyi sarldnz takdirde asla saptmayacanz birey brakyorum. O, Allah'n kitabdr(45). Yine rivayet edildii zere O, frka-i nciyeyi 'Bugn benim ve ashabmn zerinde bulunduumuz yolun aynsn takib edenlerdir(46) diye aklamtr. O adamlarn sylediklerine gre Reslullah: Kimi itikd konularda Kur'an'a veya Kur'an'n delletine veya Kur'an'n mefhmuna veya Kur'an'n zahirine tutunursa, o kii sapktr demeli deil miydi? Hidyet sadece, sizin akllarnzn llerine, ilk nesilden sonra gelen Kelmclarnzn ortaya attklarna -ki bunlarn asl tabiin asrnn sonlarnda tremeye balad- bavurmakla elde edilir buyurmal deil miydi? Sonra bu szlerinin, yani sfatlar ilevsiz klc, reddedici szlerinin asl, yahd mrik ve sapk sbilerin rencilerinden alnmadr. nk slm dnyasnda bu sz, yani Allah Sbhneh ve Tel'nn hakikatte Ar zerinde olmadn, istiv'nn istil etmek anlamna geldii gibi szleri ilk olarak syleyen kii Ca'd b. Dirhem' dir, bu szleri ondan Cehm b. Safvn alm, aktan savunmu, bu sebeble Cehmiyye'nin syledii bu szler de ona nisbet edilmitir. Sylendiine gre, Ca'd bu szleri Ebn b. Sem'an'dan alm, Ebn, Lebid b. el-A'sam'm kz kardeinin olu T 1 t' tan alm, Tlt ise Peygamber (s.a.v.)'e sihir yapan yahudi Lebid b, el- A' s a m' dan almtr. Yine denildiine gre Ca'd b. Dirhem, Harran ehlin-dendi, Harran ehli iinde de Ken'anllarn ve Nemrud dinine inananlarn kalntlar -ki bunlarn sihirbazlklar hakknda baz mteahhirinin telifleri vardr- olan bir ok sbi ve filozoflar bulunuyordu.Nemrd kral demektir ve mrik Keldan, sbi halkn krallarna bu ad verilir. Tpk Kisr kelimesi gibi ki, ranllarn ve mecs-lerin krallar bu isimle anlr. Aynen, Msr (47) krallarna Fir'avun, Habeistan krallarna Nec, Yunan krallarna Batlamyus, Bizans krallarna Kayser demek gibi. Yani bu isimler zel isim deil, cins isimdir. Sbiiler o zaman, az bir ksm hari, irk zere idiler. Alimleri de filozoflard. Ancak bazan mrik olmayan, Allah'a ve hiret gnne inanan m'min bir sbi de olabilir. Nitekim Allah Tel "phesiz iman edenler, yahdiler, Hristiyanlar ve sbiiler, bunlardan kim Allah'a ve hret gnne inanr, iyi iler yaparsa elbet onlara Rab'leri katnda mkfat vardr, onlara korku yoktur ve onlar zlmeyeceklerdir(48) buyurur. Yine: phesiz inananlar, yahdi olanlar, sbiiler ve hristiyan-lardan Allah'a ve hiret gnne inanp, salih amel ileyenlerin ecirleri Rablerinin katndadr. Onlar iin artk korku yoktur ve zlmeyeceklerdir(49) buyurulmutur. Fakat sbilerin birou veya ounluu kfir ve mriktirler. Nitekim yahdlerin ve hristiyanlarn da birou tebdil ve tahrifleri sebebiyle kfir veya mrik idiler, yldzlara tapyorlar, yldzlarn heykellerini dikiyorlard. Bunlardan Rab konusunda inkarc olanlar, O'nun sadece selb (olumsuz), izaf veya hem selb hem izaf sfatlara sahip olduu grndedirler. brahim (a.s.) bunlara gnderilmitir. Mes'ele-ye bu adan baklrsa, C a ' d' m o szlerini bu filozof sbiilerden alm olduu ortaya kar. Eb Nasrel-Frbde Harran'da kalm, btn felsefesini sbii filozoflardan almtr. Cehm de ayn felsefeyi almtr. Bunu mam Ahmed ve bakas zikretmitir. mam Ahmed Smenler ad verilen baz Hind filozoflar ile yapt tartmalar anlatrken bundan da sz etmitir. Smenler duyusal bilgiler (madd ilimler) dnda kalan btn ilimleri inkr eden bir topluluktur, ite Cehm' in yahdilere, sbiilere(50) ve mriklere dayanan kltr silsilesi budur. Sapk filozoflar, ya sbiilerden veya mriklerden kmtr. Sonra Rm ve Yunan kitaplar ikinci yzyln sonlarnda arap-aya evrilince bel artt, eytan tarafndan sapklarn kalblerine daha nce atlanlara bir yenisi eklendi. eytan bu sapklarn

kalblerine, onlarn benzerleri (olan yahd, hristiyan v.s.) nin kalbine attn atmt. Hicr 3. yzyln sonlarna doru da, selefin Bir b. ys e 1 -Mreys ve gruhu sebebiyle Cehm szler adn verdikleri bu szler yaygnlk kazand. Mlik, Sfyan b. Uyeyne, bn'l-Mbrek, Eb Ysuf, afi, Ahmed, shk, Fuzayl b. Iyz, Bir el-Haf gibi imamlar bunlar daima yermiler, sapk olduklarn sk sk tekrar etmilerdir. nsanlarn ellerinde bugn mevcud olan u te'viller, yan Eb Bekr b. Frek'in Kitb't-Te'vilt'nda zikrettii, Eb Abdillh Muhammed b. mer er-Rzi'nin Te'sis't-Takds adn verdii kitabnda zikrettii te'villerin ounluu ile, bu zatlardan baka Eb Al el-Cbbi, Abdlcebbr b. Ahmed elHemedn, Ebu'l-Huseyn el-Basri, Ebu'1-Vef b. Ak, Eb Hmid el-Gazzl gibi birok zatn kitaplarnda, szlerinde yer yer geen baz te'villerle tamamen ayndr. Geri bu zatlardan bazsnn szleri arasnda te'vilin red ve ibtal edildiine de rastlyoruz, baz konularda gzel eyler de sylemilerdir. Ben sadece onlarn te'vil ettii eylerin, Bir b. el-Mreys'-nin te'villeri ile ayn olduunu aklyorum. Bu sylediime, Buhri zamannda yaam mehur imamlardan biri olan Osman b. Said ed-Drim'nin yazd Kitb'r-Reddi de delildir. Bu kitabm yazm ve adm (Yalanc inatnn tevhid konusunda Allah'a ettii iftiraya Osman b. Sad'in cevab, anlamnda) Redd Osman b. Sad al'1-Kzibi'l-And Fimefter al'llhi fi't-Tevhd olarak belirlemiti. Bu kitabnda, yaplan bu te'villeri Bir el-Mreys'den olduu gibi aktarmtr. O ifadelerden anlalmaktadr ki, Bir el -Mreys, bu te'viller kendilerine, kendisi ve bakas aracl ile ulaan u mteahhir kiilerden daha sistemli imi, nakliyyt ve akliyyt daha iyi biliyormu. Sonra da Osman b. Said bunlar yle gzel reddediyor ki, akll ve zeki bir insan onun bu reddiyesini okursa selefin yolunun hakikatim anlar, onlarn yolunun hakll ve delilli olduu, onlara muhalefet edenlerin yolunun delilden yoksun bulunduu gzleri nne serilir. Ayrca hidyet nderleri olan imamlarn, Mreyslerin yerilmesinde icm ettiklerini, hatt ounluunun onlar kfir veya sapk saydklarn grr ve u mteahhirnin szlerine sirayet etmi olan te'vil etme grnn Mreysi'nin metodunun ayns olduunu bilirse, hidyeti gz nnde bulacaktr. Elbette bu, Allah'n hidyetini murad ettii kiiler iin sz konusudur. La havle ve l kuvvete ill billh. Bu fetva, bu konuda daha geni aklama yapmaya elvermiyor. Ben sadece iin ilkelerine iaret etmekle yetiniyorum. Akll olan harekete geip dnr. Dip Notlar: 40 ) 4 Nisa, 60-62 41 ) 4 Nisa, 65 42 ) 2 Bakara, 213 43 ) 112 ihls, 4 44 ) 19 Meryem, 65 45 ) Tirmizi, Menkib, 32 Selefin sfatlar konusundaki grlerini anlatan eserler

BN TEYMYE KLLYATI BYK HAMA FETVASI Selefin sfatlar konusundaki grlerini anlatan eserler: Selefin bu konudaki szleri birok kitapta mevcuttur. Burada ancak bir blmnn adn verebiliriz.

Mesel: L 1 e k ' nin((es-Snen))'si bn Batta'nn el-bne'si, Eb Zerr el-Herev'nin esSnnesi, Eb Amr el-Talemenk'nin *el-Usl, Eb mer bn Abdilberr'in szleri, Beyhak'nin elEsm ve's-Sft, daha nceki limlerden T a b e r n ' nin es- Srme'si, Ebu'-eyh elsfehn'nin es Snne'si, Eb Abdillh b. Mende el-sfehni'nin es-Snnesi, Eb Ahmed el-Assl el-sfehni'nin es-Snnesi, daha ncekilerden el-Halll'in es-Snnesi, bn Huzeyme'nin etTevhdi, Ebu'l-Abbs b. Sreye'nin szleri, Buhar i ve eyhi Abdullah b. Muhammed b. Abdillh elCu'fi gibi birok zatn Cehmiyyeye yazd reddiyeler, daha ncekilerden Abdullah b. Ahmed'in esSnnesi, Eb Bekr b. el-Esrem'in es-Snnesi, Hanbel'in es-Snnesi, el-Mervez'nin esSnnesi, Eb Dvd es-Sicistn'nin es-Snnesi, ibn Eb eybe'nin es.-Snnesi, Eb Bekr b. Ebi Asm'in es-Snnesi, Buhr'nin Kitb Halk Ef'li bd', Osman b. Said ed-Drimi'nin Kitb'rRed al'l-Cehmiyyesi ve bakalarnn kitablar.. Ayrca *el-Hayde fi'r-Reddi al'l-Cehmiyye sahibi E b u' 1-A b -b s Abdlaziz el-Mekki'nin, Nuaym b. Hammd el-Huz'nin ve daha nicelerinin szleri, mam Ahmed b. Hanbe 1' in; shk b. Rahye'nin, Yahya b. Sad'in, Yahya b. Yahya b. Yahya en-Neysbri'nin ve daha nce de Abdullah b. Mbarek gibi zatlarn szleri. Ayrca sem' ve akl birok delile sahibiz ki, burada hepsini zikretmeye imkn yok. Bir de ben biliyorum ki, sfatlar reddeden Kelmclarn mevcud birok pheleri vardr. Benim onlarn hepsini bu fetvada zikretmem mmkn deildir. Kim onlar dnr ve o kiilerin zikrettikleri phelerin aklanmasn isterse, bu ok basittir (bu fetvay veya saydmz kitaplar ve emsalini okusun veya unu dnsn:) Onlarn bu sznn, yani tatil (sfatlar geersiz klma) ve te'vil szlerinin asl, mriklerin, sbilerin, yahdilerin talebelerinden alnm olduuna gre, artk bir m'minin, hatt akl sahibi bir kiinin, kendilerine gazab edilmilerin, sapmlarn yolunu tutup Allah'n kendilerine ni'met verdii peygamberlerin, sddklarn, ehidlerin ve salihlerin yolunu brakmaktan, gnl nasl honut olabilir?! Allah'n zt, sfatlar ve fiilleri

