ibn teymiyye - siyaset ve hisbe

7/31/2019 Ibn Teymiyye - Siyaset Ve Hisbe

1/240

1.KTAP

ES - SYASETU' - ER'YYE

F ISLAH'R - R' VE'R - RA'IYYE

eyhul-slam bn TeymiyyeKTABIN NSZ1. BLM2. BLM

3. BLM

NDEKLER

eyhul-slam bn Teymiyye

Nesebi ve DoumuAilesiHocalar

rencileriMezhebiAkdesi


2/240

EserleriAhlk Nitelikleri ve YaratlCihadlim Adamlarnn Onun Hakkndaki SzleriOna Yaplan ftiralarMihneti ve Vefat

Biyografisinin Bulunabilecei Yerler

Nesebi ve DoumuBaa dn

Ad Ahmed olan bn Teymiyyenin babasndan itibaren geriye doru atalarnn ad yledir:

Abdul-Halim, Abdus-Selm, Abdullah, el-Hdr, Muhammed, el-Hdr, Ali, Abdullah, Teymiyye el-Harrn.

"Teymiyye" lakab ile ilgili olarak yle denilmitir: Onun beinci dedesi olan Muhammed b. el-Hdr,

Teyma yolu zerinden hacca gitmiti. Orada kk bir kz ocuu grmt. Geri dndnde isehanmnn bir kz dourmu olduunu da grnce, Tebk yaknlarndaki bir belde olan Teymayanisbetle ey Teymiyye; Ey Teymiyye diye seslenince, ona bu lakab verilmi oldu.

bnun-Neccar dedi ki:

"Bize nakledildiine gre dedelerinden Muhammedi, annesi Teymiyye diye adlandrrd. Teymiyyeise vaize bir kadn olup, daha sonra ona nisbet edildi ve onun adyla tannr oldu." (Bk. bn Abdu'l-Had, el-Ukdu'd-Durriyye, s. 4)

bn Teymiyye 661 Rebiulevvel aynn onuna rastlayan bir pazartesi gn am topraklarndan saylanHarranda dnyaya geldi. eyhul-slam Takuyud-Din lakab ile anld, knyesi Ebul-Abbasdr.

eyhul-slam lakabnn anlam ile ilgili olarak eitli aklamalar yaplmtr:

Bu aklamalarn en gzeli, mslman olarak yalanm (eyh, ihtiyar olmu) kii demektir. O bulakab ile daha nce gemi benzerlerinden farkl bir zellie sahip ve bu hususta esenlie kavuaca

belirtilen mjde vaadini elde etmi gibidir:

"Her kimin mslman olarak bir sa aarrsa, bu onun iin kyamet gnnde bir nur olacaktr."(Sahih bir hadis olup, Ahmed, Tirmiz ve Nesa bunu, Amr b. Abse'den rivayet etmitir. bn Kesir

Tefsirde (VIII, 429) hadisin eitli senedlerini kaydettikten sonra: "Bunlar ceyyid ve kav isnadlardr"demektedir. Ayrca bk. Sahihu'l-Cam, 6183.)

Dier bir aklamaya gre eyh, avamn rfnde dayanak ve destek olan kii yani yce Allahtansonra her trl skntda bavurduklar kii demektir.

Bir dier aklamaya gre o kendi yaknlarnn yolundan gitmekle eyhul-slamdr. Yani genlerinkt ve cahilce davranlarndan kurtulmu kimsedir. O farz ve nafile btn amellerinde snneteuygun hareket eden bir kii demektir. (Bu husustaki eitli aklamalar iin bk. er-Reddu'l-Vfir, s.50)

Bu isimlendirme eskiden beri kullanlmtr. Bunu mam afi, mam Ahmed b. Hanbel ve bakalarda kullanmtr. (Bk. er-Reddu'l-Vafir, s. 55. dipnot.)


3/240

AilesiBaa dn

Ailesi olan Teymiyye hanedan Harranda kkl bir ailedir. lim ve dine ball ile n salmtr.

Dedesi Ebul-Berekt Mecdud-Din Hanbel ileri gelen ilim adamlarnn byklerindendir. e-evkannin "Neylul-Evtar" ad ile erhettii "el-Munteka min Ahbaril-Mustafa" adl eser onunteliflerinden birisidir.

Babas ihabud-Din Abdul-Halim Ebul-Mehasin babasndan sonra meihat makamn stlenmi veEbul-Abbas ile Ebu Muhammed adndaki oullarna ilim retmitir.

Kardei Ebu Muhammed erefud-Din, Hanbel mezhebinde olduka ileri derecede fkh bir seviyeyeulamt.

HocalarBaa dn

rencisi bn Abdul-Had yle demektedir:

"Kendilerinden ilim dinleyip, belledii hocalar ikiyzden daha fazladr." (el-Ukudu'd-Durriyye, s. 4)

Bunlarn en nllerinden:

1 - emsud-Din Ebu Muhammed Abdur-Rahman b. Kudame el-Makdis. 682 h. ylnda vefatetmitir.

2 - Eminud-Din Ebul-Yemen Abdus-Samed b. Askir ed-Dmek e-afi. 686 h. ylnda vefatetmitir.

3 - emsud-Din Ebu Abdillah Muhammed b. Abdil-Kavi b. Bedran el-Merdav. 703 h. ylnda vefatetmitir.

rencileriBaa dn

eyhul-slam bn Teymiyye kkl bir ekoln temsilcisidir.

Onun hayatta olduu dnemde pekok ilim adam bu ekoln renciliini yapm, gnmze kadaronun pekok eseri vastas ile de hala bu ekole mensub olup, renciliini yapanlarn varlsrmektedir.

bn Teymiyyeye rencilik yapanlarn mehurlarndan bazlar:

1 - emsud-Din b. Abdil-Had. 744 h. ylnda vefat etmitir.

2 - emsud-Din ez-Zeheb. 748 h. ylnda vefat etmitir.

3 - emsud-Din bnul-Kayyim. 751 h. ylnda vefat etmitir.


4/240

4 - emsud-Din bn Mflih, el-Fru ve el-dbu-eriyye adl eserlerin mellifi. 763 h. ylndavefat etmitir.

5 - nl tefsirin mellifi mdud-Din bn Kesir. 774 h. ylnda vefat etmitir.

MezhebiBaa dn

Hanbeli mezhebine mensub bir kii olarak yetiti. Daha sonra hakknda ez-Zehebnin szn ettii unoktaya ulat:

"u ana kadar pek ok yldan bu yana muayyen bir mezhebe bal olmakszn, aksine delile dayalolan gre gre fetva vermektedir.

Katksz snnetin ve selef yolunun zaferi iin almtr. Bu yolun lehine birok delil, nerme ve

daha nce bakasnn gstermedii hususlar delil olarak kendisi ortaya koymu, ncekilerin vesonrakilerin kullanmaktan ekindikleri ifade ve szleri kendisi cesaretle dile getirmitir." (Bk. er-Reddu'l-Vfir, s. 7)

AkdesiBaa dn

Akidesinin ne olduu hakknda bizzat kendisinin yazm olduu u kaside ile bize ylece cevabvermektedir:

"Ey mezhebimi ve akidemi soran kii! Doru yolu bulmak iin soru sorana, doru yolda gitmek ihsanedilsin.

Szn tahkik ederek syleyen, bundan yan izmeyen ve deitirmeyenin szne kulak ver.

Btn ashab sevmek benim yolumdur, bu sevgiyle onlara yakn olmay, Allaha yakn olmaya birvesile (yol) sayarm.

Herbirisinin pek ak-seik kadri ve fazileti vardr, fakat aralarndan es-Sddiyk daha da faziletlidir.

Kuran hakknda yetlerinde geenleri sylerim, o kadimdir, Allah tarafndan indirilmitir.lahi sfata dair btn yetleri ilk tarzda nakledildii ekilde hak olarak kabul ederim.

Bunun mesuliyetini de bu nakli yapanlara havale ederim ve bu hususta hertrl tahayyle kar onukorurum.

Kurn bir kenara itip de syledii sze: el-Ahtal dedi ki... diye delil getiren ne irkin i yapmolur!

Mminler Rablerini hak olarak greceklerdir. Ve keyfiyetsiz olarak (hadiste belirtildii zere)

semaya iner.

Mizan ve kendisinden iip, susuzluumu gidereceimi mit ettiim Havz ikrar ve kabul ederim.


5/240

Ayn ekilde cehennemin stnde uzatlacak srat da. Muvahhid olanlar kurtulacak, dierleri iseterkedileceklerdir.

Cehennem ateine bedbaht olan bir kimse ilahi hikmet gerei girecektir, takva sahibi olan kii de aynekilde cennete girecektir.

Canl ve akl banda herkesin kabrinde ameli kendisiyle birlikte olacak ve ona kabirde sorusorulacaktr.

te afinin de, Malikin de, Ebu Hanifenin de sonra da Ahmedin de nakledilegelen akidesi budur.

Eer onlarn izledikleri yola uyarsan, ilahi tevfike mazhar olursun. Eer bidat bir yol ortayakoyarsan, kimse senin bu yolunu dayanak kabul etmez." (Bk. Cilu'l-Ayneyn fi Muhakemeti'l-Ahmedeyn, s. 58)

EserleriBaa dn

Eserleri hakknda ez-Zeheb unlar sylemektedir:

"eyhul-slam Takyud-Din Ebul-Abbas Ahmed b. Teymiyye -Radyallahu anh-n telif ettiieserleri topladm, bunlarn bin esere vardklarn tesbit ettim. Daha sonra da onun baka eserlerini degrdm." (Bk. er-Reddu'l-Vfir, s. 72)

Onun deerli rencisi bn Kayyim el-Cevziyye de "Esmu Mellefti bn Teymiyye" adn verdiive Salahud-Din el-Mneccidin tahkiki ile Beyrut Darul-Kutubil-Cerdede baslm, telif ettiieserlere ait bir eser de yazmtr.

Gzel bir tasnif, gzel bir ibare, dzenleme, taksim ve aklama noktasnda olduka yetkin idi. Buhususa onun hasm bnuz-Zemelkan bile tanklk etmitir. (Ayn eser, s. 105)

bn Teymiyye ibraniceyi, latinceyi konuur idi. (Evraku'n-Mecmuatun min Hayati eyhi'l-slam, s.66)

Bunu u szlerinden anlamaktayz:

"branice lafzlar bir dereceye kadar Arapa lafzlara yaknlamaktadr. Nitekim isimler byk itikaknoktasnda birbirine olduka yaklamaktadr. Ben kitab ehli arasnda mslman olmu birtakmkimselerden Tevratn branice lafzlarn dinledim. Her iki dilin birbirine olduka yakn olduklarngrdm. yle ki sonunda srf Arapa bilgime dayanarak onlarn branice konumalarnn birounuanlar oldum. (Nakdu'l-Mantk, s. 93)

Ahlk Nitelikleri ve YaratlBaa dn

Ahlk niteliklerinden birisi de cmert bir ahsiyet oluu idi. Bu onun ftri bir zellii idi. Cmertlik

iin kendisini ayrca zorlamazd. Yiitti, dnyaya kar zahid idi. Hibir ekilde dnyaya baldeildi. Haramlara dmek korkusuyla pekok mbah terkederdi.


6/240

Yaratl itibariyle tad niteliklere gelince beyaz tenli, sa ve sakallar siyah, aarm salar azd.Salar kulaklarnn yumuaklarna kadar ulard, gzleri adeta konuan iki dil gibi idi. Orta boylu,omuzlar geni, yksek sesli, fasih sratle okuyan bir kii idi. Sertletii olurdu ama hilm zellii ile osertliini bastrabiliyordu. (Bk. bn Hacer, ed-Dureru'l-Kmile, I, 151 ez-Zeheb'den naklen.)

CihadBaa dnAllah ona rahmet etsin hem diliyle, hem kalemi ile hem de eliyle cihad etmi, tatarlara kar savam,mslmanlar onlara kar harekete getirmeye almtr.

702 h. ylnda ekhab vakasnda n saflarda arpm, Merc es-Suffer gn diye bilinen arpmadaonlara kar sebat gstererek, yerinden ayrlmamt.

Tatarlarn hkmdar Kazann huzuruna girip, onunla cesareti dolaysyla hazr bulunanlar dehetedrecek ekilde konumutur.

Ayn ekilde mslman topraklar Tatarlara teslim etmek noktasna gelen Msr Sultann da tehditetmitir.

lim Adamlarnn Onun Hakkndaki SzleriBaa dn

(Burada bu deerli imamn hakkn verebilmek ve garezkrlarn phelerini reddetmek iin sz birazuzatm oldum.)Arkada ve rencilerinden ok, onun dmanlar ve onun seviyesinde olan ilim adamlar eyhul-slamdan vgyle sz etmilerdir. Hatta bn Nsrud-Din ed-Dmek ondan vgyle sz edenadalarndan seksen ilim adamndan daha fazlasn saym ve bu hususa dair nl kitab "er-Rddul-Vfir adl eserini yazmtr. Bu eserde 841 ylnda vefat eden ve bn Teymiyye hakknda"eyhul-slam" diyen bir kimsenin kfir olacan iddia eden el-Al el-Buhar diye n salm,Muhammed b. Muhammed el-Acemnin grlerini red etmektedir.

te ben sz geen bu eserden gerek bn Teymiyyenin ada, gerek mellif bn Nasirud-Dininada olan en nl ilim adamlarnn birtakm szlerini setim. Bizzat ona rencilik etmi bulunanbnul-Kayyim, bn Kesir ve bn Abdil-Had gibi rencilerinin ona dair vg dolu szlerini ayrcakaydetmedim. nk bunlar pekok ve bilinen eylerdir.

