KAS DOKUSU

KAS DOKUSU• Kasılabilme protoplazmanın en

önemli özelliklerinden biridir ve hemen hemen tüm hücre tiplerinde çeşitli derecelerde görülür.

• Ancak kas dokularındaki hücrelerde bu özellik yüksek seviyede gelişmiştir.

• Kas, kimyasal enerjiyi kasılma ve gevşeme vasıtasıyla mekanik işe dönüştüren özelleşmiş bir dokudur.

KAS HÜCRELERİ

• Kas hücrelerine miyosit (kas iplikçikleri) adı verilir.• Bu hücrelerin içinde kasılıp gevşeme özelliği gösteren

ince ipliksi, sitoplazmik proteinler yer alır.• Bunlara miyofibril (miyofilament) denir.• Kas Hücresinin;• sitoplazmasına sarkoplazma,• zarına sarkolemma,• mitokondrisine sarkozom,• endoplazmik retikulumuna ise sarkoplazmik

retikulum adı verilir.

KAS DOKUSUNUN GÖREVLERİ

• Hareket: kemikler ve eklemlerle birlikte yürüme, koşma gibi aktif yer değiştirme hareketlerinin ortaya çıkmasını sağlar.

• Vücudun şeklinin oluşması: Kemikler etrafında bulunan iskelet kasları hareketin yanı sıra vücut şeklinin de oluşumunda rol oynarlar.

• Vücutta madde taşınması: Kas dokusu tiplerinden olan kalp kası tüm vücuda kanı pompalar. İskelet kası ise lenf akımına yardımcı olur.

• Isı üretimi: Vücut ısısının yaklaşık %85’i kasların kasılmalarından meydana gelir.

Kas Dokusunun Sınıflandırılması

• Kas dokusu kendini oluşturan miyositlerin morfolojik ve fizyolojik özelliklerine göre;

1. Düz kas ve2. Çizgili kasolmak üzere iki çeşittir.

• Çizgili kas da vücutta bulunduğu yere göre; İskelet kası Viseral kas Kalp kasıolmak üzere üç çeşittir.

Kas Dokusunun Sınıflandırılması

DÜZ KAS• Düz kaslar özofagustan başlayarak tüm sindirim sisteminin

duvarlarını oluştururlar.

• Alınan besinlerin sindirim sularıyla karışması, ileriye doğru yol alması,emilmesi ve boşaltılması sırasındaki organların hareketlerinden sorumludur.

• Düz kas hücreleri bağırsak sisteminde hem enine hem de boyuna yerleşim gösterirken; Mide ve mesane gibi içi boş organlarda çeşitli yönlerde seyrederler.

• Gözdeki düz kaslar, göz bebeğinin genişleyip büzülmesiyle ilişkili olan irisin ve ona yardımcı olan kirpiksi cisimciğin kas dokusunu oluştururlar.

• Düz kaslar genellikle içi boşluklu organlarda görülür. Solunum sistemi (trake ile alveol arasında hava yollarının duvarında), üriner (idrar yolları ve mesane) ve genital sistemler, damarlar (atar-, toplar- ve büyük lenf damarları) ve deri.

Barsak Duvarı 5X

Düz Kas Katı 20X

Düz Kas Hücreleri 100X

İnsan Aort Damarı Alp Can, 2002

DÜZ KASIN GELİŞMESİ Düz kas dokusu embriyoda mide-bağırsak borusunun etrafındakimezenşimden gelişir.

Düz kas hücrelerine değişecek olan mezenşim hücreleri bir arayagelerek sıklaşır. Boyları uzamaya başlayan bu hücrelere miyoblastdenir.

Miyoblastların çekirdekleri de uzamaya başlar. Sarkoplazmadamiyofilamentler belirmeye başlar.

Miyoblastlar mitozla bölünüp sayılarını arttırır. Çoğalan hücrelerbirbirleriyle sıkı ilişki kurarak düz kas dokusunu oluşturur.

Daha sonra sentezledikleri ince retiküler ve sayıca fazla olan elastikfibriller çoğalarak hücrelerin çevresini sarıp düz kas elastik fibrilbirliğini oluşturur.

DÜZ KAS HÜCRELERİ Düz kas dokusu hücreleri,

Mekik şeklinde (iğ şeklinde)Merkezi konumlu tek çekirdekliBandlaşma göstermez

Çapları 1 mikrondan küçük olabildiği gibi, bir kaç mikron da olabilir. Düz kas hücresinin uzunluğu bulundukları organlara göre değişiklik gösterir.