BN TEYMYE KLLYATI BYK HAMA FETVASI Allah'n zt, sfatlar ve fiilleri: Btn bu konularda sylenecek genel sz, Allah', O'nun ve Reslullah'n niteledii ekilde nitelemek, ne geen ilk mslmanlarn Kur'n' ve hadsi amayan nitelemeleri ile nitelemektir. -Allah kendisinden raz olsun- mam Ahmed der ki: Allah ancak, bizzat kendisinin ve Reslullah'm niteledii eylerle nitelenir. Kur'an ve hadis almaz. Selefin mezhebi de O'nu, ayn ekilde, kendisinin ve Resulnn vasfettikleri ile vasfetmek, tahrife, tatile, keyfiyet belirtmeye ve temsile gitmemektir. Biliyoruz ki, Allah'n kendisini vasfettii bu tr anlatmlarn hepsi haktr. Bunlar bilmece ya da akl oyunlar olmaktan uzaktr. Bu nitelemelerin anlam, tpk konuan kiinin maksadnn, syledii szlerden anlalmas gibi anlalr ve bilinir. Hele hele bu konuan, sylediini en iyi syleyen bir kii, ilmi aklamada en fasih bir insan, seksiz phesiz en iyi aklayan, tanmlayan, dellet ve iradda bulunan bir peygamber ise, elbet amacn en anlalr bir biimde anlatacaktr. Bu vasflarla birlikte Allah, ayn zamanda kendisine deil benzer, benzer gibisi bile olmayan, isim ve sfatlar ile birlikte zikredilen, ztnda ve fiillerinde asla benzeri olmayandr. Yine yaknen biliriz ki, O'nun hakikaten bir zt, hakikaten fiilleri, hakikaten sfatlar vardr. Bununla birlikte O'na, sfat ve fiillerinde u veya bu biimde benzeyecek hibir ey yoktur. Allah eksiklii ve sonradan olmay gerektirecek hereyden, hakikaten mnezzehtir. nk O, daha stnde hibir gaye olmayan en stn

kemal'in sahibidir. Yok olmas muhal olduu iin, sonradan olmas da muhaldir. Sonradan olmak, nce yok olmay gerektirdii, bir oldurucuya ihtiya gsterdii, O'nun varl ise binefsih vcib'lvcd (varl zorunlu) olduu iin, sonradan var olmamtr. Selefin gr ta'til (sfatlar geersiz saymak) ile temsil (sfatlara benzer ve denk kabul etmek) aras bir grtr. Onlar Allah'n ztna, yaratt eylerin zatlarndan bir e komadklar gibi, sfatlarn da yaratt eylerin sfatlarna denk tutmazlar Ayn zamanda O'ndan, kendisinin ve Resulnn vasfettii sfatlar nefye-derek Esm-i Hsn'sn, yce sfatlarn ilevsiz klmaz (ttl etmez) -lar, kelimeleri yerli yerinden oynatmaz, tahrif etmezler, Allah'n isim ve yetlerini inkr ynne gitmezler. Ta'til ve temsile sapan topluluklardan her biri, aslnda hem ta'tile, hem temsile sapmlardr. yle ki, tatil grn benimseyenlerin Allah'n isim ve sfatlarndan anladklar, yaratklara uygun olan anlamlardr. Daha sonra da kalkp bu anladklarn, ifadelere ykledikleri bu mefhumlar reddetmeye baladlar. Dolaysyla hem ta'tile, hem de temsile saplandlar. Yani nce temsile saptlar, sonra da ta'tile. Evvel Allah'n isim ve sfatlarndan anlalan ile mahlkatnn isim ve sfatlarndan anlalan birbirine benzer ve denk grme hareketlen, sonra da Allah'n mstehak olduu, zt- sbhnsine lyk olan isim ve sfatlarn ta'tili ve reddi hareketleri. nk, diyorlar, Allah Ar zerinde olsayd, ya Ar'dan byk veya kk, yahud da Ar'a eit olmas gerekirdi. Halbuki hepsi muhaldir, vesaire vesaire... Onlar byle diyorlar. nk, Allah'n Ar zere olmasn herhangi bir cismin dier bir cismin zerinde olmas gibi bir olu eklinde anlyorlar. Byle olunca da, yok byk olmas, yok yle, yok byle olmas gerekir diyorlar. Aslnda Allah Tel'-nn celline lyk ve sadece O'na mahsus bir istiva sz konusudur dediimiz zaman ise, bizim bu szmzden *o btl lzmlar, reddedilmesi gereken ve dier cisimler iin kanlmaz olan lzm eyler icab etmez. Onlarn szleri, temsile sapan birinin, lemin bir yapcs varsa, ya cevher veya arazdr ki, ikisi de muhaldir; ya cevher veya arazdr, nk cevher ve araz olmayan bir varlk yoktur demesi ile aynadr. Ayn ekilde eer Ar'a istiva etmise, o halde bu istiva insann divana kurulmas veya gemiye oturmasna benzer bir ey olur, nk baka trl bir istiva bilinmiyor* demesi de bu kabildendir. phesiz her ikisi de (Artan byk, kk v.s. olmas lzm diyen de, araz, cevher v.s. ve insann istivas gibi olmas lzm diyen de) temsile sapm, Allah' mahlkat gibi dnm, Allah'n kendisini vasfettii eyleri ta'til etmi, boa karmtr. Birincisi hakik istivann btn isimlerini reddetmi, yani istivay tmden ta'til etmi, ikincisi de mahlkatm zelliklerinden olan bir istiva anlayp bunu kabul etmitir(51). Tartmay kesecek sz, vasat (orta) mmetin zerinde bulunduu szdr. Allah'n celline lyk ve sadece O'na mahsus bir istiva ile istiva ettiini sylemek ve byle sylemenin aynen O hereyi bilendir, O hereye kadirdir, O iitendir, grendir v.s. dernek gibi olduunu ikrar etmektir. Bunu ikrar etmek, nasl ki O'nun ilminin ve kudretinin, yaratklarn ilim ve kudretlerinin sahip olduu arazi zelliklere sahip olduunu sylemek demek deilse, yani byle bir eyi mmkn ve caiz klmazsa, ayn ekilde O Sbhn Ar zeredir ve O'nun Ar zere olmas bir yaratn bir yaratk stnde olmas gibi deildir; dolaysyla yaratklara mahsus stte olularn gerektirdii zellikleri gerektirmez. unu bil ki, ne bedih akl asndan, ne sahih nakiller ynnden selefi yola aykr dnmeyi gerektirecek hibir ey yoktur. Fakat buras hak etrafnda dolaan pheleri cevablamann yeri deildir. Kim kalbinde bulunan bir phenin giderilmesini isterse, gerekten bu basit ve kolaydr. Dahas Kitab'a, Snnet'e ve mmetin selefine muhalefet eden te'vilciler, karmakark bir durumdadrlar. nk r'yeti inkr eden-(ler, bunu akln kabul etmediini, dolaysyla r'yeti te'vil etmek zorunda kaldklarn iddia ediyorlar. Allah'n kudretinin ve ilminin olmasn, kelmnn yaratlmam (gayr- mahlk) olmasn v.s. muhal grenler bunu akln muhal grdn, mecburen te'vil ettiini sylyorlar. Hatt, bedenlerin hasredilmesi hakikatim, cennette hakik yeme ve imenin bulunmasn inkr edenler de vardr ve bunlar akim bunu muhal grdn, dolaysyla te'vil etmek zorunda kaldklarn savunuyorlar. Allah'n Ar'm stnde olamayacan savunanlar da, bunu akim muhal grdn ve zorunlu olarak te'vil ettiklerini ne sryorlar. Akim neyi muhal grp neyi grmedii konusunda hibirinin genel-geer bir kurallarnn olmay, bunlarn sylediklerinin fasitlii konusunda yeterli bir delildir. Hatt onlardan bazsnn akl bunu muhal grr dedii ey hakknda, bir dieri, akl bunu caiz veya vacib grr iddiasnda bulunmutur.

Kitab ve Snnet'in acaba hangi aklla tartlacan bir bilsem! Allah mam Mlik b. E n e s ' ten raz olsun, diyor ki: Demek bize birbirinden daha iyi tartma yapan yeni insanlar geldike Cibril'in Muhammed (s.a.vj'e getirdiklerin:, bunlarn tartmasna uyup terk edeceiz yle mi? Dip Notlar: 51) Bu fark u ekilde de sylenebilir: Birincisi istivay asla istiva anlamna almyor ve kkten reddediyor. kincisi Allah stiva etti denince, zihninde yaratklarn istivas gibi bir istiva canlandryor. Bunlarn birbirleri ile reddi

BN TEYMYE KLLYATI BYK HAMA FETVASI Bunlarn birbirleri ile reddi: Bunlarn her birinin sz dierinin sz ile birka ynden geersizdir. Birincisi, akim muhal grmemesi, kincisi, mevcut naslar te'vile imkn olmay, ncs, (bu hususlarn tevkifi ve taabbd olmas, yani) Reslullah (s.a.v.)'n bu hususlar, tpk be vakit namaz veya Ramazan orucu gibi zarur ve tartmasz hususlar olmak zere getirdii bilinmektedir. Onlar bu konumlarndan ayran te'vil ile, Karmat ve Btmlerin hac, namaz, oru ve peygamberlik makamnn getirdii sair ibadetleri te'vil etmeleri ayn mesabededir. Drdncs, doru dnen akln, naslarda sz edilen eylerle atmadnn aklanmasdr. Her ne kadar naslarda akl idrkten ciz brakan baz tafsilt olsa bile, akl onlar mcmel olarak bilecektir. Daha baka ynler de vardr ve bu ynler, ileri gelen byklerin, akln btn ilahiyat konularnda yakine (kesinlie) ulaamayacan itiraflar ile de destek kazanmaktadr. Durum byle olduuna gre, bunlarn ilmini, olduu gibi kabul edip peygamberlik makamndan almaktr. Allah Teal'nn Muhammed (s.a.v.)'i hidyet ve hak din ile, bu dini btn dinlerin stne karmak iin gndermi olduu m'minler tarafndan bilinmektedir -ki Allah ahit olarak buna yeterve peygamber Allah'n kendisine haber verdii Allah'a ve hiret gnne iman hususunu aklamtr. Allah'a ve hiret gnne iman ise mebde' ve meda iman iine alr, bu ise yaratma ve diriltmeye imandr. Nitekim bu husus u yette bir arada zikredilir; nsanlardan Allah'a ve hiret gnne iman ettik diyenler vardr. Halbuki onlar hi de inanm deillerdir(52). Yine buyurur ki: Sizin yaratlmanz ve diriltilmeniz tek bir nefisden yaratlmas) gibidir(53). Yine buyurur ki: Bata yaratan O-dur, sonra tekrar yaratacak(54). Ayrca Allah Tel, Resulnn dili zere de Allah'a ve hiret gnne iman eden kullarn hidyetine erdirecei, murad- ilhsini belirleyecei aklamay yapmtr. Yine m'minler tarafndan bilinmektedir ki, bu hususlar Reslullah (s.a.v.) baka herkesten daha iyi biliyordu, mmetine kar dier btn insanlardan daha iten ve daha nasihatyd. Herkesten daha anlalr ve daha gzel konuurdu, O'nun ahsnda ilmin, kudretin ve iradenin kemali btnlemitir. Ve bilindii zere, bireyi syleyen ve yapann ilmi, kudreti ve iradesi kmil ise, konumas ve fiilleri de kmil olur. Eksiklik olsa olsa, ya ilm bir eksiklikten veya bildiini aklamaktan ciz olmaktan, ya da aklamak istememekten kaynaklanr. Reslullah ilm olgunlukta son noktada, apak tebliim yapmay murad etmede yine son olgunluk noktasnda, apak teblie yeterli ve kudretli olmada son noktada yegne insan olduuna, tam kudret ve amaz irde varsa, aklanmas istenen bir murad olacana gre kat'iyetle bilinecektir ki,

