İLAÇ TEDAVİSİ SIRASINDA KARŞILAŞILABİLEN SENDROMLAR Prof. Dr. Aykan Canberk Dr. Sibel Akbilek

1- İmmunolojik mekanizmalara bağlı olarak gelişen sendromlar (Hipersensitivite reaksiyonları)

2- İstenmeyen etki olarak gelişen sendromlar (Advers olaylar)

3- İlaç bırakılmasına bağlı olarak gelişen sendromlar (withdrawal sendromlar)

4- Toksisiteye bağlı olarak gelişen sendromlar

Alerjik Reaksiyonlar

Kimyasal alerji, bir kimyasala, ya da yapıca benzer bir maddeye önceden duyarlı hale gelmenin sonucu olarak ortaya çıkan bir advers reaksiyondur.

Genellikle doz yanıt ilişkisi yoktur

Alerjik Reaksiyonlar Tip I

Ani IgE Kanda bazofiller ve dokuda mast hücreleri Astım, saman nezlesi, ürtiker, anaflaksi Böcek sokması

Alerjik Reaksiyonlar Tip II

IgG ve IgM Anjiten- antikor kompleksi Kompleman aracılı Kan transfüzyon reaksiyonu Yenidoğanın hemolitik hastalığı Penisilin

Alerjik Reaksiyonlar Tip III

Antijen- antikor kompleksi Doku ve damar bazal membranında birikir Kompleman aracılı Deri döküntüsü, glomerülonefrit, artrit

Alerjik Reaksiyonlar Tip IV

Gecikmiş tip aşırı duyarlılık Hücre aracılı TH1 Tüberkülin testi, kontakt dermatit

Hipersensitivite Reaksiyonları

İdiyosinkratik Reaksiyonlar

İdiyosinkrazi, bir kimyasala karşı, verildiği bireye özgü gelişen anormal bir reaksiyondur

Düşük dozda aşırı duyarlılık veya çok yüksek dozda aşırı duyarsızlık biçiminde olabilir

Bazı idiyosinkratik reaksiyonların, ilaç farmakokinetiğinde bireysel değişikliklere neden olan genetik polimorfizmin sonucu olduğu bilinmektedir

Hipersensivite Reaksiyonları

Toksik Epidermal Nekroliz

İlk kez 1956 yılında, Lyell Sendromu olarak İdiyosinkrazik Yaygın eritem ve epidermis nekrozu Epidermal eksfoliasyon, konjuktivit, mukozal

membran tutulumu ve ateş Vücudun %30undan fazlası Mortalite %30 Kesin tedavisi yok, destek tedavisi Sistemik steroidler, IVIG, immunmodulatör ajanlar

Toksik Epidermal Nekroliz (Lyell Sendromu)

Toksik Epidermal Nekroliz (Lyell Sendromu)

Sulfanomidler (kotrimoksazol,sulfasalazin, sulfonilüre grubu oral antidiyabetikler, tiyazid ve benzeri diüretikler)

Diğer antibiyotikler (aminopenisilinler [ampisilin, amoksisilin] florokinolonlar, sefalosporinler)

Antiepileptikler (fenitoin, karbamazepin, fenobarbital, valproat, lamotrijin)

Piroksikam Allopurinol

Stevens Johnson Sendromu

TEN’in hafif formu Mükoz membran erozyonları ve vesiküler lezyonlar Vücudun %3-10’u Mortalite %5 Vücudun %10-30’u SJS-TEN ara formu

Stevens Johnson Sendromu

A vitamini Asetominofen Asiklovir Allopurinol Aminofilin Amiodaron Amlodipin Amoksisilin Ampisilin Şarbon aşısı Aspirin Atorvastatin Kaptopril Karbamazepin

Karvedilol Sefazolin Sefoksitin Seftriakson Kloramfenikol Klorokin Klorotiazid Siprofloksatin Klaritromisin Klindamisin Klopidogrel Klozapin Ko-trimoksazol Diltiazem

Doksisiklin Enalapril Eritromisin Etambutol Fluoksetin Fluvastatin Furosemid Gabapentin Gansiklovir Hepatit B aşısı İndapamid İzoniazid Lansoprazol Lidokain

Stevens Johnson Sendromu

Lincomisin Lisinopril Lorazepam Lovastatin Metisilin Metildopa Metilprednizolon MMR II canlı aşısı Nifedipin Ofloksasin Oral kontraseptifler Pantoprazol

