kaynak dökümantasyonu

T.ÖZHAN / 2005 KAYNAKLI İMALATLARDA KAYNAK PROSESİ VE DOKÜMANTASYONU

1

KAYNAKLI İMALATLARDA KAYNAK PROSESİ

VE

EN VE ASME NORMLARINA GÖRE DOKÜMANTASYONU


2

KAYNAK NEDİR?


3

Günümüzün gelişen teknolojik gereksinim ve olanakları doğrultusunda çok karmaşık şekilli konstrüksiyonlar imal edilmektedir. Bu konstrüksiyonların yekpare halde imali ekonomik ve çoğunlukla da mümkün olmayacağından, imalatı gerçekleştirebilmek için kaynak prosesine başvurmak kaçınılmazdır.

KAYNAK NEDİR?


4

Teknik anlamıyla kaynak işlemi, farklı malzemelerin ısı enerjisi ve / veya basınç ile, birleştirilen malzemelerin minimum özelliklerini sağlayacak ve sürekli bir iç yapıya sahip olacak şekilde birleştirilmesidir.

KAYNAK NEDİR?


5

KAYNAKLI İMALATTA KULLANILABİLEN

MALZEMELERE GENEL BAKIŞ


6

KAYNAĞA UYGUNLUK:

Bir malzemenin kaynağa uygun olup olmadığı, o malzemenin özelliklerinin kaynak işlemi esnasında sergilediği değişikliklere bakılarak belirlenir. İmalatı tamamlanan bir yapı elemanında, kaynak dikişi ve HAZ’ın özelikleri yapı elemanında aranılan minimum şartları karşılıyorsa, malzemenin kaynağa uygunluğu yeterli düzeydedir.

KAYNAKLI İMALATTA KULLANILABİLEN MALZEMELERE GENEL BAKIŞ


7



8

Günümüzde (belirli kısıtlamaları olmakla birlikte) aşağıdaki malzeme gruplarına ait malzemelere kaynak işlemi uygulanabilmektedir.

� Karbon çelikleri� Düşük alaşımlı çelikler� Paslanmaz çelikler� Dökme demirler� Alüminyum alaşımları� Nikel alaşımları� Bakır alaşımları� Magnezyum alaşımları� Titanyum alaşımları� Zirkonyum alaşımları� Ve çeşitli plastik malzemeler



9

KAYNAKLI BİRLEŞTİRMENİN İÇ YAPISI


10

Bir kaynaklı birleştirmeye ait özellikler, dikişkenarlarının ısıdan etkilenme yüzeyi ve kaynak metalinin kristalleşme türü ile belirlenmektedir.



11

1: Kaynak metali (tek pasolu/çok pasolu)2: Erime çizgisi (kaynak metali ve ana malzeme arasındaki

birleşme yüzeyi)3: Isıdan etkilenmiş bölge (HAZ) (Kaynak dikişinin yan

tarafında kaynak ısısı sebebiyle değişikliğe uğrayan ana malzeme bölgesi)



12

� Eritme kaynağı, ilave malzemenin eritilerek kaynak metaline geçişi- ana malzemenin eritilmesi- kaynak metalinin kısa sürede ana malzemeyle birleşmesi gibi aynı anda meydana gelen kısmi süreçleri kapsar.

� Eritme kaynağında, ark içerisindeki kaynak damlasıfiziksel ve kimyasal yönden etkilenir. (örneğin alaşımın yanması, hidrojen soğurulması)



13

� Kaynak metalinde (sıvı kat ) ve erime çizgisinde (kat sıvı kat ) hal de i iklikleri meydana gelir.

� Kaynak metalinde ve ana malzemedeki erime bölgesi ile s dan etkilenmi bölgede (dü ük/yüksek so uma h z ) farkl iç yap dönü ümleri meydana gelir.



14

Elle ark kaynak yönteminde sıcaklıklar:

1. Elektrot: yaklaşık 20..1600 C2. Ark: yakla k 5600 C3. Damlac k: yakla k 2200 C4. Kaynak banyosu: yakla k 1700 C5. Kaynak metali: yakla k 1600 C ila oda veya ön s tma

s cakl6. Ana malzeme: oda s cakl veya ön s tma s cakl



15

Görüldüğü gibi, kaynak sırasında erişilen sıcaklık değerleri çok yüksek olabilmektedir. Malzeme bu sıcaklıklara kontrolsüz bir şekilde maruz kalırsa iç yapısında istenmeyen metalurjik gelişmeler görülür. Bu da kaynaklıbirleştirmenin beklenen fonksiyonunu kısa veya uzun vadede yerine getirememesine ve yapının beklenmeyen kazalara sebep olmasına yol açar.



16

KAYNAK PROSESLERİ


17

Günümüzde, yaklaşık 20 çeşit eritme kaynak yöntemi kullanılmaktadır. Ancak çelik konstrüksiyon alanında genellikle kullanılan kaynak yöntemleri şunlardır:

� Elle ark kaynağı (SMAW)� Gaz altı (masif tel= GMAW /özlü tel=FCAW) kaynağı� Toz altı ark kaynağı (SAW)� Argon kaynağı (GTAW)� Saplama kaynağı (Stud welding)

KAYNAK PROSESLERİ


18

ASME SECTION IX VE

EN 288’ E GÖREKAYNAK POZİSYONLARI


19

PB

PAPA PB

1-Yatay düzlemsel (Flat),

ASME SECT. IX VE EN 288’E GÖRE KAYNAK POZİSYONLARI


20

2-Yanal (Horizontal),

PB PC

PC

PB

PB



21

3-Dik, aşağıdan yukarıya (Vertical upward),

PF PFPF



22

4-Dik, yukarıdan aşağıya (Vertical downward),

PG

PB

PG

PG



23

5-Tavan (Overhead)

PE

PD

PD

PD



24

6- Eğik

H-L045

J-L045



25

BİRLEŞTİRME ŞEKİLLERİ

KAYNAK AĞZI DETAYLARI


26

BİRLEŞTİRME ŞEKİLLERİ, KAYNAK AĞZI DETAYLARI

Dik kenarlı aralıklı alın Dik kenarlı bitişik alın

V alın Yarım V alın

BAZI ALIN BİRLEŞTİRME ŞEKİLLERİ


27

Çift V (X) alın Çift yarım V (K) alın

Y alınÇift J alın



28

BAZI KÖŞE BİRLEŞTİRME ÇEŞİTLERİ

T birleşmeBindirme

Dış köşe Haç birleştirme



29

KAYNAK KALİTESİNE ETKİEDEN PARAMETRELER


30

Fonksiyonunu hakkıyla yerine getiren bir kaynak (sound weld), birleştirdiği malzemelerden zayıf olanının minimum metalurjik ve mekanik özelliklerini taşımalıdır. Bu özellikleri etkileyen parametreler de ilerleyen bölümlerde bahsedilecek olan WPS, PQR ve WPQ dokümanları içinde belirtilir.

KAYNAK KALİTESİNE ETKİ EDEN PARAMETRELER


31

1. KAYNAKÇI KALİFİKASYONU

Kaynağı yapacak kaynakçının gerekli el becerisine sahip olmasının yanı sıra görme yeteneği de 30- 35 cm mesafeden 0.8 mm uzunluğunda ve 0.1 mm kalınlığındaki harflerden oluşan bir metni okuyabilecek düzeyde olmalıdır.



32

2. KAYNAK AĞZI HAZIRLIĞI, YÜZEY TEMİZLİĞİ

Kaynak ağzının kaynak yapmaya engel teşkil etmeyecek bir geometride (uygun ağız açısı, uygun alın yüksekliği) hazırlanması ve yüzeyinin de kaynak banyosuna çeşitli inklüzyonların girmemesi açısından yağdan (hidrojen çatlağı riski!!) kirden, tufal ve pastan arındırılmış olması gerekmektedir.



33

3. KAYNAK YÖNTEMİ

Kaynak yönteminin kaynak kalitesine etkisi bir çok başlık altında incelenebilir. Yöntem değiştiğinde amper, voltaj, kaynak hızı, sarf malzemeleri (elektrot, gaz veya toz) ve bunlara bağlı olarak ta ısı girdisi değişecektir.



34

4. KAYNAK POZİSYONU

Kaynak pozisyonunun değişmesi ısıgirdisini etkiler. Örneğin yatay oluk pozisyonunda (PA veya 1G) parçaya etkiyen ısı girdisi miktarı aşağıdan yukarıya dikey kaynakta (PF veya 3G) parçaya etkiyen ısıgirdisine kıyasla daha azdır.



35

5. SOĞUMA HIZI

Kalın parçalardaki ısı iletimi, ince parçalardaki ısı iletimine göre daha hızlıdır. Yani 50 mm kalınlığındaki bir plakaya ön ısıtma uygulamadan kaynak yapmaya kalktığımızda, gerek kaynak pasoları arasında, gerekse kaynak metali ile ana malzeme arasında yapışmama hatası ve kabul edilemez sertlik değerleri ile karşılaşmak kaçınılmazdır. Bu sebeple yine kaynak yöntemine bağlı olmak koşuluyla, belirli kalınlık sınırlarının üzerindeki kalınlıklarda malzemeleri kaynak öncesinde ısıtmak ve yine kalınlık sebebiyle kaynaktan sonra (hem sertleşmeyi engellemesi hem de malzeme üzerindeki kaynak sonrasında meydana gelen gerilimleri gidermesi açısından) ısıl işleme tabi tutmak (PWHT) gerekmektedir.



