-knjiga rezimea-dprs.rs.ba/wp-content/uploads/2019/10/knjiga_rezimea_2019-3.pdf · knjiga rezimea...

Hotel Bosna, Banja Luka

11-13. APRIL 2019. GODINE-KNJIGA REZIMEA-

Knjiga rezimea

1

NAUČNO-STRUČNI SKUPVI KONGRES PSIHOLOGA BiH

sa međunarodnim učešćem

11. do 13. april 2019.Banja Luka

-KNJIGA REZIMEA-

VI KONGRES PSIHOLOGA BOSNE I HERCEGOVINE

2

KNJIGA REZIMEA

SAVEZ DRUŠTAVA PSIHOLOGADruštvo psihologa Republike Srpske

Društvo psihologa u Federaciji BiHDruštvo psihologa Brčko distrikta BiH

VI KONGRES PSIHOLOGA BiH, Hotel Bosna, Banja Lukasa međunarodnim učešćem

11-13.04.2019 god.

UrednikProf.dr Miroslav Gavrić

Programski odbor

prof. dr Tatjana Stefanović Stanojević, prof. dr Vladimir Takšić,prof. dr Zorica Mršević, prof. dr Gordana Buljan Flander, prof. dr Josip Burušić

Prof. dr Miroslav Gavrić, predsjednik, Prof. dr Sanja Radetić Lovrić,Prof. dr Nada Vaselić, Prof. dr Kristina Sesar, Prof. dr Elvis Vardo,

Prof. dr Srđan Dušanić, Prof. dr Đorđe Čekrlija, Prof. dr Jadranka Kolenović Đapo,Prof. dr Šuajb Solaković, Prof. dr Aleksandra Hadžić,

Prof. dr Enedina Hasanbegović-Anić, Doc. dr Slavica Tutnjević,Doc. dr Amela Dautbegović, Doc. dr Biljana Mirković,

dr Mirna Marković-Pavlović, dr Remzija Šetić.

Organizacioni odbor Dijana Đurić-predsjednica, Dalibor Miholjčić, Jana Dubočanin,

Dubravka Lukač, Nataša Milošević, Katarina Mišetić, Dijana Riđić,Mitra Mirković-Hajdukov

izdavač:Društvo psihologa Republike Srpske

Štampa:Copy Centre Brčko distrikt BiH

Tiraž: 250 kom

Knjiga rezimea

3

SAVEZ DRUŠTAVA PSIHOLOGA

ORGANIZATOR:DRUŠTVO PSIHOLOGA REPUBLIKE SRPSKE

DRuŠTVo PSiHoLoGA u FEDERACiJi BiH DRuŠTVo PSiHoLoGA BRČKo DiSTRiKTA BiH

NAUČNO-STRUČNI SKUP

VI KONGRES PSIHOLOGA BiHsa međunarodnim učešćem

11. do 13. april 2019.Banja Luka


4

Knjiga rezimea

5

SADRŽAJ

PLENARNA PREDAVANJA 7PROMOCIJE KNJIGA 7SIMPOZIJUMI 19PANEL DISKUSIJE 44RADIONICE 48OKRUGLI STOLOVI 57POSTERI 67USMENA SAOPŠTENJA 81


6

Knjiga rezimea

7

Plenarna predavanja

Manipulacija djecom i sustavom u visokokonfliktnom razvodu braka-prepoznajemo li emocionalno zlostavljanje?Gordana Buljan Flander, Ph.D. 8

Mladi u svetu internetaDragan Popadić 12

Razvoj emocionalne inteligencije i kompetentnostiVladimir Takšić 14

Inner parts and active social participation: Psychodrama, intervention sciences, and social artsKonrad Schnabel 16

Promocije knjiga

ZNANOST I UMJETNOST ODGOJA – PRAKTIČNI PRIRUČNIK O SUVREMENOM ODGOJU ZA RODITELJE I ODGOJITELJEGordana Flander Buljan

RASIZAM I FAŠIZAM-RENTA Branko Milosavljević

MOMENTO MORIPetar Jeknić

PSIHOLOGIJA OVISNOSTI U INTERDISCIPLINARNOM KONTEKSTU BORBE PROTIV OVISNOSTISiniša Brlas


8

MANIPULACIJA DJECOM I SUSTAVOM U VISOKOKONFLIKTNOM RAZVODU BRAKA-

PREPOZNAJEMO LI EMOCIONALNO ZLOSTAVLJANJE?