Fenobarbital Fenitoin Piroksikam Pravastatin Prednizolon Propranolol Kinin Ramipril Ranitidin Rifampin Sparfloksasin sitagliptin

Streptomisin Tetrasiklin Tiopental Trimetoprim Valproik asid Vankomisin Varisella aşısı Verapamil

Red Man Sendromu (Red Neck Sendromu)

IV vankomisin uygulaması Yüz, boyun, ense ve gövdenin üst yarısında kırmızı

eritematöz döküntüler, flushing %10’dan fazla vakada görülmüştür Histamin artışı ile ilişkili

Churg Strauss Sendromu

Alerjik granülomatöz anjiitis Eosinofilik vaskülit –küçük damar vasküliti Damar duvarında nötrofil infiltrasyonu ANCA pozitifliği Glomerülonefrit böbrek yetersizliği Astım Akciğerde kapillerit ve akciğer kanaması Deride purpurik döküntüler ve deri ülserleri Tedavi: kortikosteroid ve siklofosfamid

Churg Strauss Sendromu

Asetominofen Allopurinol Amlodipin Aspirin Azitromisin Azatioprin baklofen Kalsitonin Kaptopril Kokain Siklosporin

Östrojenler İnterferon Montelukast Zafirlukast Parasetamol Tetrasiklin Kinidin Ritanavir

El Ayak Sendromu (Palmar Plantar Eritrodizestezi) El ve ayak ayalarında dizestezi, eritem, ödem, deskuamasyon Kemoterapi ilaçları Sitarabin Doksorubisin Kapesitabin Epirubisin Florodeoksiüridin Hidroksiüre Merkaptopürin Siklofosfamid Dosetaksel Vinorelbin 5-FU

Guillain-Barré Sendromu

Akut enflamatuar demiyelinizasyon polinöropatisi Motor sinirlerin akut felci Parapleji İleri derecede halsizlik, özellikle bacaklarda sonra

kollarda kuvvetsizlik Tendon refleksleri kaybolur Serebrospinal sıvı proteinleri artar

Guillain-Barré Sendromu

Paroksetin (Paxil) Polio aşısı MMR II canlı virus aşısı (measles, mumps, rubella) Simvastatin (Litts 2007, page 502) Kaptopril (Drug information handbook 2011-

2012) Tedavi: Plazmaferezis, IVIG Kortizon tek başına etkisiz

Serotonin Sendromu (Nöroleptik Maligne Sendrom) (Ekstrapiramidal Sendrom) Paroksetin ve diğer serotonerjik ilaçlar ve nöroleptik ilaçlar ile beraber

kullanıldığında

Amantadinin ani kesilmesi ile de (drug information page 85 2011-12)

MAOinh, dolantin, imipramin, fuloksamin, fluoksetin, lityum

Serotonin önce maddesi olan L-triptofan, oksitriptan ile paroksetin ve ötesi SSRI’ların birlikte kullanımından kaçınılmalıdır

İnkoordinasyon Konfüzyon Terleme Hipertermi (hiperpireksi) Halüsinasyonlar Hiperrefleksi Miyoklonus Ürperme titreme Taşikardi

Tremor Ajitasyon İrritabilite Labil arteryel kan basıncı Rijidite Dengesizlik Delirium Koma

DRESS Sendromu (The Drug Reaction with Eosinophilia and Systemic Symptoms ) İlaç ilişkili psödolenfoma sendromu İlaca maruz kaldıktan 1-8 hafta

sonra Döküntü, eosinofili, ateş ve

sistemik semptomlar En sık karaciğer, böbrek, akciğer

ve kalp tutulumu

DRESS Sendromu İlaç ilişkili psödolenfoma sendromu

Allopurinol Amitriptilin Aspirin Atenolol Kaptopril Karbamazepin Klaritromisin Klonazepam Co-trimoksazol Desipramin Diltiazem

Fluoksetin Furosemid İbuprofen İndometazin Lityum Lorazepam Losartan Naproksen Fenitoin Ranitidin Valproik asit

ACE İnhibitörü Sendromu

Uzun süreli kullanım ile Ateş Artralji Miyalji Sedim artışı Eosinofili ANA pozitifliği İnterstisyel nefrit Döküntü Vaskülit

