isigaba sesiseko iishedyuli zomsebenzi · a) ukwenza iihafu neekota ngokusonga nokusika iimilo...
TRANSCRIPT
ISig
aba
seSi
seko
IiS
hedy
uli z
oMse
benz
i
IBakala
3ULwazi
lokuBala
INGABULA-ZIGCAWU Ukuphumeza umgaqo-nkqubo asinto ilula ukuyenza. Yinkqubo yokutolika izinto nokusebenzisana nabanye okuthi kuthathe ithuba elithile. Sithi sifunde kule nkqubo size sizame ukuhlenga-hlengisa iindlela zokungenelela ngoncedo ukwenzela ukuba zifaneleke yaye zilungele iimeko ezahluka-hlukeneyo. Into esiyifundileyo kule minyaka ilishumi nangaphezulu edlulileyo kukuba sonke kufuneka sithethe, simamele size sifumane izisombululo kwimingeni esijongene nayo. Ezi shedyuli zomsebenzi zisisiphumo somgaqo-nkqubo nenkqubo yokufunda elolu hlobo. ULwazi lokuFunda nokuBhala kunye noLwazi lokuBala nezinye iinkalo zomsebenzi kwiSigaba seSiseko neSigaba esiPhakathi zizinto ezibalulekileyo elijolise kuzo iSebe leMfundo eNtshona Koloni. Sifuna ukomeleza izikolo zaseprayimari size sidale amathuba esiseko esomeleleyo ukwenzela ukuba sibe nokuphucula amathuba abanawo abafundi kwimisebenzi yabo yokufunda. Sikholelwa ukuba esi siseko sinako ukuphucula iziphumo zolwazi lokufunda nokubhala nolwazi lokubala, izinga lokupasa kwabafundi ngokubanzi nezinga labafundi abagqibayo ukufunda. UMzantsi Afrika lilizwe elisakhulayo yaye sivile ukuba, kweli xesha loqhagamshelwano lwehlabathi jikelele, amazwe asazama ukuleqa umgangatho kumele avelise izakhono eziyimfuneko. Ngako oko ke amazwe afana neli lethu anawo amandla okwazi ukukhuphisana namanye kunye nokuzinza. Into ebaluleke kakhulu kukuba nabafundi abakwaziyo ukufunda, ukubhala nabakuvuyelayo ukuya esikolweni. Ukuxabiseka kwesikolo kwezentlalo kungaphuculwa ukuba kwenziwa iinzame mpela zokufunda. Iishedyuli zomsebenzi ziza kuthathwa njengenxalenye yomqulu ophathelele kwiPhulo leZiseko zokuFunda. Lo mqulu uthathwa njengesixhobo sokuxhasa nokunika intsingiselo kweli phulo. Ngenxa yoluvo lokuba amaphulo aba yintetho nje yomlomo engenaziphumo, iishedyuli zomsebenzi ziza kusebenza njengentsika yokuxhasa ukwakhiwa kweziseko zolwazi lokufunda nokubhala kunye nokubala. Lilinge lokubonelela ootitshala ngezikhokelo zokufundisa usuku ngalunye lwesikolo. Ezi shedyuli zomsebenzi ziza kuthunyelwa ezikolweni ngenjongo yokufumana ingxelo ngokuqhubekayo (feedback). Ziza kuvavanywa kwakhona kwizikolo ezithile ezikhethiweyo. La maxwebhu aza kusasazwa njengezikhokelo ngoJanuwari 2009 kuze kucelwe izimvo ngoJulayi 2009. Ziya kuphindwa zivavanywa kwakhona ezi shedyuli zomsebenzi ngoJulayi 2009. Zonke izimvo ezifunyenweyo ziya kusetyenziswa ekuphuculeni ngakumbi iishedyuli zomsebenzi. ISebe leMfundo eNtshona Koloni liziko elithanda ukufunda izinto yaye lizama ukuqonda iimeko elisebenza phantsi kwazo ngamaxesha onke. Le nkqubo yokufunda yinkqubo ehlala iqhubeka okokoko, njengoko sineemeko ezingahlali zimi ndawonye neziguquka ngokukhawuleza. Lo gama sihlala sikukhumbula oku, ukucelwa kwezimvo novavanyo lilinge lokwamkela ingcamango yeziko elithanda ukufunda izinto ngokuvelisa iingcinga ezisekelwe kwiimbono zootitshala, kwakunye nezo zabo bakwiimeko ezahlukeneyo kwiphondo lethu. Siyazi ukuba ukunyanzelisa indlela enye yokwenza izinto kwiimeko ezahlukeneyo asiyondlela esa empumelelweni. Siyazi kwakhona ukuba kufuneka simamele, sithethe size sifumane iimpendulo zokukhawulelana nemingeni ephambi kwethu. Ukwenza uvavanyo nokucela iikhomenti kuza kusinika ithuba lokuthetha, lokumamela nokufumana izisombululo njengoko siqhubela phambili nenkqubo yemfundo es emgangathweni elungiselelwe bonke abafundi bethu.
uGqr. S. Naicker, uMlawuli oyiNtloko woPhuhliso lweKharityhulam
ISHEDYULI YOMSEBENZI
ULWAZI LOKUBALA
IBAKALA 3
NCEDA UQAPHELE: Ishedyuli yomsebenzi yoLwazi lokuBala iqulunqelwe ukunceda nokukhokela ootitshala kwisiGaba sesiSeko ekufundiseni iinqobo zekharityhulam ekufuneka kufundiswe malunga nazo yonke imihla. Ukuqulunqwa kwale shedyuli yomsebenzi kucwangciswe ngobunono ukwenzela ukuba ukusetyenziswa kwe-NCS ngokunjalo nakwiziPhumo zeziFundo kunye nemiGangatho yoVavanyo kuLwazi lokuBala kugxininiswa ngaphezulu ekwenzeni ukuze utitshala akwazi ukufundisa. Le shedyuli yomsebenzi ke ngoko inokusetyenziswa ngokuqiniseka njengoko ibandakanya zonke iziPhumo zeziFundo nemiGangatho yoVavanyo umfundi afuna ukuyazi ukuze afumane iikhonsepthi zokubala ezingundoqo kunye nezakhono ekupheleni kwebakala nesigaba. Ishedyuli yomsebenzi ke ngoko icacisa ukuba YINTONI ekufuneka ifundiswe ize ikhatshwe sisikhokelo sikatitshala esicebisa malunga nokuba ungenziwa NJANI lo msebenzi. Kubalulekile ukuba la maxwebhu alandelayo afundwe kunye ukulungiselela ingqiqo engaphezulu yoLwazi lokuBala, o.k.t.
• The NCS Policy Statement (INkcazelo yePolisi ye-NCS) • Assessment Policy 2007 (IPolisi yoVavanyo yowe-2007) • The Numeracy Work schedule (IShedyuli yoMsebenzi yoLwazi lokuBala) • The Numeracy Teacher Guide (IsiKhokelo sikaTitshala soLwazi lokuBala)
Ishedyuli yomsebenzi yahlulwe ngaphezulu yayimisebenzi yemihla ngemihla ebandakanya iikota ezine ngokungqinelanayo. Ukwabiwa kwexesha loLwazi lokuBala koku kulandelayo: AmaBakala 1 no-2: 1 iyure 30 imizuzu ngosuku IBakala 3: 1 iyure 45 imizuzu ngosuku Ukufumana isikhokelo esimalunga nendlela yokusebenzisa eli xesha uyacelwa ukuba ufunde isiKhokelo sikaTitshala esibandakanya imisebenzi yokufunda nokufundisa eqingqiweyo ukuxhasa ishedyuli yomsebenzi. Kwiiveki ezimbini zekota 1 uvavanyo olwandlalelayo (baseline assessment) kufuneka lwenziwe ngaxeshanye nokufundiswa kweekhonsepthi ezintsha njengoko kubonisiweyo kule shedyuli yomsebenzi.
- 1 -
ISHEDYULI YOMSEBENZI YOLWAZI LOKUBALA
IBAKALA 3
IKOTA 1
IVE-KI
IZIPHUMO ZESIFUNDO
UVAVANYO LWEMIGANGATHO NOKUFUNDISA OKUNGUNDOQO
ISIKHOKELO SIKATITSHALA
1- 2
LO 1 Amanani, ukusetyenziswakwamanani nolwalamano
Uvavanyo olwandlalelayo (baseline
assessment) luzaliswa ngokungqamene nokufundisa okwenzeka kwiveki 1 neyesi-2
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Bala ukusuka ku-1 ukuya ku-200 kwitshathi yamanani
o Bala izinto ukuya ku-100 o ngophinda-phindo lwezibini, izithathu, izine,
izihlanu, amashumi ukusuka kulo naliphi inani ukuya ku-250
o sebenzisa umgca-manani (osenokuba yikhalenda, umgca-manani ome nkqo (vertical number line), itshathi yamanani, isixhobo sokubala (abacus)
Izibalo zentloko
o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-50
IKhonsepti yeNani neXabiso
• Hlaziya • iisimboli zamanani namagama amanani
abhalwe ngamazwi ukusuka ku-1-100 baze baphonononge unxibelelwano lwawo
• iibhondi ukuya ku-20
o Yazisa • amanani 101-150 uzibhale ngamazwi. • cwangcisa, chaza uthelekise la manani
angasentla • amanani alumelo (place values)
lwamanani amalungu ma-3 kuMakhulu kuMashumi nakwiMivo (Hundreds Tens Units) (HTU))
• Inyumerali, isimboli noNye kwisinye noBini obhalwe ngamazwi ngoLwimi lokuQala oLongezelelweyo (First Additional Language) (FAL)
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha
• ukudityaniswa nokuthatyathwa kwamanani alungu linye namalungu mabini ukuya ku-20
i) sebenzisa izinto zokusebenza eziphathekayo
ii) umgca-manani
Isahluko 2
Isahluko 3
- 2 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra
iii) iingxaki zokubala ezibhalwe
ngamazwi • ukucazulula amanani angamalungu
ama-2 njengobhalo olunabileyo, o.k.t. 87 = 80 + 7, sebenzisa oonotsheluza
• yalatha iisethi zomelo ukwenza ukuba izibalo zezivakalisi ezivulekileyo zibe yinyaniso, umz. □ + Δ = 47
• bhala iingxaki zokubala ngamazwi o Amaqhezu: a) ukwenza iihafu neekota ngokusonga
nokusika iimilo zamaphepha b) bhala amaqhezu ½; ¼ kumacandelo
onxulumano lwamanani (relative sections)
c) iihafu namanani angambini nangumnqakathi (even and odd numbers) ukuya ku-10.
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
a) Hlaziya ulwazi malunga nokulandelayo: ukuphinda-phinda njengophinda-phindo olushunqelelweyo, umz. 3 + 3 + 3 = (3 × 3 = 9) kwisinye
b) Nokuhlaziya ulwazi malunga nokulandelayo: ukwahlula-hlula ngentsalela ukuya ku-10 ngokuphathekayo nangomlomo
c) bhala ngamazwi iingxaki zokubala
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki Fundisa ngezibalo zokusombulula iingxaki;
o ukudityaniswa nokuthatyathwa konye no-2 – kokubhalwe ngamanani ukuya ku-100, umz. 35 + 4, 67 – 43,
o cwangcisa, chaza uthelekise amanani anamalungu ama-2
o ukuphinda-phinda kusetyenziswa njengokudibanisa okuphinda-phindwayo kwenani elifanayo
o ukwahlula-hlula njengokuthabatha okuphinda-phindwayo kwenani elifanayo
o ukuphinda-phindwa nokwahlulwa-hlulwa kwamanani anamalungu amabini nenani elinelungu elinye, umz. 4 × 5 = 20 20 ÷ 5 = 4
o qwalasela ukucazululeka (numerosity) kwamanani ukuya ku-34
Sebenzisa amacebo: • ukuqikelela • sebenzisa umgca-manani, itshathi
yamanani, izinto zokubala • ukwakhiwa nokucazululwa kwamanani:
ukwakha u-10
Isahluko 4
- 3 -
LO 3 ISithuba esiVulekileyo neMilo (IJometri) LO 4 Umlinganiselo
• ukuphinda kabini nokuhafisha
okukhokelela ekubhalweni ngamaqela nasekwabeni apho kusetyenziswa nalapho kungasetyenziswa zintsalela (remainders)
• wachaze ngomlomo amacebo owasebenzisileyo oko ukubhale ebhodini
• tshekisha izisombululo zabalingane kwiingxaki zokubala
Iiphatheni
o Khuphela uze wandise amanani aqhelekileyo usebenzisa uphinda-phindo luka-10, 5, 2, ukuya ku-200
o khuphela uze wandise iiphatheni usebenzisa izinto ezifumaneka kwindawo okuyo okanye iiphatheni eziqwalaselwe kwiimagazini
ISithuba esiVulekileyo neMilo
o qaphela uze walathe izinto ezingu-2-D, 3-D, izinto nemifanekiso efumaneka kwindawo okuyo, iibhokisi, iibhola, neesilinda; izangqa, oonxa-ntathu (triangles), izikwere, iingxande (rectangles); ezimbhuntshuntshu (cones), iiphiramidi
o chaza iimpawu zezi milo nezinto ezingasentla
Imali
o Fumana ixabiso elilinganayo lemali eziinkozo ukuya kwi-R5, umz. i-R1 = 10c+10c+10c+10c+10c+10c+10c+10c+10c+10c) ikwayiyo kwakhona i-(50c+50c)
o Fundisa malunga neengxaki zezibalo ezibhalwe ngamazwi ezinxulumene nemali
o Thenga evenkileni usebenzisa imali etshintshekileyo
o Fundisa malunga nendlela elula yokugcina iincwadi ezimalunga nezinto ezithengiweyo.
