IŞIK VE SESİN YAYILMASI

5.SINIF

IŞIK

Işık kaynaklarından etrafa doğrular boyunca yayılan ve cisimleri görmemizi sağlayan enerjiye ışık denir.Işık üreten maddelere ise ışık kaynağı denir.Işık kaynakları doğal ve yapay olmak üzere ikiye ayrılır.Kendiliğinden ışık yayan maddeler doğal ışık kaynakları insanlar tarafından yapılanlar ise yapay ışık kaynaklarıdır.

Işığın izlediği yolu gösteren çizgiye ışık ışını denir. Işık ışınları doğrular boyunca yayılır. Örneğin ormanda sık ağaçların aralarından yayılan ışık, ışık ışınlarının bir doğru boyunca ilerlediğini göstermektedir.

IŞIĞIN YAYILMASI

Araba farından çıkan ışık ışınlarının,Güneş ışınlarının doğrular boyunca ilerlediğini her gün

gözlemleriz.Bir engelle karşılaşmadığı sürece ışık ışınları her yöne yayılır. yayılabilir.Engelle

karşılaştığında ise o yüzeyin ışığı geçirip geçirmeme özelliğine göre farklı davranır.

IŞIK BİR ENGELLE KARŞILAŞMADIĞI SÜRECE YOLUNA DEVAM EDER…

Işık kaynağından çıkan ışık ışınları farklı cisimlerle karşılaştırıldığında bu cisimlerin bazılarından geçerken,bazılarından geçemez.Maddeler ışığı geçirip geçirmemelerine göre üçe ayrılır.

MADDE

SAYDAMMADDE YARI SAYDAM

MADDE

OPAK MADDE

SAYDAM MADDELER

Işığı bir ortamdan diğer ortama tamamen geçiren maddelerdir.Cam,su,hava gibi maddelere örnektir.

YARI SAYDAM MADDELER

Işığı az geçiren maddelerdir.Buzlu cam,renkli cam,sisli hava,yağlı kağıt gibi maddeler yarı saydam maddelere örnektir.

OPAK MADDELER

Gelen ışığı hiç geçirmeyen maddelere saydam olmayan maddeler denir.Taş tahta karton duvar

GÖLGENİN OLUŞUMU

Işık yapısal özelliklerine göre bazı maddelerden geçerken bazılarından geçmez.Işık kaynağının önüne ışık geçirmeyen bir madde konularak gölge oluşturulabilir.Işık doğrusal hareket ettiğinden saydam olmayan maddenin arkasına ulaşmaz.Böylece opak maddenin arka tarafı ışıksız yanı karanlık olacaktır.Bu karanlık kısma gölge denir.

GÜNEŞ TUTULMASIAy,Dünya etrafında dönerken aynı zamanda Dünya ile birlikte Güneş

etrafında da döner.Bu dönme hareketi sırasında Güneş,Ay ve Dünya aynı doğrultuda sıralanır.Bu sıralamada

Ay,Dünya ile Güneş arasına girer ve Dünya’nın bazı bölgeleri Güneş ışığını alamaz.Ay’ın gölgesinde kalır.Bu olaya

Güneş tutulması denir.

Ay’ın Güneş ile Dünya arasına girmesiyle

Güneş tutulması olur.

Tam Gölge YARIM GÖLGE

AY TUTULMASI

Ay’ın Dünya ile birlikte Güneş etrafında dönmesi sırasında Güneş,Dünya ve Ay aynı doğrultuda olacak şekilde sıralanır.Bu sırada Dünya,Ay ile Güneş arasına girerek Ay’ın ışık almasını engeller.Ay karanlıkta kaldığı için görünmez.Bu olaya Ay tutulması denir.Güneş ve Ay tutulmaları ve gölge oluşumları ışığın doğrular boyunca yayıldığını gösterir…

Tam Gölge YARI GÖLGE

Dünya’nın, Güneş ile Ay arasına girmesiyle

Ay tutulması olur.

SESİN YAYILMASI

Titreşen maddelerin bulunduğu ortama yaydığı enerjiye ses denir.Titreşen her madde az veya çok ses çıkarır.Ses dairesel dalgalar halinde etrafa yayılır.Tıpkı suya atılan bir taşın meydana getirdiği dalgaların etrafa yayıldığı gibi.Sesi göremeyiz.Sesi ancak duyarak algılarız.Örneğin;okullarımızdaki zil seslerini algılayarak içeri girer ya da teneffüse çıkarız.

Suya atılan taş gibi ses de dalgalar halinde yayılır..

Ses boşlukta yayılmaz.Sesin yayılabilmesi için katı,sıvı,gaz gibi maddesel ortamlar gereklidir.Bu sebepten ses boşlukta yayılmaz.Sesin farklı ortamlardaki yayılma hızları da fraklıdır.Bir sonraki sayfada sesin bazı ortamlarda yayılma hızı verilmiştir.

ORTAM SANİYEDEKİ YAYILMA HIZI

Boşluk Yayılmaz

Demir 5130 m/s

Bakır 3500 m/s

Su 1500 m/s

Hava 340 m/s

SESİN KATI SIVI VE GAZ ORTAMDA YAYILMASI

Sesin yayılabilmesi için katı sıvı veya gaz ortamlardan biri gereklidir.Ses

havada yayılır.Bu sayede biz insanlar birbirimizle iletişim kurarız.Alçaktan uçan uçakların ev ve işyerlerimizin

camlarını titretmesi de bunu göstermektedir.Ses sıvılarda da

yayılır.Örneğin denizlerdeki yunuslar ve balinalar bu sayede birbirleri ile

iletişim kurarlar.

KATI SIVI VE GAZ SIRALAMASI

KATI > SIVI > GAZ

SESİN YAŞAMIMIZDAKİ YERİ

İlk insanlar iletişim kurarken çeşitli sesler çıkarıyorlardı.Daha sonra anlamlandırılmış

sözlerle konuşarak anlaşmaya başladılar.Bazı hayvanlar da birtakım sesler çıkararak iletişim kurar.Balina ve yunuslar

özel sesler çıkararak anlaşırlar.Ses,konuşmanın yanında bir çok

alanda uyarı amaçlı kullanılır…

IŞIK SESMadde olmayan ortamlarda da yayılır.

Boşlukta yayılmaz.

Opak maddelerden geçemez.

Dalgalar halinde yayılır.

Doğrular boyunca yayılır. Opak maddelerde de yayılır.

Doğrusal bir yol izlediği için daha hızlı yayılır.

Yayılırken doğrusal bir yol izlemez.

Boşlukta yayılır. Işığa göre daha yavaş yayılır.

En hızlı boşlukta yayılır. En hızlı katılarda yayılır.

ELİF TOMBUL

ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ VE MATERYEL DERSİ