Gordana Buljan Flander, Ph.D.

u Europi se rastaje otprilike svaki treći brak, a otprilike trećina razvoda smatra se visoko-konfliktnima, što znači da partneri imaju dubinske, dugotrajne i intenzivne sukobe koji traju i više godina nakon razvoda braka. Te obitelji posebno su rizične za emocionalno zanemarivanje i zlostavljanje djece, koja se nađu u središtu roditeljskog sukoba i često su pogođena pokušajima otuđenja, odnosno svjesnim ili nesvjesnim postupcima jednog roditelja usmjerenima ka ometanju odnosa djeteta s drugim roditeljem. Iako je termin sindroma otuđenja djeteta od roditelja kontroverzan u općoj i stručnoj javnosti, nesumnjivo možemo govoriti o manipulaciji djecom kao posebnom obliku emocionalnog zlostavljanja i zanemarivanja osnovnih emocionalnih potreba djece. Posljedice po mentalno zdravlje djece s opisanim iskustvima istovjetne su posljedicama drugih oblika zlostavljanja u djetinjstvu. ipak, često se čini da reakcije društva na emocionalno zlostavljanje nisu istovjetne reakcijama na tjelesno ili seksualno zlostavljanje. Prisutna je dogma da bez masnice nema prijave, da roditeljima treba dati vrijeme i prostor, mnogo prilika da se pokušaju snaći i promijeniti, a u tom periodu nažalost djeci se često oduzima prilika za zdravim razvojem i životom bez nasilja, na koji imaju pravo.Pitanje je što kao stručnjaci radimo u takvim situacijama, prepoznajemo li manipulaciju, prepoznajemo li zlostavljanje, kada i kako reagiramo. Pitanje je na kojoj je razini naša međusobna suradnja i pružamo li roditeljima okvir za promjenu ili manipulaciju sustavom. Kroz nalaze recentnih znanstvenih istraživanja i primjere iz kliničke prakse pokušat ćemo odgovoriti na postavljena pitanja te učvrstiti smjernice za djelovanje u skladu s osobnim i profesionalnim odgovornostima.

Ključne riječi: emocionalno zlostavljanje, emocionalno zanemarivanje, visoki konflikt, razvod, manipulacija, otuđenje, suradnja

Knjiga rezimea

9

Gordana Buljan Flander, Ph.D.

Prof.dr.sc. Gordana Buljan Flander je klinički psiholog i psihoterapeut i ravnateljica Poliklinike za zaštitu djece i mladih Grada Zagreba, ustanove specijalizirane za rad s traumatiziranom djecom i njihovim obiteljima. Diplomirala je 1980. godine na odsjeku za psihologiju Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu, gdje je 1985. godine i magistrirala iz područja kliničke psihologije. Nakon završenog poslijediplomskog studija 1999. godine na Sherwood Training institute i Sveučilištu u Derby-ju, Nottingham u Velikoj Britaniji, postala je licencirani integrativni psihoterapeut. Doktorirala je 2001. godine na odsjeku za psihologiju Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu s temom Uloga privrženosti i nekih osobina ličnosti u zlostavljanju djece: proširenje Bowlby-jeve teorije. 2016. godine stekla je zvanje redovitog profesora na Sveučilištu u Zagrebu. Trenutno radi kao predavač na Sveučilištu u Zagrebu i Sveučilištu u osijeku. 1997. godine osnovala je Hrabri telefon, liniju za zlostavljanu i zanemarenu djecu. 2002. osnovala je i Polikliniku za zaštitu djece i mladih Grada Zagreba, koja je još uvijek jedina specijalizirana ustanova za rad sa zlostavljanom i zanemarenom djecom u ovom dijelu Europe. Dio njezinog rada uključuje koordiniranje, educiranje i superviziju brojnih projekata usmjerenih na promicanje dobrobiti djece , kao i na rad sa stručnjacima iz institucija koje se bave zaštitom djece. Mnogo puta je nagrađivana za svoj rad: 2008. godine dobila je nagradu Međunarodnog društva za prevenciju zlostavljanja i zanemarivanja djece (iSPCAN) za multidisciplinarni tim Poliklinike. Dobitnica je nagrade Grada Zagreba (2011.) za najveća postignuća i rezultate u teorijskom i praktičnom radu u području psihosocijalne i zdravstvene zaštite, nagrade „Zlatni grb“ Hrvatskog Psihološkog Društva (2012.), Zahvalnice Hrvatske psihološke komore (2013.) i nagrade „Snježana Biga Friganović“ Hrvatskog Psihološkog Društva (2010.) za poseban doprinos organizaciji, radu i razvoju Hrvatskog Psihološkog Društva, doprinoseći poboljšanju razvoja i statusa psihologije. Ministarstvo za demografiju, obitelj, mladež i socijalnu politiku 2018. godine prepoznalo je i nagradilo njezin svestran rad i uspjeh nagradom za životno