Ondan hayrla sz edip, onu ven ve mslmanlar arasndaki konumunu akla kartanlarnbazlar:

1 - "Uynul-Eser fil-Mezl ve-emaili ves-Siyer" adl eserin mellifi olan bn Seyyidin-Nas(v. 734 h.) hakknda unlar sylemektedir:

"Ben onu btn ilimlerde pay sahibi grdm. Nerdeyse snnete dair btn rivayetleri ezberlemiti.Tefsire dair sz syledi mi bu iin sancan yklenmi olduu grlrd. Fkha dair fetva verdi mi enileri noktaya ulam olduu, hadise dair konutu mu hadis ilim ve rivayetinde olduka ehil olduu,mezheb ve frkalar hakknda konutu mu bu hususta ondan daha etrafl bilgi sahibi kimsenin

grlemedii, onun ilerisinde bu hususlarn kimse tarafndan idrk edilemedii anlalrd. Ksacasbtn ilim dallarnda akranlarndan ileri idi. Onu gren hibir gz onun benzerini grmemitir. Hattakendisi bile kendisi gibisini grm deildir."


7/240

2 - "Siyer-u A'lamin-Nubel"nn mellifi emsud-Din ez-Zeheb (v. 748) dedi ki:

"Benim gibi bir kimsenin onun niteliklerine dair sz sylemesinden ok daha byktr. Eer KbedeHacer-i Esvedin bulunduu rkn ile Makam- brahim arasnda bana yemin ettirilecek olsa, hiphesiz benim gzm onun gibisini grmemitir, diye yemin ederim. Allaha yemin ederim bizzat

kendisi bile ilim bakmndan kendi benzerini grm deildir."

Bir baka yerde de unlar sylemektedir:

"Henz bulua ermeden Kuran ve fkh okudu, tartt, delilleriyle, grlerini ortaya koydu. Yirmiyalarnda iken ilim ve tefsirde olduka ileri dereceye ulat, fetva verdi ve ders okuttu. Pek okeserler yazd, daha hocalar hayatta iken byk ilim adamlar arasnda saylr oldu. Develere yktekil edecek kadar pek byk eserler yazd. Bu srada onun yazd eserler belki drtbin defter, belkide daha fazla tutar. Cuma gnlerinde seneler boyunca herhangi bir kitaba bavurmaya gerekgrmeksizin yce Allahn kitabn tefsir etti. Fkran bir zeka idi, pekok hadis dinlemitir.Kendilerinden ilim belledii hocalarnn says ikiyz akndr. Tefsire dair bilgisi en ileri noktadadr.

Hadis, hadis ravileri (Ricli), hadisin sahih olup olmamasna dair bilgisine hibir kimse ulaamaz.Fkh, nakli -drt mezheb imamnn da tesinde- ashab ve tabinin grleri esizdi. Mezheb vefrkalara dair, usul ve kelma dair bilgisine gelince, bu hususta onun seviyesinde bir kimse

bilmiyorum. Dile dair geni bir bilgisi vard, Arapas olduka gl idi. Tarih ve siyere dair bilgisiartc idi. Kahramanlk, cihad ve atlganl ise nitelendirilemeyecek kadar, anlatlamayacak kadarileri idi. rnek gsterilecek derecede ok cmert idi. Yemekte ve imekte az ile yetinir, zhd vekanaat sahibi bir kimse idi."

3 - "Tabakatu' afiyye el-Kbr" adl eserin mellifi Tacud-Dinin babas Takyud-Din es-Subk-Allahn rahmeti zerine olsun- unlar sylemektedir:

"Akl ve er ilimlerdeki geni bilgisi, stn kadri ve kaynayp coan denizi andran hali ile ilerizekas, itihad ile btn bu alanlarda anlatlamayacak ileri dereceye ulamt..." dedikten sonraunlar sylemektedir:

"Bana gre o btn bunlardan daha byk, daha stndr. Bununla birlikte yce Allah ona zhd, vera,dindarlk, hakka yardmc olmak, hakk yerine getirmek gibi zellikleri vermiti; btn bunlar dayalnzca Allah iin yapard. Bu hususta selef-i salihin izledii yolu izlerdi. Bu konuda ok byk bir

pay sahibi idi. Bu dnemde hatta uzun dnemlerden beri onun benzeri grlm deildir."

4 - Muhammed b. Abdil-Berr e-afi es-Sbk (v. 777)de unlar sylemektedir:

"bni Teymiyyeye cahil bir kimse ile yanl kanaat ve grlere sahib bir kimseden bakasbuzetmez. Cahil bir kimse ne sylediini bilmez, yanl kanaat sahibi kimseyi ise sahib olduuyanl kanaat onu bilip tandktan sonra hakk sylemekten alkoyar."

5 - Hasmlarndan birisi olan Kemalud-Din b. ez-Zemelkan e-afi (v. 727) eyhul-slam bnTeymiyye hakknda unlar sylemektedir:

"Herhangi bir ilim dalna dair kendisine soru sorulacak olursa, onu gren ve onu dinleyen bir kimse,onun bu ilim dalndan baka bir ey bilmediini zanneder ve bu seviyede kimsenin o ilmi bilmediinehkmederdi. Dier mezheblere mensub fukaha onunla birlikte oturduklarnda kendi mezhebleri ile

ilgili olarak daha nceden bilmedikleri eyleri ondan renirlerdi. Herhangi bir kimse ile tartp dahasm tarafndan susturulduu bilinmemektedir. ster er ilimler olsun, ister bakalar olsun herhangibir ilim hakknda sz syledi mi mutlaka o ilim dalnn uzmanlarndan ve o ilmi bilmekle


8/240

tannanlardan stn olduu ortaya kard. Beyz yldan bu yana ondan daha ileri derecede hadishfzetmi kimse grlm deildir."

6 - Mlik ve (sonralar) afi mezhebine mensub bn Dakk el-Iyd (v. 702 h.) onun hakknda yledemektedir:

"bn Teymiyye ile biraraya geldiimde btn ilimlerin onun gz nnde bulunduunu, bu ilimlerdenistediini alp, istediini brakan bir kii olduunu grdm."

7 - Aslen bilyeli, Dmakl (v. 738 h.) el-Birzl Ebu Muhammed el-Kasm b. Muhammed, bnTeymiyye hakknda unlar sylemektedir:

"Hibir hususta arkasndan yetiilemeyecek bir imamd. tihad mertebesine ulam ve mtehidlerinartlar kendisinde toplanmt. Tefsirden sz etti mi ar derecedeki ezberleri dolaysyla, gzelsunmas ile herbir gre tercih zayflk ve rtmek gibi layk olduu hkm vermesiyle ve herbirilme dalabildiine dalmas ile insanlar hayrete drrd. Huzurunda bulunanlar onun bu halinearrlard. Bununla birlikte o zhd, ibadet, yce Allaha ynelmek, dnya esbabndan uzak kalp,

insanlar yce Allaha davet etmeye de kendisini bsbtn vermi bir kimse idi."

8 - afi mezhebine mensub Dmakl ve Tehzibul-Keml adl eserin sahibi Ebu Haccac el-Mizz de(v. 742 h.) eyhul-slam bn Teymiyye hakknda unlar sylemektedir:

"Onun benzerini grmedim, kendisi de kendi benzerini grm deildir. Allahn kitab ve Raslnnsnneti hakknda ondan daha bilgilisini, her ikisine ondan daha ok tabi olan grm deilim."

Bir seferinde de yle demitir:

"Drtyz yldan bu yana onun benzeri grlmemitir."

9 - Fethul-Bar adl eserin mellifi bn Hacer el-Askaln (v. 852 h.) onun hakknda unlarsylemektedir:

"En hayret edilecek hususlardan birisi de udur: Bu adam Rafz, Hullcler, ttihatlar gibi bidatehline kar btn insanlar arasnda en ileri derecede duran bir kimse idi. Bu husustaki eserleri pekokve nldr. Onlara dair verdii fetvalarn snr yoktur."

Yine onun hakknda unlar sylemektedir:

"eyhul-slam Takyud-Dinin, kanaatlerini kabul edenin de, etmeyenin de oka istifade ettii veherbir yana dalm eserlerin mellifi nl rencisi emsuddin bn Kayyim el-Cevziyye dndaeer, hibir eseri bulunmasayd dahi, bu bile bn Teymiyyenin ne kadar yksek bir konuma sahibolduunu en ileri derecede ortaya koyard. Durum byle iken bir de gerek akli, gerek nakli ilimlerdeHanbeli mezhebine mensup ilim adamlar yle dursun, ada olan afi ve dier mezhebleremensup en ilerideki nder ilim adamlar akli ve nakli ilimlerde olduka ileri ve benzersiz olduuna datanklk etmilerdir."

10 - "Umdetul-Kar erhu Sahihil-Buhar" adl eserin mellifi Halef Bedrud-Din el-Ayn (v. 855h.) eyhul-slam hakknda unlar sylemektedir:

"O, faziletli, maharetli, takvl, tertemiz, vera sahibi, hadis ve tefsir ilimlerinin svarisi, fkh vehadis usul ve fkh usul ilimlerinde gerek anlatm ve gerek yazm itibariyle ileri derecede idi.Bidatilere kar ekilmi yaln klt. Dinin emirlerini uygulayan byk ilim adam, marufu oka


9/240

emreden, mnkerden oka alkoyand. Son derece gayretli, kahraman ve korku ve dehete drenyerlerde atlgan, oka zikreden, oru tutan, namaz klan, ibadet eden bir kimse idi. Geimindekanaatkarl semi, fazlasn istemeyen bir kimse idi. Olduka gzel ve stn ekilde szlerine balkalr, ok gzel ve deerli ileriyle vaktini deerlendirirdi. Bununla birlikte aalk dnyalktan dauzak kalrd. Mehur, kabul grm ve tenkid edilebilecek bir kusuru bulunmayan, niha sz kestiripatan fetvalar vardr."

Onun an ve erefine dil uzatan kimselere kar savunarak ve bu gibi kimseleri yeren bir slubla daunlar sylemektedir:

"Ona dil uzatan kimse ancak glleri koklamakla birlikte hemen len pislik bcei gibidir. Gznnzayfl dolaysyla k parltsndan rahatsz olan yarasaya benzer. Ona dil uzatanlarn tenkidedebilme zellikleri de yoktur, k sac, dikkate deer dnceleri de yoktur. Bunlar nemsizahsiyetlerdir. Bunlar arasndan onu tekfir edenlerin ise ilim adam olarak kimlikleri belirsizdir, adlar,sanlar yoktur.

En yaygn bilinen hususlardan birisi de eyh, imam, byk ilim adam Takyud-Din bn

Teymiyyenin en faziletli ve stn ahsiyetlerden, esiz ve pek kapsaml belge ve delillerden birisiolduudur. Onun sahib olduu edep ve terbiye, ruhlar besleyen bir ziyafeti andrrd. Onun sekinszleri adeta duygular harekete getiren ho bir ikiyi andrrd. Olduka ileri derecede dnrlerinolgun meyveleri gibi idi. Onun bu alandaki tabiat ilikten ve irkinlikten son derece uzakt. zerlerirtl pekok hususun rtsn aan kii idi ve bylelikle kapallklar gideren zndklarn,inkrclarn dine dil uzatmalarna kar dinin savunucusu, peygamberlerin efendisinden gelenrivayetleri ilmi tenkide tabi tutan ashab ve tabinden gelen rivayetleri de tenkid szgeinden geiren

bir ahsiyet idi."

Ona Yaplan ftiralarBaa dn

eyhul-slam bn Teymiyyeye ada, mutasavvf, kelamc ve bidati dmanlarndan okaiftiralarda bulunulduu gibi, andan sonra gnmze kadar da (bu durum)devam etmitir. Ancak buiftiralar arasnda en artc olup hasm bidatilerin dayanak kabul ettikleri iftira ise gezgin bnBatutann, "Rihletu bn Batuta (bn Batuta Seyehatnamesi)" diye tannp mehur olmu "Tuhfetul-Enzar..." adn tayan eserinde -Allahtan layk ile muamele grmesini dileriz- syledii u szlerdir:

"726 yl muazzam ramazan ay 9una tesadf eden perembe gn amn Dmak ehrine vardm...Dmakta Hanbeli fukahasnn byklerinden amn by ve eitli ilim dallar hakknda sz

syleyen Takyud-Din bn Teymiyye vard. Ancak akl pek yerinde deildi. Dmakllar onu okatazim eder, o da minbere kp, onlara vaazlar verirdi..." diye szlerini srdrr ve daha sonra unlarsyler:

"Caminin minberinde insanlara vaaz ederken cuma gnnde huzurunda bulundum. Onlara tveriyordu, syledii szler arasnda u da vard:

Allah dnya semasna benim u iniim gibi iner, dedi ve minberin basamaklarndan bir basamak indi.bnuz-Zehra diye bilinen Malik mezhebine mensup bir fakih ona kar kt ve onun syledii busz reddetti. Fakat herkes bu fakihe kar kt, elleriyle, ayakkablaryla onu alabildiine vurdular venihayet sar da dt..." Ve daha baka yalan ve iftiralar bunlarn akabinde sralamaya devam

etmektedir. (bk. er-Rhle, I, 102, 109, 110, Tahkik: Dr. Ali el-Muntasr el-Kettan, Messesetu'r-Risalebasks. )


10/240

bn Batutann szleri bunlar, iftiras bu. Bundan dolay eyh Ahmed b. brahim b. sa "el-Kasidetul-Nniyye" (Bk. erhu'l-Kasidet'n-Nniyye,1, 497. ye yazd erhinde u szleri sylemektedir:

"Byle bir yalandan Allaha snrz. Bu yalan syleyen Allahtan korkmaz, bu iftirada bulunanutanmaz m?

Nitekim hadis-i erifte: "Eer utanmazsan dilediini yapabilirsin" diye buyurulmutur. (Sahihtir.Buhar, Edeb Babu iza lem testehi... da rivayet etmitir. Fethu'l-Bar, X, 523. Hadisin bataraflar dayledir: "Nubuvvet kelmndan insanlara erienlerden birisi de udur...")