Ixesha
o funda uze ubhale ixesha ngokwamanani nangedijithali ngokweeyure, iihafu zeeyure
o bhekiselela kubude bezifundo, usuku lwesikolo, iintsuku neenyanga
Ubunzima
o qikelela, linganisa uze uthelekise ngokusebenzisa isikali uthelekise ubunzima babafundi ngeekhilogram
o isigama: bungaphezulu kuneli, bunganeno kuneli; bunzima kuneli, bukhaphukhaphu kuneli
Isahluko 5
Isahluko 6
Isahluko 7
- 4 -
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
Idatha
o Qokelela idatha eklasini malunga nobunzima babafundi obebulinganiswe kwiveki egqithileyo
o qokelela ngokungqamene nokuba bangaphi abafundi abanobunzima obungaphezulu kweekhilogram ezingama-30, ezinganeno kwe-30 kg,
Isahluko 7
3- 4
LO 1 Amanani, izibalo, ukusetyenziswa kwamanani nolwalamano
UMSEBENZI 1 WOVAVANYO OLUQINGQIWEYO
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Bala ukusuka ku-1 ukuya ku-200 kwitshathi yamanani
o Bala ukusuka ku-200 ukuya ku-400 o Bala izinto ukuya ku-100 o Bala ngoo-2,4,5,10 ukusuka nakweliphi
inani, umz. 25, 35, 45, 55, njl. njl. ukuya ku-100
o Bala ngoo-2 ubheka phambili uze ubuyele umva ku-20
o Bala ngoo-3 ukubheka phambili nokubuyela umva ku-30
Izibalo zentloko
o Yenza izibalo zentloko, +, -, ×, ÷ ukuya ku-50
IKhonsepti yeNani neXabiso
o Hlaziya • iisimboli zamanani namanani abhalwa
ngamazwi ukusuka ku-1-100 • cwangcisa, chaza uze uthelekise
amanani anamalungu ama-2 ukuya ku-99
• ukuphinda-phinda njengokudibanisa okuphindwayo kwenani elinye
• Ukwahlula-hlula njengokuthabatha okuphindwayo kwenani elinye
• Ukudibanisa nokuthabatha amanani angamalungu ayi-2 ukuya ku-20
o Yazisa
• amanani 151-200 uze uwabhale phantsi ngokwamazwi.
• cwangcisa, chaza uze uthelekise amanani
• amanani alumelo ala manani angasentla kuMakhulu kuMashumi nakwiMivo (HTU) abandakanya u-‘0’ njengenani elilumelo, umz. ku-100-200 no-200…
• inani, isimboli nenani elibhalwe ngamazwi uThathu noNe ngoLwimi lokuQala oLongezelelweyo (First Additional Language (FAL)
Isahluko 2
Isahluko 3
- 5 -
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha
• ukudityaniswa nokuthatyathwa kwamanani alungu linye nangamalungu mabini ukuya ku-20
i) sebenzisa izinto zokusebenza eziphathekayo
ii) umgca-manani iii) iingxaki zokubala ezibhalwe
ngamazwi • ukudityaniswa nokuthatyathwa
kwamashumi, umz. 20+60; 80+20; 90-50 • ukunatyiswa kweekhomponenti
ezingundoqo esebenzisa u-+ kwisinye – umz. 7+3, 17+3, 27+3 njl. njl. 7-3, 17-3, 27-3 njl. njl.
• Bhala phantsi izibalo ezibhalwe ngamazwi usebenzisa imali
o Amaqhezu:
a) ukwenza iihafu neekota ngokusonga nokusika iimilo zamaphepha
b) bhala phantsi amaqhezu ½; ¼ kumacandelo angqameneyo (relative sections)
c) bhala phantsi izibalo ezibhalwayo, umz. ihafu enye ka-13=7½
ize ikota enye ka-8=2
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula a) Fundisa malunga nophawu u-’x‘
njengokuphinda-phinda nofundwa njengo-‘phinda-phinda ngeli nani’ kwisinye nophawu u-‘÷’ njengokwahlula-hlula olufundwa ‘njengokwahlula-hlula ngeli nani’
b) ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula ukuya ku-20 ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula ukuya ku-20 njengezibalo eziphendulelweyo (inverse operations), umz. 4x5 = (20÷5=4)
c) ukwahlula-hlula ngentsalela ukuya ku-10 ngokuphathekayo nangomlomo
d) bhala phantsi iingxaki zokubala ezibhalwa ngamazwi
e) ukuphinda kabini nokuhafisha kwifomathi yethebhile kusetyenziswa iiprophathi ezisetyenziswa ngokutshintshiselanayo nokubala ngokuphendulelayo (inverse), umz. iThebhile ka-2 ukuya ku-20:
Ukuphinda kabini Ukuhafisha/ukuphendulela 1x2 2÷2 2x2 4÷2 3x2 6÷2 4x2 8÷2
- 6 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra LO 3 ISithuba esiVulekileyo neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki
o Fundisa malunga neengxaki zokubala uze usebenzise amacebo wakho ukusombulula izibalo, umz. • ukuqikelela • umgca-manani, itshathi yamanani,
ukubalwa kwezinto • Ukwakha nokucazulula amanani:
ukwakha u-10 • ukuphinda kabini nokuhafisha
okukhokelela ekubhalweni ngokwamaqela nasekwabeni kusetyenziswa nalapho kungasetyenziswa ntsalela
• chaza ngomlomo amacebo asetyenzisiweyo uze ucacise malunga nawo ebhodini
• tshekisha izisombululo zabalingane kwiingxaki zokubala
Iiphatheni
o yalatha, uchaze uze ukhuphele iiphatheni eziqatshelwe eklasini
o yenza uze wandise iiphatheni ezilula zejometri
ISithuba esiVulekileyo neMilo
o Thelekisa iimilo zika-2-D nezezinto ezingu-3-D emifanekisweni nakwindawo ohlala kuyo.
o sota iintlobo ngeentlobo zeemilo zika-2-D kwisinye nezinto ezingu-3-D
Imali
o Phonononga amanani alumelo olulinganayo lwemali eziinkozo e-R5
o Ukuthenga evenkileni: ngemali etshintshekileyo engagqithangalu kwi-R2, izixa ezikhulu kufuneka zenziwe yimali engaphezulu kwemali enye eyingqekembe, umz. R5 =R2,+R2+R1
o Bhala phantsi izibalo ezisekelwe kwibali
Ixesha o Hlaziya ulwazi malunga nokulandelayo: o Iiwotshi zamanani nezexesha ledijithali
kwiziqingatha zeeyure, imizuzu o ukubhekiselela kubude bosuku lokufunda,
ubude bekhefu lokufunda (interval), iintsuku, iiveki neenyanga
Ubude o linganisa umgama ngokujikeleze iimilo zika-
2D ngentambo o qikelela ukuba yeyiphi imilo apho
sisebenzisa khona intambo eninzi/ encinane
Isahluko 4
Isahluko 5
Isahluko 6
Isahluko 7
- 7 -
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
Idatha
o uqokelela idatha ephathelele kumlinganiselo weemilo zika-2-D
o zoba iphikthografi ukubonisa idatha yeemilo zika-2-D esenza owona mlinganiselo mninzi/mncinane wentambo
5- 6
LO 1 Amanani, izibalo, ukusetyenziswa kwamanani nolwalamano
UMSEBENZI 2 WOVAVANYO OLUQINGQIWEYO
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla o Bala ukusuka ku-1 ukuya ku-200 kwitshathi
yamanani o ukwandisa ukubala ukusuka ku-200 ukuya
ku-400 o Bala izinto ukuya ku-100 o Bala ngoo-2,4,5,10 ukuso nakweliphi inani,
umz. u-25, 30, 35, 40, njl. njl. ukuya ku-100. Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele umva ukuya ku-20
o Bala ngoo-3 uye phambili uphinde ubuyele umva ukuya ku-30
Izibalo zentloko
o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-50
IKhonsepthi yeNani neXabiso
o Hlaziya • Iisimboli ezingamanani namanani
abhalwe ngamazwi ukusuka ku-1-100 uze uphonononge unxibelelwano lwawo
• Iibhondi ukuya ku-20 • ukucazulula amanani amalungu ma-2
njengobhalo olunatyisiweyo, o.k.t. 87 = 80 + 7, usebenzisa oonotsheluza
• qaphela isethi yamanani alumelo (values) ukwenza izibalo ezibhalwe ngezivakalisi ezivulekileyo zibe yinyaniso, umz. □ + Δ = 56
• bhala phantsi izibalo ezibhalwe ngamazwi
o Yazisa
• amanani 201-250 uze uzibhale phantsi ngamazwi.
• ucwangcisa, achaze aze athelekise la manani angasentla.
• umelo lwamanani angasentla kuMakhulu kuMashumi nakwiMivo (HTU) lubandakanya u-‘0’ njengenani elimeleyo (place holder), umz. ku-100-200 kwisinye no-200…
Isahluko 2
Isahluko 3
- 8 -
• inani, isimboli kwisinye negama
elinguHlanu noThandathu ngoLwimi lokuQala oLongezelweyo (First Additional Langauge) (FAL))
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha
• ukudibanisa nokuthabatha ngamashumi nangemivo ukuya ku-30 ngaphandle kokusebenzisa kucazulula okanye kuthwalwa kwamanani asiwe kwamanye)
• yenza iingxaki zokubala ezibhalwe ngamagama ubandakanya kwakhona iingxaki ezinxulumene nemali
• sondeza la manani koyena 10 ukufutshane, umz. 76 →80; 43→40
o Amaqhezu:
a) Hlaziya ulwazi malunga namaqhezu ½; ¼ uze uwabhale kwizibalo.
b) Fundisa malunga nekhonsepthi yeekota ezintathu kwezine ¾ ngokwahlula into enye epheleleyo ibe ziziqwengana/ziikota ezi-4 uze ufakele imibala ezi-3 zezi kota.
c) bhala i-¼ ibe yimibala ziziqwengana eziyimibala emi-3 ukubonisa i-¾ yenani elipheleleyo.
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
a) ukuhlaziya ngomlomo nangokubhaliweyo ukuya ku-20 kugxilwa kwizibalo eziphendulelweyo (inverse sums), umz. 6x3 =18 ke ngoko u-18÷3=6 b) bethelela ngentloko ithebhile ukusuka ku-2 ukuya ku-24
c) bhala iingxaki zokubala ngamazwi d) Fundisa malunga nokuphinda kabini
nokuhafisha kwifomathi yethebhile kusetyenziswa iiprophathi ezisetyenziswa ngokutshintshiselanayo (commutative properties) nokubala ngokuphendulelayo (inverse), umz. iThebhile ka-3 ukuya ku-36:
Ukuphinda kabini izibalo zokuhafisha/ eziphendulelweyo 1x3 3÷3 2x3 6÷3 3x3 9÷3 4x3 12÷3 e) ukwahlula-hlula ngentsalela ukuya ku-20
ngokuphathekayo nangomlomo f) iingxaki zokubala ezibhalwe ngamazwi
- 9 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra LO 3 ISithuba neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki
Fundisa ngeengxaki zokusombulula izibalo: o ukudityaniswa nokuthatyathwa kwamanani
anelungu elinye namanani anamalungu ama-2 ukuya, umz. 35 + 4, 28 – 7,
o hlanganisa kwakhona uze uphinde uwacazulule amanani
o ukuphinda-phinda kusetyenziswa njengokudibanisa okuphinda-phindwayo kwenani elifanayo
o ukwahlula-hlula kusetyenziswa njengokuthabatha okuphinda-phindwayo kwenani elinye
o ukuphinda-phindwa nokwahlulwa-hlulwa kwamanani anamalungu amabini nenani elinelungu elinye, umz.
4 × 5 = 20 20 ÷ 5 = 4 o qwalasela ukucazululeka (numerosity)
kwamanani ukuya ku-40
Sebenzisa amacebo: • ukuqikelela • sebenzisa umgca-manani, itshathi
yamanani, izinto zokubala • ukwakha nokucazulula amanani:
ukwakha u-10 • ukuphinda kabini nokuhafisha
okukhokelela ekwabelaneni ikhona naxa ingekho intsalela
• thetha ngomlomo malunga namacebo asetyenziswayo uze ucacise malunga nawo ebhodini
• tshekisha izisombululo zabalingane kwiingxaki zokubala
Iiphatheni
o Yandisa iiphatheni zamanani alula ukuya ku-300
o qonda iiphatheni zamanani ezilula kwiifankshini yokubala yangasentla uze uphonononge ngaphezulu kulo naliphi na inani ngokophinda-phindo luka-10, 5, 2 ukuya ku-500
ISithuba neMilo
o sebenzisa ukuphindwa kwephepha nokwetyisa ingcamango ukuqaphela imigca elingana macala onke (symmetry) kwiimilo ezingu-2-D
Imali
o Phonononga umelo olulinganayo lwemali eziinkozo ukuya kwi-R5
Isahluko 4
Isahluko 5
Isahluko 6
Isahluko 7
- 10 -
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
o ukuthenga evenkileni: imali etshintshekileyo
engagqithangalu kwi-R2, izixa ezikhulu ekufuneka zibe ngaphezulu kwengqekembe enye, umz. i-R5 =R2,+R2+R1
o bhala phantsi izibalo ezisekelwe kwibali
Ixesha o Hlaziya ulwazi malunga nexesha elibhalwe
ngamanani neledijithali o ukubhekiselela kubude bosuku lokufunda,
ubude bekhefu lokuphumla kwizifundo (interval), iintsuku neenyanga
o cwangcisa iminyhadala yezenkolo yekota kwikhalenda
Ubude o thelekisa ubude babafundi ngeesentimitha
nangeemitha o linganisa ubude babafundi ngee-cm
neemitha
Umthamo o qikelela, linganisa umthamo/ ivolyum
usebenzisa imilinganiselo eqingqiweyo nengaqingqwanga
o linganisa umahluko ngevolyume phakathi kwezikhongozeli ezahlukeneyo
Idatha
o qokelela le datha ingasentla ngokobude – eyona inde kakhulu, eyona imfutshane kakhulu
7- 8
LO 1 Amanani, ukusetyenziswa kwamanani nolwalamano
UMSEBENZI 3 WOVAVANYO OLUQINGQIWEYO
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Bala ukusuka ku-1 ukuya ku-200 kwitshathi yamanani
o Nabisa ukubala ukusuka ku-200 ukuya ku-400
o Bala izinto ukuya ku-100 o Bala ngoo-2, 4, 5,10 ukusuka nakweliphi
inani, umz. 25, 30, 35, 40 ukuya ku-100 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-20 o Bala ngoo-3 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-30
Izibalo zentloko o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-
50
IKhonsepti yeNani neXabiso • Hlaziya
Isahluko 2
Isahluko 3
- 11 -
• Iisimboli ezingamanani namanani
abhalwe ngamazwi ukusuka ku-1-100 uze uphonononge unxibelelwano lwawo
• Iibhondi ukuya ku-30 • ukucazulula amanani amalungu ma-2
njengobhalo olunatyisiweyo, o.k.t. 37 = 30 + 7, usebenzisa oonotsheluza
• qaphela iisethi zamanani alumelo (values) ukwenza izibalo ezibhalwe ngezivakalisi ezivulekileyo zibe yinyaniso, umz. □ + Δ = 56
• bhala phantsi ngamazwi iingxaki zokubala
• Yazisa • Amanani 251-300 uze uwabhale phantsi
ngamazwi. • ucwangcisa, achaze aze athelekise la
manani angasentla. • Ubhala umelo lwamanani angasentla
kuMakhulu kuMashumi nakwiMivo (HTU) lubandakanya u-‘0’ njengenani lomelo (place holder), umz. ku-100-200 kwisinye no-200…
• inyumerali, isimboli kwisinye negama elinguXhenxe nesiBhozo ngoLwimi lokuQala oLongezelweyo (First Additional Langauge) (FAL)
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha
• Ukudityaniswa nokuthatyathwa kwamanani alungu linye namanani angamalungu amabini ukuya ku-20
i) sebenzisa izinto zokusebenza eziphathekayo
ii) umgca-manani iii) iingxaki zokubala ezibhalwe ngamazwi
• Ukucazulula amanani amalungu ma-2 njengobhalo olunatyisiweyo, o.k.t.
