İdarəetmə uçotunun nəzəri əsasları by phd togrul polukhov

İDARƏETMƏ UÇOTU

22.02.2016 İda əet ə uçotu

T.N.Poluxov 2

ƏDƏBİYYATLAR

1. İda əet ə uçotu kita ı 2- i Fu da e tal səvi ə

Azə a a Respu likası Mali ə Nazi li i a ı da Mali ə-El Təd is Mə kəzi də çap edili . Bakı – 2013

http://docslide.us/documents/f2-book.html

2. Бо Ск рлетт Уче ники CIMA - The Official CIMA Learning System P1 level

. Qəzə fə A asov. İda əet ə uçotunun təşkili p i siplə i Bakı – 2006

. Va if Quli ev, “ifa iş “ə zəli ev, İda əet ə uçotu , Bakı səhifə






T.N.Poluxov 3

Ass

oci

ati

on

of

Ch

art

ere

d

Ce

rtif

ied

Acc

ou

nta

nts

F1 - Biznes ühasi atlığı

F2 - İda əet ə uçotu

F3 - Mali ə uçotu

F4 - Korporativ və biznes hüququ

F5 - Fəali əti ke fi əti i

i ətlə di il əsi

F6 - Ve gilə

F7 - Mali ə hesa atla ı

F8 - Audit və sığo ta

F9 - Mali ə menecmenti

İlki fundamental

səvi ələ

Tək il fundamental

səvi ələ

İDARƏETMƏ UÇOTU NƏDİR ?


T.N.Poluxov 4

İdarəetmə uçotu – üəssisə əh ə i i ə a ə ulu a tə i at yaradan

əlu atla ı ığıl ası, ölçül əsi, e iləşdi il əsi, siste ləşdi il əsi, təhlili, izahı və ötü ül əsi əsələlə i i əhatə edə kommersiya sirri kimi təşkilatı da ili də

biznesinin se e tlə i i ida əedil əsi üçün əzə də tutulan uçot-informasiya

sistemidir


T.N.Poluxov 5

Əhatə etdi i dövr

Məz u u Əsas fəali ət isti a ətlə i

1812 - 1920 İstehsalat p osesi i uçotu Ə əli atla ı də ə i i üə ə ləşdi i , istehsalat

prosesinin analiz edir.

1920 - 1950 Xə lə i uçotu Əlavə ola a ə lə i tə i atı ı a u ğu a aliz və

ali ə əza əti təşəkkül tap ışdı .

1950 - 1980 Klassik ida əet ə uçotu Pla laşdı a hə ata keçi il əsi, kə a laş ala ı

a alizi və əza ət əsələlə i i əhatə edi

1980 -1990

Effektivli ə ö əl iş ida əet ə uçotu

Klassik uçota əlavə ola a TQM, ABC, JİT st ategi ası da i əli ələ tələ lə , itkilə i uçotu,

i vestisi a ı və iski i ətlə di il əsi əsələlə i i də əhatə edi .

1990 – 2013

Də ə ko sepsi ası a əsasla a ida əet ə uçotu

Maddi də ə lə lə a aşı ə əvi gəli lə i əzə ə alı ası, üştə i ə u i əti, ud il, st ategi a,

ala s göstə i ilə i tə zi lə əsi və s. fu ksi ala ıda ida əet ə uçotu a əlavə edil işdi .

İdarəetmə uçotunun tarixi təkamül mərhələləri


T.N.Poluxov 6

İstehsalat uçotu

istehsala ə lə i uçotu və kalkul asi ası

Özü ü ida əet ə uçotu

u tə zi lə ə, pla laş a və əza ət p osesi i tə i edə sistemdir.

Müasi ida əet ə uçotu

Mü əkkə istehsal p oseslə i də əhsul çeşidlə i və sifa işlə üz ə ə lə i və gəli lə i uçotu siste idi

Mütə ə i ida əet ə uçotu

“ta da t-kost və di ekt-kost siste i də əhsulla ı a a də ə i i etodla ı tət i i ilə a akte izə olu u .

İda əet ə uçotu u təzahü fo ala ı


T.N.Poluxov 7

İdarəetmə uçotunun mühüm vəzifəsi – istehsal prosesinin

təkmilləşməsi üzrə optimal idarəetmə qərarlarının qəbul edilməsi üçün

lazımi informasiyaları hazırlamaqdan ibarətdir və bununla da idarəetmə

prosesinin özünü optimallaşdırmaq olar.

Başqa sözlə, müəssisənin idarə edilməsi və uçot prosesi arasında əlaqəlini

yaratmaqdır

İdarəetmə uçotunun obyekti - müəssisənin və onun ayrı struktur

bölmələrinin məsrəfləri, istehsal təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələridir

İdarəetmə uçotunun subyekti – idarəetmə qərar qəbul edən

menecerlər, analitiklər və iqtisadçı-mühasiblərdir.