36

6. KAYNAK SARF MALZEMELERİ

Aşağıda yöntemlere göre kullanılan sarf malzemeleri belirtilmiştir.

SMAW – ElektrodGTAW – Dolgu teli, koruyucu gazGMAW / FCAW – Dolgu teli, koruyucu gaz SAW – Dolgu teli, koruyucu toz

Bu sarf malzemelerinin kaynak dolgusunu oluşturmanın dışında, içerdikleri alaşım elementleri vasıtasıyla kaynak metalinin mekanik ve metalurjik özellikleri üzerinde doğrudan etkisi vardır. Ayrıca arkıkorumak, kaynak metalinin kaynak banyosuna geçiş şeklini etkilemek, kaynak dikişinin güzel görünmesini sağlamak vs. gibi görevleri vardır.



37

7. AKIM ŞİDDETİ (A)

Akım şiddetinin büyüklüğü nüfuziyet derinliğini, dolgu metalinin eritme verimini ve dikiş yüksekliğini belirler.

Akım şiddeti



38

8. KAYNAK GERİLİMİ

Kaynak gerilimi genellikle dikiş genişliğini etkiler. Nüfuziyet üzerindeki etki az olmakla birlikte kaynak akım şiddetinin tam tersi bir etki söz konusudur. Gerilimin yükselmesiyle gözenek oluşumuna meyil de artar. Çok yüksek bir kaynak gerilimi köşe kaynak dikişlerinde içe olan kavisi arttırır ve yanma oluklarına (undercut) neden olur. Gerilim çok düşük olduğunda köşe ve alın kaynak dikişlerindeki dış bükeylik artar, kaba görünüşlü bir dikişoluşur ve cürufun temizlenmesi zorlaşır.



39

9. KAYNAK HIZI

Kaynak hızı dikişin oluşum şeklini, ısı girdisini, yanma oluklarını, çatlak ve gözenek oluşumunu etkiler.

Nüfuziyet derinliğinde aşağıdaki diyagram geçerlidir.



40

10. ISI GİRDİSİ

Isı girdisi, kaynak metali ile ana malzeme arasındaki ısıdan etkilenen bölge(HAZ)’nin metalurjik özelliklerini etkileyen önemli bir parametredir.



41

BAŞLICA KAYNAK HATALARI


42


1. Çatlaklar

a) Boyuna çatlaklar


43

2. Gaz boşlukları (gözenekler)



44

3. Kalıntılar

a) Curuf kalıntıları

-iç curuf kalıntıları

- Dış curuf kalıntıları



45

b) Dekapan ve kaynak tozu/teli kalıntılarıc) Oksit kalıntılarıd) Ağır metal kalıntıları

4. Yetersiz erime ve nufuziyet azlığı

a) Yetersiz erime (yapışmama)



46

b) Nüfuziyet azlığı

5. Dış yüzey hataları

a) Yanma olukları



47

b) Aşırı metal yığma



48

c) Aşırı dış bükey köşe kaynağı

d) Aşırı iç bükey köşe kaynağı

e) Aşırı sarkmış kök



49

f) Kaynak metalinin ana metal üzerine yapışmadan taşması

g) Eksen kayması

h) Açısal çarpılma



50

ı) Yetersiz doldurma



51

i) Kökün iç bükeyliği



52

j) Yüzey düzgünsüzlüğü



53

k) Yüzeyde ark çarpması



54

TEST PARÇALARINA UYGULANAN

TAHRİBATLI TESTLER


55

TEST PARÇALARINA UYGULANAN TAHRİBATLI TESTLER

1. Çekme Testi:


56

2. Bükme (Eğme) Testi:



57

3. Sertlik Testi

a) Brinell Sertlik Testi :



58


b) Vickers Sertlik Testi:


59


c) Rockwell C Sertlik Testi:


60

pWPS, PQR (WPAR), WPS VE WPQ NEDİR?


61

pWPS (Preliminary Welding Procedure Specification) NEDİR?

Yöntem testine başlamadan önce, testte kullanılacak değişkenlerin, (ana malzeme, kaynak ağzı, pozisyon, kaynak yöntemi, elektriksel değerler, kaynak hızı...vb. gibi) yaklaşık olarak dokümante edildiği taslak haldeki WPAR’dır. Kaynak sonrası test parçasının mekanik ve metalurjik yapısının uygun olduğu belirlendikten sonra, pWPS test raporları da eklenerek WPAR’a dönüştürülür.

pWPS, PQR (WPAR), WPS, WPQ NEDİR?


62

PQR (Procedure Qualification Record) / WPAR(Welding Procedure Approval Record) NEDİR?

Kaynağın yapılışı öncesinde ve sırasında var olan ve kaynağın mekanik/metalurjik özelliklerini etkileyen (bunlar ilgili standartlar tarafından belirlenmiştir) tüm parametreler ile, kaynağın bitirilmesinden sonra yapılan mekanik, metalurjik ve tahribatsız testlerin ortam bilgileriyle birlikte sonuçlarının da kaydedildiği bir dokümandır.

pWPS, PQR (WPAR), WPS, WPQ NEDİR?


63

WPS (Welding Procedure Specification) NEDİR?

Yapılacak kaynakta kullanılması gereken nesnel nitelik ve parametrelerin gösterildiği bir nevi reçete mahiyetindeki dokümandır. Bu dokümanda belirtilen aralık (range) içinde kalınması halinde referans PQR’daki mekanik ve metalurjik özellikler elde edilir, kalınamaması halinde PQR’daki mekanik ve metalurjik özelliklerden biri veya ikisi birden elde edilemez. Bu durumda kaynağa devam edilmemeli veya risk alınarak kaynak bitirilmeli, kaynağın final kabulü için bu parametrelerle yapılacak PQR’ın sonucu beklenmelidir.

WPS, PQR (WPAR), WPQ NEDİR?


64

WPQ (Welder Performance Qualification) NEDİR?

Yöntemi doğrulanmış prosedürlere göre kaynakçıların kaynak yapabilme becerilerinin kontrol edilip onaylandığı, “kaynakçı sertifikası”olarak adlandırılan bir dokümandır.

WPS, PQR (WPAR), WPQ NEDİR?


65

KAYNAK DOKÜMANLARININ HAZIRLANMASINDA

BAŞVURULAN STANDARTLAR


66

WPS, PQR (WPAR) ve WPQ dokümanlarının hazırlanmasında ASME (American Society of Mechanical Engineers) ve EN (European Norm) uluslararası standartları referans kabul edilir.

KAYNAK DOKÜMANLARININ HAZIRLANMASINDA BAŞVURULAN STANDARTLAR


67

İLGİLİ ASME VE EN STANDARTLARI

ASME Section IX :Qualification Standard for Welding and Brazing Procedures, Welders,Brazers, and Welding and Brazing Operators

ASME Section II Part C :Specifications of Welding Rods, Electrodes and Filler Metals

EN 288 - 1 : General Rules For Fusion Welding

EN 288 - 2 : Specification and Approval of Welding Procedures for Metallic Materials

EN 288 - 3 : Welding Procedure Tests For The Arc Welding Of Steel.

EN 288 - 4 : Welding Procedure Tests For The Arc Welding Of Aluminium and Its Alloys.

EN 288 - 5 : Approval By The Use Of Approved Consumables.



68

EN 288 - 6 :

EN 288 - 7 :

EN 288 - 8 :

EN 287 – 1 :

EN 287 – 2 :

EN 1418 :



69

EN 288 – 1 Birleştirme kaynağı için genel kurallar : Bu kısım EN 288 standartlar serisini tanıtır, diğer kısımların kısa bir tanımını içerir.

EN 288-2 Metalik malzemeler için Kaynak prosedürlerinin belirlenmesi ve onayı : Standartın bu kısmı bir WPS içerisinde belirtilmesi gereken bilgileri bir liste şeklinde belirtir.

EN 288-3: Çeliklerin ark kaynağı için kaynak yöntem testleri : Bu, kaynak prosedürlerini kalifiye etmede kullanılan en tanıdık ve en geniş kullanım alanına sahip metottur. Tüm gerekli özellikleri ile üretim kaynağını temsil eden bir test parçasının kaynağının nasıl yapılacağını belirtir. Test kaynağının tamamlanmasının ardından parça, zorlu uygulamalarda kaynağın kabul edilebilmesini garanti edecek bir dizi spesifik testlere tabi tutulur.



70

EN 288 – 4 Alüminyum ve alaşımlarının ark kaynağı için kaynak yöntem testleri: EN 288-3 ün alüminyum versiyonudur.

EN 288 – 5 Onaylanmış dolgu malzemeleri ile onaylama : Bazı malzemelerde ısıdan etkilenmiş bölge, ısı girdisinin verilen sınır değerler içinde kaldığı durumlarda, kesin olarak zedelenmez. Bu çeşit malzemeler için, kaynak dolgularının onaylanması ve tüm büyük etkenlerin geçerlilik alanı içerisinde olması koşuluyla, bir WPS onaylanır.

Kaynak dolgularının kullanımıyla onaylama, dolgu malzemesi kullanılan ark kaynakları ile sınırlıdır.