Resulullah Allah'a ve hiret gnne imanla ilgili yapt aklamalarla, aklanacak murad, izah edilecek maksatlar ve konular tamamen aklamtr. Btn aklamalar ilmiyle mtenasib olarak ortaya kmtr. Ki O'nun bu konulardaki ilmi, btn ilimlerin en yetkinidir. Bu hususlar Reslulah'tan daha iyi bildiini, daha mkemmel akladn, mahlkatm hidayete ermesine O'ndan daha ok zen gsterdiini sanan herkes sapk ve mlhidtir; m'minlerden deildir. Sahabe ve onlara ihsan ile tab olanlar ve bu konuda onlarn yolunu benimseyenler ise istikmet zeredirler. Dip Notlar: 52) 2 Bakara, 8 53) 31 Lokman, 28 54) 30 Rm, 27 Yoldan sapanlarn trleri

BN TEYMYE KLLYATI BYK HAMA FETVASI Yoldan sapanlarn trleri: Bunlarn yolundan sapanlar ise gruptur: Tahyil ehli, Te'vil ehli ve Techil ehli. 1. Tahyil ehli (sembolistler) : Bunlar, onlarn yolunda giden filozof, kelma, mutasavvf ve fkhlardr. Btn bu adamlar diyorlar ki: Resuln Allah'a ve hiret gnne imanla ilgili olarak szn ettii eyler, tm insanlarn yararlanmalar iin hakikatleri hayal ettirmekten (sembolik olarak anlatmaktan) ibarettir. Yani gerekte bunlar, hakk aklamak, insanlara doru yolu gstermek, ya da hakikatleri olduu gibi ortaya koymak deildir. Byle diyenler ayrca kendi aralarnda iki blme ayrlyorlar : Bir blm Resl'n, hakikatleri olduklar ekilde bilmediini sylyor ve diyorlar ki: Bu hakikatlar baz ilhiyat filozoflar ile evliya ad verilen baz ahslar bilmitir. Sonra da bu filozof ve evliya dedikleri ahslarn iinde Allah' ve hiret gnn peygamberler-, den daha iyi bilenlerin olduunu iddia ediyorlar. Bu szler, ia ve sfiyyenin btn gruplarndan olan filozoflardan an ilhad sapk kimselerin szleridir. Dier bir ksm da: Hayr, gerekte Resul hakikatleri biliyor, fakat onlar aklamamtr. Aksine bu hakikatlere zt eyler sylemi, halkn bu zt eyleri anlamasn murad etmitir. nk halkn faydas hakk yanstmayan bu itikadlardadr demilerdir. Bu adamlar yine diyorlar ki: Peygamberin, batl da olsa tecsim(cisimletirme), bedenlerin med (ba's v.s.) ve cennet ehlinin yiyip ieceklerini haber vermesi gerekir. nk halk, kullarn faydas iin, yalanlarla dolu olan bu metoddan baka bir metodla davet etmeye imkn yoktur. te bu szler Allah'a ve hiret gnne imanla ilgili naslar hakknda bu adamlarn < syledikleri szlerdir. Amellere gelince, bazs bunlar kabul ediyor, bir ksm da amelleri itikdlar gibi sembolik grerek diyor ki: Baz insanlar bu amellerle ykml, bazs deil; halk bunlarla ykmldr, ama sekinler deil. te bu yol, mlhid Btnilerin, smiliyye'nin ve benzerlerinin yoludur. 2. Te'vil ehli : Bunlar da yle diyorlar: Resul, Allah'n sfatlar hakkndaki naslarla, insanlarn asl btl olan eylere inanmasn istememi, bunlarla birtakm anlamlar kasdetmi, ama bu anlamlan onlara aklamam ve gstermemitir. Bakarak, hakki ak-laryla bulmalarn, bu naslar medlulnden baka ynlere evirmek iin almalarn istemitir. Byle yapmaktan maksad onlar

imtihan etmek, onlara klfet yklemek, zihinlerini ve akllarn yormaktr. Bunu, kendisinin szlerini medlulnden ve gerektirdii mnadan evirmeleri, baka anlama ekmeleri hususunda yapm, yani hakk onlara dolayl yoldan tarif etmitir. Bu szler ise Kelmclarn, Cehmiyyenin, Mtezile'nin ve ara sra bunlarn szlerine benzer eylere dalan kimselerin szleridir. te bu fetvamzda kendilerini reddetmek istediimiz grup bunlardan olumaktadr. nk insanlarn birincilerden katklar zaten mehur bir ey. Bunlar ise yle deil. Zira bu grup bir ok mes'elede snnetten yana grnmekle birlikte, aslnda ne slm iin tam bir destek durumundadrlar ve ne de filozoflar tam reddetmilerdir. Geri saydmz u mlhidler bunlar, med ile ilgili naslarda da, tpk sfatlarla ilgili naslarda iddia ettikleri metoda mecbur etmek istemiler, ama bunlar onlara demilerdir ki: Biz ztrr olarak peygamberlerin nedenlerin med (ba's v.s.) itikadn getirmi olduklarn biliyoruz*. Biz de daha nce med reddeden phelerin geersiz olduunu belirtmitik. Ehl-i Snnet bunlara unu sylyor: Biz Resullerin, sfatlarn is-bt ile gelmi olduklarn zorunlu olarak biliyoruz. lh kitablarda sfatla ilgili naslar, med ile ilgili naslardan daha ok ve daha byk bir yer tutmaktadr. Ehl-i Snnet unu da ilve eder: Arab mrikler ve dier bakalar med inkr ediyorlard, Resule kar da med inkr edip fiilen onunla tarttlar. Sfatlarda ise byle bir ey yapmadlar, yani araplardan hibiri peygambere kar Allah'n sfatlarn inkr edip kar kmamtr. Demek ki, akllarn sfatlar ikrar daha kolay, med ikrar ise daha zordur. Baka deyile akl inkr edecekse, nce sfatlar deil, med inkr eder. yle olunca siz nasl olur da haber verdii sfatlarn, haber verdii gibi olmadn, medin ise haber verdii gibi olduunu sylersiniz?! (Yani akla uygunluk ess kabul edilirse sfatlar akla medden daha uygundur. Buna gre, niin sfatlar akla uygun bulmayp te'vil ettiniz de, med mes'elesini te'vil etmediniz?!) Yine ayn ekilde Reslllah (s.a.v.)'in, ehl-i kitab, tahrif ve tebdillerinden dolay knad bilinmektedir. Biliyoruz ki Tevrat, sfatlar zikreden yetlerle doludur. Eer onlar bu sfatlarda tahrif ve tebdil yapm olsalard peygamber onlar elbette daha fazla knayp reddedecekti. Nasl yle olmasn ki, onlar gelip huzurunda sfat yetlerini zikrettike onlara hayret ederek ve onlar tasdik ederek (!?) glyordu, onlar, sfatlar reddedenlerin isbat edenleri aypladklar tecsime dtnz, tebihe saptnz v.s. gibi lfzlarla reddetmemiti. Aksine (Allah'n eli demelerinden deil) Allah'n eli baldr(55) demelerinden, 'Allah fakirdir biz ise zenginiz(56) demelerinden Allah gkleri ve yeri yaratnca istirahata ekildi demelerinden dolay knamt. Bu sonuncusu hakknda Allah: Biz gkleri, yeri ve arasndakileri alt gnde yarattk ve bize bir yorgunluk dokunmamtr(57) buyurur. O halde Tevrat, Kur'an ve hadiste zikredilen sfatlara uygun sfatlarla doludur, ama Tevrat'ta med Kur'an'daki gibi tasrih edilmemitir. Her iki kitabn ittifak ettii sfatlan te'vil etmek caiz grlrse, sadece birinde geen med te'vil etmek daha evldr. mdi peygamberimizin dininden zarur olarak -med te'vil etmenin btl olduu- malm olduuna gre, sfatlar te'vil etmek daha btldr. 3. Techil ehli (cahil sayanlar) : Snnete ve selefin tbilerine mensub olanlardan bylesi kimseler oktur. Bunlar derler ki: Reslllah (s.a.v.) kendisine inen sfat yetlerinin anlamlarn bilmiyordu. Bu yetlerin anlamlarn Cebrail de bilmiyordu, ne geen ilk msl-manlar da. Sfatlardan bahseden hadisler hakkndaki, bunlarn anlamlarn sadece Allah bilir, peygamber bunlar ilke olarak sylemi olmakla birlikte durum budur szleri de ayndr. Onlarn bu szne gre peygamber, anlamlarn bilmedii eyler sylemitir. Bunlar byle demekle Allah Tel'nn Onun te'vilini ancak Allah bilir(58) kavl-i kerimine uyduklarn sanyorlar. Gerekten selefin ounluu yetin burasnda susmay tercih etmitir. Bu susma sahih bir susmadr. Fakat bunlar, bir szn anlam ve tefsiri ile, yalnzca Allah tarafndan bilinen te'vilini birbirinden ayrmyor ve Allah'n bu yette zikrettii te'vil ile mteahhirinin szleri arasnda geen te'vilin ayn anlamda olduunu sanyor, dolaysyla byk bir yanlg iine dyorlar. Dip Notlar: 55) 5 Mide, 64 56) 3l- mran, 181 57) 50 Kaf, 38 bn Teymiye Klliyat: V F.: 3