Bu yalan o kadar aktr ki ayrca bunu uzun boylu reddetmeye gerek yoktur. Bu iftirac ve yalancyakar Allah yeter. nk bu ahs Dmaka 726 yl 9 Ramazan tarihinde girdiini sylemekte.eyhul-slam bn Teymiyye ise o srada el-Kalada hapsedilmi bulunmakta idi. Nitekim onunrencisi Hafz Muhammed b. Ahmed b. Abdul-Hadi "Tabakatul-Hanbile" adl eserinde ile HafzEbul-Ferac Abdur-Rahman b. Ahmed b. Receb'in belirttikleri gibi gvenilir ilim adamlar bunu

bylece zikretmilerdir. Hafz Ebul-Ferac sz geen "Tabakat"nda bn Teymiyyenin biyografisiniyazarken unlar sylemektedir:

"eyh (bn Teymiyye) 726 yl, aban ayndan, Zlkadenin 28. gnne kadar el-Kalada (hapis)kald." (Bk. ez-Zeyl al Tabakati'l-Hanbile, II, 405.)

bn Abdil-Had ayrca onun oraya alt abanda girdiini de ekler. (Bk. bn Abdi'l-Had, el-Ukudu'd-Drriyye, s. 218.)

imdi bu iftiraya bir bakalm. Bu ahs onun huzurunda bulunduundan ve bu srada minberdeinsanlara vaz-u nasihatte bulunduundan szetmektedir. Bunun gerekle ilgisini bir bilebilseydik!Acaba caminin minberi Dmak Kalasnn ilerine mi intikal etti?

Halbuki bn Teymiyye belirtilen tarihte sz edilen kaleye girdiinde ancak na zerinde darkmt. Hafz madud-Din bn Kesir "Tarihinde bunu bylece kaydetmektedir. (Bk. el-Bidaye, XIV,123.)

bn Kesir'in el-Birzal'den naklen zikrettiine gre bn Teymiyye'nin ikindi sonras 16 aban Pazartesign girdii eklindedir. Durum ne olursa olsun, bu Marib'li yalancnn am'a giriinden nce onunhapse girdii muhakkaktr. O ise 9 Ramazan'da am'a girmitir. el-Birzal ile bn Kesir'in ondannaklen zikrettiine gre bn Teymiyye'nin Kal'a hapsine girii ile bn Batuta'nn Dmak'a giriiarasnda yirmi gn, bn Abdu'l-Had'nin zikrettiine gre ise ikisinin girii arasnda otuzgnlk

bir fark vardr.)

Bylelikle bu hususta yaplacak aklamalar niha maksadna ulam bulunuyor.

bn Batutann oka yalan sylediinin delillerinden birisi de onun bu seyahatnamesinde naklettiiok acaib hikyeleridir. O kadar ki bn Haldun bu seyahatnameden bir miktar nakillerde bulunduktansonra unlar sylemektedir:

"...Onun anlatt eylerin ounluu Hint lkesinin hkmdar ile ilgili olup onu dinleyenlerin okagarib karlayaca halleri ile ilgili anlattklardr... Nihayet o bu kabilden hikayeler anlatt, bu seferinsanlar kendi aralarnda onun yalanc olduunu sylemeye koyuldular. O gnlerde Sultan Faris b.Vardarn veziri ile karlatm. Bu hususta onunla konutum ve ben bu adamn insanlar tarafndan

yaygn bir ekilde yalanlanm olmas dolaysyla vermi olduu haberleri kabul etmediini grdm."(bn Haldun, Mukaddime, II, 565, Tahkik: Ali Abdu'l-Vahid Vafi)


11/240

O halde bn Haldun rivayet ettii haberlerin oka garib olular sebebiyle bn Batutanndoruluunda phe etmektedir. bn Teymiyyeye dair naklettii rivayetten daha garibi de yoktur.

Dier taraftan bn Batutann Hindistan ziyareti esnasnda naklettii garib hadiselerden birisi de uszleriyle anlattklardr:

"Nihayet Beay dana vardk, orada salih eyh Ata Evliya'nn zaviyesi de vardr. "Ata" trkedebaba demektir, "evliya"da Arapa bir kelimedir. Anlam evliyalarn babas demek olur. Ayn ekildeona "si sad sale" de denilir. Farsada "si sad" yz "sale" de yl anlamndadr. Onlarn belirttiklerinegre o yzelli yanda imi. Onlar bu kii hakknda gzel inanlara sahibtirler..."

Daha sonra unlar syleyinceye kadar szlerini srdrr:

"Yanna girdik, ona selam verdim, boynuma sarld. Cismi nemli idi, ondan daha yumuak bir cisimgrmedim. Onu gren kii ise elli yanda olduunu zanneder. Bana naklettiine gre herbir yzyanda salar ve dileri (yeniden) kar..." (Rihle, 1, 466.)

Bu seyahatnamede ne kadar uydurma, yalan ve iftira bulunduunu ancak Allah bilir.

Allah, bn Teymiyyeye geni geni rahmetini ihsan etsin, zalimlerin tuzaklar ise mutlaka boa kar.

Mihneti ve VefatBaa dn

bn Teymiyyenin hasmlar onun birok mihnetlere dmesine sebeb tekil etmilerdir ki; bunlarfetvalarna ve grlerine muhalefet etmesi kendilerine oka ar gelen fukaha, mutasavvf vekelamclar arasndandr.

Defalarca hapse atld. Bunlardan birisi de 26 Ramazan cuma gnne tesadf eden 705 h. ylndadr.Bayram gecesi el-Cub'de bir baka yere nakledildi ve tam bir yl orada mahpus kald. Daha sonra 23Rebiulevvel 707 hicri ylnda hapisten kt.

Arkasndan bir baka sefer sufilerden birisinin davas dolaysyla bir daha hapse atld ve ramazanbayram gn 709 ylnda kt. 726 ylnda bir defa daha mihnete urad, fetva vermesi yasakland vetutukland. Bu da 10 aban Cuma gnne tesadf ediyordu. ki yl ve birka ay hapiste kald.Pazartesi gecesi de 20 Zlkade 728 ylnda vefat etti. Cenazesine gelenlerin haddi hesab yoktu.

mam Ahmedin u szlerine canl bir rnekti."Bidat ehline deyiniz ki: Bizim ve sizin aranzda fark cenazelerde bulunmalar olsun."

te bu ekilde davet, cihad, ders vermek, fetva, telif, tartma, selefin metodunu savunmakladopdolu bir hayattan sonra vefat etti. Ne evlendi, ne cariye edindi, ne de geriye mal mlk brakt.

Yce Allah ona bol bol rahmetini ihsan etsin, cennetin geni yerleri makam olsun. Bize, slama vemslmanlara yapt hizmetlerin karlnda Allah onu en hayrl ekilde mkfatlandrsn.

Biyografisinin Bulunabilecei YerlerBaa dn


12/240

(Burada zikrettiklerimiz, biyografisinin bulunduu en nemli yerlerdir. Bunlar eyhu'l-slam'nbiyografisini inceleme iini ilim talebelerine tevik olsun ve bu hususta onlara kolaylk olsun diyekaydettim.)a- Genel Kaynaklar:1- bn Kesir, el-Bidaye ven-Nihye (XIV, 4, 7-23, 36-39, 44, 48, 53-55, 67, 97, 123, 135-140, 143)

2- bn Hacer, ed-Durarul-Kmine, 1, 144

3- e-evkan, el-Bedrut-Tal, 1, 63

4- ez-Zeheb, Tezkiratul-Huffz, IV, 1496

5- bn Receb, ez-Zeylu al Tabakatil-Hanabile, II, 387

6- Tabakatul-Mfessirn, 1, 45.

7- Suyut, Tabakatul-Huffz, 520

8- el-Ktb, Fevtul-Vefeyt, I, 74

9- es-Seh'av, el-Ilnu bit-Tevbih limen Zemmet-Tarih, Tahkik Rovental, Kontrol Salih el-Ali, s.111, 136, 137, 294, 307, 352.

10- Sddiyk Hasen Han, et-Tacul-Mkellel, s. 420, 431.

b- zel Kitablar:Eskiden de, gnmzde de onun iin zel biyografiler de yazlmtr. Bunlarn en nemlileri:

1- bn Nasrud-Din ed-Dmak, er-Reddul-Vfir.

2- bn Abdil-Had, el-Ukud'u-l Durriyye fi Menakibi bn Teymiyye.

3- Mer el-Keram, el-Kevakihlud-Durriyye fi Menakibi bn Teymiyye.

4- Mer el-Keram, e-ehdetu'z - Zekiyye fi Senail-Eimmeti ale'bni Teymiyye.

5- el-stanbul, bn Teymiyye Batalul-slahid-Din.6- Selim el-Hilal, bn Teymiyye el-Mfter aleyh.

7- Muhammed Ebu Zehra, bn Teymiyye Hayatuhu ve Asruhu.

8- Ebul-Hasen en-Nedv, Ricalul-Fikr adl dizinin bn Teymiyyenin biyografisine ait blm.

9- Abdur-Rahman Abdul-Halik, Lemahatun min Hayati bn Teymiyye.

10- el-Fevezan, Min Alamil-Mceddidin: eyhul-slam bn Teymiyye.

11- e-eyban, Evrakun-Mecmuatun min Hayati eyhil-slam bn Teymiyye.


13/240

Muhammed Halil Herrs

NDEKLER1.KTAP

KTABIN NSZAyn Konu in Baknz.!

Allah (c.c.)'a hamd, Raslne (sallallahu aleyhi ve sellem) salt ve selm olsun.

Elinizdeki eser, Hz. Peygamber'in (sallallahu aleyhi ve sellem) :

"Allah (c.c.) sizin eyinizden honut olur:

1. Hibir eyi ortak komadan O'na ibadet etmeniz,

2. Dalmakszn toptan Allah'n ipine sarlmanz,

3. Allah'n iinizi havale ettikleriyle (vult- umr'unuzla) tlemeniz" (Mslim, Akdye, 10; Malik,Kelm, 20.)

Buyruu gereince, ilerimizi stlenenlere t iin hazrlanm, ra' ve ra'yye'nin (yneten veynetilenin) uzak duramayaca, ilh siyaset ve onun peygambere mahsus temsili ile ilgili ilkelerden

szeden bir kitapktr.Bu kitapk, Allah (c.c.)'n kitabndaki "mera yeti" olarak bilinen:

"Muhakkak Allah size emanetleri ehillerine vermenizi ve insanlar arasnda hkmettiiniz zamanadaletle hkmetmenizi emreder. Allah size ne gzel tler veriyor. phesiz Allah semidir,Basirdir."

"Ey iman edenler! Allaha itaat edin. Rasulne ve sizden olan emir sahiplerine de itaat edin. Eer birhususta anlamazla derseniz Allaha ve ahiret gnne gerekten iman etmiseniz onu Allaha veRasulne gtrn. Bu hem hayrl hem de netice bakmndan daha iyidir." (Nisa 4/58-59) yetlerine

dayanr.

Bilginler bu yet hakknda u gr belirtmektedirler:


14/240

lk yet, veliyyu'l-emr'lerin (mslmanlarn ilerini stlenenler, vultu'l-umr), emanetleri ehlinevermeleri ve insanlar arasnda adilne hkmetmeleri konusundadr.

kincisi ise, asker ve bunlar dndaki ra'iyye hakknda nazil olmutur ki, bunlar da geliri tevzietmelerinde, hkmlerinde, savalarnda ve dier ilerinde, emaneti ehline veren ve adaleti yerine

getiren bu ulu'l-emr'e itaati ile mkelleftirler. Ancak Allah'a isyan konusundaki emirlerinde onlaraitaat etmeyeceklerdir; zira:

"alk'a isyan konusunda hibir mahluka itaat olunmaz" (Buhar, Ahkm, 4; Mslim, mre, 39.)

Herhangi bir konuda gr ayrl ortaya knca Allah (c.c.)'n kitab ve elisinin snnetinebavurulur. Veliyyu'l-emr'ler bunu yapmad takdirde, yalnz Allah (c.c.)'a itaat konusundakiemirlerine uyulur. nk bu itaat ayn zamanda Allah (c.c.)'a ve Elisine (sallallahu aleyhi ve sellem)itaat demektir, bylelikle de onlarn haklar gzetilmi ve Yce Allah'n:

"Ey iman edenler! Allahn iarlarna, haram olan aya, (Allaha takdim edilen) kurbanla, gerdanlk

(l hayvan) lara, rablerinden ticari bir kazan ve rza aramak maksadyla beyti Harama gelenleresaygszlk etmeyin! hramdan ktnz zaman avlann! Sizi Mescidi Haramdan engelledikleri iin

bir kavme olan kininiz, sakn sizi tecavze sevketmesin. yilik ve takvada yardmlan! Gnah ilemeve dmanlk yapmada yardmlamayn! Allahtan korkun! Muhakkak ki Allah, cezas iddetliolandr. (Maide 5/2) emri gereince hareket edilmi olur.

yetin emanetleri ehline vermeyi ve adilne hkmetmeyi vacip klmas, dil ve dzgn siyasetinzdr.

NDEKLER1.KTAP

1. BLMEMANETLER

EMANETLER


15/240

1. VLYETLER (Kamu Yneticilii)2. MALLAR (Kamu Maliyesi)

NDEKLER1.KTAP

EMANETLER

Emanetlerin ehline verilmesi iki yolla gerekleir:

1. Vilayetler,

2. Mallar

NDEKLER1.KTAP1. BLM

1. VLYETLER (Kamu Yneticilii)


16/240

1.1. Vilyetlerin Ehline Verilmesi1.2. Mevcutlarn En yisini stihdam Zarureti1.3. Yneticilerde Kuvvet Ve Emanet Niteliklerinin Birlikte Bulunmas1.4. Vilyete Ehil Olan Tanma Ve Tesbit

NDEKLER

1.KTAP1. BLM

1.1. Vilyetlerin Ehline Verilmesi

Vilyetler (umr- idare, idari iler, kamu yneticilii), az nce sz edilen yetin nzul sebebidir.Rasl-i Ekrem (sallallahu aleyhi ve sellem) Mekke'yi fethedip, Kabe'nin anahtarlarn Beni eybe'denteslim alnca, Abbas (r.a.), haclarn su ihtiyacnn giderilmesi ve Beytullah'n bakm ve korunmasn(skaye ve sidane vazifesini) uhdesinde bulundurmak zere, onlarn kendisine verilmesini istirhametti. Bunun zerine Allah Tal, Kabe'nin anahtarlarnn Beni eybe'ye geri verilmesi iin, bu yetiindirdi. yleyse, veliyyu'l-emr'e den, mslmanlarn herhangi bir iini, bu ie en ehil ve yeterli

bulduuna teslim (tevliye) etmektir.

Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurur:

"Kim mslmanlarn iini stlenir de, daha ehil olan varken bakasna bir i verirse, Allah veRaslune hainlik etmi olur" (Buhar, Cum'a, 29; Mslim, mare, 19)

Bir baka rivayette:

"Kim, ilerinde, takld (tayin) edeceinden daha ok halkn sevgisini kazanm biri bulunduunubilerek, bir toplulua emir tayin ederse, Allah'a, Raslune ve mminlere hainlik etmi olur" (Buhari,Ahkm, 7; Mslim, mare, 14) buyurur.

Bazlar bunun, Hz. mer'in (r.a.) oluna syledii ve bn mer'in de naklettii sz olduunubelirtir. Hz. mer (r.a.)

"Kim mslmanlarn herhangi bir iini stlenir, sonra da, aralarndaki dostluk ve yaknlk dolaysylabirine i verirse, Allah'a, Raslune ve mslmanlara hainlik etmi olur" demektedir.


17/240

Veliyyu'l-emr'in, ilm, asker, mlk snftaki ve dier hkmet ilerindeki valileri, hakimleri, ordukomutanlarn, kk-byk askeri birlik komutanlarn, hazine vazifelileri, ktipler, mhrdarlar,hara, sadaka ve mslmanlarn dier mallaryla ilgili memurlarn stlendikleri ie en ehil olannaratrmas ve tespit etmesi gerekir.

Tayin edilen bu memurlarn da, bu ilerin her birine en ehil olan getirmesi ve kullanmas gereklidir,hatta imamlar, mezzinler, Kur'an okuyanlar, retmenler, hac ve posta emirleri, hazine memurlar,kale ve ehir beki ve kapclar, byk-kk askeri birliklerin nakibleri, (komutan ve mfettileri),kabilelerin, arlarn ve kylerin ileri gelenlerine varncaya kadar bu yolu takip etmelidir.

Bunlar ve bunlar dndaki herhangi bir ii stlenenlerin, bu ie muktedir olan istihdam etmesigerekir.

Yoksa vilyete istekli olana veya bu istekte nce davranana bir ncelik verilmemelidir. Aksine bu trdavranlar, istihdama engel telakki edilmelidir.

Bir defasnda Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'in huzuruna bir topluluk girer ve vilyet ister.Bunun zerine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem):

"Biz vilyeti (devlet hizmetini, memuriyeti), ona talip olana vermeyiz" (Hakim, Sahih.) buyurdu.

Yine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Abdurrahman b. Semure'ye,:

"Ey Abdurrahman! maret (memurluu) isteme, sen istemeden verirlerse yardm edilmi, isteyerekvermi olurlarsa btn yk zerine alm olursun" (Buhar, man, 1; Mslim, mare, 13.)

buyurmutur.

Peygamberimiz:

"Kim hakimlii ister ve onun iin yardm talebinde bulunursa, i - btn sorumluluuyla- ona teslimedilir; hakimlii istemez ve onun iin yardm da talep etmezse,- Allah (c.c.) ona, kusurunu rtecek birmelek gnderir" (EbuDavud, Akdye, 3; Nesa, Ahkm, 1.) buyurmaktadr.

mam, aralarndaki yaknlk, kle - efendi, veya evlilik ya da hemehrilik ilikisi, mezhep, tarikat,cins, - mesela Arap, ranl, Trk, Rum- rk birliinden, mal veya menfaat ya da her ne eit olursaolsun rvet, ehil olanla arasndaki kin ve dmanlktan dolay, ehil ve hak sahibi olan tayin etmezse,Allah'a, Resulne ve mminlere hainlik etmi olur;

"Ey iman edenler! Allah'a ve Rasl'e hainlik etmeyiniz ki, bile bile kendi emanetlerinize hyanet etmiolmayasnz." (Enfal 8/27) yetindeki yasan kapsamna da girmi olur.

Yine Yce Allah:

"Ve iyi biliniz ki, mallarnz ve evlatlarnz birer fitne (imtihan aracn) dan baka birey deildir. Allahkatnda byk ecir vardr." (Enfal 8/28) buyurmaktadr.

nk insan, oluna veya klesine sevgisinden dolay, baz vilyetlere onlar tercih edebilir veyahaketmediini ona verebilir, bylelikle de emanete hyanet etmi olur; ayn ekilde, evladnn

servetini arttrmak ve onu korumak ya da baz dalkavuklara iltimas iin byle yaparsa, yine Allah'a,Raslune ve emanete hyanet etmi olur. Bunun aksine davranp arzusuna uymayarak emaneti yerinegetireni Allah (c.c). salam klar, kendisinden sonra da ailesini ve maln korur. Fakat, arzularna


18/240

uyan da kastn bozmak, ailesini zillete drmek ve maln elinden almak suretiyle cezalandrr.

Sz edilen konuda mehur bir olay vardr:

Abbas halifelerinden biri, bir bilginden, daha nce yetitii halifelerin bandan geeni anlatmasnistedi. Bunun zerine bilgin, u olay anlatmaya balad:

mer b. Abdulaziz'i lm deindeyken grdm. Kimileri ona:

"Ey Mminlerin emiri! Bir sultan olduun halde, ocuklarna servet namna bir ey brakmyorsun,onlar hibir eyleri olmayan yoksullar koymadn m?" dediler.

Bu vaziyetteki mer:

"Onlar bana getirin" dedi.

ocuklarn hemen yanna getirdiler. Ergenlie ulamayan on kadar erkek ocuu huzuruna alnd.

Onlar grdnde gzleri yaard ve:

"Evlatlarm! Allah'a yemin olsun, size ait olan hakknza engel olmadm. Bakalarnn mallarn daalp size vermedim. Siz, ya Allah'n kendilerini dost edindii salih kimselersiniz, ya da deilsiniz,dorusu bylelerine de Allah'a isyanda yardmc olacak bir ey brakmam. Yanmdan gidebilirsiniz"dedi.

Daha sonra oullarndan kimisinin, Allah yolunda savaanlara, yz at ihsan ettiini grdm.

Dounun en uzak noktas Trk blgelerinden, batdaki en uzak nokta Endls'e, Kbrs ve Suriye'den,Tarsus'a, Yemen'e kadar yaylan topraklara hkim olduu halde, mslmanlarn halifesi mer'inocuklarna brakt mirastan her birinin payna den ite bu kadarckt, hatta dendiine gre yirmidirhemden fazla deildi.

Ayn bilgin anlatr:

"Kimi halifelerin ocuklarnn miras blmnde, her birinin binaltyz dinara sahip olduunu,ancak daha sonra bunlardan kimisinin insanlara avu atn da grdm".

Bu konuda her akllnn ibret alaca eitli tarih kssalar, zaman iinde grlen olaylar vencekilerden duyulan rnekler bulunmaktadr.

Resl-i Ekrem'in (sallallahu aleyhi ve sellem) snneti, -nceki aklamalarda getii gibi- vilyetin,ehline verilmesi gerekli bir emanet olduunu gstermektedir. O'nun Ebu Zerr'e imaret (memurluk)hakknda syledii u szleri de bunun rneidir:

"Memurluk (imaret) emanettir ve hakkyla yerine getirilmezse, kyamet gnnde rsvaylk vepimanlktr. Ancak onu, hakkyla elde edip bihakkn ifa edenler, byle deildir." (Mslim, mare, 16;Riyazu's-salihin, II, 67.)

Yine Ebu Hureyre, Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurduunu rivayet eder:

"Emanet kaybedilince, kyameti bekleyin!".

Bunun zerine:


19/240

"Emanetin kaybedilmesi nedir?" diye soruldu.

" ehil olmayana verildiinde, kyameti bekleyin" cevabn verdi. (Buhar, lm, 2.)

Mslmanlar, bu szlerin, yneticilerin yansra, yetimin vasisinin, vakfn mtevellisinin (nzru'l-

vakf), mal veklet sahibinin tasarruflarnda en uygun ekilde hareket etmesi gerektii mnasnageldiinde ittifak etmilerdir.

Nitekim, Yce Allah:

"Yetimin malna, o erginlik ana eriene kadar en iyi eklin dnda yaklamayn (en iyi ekildeyaklan). l ve tarty doru yapn. Biz, hibir nefse gcnn dnda birey yklemeyiz.Sylediiniz zaman, akraba bile olsa, adil olun. Allahn ahdini yerine getirin. Belki t alrsnzdiye (Allah) ite bunlar size tavsiye etti." (Enam 6/152) buyurmaktadr.

O (Allah (c.c.), "en iyi ekilde" diyerek, "iyi olanla" dememektedir.

Vali (veliyyu'l-emr), bir sr oban gibi, insanlarn obandr. Bu mnada olmak zere Raslullah(sallallahu aleyhi ve sellem):

"Hepiniz obansnz; hepiniz gttnzden (idareniz altndakilerden) sorumlusunuz.

mam, insanlarn obandr ve gttnden -ra'yyesinden- sorumludur.

Kadn, kocasnn evinin obandr; bu itibarla, o da sorumludur.

Bir kle de efendisinin malnn obandr ve ondan sorumludur.

Unutmayn ki, her biriniz obansnz ve her biriniz elinin altndakilerden sorumludur" (Buhar,Ahkm, 1; Mslim, mare, 20.) ;

"Allah, kendisine bir ra'yye emanet edip, ona hainlik ederek len ra''ye, Cennet kokusunu haramklar" (Buhar, Ahkm, 8; Mslim, mare, 21.) buyurur.

Ebu Mslim Havlan, Muaviye'nin huzuruna girdi ve:

"Allah'n selm sana olsun, ey ecir!" dedi.

Orada bulunanlar, "emir" demesi iin kendisini hemen uyardlar. Yine aynsn tekrarlaynca, yenidenuyardlar. Ancak o sylediinde srar etti. nc kez uyardklarnda, Muaviye:

"Ebu Mslim'i brakn! O, ne sylediini daha iyi bilir" dedi. Bunun zerine Ebu Mslim de:

"Sen, yalnzca ecirsin. Allah, seni, bu sry gtmek iin kiralad. Eer sen, onun uyuzunu iyiletirir,hastasn tedavi eder ve hastalk sirayet etmemesi iin salamlar bir tarafa ayrrsan, sana cretiniverir. Fakat, byle yapmazsan, efendin seni cezalandrr" cevabn verdi.

Bu tarih olay, ibret alma hususunda gayet aktr.

Halk, Allah'n kullar; valiler (vult) ise, Allah'n kullar iin setii naipleridir.


20/240

te yandan, valiler, iki ortaktan biri gibi, kullarn vekilleri yerindedir. Valilikte; velayet ve vekletnitelikleri, birlikte bulunmaktadr. Veli ve vekil; ileri iin birini kendi yerine tayin edip, ticarette veyatanmazlarda daha uygun hareket tarzn terkedince ya da ticaret maln daha iyi fiyat varkendyle satnca, temsil ettiine hainlik etmi olur. zellikle, aralarnda sevgi ve yaknlk bulunanadevredince, temsil yetkisi veren ona kzar ve onu knar, hyanet ettiini, yaknma veya arkadanailtimas getiini grr.

1.KTAP1. BLM1. VLYETLER

1.2. Mevcutlarn En yisini stihdam Zarureti

Durumun bu merkezde olduu bilinince, veliyyu'l-emr'in, mevcudun en iyisini seerek hareket etmesigerekir. Var olanlar iinde, bu vilyete ehil biri bulunmadnda, her makama, ona en mnasip olanseilir. Veliyyu'l-emr, tam bir dnce ve aratrmadan sonra, bunu uygular ve vilyet iin bylesinihakkyla alrsa, emaneti yerine getirmi, bu konudaki vacibi uygulamtr, bu yzden Yce Allahkatnda adaletli ve orta yolu izleyen imamlardan olur. Fakat, buna ramen, baz ileri baka bir takmsebeplerden dolay bozuklua urayp, bundan bakas mmkn olmaynca, Yce Allah:

"O halde gcnzn yettii kadar Allah'tan korkun, dinleyin, itaat edin, kendi iyiliinize olarakharcayn. Kim nefsinin cimriliinden korunursa ite onlar kurtulua erenlerdir." (Tegabn 64/16);

"Allah, hi kimseye gc dnda birey yklemez. (Kiinin) kazand iyilik lehine, ktlk isealeyhinedir. "Rabbimiz! Unutmu, yahut hata yapmsak (bu yzden) bizi sorumlu tutma. Rabbimiz!Bizden ncekilere yklediin gibi bize de ar yk ykleme. Rabbimiz! Gcmzn yetmeyeceini

bize tatma. Bizi affet, bizi bala ve bize merhamet et. Sen bizim mevlamzsn. Kafir milletlerekar bize yardm et." (Bakara 2/286);

"Artk Allah yolunda sava. Sen kendinden bakas (sebebi) ile sorumlu tutulmazsn. Mminleri detevik et. Umulur ki Allah kafirlerin gcn krar. (Gleriyle size zarar vermelerini nler) Allahngc daha etin ve cezas daha iddetlidir." (Nisa 4/84);

"Ey iman edenler! Sizler nefislerinizden sorumlusunuz. Siz doru yolda iseniz, saptan size zararvermez. Hepinizin dn Allahadr. O, yaptklarnz size haber verecektir." (Maide 5/105)

buyurduundan, gcnn yettii vacibi yerine getiren, doru yolu bulmu olur.

Raslullah'da (sallallahu aleyhi ve sellem) :

"Size bir i emrettiimde, onu, gcnz yettiince yerine getirin" (Buhar, 'tisam, 142; Mslim,Fezail, 183.) buyurmaktadr.


21/240

Fakat, gereksiz yere acizlik gsterilir veya hainlik yaplrsa, bunlar ileyen kii de cezalandrlr. Hermakamla ilgili olarak, en ehil olan bilmek ve tanmak gerekir. Vilyetin, biri kuvvet ve teki emanetolmak zere, iki temel unsuru bulunmaktadr.