ARDS Akut Respiratuar Distres Sendromu Adult Respiratuar Distres Sendromu

Nötrofil lökositlerin akciğerlerin enflamasyon bölgelerine influxu sonucu ortaya çıkan akut dispne tablosudur

Ateş, solunum zorluğu, dispne, siyanoz, interstisyel akciğer infiltratları Röntgende akciğerde infiltrasyonlar Desferoksamin enjeksiyonu Filgrastim Tiazid İndapamid İndometazin İrbesartan+tiazid (karvezide) Politiazid (renese) IVIG infüzyonu Tedavi klortalidon

Serum Sickness Sendromu

Tip III hipersensitivite, immun kompleks Ürtiker Artralji Miyalji Ateş Deri erupsiyonları Lenfadenopati Eritema multiforme Ekimoz Başta antibiyotikler olmak üzere bir çok ilaç Hepatit A ve B aşısı 5-6 gün içinde kendiliğinden kaybolur

Baboon Sendromu

Kontakt dermatit Kaşıntılı bir hipersensitivite reaksiyonudur Aksilla, gluteus ve büyük fleksuralarda Sistemik, piruritik egzantemler İntertriginöz dağılım

Baboon Sendromu

Sefadroksil Cıvalı bileşikler Nikel Heparin Aminofilin Psödoefedrin Terbutalin Amoksisilin Ampisilin Aspirin Gıda takviye ürünleri

Sweets Sendrom

Akut febril nötrofilik dermatoz Bir hipersensitivite sendromu Azasitidin, desitabin

Lupus-Like Sendrom

İlaçlara bağlı otoimmun mekanizmalar ile gelişen bir tablo

ANA (+) DNA antikorları (-)

Perikardit ve perikardiyal ve bilateral plevral efüzyonlar

Ateş, eklem ağrısı

Simvastatin

Atorvastatin

Fluvastatin

Pravastatin

Rosuvastatin

Minoksidil

İzoniazid

Prokainamid

Hidralazin

Fenitoin

Timolol

Metoprolol

Henoch Schönlein Purpurası

Henoch Schönlein Purpurası

Co-trimoksazol Paroksetin Klaritromisin Enalapril Etanercept Losartan Kakao

Statin Sendromu

Anaflaksi Anjioödem Eritema multiforme Eosinofili Hemolitik anemi İnterstisyel akciğer hastalığı SLE Fotosensitivite ANA (+) Purpura

SICCA Sendromu (Sjögren Sendromu)

Keratokonjunktivit Mukoz membranlarda kuruluk, yüzde telenjeaktezi

yada purpurik lekeler Bilateral parotis bezi büyümesi Romatoid artrit, raynaud fenomeni ve diş çürükleri

ile birlikte seyreder Enalapril Tiabendazol (mintezol) (antihelmintik)

İstenmeyen Etki

DIC Sendromu

Dissemine intravasküler koagülasyon Heparin ve diğer antikoagülanlar ile tedavi

sırasında Tıkayıcı mikrotombusler doku iskemisi Pıhtılaşma faktörlerinin ve trombositlerin harcanması

ve sekonder fibrinolizis ürünlerinin antikoagülen etkileri kanama

Tedavi: Heparin, faktör transfüzyonları, antitrombin, protein C

SIADH Sendromu (Uygunsuz ADH Sendromu) Aşırı natriürez, hipernatriüri ve hiponatremi ile karakterize Su kısıtlaması ile hiponatremi ve renal Na kaybı düzelir

Amitriptilin (laroxyl)

Aminofilin

Lisinopril

Sisplatin

Sitalopram (cipram)

Essitalopram (cipralex)

Paroksetin (seroxade)

Sertralin (lustral)

Fluoksetin (prozac)

Venlaflaksin (efexor)

İmipramin

Karbamazepin (tegretol)

Glimeperid (amaryl)

Glibenklamid (gliben)

Amiodaron

Vinkristin

Vinblastin

Oksitosin

Tiyazid

İndapamid

Klorpropamid

Valproik asid

Hemolitik Üremik Sendrom

Mikroanjiyopatik hemolitik anemi Trombositopeni Böbrek yetersizliği Kemoterapötik ilaçlar Asiklovir Sirolimus Östrojen Oral kontraseptifler

Purple Toe Sendromu

Varfarin tedavisine başladıktan 3-10 hafta sonra Ateromatöz plaklardan sistemik kolesterol

embolizasyonuna bağlı Ayak parmaklarında morarma, dayanılmaz ağrı Sıkça akut böbrek yetersizliği, akut nekrotizan

pankreatit, ve dalak enfarktüsü Bazen gangren veya ölüm Varfarin mutlaka kesilmeli