En küçük düz kas hücreler 20 μm uzunlukta olup, küçük kan damarları duvarında bulunur.

İnsan ince bağırsağındaki düz kas hücrelerinin boyları 0,2 mm kadardır.

En uzun boylu düz kas hücreleri gebelik sırasında uterus duvarında görülür. Boyları 0,5 mm'yi bulabilir.

DÜZ KAS HÜCRELERİ

DÜZ KAS HÜCRELERİ Çekirdek, hücrenin uzunlamasına kesitlerinde en geniş

bölge olan orta kısmında yer alır. Oval veya silindir şeklindeki çekirdeğin boyu kas

hücresinin yarısı kadardır. Kromatin, nükleoplazma içinde tekdüze dağılmış belirgin

bir şekil oluşturur. Türlere bağlı olarak birkaç çekirdekçik gözlenebilir. Kas hücresi kasılınca çekirdek de kısalır ve kalınlaşır.

DÜZ KAS HÜCRELERİ

Uygun sitolojik boyama yapıldığında mitokondrilergörülebilir. Çoğunlukla çekirdeğe komşu bölgelerde yer alanmitokondriler az sayıdadır. Çekirdek çevresindeki hafif granüllü alanda bir çiftsentriyol ve küçük bir Golgi ayırt edilebilir. Ayrıca granüllü endoplazmik retikuluma ait az sayıdatübüler yapı ve birçok poliribozom da bu bölgede yer alır. Sarkolemmasında bol miktarda mikropinositotik

kesecikler bulunur. Kasılmada gerekli olan Ca depo bölgeleri olarak işlev görür

DÜZ KAS HÜCRELERİ• Düz kas hücresi, canlı durumdayken sarkoplazması oldukça

homojen görünür. Fiksasyon ve rutin boyama işlemlerinden sonra da bu görünümünü korur.

• Ancak özel boyaların kullanılmasından sonra miyofibriller görünür hale gelebilir.

• Kas hücresinde uzunluğuna paralel olarak uzanan ince miyofilament demetleri, miyofibrilleri oluşturur.

• Düz kas miyofibrillerinde, çizgili kas miyofıbrillerinin karakteristik özelliği olan izotrop ve anizotrop bölgelerden oluşan enine bantlar görülmez.

• Miyofilament demetleri arasında dağılmış halde mitokondriler yer alır.

• Sitoplazmada ve hücrenin çeperinde, hücre iskeletini oluşturan miyofilamentlerin yanal bağlantı bölgeleri olan yoğun cisimcikler dağılmış halde bulunur.

DÜZ KAS HÜCRELERİ Düz kasla kasılmadan sorumlu iki esas filament vardır.

İnce Filamentler: Aktin, tropomiyozin ve kaldesmon içerir Kalın Filamentler: Miyozin II içeren kalın fîlamentlerdir.

Bunlara ilave olarak, ince filamentlerin arasında dağılmış olarakbulunan desmin arafilamenti vardır.

Damar düz kaslarında desminden başka vimentin de bulunur.

Aktin ve tropomiyozin, miyozin II molekülü ile kuvvet oluşturan biretkileşimde bulunurken; kaldesmon, miyozine bağlanma bölgesinikapatarak F-aktine bağlanır. Tropomiyozin ve kaldesmon hareketi, düzenleyici moleküllerinkalsiyum bağımlı etkinliğiyle kontrol edilir.

İSKELET KASI

• İskelet kası lifleri, mezenşim hücrelerinden farklılaşan myoblast denen genç kas hücrelerinin arka arkaya bölünmesi ve kaynaşması (sinsitium) sonucu oluşan bileşik hücrelerdir.

• Kaynaşan hücrelerin plazma zarları kaynaşarak (sarkolemma) stoplazmaları karışır (sarkoplazma).

• Çizgili kas liflerinin orta kısmında kasılma yeteneğine sahip miyofibriller,

• Çevresinde sarkoplazma ve çok sayıda nükleus bulunur.

• Miyofibriller arasında çok az stoplazma bulunur.

Miyofibril

• Aktin

• Miyozin denen protein zincirlerinden (mikrofilamentlerden) oluşur.

• Miyozin kalın ve koyu renkli

• Aktin ince ve açık renkli zincirlerdir.

Satır 1 Satır 2 Satır 3 Satır 40

2

4

6

8

10

12

Sütun 1

Sütun 2

Sütun 3

• Aktin ve miyozinin yanyana veya üst üste gelmediği kısımlar ışığı daha hassas olan izotrop bölgeleri (I bandı)

• Üst üste geldiği kısımlar ışığı daha az geçiren koyu anizotrop bölgeleri (A band) oluşturur.