10

djelo za rad u promicanju dječjih prava. osim što radi izravno s djecom i obiteljima, aktivno i kontinuirano radi i u znanstvenom području. u suradnji sa stručnjacima Poliklinike i Hrabrog telefona provela je mnoga važna istraživanja vezana uz incidenciju i učestalost zlostavljanja i zanemarivanja djece u Hrvatskoj, nasilje i internetsko zlostavljanje, stavove i znanje liječnika u Hrvatskoj u pogledu zlostavljanja i zanemarivanje djece, izloženost djece zlostavljanju putem interneta, iskustvo nasilja među djecom i mladima vezano uz korištenje interneta, mobilnih telefona, društvenih mreža i drugih suvremenih tehnologija, kao i utjecaj izloženosti na predškolsku djecu. ujedno je i suautor nekoliko knjiga: Nasilje nad i među djecom (sveučilišni udžbenik), Moji se roditelji razvode, Zašto baš ja?, Telefonsko savjetovanje: vodič za savjetovatelje, Odgajam li dobro svoje dijete? Savjeti za roditelje, Hiperaktivno dijete, Zlostavljanje i zanemarivanje djece; te brojne znanstvene i stručne radove o razvoju djece, roditeljstvu i traumama iz djetinjstva. Najnovija knjiga Znanost i umjetnost odgoja služi kao priručnik za suvremeni odgoj i daje praktične savjete za roditelje u suočavanju sa svakodnevnim izazovima. Više od 30 godina radi s djecom u ovom području, a bila je i među prvim stručnjacima u Hrvatskoj koji su prepoznali važnost problema zlostavljanja i zanemarivanja djece. Mnogi je smatraju vodećim stručnjakom u području zaštite djece i mladih u Hrvatskoj.

Knjiga rezimea

11


12

MLADI U SVETU INTERNETA

Dragan PopadićFilozofski fakulet, Univerzitet u Beogradu

Proteklo je četvrt veka od ulaska interneta u čovekovu svakodnevicu, i već je za preko tri milijarde ljudi onlajn dimenzija postala značajan deo njihovog života. Takozvanu internet generaciju, one koji ne pamte svet bez interneta, rođene sredinom 90-tih i kasnije, više ne čine samo deca – neki od njih već imaju svoju decu. S obzirom na konstantno ubrzanje u širenju interneta i njegovom uticaju, sva je prilika da će današnji mladi živeti u svetu u kojem će sebe primarno videti kao stanovnike Mreže, koja će im biti glavni prostor za komunikaciju, zabavu i pronalaženje informacija. Način korišćenja interneta i njegov uticaj na mlade, predmet su obimnih istraživanja u svetu i kod nas. u ovom radu biće prikazana i prodiskutovana slika koja proizlazi iz rezultata nekoliko novijih studija rađenih u Srbiji i regionu, pre svega kroskulturalnih istraživanja na reprezentativnim nacionalnim uzorcima. ova istraživanja se, između ostalog, bave raširenošću upotrebe digitalnih tehnologija, načinima pristupanja internetu, aktivnostima na internetu (pre svega aspektima komunikacije, zabave i pronalaženja informacija), kao i poremećajem upotrebe interneta i bezbednošću na internetu s obzirom na izlaganje seksualnim, komercijalnim, vrednosnim i nasilnim rizicima. istraživanja se takođe bave i odnosom odraslih, roditelja i nastavnika, prema upotrebi interneta od strane mladih. Manje empirijski istraženi ali bar podjednako značajni fenomeni koji će se prodiskutovati u ovom radu tiču se toga u kojoj meri internet preoblikuje kognitivno funkcionisanje mladih, proces socijalizacije, način sticanja iskustva i razumevanje sebe i drugih.