Nitekim Yce Allah:

"(uayb'n) iki kzndan biri: "Babacm! Onu cretle (oban) tut. nk cretle (tutacan) istihdamedecein en iyi kimse, bu gl ve gvenilir adamdr." dedi." (Kasas 28/26);

Msr'n sahibi Yusuf'la (a.s.) ilgili olarak:

"Hkmdar dedi ki: "Onu bana getirin, kendime tahsis edeyim." Sonra onunla konuunca da: "Senbugn yanmzda gerekten byk bir mevki sahibisin, gvenilir birisin" dedi."(Yusuf 12/54);

Cebrail'in (a.s.) vasf hakknda da:

"Kukusuz o Kur'an, deerli bir elinin szdr.O eli gldr, Ar'n sahibinin yannda ok

itibarldr.Orada ona itaat edilir, gvenilir." (Tekvir 81/19-21) buyurmaktadr.

Kuvvet, her vilyette deiik biimlerde grlr ve gerekli olur. Harp emirliinde (imaretu'l-harb);cesaret, harp tecrbesi ve hileleri (oyunlar, taktikleri) - zira harp hiledir - ok atm, ata binme vb.savan her eidine muktedir ve mtehasss olmakla ilgilidir.

Yce Allah:

"Siz de gcnzn yettii kadar onlara kar her eitten kuvvet biriktirin ve cihad iin atlarhazrlayn ki, onlarla hem Allah'n dmanlarn, hem de kendi dmanlarnz, ayrca Allah'n bilip desizin bilmediiniz daha bakalarn korkutasnz. Allah yolunda her ne harcarsanz onun sevab sizeeksiksiz denir ve asla hakszla uratlmazsnz." (Enfal 8/60) buyurur.

Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem):

"Ok atnz, ata bininiz. Bana atmanz, binmenizden daha sevimlidir. Ok atmay renip de unutanbizden deildir", baka bir rivayette:

"O, bile bile inkr edilen bir nimettir" (Ebu Davud, Cihad, 23; Nesai, Hayl, 8.) buyurmaktadr.

nsanlar arasnda hkmetmekte kuvvet; Kitap ve Snnet'in gsterdii -kanun- adaleti bilme ve

hkmleri infaz etme kudretiyle ilgilidir;Emanet ise, Allah korkusu, O'nun yetlerini az bir para karlnda bile satmama ve insankorkusundan arnmakla ilgilidir.

Yce Allah bu hasleti, insanlar hakkndaki her hkmde zikretmektedir:

"Muhakkak ki biz, iinde hidayet ve nur bulunan Tevrat indirdik. Teslim olmu nebiler, yahudilereonunla hkmederlerdi. limde derinlemi olanlar ve din adamlar da Allahn kitabndan elde mahfuzkalanlarla (hkmederlerdi)... Onlar ona ahid idiler.

nsanlardan korkmayn, benden korkun! Ayetlerimi az bir pahayla deitirmeyin! Kim Allahnindirdiiyle hkmetmezse ite onlar, kafirlerin ta kendileridir. " (Maide 5/44).


22/240

Bunun iin Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem):

"Kadlar (hakimler), snftr; bunlarn ikisi atete, biri Cennettedir:

- kisinden birincisi, bildii halde haksz hkm veren;

- kincisi, bilmedii halde haksz hkmeden kaddr.

- Cennette olan tekine gelince, o da, hak ve adalet zere hkmedendir" (Ebu Davud, Akdye, 2; bnMace, Ahkm, 3.) buyurmaktadr.

Kad (hakim), -ocuklarn hangisinin daha gzel yazd konusundaki ekime ve tartmalarnavarncaya kadar- iki kii arasnda hkm veren ve hakemlik yapanlarn genel addr. Bu anlamda,halife, sultan veya naibi, vali, yarg grevi iin tayin edilen kii veya naibi, yerine gre birer hakimrolnde olabilirler. Konuyu Peygamberimizin ashab byle anlamtr, iin gerei de zaten budur.


1.3. Yneticilerde Kuvvet Ve Emanet Niteliklerinin Birlikte Bulunmas

nsanlarda kuvvet ve emnetin birlikte bulunmas, gerekten pek azdr. Bunun iin Hz. mer:

"Allah'm! Gnahkrn kuvvetini ve iyinin acizliini sana ikyet ediyorum" eklinde dua ederdi.

Her vilyette, o vilyetin zelliine gre, en ehil ve yeterli olan semek gerekir. Birinin emaneti,tekinin kuvveti fazla olan, iki kii bulununca, ilgili vilyet iin daha faydal ve daha az zararl olan

tercih edilir. Harp emirliinde; -gvenilir de olsa - ciz ve zayf olana deil, - gnahkr bile olsa -kuvvetli ve cesur olana ncelik tannr.

Ahmed b. Hanbel'e, sava srasnda ortaya kan, biri kuvvetli gnahkr, teki zayf salih iki kiidenhangisinin emir (kumandan) tannaca sorulunca, u cevab vermitir:

"Kuvvetli gnahkrn kuvveti mslmanlara, gnah kendinedir. Ama, zayf salihin iyi hali kendine,zayfl mslmanlaradr. Bu yzden gnahkr kuvvetli, kumandan olur".

Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) buyurur ki:

"Allah Tal, bu dini, gnahkr eliyle de glendirir",

Bir baka rivayette:


23/240

"gnahkr" kelimesi yerine "dinden nasibi olmayan topluluklar" denmektedir. (Buhar, Cihad, 182;Mslim, man, 178.)

Harp emirliine; kuvvetli olmas yannda, gnahkr olmayan kii, din konuda stn olup, emirlikteonun yerini tutmayan dindardan daha lyktr. Bunun iin Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)

Halid b. Velid (r.a.)'i, mslman olmasndan itibaren komutan olarak istihdam (isti'ml) ederdi ve o,bazan houna gitmeyecek davranlarda bulunsa da:

"Halid, Allah'n mriklere ektii klcdr" (Buhar, Ahkm, 35; Nesa, Kudat, 17.) buyururdu.

Hatta bir defasnda ellerini ge doru kaldrarak:

"Allah'm! Halid'in yaptndan dolay, affn istiyorum" diye dua etmitir. (Buhar, Fezailu'l-ashab,45; Mslim, Zekat, 145.)(15).

Nitekim Halid'i Cezime'ye gnderdiinde, o (meru olmad halde) onlarla savat ve mallarn

pheli bir ekilde ald. Yanndaki bir ksm sahabe, bu yaptn ho karlamamt. Bu olay zerineRaslullah, onlarn diyetini ve mallarnn tazminatn dedi. Btn bunlara ramen, sava emirliindesrekli olarak ona ncelik tanrd. nk o, bu alanda, - te'vile elverili baka uygunsuz davranlarda

bulunsa da- bakasndan daha ehil durumdayd.

Gerekte Ebu-Zerr (r.a.), emanet ve dorulukta, Halid'den daha iyi vaziyetteydi. Bununla birlikte,Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), Ebu Zerr'e:

"Ebu Zerr! Seni, zayf gryorum. Bilirsin ki kendim iin sevdiimi senin iin de severim. Sakn ikikiiye bakan (mir), yetim malna da vasi olma!" (Mslim, mare, 16; Riyazu's-salihn, II, 678.)diyerek Ebu Zerr'in emir ve vas olmasn (imaret ve velayetini) nledi, nk onu zayf grmt.Bununla birlikte, Raslullah:

"Bu gkkubbenin altnda ve yerin stnde, Ebu Zerr'den doru szls yoktur" (Tirmiz, Menakb,35; bn Mace, Mukaddime, 11.) buyurmutur.

Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem), Zatusselasil gazasnda, gnderdii akrabasna beslediiduygular dolaysyla, - kendisinden stn bulunmasna ramen- Amr b. s' emir tayin (te'mir)etmiti. Baka bir defasnda ise, babasnn intikamn almas iin, same b. Zeyd'i tayin etmiti. te

buna benzer sebeplerle Raslullah, emirle birlikte bilgi ve inan asndan daha stn baka biribulunsa bile, bir yarar dolaysyla, en ehil ve elverili olan isti'ml (istihdam) etmitir.

Hz. Ebu Bekr (r.a.) de - sz gtrr hatalar bulunsa da - Halid'i irtidat edenlere kar ve ayrca Irak veam fetihlerinde istihdam ediyordu. Arzu ve ihtiraslarna uyduu kendisine iletilmesine ramen, buyzden onu azletmemi, grevde kalmas konusunda yarar zararna stn geldiinden, sadeceknamakla yetinmitir; nk, bakas onun yerini tutamyordu, ayn zamanda grevde kalndakiyarar, azledilmesindeki zarardan daha stn durumda bulunmaktayd.

Orta yolu bulmak ve dengeyi salamak iin, st seviyedeki yneticinin (el-mutevell'l-kebir) huyuyumuaksa, naibinin sert; aksi olursa, naibinin yumuak olmas gerekir. te bunun iin Hz. Ebu Bekr(r..), Halid b. Velid'i (r.a.) tercih ederken, Hz. mer (r.a.) onu azletmi, Ebu Ubeyde b. Cerrah (r.a.)'yerine tayin etmitir. Zira, Halid, mer (r.a.) gibi sert mizal, Ebu Ubeyde (r,a.) ise, Ebu Bekr (r.a.)

gibi yumuak mizal idi. Bylelikle her ikisi de bu tevliye'de (tayinlerde) doru yolu bulmu, ortayolu tutarak Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem) kendisine layk halifeleri olmaya hak kazanmoldular. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem):


24/240

"Ben rahmet peygamberiyim, ben sava peygamberiyim" (bn Hanbel, Msned, IV, 395.) ;

"Ben glenim, ben savaanm" buyurmaktadr. Onun mmeti de ayn ekilde orta yolu izler. Nitekim,Yce Allah, onlar hakknda:

"O'nun beraberinde bulunanlar, inkarclara kar sert, birbirlerine merhametlidirler.Onlar rkuavarrken, secde ederken, Allah'tan ltuf ve honutluk dilerken grrsn" (Feth 48/29),

"Ey iman edenler! Sizden kim dininden irtidat ederse Allah, kendisinin onlar sevdii, onlarn dakendisini sevdii, mminlere kar alak gnll, kafirlere kar izzetli, Allah yolunda cihad eden veknayann knamasndan korkmayan bir kavim getirir. te bu, Allahn fazldr. Onu dilediine verir.Allah Vasidir, Alimdir." (Maide 5/54) buyurur.

te Hz. Ebu Bekr ve Hz. mer (r.a) stlendikleri vilyette, bylesine mkemmeldiler. DahaRaslullahn salnda nispet edildikleri, biri yumuak, teki sert mizalaryla dengeyi ve doru yolu

bulabildiler. Hatta Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) onlar hakknda:

"Benden sonra Ebu Bekr ve mer'e uyun" (Tirmiz, Menakb, 16; bn Mace, Mukaddime, 11.)buyurmutur.

Hz. Ebu Bekr (r.a.)'in, Hz. mer (r.a.) ve dier sahabeye gre stn cesaret sahibi olduu, mrtedlerleyaplan savalarda ve dier olaylarda ortaya kmtr.

Vilyette -mallarn vb. nin korunmasnda olduu gibi- emanet ynne ihtiya duyulduunda,gvenilir olana ncelik verilir.

Mallarn tahsili ve korunmas, kuvvet ve emanetin birlikte bulunmasn gerektirir; bu gibi malla ilgiliiler iin, kuvveti ile tahsil edecekler, tecrbe ve emanetiyle onu koruyacak gvenilir kiiler tayin vsistihdam edilir. Harp emirliinde de durum ayndr. Emir, ilim ve din ehline danmay emredince, bukonuda iki yaran bir araya getirmi olur. teki vilyetlerde de durum, bu rneklerde olduu gibidir.Ynetimdeki yarar bir tek kii ile gereklemezse, yeterince personel tayin edilir. Byle durumlarda,daha elverili ve ehliyetli olann tercihi veya yalnz bir tek kii yeterli olmaynca, tayin edilenlerinoaltlmas gerekir.

Yarg vilyetinde, eit durumda olanlardan, daha bilgili, daha takva sahibi ve daha ehliyetliye ncelikverilir. Biri bilgili, teki takva sahibi olunca, hkm ak ve kiinin arzularna kar koyabileceikonuda daha takva sahibi, hkm incelik isteyen ve karklktan korkulan konularda daha bilgili olan

tayin edilir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem):"Allah, phe ortaya ktnda, basiret ve nfuz sahibini; arzularn ortaya kmasnda, akln veiradesini kullanan sever" buyurmutur.

Hakim; harp valisi veya halk tarafndan tam bir destek grrse, takva sahibi ve bilgili olanlar,ehliyetliye gre ncelik kazanr.

Yarg ii, bilgi ve takvadan ok, hakimin kuvvet ve kudretine ihtiya gsterirse, ehliyetli olan ncelikkazanr; zira, hakim mutlaka bilgili, dil ve kuvvet sahibi olmaya mecburdur. Hatta mslmanlarn

btn valileri (yneticileri), bu ekilde olmaldr. Bu niteliklerden biri bulunmazsa, eksiklik grlr

ve buna bal olarak da dzensizlik ortaya kar.

Vilyetlerde yeterlilik; iddet ve korku ya da iyilik ve sevgi ile olur. Gerekte, bu niteliklerin


25/240

tmnn, birlikte bulunmas gerekir.

Baz bilginlere:

"yarg ilerini stlenecek, sadece gnahkr bilgili ile dindar bilgisiz bulununca, hangisinin tercihedilecei" sorulmu:

"ktlklerin okluu dolaysyla kendisine ihtiya duyulunca dindar, hkmle ilgili incelik isteyendurumlarda bilgili tercih edilir" grn belirtmilerdir.

Bilginlerin ounluu, dindar olana ncelik tanmaktadr; nk, byk imamlar, mslmanlarn iinistlenenlerin (mtevelli) , adaletli ve ahitlie ehliyetli olmasnda ittifak etmiler, bilginin artkoulmasnda - mctehid olmasnn gerektii, mukallid olmasnn caiz olduu veya mmknolduunca en iyinin tayin edilmesi gerektii noktalarnda- gr, ayrlna dmlerdir. Buhusustaki tafsilatn yeri, phesiz buras deildir.