İlgili tüm test parçalarının kaynağı, muayenesi ve kontrol işleri bağımsız bir kontrolörün veya kontrol makamının sorumluluğundadır. Bu kontrolör veya kontrol makamı, tanınan kaynak dolguları için başlıca etkenlerin büyüklüğünü gözönüne alarak, kabul edilebilir geçerlilik alanını belirler.



71

EN 288-6 Mevcut kaynak tecrübesiyle onaylama : Eğer aynı kaynak sistemi yıllardır başarılı bir biçimde kaynaklıimalatta kullanılıyorsa, bu şekilde yapılan kaynakların kabul edilebilir olduğu farzedilebilir. Maalesef ki, lineer elastik kırılma mekaniği bilgimiz bize kabul edilebilir bir servis ömrüne sahip kusurlu bir kaynak ile ciddi bir hataya sebep olan arasında sıklıkla çok ince bir çizgi olduğunu söyler. Bu sebeple bu metod büyük bir dikkat ile uygulanmalıdır.

EN 288-7 Standart bir kaynak prosedürü ile onaylama : Karbon çeliği ve paslanmaz çelik gibi kaynaklanması göreceli olarak kolay olan malzemeleri birleştirmek için gerekli olan dokümanlar saygın kuruluşlardan satın alınabilir. Bu yöntem kendi prosedürlerini kalifiye etmekle uğraşak istemeyen kuruluşlar için kullanışlı olacaktır.



72

EN 288-8 Üretim öncesi kaynak testi ile onaylama :Belirli bir birleşim geometrisi, boyutları ve test gereksinimleri dolayısıyla EN 288-3 veya 4’ün tüm gerekliliklerini karşılayamıyorsa, birleşimi tüm yönlerden temsil edecek ve EN 288-3 ya da 4 tarafından istenen testlere tabi tutulacak benzer bir birleşim türünde özel bir test yapılabiir.

Böyle durumlarda bir veya daha çok miktarda özel test parçası üretilir. Burada amaçlanan, gerekli üretim kaynak birleştirmelerinin benzerlerini (örneğin ölçü, çarpılma, soğuma) bütün başlıca noktalarda elde etmektir. Test, üretim başlamadan önce ve üretim koşullarında uygulanır. Test parçasının denetimi ve muayenesi, bu standartın koşullarısağlandığı sürece (288-3 ve 4) mümkündür. Bu test, gerektiğinde istenilen kaynaklı birleştirmeye uygun özel testlerle genişletilebilir veya değiştirilebilir ve kontrolör veya kontrol makamı tarafından onaylanmalıdır.



73

EN 288’e göre kaynak prosedürünün aşamalarını aşağıdaki gibi özetleyebiliriz.

� Tasarım yada proje bölümleri tarafından hazırlanan imalat resimleri ve detay resimler, kaynaklı imalat düşünülerek gözden geçirilmeli, kullanılacak kaynak yöntemleri, kaynak makinaları, kaynakçılar kalifikasyonları ve yeterlilikleri açısından değerlendirilmelidir.

� Eldeki imkanlar ve kalifikasyonlar ile gereksinim duyulan ihtiyaçlar, standartlar ve kabiliyetler gözden geçirilerek listelenir. Tüm bu çalışmalardan sonra yapılacak herbir kaynak için elde onaylanmış gerekli WPS ve WPAR’lar ve bu kaynaklı imalatı yapabilecek sertifikalı kaynakçılar varsa, imalata başlanılabilir. Eğer bu gereksinimlerden biri eksik ise çalışma devam etmelidr.

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI EN 288-3


74

� İmalat resimleri detaylı olarak incelenir. Resimde gözüken ve gözükmeyen tüm kaynaklar numaralandırılır. Daha sonra “kaynak planı” olarak adlandırılacak olan bir dokümana her bir kaynak numarasına karşılık gelen kaynağın hangi iki malzemeyi birleştirdiği, birleşim şekli, kaynak pozisyonu, birleştirilecek malzemelerin kalınlıkları, malzeme özelliğine ve kalınlığına bağlı olarak ön ısıtma yapılıp yapılmayacağı, pasolar arası sıcaklık kontrolü, kaynak sonrası ısıl işlem gerekliliği ve bu kaynağın gerçekleştirilmesi için seçilen kaynak yöntemi gibi bilgiler girilir.



75

� Elimizdeki bu kaynak planının bize sağladığı bilgiler ışığında kaynak dokümanlarının hazırlanmasında bir aşama daha ileri gidilerek ihtiyaç duyulacak minimum WPAR adedi belirlenmelidir. Bunun için kaynak planındaki bilgiler gruplandırılır. Aynı gruba dahil olan malzemeler belirlenir. Mümkün olan en zor şartlar altında (ör: tek taraflı kaynaklanmış bir birleşim ile hazırlanmış bir WPAR, çift taraflı kaynağa göre bize daha fazla avantaj sağlar) test parçalarının kalınlıkları, malzemeleri, kaynak ağzı dizaynları vb. parametreler belirlenir.



76

� Test parçalarının kaynatılmasından önce pWPS denilen taslak WPS dokümanı hazırlanır. Bu dokümanda:

Kaynak metoduBirleştirmenin gösterimiKaynak pozisyonuKullanılacak sarf malzemelerinin tipi ve boyutlarıKaynak banyosu korumasıSarf malzemelerine uygulanacak ön işlemlerKökte oluk açma, kaynak altlığı kullanma gibi ek işlemlerin

varlığıSalınımlı ya da çizgisel paso tekniğiElektriksel kaynak parametreleri (amper, voltaj)Ön ısıtma sıcaklığıPasolar arası sıcaklık limitleriKaynak sonrası ısıl işlem gibi bilgiler bulunmalıdır.



77

� İmalata verilen bu bilgiler ışığında yapılan kaynaklardan mekanik ve metalurjik test numuneleri alınır. EN 288-3’e göre test parçalarına uygulanacak testlere ait tablo aşağıdadır.



78


79

� Gerekli testler yapılarak kaynak parametrelerinin doğruluğu belgelendikten sonra, hazırlanan pWPS, test raporları da eklenerek, onaylı bir WPAR’a dönüştürülür.

� Onaylı WPAR kullanılarak standardın müsaade ettiği aralıklarda onaylı WPS’ler hazırlanır.



80

Table 2: Grouping system for steelGroup Type of steel1)

1Steel with a minimum yield strength, ReH, up to 360 N/mm2 and with contents, as percentages, not exceeding the following values: C 0,24 (0,25 for castings) S 0,045 Si 0,60 P 0,045 Mn 1,70 Any other single element: 0,3 (0,4 for castings) Mo 0,70 All other elements: total 0,8 (1,0 for castings)

2 Normalized or thermomechanically treated fine grain steels and cast steels with a specified minimum yield strength, ReH, above 360 N/mm2

3 Quenched and tempered steels and precipitation hardened steels except stainless steels

4 Steels with Cr max. 0,75 %, Mo max. 0,6 % and V max. 0,3 %

5 Steels with Cr max. 10 % and Mo max. 1,2 %

6 Cr Mo V steels with Cr max. 12,2 %, Mo max. 1,2 % and V max. 0,5 %

7 Nickel alloy steels with Ni max. 10 %

8 Ferritic or martensiiic stainless steels with 10,5 % < Cr < 30 %

9 Austenitic steels

10 Austenitic ferritic stainless steels (duplex)

11 Steels not covered by groups 1 to 10 and with 0,25 % < C < 0,5 %1) in accordance with the definition in the material standard, ReH can be used instead of R r



81

Existing approved welding procedure test for group of steel or dissimilar metal joints Range of approval

2 2 welded to 1

3 3 welded to 1 3 welded to 2

8 welded to 2 8 welded to 1 8 welded to 2

8 welded to 3 8 welded to 1 8 welded to 2 8 welded to 3

9 welded to 2 9 welded to 1 9 welded to 2

9 welded to 3 9 welded to 1 9 welded to 2 9 welded to 3

NOTE: For dissimilar metal joints, the yield or alloying element criteria given in 8.3.1.1 shall be applied to each material group.

Table 3: Range of approval for dissimilar metal joints



82

Table 4: Range of approval for thickness

Thickness of the test piece, t 1)

RANGE OF

Butt, T-butt and branch connections for single run or single run from both sides

APPROVAL 2)

Butt, T-butt and branch connections for welding and all fillet welds

t< 3 0,8 to 1,1 t to 2 t

3 <t< 12 0,8 to 1,1 3 to 2t

12< t < 100 0,8 to 1,1 0,5 t to 2t (max. 150)

t > 100 0,8 to 1,1 0,5 t to 1,5 t1) For multi-run procedures, the recorded thickness contribution of each process

may be used as a basis for the range of approval for the individual welding process.

2) For grades where impact testing is required, when the test Is carried out on a test piece of thickness less than 12 mm, approval is for less than 12 mm without impact testing.



83

Table 5: Range of approval for pipe and branch connection

Diameter of test piece, D1)2), in mm Range of approval

D < 168,3 0,5 D to 2 D

D> 168,3 >0,5 D and plate 3)

1) D is the outside diameter of the pipe or outside diameter of the branch pipe.2) Approval given for plates also covers pipes when the outside diameter is greater than 500 mm. 3) See also 8.4.2.