87 = 80 + 7, sebenzisa oonotsheluza • Qaphela iisethi zamanani alumelo
ukwenza ukuba izibalo zezivakalisi ezivulekileyo zibe yinyaniso, umz.
□ + Δ = 47 • Bhala iingxaki zokubala ngokwamazwi
o Amaqhezu:
• Fakela umbala kwiikota ezintathu zeqhezu elipheleleyo uze ubhale iqhezu elihlangeneyo (unitary fraction) ‘¾’
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
• uhlaziyo lolwazi ngomlomo nangokubhaliweyo ukuya ku-20 kugxilwe koku
- 12 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra
• kwizibalo eziphendulelweyo (inverse
sums), umz. 6x3 =18 ke ngoko 8÷3=6 • gcina ngentloko ithebhile ka-2 ukuya ku-
24 • bhala phantsi iingxaki zokubala
ngokwamazwi • Fundisa ngokuphinda kabini nokuhafisha
kwifomathi yethebhile kusetyenziswa iiprophathi ezisetyenziswa ngokutshintshiselanayo (commutative properties) nokubala ngokuguqulelweyo (inverse), umz.
iThebhile ka-3 ukuya ku-36: Ukuphinda kabini Ukuhafisha/izibalo eziphendulelweyo 1x3 3÷3 2x3 6÷3 3x3 9÷3 4x3 12÷3 Ukwahlula-hlula okunentsalela efikelela
ku-20 yezinto eziphathekayo kwisinye neengxaki zezibalo ezenziwa ngamazwi omlomon
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki
Fundisa ngeengxaki zokubala: o ukudityaniswa nokuthatyathwa kwamanani
anelungu elinye namanani anamalungu ama-2 ukuya ku-100, umz. 35 + 4, 67 – 43,
o cwangcisa, chaza uze uthelekise amanani angamalungu ama-2
o ukuphinda-phinda kusetyenziswa njengokudibanisa okuphinda-phindwayo kwenani elifanayo
o ukwahlula-hlula kusetyenziswa njengokuthabatha okuphinda-phindwayo kwenani elinye
o ukuphinda-phindwa nokwahlulwa-hlulwa kwamanani anamalungu amabini nenani elinelungu elinye, umz. 4 × 5 = 20
20 ÷ 5 = 4 o qwalasela ukucazululeka (numerosity)
kwamanani ukuya ku-50
Sebenzisa amacebo: • ukuqikelela • sebenzisa umgca-manani, itshathi
yamanani, izinto zokubala • ukwakha nokucazulula amanani:
ukwakha u-10 • ukuphinda kabini nokuhafisha
okukhokelela ekwabelaneni ikhona naxa ingekho intsalela
• thetha ngomlomo malunga namacebo asetyenziswayo uze ucacise malunga nawo ebhodini
Isahluko 4
- 13 -
LO 3 ISithuba neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
• tshekisha izisombululo zabalingane
kwiingxaki zokubala
Iiphatheni o khuphela uze wandise iiphatheni zamanani
ezilula ukuya ku-500 o uphinda-phindo loo-2, 4 phakathi ko-0 no-40 o Amanani amnqakathi nangambini ukusuka
ku-A no-□
ISithuba neMilo o Sebenzisa ukusongwa kwephepha
nokwetyisa ingcamango ukuqaphela imigca yokulingana kwamacala onke (symmetry) kwiimilo ezingu-2-D
Imali
o Phinda kwakhona okwenziwe kwiiveki 5-6
Ixesha o ukusombulula iingxaki ezibandakanya
ukubala nokuphendulelwa kwamanani phakathi: • kwemizuzu neeyure • kweentsuku neeveki • kweentsuku neenyanga
Umthamo
o Phinda kwakhona iifankshini yeeveki 5-6.
Idatha o Shwankathela uze uphonononge idatha
eqokelelwe kwiiveki 5-6
Isahluko 5
Isahluko 6
Isahluko 7
9-10
LO 1 Amanani, ukusetyenziswa kwamanani nolwalamano
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Bala ukusuka ku-1 ukuya ku-200 kwitshathi yamanani
o Nabisa ukubala ukusuka ku-200 ukuya ku-400
o Bala izinto ukuya ku-100 o Bala ngoo-2, 4, 5,10 ukusuka nakweliphi
inani, umz. 25, 30, 35, 40 ukuya ku-100 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-20 o Bala ngoo-3 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-30
Izibalo zentloko o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-
50
IKhonsepti yeNani neXabiso o Hlaziya :
• Iisimboli ezingamanani namanani abhalwe ngamazwi ukusuka ku-1-100 uze uphonononge unxibelelwano lwawo
Isahluko 2
Isahluko 3
- 14 -
• Iibhondi ukuya ku-30 • ukucazulula amanani amalungu ma-2
njengobhalo olunatyisiweyo, o.k.t. 87 = 80 + 7, sebenzisa oonotsheluza • qaphela iisethi zamanani alumelo
(values) ukwenza izibalo ezibhalwe ngezivakalisi ezivulekileyo zibe yinyaniso, umz. □ + Δ = 56
• bhala phantsi ngamazwi iingxaki zokubala
o Yazisa
• amanani 301-350 uze uzibhale phantsi ngamazwi.
• ucwangcisa, achaze aze athelekise la manani angasentla.
• Ubhala umelo lwamanani angasentla kuMakhulu kuMashumi nakwiMivo (HTU) lubandakanya u-‘0’ njengenani elimeleyo (place holder), umz. ku-100-200 kwisinye no-200…
• inani, isimboli kwisinye negama elinguThoba noShumi ngoLwimi lokuQala oLongezelweyo (First Additional Langauge) (FAL)
• bhala phantsi ngamazwi iingxaki zokubala
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha
Hlaziya • ukudityaniswa nokuthatyathwa
kwamanani alungu linye namanani amalungu mabini ukuya ku-20
• ukucazulula amanani amalungu ma-2 njengobhalo olunatyisiweyo, o.k.t.
87 = 80 + 7, sebenzisa oonotsheluza
o Amaqhezu: • Hlaziya ulwazi ngokufakela umbala
kwiikota ezintathu zeqhezu elipheleleyo uze ubhale iqhezu elihlanganisayo (unitary fraction) u-‘¾’
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
• Hlaziya ulwazi ngomlomo nangokubhaliweyo ukuya ku-20 ugxile kwizibalo eziphendulelweyo (inverse sums), umz. 6x3 =18 ke ngoko u-8÷3=6
• Ithebhile 3 ukuya ku-36 • Ukwahlula-hlula nentsalela ukuya ku-20
yeengxaki eziphathekayo zokubala zomlomo nezibhalwayo
o Amaqhezu:
Phinda kwakhona okwenziwe kwiiveki 7-8
- 15 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra LO 3 ISithuba neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
Phinda kwakhona okwenziwe kwiiveki 7-8
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki Fundisa ngeengxaki zokubala:;
Iiphatheni
o Phinda kwakhona okwenziwe kwiiveki 7-8
ISithuba neMilo o qaphela uze uchaze izinto ezimilo yazo ingu-
3-D ezikwiindawo ezahlukeneyo
Ixesha o Phinda kwakhona izibalo nezibalo
eziguquliweyo (conversions) phakathi: • Kwemizuzu neeyure • Iintsuku neeveki • Iintsuku neenyanga
Ubude
o qikelela, linganisa uze uthelekise ubude bezinto ngokweemitha
Ubunzima
o Qikelela, linganisa uze uthelekise ubunzima bezinto ngokweekhilogram neegram.
Idatha
o zoba imifanekiso uze wakhe iphikthografi yezinto ezilinganiswe ngokweekhilogram neegram ezingasentla.
Isahluko 4
Isahluko 5
Isahluko 6
Isahluko 7
- 16 -
ISHEDYULI YOMSEBENZI YOLWAZI LOKUBALA
IBAKALA 3
IKOTA 2
IVE- KI
IZIPHUMO ZESIFUNDO
UVAVANYO LWEMIGANGATHO NOKUFUNDISA OKUNGUNDOQO
ISIKHOKELO SIKATITSHALA
11-12
LO 1 Amanani, ukusetyenziswa kwamananinolwalamano
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Bala ukusuka ku-1 ukuya ku-200 kwitshathi yamanani
o ukwandisa ukubala ukusuka ku-200 ukuya ku-400
o Bala izinto ukuya ku-100 o Bala ngoo-2,4,5,10 ukuso nakweliphi inani,
umz. u-25, 30, 35, 40, njl. njl. ukuya ku-200 Bala ngoo-2 uye phambili uze uphinde ubuyele umva ukuya ku-20
o Bala ngoo-3 uye phambili uze uphinde ubuyele umva ukuya ku-30
o Bala ngoo-4 uye phambili uze uphinde ubuyele umva ukuya ku-40
Izibalo zentloko
o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-50
IKhonsepti yNani neXabiso
o Hlaziya • Iisimboli ezingamanani namanani
abhalwe ngamazwi ukusuka ku-1-100 uze uphonononge unxibelelwano lwawo
• Iinyumerali 301-350 uze uzibhale ngokwamazwi.
• Iibhondi ukuya ku-39 • Amanani alumelo (ordinal value)
amanani ukusuka ekuqaleni ukuya kwelamashumi amathathu anethoba
• ukucazulula amanani amalungu ma-2 njengobhalo olunatyisiweyo, o.k.t.
87 = 80 + 7, sebenzisa oonotsheluza • qaphela iisethi zamanani alumelo
(values) ukwenza izibalo ezibhalwe ngezivakalisi ezivulekileyo zibe yinyaniso, umz. □ + Δ = 56
• bhala phantsi ngamazwi iingxaki zokubala
o Fundisa malunga nokulandelayo:
• Iinyumerali 351-400 uze uzibhale phantsi ngamazwi.
• ucwangcisa, achaze aze athelekise la manani angasentla.
• Ubhala umelo lwamanani angasentla kuMakhulu kuMashumi nakwiMivo (HTU) lubandakanya u-‘0’ njengenani elimeleyo
Isahluko 2
Isahluko 3
- 17 -
(place holder), umz. ku-100-200 kwisinye
no-200… • inyumerali, isimboli kwisinye negama
elinguNye ukuya kwiShumi ngoLwimi lokuQala oLongezelweyo (First Additional Language) (FAL)
• Bhala phantsi iingxaki zokubala ngamazwi
• Iibhondi zika-40 • Umelo lwamanani (ordinal value)
ukusuka ekuqaleni ukuya kumashumi amane
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha • ukudibanisa nokuthabatha ngamashumi
kusetyenziswa ukuthwala kwamanani ayokudityaniswa kwamanye (carrying) nokucazululwa kuka-10
• Fundisa malunga nokubala unyukela phezulu kwizibalo usebenzisa ukunatyiswa kweekhomponenti ezingundoqo, umz. .
5 15 25 +6 +6 +6 ─ ─ ─ • Bhala iingxaki zokubala ngokwamazwi • Ukusondeza inani ku-10 ongoyena
ukufutshane, umz. 76 →80; 43→40; 94→90, njl. njl.
o Amaqhezu:
a) bhala phantsi i-½ ne-¼ yamanani 4,8,12,16 kwisinye no-20
b) Fundisa ngekhonsepthi yesinye esithathwini ngokwahlula umcwe wephepha ube bubude obuziisentimitha ezili-9 libe ngamalungu ama-3 alinganayo.
c) Bhala phantsi iqhezu elihlanganisayo (unitary fraction) u-⅓ kwiziqwengana.