Btn bunlara ramen, mevcutlarn en iyisi olduu takdirde, ehil olmayann tayini (tevliye gayri'l-ehl)

zaruret dolaysyla caiz olur. Bu byle olmakla birlikte, -borludan pein olarak sadece sahip olduuistenmesine ramen, deme gl eken borlunun bu borcunu demeye almasnn gerekliolmas gibi- insanlarn zaruri ihtiyac olan vilyetler, emirlikler vb. ni tam ve mkemmel hale getirenekadar, durumun dzeltilmesine ve eksikliklerin giderilmesine allmaldr. Nitekim acizlikdolaysyla cihadn farziyeti dtnde, kuvvet ve sava ara ve gerelerini hazrlamak suretiyle, onahazrlkl bulunmak da gereklidir. Zira, "Vacibin ancak kendisiyle tamamlanabildii de, vaciphkmn alr". Ancak hac vb. de "gcn yetmesi (istitat)" artnn aranmas buna benzemez; nk,

bu artn yokluu halinde, onun elde edilmesine almak gerekli deildir, burada vacip olma durumu,gcn ancak kendisiyle sz konusudur.


1.4. Vilyete Ehil Olan Tanma Ve Tesbit

Vilyet konusunda nemli olan, ehil ve en elverili olan bilmek ve tanmaktr.

Bu da vilyetin gayesini ve bu gayeyi gerekletirme yolunu bilmekle gerekleir. Maksat ve vesilelerbilinince, mesele zmlenmi olur. Bunun iin baz meliklere, din deil, dnya maksad stngeldiinden, bu maksatlarna yardm edenlere, vilyetlerinde ncelik tanm; kendisinin bakanolmasn isteyenler de, bunu tanyan ncelikle tercih etmilerdir. Snnet bize, mslmanlara cuma ve

cemaat namaz kldranlarn ve hutbe okuyanlarn, devlet bakanlarnn ordu naipleri anlamndaki,harp emirleri olduunu gstermektedir. te bunun iindir ki Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem),Hz. Ebu Bekr'i (r.a.) namazda ne geirince, mslmanlar onu harp emirlii ve dier ilerde de nder


26/240

tandlar.

Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) birini harp emiri tayin edince, beraberindekilere cemaatnamaz kldrmasn da ona emrederdi. Ayn ekilde bir ehre birini naip isti'mal (tayin) ettiinde de -mesel Attab b. Useyd'i Mekke'ye, Osman b. Ebi'l-As' Taif, Ali, Mu'az ve Ebu Musa'y Yemen, veAmr b. Hazm'i Necran'a tayinlerinde olduu gibi - bu naibi, cemaat namazlarn kldrr, hududu

(sululara verilecek cezalar) uygular ve harp emirlerinin dier vazifelerini yerine getirirdi. Ondansonraki halifeler ve baz Emev ve Abbas melikleri de ayn ekilde hareket ederlerdi; nk, ennemli din vazifeler, namaz ve cihaddr. Bu yzden hadislerin ounluu da, namaz ve cihadhalkkndadr. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) bir hastay ziyaret ettiinde:

"Allah'm! Kuluna ifa ver ki, senin iin namaz klsn, dman yaralasn ve ldrsn" diye dua ederdi.(Ebu Davud, Cenaiz, 7.)

Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Mu'az' Yemen'e gnderdiinde:

"Mu'az! Benim katmda en nemli iin, namazdr", diye tenbihte bulundu.

Hz. mer (r.a.) de valilerine (ummal'e) gnderdii emirnamelerinde:

"Benim katmda en nemli iiniz, namazdr; zira, kim ona devam eder ve onu korursa, dinini korumuolur. Bu ite umursamazlk gsterenler ise, bakalarnda daha fazlasn gsterir." diye yazard.

Resl-i Ekrem de :

"Namaz, dinin direidir" (Tirmiz, man, 8.) buyurmutur.

yleyse mtevelli (ynetici), dinin bu direini yerine getirdiinde, namaz onu ktlklerdenalkoyacaktr. Ayrca namaz insanlarn baka taatlerde bulunmasna da yardm eder. Nitekim, YceAllah:

"Sabr ve namazla (Allah'tan) yardm isteyin. phesiz ki bu (namaz Allah'tan) korkan kimselerdenbakasna (ar) gelir."

"Onlar Rablerine muhakkak kavuacaklarn ve ona dneceklerini bilirler." (Bakara 2/45-46),

"Ey iman edenler! Sabr ve namazla yardm isteyin. Muhakkak ki Allah sabredenlerle beraberdir."(Bakara 2/153).

Peygamberimize hitaben:

"(Ey Muhammed!) Ehline namaz klmalarn emret, kendin de ona sabrla devam et. Biz senden birrzk istemiyoruz. Seni biz rzklandrrz. Gzel akibet takva sahiplerinindir." (Taha 20/132),

"Ben cinleri ve insanlar ancak bana kulluk / ibadet etsinler diye yarattm." (Zriyat 51/56)buyurmaktadr.

Vilyetlerin vacip olmasndan maksat, kaybettiklerinde aka hsrana urayacaklar ve dnyanimetlerinin fayda vermemesi sonucunu douran, halkn dininin ve dinin de ancak kendisiyle ayakta

durabilecei dnya ilerinin dzgnletirilmesidir. Dini ayakta tutan dnya ileri, maln hak sahipleriarasnda bltrlmesi ve mtecavizlerin cezalandrlmasdr. Mtecaviz olmayan, hem dinini vehem de dnyasn dzeltmi olur.


27/240

Hz. mer:

"Ben valilerimi (ummal'i) size, Rabbinizin Kitab'n ve Peygamberinizin Snnet'ini retmek,aranzda dininizin emirlerini yerine getirmek zere gnderdim" derdi.

Bir yandan ra'yye, te yandan da ra'ler deiince, iler olumsuz ynde olarak bambaka bir hal ald.Ra'ler imknlar orannda din ve dnyalarn slah i iin altnda, zamannn ve Allah yolundaalanlarn en stn olur; hatta:

"Adaletli imamn (bu hizmetteki) bir gn, (bakasnn yapaca) altm senelik (nafile) ibadettenstndr" (Taberan) eklinde hadis bulunmaktadr.


"Halkn Allah'a en sevimlisi, adaletli imam ve en sevimsizi de zalim imamdr" (Ahmed, Msned, 3,22, 55),

"Yedi kimseyi Allah Tal, kendi glgesinden baka blge olmayan (kyamet) gnnde, kendi glgesialtnda barndracaktr:

1. Adaletli imam,

2. Rabbine (taat ve) ibadet iinde yetiip byyen gen,

3. Gnl mescidlere bal olan kimse,

4. Allah yolunda birbirini sevip bulumalar da, ayrlmalar da buna dayal olan kimseler,

5. Makam ve mevki sahibi ve gzel bir kadnn isteine 'Ben Allah'tan korkarm' diyerek haram(ilemeyen) erkek,

6. nfak ettiinden solundaki haberdar olmayacak derecede gizli sadaka veren adam,

7. Tenhada (lisanen veya kalben) Allah Tal'y zikredip de gz (dolup) taan, kimse" (Buhar,Hudud, 19; Mslim, Zekt, 16),

"Cennet ehli tr:

1. Adaletli sultan (devlet bakan),

2. Btn akrabalarna ve mslmanlara kar ince kalpli ve merhametli olan,

3. Gizlice sadaka veren zengin" (Mslim, Cennet, 63),

"Zekt hakkyla tahsil eden memur, (s'), Allah yolunda savaan gibidir." (Buhar, Nafakat, 1;Mslim, Zhd, 41) buyurmaktadr.

Yce Allah, cihad emrederken:

"Ortalkta fitne kalmayp, din tamamyla Allah'n dini oluncaya kadar onlarla savan. Eervazgeerlerse muhakkak ki, Allah yaptklarn grr." (Enfal 8/39) buyurmutur.


28/240

Raslullah'a (sallallahu aleyhi ve sellem):

"Biri cesaret, teki kahramanlk, bir bakas da gsteri iin savaanlardan hangisi Allahyolundadr?" diye sorulunca:

"Allah adnn en yce olmas iin savaandr" cevabn verdi. (Buhar, Tevhid, 28; Mslim, mare,150)

Maksat, dinin btnyle Allah'n ve Allah adnn da en yce olmasdr.

"Kelimetullah (Allah'n kelimesi)" deyimi, Kur'an- Kerim'deki btn kelimeleri iine alan genel birisimdir.

Yce Allah:

"And olsun ki, Biz peygamberimizi ak belgelerle gnderdik ve insanlar adaletle i grsnler diye

onlarla beraber Kitab' ve Mizan' indirdik. (Hadid: 57/25) buyurur.

Peygamberlerin gnderilmesi ve kitaplarn indirilmesinden maksat, Allah'n ve yaratklarnnhaklarn yerine getirme konusunda doru hareket etmektir.

Ayn yetin devamnda Yce Allah:

Demiri de indirdik; onda iddet ve sertlik ile, insanlar iin faydalar vardr. Bu da Allah'n kimin O'nave Peygamberine gyabnda yardm ettiini bilip tesbit etmesi iindir. phesiz ki Allah ok gldr;ok stndr" (Hadid: 57/25) buyurur.

Bunun iin Kitap'tan yzeviren, demirle doru yola getirilir ve yine bunun iin dinin ayakta durmas,Mushaf ve klladr.

Cabir b. Abdullah, u olay nakleder:

"Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) bize - Mushaf' gstererek- Kur'an'dan dneni, -klcngstererek- klla dorultmamz emretti".

Amalanan bu olduuna gre, aranan niteliklere en yakn olanlar seilerek ie giriilir. ki kiihakknda, vilyetle ilgili maksada en yakn olana baklr.

Mesel vilyet sadece namaz iin imamlk olduunda, Raslullah'n (sallallahu aleyhi ve sellem)setiine ncelik tannr:

"Toplulua, Allah'n Kitab'n en gzel okuyan, imam olur. Kraatte eitseler, sra snneti en iyibilendedir. Bunda da eit olduklarnda, sra daha nce hicret edene gelir. Hicrette de eitseler, srayaa byk olanndr. Kimse sultana - hkm ve saltanat yerinde - imam olmasn, makamnda ondanizinsiz oturmasn" (Mslim, Mesacid, 29, 291; Ebu Davud, Salt, 60)

ki kii eit olursa veya hangisinin ehliyetli olduu tespit edilememise, -Sa'd b. Ebu Vakkas'n (r.a.)ezan konusunda ekitiklerinde, Peygamberimizin (sallallahu aleyhi ve sellem) u szne uyarak

uygulad gibi - kur'a ekilir:

"nsanlar, ezan okumak ve ilk safta bulunmakta ne kadar bereketler ve hayrlar olduunu bilseler de


29/240

onlara nail olmak iin kur'a atmaktan baka are bulamasalar, mutlaka kur'a atarlar..." (Buhar, Ezan9, 32; Mslim, Salt, 129; Tecrid-i sarih)

Durum ak olunca, ncelik tanmak, Allah'n emrini yerine getirmek; durum kapal olunca, kur'a iletercih etmek suretiyle mtevelli (yneticiler) vilyetler konusunda emaneti ehline vermi olurlar.


2. MALLAR (Kamu Maliyesi)

2.1. Genel Kavram2.2. Kayna Kitab Ve Snnet Olan Kamu Gelirleri Ve Harcamalara. Ganimet

b. Sadakalarc. Fey'Bu Zamanda Ve Daha nceleri, Mallar Snf OlagelmitirYardmlama ki eittirMellefe-i Kulb, ki eittirnsanlar Bu Noktada Gruba Ayrlr

NDEKLER1.KTAP1. BLM


30/240

2.1. Genel Kavram

Yce Allah borlar konusunda:

"Eer yolculuktaysanz ve (yazacak) bir katip de bulamazsnz, (borca karlk) rehin aln. Eerbirbirinize gvenirseniz (yazmanz, ahit tutmanz veya rehin almanz gerekmez), kendisine gvenilenkimse emanetini (borcunu) desin ve Rabbi olan Allah'tan korksun. ahidlii gizlemeyin. Her kimonu gizlerse muhakkak o, kalbi gnahkar olan bir kimsedir. phesiz ki Allah her yaptnz hakkyle

bilendir." (Bakara 2/283) buyurur.

Ayniyat (a'yn) -vedi'alarn geri verilmesi; ortan, mvekkilin, mudaribin mali; yetimin velisinde-kimal ve vakf mallar vb - zel ve genel borlar, satn alman mallarn cretleri (semenu'l-meb'),dnler, mehirler ve menfaatlerin cretleri vb. hep mal kavram iinde ele alnr. Yce Allah:

"Mal toplayp kasada yan, Dorusu insan dayanksz ve huysuz yaratlmtr. Kendisine ktlkdokundu mu szlanr. Kendisine hayr dokundu mu cimrilik eder. Ancak namaz klanlar bunundndadr. Onlar ki namazlarn srekli klarlar. Onlarn mallarnda belli bir hak vardr, Hem isteyeniin, hem de istemekten utanan yoksul iin. Onlar ki ceza gnn tasdik ederler. Rablerinin azabndankorkarlar. nk Rablerinin azabndan emin olunmaz. Onlar ki rzlarn korurlar. Ancak zevcelerineve cariyelerine kar hari. nk onlara yaklatklarnda knanmazlar. Bundan tesini isteyenler, varya ite onlar haddi aanlardr. Onlar emanetlerini ve ahitlerini gzetirler. ahitliklerinde drsttrler."(Mearic 70/18-33),

"Allahn sana gsterdii ekilde insanlar arasnda hkmedesin diye sana kitab hak ile indirdik.Hainlerden taraf olma." (Nisa 4/105) buyurur.

Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) de:

"Emaneti gven duyduuna ver; sana hainlik edene sen hainlik etme" (Ebu Davud, By', 79; Tirmizi,By', 38.),

"Mmin, mslmanlarn mallar ve canlar konusunda kendisinden emin olduklar;

Mslman, mslmanlarn elinden ve dilinden zarar grmedii;

Muhacir, Allah'n yasak ettiinden hicret eden;

Mcahid, Allah iin nefsiyle mcadele edendir." (Tirmiz, man, 12; Nesa, man, 8.),

"nsanlardan demek niyetiyle mal alann, bu borcunu Yce Allah tekeffl eder; telef niyetiylealannkini de telef eder." (Buhar, stikrad, 2; bn Mace, Sadakat, 11.) buyurmaktadr.