Flu-Like Sendrom

Aspirin Atorvastatin Klopidogrel Doksazosin Eplerenon Essitolopram Östrojenler Fluvastatin Fosinopril Hidroklorotiazid İpratropium İrbesartan

Olmesartan Pantoprazol Sildenafil Pravastatin Rosuvastatin Hidroklorotiyazid İndapamid Paroksetin Moeksipril Telmisartan Niasin

“First doses” Fenomeni

İlaç ilk kez alındığında gelişen istenmeyen etki reaksiyonudur

Baş dönmesi, ortostatik hipotansiyon, taşikardi, senkop

ACE inhibitörleri Ziprasidon

Tourette Sendromu

Metilfenidat (ritalin) tedavisi sırasında görülen istenmeyen etki

Oflofloksasin Çok sayıda tikler Dikkat eksikliği, hiperaktivite OKB Patlayıcı tarzda havlama sesi, müstechen sözler ve

jestler, homurtular

Fat Redistrubition Syndrome (Yağ Redistribüsyonu Sendromu) Fat Accumulation Syndrome Antiretroviral tedavi gören hastalarda Mekanizması bilinmiyor Santral obezite Dorsoservikal yağ kitleleri (buffalo hörgücü) Periferik zayıflama Yüzde erime Memelerde büyüme Ender olarak cushingoid görünüm

Budd-Chiari Sendromu

Portal ven tıkanması sonucu portal hipertansiyon Östrojenler Oral kontraseptifler

İmmün Rekonstitüsyon Sendromu

HIV tedavisi sırasında antiviral ajanlar olan zidovudin + lamuvidin gibi antiretroviral kombinasyon tedavisi gören hastalarda

Ritonavir+ zidonavir Ritonavir+ sakuinavir Bu kişilerde mycobacterium avium, cytomegalovirus,

pneumosistis jiroveci ya da tüberküloz gibi fırsatçı enfeksiyonlara karşı enflamatuar bir reaksiyondur

Huzursuz Bacak Sendromu Restless Legs Syndrome (Ekbom Sendromu) Lityum Patofizyolojisi bilinmemekle beraber dopaminerjik

sistemin etkilendiği düşünülmektedir

Reversible Posterior Lökoensefalopati Sendromu

Prograsif multifokal lökoensefalopati sendromu İlaç istenmeyen etkisi/toksik etki Siklosporin ve sirolimus tedavisi sırasında

Toksisite

Gri Bebek Sendromu

Kloramfenikol Prematüre ve yenidoğanlarda biyotransformasyon

enzim eksikliğine bağlı Akut dolaşım ve solunum depresyonu

Raynaud Sendromu

Enalapril Metoprolol İnterferon alfa Asebutolol Nebivolol Pindolol Propranolol Sotalol Timolol

Long QT Sendromu ve Torsade de Pointes (Twisting of the Points) (Uzun QT Sendromu)

EKG’de uzamış QT mesafesi ve artmış U dalgası sayısı. QRS kompleksleri bir ya da daha fazla prematüre vuruların nöbetleşe gelmesi ile karakterize

Ventriküler aritmiye predispozan Ventriküler taşikardi ve ani ölüm ile sonuçlanabilir Sitokrom P450 CYP3A4 inhibisyonu ile

Long QT Sendromu ve Torsade de Pointes

QT aralığını uzatan ilaçlar

Antiaritmik ilaçlar

Sınıf IA

Kinidin, disopiramid, prokainamid

Sınıf III

Sotalol, amiodaron, butilid, almokalant, defotilid

Sınıf IV

Bepridil

Antibiyotikler

Eritromisin, klaritromisin, klindamisin, trimetoprim-sülfametoksazol, grepafloksasin, sparfloksasin, moksifloksasin, gatifloksasin, levofloksasin, amantadin, pentamidin, flukonazol, ketokonazol, klorokin, kinin, halofantrin