84



85

EN 288-3’E GÖRE WPAR TEST PARÇALARININ

HAZIRLANMASI


86

EN 288-3’ E GÖRE WPAR TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI

WPAR TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI


87

Test parçalarının boyutlarının belirlenmesinde aşağıdaki standartlara başvurulur.

EN 875 :Destructive tests on welds in metallic materials -İmpact tests - Test specimen location, notch orientation and examination

EN 895 :Destructive tests on welds in metallic materials-Transverse tensile test

prEN 910 :Welding-Welded butt joints in metallic materials-Bend tests

prEN 1043-1 :Destructive test on welds in metallic materials-Hardness testing-Part 1: Hardness test on arc welded joints

EN 288-3’ E GÖRE WPAR VE WPQ TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI

WPAR TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI


88

EN 287-1 E GÖRE KAYNAKÇI KALİFİKASYONU


89

Kaynakçı kalifikasyon testi, bir kaynakçının, onaylı bir WPS de belirtilen koşullar ile, kaynak yapabilme becerisinin sınanmasıdır.

Genel bir kural olarak, test parçası kaynakçıyısadece test sırasındaki koşullarda değil, aynızamanda kaynaklanması daha kolay olarak kabul edilen birleştirmelerde de kalifiye eder.

EN 287-1’E GÖRE KAYNAKÇI KALİFİKASYONU


90

EN 287’de, onay sertifikası verme yetkisi kontrolör ya da kontrol kurumunun sorumluluğundadır. Kaynakçı sertifikası, uygulama standartının gereklilikleri sağlandığı sürece geçerlidir. EN 287’ye göre, kaynakçı benzer birleştirmeleri başarıyla kaynaklıyorsa, sertifika işveren tarafından 6 aylık aralıklarla 2 yıla kadar uzatılabilir.



91

İki yıldan sonra, kaynakçı sertifikasının uzatılması için kaynakçının yaptığı kaynakların başarılı olduğunu kanıtlayan test raporlarının Kontrol kurumu tarafından onaylanması gerekmektedir.

Bunun yanında, EN 287’ye göre 6 aylık döneme ait X-ray, ultrasonik test ya da kırılma testi raporlarının kaynakçısertifikasıyla birlikte “Kaynakçı Geçmişi Listesi” şeklinde dokümante edilmesi ve saklanması gerektiği (kaynakçının kaynakladığı WPAR testlerine ait raporlar yeterli olacaktır) dikkate alınmalıdır.



92

SINAV PARÇALARININ SEÇİLMESİ

Kaynakçı tarafından kaynaklanacak sınav parçaları, üretimdeki kaynak işine (Atölyede, şantiyede) göre seçilir. Zor olan kaynak koşulları, yapılışı daha kolay olan kaynak işlerini kapsar.

1.Kaynak yöntemi2.Yarı mamul, parçanın şekli3.Kaynak dikişinin çeşidi4.Çeliğin türü5.Kaynak dolgu malzemesi6.Sınav parçasının kalınlığı (plaka, boru)7.Sınav parçasının çapı (boru)8.Kaynak pozisyonu9.Kaynak detayları



93

KAYNAKÇI SINAVININ KISA GÖSTERİMİ

ÖR: EN 287-1 111 P BW 1.1 B t10 PF ss nb

EN 287-1 Standart numarası111 kaynak yöntemi Elle ark kaynağıP yan mamul PlakaBW dikiş çeşidi Alın dikişi1.1 çelik türü Kaynağa uygunluğu iyi

olan yapı çeliğiB dolgu malzemesi Bazik örtülü çubuk

elektrodt10 sınav parçası kalınlığı Plaka kalınlığı 10 mmPF kaynak pozisyonu Dik aşağıSS kaynağın yapılışı Tek tarafı kaynaknb kaynağın yapılışı Kaynak altlığı yok



94

1.KAYNAK YÖNTEMLERİ

111 Elle ark kaynağı114 Metal ark kaynağı, özlü tel, koruyucu gaz yok121 Tel elektrotla tozaltı kaynağı125 Özlü tel ile tozaltı kaynağı131 Metal ark asal gaz kaynağı (MIG)135 Metal aktif gaz kaynağı (MAG)136 Metal aktif gaz kaynağı, özlü tel, koruyucu aktif gaz var 141 Tungsten asal gaz kaynağı (TIG)15 Plazma kaynağı311 Oksiasetilen gaz kaynağı



95

2.YARI MAMUL, PARÇANIN ŞEKLİ

P PlakaT Boru

3.KAYNAK DİKİŞİ ÇEŞİDİ

FW köşe kaynağıBW alın kaynağı



96

4. ÇELİĞİN TÜRÜSyf.1



97

4. ÇELİĞİN TÜRÜSyf.2



98



99

5. KAYNAK DOLGU MALZEMESİ

nm dolgu malzemesi yokA Çubuk elektrod, asidik örtülüB Çubuk elektrod, bazik örtülüC Çubuk elektrod, selülozik örtülüM Çubuk elektrod, metal tozluP Çubuk elektrod, rutil, hızlı katılaşan cüruf S Çubuk elektrod, solid RA Çubuk elektrod, rutil asidik örtülüR Çubuk elektrod, rutil örtülüRC Çubuk elektrod, rutil-selüloz örtülüRR Çubuk elektrod, kalın rutil örtülüV Çubuk elektrod, rutil ya da bazik/floridW Çubuk elektrod, Bazik/florid, yavaş katılaşan cürufY Çubuk elektrod, bazik/florid, hızlı katılaşan cürufZ Çubuk elektrod, diğer tipler



100



101

6. SINAV PARÇASI KALINLIĞI (PLAKA, BORU)



102

8. KAYNAK POZİSYONU



103

9. KAYNAK DETAYLARI

ss tek taraflı kaynakbs çift taraflı kaynaklw sola doğru kaynakrw sağa doğru kaynaksl tek pasoml çok paso mb kaynak altlığı varnb kaynak altlığı yok



104


Kaynak altlığı çeşitleri:

1. Kaynak ağzının altına yerleştirilen ek parça (çıkarılabilir veya sabit olabilir.)

2.Çift taraftan kaynak yapıldığında, kaynak metali


105


Kaynak altlığı çeşitleri:

3.Köşe kaynağında ana malzemenin kendisi

4.Kısmi nüfuziyetli kaynaklar ya da kaplama kaynağı


106



107

KAYNAKÇI SINAVI PARÇALARININ HAZIRLANMASI



108


NUMUNE TEST METODLARI


109

ASME SECTION IX’A GÖRE KAYNAK DOKÜMANTASYONU


110

ASME Section IX kaynak & kaynakçı ve sert lehim (brazing)& lehimci kalifikasyon ve sertifikasyonuna ait kuralları tarifleyen bir referanstır.

ASME’nin kazan, basınçlı kap, borulama gibi imalat alanlarına yönelik kodlarına göre yapılacak imalatlarda kullanılacak kaynak ve lehim bağlantılarının nasıl yapılacağını ve personelin nasıl kalifiye edileceğini & sertifikalandırılacağınıtarifler.

ASME SECT. IX’A GÖRE KAYNAK DOKÜMANTASYONU


111

ASME SECTION IX

TEMEL KAVRAMLARI


112

ARTICLE I ÖZETİ

QW-196 Direnç kayna

�� testi (ekipman ve operatör)

QW-195 PQR ve WPQ S� v� penetrant testiQW-191 Radyografi

QW-194 Görsel muayene

QW-181.2 WPQ kö

�e kaynak testleriQW-181.1 PQR kö

�e

kaynak testleri

QW-170 Çentik-darbe testleri

QW-161 Kep, kök, yan e

�meler; QW-162 Prosedür; QW-163

Kabul

QW-160 E

�me testi (sa

�laml

�k)QW-160 E

�me Testi

(süneklik)

QW-142 Radyografik Test (RT) QW-144 Görsel muayene(VT)

QW-150 Çekme testi numuneleri, prosedür, kabul

QW-140 Testlerin tipi, amaçlar� ve incelemeler

QW-120 Test pozisyonu, QW-461.3QW-110 Kaynak pozisyonu QW-461.1

QW-103

�malatç� testleri gerçekle �

tirecek ve PQR ve WPQ'lar için gereken kay� tlar� tutacakt� r.QW-103.1

�

malatç� WPS'yi kalifiye edecektir.

QW-103.1

�

malatç�

sorumludur.

Dikkat :

�

mal kodlar� n� n s� n� rlamalar� olabilir.QW-100.3 1962 ya da daha sonraki bas� mlar� n gerekliliklerini yerine getiren dokümanlar, sonraki versiyonlardaki gerekliliklere göre güncellenmeseler bile ASME kodlar� na göre imal edilen yap� larda kullan

�

labilirler.