Yce Allah, hakl yolarla alnan emanetleri yerine getirmeyi vacip klmas ile, gasp, hrszlk, hainlikvb. haksz yollarla alman mallarn (mezalim) geri verilmesi konusuna dikkat eker; ireti maln (iaremalnn) geri verilmesi de byledir.

Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) veda hutbesinde:


31/240

"Emanet yerine getirilir, ireti geri verilir, bor denir, kefil de borludur. Allah her hak sahibinehakkn vermitir, mirasya vasiyet yaplmaz." (Ebu Davud, By', 88; Tirmiz, By', 39.) buyurur.

Bu eit emanetler, hem valiler, hem de ra'iyye iin sz konusudur. Bunlarn her birinin, lzumuhalinde, tekine demede bulunmas gerekir. Bu konuda, sultan ve naiplerine den, her hak sahibinehakkn vermek; tahsildarlara (cubtu'l-emval) den de, - aynen borlular gibi- topladklarn sultana

teslim etmektir. demesi gerekli hak bulunan ra'iyyeye den de budur. Ra'iyyenin maliyeyneticilerinden, (vultu'l-emval) haketmediklerini isteme hakk bulunmamaktadr; yoksa YceAllah'n:

"lerinde (topladn) sadakalar hakknda sana tariz eden (dil uzatan) ler de var. Eer o sadakalardankendilerine verilmise honut olurlar, verilmemise hemen kzarlar."

"Ne olurdu bunlar, Allah ve Resulnn kendilerine verdiine raz olsalar da "Bize Allah yeter. Allahbize ltuf ve ihsanndan yine lutfeder, verir. Bizim btn rabetimiz Allah'adr" deselerdi."

"Sadakalar ancak unlar iindir: Fakirler, yoksullar, o ite alan grevliler, mellefe-i kulb (kalbleri

slm'a sndrlacaklar), kleler, borlular, Allah yolundakiler, yolda kalmlar. Allah tarafndan bylefarz klnd. Allah her eyi bilendir, hkm ve hikmet sahibidir." (Tevbe 9/58-60) yetlerinde belirtmiolduklarnn iine girmi olur.

Ra'iyyenin -zlim bile olsa- sultana demesi gerekli haklar, dememeye yetkisi yoktur.

Nitekim kendisine, valilerin zulm anlatldnda, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem):

"Siz onlara haklarn verin; zira, Allah muhafazasn kendilerinden istediini elbette onlarasoracaktr." (Buhar, Enbiya, 50; Mslim, mare, 44.) buyurdu.

Baka bir hadis de yledir:

"srailoullarnn ynetimi, peygamberlerinin elindeydi. Peygamberlerden biri vefat edince, dieriona halef olurdu. Benden sonra ise peygamber yoktur, halifeler olacaktr".

Orada bulunanlar hemen "yleyse bize ne emredersin?" diye sordular.

Cevab yle oldu:

"Srayla hepsine biat edin, sonra onlara hakkn verin; nk, Allah ynetimine verdikleri dolaysyla

onlar elbette sorumlu tutar." (Buhar, Enbiya, 50; Mslim, mare, 44.)bn Mes'ud (r.a.),

Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'in yle buyurduunu nakletmektedir:

"Benden sonra istibdat ve holanmayacanz bir takm iler greceksiniz".

"Bize ne emredersin?" diye sorduklarnda:

"Haklarn verin ve hakknz da (alamadnz zaman) Allah'tan isteyin" cevabn verdi." (Tirmiz,

Fiten, 25; Ahmed b. Hanbel, 1, 384.)

Maliye yneticilerinin (vulatu'l-emval'in) -mlk sahibinin kendi mlknde uygulad gibi - mal


32/240

taksiminde diledii gibi hareket etme yetkileri yoktur; nk, onlar birer vekil, naip ve yed-i eminkimsedir, malik deildir.


"Allah'a andolsun ki, kimseye haksz yere vermem, kimseninkini de engellemem. Ben, yalnzca

taksim ediciyim, bana emredileni yerine getiririm." (Benzeri iin bk. Buhar: Humus, 7.) buyurmutur.

O, lemlerin Rabb'nn elisiyken -mal sahibinin malnda diledii gibi tasarrufunun mubah olduuekilde ve dilediine verip vermemekte baz hkmdarlarn yaptklar gibi- istei ve seimiyle vermeve engelleme yetkisi bulunmadn, ancak Allah'n buyruunca taksim eden bir kulu olduunu

belirtmektedir.

Biri Hz. mer (r.a.)'e:

"Ey M'minlerin emiri! ahsi harcamalarn konusunda Allah'n malndan kendine biraz geniliktansana." deyince, O (mer (r.a.):

"Sen, benim kime benzediimi bilir misin? Bir yolculukta, kafiledekiler mallarn toplayp, birinehepsi iin harcamak zere teslim ettiklerinde, bana benzeyen bu adamn onlarn mallarnda kendinistn tutmas helal olur mu?" cevabn verdi.

Bir defasnda yine Hz. mer'i (r.a.)'e Huns (betebir orannda gelir) olarak ok miktarda malgetirildi. Hz. mer:

"Bu topluluk, kendilerine gven duyduklarna emaneti verdiler" deyince, orada bulunanlardanbazlar:

"Sen emaneti Allah iin yerine getirdin. Onlar da emaneti sana verdiler. Sen bundan nimetlenseydin,onlar da emanetten nimetlenirdi" dediler.

Ululemr'in, talebi ok maln arz edildii bir ar-pazar gibi olduu bilinmelidir.

Nitekim, mer b. Abdulaziz (r.a.), bu manda der ki:

"Orada, doruluk ve iyilik, adalet ve emanet arz edilirse, talep edilenler bunlar olur ve fakat yalan,ktlk, zulm ve hyanet arz edilirse, bu kez talep edilen bu sonuncular olur".

Veliyyulemr'e den, maln hellini almak, mal hakl yere harcamak ve hak sahibini mahrumetmemektir. Baz naiplerinin zulmettii kendisine haber verildiinde, Hz. Ali (r.a.):

"Allah'm! Ben onlara, yaratklarna zulmetmelerini ve senin hakkn terketmelerini emretmedim."cevabn verdi.

1.KTAP1. BLM2. MALLAR


33/240

2.2. Kayna Kitab Ve Snnet Olan Kamu Gelirleri Ve Harcamalar

Kayna Kitap ve Snnet olan kamu mallar, (el-emvlu's-sultaniyye),

a. Ganimet,

b. Sadaka ve

c. Fey'den ibarettir.


a. Ganimet

Ganimet, kfirlerden sava yoluyla alnan maldr. Allah Tel ganimeti, Bedir Sava srasndaindirdii Enfal sresinde zikreder ve bu ganimeti "Enfal" olarak adlandrr; nk bu, mslmanlarnmallarnda bir artma meydana getirir. (bkz. Enfal 8/1-41).

"Artk elde ettiiniz ganimetten hell ve ho olarak yiyin ve Allah'a kar gelmekten saknn.Muhakkak ki, Allah balaycdr ve merhamet edicidir." (Enfal 8/69).

Cbir b. Abdullah (r.a.), Peygamberimizin (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurduunu rivayeteder:

"Benden evvel hibir kimseye verilmedik be ey (hep birden) bana verilmitir:

1. Bir aylk yola kadar (dmanlarmn kalbine) korku (salmak) ile mansur oldum,

2. Yeryz bana namazgah ve sebeb-i taharet klnd, onun iin mmetimden namaz vakti gelip atmher kim olursa olsun namazn klversin,

3. Ganimet bana helal edildi, halbuki benden evvel kimseye helal edilmemitir,

4. Bana efaat verildi,


34/240

5. Bir de benden evvel her peygamber, zellikle kendi kavmine gnderilirken, ben btn insanlaragnderildim." (Buhar, Cihad, 122; Mslim, Mesacid, 3, 5, 78.)

bn mer (r.a.)'in rivayet ettii bir hadiste Peygamberimiz yle buyurmaktadr:

"Kyamet arefesinde tek olan ve orta bulunmayan Allah'a ibadet edilsin diye klla gnderildim.Rzkm mzramn altnda takdir edildi. Emrime muhalefet edene, zillet ve rsvaylk verildi. Birtoplulua benzemek isteyenler, onlardandr." (Buhar, Cihad, 88; Ahmed, Msned, II, 50, 92 (Buhar,

bununla istihadda bulunmutur).

Ganimetlerde vacip olan, gelirin, be paraya ayrlp, bete birinin Yce Allah'n belirttii yerlereharcanmas ve kalann ganimeti elde edenler arasnda taksim edilmesidir.

Hz. mer (r.a.) der ki:

"Ganimet, savata hazr bulunanlarndr".

Bunlar, savasn - savamasn, eit olarak hak sahibidirler. Ganimetin, elde edenleri arasnda-Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve halifelerinin yapt gibi- riyaset, soy veya fazilet ayrmyaplmakszn, adaletle bltrlmesi gereklidir.

Sa'd b. Ebu Vakkas (r.a.) (stat itibariyle) kendinden aa durumdakiler yannda kendisinde birstnlk grnce, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem):

"Siz ancak zayflarnzn duas sayesinde, yardm edilir ve rzklandrlrsnz." (Buhar, Cihad, 76;Ebu Davud, Cihad, 70.) buyurdu.

bn Hanbel'in nakline gre Sa'd yle demitir:

"Ey Allah'n elisi! Kavmin nderi ile mensuplarnn pay, hi eit olur mu?".

Cevap olarak Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmulardr:

"Anan le Sa'd! Siz zayflarnz sayesinde, rzklandrlr ve yardm edilirsiniz." (Nesa, Cihad, 43;Ahmed, 1, 173.)

Emev ve Abbas devletlerinde de, Rum, Trk ve Berberlerle yaplan savalarda elde edilen

ganimetler savaa katlanlar arasnda bltrld. Fedakrlk gsterme, yksek kaleye kp fethetmeveya dman nlerine hcum edip ldrlerek hezimete uratlmalar vb. nemli sava baarssaylan durumlar dolaysyla, immn, ganimet payn arttrmas caizdir. nk Peygamberimiz(sallallahu aleyhi ve sellem) zaman zaman bu tr uygulamada bulunarak bete birlik paydanhaklarnn zerinde deme yapard.

Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) seriyyeye ileri yryte (bed'et) zaptolunacak mal iin drttebir, geri ekilite (rec'at) ise te bir fazladan (mkfat) verirdi. (Seriyye: 5-300 veya 400 kiiarasndaki fedakrlk ve kahramanlk gsteren asker birlik, nc birlik.)

"Bu, "nefl" (mkfat) olarak adlandrlan fazlalktr. Bilginlerin bazsna gre nefl, bete birlik paydan

olur; bazsna gre ise, -fatihler arasnda bir fazlalk olmamas iin- bete birin bete birindengerekletirilir. Sahih olan, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'in de bir ok defa yapt gibi,bazsn tekilere stn tutmak sz konusu olsa da, nefsinin arzularna gre deil, din bir yarar


35/240

dolaysyla, ganimetteki bete drtlk paydan verilmesinin de caiz olduudur. am hukukular, EbuHanife, Ahmed b. Hanbel vb. nin gr de bu yndedir. Bununla birlikte, kimi bilginlere gre szedilen fazlalk drtte bir ve te bir, olunca, artl ya da artsz verilebilir, ancak daha fazlas - "kaleyigsterene, u filann ban getirene, u var" eklinde - artl olarak verilir. Baz bilginler ise, "te

birden fazla arttrlamaz, bu da artl olarak verilir." grn savunur. Bu iki gr, Ahmed b. Hanbelve bakalarna aittir.

Sahih gre gre; imam, herkesin ele geirdiine sahip olmasna izin verebilir. Nitekim BedirSavanda stn bir yarar grnce, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'in buna izin verdiinakledilmektedir.

mamn ganimetleri toplayp bltrmesi halinde, kimsenin ararak hainlik etme hakiki yoktur:

"Hibir nebiye ganimet malndan gizlice almas (armas) yakmaz. Her kim ganimetten gizlicealrsa, (arrsa o kimse) kyamet gnnde ald (ardn) eyle birlikte gelecektir. Sonra her nefisilediinin hesabn grecek ve onlara zulmedilmeyecektir." (Ali mran 3/161).

phesiz, armak, hainliktir.

Yamaclk da memnudur; Raslullah bunuda yasaklamtr. (Buhar, Mezalim, 30; Cihad, 128; bnMace, Fiten, 3; Darim, Edah, 18.)

mam, toplama ve bltrme iini brakp, herkese meru bir izin verirse, haddi amaksznalnanlarn bete biri, yette belirtilen yerlere harcandktan sonra helal olur. zni gsteren her trl szve davran, izin mnas ifade eder. mam hi izin vermez veya meru olmayan bir izin verirse, adaletyolu takip edilerek, herkes iin payna debilecek miktar almak caizdir.

Ganimet toplamay mslmanlara yasaklayp, imama diledii ekilde hareket etmeyi mubah kabuleden gr -ki zamanmzda byle dnlmektedir- bu fikrinin her iki yanyla da ak bir yanlgiindedir. Halbuki Allah'n dini, orta yolu tutmay emreder.

Taksimde adalet, piyade olana bir, arap at kullanan svariye ise -ikisi at, biri de kendine ait olmakzere - pay vermektir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Hayber Yl'nda bu ekilde biruygulama yapmtr. Baz hukukular atlnn iki pay bulunduu grndedir. Birincisi, sahihsnnetin gsterdii grtr. Ayrca at, hem kendisinin, hem de seyisinin azna muhtatr. Bununyannda svarinin faydas, iki piyadeden daha fazladr. Kimi hukukular bu konuda, arap veya he,cinatn eit kabul eder. Oysa bazlar, hecin atma yalnzca bir pay verilecei grndedir; nitekimRaslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve ashabndan bu konuda bir rivayet bulunmaktadr. Selef,

-kuvvet ve hiddeti dolaysyla- savata erkek at; -kinemesi bulunmadndan dman korkutmas veonlar savunmaya zorlamas yznden- baskn ve gece sava iin dii at; - daha dayankl olduu iin- seyrseferde idi edilmi at kullanrd.