Knjiga rezimea

13

Dragan Popadić

Dragan Popadić (r. 1955. godine u Beogradu) je redovni profesor socijalne psihologije na odeljenju za psihologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu. Diplomirao je, magistrirao i doktorirao na odeljenju za psihologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu. Bavi se pre svega proučavanjem korišćenja digitalnih tehnologija, proučavanjem pravne i političke socijalizacije, vrednosnih orijentacija, socijalnih konflikata i nasilja u školi, i radove iz tih oblasti objavljivao je u većem broju domaćih i stranih knjiga i časopisa. Bio je, između ostalog, koordinator istraživačke komponente programa „Škola bez nasilja“ (2011-2016) kao i programa „Stop digitalnom nasilju“ (2012-2013) sprovedenih od strane Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvitka Republike Srbije i uNiCEF-a. Koordinator je istraživačkog tima iz Srbije na projektima Global Kids Online, EU Kids Online i Youth Studies Southeast Europe 2018. Suosnivač je (1993.) i dugogodišnji predsednik nevladine organizacije Most - udruženje za posredovanje i saradnju u konfliktima, u okviru koje je osmislio i vodio desetine programa posvećenih razvijanju nenasilne komunikacije i tolerancije i konstruktivnog rešavanja konflikata. u periodu od 2001. do 2004. godine bio je član ekspertske grupe za demokratizaciju obrazovanja, pri Ministarstvu prosvete i sporta Republike Srbije, i član stručnog tima za izradu kurikuluma za predmet “Građansko vaspitanje” za 1., 2. i 3. razred srednje škole.Dobitnik je nagrade Društva psihologa Srbije „Borislav Stevanović“ 2011. godine za knjigu koja predstavlja najznačajniji naučni doprinos razvoju psihologije u Srbiji (za knjigu „Nasilje u školama“). Takođe, dobitnik je priznanja Društva psihologa Srbije „Ljuba Stojić“ za doprinos radu i razvoju DPS kao i nagrade Društva psihologa Srbije „Žiža Vasić“ za popularizaciju psihologije.


14

RAZVOJ EMOCIONALNE INTELIGENCIJE I KOMPETENTNOSTI

Vladimir TakšićOdsjek za psihologiju, Filozofski fakultet Sveučilišta u Rijeci

Emocionalna inteligencija se u psihološkoj literaturi pojavila prije gotovo 30 godina i to u radovima Petera Saloveya i Johna D. Mayera. Autori su je definirali kao set sposobnosti koje bi trebale pridonijeti točnijoj procjeni, reguliranju i izražavanju svojih i tuđih emocija, kao i korištenju emocija u motiviranju, planiranju i postignuću važnih ciljeva u životu. Kako smo svakodnevno i često u socijalnom okruženju neophodne, važne su nam sposobnosti snalaženja u različitim vrstama interakcija s drugim osobama. u literaturi se najčešće spominje da je osnova za pojavu konstrukta emocionalne inteligencije bila u podjeli socijalne inteligencije na interpersonalnu i na intrapersonalnu inteligenciju. Sposobnosti emocionalne inteligencije i kompetencije omogućuju pojedincu bolju prilagodbu u različitim situacijama. Ako se kriteriji uspješnosti u životu shvate šire od akademskih i financijskih, ove sposobnosti i vještine omogućuju pojedincu efikasnije rješavanje vlastitih svakodnevnih emocionalnih problema, kao i interpersonalnih konflikata. Na taj način mu otvaraju veći broj alternativa i strategija za uspješno djelovanje. osim toga, one mu omogućuju kreiranje ugodnije socijalne radne okoline, što posredno doprinosi efikasnijem djelovanju u većini poslova i zadataka. Sve navedeno bi trebalo imati za posljedicu da se emocionalno inteligentne osobe osjećaju zadovoljnije i imaju više samopoštovanje. utvrđen je sklop (sindrom) odnosa različitih faceta emocionalne kompetentnosti, pa su tako emocionalno osjetljivije osobe (više razine sposobnosti uočavanja i razumijevanja emocija), a koje ujedno imaju slabije razvijene sposobnosti regulacije svojih emocija, najrizičnija skupina kod kojih postoji vrlo velika vjerojatnost za razvoj različitih psiholoških problema. Njih bi svakako trebalo uključiti u program razvoja emocionalne pismenosti, što je temeljni aspekt emocionalne kompetentnosti. Odnosi se na usvajanje emocionalnog znanja i razumijevanja počevši od imenovanje emocija. Termin „razvoj“ ovdje će se koristiti kada se bude govorilo o razvoju sposobnosti iz koncepta emocionalne inteligencije od ranog djetinjstva, ali i kada bude riječi o tome kako se razvijao sam koncept.