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
• Cacisa malunga neepropathi etshintshiselanayo (commutative property) ngokuphinda-phinda, umz. 8x2=2x8
• Cacisa ngokwahlula-hlula njengokwaba nokudibanisa izinto ndawonye, umz. yahlulela (yabela) amaqela ama-4 iilekese ezili-12
• Gcina ngentloko ithebhile ka-2 ukuya ku-24
• Gcina ngentloko ithebhile ka-3 ukuya ku-36
• Bhala iingxaki zokubala ngokwamazwi
- 18 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra LO 3 ISithuba neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki
Fundisa ngeengxaki zokubala: o ukudityaniswa nokuthatyathwa kwamanani
anelungu elinye namanani anamalungu ama-2 ukuya ku-100, umz. 88 + 4, 27 – 43,
o fumana izisombululo usebenzisa amanani aphindeke kabini (doubles) namanani aphantse ukuphindeka kabini (near doubles), umz. 13 + 16 = (13 +13) + 3 +140 + 154 = (140 + 140) + 14
o ukudityaniswa ngokuphindwayo nokuthatyathwa kwamanani angamalungu ama-3 ukuya ku-500, umz. 150 + 50 + 50 + 50 + 50 =
o ukuphinda-phinda njengokudibanisa okuphindwayo kwenani elinye
o ukwahlula-hlula kusetyenziswa njengokuthabatha okuphinda-phindwayo kwenani elinye
Sebenzisa amacebo: • ukuqikelela • sebenzisa umgca-manani, itshathi
yamanani, izinto zokubala • ukwakha nokucazulula amanani:
ukwakha u-10 • ukuphinda kabini nokuhafisha
okukhokelela ekwabelaneni ikhona naxa ingekho intsalela
• thetha ngomlomo ngamacebo asetyenziswayo uze ucacise malunga nawo ebhodini
• tshekisha izisombululo zabalingane kwiingxaki zokubala
Iiphatheni
o Qaphela iiphatheni zamanani usebenzisa u-+, - ukuya ku-500
o Yenza uze wandise iinyaniso zamanani angundoqo, umz. 6 + 2 = 8, 60 + 20 = 80, 600 + 200 = 800
ISithuba neMilo
o Qaphela imigca elingana macala onke kwiimilo ezingu-2-D usebenzisa ukusongwa kwamaphepha nokwetyisa ingcamango
Imali o Phinda kwakhona umsebenzi wekota
edlulileyo
Ixesha o Hlaziya ulwazi ngewotshi yamanani
neyedijithali ebonisa iiyure, iihafu yeeyure nekota yeyure
Isahluko 4
Isahluko 5
Isahluko 6
Isahluko 7
- 19 -
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
o ukuguqulwa (conversion) kwemizuzu
neeyure, iintsuku neeyure, iintsuku neenyanga
o amagama eenyanga zonyaka
Ubunzima o qikelela, linganisa, thelekisa ucwangcise
izinto, ukuze ukwazi ukuqinisekisa ukuba zeziphi ezizezona zinzima, izeziphi ezizezona zikhaphukhaphu kakhulu
o yenjenjalo nakwiimilo zika-3-D
Idatha o qokelela uze ushwankathele idatha yezinto
ezilinganisiweyo uze uzidweliswe kwimo yethebhile
13-14
LO 1 Amanani, izibalo, nonxibelelwano lwamanani
UMSEBENZI 1 WOVAVANYO OLUQINGQIWEYO
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Nabisa ukubala ukusuka ku-200 ukuya ku-400
o Bala izinto ukuya ku-100 o Bala ngoo-2,4,5,10 ukusuka nakweliphi
inani, umz. 25, 30, 35, 40 ukuya ku-200 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-20 o Bala ngoo-3 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-30 o Bala ngoo-4 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-40
Izibalo zentloko o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-
50
IKhonsepthi yeNani neXabiso • Hlaziya • achazwa ngomlomo, abhaliweyo
eenyumeral 300-400 • Ucwangcisa, achaze aze athelekise la
manani angasentla. • Ubhala umelo lwamanani angasentla
kuMakhulu kuMashumi nakwiMivo (HTU) lubandakanya u-‘0’ njengenani elimeleyo (place holder), umz. ku-100-200 kwisinye no-200…
• inyumerali, isimboli kwisinye negama elinguNye ukuya kwiShumi ngoLwimi lokuQala oLongezelweyo (First Additional Language) (FAL)
• Bhala phantsi iingxaki zokubala ngamazwi
• Iibhondi zika-40
Isahluko 2
Isahluko 3
- 20 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra
• Umelo lwamanani (ordinal value)
ukusuka ekuqaleni ukuya kumashumi amane
o Yazisa
• amananii 401-450 uze uwabhale ngamazwi.
• Iibhondi zika-41 • Umelo lwamanani (ordinal numbers)
ukusuka kwelokuqala ukuya kumashumi amane ananye
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha
• ukudibanisa nokuthabatha ngamashumi kusetyenziswa ukuthwala kwamanani ayokudityaniswa kwamanye (carrying) nokucazululwa kuka-10 ukuya ku-‘99’
• Fundisa ngokusetyenziswa kwezibalo ukuya phezulu (vertical application of sums) usebenzisa iikhomponenti ezingundoqo, umz.
5 15 25 +6 +6 +6 ─ ─ ─ • Bhala iingxaki zokubala ngokwamazwi
o Amaqhezu:
• Fumana u-⅓ wamanani 3, 6, 9, 12, 15 • Ngqamanisa ukusombulula iingxaki
ngokwahlula-hlula ngethebhile ka-3x
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula • Fundisa uze ucacise ukwahlula-hlula
nentsalela ngale fomathi ilandelayo, umz.
Amanani angundoqo
Zingaphi izithathu?
intsalela
20 34
6 11
2
1
o Yandisa ukuya kutsho kulwahlulo-hlulo lukane nontlanu nentsalela
o Bhala iingxaki zokubala ngokwamazwi
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki Fundisa ngeengxaki zokubala: o ukudityaniswa nokuthatyathwa kwamanani
anelungu elinye namanani anamalungu ama-2 ukuya ku-100, umz. 35 + 4, 67 – 43,
o cwangcisa, chaza uze uthelekise amanani angamalungu ama-2
o ukuphinda-phinda njengokudibanisa okuphindwayo kwenani elinye
Isahluko 4
- 21 -
LO 3 ISithuba neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
o ukwahlula-hlula njengokuthabatha
okuphindwayo kwenani elinye o fumana izisombululo usebenzisa amanani
aphindeke kabini (doubles) namanani aphantse ukuphindeka kabini (near doubles), umz. 13 + 16 = (13 +13) + 3 +140 + 154 = (140 + 140) + 14
o ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula kwamanani alungu amalungu mabini namanani alungu linye, umz. 4 × 5 = 20
20 ÷ 5 = 4 o qaphela ukucazululeka kwamanani
(numerosity) ukuya ku-34 o Sebenzisa amacebo akho uze wabelane
nabalingane
Iiphatheni o Bhala phantsi amanani aphindiweyo
wamanani angumnqakathi ukuya ku-49 o Bhala phantsi iiphatheni zamanani
usebenzisa ukudibanisa nokuthabatha amanani amalungu ma-2 namanani amalungu ma-3
ISithuba neMilo
o qaphela uze uqwalasele iimpawu ezahlukileyo zeemilo ezingu-2-D (oonxa-ntathu (triangles), izikwere, iingxande (rectangles), izangqa) nezinto ezingu-3-D (iibhokisi, iiprizim, iiphiramidi, izangqa (spheres), ezimbhuntshuntshu (cones)
Imali
o Qwalasela amanani alumelo olulinganayo lwemali eziinkozo ukuya ku-R5 umz.
5c = 1c+1c+1c+1c+1c or 2c+2c+1 o Thenga evenkileni usebenzisa imali
etshintshekileyo engagqithanga kwi-R2 o Bhala phantsi iingxaki zokubala ngamazwi
uze ubhale indlela yokusetyenziswa koku kungasentla.
Ixesha
o sombulula iingxaki ezibandakanya ukubala ngamanani aguquliweyo (conversions) phakathi: kwemizuzu neeyure, iintsuku neeyure, iintsuku neenyanga
Ubude
o qikelela ubude bezinto uze uzilinganise ngeemitha nangeesentimitha
o rekhoda izinto ezifunyanisiweyo
Isahluko 5
Isahluko 6
Isahluko 7
- 22 -
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
Idatha
o phinda kwakhona okwenziwe kwiiveki 11 neye-12, qokelela idatha yenyanga yekhalenda: abafundi benza ingcaciso-ntetho, abafundi abenza ingcaciso-ntetho yomsebenzi wasekhaya wesikolo yonke imihla
o Idatha irekhodwa kuluhlu lokutshekisha (checklist), bonisa uze uthelekise idatha
15-16
LO 1 Amanani, ukuestyenziswa kwamanani nolwalamano
UMSEBENZI 2 WOVAVANYO OLUQINGQIWEYO
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Bala ukusuka ku-1 ukuya ku-200 kwitshathi yamanani
o Nabisa ukubala ukusuka ku-200 ukuya ku-400
o Nabisa ukubala ngaphezulu ukusuka ku-400 ukuya ku-600
o Bala izinto ukuya ku-200 o Bala ngoo-2, 5,10 ukusuka nakweliphi inani,
umz. 25, 30, 35, 40 ukuya ku-200 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-20 o Bala ngoo-3 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-30 o Bala ngoo-4 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-40 o Ngophinda-phindo luka-100 ukuya ku-500
Izibalo zentloko
o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-50
IKhonsepti yNani neXabiso
o Hlaziya • amanani 401-450 uze uwabhale
ngamazwi. • Iibhondi zika-41 • Amanani alumelo (ordinal numbers)
ukusuka ekuqaleni ukuya kumashumi amane ananye
o Fundisa malunga nokulandelayo:
• amanani451-500 uze uwabhale ngamazwi.
• Ubhala umelo lwala manani angasentla ku-HTU
• Iibhondi zika-42 • Amanani alumelo (ordinal numbers)
ukusuka ekuqaleni ukuya kumashumi amane anesibini
Isahluko 2
Isahluko 3
- 23 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha
• ukudibanisa nokuthabatha ngamashumi kusetyenziswa ukuthwala kwamanani ayokudityaniswa kwamanye (carrying) nokucazululwa kuka-10 ukuya ku-‘99’
• Fundisa malunga nokubala usenyukela phezulu usebenzisa ukunatyiswa kweekhomponenti ezingundoqo, umz.
29 39 49 +7 +7 +7 ─ ─ ─
• Bhala phantsi iingxaki zokubala ngamazwi
o Amaqhezu:
• Phinda kwakhona okwenziwe kwiiveki 13-14
• Ngohlobo olubhaliweyo: ½ ka-30 = ¼ ka-40 = ⅓ ka-33 = njl. njl.
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
a) Hlaziya ulwazi malunga nokuphinda-phinda njengokudibanisa okufinyeziweyo, umz.
3 + 3 + 3 = (3 × 3 = 9) kwisinye b) Nokuhlaziya ulwazi ngokwahlula-hlula nentsalela ukuya ku-10 ngokuphathekayo nangomlomo c) Bhala phantsi iingxaki zokubala ngamazwi
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki
Fundisa malunga neengxaki zokubala: o bonisa amacebo ahlukeneyo
anokusetyenziswa o ukuthatyathwa kwamanani anamalungu
amabini, anamalungu ama-3, umz. 344-122 (cazulula inani elo lithatyathwayo)
344 – 122 = (344 – 100 = 244 – 20 = 224 – 2 = 222 o okanye ukongeza amalungu amanani ama-
2/ amalungu amanani ama-3,
Sebenzisa amacebo: • ukuqikelela • sebenzisa umgca-manani, itshathi
yamanani, izinto zokubala • ukwakha nokucazulula amanani:
ukwakha u-10 • ukuphinda kabini nokuhafisha
okukhokelela ekwabelaneni ikhona naxa ingekho intsalela
• thetha ngomlomo ngamacebo asetyenziswayo uze ucacise malunga nawo ebhodini
Isahluko 4
- 24 -
LO 3 ISithuba neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
• tshekisha izisombululo zabalingane
kwiingxaki zokubala
Iiphatheni o Bhala amanani aphindwayo amanani
angumnqakathi ukuya ku-49 o bhala iiphatheni yamanani usebenzisa
ukudityaniswa nokuthatyathwa kwamanani amalungu ma-2 namanani amalungu ma-3
ISithuba neMilo
o Phinda kwakhona okwenziweyo kwiiveki 15 -16
Imali
o Qwalasela amanani alumelo alinganayo email ezinkozo ukuya kwi-R5 umz.
5c = 1c+1c+1c+1c+1c or 2c+2c+1 o Thenga evenkileni ngemali etshintshekileyo
engagqithangalu kwi-R2 o Bhala iingxaki zokubala ngamazwi uze
ubhale malunga nokusetyenziswa koku kungasentla.
Ixesha
o ukusombulula iingxaki kubandakanywa ukubala nokuguqulela phakathi kwemizuzu neeyure, iintsuku neeyure, iintsuku neenyanga
Ubunzima
o qikelela ubunzima o linganisa nge-kg ne-g o dwelisa uluhlu lwezinto ezilinganiswayo
Idatha
o Phinda kwakhona okwenziwe kwiiveki 11 neye-12
o xoxa uze uthelekise idatha erekhodelwe inyanga yekhalenda
Isahluko 5
Isahluko 6
Isahluko 7
17-18
LO 1 Amanani, ukusetyenziswa kwamanani nolwalamano
UMSEBENZI 3 WOVAVANYO OLUQINGQIWEYO
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Bala ukusuka ku-1 ukuya ku-200 kwitshathi yamanani
o Nabisa ukubala ukusuka ku-200 ukuya ku-400
o Nabisa ukubala ngaphezulu ukusuka ku-400 ukuya ku-600
o Bala izinto ukuya ku-200 o Bala ngoo-2, 5,10 ukusuka nakweliphi inani,
umz. 25, 30, 35, 40, njl. njl. ukuya ku-200 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-20
Isahluko 2
- 25 -
o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-30 o Bala ngoo-3 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-40 o Bala ngoo-4 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-50 o Ngophinda-phindo luka-100 ukuya ku-500
Izibalo zentloko
o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-50
IKhonsepthi yeNani neXabiso
o Hlaziya • amanani 451-500 uze uwabhale
ngamazwi. • Iibhondi zika-42 • Amanani alumelo ukusuka ekuqaleni
ukuya kumashumi amane anesibini
o Yazisa • amanani 501-550 uze uwabhale
ngamazwi. • Bhala amanani alumelo ala manani
angasentla kwi-HTU • Iibhondi zika-43 • Amanani alumelo ukusuka ekuqaleni
ukuya kumashumi amane anantathu
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha • ukudibanisa nokuthabatha ngamashumi
kusetyenziswa ukuthwala kwamanani ayokudityaniswa kwamanye (carrying) nokucazululwa kuka-10 ukuya ku-‘99’
• Fundisa malunga nokubala uye phezulu usebenzisa ukunatyiswa kweekhomponenti ezingundoqo, umz.