• Kas fibrilinde koyu (A) ve açık (I) bandlar arka arkaya geldiğinden kas lifi çizgili bir yapı gösterir.

• Her açık izotrop bölgenin ortasında dar koyu bir Z-bandı vardır.

• İki Z bandının arasında kalan bölge çizgili kasın fonksiyonel birimini oluşturur ve sarkomer adını alır.

• Kasılma iki Z-bandı arasında kalan aktin ve miyozin iplikçiklerinin birbiri üzerine kayması ile gerçekleşir.

• Çizgili kasların kasılması düz kaslara göre çok kuvvetli ve hızlı ama kısa sürelidir.

• İstemli çalışır.

• Omurgalıların iskelet kasları

• Eklembacaklıların kaslarının hepsi

• Yumuşakçaların kalp kasları çizgilidir.

• İnsanda vücut ağırlığının %40’ını iskelet kası oluşturur.

• Yan yana gelen kas lifleri perimysium denen retiküler bağ dokusu ile kuşatılarak primer kas demetlerini oluşturur.

• Yan yana gelen primer demetler epimysium denen ikinci bir bağ doku ile çevrilerek kasları oluşturur.

• Kan damarları ve sinirler kası saran bağ dokuları içinde bulunur ve kasın metabolizmasını düzenlerler.

• Farklılaşan iskelet kası hücreleri düz kaslar gibi mitotik bölünme yeteneklerini kaybeder.

• Dolayısıyla yaralanmalarda kendini tamir edemez.

• Kas dokunun tamiratı kas demetlerini kuşatan bağ doku tarafından yapılır.

• Kasların erginlerde kalınlaşması veya vücut geliştirme yöntemleri ile kasların normalden fazla büyümesi, liflerin (hücrelerin) sayıca çoğalmasından değil hacimce büyümesinden ileri gelir.

• Bu hacim artışı ise miyofibrillerin çoğalmasından ziyade sadece sarkoplazmanın artmasından kaynaklanır.

KALP KASI (MİYOKARD)

• Kalp kası da çizgili bir yapı göstermesine karşın (miyofibril yapısı aynı) hücre yapısı ve fizyolojisi bakımından iskelet kasından farklıdır.

• İskelet kası lifleri miyoblastların birleşmesinden oluştuğundan sarkoplazması ve nükleusu fazla

• Kalp kası lifleri tek hücreden oluşur.

• Kalp kası hücrelerinde bir, nadiren 2 nükleus bulunur.

• Çatallanmış yassı uçlara sahiptirler. • Bu yassı uçlarla birbirine birleşen

kas hücreleri üç boyutlu bir kas ağı oluşturur.

• Çizgili kaslarda ise lifler birbirine paralel uzanır ve dallanma göstermez.

• Kalp kası hücrelerinde sarkoplazma daha fazla, miyofibriller ise daha azdır.

• Nükleus miyofibrillerin orta kısmında bulunur.

• Mitokondri sayısı daha fazladır.

• Kalp kası hücreleri arasında teması kuran yassı uçların birleşme bölgelerine interkalar (ara) disk adı verilir.

KALP KASI

• İnterkalar disk, hücrelerin birleştiği yerde komşu hücre sarkolemmalarının kaynaşıp farklılaşmasından oluşan yoğun zar bölgeleridir.

• Hücrelerarasında bağlantıyı kuvvetlendirdiği gibi kalp kasında yayılan kasılma ve sinirsel iletimin (aksiyon potansiyeli) hızla hücreden hücreye yayılmasını da sağlar.

• Kalp kası çizgili olmasına rağmen istemsiz çalışır.

• Pacemaker hücreleri denen özelleşmiş kalp kası hücrelerinde çıkan ritmik uyarılar kalbin bölümlerine yayılarak kalbin kasılması ve gevşemesi sağlanır.

• Kalp kasındaki dallanmalardan ötürü aralarda boşluklar meydana gelir.

• Bu boşluklarda retiküler bağ doku ve bunun içinde damar ve sinirler, mastosit, ve fibrositler bulunur.

• Kalp kası hücreleri, kan damarlarınca zengin retiküler bağ doku tarafından beslenir.

• Kalp kası da mitotik bölünme yeteneğini kaybetmiştir. • Zarara uğrayan kalp kası hücrelerinin yerini bağ dokusu

alır. • Çeşitli nedenler yüzünden (ör. Yüksek tansiyon) bazı

yetişkinlerde kalp büyümesi görülür. • Kalp büyümesi durumunda gene hücreler sayıca değil

hacimce artar.