Knjiga rezimea

15

Vladimir Takšić

Redoviti profesor u trajnom zvanju na odsjeku za psihologiju Filozofskog fakulteta u Rijeci. Gostujući je nastavnik na različitim sveučilištima u Europi, Americi i Aziji. u četiri mandata bio je prodekan za znanstveno-istraživački rad i međunarodnu suradnju. objavio je 80ak članaka u recenziranim časopisima i knjigama, a sudjelovao na 80ak međunarodnih i domaćih znanstvenih i stručnih skupova. Suosnivač je i tajnik Međunarodnog društva emocionalne inteligencije (International Society in Emotional Intelligence). Godine 2008. dobio je priznanje Hrvatskog psihološkog društva „Marulić: Fiat Psychologia“ za izniman doprinos primijenjenoj psihologiji, a 2009. godine nagradu “Ramiro Bujas” za osobito vrijedno ostvarenje na društvenoj afirmaciji psihologije za međunarodnu promociju hrvatske psihologije. Zajedno s kolegama s odsjeka za psihologiju Filozofskog fakulteta u Rijeci 2014. godine dobio je Državnu nagradu za znanost za popularizaciju psihologije. Najviše se bavi konstrukcijom i međukulturalnom validacijom psihologijskih mjernih instrumenata u području emocionalne inteligencije. upitnik emocionalne kompetentnosti (uEK-45) je do sada preveden na 30ak jezika.

16

INNER PARTS AND ACTIVE SOCIAL PARTICIPATION: PSyCHODRAMA, INTERVENTION SCIENCES,

AND SOCIAL ARTS

Konrad Schnabel

Our self-concepts are multi-faceted and contain self-representations rising from various social contexts, personality domains, and developmental phases. The richness of personality facets represents a key source of psychological and social health, and is itself strongly influenced by supportive social relationships and successful social interactions. Psychodrama interventions offer unique and specific opportunities for both diagnosis of and dealing with the complexity of social cooperation and social conflict. Current mentalisation-based conceptualisations of psychodrama have considerably improved our theoretical understanding of the underlying cognitive processes. They can also explain why psychodrama tools are effective and they represent an important bridge to other intervention approaches. Together, action-oriented or experiential interventions open the door not only to the realisation of our individual potentials but also to the expansion of our social capabilities.


Knjiga rezimea

17

Konrad Schnabel

Konrad Schnabel is professor of personality psychology and psychological diagnostics at the International Psychoanalytic University (IPU) Berlin. He studied psychology at the University of Trier and at the Humboldt University Berlin where he completed his PhD and habilitation. As a postdoc, he researched at the university of Washington, Seattle, and at Harvard university and later worked as a visiting professor at the University of Potsdam.Konrad Schnabel’s research interests focus on implicit self-representations, spontaneous behaviors, and psychodrama interventions.


18

Knjiga rezimea

19

Simpozijum IPrimjena REBT i ACT u tretmanu anksioznih i

depresivnih stanja Igor Krnetić

Primjena racionalno-emocionalno-bihejvioralne terapije u tretiranju depresivnosti: studija slučaja Miloš Pralica 21 Studija slučaja: Racionalno-emotivno-bihejvioralna terapija depresivnog poremećaja i prokrastinacijeSlađana Milićević 22 REBT tretman depresivnog raspoloženja: studija slučaja Jovana Džever 23 Primjena terapije prihvatanjem i posvećenošću (eng. ACT) u tretiranju anksioznosti: studija slučaja Mario Maričić 24


20

SIMPOZIJUM IPRIMJENA REBT I ACT U TRETMANU ANKSIOZNIH I

DEPRESIVNIH STANJA

Igor Krnetić1

Racionalno-emotivno-bihejvioralna terapija (skraćeno: REBT) predstavlja prvi sveobuvatnu formu KBT-a, dok je ACT jedan od najnovijih sveobuvatnih oblika KBT-a. iako na prvi utisak veoma različite, po mehanizmu djelovanja su veoma slične forme KBT-a, pošto su suštinski usmjerene na pomaganje klijetima pokazujući im kako da postanu svjesni svojih odnosa (stavova i uvjerenja) kojim stvaraju psihičku patnju, te kako da uspješno zauzmu drugačiji odnos prema intrapsihičkim pojavama. Empirijska istraživanja su potvdila ovu sličnost jer su utvrdila da su i REBT i ACT efikasni psihološki tretmani za širok spektar psiholoških poteškoćaa to postižu ciljanjem transdijagnostičkih psiholoških procesa. Proces promjene je edukativan, tako da omogućava klijentima da pomažu sami sebi čak i kada je formalna terapija završena. ovaj samopomažući aspekt REBT-a i ACT-a predstavlja jednu od najvećih snaga psihološkog tretmana usklađenog sa zahtjevima savremenog društva. Za učenje klijenata kako da upravljaju svojim životima, praktičari i REBT-a i ACT-a koriste brojne tehnike, uključujući razumijevanje životnih vrijednosti i ciljeva svojih klijenata, osvještavanje kognitivnih procesa, emocionalno izlaganje, prihvatanje i saosjećanje, kao i bihejvioralnu aktivaciju i učenje strategija rješavanja problema, a sve u svrhu kreiranja smislenog, ispunjavajućeg i vitalizirajućeg života. Tokom ovog simpozijuma biće prikazane četiri studije slučaja REBT i/ili ACT tretmana anksioznih i depresivnih stanja