59 69 79 +3 +3 +3 ─ ─ ─ • Bhala phantsi iingxaki zokubala
ngamazwi
o Zalisa izibalo zezivakalisi ezivulekileyo uze uqinisekise iimpawu, umz. 13+□+6=30 no- 20*7=13 36-□- 6 =20 no- 48*2= 50
o Amaqhezu:
• Hlaziya ulwazi malunga neehafu zamanani angamabini nayiminqakathi (even and odd numbers) ukuya ku-20
• Hlaziya ulwazi malunga nezithathu zamanani ukuya ku-30
• Hlaziya ulwazi malunga neekota zamanani ukuya ku-40
Isahluko 3
- 26 -
LO 2 Iiphatheni, amanani ne-aljebra LO 3 ISithuba o neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
• Hlaziya ulwazi ngawo wonke umsebenzi wexesha elidlulileyo
• Fundisa malunga nethebhile ka-5 (ngeeprophathi ezitshintshisekayo kwisinye nezibalo eziphendulelweyo (commutative properties and inversion) umz. iThebhile ka-5 ukuya ku-50:
• Ukuphinda kabini izibalo zokuhafisha/ eziphendulelweyo 1x5 5÷5 2x5 10÷5 3x5 15÷5 4x5 20÷5 • Bhala phantsi iingxaki zokubala
ngamazwi
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki Fundisa ngeengxaki zokubala:
• bonisa amacebo ahlukeneyo anokusetyenziselwa oku;
• ukuthatyathwa kwamanani amalungu mabini, amanani amalungu ma-3, umz. 344 - 122 (cazulula inani elo lithatyathwayo) 344 – 122 =
(344 – 100 = 244 – 20 = 224 – 2 = 222 • ukudibanisa amanani anamalungu ama-
2/ anamalungu ama-3, • Sebenzisa amacebo akho uze
utshekishe izisombululo zabalingane kwiingxaki
Iiphatheni
o qwalasela iiphatheni zamanani usebenzisa ukudibanisa, ukuthabatha nokuphinda-phinda ukuya ku-500
ISithuba neMilo
o beka iliso, yenza iimilo ezingu-2-D nezinto ezingu-3-D usebenzisa izinto eziphathekayo, umz. iibloko zokwakha, iisethi zokwakha, imicinga yokusela isiselo, njl. njl.
Imali Phinda kwakhona okwenziwe kwiiveki 15-16
Ixesha
o Phinda kwakhona okwenziwe kwiiveki 15-6
Ubude o Qikelela ubude, linganisa ngeemitha nee-cm
Isahluko 4
Isahluko 5
Isahluko 6
Isahluko 7
- 27 -
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
Idatha
o qokelela idatha eklasini ukuphendula imibuzo ebuzwa ngutitshala: umz. Bangaphi abafundi abayonwabelayo iMathematika? Bangaphi abafundi abakonwabelayo ukuFunda? Bangaphi abafundi abazonwabelayo ezeMidlalo?
19-20
LO 1 Amanani, ukusetyenziswa kwamanani nolwalamano
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Bala ukusuka ku-1 ukuya ku-200 kwitshathi yamanani
o Nabisa ukubala ukusuka ku-200 ukuya ku-400
o Nabisa ukubala ngaphezulu ukusuka ku-400 ukuya ku-600
o Bala izinto ukuya ku-200 o Bala ngoo-2, 5,10 ukusuka nakweliphi inani,
umz. 25, 30, 35, 40, njl. njl. ukuya ku-200 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-20 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-30 o Bala ngoo-3 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-40 o Ngophinda-phindo luka-100 ukuya ku-500
Izibalo zentloko
o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-50
IKhonsepti yeNani neXabiso
o Hlaziya ulwazi malunga nokulandelayo: • Iinyumerali 501-550 uze uzibhalwe
ngamazwi. • Iibhondi zika-43 • Amanani alumelo (ordinal numbers)
ukusuka ekuqaleni ukuya kumashumi amane anantathu
o Fundisa malunga nokulandelayo:
• Iinyumerali 551-600 uze uzibhale ngamazwi.
• Bhala amanani alumelo ala manani angasentla ku-HTU
• Iibhondi zika-44 • Amanani alumelo (ordinal numbers)
ukusuka ekuqaleni ukuya kumashumi amane anesine
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha
• Phinda kwakhona okwenziwa kwiiveki 17-18
Isahluko 2
Isahluko 3
- 28 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra LO 3 ISithuba neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
o Amaqhezu:
• Phinda kwakhona okwenziwe kwiiveki 17-18
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
• Phinda kwakhona okwenziwe kwiiveki 17-18
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki
o Fundisa ngeengxaki zokubala: • bonisa amacebo ahlukeneyo
anokusetyenziselwa oku; • ukuthatyathwa kwamanani amalungu
mabini, amalungu ma-3, umz. 344 - 122 (cazulula inani elithatyathwayo) 344 – 122 =
344 – 100 = 244 – 20 = 224 – 2 = 222 • ukudibanisa, amanani amalungu-2,
amanani amalungu ma-3 • sebenzisa amacebo akho wabelane
ngawo nabalingane bakho
Iiphatheni o onke amanani apheleleyo namaqhezu
(iihafu) akumgca-manani: phakathi ko-1 onehafu kwisinye no-10 onehafu
o chaza uze ukhuphele iiphatheni eziqwalaselweyo kwiimagazini
ISithuba neMilo o Phinda kwakhona okwenziwe kwiiveki 17-18
Imali o Qwalasela amanani alumelo olulinganayo
lwemali eziinkozo ukuya ku-R5 umz. 5c = 1c+1c+1c+1c+1c okanye 2c+2c+1 o Thenga evenkileni usebenzisa imali
etshintshekileyo engagqithanga kwi-R2 o Bhala phantsi iingxaki zokubala ngamazwi
uze ubhale indlela yokusetyenziswa koku kungasentla.
Ixesha
o Qwalasela imihla ebalulekileyo kwikhalenda: imihla yeminyhadala yezembela neyezenkolo
Ubude
o qikelela ubude ubulinganise ngeemitha nangee-cm
o rekhoda uluhlu lwezinto nemilinganiselo yazo
Isahluko 4
Isahluko 5
Isahluko 6
Isahluko 7
- 29 -
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
Idatha o qokelela idatha eklasini ukuphendula
imibuzo ebuzwe ngutitshala: Bangaphi abafundi abanezikhaftina zelantshi? Bangaphi abafundi abaza neziqhamo esikolweni? njl. njl.
- 30 -
ISHEDYULI YOMSEBENZI YOLWAZI LOKUBALA
IBAKALA 3
IKOTA 3
IVE-KI
IZIPHUMO ZESIFUNDO
UVAVANYO LWEMIGANGATHO NOKUFUNDISA OKUNGUNDOQO
ISIKHOKELO SIKATITSHALA
21-22
LO 1 Amanani, izibalo, nonxibelelwano lwamanani
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Bala ukusuka ku-1 ukuya ku-200 kwitshathi yamanani
o Yandisa ukubala ukusuka ku-200 ukuya ku-400
o Nabisa ukubala ngaphezulu ukusuka ku-400 ukuya ku-600
o Bala izinto ukuya ku-200 o Bala ngoo-2, 5,10 ukusuka nakweliphi inani,
umz. 25, 30, 35, 40, njl. njl. ukuya ku-200 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-20 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-30 o Bala ngoo-3 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-40 o Ngophinda-phindo luka-100 ukuya ku-500 o Ngophinda-phindo luka-50 ukuya ku-500
Izibalo zentloko
o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku- 50
IKhonsepti yeNani neXabiso
o Hlaziya • amanani 551-600 uze uwabhale
ngamazwi. • Ubhala umelo lwala manani angasentla
nge-HTU • Iibhondi zika-44 • Amanani alumelo (ordinal numbers)
ukusuka kwisinye ukuya kumashumi amane anesine
o Yazisa
• amanani 601-650 uze uwabhale ngamazwi.
• Ubhala umelo lwala manani angasentla nge-HTU
• Iibhondi zika-45 • Amanani alumelo (ordinal numbers)
ukusuka kwisinye ukuya kumashumi amane anesihlanu
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha
• Hlaziya ulwazi malunga nokwenziwe kwiiveki 17-18
Isahluko 2
Isahluko 3
- 31 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra LO 3 ISithuba neMilo (iJometri)
o Amaqhezu:
• Hlaziya ulwazi malunga neehafu namanani angambini nangumnqakathi (odd and even numbers) ukuya ku-20
• Hlaziya ulwazi ngamanani abala ngezithathu ukuya-30
• Hlaziya ulwazi malunga neekota zamanani ukuya ku-40
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
• Hlaziya ulwazi ngomsebenzi wexesha elidlulileyo
• Fundisa ngethebhile ka-5 (eneeprophathi ezitshintshiselanayo nezibalo eziphendulelweyo (commutative properties and inversion) umz. ithebhile ka-5 ukuya ku-50
• Bhala phantsi iingxaki zezibalo ngamazwi
• Hlaziya ulwazi malunga nokwahlula-hlula nentsalela yeethebhile ezingu-2,3,4 no-5
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki
Fundisa ngeengxaki zokubala: o ukudityaniswa nokuthatyathwa kwamanani
anelungu elinye namanani anamalungu ama-2 ukuya ku-100, umz. 35 + 4, 67 – 43,
o ucwangcisa, achaze aze athelekise amanani amalungu ma-2
o ukuphinda-phinda njengokudibanisa okuphindwayo kwenani elinye
o ukwahlula-hlula kusetyenziswa njengokuthabatha okuphinda-phindwayo kwenani elinye
o ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula amanani anamalungu amabini nanelungu elinye, umz. 4 × 5 = 20 20 ÷ 5 = 4
o qwalasela ukucazululeka kwamanani (numerosity) ukuya ku-34
utshekisha izisombululo zabalingane kwizibalo
Iiphatheni
o onke amanani apheleleyo namaqhezu (iihafu) kumgca-manani: phakathi ko-3 nehafu kwisinye no-10 nehafu
o khuphela uze wandise ulandelelwano lwamanani ukuya kutsho ubuncinane ku-750
ISithuba neMilo
o qwalasela uze wenze iimilo ezingu-2-D kwisinye nezinto ezingu-3-D kwindawo okuyo nakwimifanekiso
Isahluko 4
Isahluko 5
Isahluko 6
- 32 -
LO 4 Umlinganiselo
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
Ixesha
o qaphela uze uchaze iikhalenda ezahlukeneyo ezisetyenziswa kwiinkcubeko ezahlukeneyo
o qwalasela imihla ebalulekileyo kwikhalenda: imihla yezembali neyeminyhadala yezenkolo
Idatha
o funda uze utolike idatha kwiithebhile nakwizintlu ezilula
Isahluko 7
23-24
LO 1 Amanani, ukusetyenziswa kwamanani nolwalamano
UMSEBENZI 1 WOVAVANYO OLUQINGQIWEYO
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Bala ukusuka ku-1 ukuya ku-200 kwitshathi yamanani
o Nabisa ukubala ukusuka ku-200 ukuya ku-400
o Nabisa ukubala ngaphezulu ukusuka ku-400 ukuya ku-600
o Bala izinto ukuya ku-200 o Bala ngoo-2, 5,10 ukusuka nakweliphi inani,
umz. 25, 30, 35, 40, njl. njl. ukuya ku-200 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-20 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-30 o Bala ngoo-3 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-40 o Ngophinda-phindo luka-100 ukuya ku-500 o Ngophinda-phindo luka-50 ukuya ku-500
Izibalo zentloko
o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-50
IKhonsepti yeNani neXabiso
o Hlaziya • amanani 601-650 uze uwabhalwe
ngamazwi. • Ubhala umelo lwala manani angasentla
ku-HTU • Iibhondi zika-45 • Amanani alumelo (ordinal numbers)
ukusuka ekuqaleni ukuya kumashumi amane anesihlanu
o Yazisa
• amanani 651-700 uze uwabhalwe ngamazwi.
• Ubhala umelo lwala manani angasentla ku-HTU
• Iibhondi zika-46 • Amanani alumelo (ordinal numbers)
ukusuka kwisinye ukuya kumashumi amane anesihlanu
Isahluko 2
Isahluko 3
- 33 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha
• Hlaziya ulwazi lomsebenzi wexesha elidlulileyo
• Fundisa malunga nesigama: dibanisa, thabatha, umahluko, izibalo xa zidityanisiwe (sum of), dibanisa kwinani/kumanani, lahlekelwa, zuza, ukudibanisa, ndishotelwa kangaka, zingaphi …ngaphezulu/nganeno kunoku, njl. njl.
o Amaqhezu:
• Hlaziya ulwazi malunga nokwenziwe kwiiveki 21-22
• Fundisa ngekhonsepthi kwisinye kwisihlanu (one fifth) ngokwahlula isiqwenga sephepha esibude buyi-15 cm, libe ngamalungu amahlanu alinganayo.