T.N.Poluxov 8

İda əet ə uçotu u etodla ı

Sə ədləş ə

İ ve ta izasi a

Q uplaşdı a və ü u iləşdi ə

Pla laşdı a

Nəza ətedi i hesa

No alaşdı a

Li itləşdi ə

Təhlil

Nəza ət


T.N.Poluxov 9


T.N.Poluxov 10


T.N.Poluxov 11

Məlumatlar mənbəyinə görə 2 yerə bölünür:


T.N.Poluxov 12

İdarəetmə uçotu üzrə daxili məlumatlar


T.N.Poluxov 13

Da ili ə ələ da il ola əlu atla

Xa i i ə ələ də da il ola əlu atla

Məlu atla ı da il ol ası

İda əet ə i fo asi a siste lə i

Uçot sistemi Marketinq sistemi Tə hizat siste i

Pla laşdı a sistemi

Nəza ət siste i Digə siste lə

Qə a ə ulu üz ə lazı ola i fo asi ala ı təs ifatı

İ fo asi a

İda əet ə ə a la ı ı səvi əsi ə gö ə i fo asi la 3 e ə ölü ü :


T.N.Poluxov 14

Strateji

informasiya

•Müəssisə i ali ə sədlə i i tə i edil əsi üçü ə üksək əh ə lik tə əfi də ve ilə ə a la üçü istifadə olu a i fo asi ala dı .

•1-3 il orta dövr, 3-10 il uzu üddətli st ateji i fo asi ala

•Misal üçü , Şahdə izdə 1.2 trln m3 az aşka edildikdə TANAP la ihəsi ə st a t verildi

Taktiki

informasiya

•Bu ə ul olu uş ə a ı eallaşdı ıl ası üçü də i i fo asi ala ı özü də i ləşdi i və o ta əh ə lik tə əfi də i a olu u .

•Misal üçü TANAP la ihəsi üçü s eta sə ədlə i də ola əlu atla əsası da la ihə i ali ələşdi il əsi və s.

Operativ

informasiya

•Aşağı pilləli əh ə işçilə tə əfi də ə ul olu a ə a la ı i fo asi a tə i atıdı .

Tə i atı a gö ə i fo asi la 3 e ə ölü ü :


T.N.Poluxov 15

İ fo asi a

İstehsal Texniki İ tisadi

Kə i ət

Monetar Qeyri

monetar

Ke fi ət

İ tisadi i fo asi a ədi ?


T.N.Poluxov 16

Plan

Normativ

Proqnoz

Mühasi at göstə i ilə i

Mali ə uçotu

İ tisadi təhlil

İda əet ə uçotu

İ fo asi a ı tə di olu ası


T.N.Poluxov 17

Qrafik Diaqramlar Cədvəl Hesabat


T.N.Poluxov 18

İda əet ə uçotu u fu ksi ala ı

Mə sədi hə ata keçi il əsi üçün real şə aiti a adıl ası

Təşkilati işlə və da ili

koordinasiya Müə ə döv ə siz də

ə sədə çatmaq üçün

kə i ət göstə i ilə i i

əvvəl ədə üə ə ləş-

di ək. Ca i və strateji

pla laşdı a övlə i va

Pla laşdı a Faktiki göstə i ilə i

plan göstə i ilə i ilə ü a isə et ək. Ca i,

ilki və so akı

əza ət övlə i va

Nəza ət

Zəif ö tələ i

aşka olu ası

üçündür. CVP təhlil, ABC

təhlil, “WOF təhlil

Təhlil və i ətlədi ə

Hə vahid əhsul və id ətə

çəkilə ək esu sla ı ı

o ası ı üə ə ləş-di ək

No alaşdı a

Pla ı a tı la ası ilə e i ə etidil əsi

motivasiya a adı

“ti ullaşdı a

Nü u ə:


T.N.Poluxov 19

22.02.2016 İda əet ə uçotu T.N.Poluxov

20

Qə a ə ulu

Nəza ət

Planlaşdıma

İda əet ə uçotu u p i siplə i


T.N.Poluxov 21

Dü üstlük və də i lik p i sipi

Qa şılı lı əla ə prinsipi

Releva tlı p i sipi Uçotu fasiləsizli i prinsipi

Hesablama metodu prinsipi

Mü a isə p i sipi

Xə lə i təs ifatı və ölüşdü ə p i sipi


T.N.Poluxov 22

Müəssisənin uçot sistemində idarəetmə uçotunun yeri

Uçotun

informasiya

təminatı

Mühasibat

uçotu

İdarəetmə uçotu

Statistik

hesabatlar

Analitik

hesabatlar

Operativ

kontrollinq

Strateji

kontrollinq

Maliyyə hesabatı

Xarici

istifadəçilər

Müəssisədaxili istifadəçilər


T.N.Poluxov 23

İdarəetmə uçotu Maliyyə uçotu

Uçotun

məqsədi

İdarəetmə uçotu məqsədi operativ və strateji kontrollinqin əsas alətləri olan

planlaşdırma və nəzarət ilə əlaqədar informasiyaları ümumiləşdirmək və təhlil

etməkdir.