58) 3 Al-i mran, 7 Te'vil'in anlamlar

BN TEYMYE KLLYATI BYK HAMA FETVASI Te'vil'in anlamlar: Te'vilin anlam vardr: 1 Mteahhirnden birounun stlahnda te'vil, tahmin ettii bir delilden dolay lfz, tercih edilen kullanmdan alp tercih edilmeyen mnaya ekmektir. Binenaleyh bunlarn stlahna gre, lfzn, zahirinin delletine uygun olan anlam te'vil deildir. te bunlar Allah Tel'nn te'vil lafzyla bunu kasdettiini, naslarn medlullerine muhalif bir te'villerinin bulunduunu, bunu te'vilcilerin bilmediini ve sadece Allah'n bildiini sandlar. Sonra bunlardan birou da, bu naslar zahiri zeredirler; yani zahirleri murd edilmitir, bununla birlikte ayrca deminki anlamyla bir te'villeri daha vardr ki, bunu yalnz Allah bilir diyorlar. Halbuki bu bir elikidir ve drt imamn ve bakasnn ashabndan snnete mensub birok limde de bu eliki bulunmaktadr. 2 Te'vilin ikinci anlam, kelm tefsir etmektir, bu tefsir ister kelmn zahirine uygun olsun, isterse olmasn farketmez. Mfessirlerin ve bakalarnn ounluunun stlahnda te'vil bu anlamdadr. Bu te'vili ilimde derinlemi olanlar bilir. Bu durum, yetin "Onun te'vilini yalnzca Allah ve ilimde derinleenler bilir(59) ksmnda selefin susmasna uygun dmektedir. Nitekim bu susu, b n Abbs, Mchid, Muhammed b. Cafer b. Zbeyr, Muhammed b. shak, bn Kuteybe ve bakalarndan rivayet edilmitir. Her iki susu, yani Allah'a havale etme gr de deiik bir itibarla haktr. Bundan baka bir yerde sz etmitik. Dolaysyla her iki gr de bn Abbs' tan nakledilmitir ve her ikisi de haktr. 3 nc anlam ile te'vil, szn varp dayanaca hakikattir -ki bu hakikat szn sahirine uygun da olabilir- Buna gre Allah'n cennetle ilgili olarak haber verdii yeme, ime, giyme, evlenme, kyametin kopmas gibi eylerin te'vili, bunlarn bizzat mevcut hakikatleridir, bunlarn anlamlarndan zihinde oluan ve dil ile ifade olunan tasavvurlar deildir. te Kur'an stlahndaki te'vil budur. Nitekim Allah, Ysuf (a.s.)'dan u sz nakleder: Babacm, bu benim daha nce grdm ryamn te'vili (gerek lemdeki hakikati )dir, Rabbim onu hak kld (hakikatini gsterdi)(60). Yine buyurur ki: 'll onun tevilini mi (Kur'an yetlerinin birer hakikat olarak ortaya kmasn m) gzetiyorlar? Onun te'vili geldiini (haber verdii eyler hakikati ile ortaya kt) gn, nceden onu unutmu olanlar derler ki: Dorusu Rabb'imizin elileri hakk getirmiler*(61). 'Eer herhangi bir eyde anlamazla derseniz, -Allah'a ve hiret gnne inanyorsanz- onu Allah'a ve Resulne gtrn. Bu daha iyidir, ve te'vil (sonu ve ortaya kacak netice) bakmndan daha gzeldir(62). te bu te'vil, Allah'tan bakasnn bilmedii te'vildir. Buna gre sfatlarn te'vili de, yalnzca Allah'n bildii hakikatlerdir ve haklarnda Mlik ile baka selef imamlarnn, mesel istiva bilinmekte, fakat keyfiyeti bilinmemektedir dedikleri keyfiyetlerdir, istiva bilinen bir eydir; yani ne anlama geldii ve tefsiri malmdur. Bu kelime baka bir dile evrilebilir. stivann bilinen bu ksmn, yani anlam ve tefsiri demek olan te'vilini, ilimde derinlemi olanlar bilir. Ama istivann keyfiyet ve hakikati, yalnzca Allah Tel'nn bildii te'vildir.

Dip Notlar: 59) 3 l-i mran. 7 60) 12 Ysuf, 100 61) 7 A'raf, 53 62) 4 Nisa, 59 Te'vil konusunda Ibn Abbas'n szleri

BN TEYMYE KLLYATI BYK HAMA FETVASI Te'vil konusunda Ibn Abbas'n szleri: bn Abbs' tan, Abdurrazk ve bakalarnn ondan nakl ettikleri tefsirler arasnda unlar rivayet edilmitir, tbn Abbs demitir ki: Kur'n'm tefsiri drt yndedir: Birincisi, araplarn kendi dilleri ile bildii tefsir. ikincisi, bilmemenin mazeret olmad ve herkesin bilmesi gereken tefsir. ncs, limlerin bildii tefsir. Drdnc tefsir ise, yalnzca Allah azze ve celle'nin bildii tefsirdir. Kim bu tefsiri bildiini iddia ederse, o yalancdr. Bu tefsir, mesel Allah Tel'nn u sz gibidir: Yaptklarna karlk olarak onlar iin ne gzleri aydnlatc (nimet)ler saklandn hi kimse bilemez(63). Peygamber (s.a.v.) de yle buyurmutur: Allah Tel buyurur ki: Salih kullarm iin hibir kulan duymad ve hibir beerin aklna gelmeyen eyler hazrladm(64). Kyametin ne zaman kopaca gibi eyler de byledir. te bu anlamdaki te'viller, Allah Tel'dan bakasnn bilmedii te'villerdir. Ancak biz hitab olunduumuz eylerin mnalarn anlarz, bu szlerle bize anlatlmak istenen kadarn biliriz. Nitekim Allah Tel buyurur ki: "Kur'n' dnmyorlar m? Yoksa baz kalblerin zerinde kilitler mi var?(65), Onlar o sz (Kur'n') hi mi dnmediler(66). Binaenaleyh Allah bize Kur'an'n bir ksmn deil, tmn dnmemizi emretmitir. Ebu Abdurrahman es-Slem der ki: Bize Kur'n' okutup retenler, Osman b. Affan, Abdullah b. Mes'ud ve bakalar anlattlar ki, onlar, Peygamber (s.a.v.)'den on yet rendikleri zaman, o yetlerdeki ilim ve ameli renmedike gemezlermi. Derlerdi ki: Bylece Kur'n' rendik; yani hem ilmini, hem amelini rendik. M c a h id : Mushaf , Ftiha'dan sonuna kadar tbn Abbas (r.a.)'a arzettim, her yette durup ona soruyordum der. a ' b i de der ki: Hi bir kimse bir bid'at karmamtr ki onun beyan Allah'n kitabnda olmasn. Mesrk ise: Muhammed'in ashabna hangi soru sorulduysa, onun ilmi mutlaka Kur'an'da vard. Fakat bizim ilmimiz ona yetimiyor. Bunlar zikretmekten maksadmz, o fasit szlerin, Reslullah (s.a.v.)'in getirdiklerini bilip onlara iman hususunda sapklk icab ettiren, Reslullah' kendisine indirilen Kur'an'n mnalarn bilmiyor kabul eden, Cebrail'i sem'iyyt'n ilminden habersiz sayan, Kur'n' insanlara hidayet ve beyan olarak grmeden szlerin dayanaklarn aklamaktr. Maksadmz budur. Sonra bunlar, bu konudaki akl hususlar da topyekn inkr ediyor, Reslullah'm ve mmetinin marifetullah konusunda akl ve sem' ilimlere sahip olmadklarn kabul ediyorlar. Bu konularda onlar birok ynden mlhidlere benzemilerdir, onlar Reslullah'a ve selefe yamadklar cehalet ve bilmemezlik mes'elesinde hat etmilerdir. Nitekim tahrif ehli, fasit te'villere sapanlar ve sair mlhid

gruplar da bu konuda eitli hatlara dmlerdir. Biz burada selefin ve selefin mezhebini nakledenlerin szlerini olduu gibi elverdiince nakledip daha baka eylere de temas edeceiz. Bylece selefin mezhebini bileceksin. Dip Notlar: 63) 32 Secde, 17 64) Buhar, Tevhid 35, Bed'l Halk 8; Mslim, man 312 ' 65) 47 Muhammed 24. Kur'an' anlamasna engel olan kilidi, kalbine kiinin kendisi vurur. Kur'an'a hevs, inkr v.s. ile yaklarsa byle olur. Yani kalbler zerindeki kilit, insann kendi vurduu kilittir. Onun iin kilitleri buyurulmutur. 66) 23 M'minn, 68 Selefin szleri

BN TEYMYE KLLYATI BYK HAMA FETVASI Selefin szleri: Eb Bekr el-Beyhak, el-Esm ve's-Sfat isimli kitabnda E v z i' den sahih bir isnadla u szleri rivayet eder: Biz, -ki henz aramzda tabin oktu- Allah Tel'nn Ar zerinde olduunu syler, Allah'n snnette geen sfatlarna iman ederdik. Tebe-i Tabin devrindeki drt imamdan -Hicaz ehlinin imam Mlik' ten am ehlinin imam E v z i' den, Msr ehlinin imam L e y s ' ten, Irak ehlinin imam S e v r i' den- biri olan Evzi, Tabiin zamannda hret zere bilinen bu gr, yani Allah Tel'nn Ar zerinde oluuna ve sem' sfatlarna iman edildiini bize aktarm oluyor. Evzi bu szlerini, Allah'n Ar zere olmasn inkr eden, O'nun sfatlarn reddeden C e h m ' in mezhebinin ortaya kmasndan sonra insanlar tarafndan selefin mezhebinin, C e h m' in mezhebine muhalif olduunu bilmeleri iin sylemitir. Eb Bekr el-Halll, Kitb's-Snne'de Evzi'nin yle dediini rivayet eder: Mekhl'e ve Zhri'ye hadislerin tefsiri soruldu. Geldii gibi anlayn, kabul edin dediler. Velidb. Mslim'den rivayet edilir. Der ki: Sfyan es-Sevr'-ye Leys b. Sa'd ve Evz'ye sfatlar hakknda gelen haberleri sordum. Geldii gibi anlayn, kabul edin* dediler. Dier bir rivayete gre keyfiyetsiz olarak anlayn ve kabul edin, dediler (eklindedir). -Allah hepsinden raz olsun- onlarn olduu gibi anlayn ve kabul edin szleri Muattla'y. keyfiyetsiz olarak (bil keyf) szleri ise Mmessile'yi (temsil ehlini) reddetmektedir. Zhr ve M e k h 1, zamanlarnda tabinin en limleri idiler. Dier drt imam ise tebe-i tabiin devrinde dnyann imamlar idiler. H a m m d b. Z e y d, Hammd b. Seleme ve benzerleri de onlarn tabakasndandrlar. Ebu'l-Ksm el-Ezc, kendi isnad ile Mutarraf b. Abdil-lah'tan rivayet eder. Mutarraf der ki: Mlik b. Enes'i iittim, yannda sfat hadislerini reddedenler zikredildii zaman yle diyordu: mer b. Abdilziz: Reslullah (s.a.v.) bize bir snnet (yol) brakt, ondan sonra baa geen halifeler de birer snnet brakmlardr. Bu snnetlere (alan rlara) uymak Allah'n kitabn tasdiktir, Allah'a itaatin devamdr, Allah'n dini zere gl olmaktr. Allah'n yaratklarndan hi kimsenin bu snnetleri deitirme yetkileri yoktur, onlara aykr hibir eyi nemsemezler. Kim bu snnetleri izlerse, o kii hidyeti bulur, kim onlara uyup baarl olmak isterse, muvaffak olur. Kim de onlara muhalefet eder,