• Cacisa ngokubhaliweyo okuthethwa ngu-1/5 (isinye kwisihlanu)
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
• Hlaziya ulwazi lomsebenzi wexesha elidlulileyo
• Fundisa ngethebhile ka-5 (eneeprophathi ezitshintshiselanayo (commutative properties and inversion) umz. ithebhile ka-5 ukuya ku-50
• Bhala phantsi iingxaki zezibalo ngamazwi
• Hlaziya ulwazi malunga nokwahlula nentsalela kuluhlu lweethebhile zika-2,3,4 and 5
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki
o bonisa amacebo ahlukeneyo anokusetyenziswa
o ukuthatyathwa kwamanani amalungu mabini, amalungu ma-3, umz. 344 -122 (cazulula inani elo lithatyathwayo) 344 – 122 = (344 – 100 = 244 – 20 = 224 – 2 = 222
udibanise amananani amalungu ma-2/ ma-3, o zalisa isivakalisi sezibalo ezivulekileyo uze
ungqinisise iimpawu zokubala, umz. 8x□ =24 15*7=8 12÷□=2 24*26=50 o tshekisha izisombululo zokubala
zabalingane
Iiphatheni o khuphela amanani apheleleyo namaqhezu
(iihafu) kumgca-manani: phakathi ko-3½ no-and 10 ½
o khuphela uze wandise ulandelelwano lwamanani ukuya kutsho ubuncinane ku-750
Isahluko 4
Isahluko 5
- 34 -
LO 3 ISithuba neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
ISithuba neMilo
o qwalasela uze wenza iimilo ezingu-2-D nezinto ezingu-3-D kwindawo okuyo nakwimifanekiso
Imali
o Fundisa malunga namanani alumelo alinganayo email eziinkozo ukuya kwi-R5 usebenzisa + no-x umz.. R1 =50c+50c okanye 10cx10c
o Thenga evenkileni; ngemali etshintshekileyo enikiweyo engekho ngaphezu kwe-R2
o funda ngeengxaki zokubala ngokunxulumene nokuphinda-phinda nokwahlula-hlula ngoo-2, 3 no-4
Ixesha o Phinda kwakhona okwenziwe kwiiveki 21
neye-22
Ubunzima o qikelela, linganisa, thelekisa uze ucwangcise
izinto ezingu-3-D usebenzisa imilinganiselo eqingqiweyo nengaqingqwanga (umz. iipakethe, kg)
Idatha
o funda uze utolike idatha ebhalwe kwiithebhile nakwizintlu ezilula
Isahluko 6
Isahluko 7
25-26
LO 1 Amanani, ukusetyenziswa kwamanani nolwalamano
UMSEBENZI 2 WOVAVANYO OLUQINGQIWEYO
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Bala ukusuka ku-1 ukuya ku-200 kwitshathi yamanani
o Nabisa ukubala ukusuka ku-200 ukuya ku-400
o Nabisa ukubala ngaphezulu ukusuka ku-400 ukuya ku-600
o Bala izinto ukuya ku-200 o Bala ngoo-2, 5,10 ukusuka nakweliphi inani,
umz. 25, 30, 35, 40, njl. njl. ukuya ku-200 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-20 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-30 o Bala ngoo-3 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-40 o Ngophinda-phindo luka-100 ukuya ku-500 o Ngophinda-phindo luka-50 ukuya ku-500
Izibalo zentloko
o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-50
Isahluko 2
- 35 -
IKhonsepti yeNani neXabiso
o Hlaziya • amanani 651-700 uze uwabhale
ngamazwi. • Ubhala phantsi amanani alumelo (place
value) ala manani angasentla kwi-HTU • Iibhondi zika-46 • Amanani alumelo (ordinal number) unye
ukuya kumashumi amane anesithandathu
o Fundisa malunga nokulandelayo:
• amanani 701-750 uze uwabhale ngamazwi.
• Ubhala phantsi amanani alumelo (place value) ala manani angasentla kwi-HTU
• Iibhondi zika-47 • Amanani alumelo (ordinal number) unye
ukuya kumashumi amane anesixhenxe
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha • Hlaziya ulwazi malunga nesi sigama:
dibanisa, thabatha, umahluko, izibalo xa zidityanisiwe (sum of), dibanisa kwinani/kumanani, lahlekelwa, zuza, ukudibanisa, ndishotelwa kangaka, zingaphi …ngaphezulu/nganeno kunoku, njl. njl.
• Bethelela amanani alumelo (place values) lwamanani ukuya ku-999 kugxininiswa ngokukodwa inyaniso yokuba inani lomelo lwenani kwishumi lifana ngokuphindwe kalishumi nelo lenani elinye elifumaneka kanye kwicala lalo lasekunene.
o Amaqhezu:
• Hlaziya ulwazi malunga nokwenziwe kwiiveki 21-22
• Fundisa ngekhonsepthi kwisinye kwisihlanu (one fifth) ngokwahlula isiqwenga sephepha esibude buyi-15 cm, libe ngamalungu amahlanu alinganayo.
• Cacisa ngokubhaliweyo okuthethwa ngu-1/5 (isinye kwisihlanu)
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
• Hlaziya ulwazi malunga nokwenziwe kwixesha elidlulileyo
• Fundisa malunga nethebhile ka-5 (eneeprophathi ezintshintshiselanayo nezibalo eziphendulelweyo (commutative properties and inversion) umz. ithebhile ka-5 ukuya ku-50
Isahluko 3
- 36 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra LO 3 ISithuba neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
• Bhala phantsi iingxaki zokubala
ngamazwi • Hlaziya ulwazi malunga nokwahlula
enentsalela kuluhlu lweethebhile zoo-2,3,4 no-5
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki
Fundisa ngeengxaki zokubala: o Bonisa amacebo ahlukeneyo
anokusetyenziswa o Ukuthabatha amanani amalungu ama-2,
amanani amalungu ama-3, umz. 344 -122 (cazulula inani elo lithatyathwayo) 344 – 122 = 344 – 100 = 244 – 20 = 224 – 2 = 222
o Okanye ukudibanisa amanani amalungu ma-2/ amanani amalungu ama-3,
o zalisa izibalo zezivakalisi ezivulekileyo uze ungqinisise iimpawu zokubala, umz.
8x□ =24 15*7=8 12÷□=2 24*26=50 o Tshekisha izisombululo zokubala
zabalingane
Iiphatheni o onke amanani apheleleyo namaqhezu
(iihafu) kumgca-manani: phakathi ko-3 ½ no-10½
o khuphela uze wandise ulandelelwano lwamanani ukuya kutsho ubuncinane ku-750
ISithuba neMilo
o qwalasela uze wenze iimilo ezingu-2-D nezinto ezingu-3-D kwindawo okuyo nakwimifanekiso
Imali
o Bethelela amanani alumelo alinganayo email eziinkozo ukuya kwi-R5 usebenzisa + no-x, umz. R1 =50c+50c okanye 10cx10c
o Thenga evenkileni; sebenzisa imali etshintshekileyo engekho ngaphezu kwe-R2
o Sombulula iingxaki zokubala zamanani abhalwe ngamazwi ngokungqamene nokuphinda-phinda nokwahlula-hlula ngo-2, 3 no-4
Ixesha
o Phinda kwakhona okwenziwe kwiiveki 21-22
Ubunzima o qikelela, linganisa, uthelekise uze
ucwangcise izinto ezingu-3-D usebenzisa imilinganiselo engaqingqwanga neqingqiweyo (iipakethe, kg)
Isahluko 4
Isahluko 5
Isahluko 6
Isahluko 7
- 37 -
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
Idatha
o Funda uze utolike idatha ebhalwe kwiithebhile nezintlu ezilula
27-28
LO 1 Amanani, izibalo, nonxibelelwano lwamanani
UMSEBENZI 3 WOVAVANYO OLUQINGQIWEYO
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Bala ukusuka ku-1 ukuya ku-200 kwitshathi yamanani
o Nabisa ukubala ukusuka ku-200 ukuya ku-400
o Nabisa ukubala ngaphezulu ukusuka ku-400 ukuya ku-600
o Bala izinto ukuya ku-200 o Bala ngoo-2, 5,10 ukusuka nakweliphi inani,
umz. 25, 30, 35, 40, njl. njl. ukuya ku-200 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-20 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-30 o Bala ngoo-3 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-40 o Ngophinda-phindo luka-100 ukuya ku-500 o Ngophinda-phindo luka-50 ukuya ku-500
Izibalo zentloko
o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-50
IKhonsepti yeNani neXabiso
o Hlaziya • amanani 701-750 uze uwabhale
ngamazwi. • Bhala phantsi amanani alumelo ala
manani angasentla ku-HTU • Iibhondi zika-47 • Amanani alumelo (ordinal numbers)
unye ukuya kumashumi amane anesixhenxe
o Yandisa
• amanani 751-800 uze uwabhale ngamazwi.
• Bhala phantsi amanani alumelo ala manani angasentla ku-HTU
• Iibhondi zika-48 • Amanani alumelo (ordinal numbers)
unye ukuya kumashumi amane anesibhozo
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha
• Hlaziya ulwazi malunga nesi sigama: dibanisa, thabatha, umahluko, izibalo xa zidityanisiwe (sum of), dibanisa kwinani/kumanani, lahlekelwa, zuza,
Isahluko 2
Isahluko 3
- 38 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra
ukudibanisa, ndishotelwa kangaka, zingaphi …ngaphezulu/nganeno kunoku, njl. njl. • Bethelela amanani alumelo (place
values) lwamanani ukuya ku-999 kugxininiswa ngokukodwa inyaniso yokuba inani lomelo lwenani kwishumi lifana ngokuphindwe kalishumi nelo lenani elinye elifumaneka kanye kwicala lalo lasekunene.
o Amaqhezu:
• Hlaziya ulwazi malunga nokwenziwe kwiiveki 23-24
• Hlaziya ulwazi malunga nekhonsepthi yesinye kwisihlanu ngokwahlula isiqwenga sephepha elibude buyi-15 cm, sibe ngamalungu amahlanu alinganayo.
• Cacisa malunga negama elibhaliweyo u-1/5 (isinye kwisihlanu)
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
• Phinda kwakhona iifankshini yeeveki 23-24
• Yandisa ukuphinda-phindwa kwezibalo zibe ngamanani amakhulu, umz. 34x2 NGAPHANDLE KOKUTHWALA INANI UYOLIDIBANISA KWAMANYE (WITHOUT CARRYING)
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki
Fundisa malunga nokulandelayo: Problem sums; o Bonisa amacebo ahlukeneyo
anokusetyenziswa o Ukuthatyathwa kwamanani amalungu
mabini, amanani amalungu ma-3, umz. 344-122 (cazulula inani elo lithatyathwayo) 344 – 122 = (344 – 100 = 244 – 20 = 224 – 2 = 222
o Okanye udibanise amanani amalungu ma-2/ amalungu ma-3 or adding 2/ 3 digit numbers,
o zalisa izibalo zezivakalisi ezivulekileyo uze ungqinisise iimpawu zokubala, umz.
8x□ =24 15*7=8 12÷□=2 24*26=50 o Tshekisa izisombululo zabalingane
kwiingxaki zokubala
Iiphatheni o Khuphela amanani apheleleyo namaqhezu
(iihafu) kumgca-manani: phakathi ko-3 ½ no-10 ½
o Khuphela uze wandise ulandelelwano lweziphindi zoo-3, 4 ukuya ubuncinane ku- 1000
Isahluko 4
Isahluko 5
- 39 -
LO 3 ISithuba neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
ISithuba neMilo
o qaphela uchaze izinto ezingu-3-D uzijonge kwiinkalo ngeenkalo
Imali
o Fundisa malunga namanani alumelo alinganayo nemali eziinkozo ye-R5 usebenzisa + no- x umz. R1 =50c+50c okanye 10cx10c
o ukuthenga evenkileni; imali etshintshekileyo enikiweyo engagqithanga kwi-R2
o iingxaki zokubala ezibhalwe ngamazwi ngokungqamene nokuphinda-phinda nokwahlula-hlula ngoo-2,3 no-4
Ixesha
o cwangcisa iminyhadala neziganeko zembali ukulungiselela isiqingatha sesibini sonyaka kwikhalenda yeklasi
Umthamo
o qikelela, linganisa, thelekisa uze ucwangcise izinto ezingu-3-D usebenzisa imilinganiselo engaqingqwanga neqingqiweyo (umz. iibhotile neelitha)
Idatha
o Funda uze utolike idatha ebhalwe ngeethebhile nezintlu ezilula
o sota ucwangcise idatha ngokweempawu ezichaziweyo ngezizathu ezithile
Isahluko 6
Isahluko 7
29-30
LO 1 Amanani, ukusetyenziswa kwamanani nolwalamano
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Bala ukusuka ku-1 ukuya ku-200 kwitshathi yamanani
o Nabisa ukubala ukusuka ku-200 ukuya ku-400
o Nabisa ukubala ngaphezulu ukusuka ku-400 ukuya ku-600
o Bala izinto ukuya ku-200 o Bala ngoo-2, 5,10 ukusuka nakweliphi inani,
umz. 25, 30, 35, 40, njl. njl. ukuya ku-200 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-20 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-30 o Bala ngoo-3 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-40 o Ngophinda-phindo luka-100 ukuya ku-500 o Ngophinda-phindo luka-50 ukuya ku-500
Izibalo zentloko o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-
50
Isahluko 2
- 40 -
IKhonsepthi yaManani naManani aluMelo
o Hlaziya ulwazi malunga nokulandelayo: • Iinyumerali 751-800 uze uzibhale
ngamazwi. • Bhala amanani alumelo (place values)
ala manani angasentla kwi-HTU • Iibhondi zika-48 • Amanani alumelo (ordinal number) unye
ukuya kumashumi amane anesibhozo
o Yandisa • amanani 801-850 uze uwabhale
ngamazwi. • Bhala amanani alumelo (place values)
ala manani angasentla kwi-HTU • Iibhondi zika-49 • Amanani alumelo (ordinal number) unye
ukuya kumashumi amane anethoba
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha • Hlaziya ulwazi malunga nesi sigama:
dibanisa, thabatha, umahluko, izibalo xa zidityanisiwe (sum of), dibanisa kwinani/kumanani, lahlekelwa, zuza, ukudibanisa, ndishotelwa kangaka, zingaphi …ngaphezulu/nganeno kunoku, njl. njl.