Ele geirilen -akar veya tanr trnden de olsa mal cinsinden ganimet, nceden mslmanlara aitbulunur ve daha bltrlmeden sahibi de bilinirse, bu mal, mslmanlarn icmayla kendisine geriverilir.

Ganimetlerle ilgili - gr birlii bulunan ve bulunmayan - eitli hkmler ve ayrntlar, sr vegrler bulunmaktadr. Biz burada, konunun sadece ana izgilerini gstermi oluyoruz.

1.KTAP1. BLM


36/240

2. MALLAR

b. Sadakalar

( "Sadakalar ancak unlar iindir: fukara, meskn, onun (sadakalar) zerine me'mur olanlar,mellefet'l-kulb (kalbleri slm'a sndrlacaklar), rakabeler (kleler) hakknda borlular, Allahyolundakiler, yolda kalmlar, Allah tarafndan kat' olarak byle farz buyuruldu (klnd), ve Allahalmdir, hakmdir." (Tevbe 9/60). )

Sadakalar yette belirtilen snflara harcanr.

Kendisinden sadaka istemeye gelen birine Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem):

"Allah ne peygamberinin, ne de bakasnn taksimine raz oldu. Fakat Yce Allah, onlar sekiz snfaayrd. Sen eer bunlardan biriysen, sana hakkn vereyim?" (Ebu Davud, Zekt, 24) buyurdu.

Fakir ve miskin, yaay iin yetecek (kifyet) miktarda varla sahip olamayanlardr; zengine veyakazanabilen gl kuvvetli kiiye sadaka helal deildir.

Amil; tahsil, koruma, yazma vb. ilemleri yrtenlerin genel addr.

Mellefe-i kulb, fey' konusu anlatlrken aklanacaktr.

Rikab; mkteb klelere yardm, mslman esirlerin fidye karl kurtarlmas ve kle azaddr,ancak sonuncusu en kuvvetli grtr.

Grim; borcu olup deme imkn bulamayanlardr, borlar ok olsa bile, onlar deyecek kadarkendilerine zekt verilir, ancak bor Allah'a isyan iini yaplmsa, tevbe edene kadar zekt verilmez.

Fsebilillah kavramna girenler yeterli varla sahip olmayan Allah yolundaki savalardr; para, silahvb.her trl ara - gere veya bunlarn karl da kendilerine verilir. Hac, Peygamberimizin(sallallahu aleyhi ve sellem) de belirttii gibi fisebilillah kavram iine girer.

bnu's-sebil kavram, yolcular iine alr.



37/240

c. Fey'

Fey', Allah Tal'nn, Bedir'den sonraki Benu Nadir Gazas'nda indirdii:

"Allah'n, onlardan peygamberine verdii ganimetlere gelince siz onun zerine ne at, ne de devesrmediniz. Fakat Allah peygamberini, diledii kimselerin zerine salar. Allah her eye kadirdir."

"Allah'n o kent halkndan, Resulne verdii ganimetler, Allah'a, Resul'e, ona akrabal bulunanlara,yetimlere, yoksullara, yolcuya aittir. Ta ki iinizden yalnz zenginler arasnda dolaan bir ey olmasn.Peygamber size ne verdiyse onu aln. Size neyi yasakladysa ondan saknn ve Allah'tan korkun.nk Allah'n azab iddetlidir."

"Bir de g eden fakirlere aittir ki yurtlarndan ve mallarndan karlmlardr, Allah'n ltuf verzasn ararlar; Allah'a ve Resulne yardm ederler. te doru olanlar onlardr."

"Ve onlardan nce o yurda yerleen imana sarlanlar kendilerine g edip gelenleri severler ve onlaraverilenlerden tr gslerinde bir ihtiya duymazlar. Kendilerinin ihtiyalar olsa dahi, onlar zcanlarna tercih ederler. Kim nefsinin cimriliinden korunursa, ite onlar umduklarna erenlerdir."

"Onlardan sonra gelenler derler ki: "Rabbimiz, bizi ve bizden nce inanan kardelerimizi bala,kalplerimizde inananlara kar bir kin brakma! Rabbimiz! Sen ok efkatli, ok merhametlisin!"(Har 59/6-10) yetlerine dayanr.

Yce Allah, muhacir, ensar, ondan sonra gelenlere -belirtildii ekilde- fey' gelirinden pay ayrld. Buekilde kyamete kadar gelecek olanlarn hepi si nc snfa girer. Nitekim:

"Daha sonradan hicret edip sizinle beraber savaa katlanlar da sizdendirler. Bir de akraba olanlar,Allah'n kitabna gre, birbirlerine daha yakndrlar. phe yok ki, Allah her eyi bilir." (Enfal 8/75);

"Muhacir ve Ensar'dan slm'a ilk nce girenlerin bata gelenleri ve iyi amellerle onlarn ardncagidenler var ya, ite Allah onlardan raz oldu, onlar da Allah'dan raz oldular ve onlara, altlarndarmaklar akan cennetler hazrlad ki, ilerinde ebedi kalacaklar. te byk ve muhteem kurtulu

budur." (Tevbe 9/100) ve"Henz onlara katlmam bulunan dier insanlara da (o Peygamberi gndermitir). O, ok gldr,hkm ve hikmet sahibidir." (Cum'a 62/3) yetlerinde de ayn konu aklanmtr.

yetin (Har 59/6) "siz onun zerine ne at, ne de deve srmediniz." ksm, "harekete geirmediinizve sevketmediiniz atlar ve develer", demektir.

Bu yzden hukukular, fey'i, kfirlerden savasz alnan mal olarak tarif ederler; zira, atn vedevelerin sevk ve harekete geirilmesi, savamak demektir.

Fey', Allah'n, kfirlerden alp mminlere iade ettii mal anlamna gelir;

Zira, Yce Allah, mallar kendine ibadete yardmc olsunlar diye, yaratklar ise kendisine ibadet


38/240

etmek iin yaratmtr; kfirlerin kendileri, Allah'a ibadet etmediklerinden mubahtr; O'na ibadeteyardmc klmadklar mallar ise, Yce Allah'n ibadet eden mmin kullarna aittir; bylece haketmiolduklar, - henz almam olsa bile, gasbedilen mirasnn kiiye iadesi gibi - kendilerine geri verilmiolur. Yahudi ve Hristiyanlardan alnan cizye, dmann anlamada kabul ettii mal, Hristiyanlkelerden veya; bakalarndan sultana verilen hediyeler, harb tccarlardan alnan onda bir ve bakalkelerde ticaret yapan zimmlerden alnan yirmide bir oranndaki vergiler hep fey' kapsamna girer.

Hz. mer (r.a.) vergilerde bu son ekilde uygulamada bulunurdu. Zimmlik anlamasn bozan kiidenalnan mal ile aslnda zimmlere tarhedilen ve halen bazs mslmanlarn olan yerlerin hara geliri defey' iinde ele alnr.

Fey'le birlikte, belirli bir mirass olmakszn len mslmanlarn mal, gasbedilmi ya da ariyet veemanet olarak alnp sahibi bilinmeyen mallar gibi akar ve menkuller, her eit kamu mallarnn (el-emvlu's-sultaniyye) bulunduu Beytlmal'de toplanr. Aslnda bunlarn hepsi mslmanlarn maldr,ancak Yce Allah, Kur'an- Kerim'de yalnzca fey'i zikretmitir. Zira, Raslullah (sallallahu aleyhi vesellem) devrinde, soyu - sopu iyice belli olduundan, len mutlaka miras brakarak lrd. Birdefasnda, len bir adamn miras, onun mensup olduu kabilenin en yalsna, yani soyca atalarna en

yaknma verildi. Ahmed b. Hanbel ve dier baz hukukular bu gr benimsemektedirler. Baka birzaman, sadece azatl kle brakarak lenin miras, bu azatlsna verildi. Bu gr, baz Hanbel

bilginler tarafndan benimsenir. Bir baka defa ise, birinin miras, kendi kynden birine verildi.Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve halifeleri, lenin mirasn, aralarnda belirtilen sebepler

bulunanlara verme konusunda gayet titizce hareket ederlerdi.

Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) mslmanlardan yalnzca zekt alr, - Kur'an'da belirtildiigibi - onlarn Allah yolunda mallar ve canlaryla cihad etmelerini emrederdi.

Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve Hz. Ebu Bekr (r.a.) zamannda, tahsil edilen ve harcananmallar iin, genel nitelikte herhangi bir divan bulunmamaktayd. Tahsil edilen mallar, peyderpeyihtiyalar iin harcanrd. Hz. mer (r.a.) devrinde, mallar oald, lke topraklar geniledi ve nfusartt. Bunun zerine elde edilen gelirleri sava vb. ne harcamak zere Divanu'l-Ata ve Divanu'l-Ceykuruldu. Bu sonuncusu, zamanmzda, ilk devirden daha fazla grevleri yerine getirir; bumslmanlarn en nemli divandr.

Bundan sonra, blgelerin her birinde, toplanan hara ve fey' gibi kamu mallar iin divanlarbulunagelmitir. Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve halifeleri zekt, fey' vb. ilerde istihdamedilen memurlar (ummal) muhasebe ederlerdi.


Bu Zamanda Ve Daha nceleri, Mallar Snf Olagelmitir


39/240

1. mamn, Kitap, snnet ve icma ile almaya yetkisi olan mallar:

imdiye kadar, hep bu tr mallardan szedildi.

2. mamn almas icma ile haram olan mallar:

Mirass bulunsa bile, aralarnda ldrlen birinden dolay, bir yer halkndan alnp "cinayet" (.Cinyt) olarak isimlendirilip beytlmal iin alman tazminatlar; haddi gerektiren bir su ileyip,ncekine benzer bir sebeple cezas denden alman mal ve ittifakla , tarhedilmesi caiz olmayan"meks" (Meks (. Mks): ar ve ehir-lke klarnda tccardan alnan vergi.) vergisi hep bueitten haram mallardr.

3. ctihad konusu ve tartmal mallar:

Ashabu'l-feraiz ve Asabe den biri bulunmayp, miras olarak Zevi'l-erham bulunan miras byledir.

(Ashabu'l-feraiz: Miras yetlerinde, snnette veya icma ile belirtilmi paylar bulunan miraslar.)

(Asabe: Terikenin ashabu'l-feraiz'den artan ksmn veya onlarn yokluu halinde tmn alanmiraslar.)

(Zevi'l-erham: lk iki snfa girmeyen miraslar.)

Valiler ve ra'iyyenin (yneten ve ynetilenlerin) yaptklar zulmlerin ou, kimilerinin helalolmayan almas, kimilerinin de vacip olan engellemesi yznden gerekleir. Asker ve fellahlarnzulmleri, baz insanlarn gerekli olan cihad terketmeleri, valilerin (yneticilerin) kamu mal olupistiflenmesi helal olmayan ymas, bunlarn rneidir. Mallardaki haklarn yerine getirilmesiyleilgili cezalar da buna rnektir; zira bu cezalardan mubah veya vacip olanlarn bir ksm terkedilir,helal olmayan bir takm da uygulanr.

Bu konudaki esas udur:

"Kendisinde demesi gerekli - vedi'a, mudarebe veya ortaklk pay, mvekkile ait mal, yetim mal,vakf veya beytlmale ait mal gibi - imal veya bir bor bulunanlarn bu demeyi yerine getirmesigerekir; zira, - ayn veya deyn trnden- vacip bir hakk yerine getirmekten kannca ve bunudemeye gc yettii de bilinince, bu kii, ilgili mal ortaya karana veya -bildii takdirde- yerinigsterene kadar cezay hak eder ve hapsedilebilir. Bor, maldan alnr, byle bir durumda dayak

cezasna gerek yoktur. Mal gstermekten veya demekten kannca, borcu deyene veya demeimkn tanyana kadar dayak cezas uygulanr. Vacip nafakay, gc yettii halde demeyen iin de buekilde hareket edilir".

Nitekim, Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem):

"mkn olup da borcunu demeyi geciktiren, mal ve erefi bakmndan cezalandrlmasn helalklm olur." (Ahmed, IV, 222, 227, 389.) ;

"Zenginin borcunu demeyi geciktirmesi! zulmdr." (Buhar, stikrad, 13; Ebu Davud, Akdye, 29;Nesa, By', 100; bn Mace, Sadakat, 17; Tecrid-i sarih, VII, 64, h. 1003; Riyazu's-salihin, III, h.

1642.) buyurmaktadr.

phesiz zalim, cezai ve ta'zire (te'dibe) mstehaktr.


40/240

Ayrca u da ittifak edilen bir esastr:

"Haram bir ii yapan veya vacip bir ii terkeden, cezay hak eder. Dinin takdir ettii bir cezas yoksa,veliyyulemr o konuda ictihad ederek uygulanacak ta'zir cezasn tespit eder".

u halde borcunu demeyi geciktiren zengin, hapsedilir; buna ramen dememekte srar ederse, vacipborcu deyene kadar dayak cezasna devam edilir. Maliki, afi ve Hanbel mezhebine mensupbazlar ile baka hukukularn bir ksm bu gr benimsemektedirler; bu konuda herhangi bir grayrl da tespit edebilmi deilim.

bn mer (r.a.), Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'den yle bir hadiseyi nakletmektedir:

Peygamberimiz. Hayberlilerle altn, gm ve silah konusunda anlama yapnca, YahudilerdenHuyeyy b. Ahtab'n amcasna, Huyeyy'in hazinesini sordu.

"Harcamalar ve harpler onu yoketti" deyince, Raslullah:

"Zaman yakndr (bu kadar ksa zamanda tkenmez), mal ise bundan daha oktur" dedi. Bununzerine Raslullah onu Zbeyr'e havale etti, Zubeyr de onu cezalandrd. Bu ceza sonrasndaHuyeyy'in amcas dedi ki:

"Huyeyy'i u harabelikte dolarken grdm".

Orasn gidip dolatlar ve hazineyi buldular. (Buhar, stikrad, 12; Mslim, Msakat, 33.)

ibn teymiyye - siyaset ve hisbe

Documents