QW-100.2 WPQ'nun amac

�n

�anlat

�r.QW-100.1 PQR'� n amac� n�

anlat� r.QW-100.1 WPS nin amac� n�

anlat� r.(QW-100 tüm dört kolono da uygulan� r.)QW-100 Genel - Section IX kaynakç� kalifikasyonlar� ve ASME kodlar� na göre kulland� klar� prosedürleri (WPS) anlat� r.Di

�

er bilgileriDi

�

er yönlendirmeler

Testleri ve sonuçlar� kaydeder.Testleri ve sonuçlar�Gerekli olmayan de

�

i

�

kenleri

Gerekli de

�

i

�

kenleriGerekli de

�

i

�

kenleri

Kalifiye edilen aral� kTest edilen de

�erGerçek de

�

erleriDe

�

i

�

ken aral� klar� n� Belirler:Kaydeder:Kaydeder:Belirler:

WPQPQRWPS Kaynak uygulaması

QW-196 Direnç kayna

�� testi (ekipman ve operatör)

QW-195 PQR ve WPQ S� v� penetrant testiQW-191 Radyografi

QW-194 Görsel muayene

QW-181.2 WPQ kö

�e kaynak testleriQW-181.1 PQR kö

�e

kaynak testleri

QW-170 Çentik-darbe testleri

QW-161 Kep, kök, yan e

�meler; QW-162 Prosedür; QW-163

Kabul

QW-160 E

�me testi (sa

�laml

�k)QW-160 E

�me Testi

(süneklik)

QW-142 Radyografik Test (RT) QW-144 Görsel muayene(VT)

QW-150 Çekme testi numuneleri, prosedür, kabul

QW-140 Testlerin tipi, amaçlar� ve incelemeler

QW-120 Test pozisyonu, QW-461.3QW-110 Kaynak pozisyonu QW-461.1

QW-103

�malatç� testleri gerçekle �

tirecek ve PQR ve WPQ'lar için gereken kay� tlar� tutacakt� r.QW-103.1

�

malatç� WPS'yi kalifiye edecektir.

QW-103.1

�

malatç�

sorumludur.

Dikkat :

�

mal kodlar� n� n s� n� rlamalar� olabilir.QW-100.3 1962 ya da daha sonraki bas� mlar� n gerekliliklerini yerine getiren dokümanlar, sonraki versiyonlardaki gerekliliklere göre güncellenmeseler bile ASME kodlar� na göre imal edilen yap� larda kullan

�

labilirler.

QW-100.2 WPQ'nun amac

�n

�anlat

�r.QW-100.1 PQR'� n amac� n�

anlat� r.QW-100.1 WPS nin amac� n�

anlat� r.(QW-100 tüm dört kolono da uygulan� r.)QW-100 Genel - Section IX kaynakç� kalifikasyonlar� ve ASME kodlar� na göre kulland� klar� prosedürleri (WPS) anlat� r.Di

�

er bilgileriDi

�

er yönlendirmeler

Testleri ve sonuçlar� kaydeder.Testleri ve sonuçlar�Gerekli olmayan de

�

i

�

kenleri

Gerekli de

�

i

�

kenleriGerekli de

�

i

�

kenleri

Kalifiye edilen aral� kTest edilen de

�erGerçek de

�

erleriDe

�

i

�

ken aral� klar� n� Belirler:Kaydeder:Kaydeder:Belirler:


ASME SECTION IX TEMEL KAVRAMLARI


113

ARTICLE II ÖZETİ

QW-284 Ekipman kalifikasyonu

QW-284 RW ekipmanlar � QW-283 Buttering tekni

�i

QW-253 SMAW için de�

i �kenlerQW-250 PQR için gerekli de

�i

�kenler

QW-250 Gerekli ve gerekli olmayan de

�i �kenler QW-213'ten 218'e Özel

prosesler

QW-210 Ana ve dolgu test kuponu, tip ve boyutlar

�QW-203 Pozisyonlar�

n limitleri

QW-202.2 Al �n ve kö �e kaynaklar �QW-202 QW-451 uyar

�nca

test tipleri ve say

�lar

�QW-201 Kod kullan �c �s �n �n sorumlulular �QW-200.4 WPS ve PQR kombinasyonlar �QW-200.3 P-Numaralar �, Grup Numaralar �, S-Numaralar �QW-200.2 PQR için içerik, de

�

i

�

iklikler, elde edilebilirlik kurallar

�QW-200.1 WPS için içerik, de

�

i

�


� Di

�

er bilgileriDi

�

er yönlendirmeler

Testleri ve sonuçlar � kaydeder.Testleri ve sonuçlar �Gerekli olmayan de

�

i �kenleri Gerekli de

�

i �kenleriGerekli de

�

i �kenleri Kalifiye edilen aral �kTest edilen

de

�erGerçek de

�

erleriDe

�

i �ken aral �klar �n � Belirler:Kaydeder:Kaydeder:Belirler:


QW-284 Ekipman kalifikasyonu

QW-284 RW ekipmanlar � QW-283 Buttering tekni

�i

QW-253 SMAW için de�

i �kenlerQW-250 PQR için gerekli de

�i

�kenler

QW-250 Gerekli ve gerekli olmayan de

�i �kenler QW-213'ten 218'e Özel

prosesler

QW-210 Ana ve dolgu test kuponu, tip ve boyutlar

�QW-203 Pozisyonlar�

n limitleri

QW-202.2 Al �n ve kö �e kaynaklar �QW-202 QW-451 uyar

�nca

test tipleri ve say

�lar

�QW-201 Kod kullan �c �s �n �n sorumlulular �QW-200.4 WPS ve PQR kombinasyonlar �QW-200.3 P-Numaralar �, Grup Numaralar �, S-Numaralar �QW-200.2 PQR için içerik, de

�

i

�


�QW-200.1 WPS için içerik, de

�

i

�


� Di

�

er bilgileriDi

�

er yönlendirmeler

Testleri ve sonuçlar � kaydeder.Testleri ve sonuçlar �Gerekli olmayan de

�

i �kenleri Gerekli de

�

i �kenleriGerekli de

�

i �kenleri Kalifiye edilen aral �kTest edilen

de

�erGerçek de

�

erleriDe

�

i �ken aral �klar �n � Belirler:Kaydeder:Kaydeder:Belirler:




114

ARTICLE III ÖZETİ

QW-360 Operatörler için de

�

i

�

kenler

QW-350 Kaynakç

�

lar için de

�

i

�

kenler

QW-322 Sürenin dolmas

�

ve kalifikasyonun yenilenmesi

QW-320 Yenilenen testler ve kalifikasyonlar

�

n yenilenmesi

QW-310 Test kuponlar

�

, plaka, boru ve kaynak altl

� � �QW-306 Proses kombinasyonlar

�QW-305 Kaynak operatörleri radyografi ve s

�n

�rlamalar

�QW-304 Kaynakç

�lar

�n radyografileri

QW-303 Pozisyonlar & çaplar

QW-302.4 Görsel muayene

QW-302.3 Boru test kuponlar

�QW-302.2 Radyografi

QW-302.1 Mekanik testler

QW-301.4 Test kay

�tlar

�QW-301.3 Kaynakç

�kimli

�i

QW-301.2 WPQ test kuponlar

�n

�n tan

�m

�QW-301.2 WPS nin izlenmesi zorunlu de

�

i

�

kenleriQW-301.2 Kaynakç

�

lar

�

kalifiye edecekler

QW-300.3 Grup kaynakç

�kalifikasyonuQW-300.3 Kod

kullan

�

c

�

lar

�

n

�

n gruplar

� QW-300.2 Kod kullan

�c

�s

�kaynakç

�lar

�kalifiye etmek için test yapmal

�d

�r.QW-300.2 Sorumluluk

QW-300.1 WPQ de

�i

�kenlerinin genel tan

�m

�Di

�

er bilgileriDi

�

er yönlendirmeler

Testleri ve sonuçlar

�kaydeder.Testleri ve sonuçlar

�

Gerekli olmayan de

�

i

�

kenleri

Gerekli de

�

i

�

kenleriGerekli de

�

i

�

kenleri

Kalifiye edilen aral

�kTest edilen de

�erGerçek de

�

erleriDe

�

i

�

ken aral

�

klar

�

n

� Belirler:Kaydeder:Kaydeder:Belirler:


QW-360 Operatörler için de

�

i

�

kenler

QW-350 Kaynakç

�

lar için de

�

i

�

kenler

QW-322 Sürenin dolmas

�

ve kalifikasyonun yenilenmesi

QW-320 Yenilenen testler ve kalifikasyonlar

�

n yenilenmesi

QW-310 Test kuponlar

�

, plaka, boru ve kaynak altl

� � �QW-306 Proses kombinasyonlar

�QW-305 Kaynak operatörleri radyografi ve s

�n

�rlamalar

�QW-304 Kaynakç

�lar

�n radyografileri

QW-303 Pozisyonlar & çaplar

QW-302.4 Görsel muayene

QW-302.3 Boru test kuponlar

�QW-302.2 Radyografi

QW-302.1 Mekanik testler

QW-301.4 Test kay

�tlar

�QW-301.3 Kaynakç

�kimli

�i

QW-301.2 WPQ test kuponlar

�n

�n tan

�m

�QW-301.2 WPS nin izlenmesi zorunlu de

�

i

�

kenleriQW-301.2 Kaynakç

�

lar

�

kalifiye edecekler

QW-300.3 Grup kaynakç

�kalifikasyonuQW-300.3 Kod

kullan

�

c

�

lar

�

n

�

n gruplar

� QW-300.2 Kod kullan

�c

�s

�kaynakç

�lar

�kalifiye etmek için test yapmal

�d

�r.QW-300.2 Sorumluluk

QW-300.1 WPQ de

�i

�kenlerinin genel tan

�m

�Di

�

er bilgileriDi

�

er yönlendirmeler



�

Gerekli olmayan de

�

i

�

kenleri

Gerekli de

�

i

�

kenleriGerekli de

�

i

�

kenleri


�kTest edilen de

�erGerçek de

�

erleriDe

�

i

�

ken aral

�

klar

�

n





115

ARTICLE IV ÖZETİ

QW-492 Kaynak uygulamalar

�na uygulanacak tan

�mlamalar

�kapsar. Section IX için oldukça kullan

� �l

�referanslard

�

r. Bu tan

�

mlamalar AWS tan

�mlamalar

�ndan az da olsa farkl

�olabilirler.