• Bethelela amanani alumelo (place values) lwamanani ukuya ku-999 kugxininiswa ngokukodwa inyaniso yokuba inani lomelo lwenani kwishumi lifana ngokuphindwe kalishumi nelo lenani elinye elifumaneka kanye kwicala lalo lasekunene.
o Amaqhezu:
• Hlaziya ulwazi malunga nokwenziwe kwiiveki 27-28
• Fundisa ngekhonsepthi kwisinye kwisihlanu (one fifth) ngokwahlula isiqwenga sephepha esibude buyi-15 cm, libe ngamalungu amahlanu alinganayo.
• Cacisa ngokubhaliweyo okuthethwa ngu-1/5 (isinye kwisihlanu)
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
• Phinda kwakhona iifankshini yeeveki 27-28
• Yandisa ukuphinda-phindwa kwezibalo zibe ngamanani amakhulu, umz. 34x2 NGAPHANDLE KWAKUTHWALA MANANI UWADIBANISE NAMANYE (WITHOUT CARRYING)
Isahluko 3
- 41 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra LO 3 ISithuba neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki
Fundisa ngeengxaki zokubala: o bonisa amacebo ahlukeneyo
anokusetyenziswa o ukuthatyathwa kwamanani amalungu
mabini, amalungu ma-3, umz. 344-122 (cazulula inani elithatyathwayo) 344 – 122 = (344 – 100 = 244 – 20 = 224 – 2 = 222
o okanye udibanisa amanani amalungu ma-2/ amanani amalungu ma-3,
o Zalisa izibalo zezivakalisi ezivulekileyo ungqinisise malunga neempawu zokubala , umz.
8x□ =24 15*7=8 12÷□=2 24*26=50 o Tshekisha izisombululo zabalingane
kwiingxaki zokubala
ISithuba neMilo o Funda, tolika uzobe iimaphu
ezingaqingqwanga zesikolo uze ukhombe izinto ezithile emaphini
Imali
o Fundisa malunga namanani alumelo alinganayo email eziinkozo ukuya kwi-R5 usebenzisa + no-x umz. R1 =50c+50c okanye 10cx10c
o ukuthenga evenkileni; imali etshintshekileyo enikiweyo engekho ngaphezulu kwe-R2
o iingxaki zokubala ezibhalwe ngamazwi ngokungqamene nokuphinda-phinda nokwahlula-hlula ngoo-2,3 and 4
Ixesha
o ukusombulula iingxaki ezibandakanya ukubala kubandakanywa imizuzu neeyure, iintsuku neeveki
Ubude
o qikelela, linganisa, thelekisa uze ucwangcise izinto ezingu-3-D usebenzisa imilinganiselo engaqingqwanga neqingqiweyo (umz. ubude berula neemitha)
Idatha
o Funda utolike idatha ebhalwe kwithebhile nakwizintlu ezilula
Isahluko 4
Isahluko 5
Isahluko 6
Isahluko 7
- 42 -
ISHEDYULI YOMSEBENZI YOLWAZI LOKUBALA
IBAKALA 3
IKOTA 4
IVE-KI
IZIPHUMO ZESIFUNDO
UVAVANYO LWEMIGANGATHO NOKUFUNDISA OKUNGUNDOQO
ISIKHOKELO SIKATITSHALA
31-32
LO 1 Amanani, izibalo, nonxibelelwano lwamanani
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Bala ukusuka kulo naliphi inani elikwitshathi yamanani ukuya ku-1000
o Bala izinto ukuya ku-200 o Bala ngoo-2, 5,10 ukusuka nakweliphi inani,
umz. 25, 30, 35, 40, njl. njl. ukuya ku-200 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-20 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-30 o Bala ngoo-3 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-40 o Bala ngophinda-phindo luka-100 ukuya ku-
500 o Bala ngamanani ayiminqakathi nangambini
(odd and even numbers) ukuya ku-300
Izibalo zentloko o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-
50
IKhonsepthi yeNani nExabiso o Hlaziya
• amanani 801-850 uze uwabhale ngamazwi.
• Bhala amanani alumelo (place values) ala manani angasentla ku-HTU
• Iibhondi zika-49 • Amanani alumelo (ordinals): unye ukuya
kumashumi amane anethoba o Yazisa
• amanani 851-900 uze uwabhale ngamazwi.
• Bhala amanani omelo (place values) zala manani angasentla ku-HTU
• Iibhondi zika-50 • Amanani alumelo (ordinal numberi) unye
ukuya kwelamashumi amahlanu
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha • Hlaziya ulwazi malunga nesi sigama:
dibanisa, thabatha, umahluko, izibalo xa zidityanisiwe (sum of), dibanisa kwinani/kumanani, lahlekelwa, zuza, ukudibanisa, ndishotelwa kangaka, zingaphi …ngaphezulu/nganeno kunoku, njl. njl.
Isahluko 2
Isahluko 3
- 43 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra
• Bethelela amanani alumelo (place
values) lwamanani ukuya ku-999 kugxininiswa ngokukodwa inyaniso yokuba inani lomelo lwenani kwishumi lifana ngokuphindwe kalishumi nelo lenani elinye elifumaneka kanye kwicala lalo lasekunene.
o Amaqhezu:
• Fumana amaqhezu azizihlanu (fifths) zamanani ukuya ku-50, o.k.t. wangqamanise nokwahlula-hlula ngo-5
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
• yandisa ukuphinda-phindwa kwezibalo asiwe kumanani amakhulu, umz. 34x2 NGAPHANDLE KOKUWATHWALA AMANANI ADITYANISWE NAMANYE (WITHOUT CARRYING)
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki
Fundisa neengxaki zokubala:; • +, - ngamanani anamalungu amabini,
nanamalungu ama-3 ukuya ku-1000 • × wobuncinane bamanani amalungu ma-
2 ngalungu li-1 ukuya kutsho ubuncinane ku-100
• ÷ wobuncinane bamanani amalungu ma-2 ngamanani alungu li-1 ukuya kutsho ubuncinane ku-100
• cazulula amanani anamalungu ama-3, sebenzisa ubhalo oluxandileyo (expanded notation) ukuya ku-1000; sebenzisa oonotsheluza
• cwangcisa amanani ukusuka kwelona lincinane kakhulu ukuya kwelona likhulu uphinde ukutshintshe oko ngenye indlela (vice versa)
• qonda ixabiso lamanani ngamanye afumaneka kwinani elipheleleyo ukuya kutsho ubuncinane kumanani amalungu ma-3, umz. 734: ixabiso lika-7 no-3. Buza okufanayo malunga no-4; liyintoni ixabiso lala manani manye ku-473
• Yakha iithebhile zokuphinda-phinda ngoo-2, 3, 4, 5, 7, 9, 10, 11 ukuya ku-100
• Yandisa ulandelelwano lwamanani ukuya ku-1000.
o Sebenzisa amaCebo: • ukwakha nokucazulula amanani • Ukuphinda kabini nokuhafisha amanani • Ukuqikelela
Isahluko 4
- 44 -
LO 3 ISithuba neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
• ukusa amanani kwinani elincinane
(rounding off) ukuwasa kwelona likufutshane lilishumi
• ukubala izinto ezisetyenziswa ekubaleni • umgca-manani, itshathi yamanani • chaza malunga nezisombululo zokubala
kwiingxaki
Iiphatheni o amanani apheleleyo namaqhezu (iihafu)
kumgca-manani: phakathi ko-1 onehafu no-10 onehafu
o khuphela uze wandise ulandelelwano lwamamanani ukuya kutsho ubuncinane ku-1000
ISithuba
o zoba iimaphu ezingaqingqwanga zesikolo okanye indlela izinto ezimacala ma-3 alinganayo nezimacala amathathu angalinganiyo (3-dimensional objects) uze ukhangele izintoe ezo kwimaphu
Imali
o Hlaziya ulwazi malunga nomsebenzi wexesha elidlulileyo
o Fundisa malunga ne-R10 eliphepha iphethwe ngesandla
Ixesha
o qonda uze uchaze iindidi ezahlukeneyo zeekhalenda ezisetyenziswa kwiinkcubeko ezahlukeneyo
o qaphela imihla ebalulekileyo kwikhalenda: imihla eyimbali neyeminyhadala yezenkolo
Ubude
o phicotha indawo leyo ingumphezulu, umz. kwimethi, ukusebenzisa ukuthayilisha
Umthamo
o qikelela uze ulinganise ngeelitha nangeemililitha
Idatha
o qokelela idatha kwibala lesikolo ngokweempawu ezinikwe ngutitshala
o cwangcisa idatha kwibhagrafu o nika ingxelo ngeengqokelela
ezicwangcisiweyo
Isahluko 5
Isahluko 6
Isahluko 7
- 45 -
33- 34
LO 1 Amanani, izibalo, nonxibelelwano lwamanani
UMSEBENZI 1 UVAVANYO OLUQINGQIWEYO
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla o Bala ukusuka kulo naliphi inani elikwitshathi
yamanani ukuya ku-1000 o Bala izinto ukuya ku-200 o Bala ngoo-2, 5,10 ukusuka nakweliphi inani,
umz. 25, 30, 35, 40, njl. njl. ukuya ku-200 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-20 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-30 o Bala ngoo-3 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-40 o Bala ngophinda-phindo luka-100 ukuya ku-
500 o Bala ngamanani ayiminqakathi nangambini
(odd and even numbers) ukuya ku-300
Izibalo zentloko o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-
50
IKhonsepti yeNani neXabiso o Hlaziya
• amanani 851-900 uze uwabhale ngamazwi.
• Bhala amanani alumelo (place values) ala manani angasentla ku-HTU
• Iibhondi zika-50 • Amanani alumelo (ordinal number)
ukusuka kwisinye ukuya kumashumi amahlanu
o Yandisa
• amanani 901-950 uze uwabhale ngamazwi.
• Bhala amanani alumelo (place values) ala manani angasentla ku-HTU
• Iibhondi zika-50 • Amanani alumelo (ordinal number)
ukusuka kwisinye ukuya kumashumi amathandathu
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha
• Hlaziya ulwazi malunga nesi sigama: inkulu kunale, incinane kunale, oko ukwenza ngeempawu
• Qaphela izinto ezihamba kwisinye, umz. ibhedi, ikhabhathi, isihlangu, ilokhe noo-2,13,4,15,6,17, njl. njl.
• Cacisa unxibelelwano phakathi kokudibanisa nokuphinda-phinda ngezibalo kokulandelayo, umz. 45x3 = 45+45+45
Isahluko 2
Isahluko 3
- 46 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra
o Amaqhezu:
• Fumana amaqhezu azizihlanu zamanani ukuya ku-50, o.k.t. kungqamanise nokwahlula-hlulwa.
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
• Hlaziya ulwazi ngeethebhile zoo-2,3,4 no-5 nezibalo eziphendulelweyo (inverse operations)
• Fundisa ngethebhile ka-10 ezineeprophathi ezitshintshiselanayo (commutative properties and inversion) (Funda okwenziwe kwiiveki 7-8)
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki
Fundisa ngeengxaki zokubala: • +, - ngamanani anamalungu amabini,
nanamalungu ama-3 ukuya ku-1000 • x wobuncinane bamanani amalungu ma-
2 ngalungu li-1 ukuya kutsho ubuncinane ku-100
• ÷ wobuncinane bamanani amalungu ma-2 ngamanani alungu li-1 ukuya kutsho ubuncinane ku-100
• cazulula amanani anamalungu ama-3, sebenzisa ubhalo oluxandileyo (expanded notation) ukuya ku-1000; sebenzisa oonotsheluza
• cwangcisa amanani ukusuka kwelona lincinane kakhulu ukuya kwelona likhulu uphinde ukutshintshe oko ngenye indlela (vice versa)
• qonda ixabiso lamanani ngamanye afumaneka kwinani elipheleleyo ukuya kutsho ubuncinane kumanani amalungu ma-3, umz. 734: ixabiso lika-7 no-3. Buza okufanayo malunga no-4; liyintoni ixabiso lala manani manye ku-473
• Yakha iithebhile zokuphinda-phinda ngoo-2, 3, 4, 5, 7, 9, 10, 11 ukuya ku-100
• Yandisa ulandelelwano lwamanani ukuya ku-1000.
Sebenzisa awakho amacebo • Thetha ngamacebo asetyenzisiweyo uze
ukucacise oko ebhodini • Tshekisa izisombululo zabalingane
kwiingxaki zokubala
Iiphatheni o Amanani apheleleyo namaqhezu (iihafu)
kumgca-manani: phakathi ko-3 ½ no-10 ½ o khuphela uze uwandise ulandelelwano
lwamanani ukuya kutsho ubuncinane ku-1000
Isahluko 4
Isahluko 5
- 47 -
LO 3 ISithuba neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
ISithuba neMilo
o Phinda kwakhona okwnziwe kwiiveki 31 neye-32
Imali o Hlaziya ulwazi malunga nomsebenzi
wexesha elidlulileyo o Fundisa malunga ne-R10 eyimali eliphela
uyiphethe ngesandla
Ixesha o Phinda kwakhona okwenziwe kwiiveki 31
neye-32
Ubunzima o qikelela, linganisa, thelekisa uze ucwangcise
izinto ezingu-3-D usebenzisa imilinganiselo engaqingqwanga neqingqiweyo (umz. iipakethe, kg)
Idatha
o Phinda kwakhona okwenziwe kwiiveki 31 neye-32
Isahluko 6
Isahluko 7
35- 36
LO 1 Amanani, ukusetyenziswa kwamanani nolwalamano
UMSEBENZI 2 WOVAVANYO OLUQINGQIWEYO
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Bala ukusuka kulo naliphi inani elikwitshathi yamanani ukuya ku-1000
o Bala izinto ukuya ku-200 o Bala ngoo-2, 5,10 ukusuka nakweliphi inani,
umz. 25, 30, 35, 40, njl. njl. ukuya ku-200 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-20 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-30 o Bala ngoo-3 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-40 o Bala ngophinda-phindo luka-100 ukuya ku-
500 o Bala ngophinda-phindo luka-50 ukuya ku-
500 o Bala ngamanani ayiminqakathi nangambini
(odd and even numbers) ukuya ku-300
Izibalo zentloko o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-
50
IKhonsepthi yaManani naManani aluMelo o Hlaziya ulwazi malunga nokulandelayo:
• Iinyumerali 901-950 uze uzibhale ngamazwi.