1 [email protected]

Knjiga rezimea

21

PRIMJENA RACIONALNO-EMOCIONALNO-BIHEJVIORALNE TERAPIJE U TRETIRANJU DEPRESIVNOSTI: STUDIJA

SLUČAJA

Miloš Pralica

Racionalno-emocionalno-bihejvioralna terapija nastala je kao reakcija Alberta Elisa na psihoanalitičku terapiju koja je dominirala psihoterapijom u ranom razvoju psihološke nauke. Kao psihoterapijski pravac zasnovan na ideji da su izvori emocionalnih problema iracionalne misli, određenim idejama antičke filozofije, te na teorijama učenja, REBT se pokazao kao vrlo efikasna terapija u tretiranju širokog spektra psiholoških poteškoća. u ovom radu predstavljamo tretiranje depresije primjenom REBT tehnika. Uspješnost tretmana evaluirana je testovno i povratnim informacijama klijenta. Rezultati na testovima prije i nakon psihološkog tretmana pokazuju klinički značajno poboljšanje stanja klijenta u svim kritičkim aspektima. Studija samim tim ukazuje na efikasnost REBT-a u tretmanu depresije. S obzirom da je tretman evaluiran primjenom samo na jednom ispitaniku/klijentu, sledeće studije bi trebalo da uključe više ispitanika, u cilju uopštavanja rezultata.


22

STUDIJA SLUČAJA: RACIONALNO-EMOTIVNO-BIHEJVIORALNA TERAPIJA DEPRESIVNOG POREMEćAJA I

PROKRASTINACIJE

Slađana Milićević

Depresija se manifestuje sniženim raspoloženjem, gubitkom interesovanja i uživanja u aktivnostima. Sa stanovišta Racionalno-emotivno-bihejvioralne terapije (REBT) depresivno raspoloženje se tumači kao emocionalna posljedica nesklada između neprijatnih životnih okolnosti i ličnih iracionalanih uvjerenja koja se odnose na date okolnosti. Kognitivni model depresije podrazumijeva negativnu sliku sebe, drugih i budućnosti, te čvrsto uvjerenje u svoju ličnu neadekvatnost, čvrsto uvjerenje da je strašno ne imati u životu ono što je neophodno imati i čvrsto uvjerenje da su stvari onakve kakve su užasne. Prokrastinacija je ponašanje koje je usmjereno na voljno odlaganje izvšavanja obaveza i zadataka za koje postoji namjera. u ovom radu je predstavljena studija slučaja klijentice stare 23 godine. Razlog javljanja na psihološki tretman je depresivno raspoloženje, povodom narušenih porodičnih relacija, koje se dominantno manifestovalo prokrastinacijom obaveza na fakultetu, te povlačenje iz svakodnevnih aktivnosti i skrivanje istine od roditelja o nepoloženim ispitima. Evaluacija tretmana je sprovedena na osnovu standardnih psiholoških upitnika. Rezultati na testovima prije i nakon psihološkog tretmana pokazuju klinički značajno poboljšanje stanja klijenta čime studija slučaja ukazuje na efikasnost REBT-a u tretmanu depresije.

Knjiga rezimea

23

REBT TRETMAN DEPRESIVNOG RASPOLOŽENJA: STUDIJA SLUČAJA

Jovana Džever

Osnovne postavke racionalno-emocionalno bihejvioralne terapije (REBT-a) jesu da je depresivno raspoloženje zapravo emocionalna posljedica između interakcije uticaja opaženih negativnih životnih događaja i čovjekovih iracionalnih uvjerenja vezanih za taj događaj. Prema REBT-u, tri glavna kognitivna faktora depresivnosti jesu čvrsto uvjerenje u svoju ličnu neadekvatnost, čvrsto uvjerenje da je strašno nemati u životu ono što je neophodno imati kao i čvrsto uvjerenje da su stvari užasne onakve kakve zapravo jesu. u radu je predstavljen individualni prikaz REBT tretmana depresivnog raspoloženja usljed prekida ljubavne veze sa partnerom, te pojave bezvoljnosti i nedostatka samopouzdanja. Tretman je ukupno trajao nešto više od dva mjeseca, a bio je podijeljen u devet seansi. Procjena efekata sprovedenog REBT tretmana rađena je na osnovu inicijalnog i završnog testiranja pomoću testova YSQ, SCL i MEAQ. Rezultati testova govore u prilog tome da je ostvaren vidljiv napredak tokom trajanja terapijskog procesa, te da su ostvareni ciljevi postavljeni na početku psihoterapije.