QW-470 Da

�lama proseslerini ve çe

�itli malzemeler için da

�

lama s

�

v

�

lar

�

n

�

belirler.

QW-466 Test çenelerinin boyutlar

�n

�ve her malzeme tipi için kurallar

�

çizimle gösterir.

QW-463 Test parças

�ndan al

�nacak numunelerin kesilme düzenlerini gösterir.

QW-462 Test numunelerinin boyutlar

�n

�ve s

�n

�rlar

�n

�çizimlerle gösterir.

QW-461.9 Kullan

�lan kaynak tipini, test

pozisyonunu ve çap ve pozisyon limitlerini listeler.

QW-461.3 ile QW-471.8 aras

�test

pozisyonlar

�n

�2G, 3F gibi

gösterir.

QW-461.1 WPS de belirtildi

�i gibi ve üretim uygulamalar

�için kaynak pozisyonlar

�n

�düz(F), yatay (H),

dikey (V), tavan (OH) olarak belirler

QW-452 Testlerin tipi ve say

�s

�n

�ve kaynak

metali kal

�nl

� � �n

�n aral

�klar

�n

�

listeler

QW-451 testlerin tipi & say

�s

�n

�ve ana ve kaynak metali kal

�nl

�klar

�n

�n

aral

�klar

�n

�listeler.

QW-441 QW-404.5 'te verilen demir ihtiva eden (ferrous) kaynak metali A-Numaras

�analizinin tan

�mlanmas

�QW-422 A-numaralar

�n

�dolgu tipi ile listeler.

QW-432 F-Numaralar

�n

�ASME Spesifikasyonu ve AWS s

�n

�fland

�rmas

�ile çelik, bak

�r, nikel vb tipleri aç

�s

�ndan belirler.

QW-431 F-Numaralar

�

n

�

ve dolgu malzemelerini gruplama kurallar

�n

�belirler

QW/QB-422 P-Numaralar

�

n

�

, Grup Numaralar

�n

�ve S-Numaralar

�n

�spesfikasyon , tip, grade, UNS No., min çekme kuvveti,

kompozisyon ve ürün formu aç

�s

�ndan listeler.

QW-420.1 P-Numaralar

�

n

�

belirler, QW-420.2 S-Numaralar

�n

�belirler. Bu bölüm ayr

�ca çentik darbe toklu

�u için Grup

Numaralar

�

n

�

da belirler.

QW-402 ile 410 aras

�

WPS, PQR ve WPQ için refere edildi

�inde gerekli, ek olarak gerekli ve gerekli olmayan de

�i

�kenler

QW-401.4 WPS için gerekli olmayan de

�

i

�

kenleri belirler.

QW-401.3 WPS ve PQR için ek olarak gereken parametreleri belirler.

QW-401.2 WPQ için gerekli de

�i

�kenleri

belirler.QW-401.1 WPS ve PQR için gerekli de

�

i

�

kenleri belirler

QW-401 De

�

i

�

kenlerin genel tan

�

m

� Di

�

er bilgileriDi

�

er yönlendirmeler



�

Gerekli olmayan de

�

i

�

kenleri

Gerekli de

�

i

�

kenleriGerekli de

�

i

�

kenleri


�kTest edilen de

�erGerçek de

�

erleriDe

�

i

�

ken aral

�

klar

�

n


WPQPQRWPS Kaynak

uygulaması

QW-492 Kaynak uygulamalar

�na uygulanacak tan

�mlamalar

�kapsar. Section IX için oldukça kullan

� �l

�referanslard

�

r. Bu tan

�

mlamalar AWS tan

�mlamalar

�ndan az da olsa farkl

�olabilirler.

QW-470 Da

�lama proseslerini ve çe

�itli malzemeler için da

�

lama s

�

v

�

lar

�

n

�

belirler.

QW-466 Test çenelerinin boyutlar

�n

�ve her malzeme tipi için kurallar

�

çizimle gösterir.

QW-463 Test parças

�ndan al

�nacak numunelerin kesilme düzenlerini gösterir.

QW-462 Test numunelerinin boyutlar

�n

�ve s

�n

�rlar

�n

�çizimlerle gösterir.

QW-461.9 Kullan

�lan kaynak tipini, test

pozisyonunu ve çap ve pozisyon limitlerini listeler.

QW-461.3 ile QW-471.8 aras

�test

pozisyonlar

�n

�2G, 3F gibi

gösterir.

QW-461.1 WPS de belirtildi

�i gibi ve üretim uygulamalar

�için kaynak pozisyonlar

�n

�düz(F), yatay (H),

dikey (V), tavan (OH) olarak belirler

QW-452 Testlerin tipi ve say

�s

�n

�ve kaynak

metali kal

�nl

� � �n

�n aral

�klar

�n

�

listeler

QW-451 testlerin tipi & say

�s

�n

�ve ana ve kaynak metali kal

�nl

�klar

�n

�n

aral

�klar

�n

�listeler.

QW-441 QW-404.5 'te verilen demir ihtiva eden (ferrous) kaynak metali A-Numaras

�analizinin tan

�mlanmas

�QW-422 A-numaralar

�n

�dolgu tipi ile listeler.

QW-432 F-Numaralar

�n

�ASME Spesifikasyonu ve AWS s

�n

�fland

�rmas

�ile çelik, bak

�r, nikel vb tipleri aç

�s

�ndan belirler.

QW-431 F-Numaralar

�

n

�

ve dolgu malzemelerini gruplama kurallar

�n

�belirler

QW/QB-422 P-Numaralar

�

n

�

, Grup Numaralar

�n

�ve S-Numaralar

�n

�spesfikasyon , tip, grade, UNS No., min çekme kuvveti,

kompozisyon ve ürün formu aç

�s

�ndan listeler.

QW-420.1 P-Numaralar

�

n

�

belirler, QW-420.2 S-Numaralar

�n

�belirler. Bu bölüm ayr

�ca çentik darbe toklu

�u için Grup

Numaralar

�

n

�

da belirler.

QW-402 ile 410 aras

�

WPS, PQR ve WPQ için refere edildi

�inde gerekli, ek olarak gerekli ve gerekli olmayan de

�i

�kenler

QW-401.4 WPS için gerekli olmayan de

�

i

�

kenleri belirler.

QW-401.3 WPS ve PQR için ek olarak gereken parametreleri belirler.

QW-401.2 WPQ için gerekli de

�i

�kenleri

belirler.QW-401.1 WPS ve PQR için gerekli de

�

i

�

kenleri belirler

QW-401 De

�

i

�

kenlerin genel tan

�

m

� Di

�

er bilgileriDi

�

er yönlendirmeler



�

Gerekli olmayan de

�

i

�

kenleri

Gerekli de

�

i

�

kenleriGerekli de

�

i

�

kenleri


�kTest edilen de

�erGerçek de

�

erleriDe

�

i

�

ken aral

�

klar

�

n


WPQPQRWPS Kaynak

uygulaması



116

ASME’nin kaynak dokümanlarının geçerlilik alanlarına yaklaşımı EN’den oldukça farklıdır.

ASME’de değişkenler kaynak yöntemlerine göre farklılık gösteren :

• Gerekli değişkenler (essential variables)• Ek olarak gerekli değişkenler (supplementary essential

variables)• Gerekli olmayan değişkenler (non-essential variables)

şeklinde sınıflandırılır.



117

• Gerekli değişkenler (Essential variables)

a.Yöntem açısından: Değiştiğinde kaynağın çentik tokluğu dışındaki mekanik özelliklerini etkileyecek olan kaynak parametreleridir;

Ör: P-No, kaynak prosesi, dolgu metali, elektrod, ön veya son ısıtma.. vb.

b. Kaynakçı performansı açısından: Değiştiğinde kaynakçının sağlam bir kaynak yapma yeteneğini etkileyecek olan parametreleridir;

Ör: kaynak prosesi, kaynak altlığının yokluğu, elektrod, F-numarası, kaynak tekniği.. vb.

Gerekli değişkenlerin tümünün gerçek değerleri PQR üzerinde kayıtlı olmalıve hepsinin kapsama aralıkları WPS üzerinde belirtilmelidir.

Gerekli değişkenlerden biri değiştiğinde, yeni değişkenin PQR tarafından kapsanması durumunda yeni bir WPS yayınlanmalı, PQR’ın kapsama aralığı dışında kalması durumunda ise yeni bir PQR hazırlanmalı ve buna uygun yeni bir WPS yayınlanmalıdır.