m'minlerin yolundan baka bir yola uyarsa Allah onu dndne dndrr ve cehenneme yaslar. Ne kt bir dn yeridir cehennem. H a 11 1 -herbiri sika imam olan bir senetle- S f y a n b. Uyeyne'den rivayet eder. Sfyan der ki: Rabia b. Eb Abdirrahman'a Rahman Ara istiva etti yeti konusunda, nasl istiva etti diye soruldu. Dedi ki: stiva bilinen bir ey, keyfiyeti ise akledilemez, Allah'tan risalet gelir, peygambere o risaleti apak tebli etmek, bize de tasdik etmek der*. Bu sz baka bir vecihle, Rabia b. Ebi Abdirrahman'n talebesi Mlik b. Enes' ten de rivayet edilmitir. Ebu'-eyh el-sfehni ve Eb Bekr el-Beyhak'nin Yahya b. Yahya'dan rivayet ettikleri u sz de bunlardandr: Mlik b. Enes'-in yanndaydk. Bir adam gelerek, ey Eb Abdillh, Rahman'n Ara istiva etmesi nasl oluyor? diye sordu. Mlik ban sallamaya balad ve sonunda zerinden bir ter boand. Arkasndan dedi ki: stiv bilinmeyen bir ey deildir, keyfiyyeti ise akledilemez. Ona inanmak vcib, hakknda soru sormak ise bid'attr; ben de seni ancak bir bid'at olarak gryorum. Sonra adamn dar karlmasn istedi ve onu dar kardlar. Dolaysyla Raba ve Mlik'in istiva bilinmeyen bir ey deildir, keyfiyeti ise akledilemez, ona iman vaciptir szleri, dierlerinin onlar geldii gibi anlayn, keyfiyetsiz olarak kabul edin eklindeki szlerine uygundur. Her iki sz syleyenler keyfiyetin bilinemeyeceini sylemiler, fakat bu sfatn hakikatim (hakikaten var olduunu) reddetmemilerdir. Eer bu insanlar -tabii ki Allah'a lyk olduu ekilde demek kaydyla- istiv'nm mnasn hi anlamadan kuru bir szce inanm olsalard, istiva bilinmeyen birey deildir, keyfiyeti ise bilinemez veya geldii gibi anlayn, keyfiyetsiz olarak kabul edin demezlerdi. nk o zaman istiva bilinen bir ey deil, bilinmeyen birey olurdu, (onlar da istiva mehuldr derlerdi) ve tpk alfabe harfleri gibi anlamsz kalrd. Ayrca, bir kelimeden herhangi bir anlam karlamyorsa, onun keyfiyetinin bilinemeyeceini sylemeye ihtiya olmayaca kukusuzdur. O halde ancak, sfatlar isbat ve kabul edildii zaman keyfiyetlerinin bilinemez olduunu syleme ihtiyac doar. Ayn ekilde haberi sfatlar -veya mutlak olarak sfatlar- reddeden kimsenin keyfiyetsiz olarak demesine gerek yoktur. Bu nedenle kim Allah Ar zere deildir derse keyfiyetsiz olarak demek gereini duymaz. Bu bakmdan eer selefin mezhebi sfatlar bizzat reddetmek olsayd, onlar keyfiyetsiz olarak demezlerdi. Onlarn, sfatlar geldii gibi anlayp kabul edin szleri de bu sfatlarn iaret (ettii anlam) larn olduu gibi braklmasn gerektirir. phesiz bu kelimeler bir takm anlamlara iaret edici olarak gelmilerdir. Eer bu iaretleri reddedilmi olsayd, kelimelerden anlalan mefhumlarn murad edilmediine itikad ederek sadece (kuru) kelimeleri kabul edin veya kelimelerin iaret ettii sfatlarla Allah'n hakikat zere vasfedilemeyeceine inanarak sadece, (kuru) kelimeleri kabul edin denilmesi gerekirdi. te o zaman geldii gibi anlayp kabul etmi olmazdn. Dolaysyla da sana keyfiyetini dnme denilmezdi. nk gerek olmayan bir eyin keyfiyetini nefyetmek bo bir szdr. bn'l-Mcin'un szleri

BN TEYMYE KLLYATI BYK HAMA FETVASI bn'l-Mcin'un szleri: Esrem es-Snne'de, Eb Abdillh b. Batta el-bane'de, ayrca Eb Amr et-Talemenk ve bakalar sahih bir isnd ile Abdlziz b. Abdillh b. Eb Seleme el-Mcin'dan - ki bu zat Medine'nin

imamndan biridir. -Dierleri Mlik b. Enes ve bn Eb Zi'b'tir- rivayet ettiler. Bu zata Cehmiyye'nin inkr ettii husus sorulduunda yle cevap vermitir: mdi, sorunu anladm, bana, Cehmiyyenin ve onlarn arkasn-dakilerin, azameti tasvir edilemez ve dnlemez olan, dillerin kendisini vasfetmekten yetersiz kald, akllarn kudretini bilmekten ciz, azameti akllar durdurmu, onlara bir imkn brakmam, bu sebeple akllarn aalanp yorgun dtkleri, binaenaleyh akl sahiplerinin, Allah'n, takdiri ile yaratt eylere bakp dnmeleri, nceden yok iken sonradan var olanlarn keyfiyetinden soru sormalar emrolunduu bir rabbin, byle bir rabbin sfat hakknda sylediklerini soruyorsun. Evet O Rab ki deimez, yok olmaz, daima var, O'nun hibir ei yok, nasl olduunu O'nun dnda hi kimse bilmez, o halde bir balangc olmayann kadri nasl bilinir? lmeyen, eskimeyen bir varln sn nasl kavranr? O'nun herhangi bir eyinin vasfna, arifin bilebilecei, anlatanlarn belirleyecei bir ey, bir snr, bir son nasl olabilir? Kald ki O, yegne apak haktr, O'ndan daha gerek ve daha ak olan bir ey yoktur. Akllarn onun sfatnn gerekliini bilmekten ciz olmasnn delili, yarattklarnn en k olan, kklnden dolay dnp dolatn, gelip gittiini nerdeyse grmediin, gz kula farkedilmeyen, ekip evirdikleri, akl dolu hareketleri meydanda duran gznden, kulandan daha etrefilli, daha bir muamma olan bir yaratn (mesel bir sinein) sfatlarnn hakikatim bilmekten ciz oluudur. Yaratclarn en gzeli olan, icatlar yaratan efendiler efendisi, efendilerin Rabbi olan Allah ne ycedir, Deil O'na benzer, benzer gibisi bile yoktur, O, iiticidir, grcdr(67). unu anla -Allah sana rahmet etsin- ki, Rabbin bize bildirmedii sfatlarn bilme gayretkeliinden uzaksn. nk kendisinin sfatlar olarak bize bildirdiklerinin kadrini, keyfiyetini bilmekten cizsin. Madem ki anlatm olduu sfatlarnn kadrini bilmiyorsun, yleyse anlatmadklarnn kadrini bilmek iin bu bo aban niye? Bunlardan hareketle O'na daha fazla itaatte bir delil mi bulacak, O'na isyandan biraz daha m el ekeceksin! Rabbin kendisini vasfettii eyleri gayretkelik ve tekellf yaparak inkr edene gelince: O kiiyi yerde eytanlar ayartm, akn brakmtr(68). Ve -kendi iddiasnda- te yle olduu iin byle olmas lzm, yok yle olmas lzm gibi szlerini, Allah'n kendini vasfettii sfatlar, adlandrd Esm-i Hsn'y inkra delil getirmitir. Bylece bildirilmeyenlerden yola knca, bildirilenleri grmez olmu, Rabbin kendi isimleri olarak bize haber verdii esmasn, haber vermediklerinden hareketle reddetmitir. Tabi ki eytan ona (Allah'n yle olmas lzm, byle olmas lzm eklinde) yazdrmaya devam etmi, nihayet adam kalkp Allah'n u-. O gn yzler vardr prl prl, Rab'lerine bakarlar(69) yetini reddetmi ve demitir ki: O'nu kimse kyamet gn gremez!. Vallahi, bylece bu adam kyamet gn Allah'n dostlarna yapaca en stn ikram, O'nun vechine bakp yzlerin prl prl olmasn, her eye kadir bir melikin huzurunda sadkat makamnda bir ltfa nail olmalarn, kendilerine artk lmemeyi takdir buyurup, O'na bakp bakp prl prl, l l parlamalarn inkr etmitir! (lbn'1-Mcin) szlerine yle devam ediyor: Bu adam kyamet gn Allah'n grlmesini, kendi sapk ve saptrc delilini ayakta tutabilmek iin inkr etmitir. nk adam anlamtr ki, Allah kyamet gn kullarna grnd zaman, u kendisinin inkr ettii, m'minlerin ise inand eyi (vechullh veya tecell-i ilhyi) greceklerdir. (Bu grmeyi kabul etse, daha nce reddettii eyleri kabul etmi olacak. Bu sebeple Allah' grmeyi de reddediyor). Oysa mslmanlar, ey Allah'n resul, dediler, Rabbimizi kyamet gn grecek miyiz? nnde bulut yokken gnei grmekte zorluk eker, skntya der misiniz? buyurdu. Hayr, dediler. Peki, buyurdu, mehtap gecesi nnde bulut yokken ay' grmekte zorluk eker misiniz? Hayr, dediler. te buyurdu, o gn Rabbinizi de bu ekilde greceksiniz(70). Reslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Cehennem dolmaz, t ki Cebbar (olan Allah) ayan ona koyar, bunun zerine yeter yeter der ve st ste bzlr71. Sabit b. Kays'a da yle buyurdular: Dn gece misafirlerine yaptklarna Allah gld(72). Bize ulaan haberlerde yine yle buyurdular: Allah Tel sizin darda kalp mit kesiinize ve size icabetinin sr'atine (bakar da) gler elbet. Araplardan bir adam bunun zerine dedi ki: A, a! Rabbimiz gler mi? Evet, buyurdular. Bunun zerine adam, glen bir Rabb'tan gelecek hayrdan asla yoksun kalmayz(73) dedi. Daha buna benzeyen ve sayp bitiremeyeceimiz nice hadis var. Allah Tel buyurur ki: O iiticidir, grcdr, Rabbinin hkm (gelinceye kadar) iin sabret.