Bu uçotun əsas məqsədi müəssisənin istifadəçiləri üçün maliyyə və vergi

tələblərinə uyğun uçot siyasətini aparmaq və müvafiq sənədlərinin tərtib etməkdən

ibarətdir.

İdarəetmə və maliyyə uçotunun fərqləndirici xüsusiyyətləri

1


T.N.Poluxov 24



Hüquqi

tə zi lə ə

İda əet ə uçotu u apa ıl ası üəssisə i da ili işidi . İ a i

ola a , o u apa ıl ası a a şı dövlət tə əfi də heç i tələ

qoyulmur.

Mali ə uçotu u apa ıl ası hə i üəssisə və təşkilat üçü va i

və ə u idi . E i za a da ali ə uçotu u apa ıl ası

ütlə dövlət və ve gi o a la ı tə əfi də tə zi lə ili .

2


T.N.Poluxov 25



Uçot

əlu atla ı ı istifadəçilə i

İda əet ə uçotu u əlu atla ı ı üəssisə

əh ə li i və ə a ə ulu da işti ak edə şə slə istifadə edi .

Mali ə uçotu i fo asi ası da əsasə üəssisə ə aidi əti ola

fiziki və hü u i şə slə , k edito la , ve gi o a la ı, üd ədə kə a fo dla və s. istifadə edi lə . Son

əti ədə ali ə hesa atla ı tə ti edili və i ti a ətə açı la ı .

3


T.N.Poluxov 26



Uçotun

p i sipi və u uluşu

İda əet ə uçotu təşkili üçü heç i hü u i tələ və sta da tla o ul u . Uçotu u övü də ə a ə lik a dası və ikili azılış etodu o du . O u u uluşu

üç o ektlə üə ə edili : gəli , əs əf və aktiv.

Mali ə uçotu ü u i a dada təsdi olu uş ühasi at uçotu sta da tla a u ğu ola a apa ılı . Mühasi at uçotu da əsası itali alı i azi atçı Luka Paçoli tə əfi də o ul uş ikitə əfli azis ə a ə li i

öv uddu : Aktiv = Öhdəliklə + Xüsusi kapital

4


T.N.Poluxov 27



Uçotun

va tı və tə i atı

İda əet ə uçotu da " e ə ol alıdı " sualı a ava a ta ı

Mali ə uçotu da isə " u e ə olu " sualı ava la dı ı

5


T.N.Poluxov 28



Uçotun

tezliyi

İda əet ə uçotu da hesa atla hə va taşı ı və hə də

əh ə li i tapşı ığı ilə üçü hazı la ı və ida əet ə uçotu

üz ə hesa atla ı ı tə di olu a va tı üəssisə əh ə i

tə əfi də üə ə edili .

Kə a istifadəçilə üçü uçotu eku u a gö ə hesa at fo ala ı

va taşı ı ola a - a lı , ü lük və illik tə ti edili . Hesa atla ı

tə di olu a va tı e la e tləşdi ili .

6


T.N.Poluxov 29



Açı la ası səvi əsi

İda əet ə uçotu i fo asi ası kommersiya sirri xarakterini

daşı ıp və o u açı la ası əsləhət ili i .

Mali ə uçotu da i fo asi a kommersiya sirri xarakterini

daşı ı .

7


T.N.Poluxov 30



Məsuli ət səvi əsi

İda əet ə uçotu daha ço tə i i a akte daşı ı . Əgə

üəssisə əh ə li i o u səhv olduğu u aşka edə sə hə i hesa atı tə ti edə i üvafi

a dada əzala dı ı .

Mali ə hesa atı ı tə ti za a ı u və a digə əlu atla ı

sa talaşdı ıl ası aşka edilə sə hə i üəssisə və a şə s ve gi

o a la ı tə əfi də ə i ə edili lə və i zi ati əsuli ətə əl

olunur.

8


T.N.Poluxov 31



Də i li i və əhatəlili i

İda əet ə uçotu əsasə i fo asi a a akte i daşı a la

a aşı hə də a ı-a ı st uktu öl ələ i i fəali əti i əks

etdi i . İda əet ə ə a la ı ı ə ul edil əsi də əzə tə i i

əlu atla da istifadə edi lə .

Mali ə hesa atı da üəssisə i ütü fəali əti əks etdi ili . Mali ə uçotu da isə al ız aş ve iş ə əli atla əti əsi də də i i fo asi ala da istifadə

edilir.

9


T.N.Poluxov 32

İdarəetmə uçotunun nəzəri əsasları by phd togrul polukhov

Economy & Finance