24

PRIMJENA TERAPIJE PRIHVATANJEM I POSVEćENOŠćU (ENG. ACT) U TRETIRANJU ANKSIOZNOSTI: STUDIJA

SLUČAJA

Mario Maričić

Terapija prihvatanjem i posvećenošću (eng. ACT) je empirijski zasnovana bihejvioralna terapija kreirana s ciljem da pomogne ljudima da smanje patnju i krenu naprijed sa građenjem života kakvog smatraju smislenim. Kroz spoj i kombinaciju strategija prihvatanja, pune svjesnosti, kao i posvećenosti i bihejvioralnih promjena podstiče razvoj psihološke fleksibilnosti. Psihološka fleksibilnost znači bivanje u sadašnjem trenutku, svjesno kao ljudsko biće te u skladu s kontekstom, istrajavanje ili mijenjanje ponašanja u službi lično odabranih životnih vrijednosti. Terapija prihvatanjem i posvećenošću se pokazala kao efikasan tretman u tretiranju širokog spektra psihičkih poteškoća. Zbog svog razumijevanja i pristupa patnji kao univerzalnom fenomenu spada u transdijagnostičke psihološke tretmane. u ovom radu predstavljam primjenu terapije prihvatanjem i posvećenošću u tretmanu aksioznosti sa paničnim napadima. Tretman je evaluiran uz pomoć testova i povratnih informacija klijenta. Rezultati prije ulaska u tretman i po završetku tretmana pokazuju značajan klinički napredak te pokazuju da je primjena terapije prihvatanjem i posvećenošću uspješna u tretmanu anksioznosti

Knjiga rezimea

25

Simpozijum IIKognitivno-bihejvioralna terapija adolescenata sa

različitim psihološkim poteškoćama Igor Krnetić

Prikaz slučaja racionalno emotivne bihejvioralne terapije anksiozno-depresivnog raspoloženja Nataša Bardak-Ćurko 27 Primjena kognitivno-bihevioralnog tretmana kod eksternaliziranih problema adolescenta: studija slučaja Nermin Mulaosmanović 28 Efikasnost Racionalno-emocionalno-bihevioralne terapije u tretmanu hronične brige: studija slučaja Romana Zulić 29 Prikaz slučaja Racionalno-emotivno-bihejvioralne terapije anksioznosti Ana Šatara 30


26

KOGNITIVNO-BIHEJVIORALNA TERAPIJA ADOLESCENATA SA RAZLIČITIM PSIHOLOŠKIM POTEŠKOćAMA

Igor Krnetić1

Kognitivno-bihejvioralne terapije (skraćeno: KBT) su danas najčešće i najšire primjenjivan, te najviše empirijski istraživan i empirijski dokazan modalitet psihološkog tretmana. Predstavlja psihološki pristup koji je zasnovan na naučnim principima u okviru kojeg klijenti i terapeuti zajedno rade na identifikovanju i razumijevanju problema u terminima odnosa između misli, osjećanja i ponašanja. Pristup je obično usmjeren na teškoće ovdje i sada, a zasniva na razvijanju zajedničkog pogleda na klijentove probleme. To vodi određivanju individualiziranih, vremenski ograničenih ciljeva i strategija tretmana koji se kontinuirano nadgledaju i evaluiraju. Empirijska istraživanja su utvrdila da je KBT efikasan i efektivan psihološki tretman za širok spektar psiholoških poteškoća, kako kod odraslih, tako i kod djece i mladih. Tokom ovog simpozijuma biće prikazane četiri studije slučaja KBT-a adolescenata sa različitim psihološkim poteškoćama.

1 [email protected]