phesiz sen gzlerimiz nndesin(74), Gzmn nnde yetitirilesin diye(75), ki elimle yarattma secde etmekten seni alkoyan ne?(76). Halbuki kyamet gn yer tamamen O'nun avucu iindedir (yeri tutacaktr), gkler de, elinde durulmutur. O, onlarn ortak kotuklarndan ok uzak, ok ycedir(77). Allah'a yemin ederim ki Allah, kendini vasfettii eyler ile tutuunun kuatt eylerin byklne ve azametine neyi delil ve iaret klmsa, bir benzerini de kltp onlarn, o mslmanlarn benliine koymutur. Evet bu delil ve iaretler Allah'n onlarn ruhlarna att bir ey, kalblerinin irfan zere yaratt bir ftrattr(78). Dolaysyla Allah kendini ne ile vasfettiyse, peygamberinin dili zere bize hangi isimlerini bildirdiyse, biz de O'nu, o isimleri ile anar, baka bir sfatla O'nu anma tekellfne kaplmayz, ne yle, ne byle deriz. Kendini vasfettii sfat ve isimlerini inkr etmez, vasfetmedii eyleri bilme tekellfne dmeyiz. -Allah sana rahmet etsin- unu bil ki: Dinde seni koruyacak olan ey, dinin bittii noktada durman, dinin sana izdii snr gememendir. nk dinen kemal, dinen bilinen eyleri bilip tanmak, bilinmeyene dalmamaktr. Binenaleyh dinde, neyin hakknda geni bilgi varsa, gnller hangi noktasnda durdurulmusa, neyin esas Kitap ve Snnet'te zikredil-mise, miras olarak bu mmetin elinde ne varsa, korkmadan onu syle. Rabbin hakknda, kendisini vasfettii sfatlarla konu, bundan utan duyma, bu vasflamalar lp bimeye kalkma. Nefsin neyi tanmamsa, Rabb'inin Kitab'nda, Peygamberinin hadisinde Rabb'inin sfatlar asndan bulamadn bireyi aklnla bilmeye alma, dilinle didelemeye kalkma, Rabb'inin o konuda susup birey sylemedii gibi, sen de sus ve birey syleme, nk kendisi hakknda bir aklama yapmad hususu bilmeye kalkmakla, kendisini vasfettii sfatlarn reddetmek ayn eydir. Dolaysyla inkarclarn, Rabbi'nin kendini niteledii eyleri reddetmelerini nasl byk (bir snr ama olarak) gryorsan, ayn ekilde O'nu, O'nun vasfetmedii eylerle vasfedenlerin gayretkeliklerini, tekellflerini de byk (bir snr ama) olarak gr. Allah'a yemin ederim ki, o mslman (ahab ve tabii) ler, o bilinenlerin bilgisine sahip, bu bilgiler sayelerinde bilinen, o bilinmeyenleri reddeden ve reddedilecekler sayelerinde reddedilen mslmanlar, bu konuda Allah'n kendisini Kitab'nda vasfettii eyleri iitiyor, peygamberlerinden aynsn duyuyorlard da, onlardan hibirinin kalbi bu an ve vasf lamalardan hastala tutulmuyor (phe etmiyor), onlardan hibir m'min Allah'n kadrini kendi kendine belirtmeye kalkmyor, bakalarnn O'na takt isimlemelere de kaplmyordu. Reslullah (s.a.v.)'in, Rabbinin sfatlar ile ilgili olarak O'nu isimlendirdii eyler de O'nun kendini isimlendirip tavsif ettii eyler mesabesindedir. limlerinin bittii noktada duran, Rabb'lerini kendi vasfettii eylerle vasfeden, zikretmeyi terkettii eyleri terkeden derin limler, O'nun kendim isimlendirdii sfatlarn asla inkr ve reddetmez, kendini isimlendirmedii eylerle O'nu asla vasfetmeye kalkmaz, derine dalmazlar. nk hak, O'nun terkettiini terketmek, O'nu, kendini isimlendirdii eylerle isimlendirmektir. "Kim mminlerin yolundan bakasna uyarsa, onu dndne dndrr ve cehenneme yaslarz. O ne kt bir sondur(79). Allah bize ve size hikmetler nasib etsin ve bizleri salihler iine katsn. Btn bunlar mam bn'l-Mcin'un szleridir. Onlar iyi dn ve nasl dier imamlar gibi sfatlar isbat edip keyfiyetlerinin bilinmeyeceini sylediine dikkat et. Sfatlar isbat edilirse bize yle yle sylemek gerekir -nitekim Cehmiyye byle syler-, Allah'n o zaman ya cisim olmas, ya da araz olmas gerekir, yle olursa sonradan var olmu olur gibi gerekeler ne srerek O'nun sfatlarn reddedenleri nasl reddediyor! Dip Notlar: 67) 42 Sra, 11 68) 6 En'am, 71 69) 75 Kyme, 22, 23 70) Buhri, Tefsir, 4-8, Tevhid, 24; Mslim, man, 29&-302 71) Buhr, Tevhid, 7; Mslim, Cennet, 38 72) Buhr, Menkb'l-Ensr. 10 73) bn Mce, Mukaddime, 13; tbn Hanbel, IV/11, 12, 13 74) 52 Tur, 48

75) 20 Th, 39 76) 38 Sd, 75 77) 39 Zmer, 67 78) Mesel, O ycelerdedir. Biz de O'na du ederken ellerimizi ycelere doru evirme ftrat zereyiz. 79) 4 Nisa, 115 Eb Hanife'nin szleri

BN TEYMYE KLLYATI BYK HAMA FETVASI Eb Hanife'nin szleri: Eb Hanife' nin ashab yannda mehur olan ve senetli olarak Eb Muti' el-Hakem b, Abdillh elBelh'den rivayet ettikleri "Fkh- Ekber kitabnda da unlar geer. Eb Muti' der ki: Eb Hanife'ye en byk anlay (fkh- ekberi) sordum. Dedi ki Hi kimseyi bir gnahndan tr tekfir etme, kimseyi bu sebeple imansz sayma. yilii emreder, ktlklerden sakndrrsn. Bil Ki bana gelecek olan asla amaz. Bana gelmeyecek bir ey de gelmez. Reslullah (s.a.v.)'m ashabnn hi birisinden uzaklama, birinden yz evirip dierini dost bilme. Osman ve Ali mes'elesini Allah'a havale etti (80). Eb Hanife dedi ki: Dinde en byk anlay elde etmek, ilimde anlay (fkh) elde etmekten daha hayrldr. Elbette insann Rabb'ine nasl kulluk edeceinin bilincinde olmas, birok ilmi (zihninde) toplamasndan daha iyidir (81). Eb Muti' el Hakem b. Abdillh dedi ki: Bana fkhn en faziletlisini haber ver Eb Hanife: Kiiye, iman, er' esaslar, snnetleri, hududu ve mmetin ihtilfn retmendir. Daha sonra Eb Hanife iman ve kader mes'elelerini zikrediyor ve kaderiyyeyi gzel bir ekilde reddediyor ki, bu konumuz dnda kalyor. Sonra der ki: Eb Hanife'ye, ma'rufu emredip mnkerden sakndran, bu sebeble, kendisine baz insanlar tbi olunca cemaate kar kan kimse hakknda ne dersin, bunu doru gryor musun? diye sordum. Hayr dedi. Niin? Halbuki Allah ve Resul ma'rufu emretmeyi, mnkerden sakndrmay emretmilerdir, bu kesin bir farzdr? dedim. Oras doru dedi, ancak kan dkerek, haram hellletirmek gibi eylerle karacaklar fesat, yapacaklar slahtan daha ok olur(82). E bu Mut' peinden, mam'n Hariclerin ve bilerin ldrlmesi hakkndaki szlerim rivayet etti. Sonra yle devam eder: Eb Hanife, Rabbim gkte midir, yerde midir, bilmiyorum diyen kimsenin kfir olduunu syledi, nk, dedi. Allah Rahman Ara istiva etti buyuruyor, Ar ise yedi gn stndedir(83). Dedim ki: Eer, O Ara istiva etti (84) ama bilmiyorum Ar gkte 80 mam A'zam'n Be eseri, s. 43'e baknz. 81 A.g.e. s., 44 vd. baknz. 82 A.g.e, s. 48-49 83 A.g.e., s. 55 84 Eb Hanife'nin bu sz, atf yaptmz tercemede yanl evrilmitir. bn Teymiye'nin yapt bu nakil trkesi ile birlikte baslan arapa aslnda aynen mevcuttur. Mtercim bu arapa asl (bkz. s. 45) yanl terceme ederek Keza Allah Ar? zerindedir diyen de, bilmiyorum Ar semda m, yoksa arzda mdr diyen de byledir eklinde evirmitir (s. 5). Halbuki keza Allah Ar zerindedir deyip de, bilmiyorum Ar semda m, yoksa arzda mdr diyen de byledir eklinde olacak.midir, yoksa yerde mi? derse ne dersin? Eb Hanife, o kii de kfirdir, dedi. nk o kii O'nun gkte olmasn inkr etmitir, zira Allah en ycelerde (A'l-i Illiyyinde) dir ve O'na dua ederken eller yukar kaldrlr,

aaya deil. Baka bir lfzda ise yle geiyor: Eb Hanife'ye Rabbim gkte midir, yerde midir bilmiyorum diyen kimseyi sordum. Kfir olmutur, dedi, nk Allah Rahman r'a istiva etti buyuruyor, Ar ise yedi gn stndedir. Eb Muti', peki adam Allah'n Ara istiva ettiini kabul ediyor, fakat Ar'n yerde mi, gkte mi olduunu bilmediini sylyor dedi, Eb Hanife ise O'nun gkte olduunu inkr ederse yine kfir olmutur diye cevap verdi. te Eb Hanife, ashab yannda mehur olan bu szlerine gre, Rabbim gkte midir, yerde midir bilmiyorum diyerek tevakkuf eden kimseyi tekfir etmitir. Artk gkte deildir veya ne gktedir, ne yerde diyerek O'nun gkte olmasn red ve inkr eden nasl olur, orasn sen dn. O kiinin kfrne de Eb Hanife Rahman Ar'a istiva etti" yetini delil getirmi ve Ar' yedi gn stndedir demitir. Bununla, "Rahman Ar'a istiva etti yet-i kermesinin, Allah'n gklerin stnde ve Ar'n zerinde olduunu akladn gstermitir. Ar'a istiva etmi olmas, Allah'n binefsihi Arn stnde olduuna delildir. Sonra Eb Hanife, O'nun Ar zere istiva ettiini kabul ettii halde, Ar'n gkte mi, yoksa yerde mi olduu konusunda tevakkuf eden kimsenin de kfir olduunu ilve etmi ve nk O'nun gkte olmasn inkr etmitir, oysa Allah yceler ycesin-dedir ve O'na yukar doru dua edilir. Aa doru deil demitir. te bu szler Eb Hanife' nin, Allah'n gkte olmasn inkr eden kimseyi kfir saydna dair sarih ifadelerdir. Bu kfir sayna da Allah'n yceler ycesinde olmasn, O'na yukar doru dua edilip aa doru dua edilmemesini delil getirmitir. Her iki delil de akli ve ftrdir. nk Allah kalbleri Allah'n ycede olmas, yukar doru dua edilip aa doru edilmemesi ftrat zere yaratmtr. Baka bir lfz (rivayet)'da bu ifade Eb Hani-f e' den sarih olarak rivayet edilmitir. Demitir ki, O'nun gkte olduunu inkr ederse kfir olmutur. Bu lfz ondan, bir isnad ile eyhu'l-slm Eb smail el-En-sri el-Herav, Kitbu'l-Frk'ta, rivayet etmitir. bn Eb' Hatim' in rivayet ettiine gre, Muhammed b. el-Hasen'in sahibi Rey kads Hiam b. Ubeydullah er-Raz, bir adam cehmlikten dolay hapsetmi. Adam tevbe edince salvermesi iin Hiam' -in yanna getirmiler. Tevbeden dolay Allah'a hamdolsun demi. H i a m onu imtihan ederek Allah'n Ar zere olup mahlkatndan ayn olduuna ehadet ediyor musun? diye sormu. Adam, ehdet ederim ki Allah Ar zeredir, ama bilmiyorum mahlkatndan ayr mdr, nedir demi. Bunun zerine Him . Bunu tekrar hapsedin, nk tevbe etmemi demi. Dier Selef Ulemasnn Szleri