118

2. Ek olarak gerekli değişkenler (Supplementary essential variables)

Değiştiğinde kaynağın çentik tokluğu özelliğini değiştiren kaynak parametreleridir;Ör: kaynak metodu, yukarı veya aşağı kaynak pozisyonu, ısıgirdisi, ön ısıtma ve / veya son ısıtma, vb..

Bu değişkenler, sadece konstrüksiyon kodu tarafından çentik darbe testi gerektiğinde gözönüne alınır.

Bu değişkenlerin tümünün gerçek değerleri PQR üzerinde kayıtlı olmalı ve hepsinin kapsama aralıkları WPS üzerinde belirtilmelidir.



119

3. Gerekli olmayan değişkenler (Nonessential variables)

Değiştiğinde kaynağın mekanik özelliklerini etkilemeyecek olan kaynak parametreleriÖr: birleştirme dizaynı, oluk açma ya da temizleme metodu vb..

Gerekli olmayan değişkenlerden biri ya da daha fazlasıdeğiştiğinde WPS ve/veya PQR’ın değişmesi gerekli değildir.

Gerekli olmayan değişkenlerin tümünün kapsama aralıklarıWPS üzerinde belirtilmelidir.



120

P-NUMARALARI

Ana malzemeler kalifikasyon amacıyla P-Numaralarıaltında gruplandırılmışlardır. P-Numaralarının tam listesi QW/QB-422 de bulunabilir. Bu tabloda kaynak ve sert lehim için kullanılan malzemelerin bir arada bulunduğu unutulmamalıdır. QW/QB-422 her bir ana malzemeyi ASTM malzeme spesifikasyon numaralarına göre listeler. ASME kodları bir ASTM malzeme spesifikasyonunu benimsediğinde (söz gelimi bir A-XXX malzemesi), bunu malzemenin ASTM tanımının başına bir S ekleyerek belirtir.(SA-XXX gibi..)

SA işareti malzemenin ASTM A-XXX ile özdeş olabilen, ASME SA-XXX’e uygun olarak üretildiğini belirtir. Ancak, ASME SA-XXX spesifikasyonunun ASTM spesifikasyonundan farklıyönlerinin olabileceği unutulmamalıdır.



121

GRUP NUMARALARI

Belirli darbe testi gerekliliği olan demir bazlı metallerin P-numaralarına Grup numaraları da ilişkilendirilmiştir.

Grup numaraları, imalat kodu tarafından darbe testi istendiğinde PQR üzerinde belirtilmesi gereken ek olarak gerekli değişkenlerdir .



122

S- NUMARALARI

QW-420.2, S-Numaraları kod kullanıcısının lehine Sect. IX’ın zorunlu olmayan bir ekidir. S-Numaraları ASME B31 basınçlı borulama ya da seçilen kazan veya basıçlı kap kodu tarafından kullanım için uygun olan ancak, ASME Sect. II içerisinde değinilmeyen malzemelerin listesidir.

S-Numaralarının kullanılması için bir zorunluluk yoktur. Bu malzemeler QW-420.1’deki P-numaralarının gruplandırmalarına benzer olarak S-numarası ya da S-numarası artı Grup numarası olarak gruplandırılmıştır.



123

F-NUMARALARI

Dolgu metallerinin sınıflandırılmasında kullanılır. QW-432

her bir F-numarasının limitlerini belirler.



124

A- NUMARALARI

Kaynak dolgusunun kimyasal kompozisyonundaki elementlerin oranlarının QW-442 uyarınca sınıflandırılması ile belirlenir. Sadece demir bazlı metallere uygulanırlar ve sadece WPS’nin kalifikasyonu için kullanılabilirler. Belirlenme yöntemleri QW-404.5’te açıklanmaktadır.



125

MALZEME TANIMLAMA HARFLERİNİN ÖZETİ

SFA, ASME’nin AWS A-XXX dolgu metali spesifikasyonlarını benimsediğini belirtir.

ASME dolgu malzemesi spesifikasyonları

SFA

A-numarası kaynak metali analizine dayanır.Kaynak metalinin ASME gruplandırması

A

F-numarası AWS spesifikasyonu/sınıflandırmasına dayanır.

Dolgu metallerinin ASME gruplandırması

F

S-numarası, ASME B31, kod durumu ve diğer ana malzemelere dayanır.

Diğer ana malzemelerin sınıflandırılması

S

SA ASME’nin ASTM A-XXX spesifikasyonunu benimsediğini belirtir.

ASME ana malzeme spesifikasyonu

SA

P-numarası ASME SA-XXX spesifikasyonlarına dayanır.

Ana malzemelerin ASME gruplandırması

P

Malzeme tanımlamasının temeliAçıklamaMalzeme tanımlama

SFA, ASME’nin AWS A-XXX dolgu metali spesifikasyonlarını benimsediğini belirtir.

ASME dolgu malzemesi spesifikasyonları

SFA

A-numarası kaynak metali analizine dayanır.Kaynak metalinin ASME gruplandırması

A

F-numarası AWS spesifikasyonu/sınıflandırmasına dayanır.

Dolgu metallerinin ASME gruplandırması

F

S-numarası, ASME B31, kod durumu ve diğer ana malzemelere dayanır.

Diğer ana malzemelerin sınıflandırılması

S

SA ASME’nin ASTM A-XXX spesifikasyonunu benimsediğini belirtir.

ASME ana malzeme spesifikasyonu

SA

P-numarası ASME SA-XXX spesifikasyonlarına dayanır.

Ana malzemelerin ASME gruplandırması

P

Malzeme tanımlamasının temeliAçıklamaMalzeme tanımlama



126

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI – ASME Sect. IX


127

ASME’ye göre kaynak prosedürünün oluşturulma basamakları EN ile aynı temele dayanır. Yani imalat çizimlerinden kaynak planı oluşturma, kaynak planındaki kalınlık, birleşim şekli, kaynak yöntemi gruplarından gerekli olan WPS aralıklarınıbelirleyerek, bu WPS’leri oluşturmamızı sağlayacak PQR parçasıözelliklerini saptama ve tabii ki, imalatı gerçekleştirecek kaynak personelini kalifikasyonlarına göre görevlendirme aşamaları, ASME için de geçerlidir.

Burada farklılığı yaratan WPS değişkenleridir. İmalatta kullanılacak kaynak yöntemi saptandıktan sonra, QW-250 ile başlayan tablolardan uygun olan tablodaki değişkenler, ve bunların Article IV içindeki açıklamaları gözönünde bulundurularak uygun WPS ve PQR dokümanları hazırlanır.

KAYNAK PROSEDÜRÜNÜN OLUŞTURULMASI ASME Sect. IX


128


129


130

WPS VE PQR İÇİN ANA MALZEME KALINLIĞI “T” VE KAYNAK METALİ KALINLIĞI “t”

(5) Tc 3/8 inch (10 mm) ve üzerinde olduğunda gereken kök ve kep eğme testlerinin yerine dört yan eğme testi yapılabilir.

(4) Tc 1 inç(25 mm)'den büyük olduğunda çoklu numuneler hakkında detaylı bilgi için bkz. QW-151.1, QW-151.2, ve QW-151.3

(3) Sadece QW-403.7 deki kaynak prosedürleri için; aksi takdirde Note (1) veya 2Tc ,ya da 2tc 'den hangisi uygulanabilirse.

(2) Kaynak prosedürlerinin kombinasyonu için, bkz QW-200.4

(1) İzleyen değişkenler QW-250'de gözden geçirilmekte olan yöntem için referans gösterildiklerinde bu tabloda gösterilen limitleri kısıtlar : QW-403.9, QW-403.10, QW-404.32, ve QW-407 .4, ayrıca, QW-202,2, QW-202.3, ve QW-202.4 bu tablodaki limitlerin yerine geçen ayrıcalıklar sunar.

Notlar:

tc<3/4(19) olduğunda 2tctc > 3/4(19) olduğunda 8 (200)[ Not(5)]

3/16 (5) 8 (200) [Not (3)] 3/16 (5) 8 (200) [Not (3)]

1 1/2 (38) < Tc

1 1/2 (38) < Tc

tc<3/4(19) olduğunda 2tctc<3/4(19) olduğunda 2Tc

3/16 (5) 2Tc

3/16 (5) 2Tc

3/4 (19) <Tc< 1 1/2 (38) 3/4 (19) < Tc< 1 1/2 (38)

2tc3/16 (5) 2Tc3/8 (10)< Tc< 3/4 (19)

2tc1/16 (1.5) 2Tc1/16 (1.5) <Tc < 3/8 (10)

2tcTc 2TcTc <1/16 (1.6)

Max.Min. Max.

Kalifiye edilen kaynak metalinin kalınlığı (td), in (mm) [Not (1) ve (2)]

Kalifiye edilen ana malzemenin kalınlığı (Tb), in, (mm) [Not (1) ve (2)]

Test parçasının kalınlığı (Tc) , in. (mm)

Kolon 3Kolon 2Kolon 1

WPS üzerinde belirtilebilen Tb (ana malzeme) ve td (kaynak metali) değişkenlerinin aralıkları(Tc) PQR test parçasının gerçek kalınlığıdır

(5) Tc 3/8 inch (10 mm) ve üzerinde olduğunda gereken kök ve kep eğme testlerinin yerine dört yan eğme testi yapılabilir.