QT aralığını uzatan ilaçlar

Antiviral

Foskarnet, premavir Antineoplastik

Tamoksifen, arsenik trioksid Antimigren

Sumatriptan, zolmitriptan, naratriptan

Antihipertansif

İsradipin, nikardipin Antihistaminikler

Terfenadin, astemizol

QT aralığını uzatan ilaçlar

Antidepresanlar

Desimipramin, nortriptilin, amitriptilin, doksepin, fluoksetin, pimozid,

imipramin, sertralin

Nöroleptikler

Klorpromazin, haloperidol, droperidol, pimozid, tioridazin, sertindo,

risperidon, ziprasidon, ketapin

Kolinerjikler

Sisaprid

Oral Antidiyabetikler

Sülfonilüreler (Diamicron, amaryl, gliben, glucotrol)

Diğer ilaçlar

Sildenafil, karbamazepin, probukol, oktreotid, amrinon, milrinon

Lityum

Hipervitaminoz A Sendromu

Letarji

Malazi

Abdominal rahatsızlık hissi

Kusma

Anoreksi

Büyümede yavaşlama

Radius ve tibia kemiğinde ağrılı kortikal kalınlaşma

Migratuar artralji

İrritabilite

Psödotümor serebri

Baş ağrısı

Egzoftalmus

KİBAS

Alopesi

HSM

İkter

Lökopeni

6-15 ay süre ile günde 4000Ü/kg alınması ile gelişen kronik toksisite

Brugada Sendromu

Ailevi, OD, yapısal olarak normal kalpte görülen bir Na kanal bozukluğudur

Perikardiyal derivasyonlarda 2mm’den fazla ST yükselmeleri, sağ dal bloku ve ventriküler taşikardi eğilimi ile karakterize bir aritmi tablosudur

Ani ölüm

Kokain

Flekainid

Prokainamid gibi Na kanal blokerleri

Vagotonik ajanlar

Alfa adrenerjik agonistler

Beta blokerler

Trisiklik antidepresanlar

Hipereozinofilik Kardiyak Toksisite Sendromu

Kardiyak tutulumu olan hipereosinofilik sendrom Kronik eosinofilik lösemi hastalarında imatinib (gleevec)

tedavisine başlama ile birlikte kardiyojenik şok ya da sol ventrikül yetersizliğinin gelişmesidir

Bu tablonun sistemik kortikosteroid tedavisi, dolaşım desteği ve imatinibin kesilmesi ile reversibl olduğu bildirilmiştir

Bu nedenle tüm antineoplastik tedavi gören hastaların EKO tetkiki ve serum troponin tayinleri yapılmalıdır

Antikolinerjik Sendrom

İlaç aşırı dozuna bağlı (Akineton)

Ateş

Flushing

Deride kuruluk

Kserostomi

Taşikardi

İdrar retansiyonu

Paralizi

Uyuklama

Sedasyon

Koma

Kardiyak arrest

Solunum arresti

Ve nöropsikiatrik semptomlar

Rabbit Sendromu

Perioral tremor

Nöroleptikler ile gelişir

Parkinsonizmin geç tablosu olabilir, mekanizmasi bilinmiyor

Antiparkinson ilaçlardan yararlanırlar

Lityum

Haloperidol

Klorpromazin

Ziprosidon

Risperidon

Ketiapin

Olanzapin

Klozapin

Aripiprazol

Leigh Sendromu

Mitokondrial ensefalomiyopati sendromu Canlı, aktif influenza H1N1 aşısı

İlaç Bırakılması

Antidepresan Kesilme Sendromu

Grip benzeri semptomlar Gastrointestinal etkiler Aritmiler Anksiyete Uyku bozuklukları Hareket bozuklukları Mani veya hipomani Panik atak Delirium

Paroksetin Kesilme Sendromu

Paroksetin ile tedavi edilen hastaların %30’unda tedavinin ani kesilmesi ile birkaç gün sonra ortaya çıkar

Çok ender olarak yanlışlıkla bir dozu kaçıran hastalarda bildirilmiştir

Genellikle iki hafta içinde kendiliğinden kaybolur

Sersemlik

Başdönmesi

Parestezi

Elektriklenme

Uyku bozuklukları

Anormal rüyalar

Ajitasyon

Anksiyete

Bulantı

Tremor

Başağrısı

Konfüzyon

Terleme

Diyare

Skopolamin Kesilme Sendromu

Baş dönmesi Bulantı Hipersalivasyon Diyare

Beta Bloker Kesilme Sendromu

Sinirlilik, taşikardi, angina, kan basıncı artışı

Uzun süreli kullanım Yüksek doz kullanım

Teşekkürler =)