BN TEYMYE KLLYATI BYK HAMA FETVASI Dier Selef Ulemasnn Szleri : Rivayet edildiine gre, Yahya b. Mu z er-Rzi yle demitir: Allah Ar zeredir, mahlkatndan ayrdr. lmiyle her-eyi kuatm, hereyi sayp dkmtr. Bu hususta geri. aptal, helakte ve phe iinde olan cehmlerden baka kimse phe etmez. Onlar Allah' mahlkat ile mezceder, kartrrlar, O'nun zatn pisliklerin, kokumu eylerin iinde dnrler. bn'l-Medin' den rivayet edilmitir. Cemaat ehlinin mezhebi kendisine sorulunca dedi ki: R'yete ve kelma (Allah'n grlmesi ve konumasna), Allah'n gklerin stnde. Ar zere istiva etmi olduuna inanrlar. Arkasndan, kii gizli konusa mutlaka drdncleri O'dur(85) yet-i kerimesi soruldu. Dedi ki: .yetin ncesi olan, Gklerde ve yerde olanlar Allah'n bildiini grmyor musun? ksmn oku.

Eb s el-Tirmizi'den rivayet edilmitir. Dedi ki: O, kitab'nda vasfettii gibi Ar zeredir. lmi, kudreti ve saltanat ise her yerde. Eb Zur'a er-Rzi'den rivayet edilmitir. "Rahman Ar zere istiva etti yeti sorulunca dedi ki: Bunun tefsiri okunduu gibidir, yani O, Ar zeredir, ilmi ise her yerdedir. Kim baka birey sylerse Allah'n laneti onun zerine olsun. Eb Hami d el-sferini'nin ashabndan Hafz Ebu'l-Kasm el-Lleki el-Taberi, mehur kitab Usl's-Snne'de kendi isnad ile, Eb Hanife' nin talebesi Muhammed b. el-Ha-sen'den rivayet etmitir. Demi ki: Doudan batya tm fakih (mctehid)ler, Kur'n'a ve Reslullah (s a.v.)'den sika raviler vastasyla gelen tm hadislere, Rabbimizin bu ikisinde geen tm sfatlarna tefsirsiz, tavsifsiz ve tebihsiz olarak iman edilecei hususunda ittifak etmilerdir. Bugn kim onlardan bireyi tefsir ederse Peygamber (s.a.v.)'in yolundan km, cemaatten ayrlm olur. nk onlar bunlar ne nitelediler ve ne de tefsir ettiler. Ancak Kitab ve Sn-nefte olanlarla olduu gibi fetva verip sustular. yleyse kim. C e h m ' in sylediklerini sylerse cematten ayrlm olur. nk o, Allah' hibir asl olmayan sfatlarla nitelemitir. Muhammed b. Hasan ilmini Eb Hanife ve Mlik ile, bu iki zatn tabakasndaki limlerden almtr. Bize, bunlarn icmn aktarmtr. Ayrca Cehmiyye'nin Allah' genellikle veya daima selb (olumsuz) eylerle nitelediklerini (mesel, Allah yle olmaz, byle olmaz dediklerini) haber vermitir. O, tefsirsiz olarak sz ile sahabe ve tabiinin yapt gibi sfatlar isbat etmenin aksine, onlar tefsir etme bid'atn karan ta'tilci (inkarc) Cehmiyye'nin tefsirini kaydetmektedir. Beyhaki ve bakas Eb Ubeyd el-Kasm b. Sellm 'dan sahih bir senet ile rivayet ettiler. Eb Ubeyd dedi ki: Rabbimiz kulun mit kesiine ve halinin yaknda deieceine (bakar da) gler(86), phesiz cehennem dolmaz, ta ki Rabbin ayan ona koyar(87), Krs iki ayan koyduu yerdedir gibi hadislerle, r'yetle ilgili hadisler, bizim yanmzda hep haktr, sika limler bunlar birbirlerinden rivayet etmilerdir. u kadar var ki, bize onlarn tefsiri sorulsa tefsir etmeyiz, onlar tefsir eden birine de ulamadk. Eb Ubeyd drt imamdan -dierleri afi, Ahmed, Isl k- biridir ve fkh, lgat, te'vil ilimlerinde anlatmaya gerek olmayacak lde hrete sahiptir. Fitnelerin ve nevalarn oald bir zamanda yaad. Grld gibi limlerden bu sfatlar tefsir eden, yani Cehmiyye'nin tefsir ettii gibi tefsir eden hibir kiiye ulamadn bize bildirmitir. Llek ve Beyhak kendi senetleri ile Abdullah b. el-Mbrek'ten rivayet etmilerdir: Bir adam ona seslenerek, Ey E b Abdirrahman demi, benim, Rabbimizi vasfetmek houma gitmiyor. Abdillh b. el-Mbrek: Ben de, bu konu hi houna gitmeyen biriyim, ama Kitab ne sylerse onu syleyeceiz, eserlerde1 (hadis, sahabi szleri v.s.) birey gelirse onu syleme cesaretimiz olur dedi. Veya bu anlamda birey syledi. bn'l-Mbrek, Kitab ve eserler (haberler)den bize bir ey ulamadka biz Allah' tutup kendi kafamza gre anlatmaktan holanmayz demek istemektedir. Abdullah b. Ahmed ve bakas sahih senetlerle, yine bn'1-Mbrek'ten rivayet etmilerdir. Ona: Rabbimizi ne ile tanyacaz denilmiti. Dedi ki: Gklerin stnde, Ar zere ve mahlukatndan ayr olarak bileceiz. Cehmiyye'nin dedii gibi, ite burada yeryznde demeyeceiz. Zaten mam Ahmed ve bakalar da byle sylemilerdir. Sahih bir senetle imam Sleyman b. Harb' den rivayet edilmitir: Hammd b. Zeyd'i iittim, Cehmiyye'yi and ve dedi ki: Bunlar gkte ille bir ey olmadn sylemeye alyorlar. bn Ebi Hatim, er-Redd al'l-Cehmiyye isimli kitabnda mam Ahmed'in eyhlerinden ve Basra'llarn ilmen ve dinen imam olan Said b. mir ez-Zabu'den rivayet etmitir. Bu zatn yannda Cehmiyye anlm, demi ki: Onlar yahudi ve hristiyanlardan daha kt sz sylyorlar. Halbuki yahudiler, hristiyanlar ve dier din sahipleri Allah'n Ar zere olduunda mslmanlarla ittifak halindedirler. Bunlar ise Allah hibir ey zere deil- diyorlar. mamlar imam Muhammed b. shk bn Huzeyme der ki: Kim Allah gklerin stnde, Ar zere ve mahlkatndan ayrdr demezse tevbe etmesini istemek vaciptir. Tevbe ederse ne l, etmezse boynu vurulur ve ehl-i kblenin de, zimmilerin de rahatsz olmamas iin ple atlr. Hakim, bunu ondan sahih bir senetle rivayet etmitir. mam Ahmed'in olu Abdullah kendi senedi ile, afii' nin ve Ahmed'in eyhlerinin tabakasndan olan

ve Vst ehlinin imam Abbd b. el-Avvm el-Vst'den rivayet etmitir. Demi ki: Bir el-Mreys ve Bir'in ashab ile konutum. Grdm ki en sonunda gkte hibir ey yoktur diyorlar. Mehur imam Abdurrahman b. Mehdi diyor ki: Hev sahipleri iinde Cehm'in ashabndan daha kt olan yoktur. Dnp dolap gkte hibir ey yoktur diyorlar. Allah'a yemin ederim ki, ben onlarla nikh yaplmayaca, miras alverii edilemeyecei grndeyim. Abdurrahman b. Eb Hatim, er-Redd al'l-Cehmiyye adl kitabnda, Abdurrahman ibn Mehd'den rivayet etmitir. Demi ki: Cehm'in ashab, Allah Ms ile konumamtr, gkte hibir ey yoktur, Allah Ar zere deildir, demek istiyorlar. Benim grme gre onlar tevbeye davet olunurlar, tevbe ederlerse ne l, deilse ldrlrler. A s m dedi ki: Cehm'in kars gelip debbalarn yanna oturdu. Bir adam onun yannda Allah Ar zeredir dedi. Kadn mahdut birey mahdut bireyin zerinde dedi. Bunun zerine Asm dedi ki: Bu sznle kfir oldun. Ahmed'in, Buhri'nin ve bu iki imamn tabakasnn eyhi olan Asm b. Ali b. Asm' dan. Demi ki: Bir cehmi ile mnazara ettim, szlerinden anladm ki, gkte bir Rabb bulunduuna iman etmiyor. mam Ahmed b. Hanbel e-eyban rivayet eder ve der ki: Bize Sreye b. en-Nu'man haber verdi ve dedi ki: Mlik b. Enes'i iittim, yle diyordu: Allah, gktedir, ilmi ise her yerde, ilminin olmad bir yer yoktur. afi dedi ki: Eb Bekir Sddk (r.a.)'n halifelii haktr, buna Allah gkte hkmetmi ve kullarnn kalbini bu hak zere birletirmitir. Enes b. Mlik' ten gelen sahih bir hadiste geer. Dedi ki: Zeyneb, Peygamber (s.a.v.)'in dier hanmlarna kar iftihar eder ve der ki: Sizi, aileleriniz evlendirdi, beni ise gklerin stnden Allah evlendirdi(88). Onun bu sz afi'nin sz gibidir. Eb Hanife'nin rencilerinden Eb Ysuf'un kssas da mehurdur: Bir el-Mreys'yi Allah'n Ar'n stnde olmasn inkr ettii iin (89) tevbeye davet etmi, ancak adam kamt. Bu kssay bn E b i H tem ve bakas zikretmilerdir. Dip Notlar: 85) 58, Mcdele, 7 86) bn Mce, Mukaddime, 13; bn Hanbel, IV/11, 12, 13 87) Buhri, Tevhid, 7; Mslim, Cennet, 38 88) Buhri, Tevhid, 22; Tirmiz, Tefsir, 33/16 89) Bir nshada sfatlar inkr edip Cehm'in szlerini syledii eklindedir. ibn Teymiye Klliyat: 7 F.: 4 Ar'a ve Krs'ye iman konusu