• Bhala amanani alumelo (place values) ala manani angasentla ku-HTU
Isahluko 2
Isahluko 3
- 48 -
• Iibhondi zika-50 • Amanani alumelo (ordinal number)
ukusuka kwisinye ukuya kumashumi amahlanu
o Fundisa malunga nokulandelayo:
• Iinyumerali 951-1000 uze uzibhale ngamazwi.
• Bhala amanani alumelo (place values) ala manani angasentla ku-HTU
• Iibhondi zika-50 • Amanani alumelo (ordinal number)
ukusuka kwisinye ukuya kumashumi asixhenxe
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha
• Hlaziya ulwazi malunga namanani alumelo (place values) ukuya ku-99
• Ukuqwalaselwa kweesethi nezinto ezingekhoyo kwisethi enikiweyo ethile, umz. {12, 14, 16,-;-;-;-26, 28, 30}, njl. njl. Uze uyinike igama lo sethi njengesethi yamanani aphinda-phinda ngambini (even numbers), njl. njl.
• Phinda kwakhona ucacise ngonxibelelwano phakathi kokudibanisa nokuphinda-phinda kwizibalo, umz. . 45x3 = 45+45+45
• Ukudibanisa kumanani amane athi xa edityaniswa ewonke angabi ngaphezulu ko-99 oyitotali, umz. 13+10+60+7=
o Amaqhezu:
• Hlaziya ulwazi lwamaqhezu ezihlanu (fifths) zamanani ukuya ku-50, o.k.t. wangqamanise nokwahlula-hlula.
• Fundisa malunga ngamaqhezu angamashumi ngokwahlula isiqwenga sephepha esiyi-20 cm ubude sibe ngamalungu ali-10 alinganayo
• Bhala igama 1/10 iqhezu elilishumi elinye
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
• Hlaziya ulwazi ngeethebhile ngoo-2,3,4 no-5 nezibalo eziphendulelweyo (inverse operations)
• Hlaziya ulwazi ngethebhile ka-10 ezineeprophathi ezitshintshiselanayo nezibalo eziphendulelweyo (commutative properties and inversion) (Funda okwenziwe kwiiveki 7-8)
• Ukuphinda-phinda amanani amalungu ma-2 ngoo-2,3,4,5, kwisinye nokuthwala amanani adityaniswe kwamanye amanani (carrying), umz. 25x3
- 49 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra LO 3 ISithuba esiVulekileyo neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
AManani okuSombulula iiNgxaki
Fundisa ngeengxaki zokubala: ; • +, - ngamanani anamalungu amabini,
nanamalungu ama-3 ukuya ku-1000 • x wobuncinane bamanani amalungu ma-
2 ngalungu li-1 ukuya kutsho ubuncinane ku-100
• ÷ wobuncinane bamanani amalungu ma-2 ngamanani alungu li-1 ukuya kutsho ubuncinane ku-100
• cazulula amanani anamalungu ama-3, sebenzisa ubhalo oluxandileyo (expanded notation) ukuya ku-1000; sebenzisa oonotsheluza
• cwangcisa amanani ukusuka kwelona lincinane kakhulu ukuya kwelona likhulu uphinde ukutshintshe oko ngenye indlela (vice versa)
• qonda ixabiso lamanani ngamanye afumaneka kwinani elipheleleyo ukuya kutsho ubuncinane kumanani amalungu ma-3, umz. 734: ixabiso lika-7 no-3. Buza okufanayo malunga no-4; liyintoni ixabiso lala manani manye ku-473
• Yakha iithebhile zokuphinda-phinda ngoo-2, 3, 4, 5, 7, 9, 10, 11 ukuya ku-100
• Yandisa ulandelelwano lwamanani ukuya ku-1000.
o Sebenzisa amacebo akho • Thetha malunga namacebo
asetyenzisiweyo aze uwabhale ebhodini • Tshekisha izisombululo zabalingane
kwiingxaki zokubala
Iiphatheni o Phinda kwakhona okwenziwe kwiiveki 31
no-32 o Chaza iiphatheni eziqatshelweyo
ISithuba esiVulekileyo neMilo o Zoba iimaphu ezingaqingqwanga zesikolo
okanye zokuma kwezinto ezinamacala ama-3 alinganayo namanye angalinganiyo uze uzikhangele kwimaphu
Imali
o Hlaziya ulwazi malunga nomsebenzi odlulileyo
o Fundisa malunga ne-R20 eliphepha uyiphethe esandleni
Isahluko 4
Isahluko 5
Isahluko 6
Isahluko 7
- 50 -
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
Ixesha
o Sombulula iingxaki ezibandakanya ukubala ubandakanya nezibalo eziphendulelweyo (conversions) phakathi: kwemizuzu neeyure; iiyure neentsuku; iintsuku neenyanga
Ubude o Phicotha umphezulu wendawo ethe
gabalala, umz. imethi, idesika usebenzisa ukuthayilisha
Idatha o Qokelela idatha kwibala lokudlala
ngokweempawu ezinikwe ngutitshala o Cwangcisa idatha kwibhagrafu o Nika ingxelo ngeengqokelela
ezicwangcisiweyo
37- 38
LO 1 Amanani, ukusetyenziswa kwamanani nolwalamano
UMSEBENZI 3 WOVAVANYO OLUQINGQIWEYO
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Bala ukusuka kulo naliphi inani elikwitshathi yamanani ukuya ku-1000
o Bala izinto ukuya ku-200 o Bala ngoo-2, 5,10 ukusuka nakweliphi inani,
umz. 25, 30, 35, 40, njl. njl. ukuya ku-200 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-20 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-30 o Bala ngoo-3 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-40 o Bala ngophinda-phindo luka-100 ukuya ku-
500 o Bala ngophinda-phindo luka-50 ukuya ku-
500 o Bala ngamanani ayiminqakathi nangambini
(odd and even numbers) ukuya ku-300
Izibalo zentloko o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-
50
IKhonsepthi yaManani naManani aluMelo o Hlaziya ulwazi malunga nokulandelayo:
• Iinyumerali 901-950 uze uzibhale ngamazwi.
• Bhala amanani alumelo (place values) ala manani angasentla ku-HTU
• Iibhondi zika-50 • Amanani alumelo (ordinal number)
ukusuka kwisinye ukuya kumashumi amahlanu
Isahluko 2
Isahluko 3
- 51 -
o Fundisa malunga nokulandelayo:
• Iinyumerali 901-1000 uze uzibhale ngamazwi.
• Bhala amanani alumelo (place values) ala manani angasentla ku-HTU
• Iibhondi zika-50 • Amanani alumelo (ordinal number)
ukusuka kwisinye ukuya kumashumi asixhenxe ananye ukuya kwikhulu
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha
• Hlaziya ulwazi malunga nokulandelayo: place values to 99
• Ukuqaphela iisethi namalungu angekhoyo kwisethi enikiweyo, umz. {12, 14, 16,;-;-;-;-26,28, 30} , njl. njl. etc uze uchaze isethi, umz. isethi yophinda-phindo lwamanani ngambini (even numbers) uze unike igama lesethi leyo, umz. isethi yamanani ngambini, njl. njl.
• Phinda kwakhona ucacise malunga nonxibelelwano phakathi kokudibanisa nokuphinda-phinda kwizibalo, umz. 45x3 = 45+45+45
• Cacisa malunga nonxibelelwano phakathi kokuthabatha nokwahlula-hlula, umz. 55÷11= (55-11-11-11-11-11)
• Udibanisa kumanani amane ufumane itotali engekho ngaphezu ko-99, umz. 13+10+60+7=
o Amaqhezu:
• Hlaziya ulwazi malunga namaqhezu azizihlanu (fifths) ukuya ku-50, o.k.t. angqamane nokwahlula-hlula.
• Fundisa ngamaqhezu angamashumi (tenths) ngokwahlula-hlula ngesiqwenga sephepha esiyi-20 cm ubude sibe ngamalungu ayi-10 alinganayo
• Bhala igama 1⁄ 10 iqhezu leshumi elinye
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula • Hlaziya ulwazi malunga nokulandelayo:
iithebhile 2,3,4 no-5 ngokusebenzisa izibalo eziphendulelweyo (inverse operations)
• Hlaziya ulwazi ngethebhile ka-10 kwisinye neeprophathi ezitshintshiselanayo nezibalo eziphendulelweyo ( commutative properties and inversion) (Funda iiveki 7-8)
- 52 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra LO 3 ISithuba neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
• Ukuphinda-phindwa kwamanani
amalungu ma-2 ngo-2,3,4,5, kusetyenziswa nokuthwala kwamanani adityaniswe namanye (carrying), umz. 25x3
• Ukwahlulwa-hlulwa kwamanani amalungu ma-2 kusetyenziswa okanye ngaphandle kokusebenzisa ukucazululwa kwamanani ikhona okanye ingekho intsalela, umz. 67÷3; 54÷5
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki
Fundisa malunga neengxaki zokubala:; • +, - ngamanani anamalungu amabini,
nanamalungu ama-3 ukuya ku-1000 • x wobuncinane bamanani amalungu ma-
2 ngalungu li-1 ukuya kutsho ubuncinane ku-100
• ÷ wobuncinane bamanani amalungu ma-2 ngamanani alungu li-1 ukuya kutsho ubuncinane ku-100
• cazulula amanani anamalungu ama-3, sebenzisa ubhalo oluxandileyo (expanded notation) ukuya ku-1000; sebenzisa oonotsheluza
• cwangcisa amanani ukusuka kwelona lincinane kakhulu ukuya kwelona likhulu uphinde ukutshintshe oko ngenye indlela (vice versa)
• qonda ixabiso lamanani ngamanye afumaneka kwinani elipheleleyo ukuya kutsho ubuncinane kumanani amalungu ma-3, umz. 734: ixabiso lika-7 no-3. Buza okufanayo malunga no-4; liyintoni ixabiso lala manani manye ku-473
• Yakha iithebhile zokuphinda-phinda ngoo-2, 3, 4, 5, 7, 9, 10, 11 ukuya ku-100
• Yandisa ulandelelwano lwamanani ukuya ku-1000.
o Sebenzisa amacebo akho • Thetha ngamacebo asetyenzisiwayo uze
uwabhale ebhodini • Tshekisha izisombululo zabalingane
kwiingxaki zokubala
ISithuba neMilo o Hlaziya ulwazi
Imali
o Hlaziya ulwazi malunga nomsebenzi odlulileyo
o Fundisa malunga ne-R50 eliphepha uyiphethe ngesandla
Isahluko 4
Isahluko 5
Isahluko 6
Isahluko 7
- 53 -
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
Ixesha
o Sombulula iingxaki ezibandakanya ukubala kwisinye nezibalo eziphendulelweyo (conversions) phakathi: kwemizuzu neeyure; iiyure neentsuku; iintsuku neenyanga
Ubude o Phicotha umphezulu wendawo, umz, imethi,
idesika usebenzisa ukuthayilisha
Idatha o Qokelela idatha kwibala lokudlala esikolweni
ngokweempawu ezinikwe ngutitshala o Cwangcisa idatha kwibhagrafu o Nika ingxelo ngeengqokelela
ezicwangcisiweyo
39- 40
LO 1 Amanani, ukusetyenziswa kwamanani nolwalamano
Ukubala okwenziwa imihla ngemihla
o Bala ukusuka kulo naliphi inani elikwitshathi yamanani ukuya ku-1000
o Bala izinto ukuya ku-200 o Bala ngoo-2, 5,10 ukusuka nakweliphi inani,
umz. 25, 30, 35, 40, njl. njl. ukuya ku-200 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-20 o Bala ngoo-2 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-30 o Bala ngoo-3 uye phambili uphinde ubuyele
umva ukuya ku-40 o Bala ngophinda-phindo luka-100 ukuya ku-
500 o Bala ngophinda-phindo luka-50 ukuya ku-
500 o Bala ngamanani ayiminqakathi nangambini
(odd and even numbers) ukuya ku-300
Izibalo zentloko o Yenza izibalo zentloko +, -, ×, ÷ ukuya ku-
50
IKhonsepti yeNani neXabiso o Hlaziya
• Iinyumerali 901-950 uze uzibhale ngamazwi.
• Bhala amanani alumelo (place values) ala manani angasentla ku-HTU
• Iibhondi zika-50 • Amanani alumelo (ordinal number)
ukusuka kwisinye ukuya kumashumi amahlanu
o Fundisa malunga nokulandelayo:
• Iinyumerali 951-1000 uze uzibhale ngamazwi.
Isahluko 2
Isahluko 3
- 54 -
LO 2 Iiphatheni, iifankshini ne-aljebra LO 3 ISithuba neMilo (iJometri) LO 4 Umlinganiselo
LO 5 UkuSebenzisa iDatha
• Bhala amanani alumelo (place values)
ala manani angasentla ku-HTU • Iibhondi zika-50 • Amanani alumelo (ordinal number)
ukusuka kwisinye ukuya kumashumi amahlanu
o Iisethi, ukudibanisa nokuthabatha
Hlaziya ulwazi malunga nomsebenzi wexesha elidlulileyo
o Amaqhezu:
Hlaziya ulwazi malunga nomsebenzi wexesha elidlulileyo
o Ukuphinda-phinda nokwahlula-hlula
Hlaziya ulwazi malunga nomsebenzi wexesha elidlulileyo
AmaCebo okuSombulula iiNgxaki
o Fundisa malunga neengxaki zokubala ezizezakho uze usebenzise amacebo wakho ekufumaneni izisombululo;
o Tshekisha izisombululo zabalingane kwiingxaki zokubala
ISithuba neMilo
o Ukuhlaziya ulwazi
Imali o Ukuhlaziya ulwazi
Ixesha
o Ukuhlaziya ulwazi
Ubunzima o Ukuhlaziya ulwazi
Ubude
o Ukuhlaziya ulwazi
Idatha o Ukuhlaziya ulwazi
Isahluko 4
Isahluko 5
Isahluko 6
Isahluko 7