(4) Tc 1 inç(25 mm)'den büyük olduğunda çoklu numuneler hakkında detaylı bilgi için bkz. QW-151.1, QW-151.2, ve QW-151.3

(3) Sadece QW-403.7 deki kaynak prosedürleri için; aksi takdirde Note (1) veya 2Tc ,ya da 2tc 'den hangisi uygulanabilirse.

(2) Kaynak prosedürlerinin kombinasyonu için, bkz QW-200.4

(1) İzleyen değişkenler QW-250'de gözden geçirilmekte olan yöntem için referans gösterildiklerinde bu tabloda gösterilen limitleri kısıtlar : QW-403.9, QW-403.10, QW-404.32, ve QW-407 .4, ayrıca, QW-202,2, QW-202.3, ve QW-202.4 bu tablodaki limitlerin yerine geçen ayrıcalıklar sunar.

Notlar:

tc<3/4(19) olduğunda 2tctc > 3/4(19) olduğunda 8 (200)[ Not(5)]

3/16 (5) 8 (200) [Not (3)] 3/16 (5) 8 (200) [Not (3)]

1 1/2 (38) < Tc

1 1/2 (38) < Tc

tc<3/4(19) olduğunda 2tctc<3/4(19) olduğunda 2Tc

3/16 (5) 2Tc

3/16 (5) 2Tc

3/4 (19) <Tc< 1 1/2 (38) 3/4 (19) < Tc< 1 1/2 (38)

2tc3/16 (5) 2Tc3/8 (10)< Tc< 3/4 (19)

2tc1/16 (1.5) 2Tc1/16 (1.5) <Tc < 3/8 (10)

2tcTc 2TcTc <1/16 (1.6)

Max.Min. Max.

Kalifiye edilen kaynak metalinin kalınlığı (td), in (mm) [Not (1) ve (2)]

Kalifiye edilen ana malzemenin kalınlığı (Tb), in, (mm) [Not (1) ve (2)]

Test parçasının kalınlığı (Tc) , in. (mm)

Kolon 3Kolon 2Kolon 1

WPS üzerinde belirtilebilen Tb (ana malzeme) ve td (kaynak metali) değişkenlerinin aralıkları(Tc) PQR test parçasının gerçek kalınlığıdır



131

ÖRNEK:1Tb td

Tb = tdSORU: Bir WPS üzerindeki ana malzeme kapsama aralığı1/16<Tb<5/16 , F-no.4 dolgu malzemesi kapsama aralığı tdmax=5/16 ‘tir. Bu durumda PQR’da kullanılması gereken kalınlık değerleri Tc ve tc yi bulunuz.

ÇÖZÜM:

QW-451.1’e göre Tb max =2Tc ve tdmax=2tc’dir. Bu durumda;

Tc= 5/16 : 2=5/8 in. Ve tc=5/16 : 2= 5/8 in. ‘tir.



132

ÖRNEK:2Tb td

Tb = tdSORU: Bir WPS kullanılarak ¼, 3/8, 5/8, 1 in. kalınlıklarda parçaların kaynaklanabilmesi istenmektedir.kök ve dolgu pasolarda kullanılan F-no.4 dolgu malzemesinin kapsadığı max değer td4 max=1 in. ve kapak pasoda kullanılan F-no.3 dolgu malzemesinin kapsadığı max değer td3 max=1/4 in. ‘tir. Bu durumda PQR’da kullanılması gereken test parçasının ve dolgu malzemesinin kalınlık değerleri Tc ve tc yi bulunuz.



133

ÖRNEK:2

ÇÖZÜM:WPS’de kapsanması gereken ana malzemenin kalınlık aralığı için

¼<Tb<1 in. diyelim. QW-451.1 uyarınca:

Max Tb=1 in. Tc=Tb:2=1/2 in.Max td3=1/4 in. tc3=td3:2=1/8 in.Max td4=1 in. tc4=td4:2=1/2 in. olur.tc3+tc4=Tc olmalı

1/8 +1/2=5/8 in ≠Tc olduğundan Tc’yi biraz arttırarak Tc=5/8 in.yapmalıyız.

Bu durumda:Tbmax= 2 Tc =5/4 in.Tbmin =3/16 in. (QW-451.1) bulunur.



134

KÖŞE KAYNAĞI KALİFİKASYONU (PQR)

QW-202.2(a) ya da QW-202.2(b) deki kurallar izlendiğinde, alın kaynağı test parçası kullanılarak köşe kaynağı WPS’leri kalifiye edilebilir. Alternatif olarak, basınca maruz kalmayan köşe kaynakları, kodun diğer bölümlerinde belirtildiği üzere, QW-202.2(c) uyarınca bir köşe kaynağıtest parçası kullanılarak da kalifiye edilebilir.

QW-202.2’deki kurallar gereğince herhangi bir alın kaynağı test parçasının, kullanılan kaynak yönteminin gerekli değişkenlerinin limitleri dahilinde tüm boyutlarda, tüm ana malzeme kalınlıklarında, tüm boru çaplarında köşe kaynaklarını kalifiye etmesine müsaade eden QW-451.4’deki tablo kullanılabilir.



135

KÖŞE KAYNAĞI KALİFİKASYONU (PQR)



136

KAYNAKÇI KALİFİKASYONU (WPQ)

ASME’ye göre kaynakçı kalifikasyon prosedürünün hazırlanma mantığı, diğer kaynak prosedürleri ile aynıtemele dayanır. QW-416 ve diğer yöntemlere bağlıdeğişkenleri gösteren tabloların referans gösterdiği paragraflar uyarınca, hangi değişkenler değiştiğinde yeni bir WPQ yayınlanmasının gerektiği belirlenir. Kaynakçıperformans testleri radyografik test veya mekanik test sonuçları ile onaylanabilir. Bunlardan hangisinin seçileceği üreticinin tercihindedir.

WPQ’nun geçerlilik süresi EN’de olduğu gibi 6 ay’dır. 6 ay veya daha uzun süre boyunca kaynak yapmayan bir kaynakçının yeniden sertifikalandırılması gerekir.



137

WPQ KONTROL LİSTESİ



138




139




140


WPQ İÇİN MALZEME ARALIKLARI


141


WPQ İÇİN F-NUMARALARI


142


WPQ İÇİN KAYNAK POZİSYONLARI


143

WPQ İÇİN KAYNAK METALİ KALINLIĞI “t”

Kaynakçı performansının kalifikasyonu için, kaynak metali kalınlık aralıklarını belirleyen QW-452.1 (b) uygulanır.

Alın birleştirmeli kaynakçı testi parçaları kullanılarak kalifiye edilen köşe kaynakları için QW-452.6 tablosu uygulanır.

Burada dikkat edilmesi gereken, QW-351’de belirtildiği gibi, kaynakçının her kaynak yönteminde doldurduğu kaynak metalinin, kep ve kökteki fazlalıkları olmaksızın yaklaşık kalınlığının test kuponu kalınlığı olarak alınacağıdır. Yani, kaynakçı testi kapsama aralığı gerçek test parçasının kalınlığından ziyade yaptığı kaynak metalinin kalınlığına bağlıdır.



144



145

Kaynakçıyı bilinen bir (td) kaynak metali kalınlık aralığında kalifiye etmek için, kaynakçının WPQ test parçasında uygun kalınlıkta kaynak metali doldurabilmesine izin verecek WPQ test parçası(Tc)’nın minimum kalınlığı belirlenmelidir.

Maksimum 1 in. kalınlığında, tek çeşit dolgu metali ve SMAW yöntemi kullanılarak yapılacak bir kaynakçı testinde, test parçası üzerinde doldurulması gereken kaynak metali kalınlığını(tc) bulmak için QW-452.1(b) tablosu kullanılacaktır.

Buradan; td= 1 in. td=2 tc tc=1/2 td tc= ½ in.WPQ test parças kal nl Tc=tc=1/2 in. olmal d r.

Bu durumda, kaynakç bu ½ in. kal nl ndaki kaynak metalini minimum 3 katmanda dolduruyorsa, QW-452.1(b) uyar nca kaynakç n n kaynaklayabilece i kaynak metali kal nl (td) s n rs zd r.



146

ÖRNEK WPS (syf.1)



147

ÖRNEK WPS (syf.2)



148

ÖRNEK WPS (syf.3)



149

ÖRNEK PQR (syf.1)



150

ÖRNEK PQR (syf.2)



151

ÖRNEK WPQ (syf.1)



152

ASME SECTION IX’A GÖRE PQR ve WPQ TEST PARÇALARININ

HAZIRLANMASI


153

Plakalarda numune alım düzeni Borularda numune alım düzeni

ASME SECTION IX A GÖRE PQR VE WPQ TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI

PQR TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI


154

ASME SECTION IX A GÖRE PQR VE WPQ TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI

WPQ TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI


155

ASME SECTION IX A GÖRE PQR TEST PARÇALARININ HAZIRLANMASI

Çekme, eğme ve çentik numunelerinin hazırlanmasında SA-270 standartına başvurulur. Bununla birlikte, Section II-A içindeki malzemenin kendi standartı gereğince, farklı boyut toleransları ile işleme zorunluluğu söz konusu olabilir. Bu sebeple, işlemeden önce malzeme hakkında yeterli bilgiye sahip olunmalıdır.

kaynak dökümantasyonu

Documents