BN TEYMYE KLLYATI BYK HAMA FETVASI Ar'a ve Krs'ye iman konusu : Maliki imamlarndan mehur imam Eb Abdillh Muhammed b. Abdillh b. Eb Zemeneyn, Snnetin Asllar hakknda tasnif ettii kitabnn Ar'a iman Bab'nda der ki: Allah Azze ve Celle Ar' yaratt, bilhassa ona btn yarattklarnn stnde bir ykseklik ve ycelik verdii, sonra onun zerine nasl istediyse yle istiva ettii hususu Ehl-i Snnet'in szlerindendir. Nitekim Allah, kendisi hakknda buyurur ki: Rahman Ar zere istiva etti(90), Sonra Arz zere istiva etti. Yere gireni,

ondan kan, gkten ineni ve ona kan bilir. Nerede olsanz, O sizinle beraberdir, Allah yaptklarnz grmektedir(91). Dolaysyla, kendi uzak ve ilmiyle yakn olan, fsltlar iiten Allah' tebih ederiz. Daha sonra Eb Razn el-Ukayl hadisini zikretti. (Eb Razin der ki:) Ya Resulullah, Rabbimiz gkleri ve yeri yaratmadan nce nerede idi? dedim. Buyurdu ki: Altnda da, stnde de hava olmayan am'da idi. Sonra Arn su zerinde yaratt(92), Muhammed, (szleri nakledilen Mliki imam) der ki: Halil'in zikrettiine gre am; tabakal, youn buluttur. Baka haberler (eserler) daha zikrettikten sonra Krs'ye iman Babnda da yle der: Krs'nin Ar'm nnde bulunduu ve iki ayan koyduu yer olduu da ehl-i snnetin szlerindendir. Sonra hirette, Cuma gn tecelli edeceini bildiren E n e s hadisini zikretti. Bu hadiste unlar sylenmektedir: Cuma gn olduu zaman lliyyn'den (ycelerden) Krssinin zerine iner. Sonra mcevherlerle ssl, altndan minberler zere olan Krs'yi kuatr. Sonra peygamberler gelir ve onlarn zerine otururlar. Ayrca Muhammed b. Abdillh, mehur tefsir sahibi Yahya b. Salim'in zikrettiklerini de zikretmitir. Yahya der ki: Ala' b. Hill, Ammar ed-Dhen'den, Ammar, Sad, tbn Cbeyr ' den, bu zat da bn Abbas (r.a.) 'dan rivayet eder. Dedi ki: Gkleri ve yeri kaplayan Krs, iki ayan koyduu yerdir. Arn kadrini ise ancak onu yaratan bilir. Esed b. Ms hadisinden de sz etmitir: Bize H a m m d b. Seleme, Zrr'den, o da bn Mes'd'dan anlatt. Dedi ki: Dnya semas ile onu takib eden sema aras beyz senedir. Her sem aras da beyz senedir. Yedinci sema ile Krsi aras beyz senedir. Krsi ile su aras beyz senedir. Su (yun boyutu) beyz senedir. Ar su zerindedir. Allah ise Ar stndedir ve O sizin ne halde olduunuzu bilir(93). Daha sonra Muhammed b. Abdullah Hicablara man Babnda unlar syler: Allah Tel'nn hicab (perde) larla perdelendii ve mahlkatmdan ayr olduu da ehl-i snnetin szlerindendir. Allah (bunu ikrar etmeyen), zalimlerin sylediklerinden ycedir. Azlarndan ne byk bir sz kyor! Onlar yalandan baka birey sylemiyorlar(94). Ayrca hicablarla ilgili baz eser (haber) ler de zikretmitir. Muhammed b. Abdillh daha sonra Nzul (ini) e man Babnda da demitir ki: Ehl-i snnetin szlerinden biri de u: Allah dnya semasna iner. Onlar buna, herhangi bir eyle snrlandrmadan inanrlar. Daha sonra Mlik ve bakas yoluyla gelen hadisi zikreder ve sonunda der ki: *Bana Vehb, bn Vazzh'tan, o Zhri'den, o da bn Abbas'tan haber verdi. Demi ki: stadlarmzdan Mlik, Sfyan, Fuzayl b. yaz, sa b. el-Mbrek ve Veki'a ulatm. Diyorlard ki, nzul haktr. bn Vazzah dedi ki: Ysuf b. Adiyy'e nzul sordum, evet ona inanyorum, fakat yle veya byle demiyor (snrlandrmyor) um. Nzul bni Mayn' e de sordum. O'nu ikrar ediyor, herhangi bir snrlandrma getirmiyorum dedi. Muhammed dedi ki: Bu hadis, Allah (c.c.)'m gkte Ar zere olduunu, yerde olmadm aklyor. Bu husus Allah'n kitabnda aklanmtr. Reslullah'n birok hadisinde de mevcuttur. Allah Tel buyurur ki: (Allah) ii gkten yere dzenler, sonra O'na i ykselir(95), "Gkte olann sizi yere batrmayacandan emin misiniz? O zaman yer birden sallanmaa balar. Yoksa siz gkte olann zerinize bir ta yadrc gndermeyeceinden emin misiniz?(96), Gzel sz O'na kar, iyi amel onu (gzel sz) ykseltir(97). O, kullarnn stnde tek kahredicidir(98), Ey sa, seni vefat ettireceim ve kendime ykselteceim(99), Bilkis Allah onu kendine ykseltti (100). Mlik yoluyla gelen ve Peygamber (s.a.v.) 'in cariyeye syledii u szlerini de zikretmitir: 'Allah nerede? Cariye, gkte, dedi. Ben kimim? Cariye, Sen Allah'n resulsn, dedi. Bunun zerine onu zd et (nk o mslmandr)(101) buyurdular. (Muhammed b. Abdillh) sonra der ki: Bu gibi hadisler gerekten ok fazladr. Gktekileri bilmesi, yerdekileri bilmesi gibi olan Allah' tebih ederim, O tek yce ve en byk (Allah'tan) baka hibir ilh yoktur. Daha nce bir yerde, Allah'n sfatlarna ve isimlerine iman babnda ise unlar sylemitir; Bil ki Allah', resullerinin ve peygamherlerinin getirdiklerini bilen ehl-i ilim, Allah'n kendi hakknda haber vermedii eyleri bilmemeyi ilim, armad eylerden ciz olmay iman sayar, O'nu Kitab'ta peygamberin dili zere zikredilen sfat ve isimleri ile anar, baka birey sylemezler. Allah yle buyurur -ki O, sz syleyenlerin en doru szls-dr-: O'nun vechi dnda herey helak olucudur(102). De ki ahitlik bakmndan hangi ey daha byktr? Allah de, benimle sizin aranzda ahittir(103), "Allah sizi nefsinden sakndrr(104), Onu dzenlediim ve ona ruhumdan

flediim zaman hemen ona*secdeye kapann(105), Sen. gzlerimiz nndesin(106), Gzmn nnde yetitirilmen iin(107), Yahudiler Allah'n eli baldr dediler. Kendi elleri baland ve sylediklerinden tr lanetlendiler. Hayr Allah'n iki eli de aktr(108), Halbuki kyamet gn yer tmyle Onun avucu iinde (tutuunda) dr. Gklerde sa elinde durulmutur (109). Ben sizinle beraberim, iitiyor ve gryorum'(110), Konutu Allah, Ms ile syleti"(111). Yine buyurur ki: Allah gklerin ve yerin nurudur. Onun nuru, iinde lmba bulunan, penceresiz bir oyua benzer. Lmba cam ierisindedir. Cam sanki inciden bir yldz. Ne doudan, ne batdan olmayan mbarek bir zeytin aacndan yaklr. yle aa ki, ya nerdeyse ate demeden k verir. Nr zerine nur. Allah dilediini nuruna iletir. Allah insanlara misaller verir. Allah hereyi bilir*(112), O ilktir (kendisinden nce bir varlk yoktur), sondur (kendisinden sonra bir varlk yoktur), zahirdir, btndr, O hereyi bilendir(113). Bu gibi yetler Kur'an'da oktur. Binenaleyh O, Tebreke ve Tel, gklerin ve yerin nurudur, tpk haber verdii gibi, ve O'nun vechi, nefsi ve kendini vasfettii dier eyleri vardr. itir, grr, konuur. lktir, O'ndan nce bir ey yok; sondur, ilelebet bakdir. O'ndan te birey yoktur. Zahirdir, hereyin stnde olan ycedir; btndr, ilmi mahlkatn iine almaktadr, nk hemen devamnda O, hereyi bilmektedir buyuruyor. Kayymdur, Hayy'dr, O'nu ne bir dalgnlk, ne bir uyku tutar. (Muhammed b. Abdillh), sfat hadislerini zikrettikten sonra da der ki: te bunlar Rabbimizin, kendisini Kitab'nda vasfettii, peygamberin bize bildirdii sfatlandr. Bunlarn hibirinde bir snrlama, bir tebih ve l getirmek asla sz konusu deildir. Deil O'na benzer, benzer gibi olan bile yoktur, O iiticidir, grcdr(114), O'nu gzler grmemitir ki, nasl olduunu tahdd etsinler? Fakat O'nu kalbler, imann hakikatleri ire grrler. Muhammed b. A b d i 11 h ' in szleri burada bitti. Bu konuda imamlarn syledikleri, bu fetv'nn onlarn onda birini bile alamayaca kadar uzun ve oktur. Onlarn mezheblerini nakledenlerin szleri iin de ayn husus sz konusudur. Dip Notlar: 90) 20 Th, 5 91) 57 Hadd, 4 92) Tirmiz, Tefsir, 12/1; bn Mce, Mukaddime, 13 93) Eb Dvud, Snnet, 18; bn Mce, Mukaddime, 13; bn Hanbel, 11/26. 94) 18 Kehf, 5 95) 32 Secde, 5 96) 67 Mlk, 16-17 97) 35 Ftir, 10 98) 6 En'm, 18-61 99) 3 l-i mran, 55 100) 4 Nisa, 158 101) Mslim, Mescd, 33; Eb Dvd, Salt, 167 102) 28 Kasas, 88 103) 6 En'm, 19 104) 3 l-i mran, 28, 30 105) 15 Hicr, 29; 38 Sd, 72 106) 52 TT, 48 107) 20 T&h, 39 108) 5 Mide, 64 109) 39 Zmer, 67 110) 20 Tah, 46 111) 4 Ns, 164 112) 24 Nr, 35 113) 57 Hadid, 3 114) 42 ra, 11

Eb Sleyman el-Hattab'nin szleri

BN TEYMYE KLLYATI BYK HAMA FETVASI Eb Sleyman el-Hattab'nin szleri: Mesel Eb Sleyman el-Hattbi mehur risalesi *el-unye ani'l-Kelmi ve Eh