Knjiga rezimea

27

PRIKAZ SLUČAJA RACIONALNO EMOTIVNE BIHEJVIORALNE TERAPIJE ANKSIOZNO-DEPRESIVNOG RASPOLOŽENJA

Nataša Bardak-ćurko

Racionalno-emotivno-bihejvioralna terapija (REBT) svoju široku primjenu u savjetodavnom i psihoterapijskom radu nalazi u radu sa adolescentima. REBT polazi od pretpostavke da je anksiozno-depresivno raspoloženje emocionalna posljedica uticaja interakcije opaženih negativnih životnih događaja i čovjekovih disfunkcionalnih ili iracionalnih uvjerenja u vezi sa tim događajem. Anksioznost uopšte, jedan je od najčešćih poremećaja kod djece i adolescenata pa po nekim autorima čak 20% njih bude zahvaćeno njime u nekom trenutku odrastanja (Morris i sar., 2004). Karakteriše ju jaka negativna emocija uz simptome tjelesne napetosti te zastrašenost mogućim događajima sa negativnim posljedicama. Tretman anksioznih poremećaja u KBT-a obično uključuje psihoedukaciju, učenje tehnika opuštanja i utvrđivanje važnih kognicija i njihovu promjenu - kognitivnu restrukturaciju (Hawton i sar., 2008). u teoriji REBT-a, depresija se razlikuje od stanja tuge ili žalosti. Za razliku od njih, depresivna epizoda predstavlja skup manifestacija koji obuhvataju pretjeranu kognitivno - emotivno - bihejvioralnu i fiziološku reakciju osobe. Prema Elisu (Ellis 1994, prema Krnetić, 2007) kognitivni aspekti depresivnosti mogu biti izraženi kao inferencijalne misli ili evaluitivna uvjerenja. Specifični kognitivni sadržaj depresivnosti tiču se gubitka i/ili deprivacije, a karakteristične negativne misli su globalni zaključci sa temom prošlih neuspjeha i gubitaka, izraženi unutrašnjim rečenicama. ovaj rad je prikaz individualnog racionalno-emotivno-bihejvioralnog (REBT) tretmana anksiozno-depresivnog raspoloženja učenika drugog razreda srednje škole koje se javlja pri ponavljanim neuspjesima. Tretman se sastojao od 12 seansi, a procjena efekata sprovedenog REBT tretmana rađena je na osnovu kliničke evaluacije, kao i standardnim upitnicima za psihološku procjenu.


28

PRIMJENA KOGNITIVNO-BIHEVIORALNOG TRETMANA KOD EKSTERNALIZIRANIH PROBLEMA ADOLESCENTA: STUDIJA

SLUČAJA

Nermin Mulaosmanović

Adolescenti sa eksternaliziranim problemima u ponašanju ispoljavaju nedovoljno kontrolirano ponašanje kojima ometaju okolinu zbog čega su ovi problemi jedni od najčešćih razloga za traženje stručne pomoći i tretmana. Eksternalizirane probleme karakteriziraju ljutnja, neprijateljstvo, agresija i delinkventna ponašanja, dok kod internaliziranih problema dominiraju osjećaji tuge i tjeskobe s tendencijom povlačenja i izbjegavajućeg ponašanja. Tretman problema u ponašanju je osjetljiv postupak gdje je kognitivno-bihevioralna terapija (KBT) jedna od najefikasnijih. osobe sa eksternaliziranim problemima u ponašanju imaju specifične socijalne, kognitivne i ponašajne karakteristike koje održavaju njihove intra i interpersonalne probleme, a kognitivno-bihevioralna terapija usmjerena je na njihovu modifikaciju. u radu je prikazan kognitivno-bihevioralni tretman eksternaliziranih problema kod adolescentice dobi od 17 godina. Cilj je bio prikazati primjenu kognitivno-bihejvioralnih tehnika u tretmanu klijentice (17 godina) sa eksternaliziranim problemima u ponašanju, te sagledati da li klijentica podvrgnuta KBT tretmanu postiže značajno poboljšanje u samokontroli i smanjenju agresivnog ponašanja. Adolescentica je na tretman upućena zbog nemogućnosti samokontrole, bijesa, agresivnog ponašanja i čestih konflikata. Često se obračunava sa drugim učenicima, sestrom i ima teškoće u kontroli impulsa, te stoga često ulazi u svađe. Postavljeni ciljevi tretmana su bili osporavanje iracionalnih uvjerenja, prepoznavanje i kontrola emocija, podići nivo samokontrole, samoprihvatanje, asertivni trening, psihoedukacija. Korištene su kognitivne tehnike (identifikacija NAM, refokuisiranje/distrakcije, stop tehnike, kognitivna restrukturacija) i bihevioralne tehnike (modeling, abdominalno disanje, igranje uloga, asertivni trening, samonagrada, pomažuće kartice). Napredak u tremanu praćen je primjenom psihološkim mjernih instrumenata. Rezultati primjene kognitivno-bihejvioralnog tretmana pokazuju

Knjiga rezimea

29

EFIKASNOST RACIONALNO-EMOCIONALNO-BIHEVIORALNE TERAPIJE U TRETMANU HRONIČNE BRIGE: STUDIJA

SLUČAJA

Romana Zulić

REBT se zasniva na Elisovom ABC modelu emocionalnih poremećaja, po kome: stimulusi (A) bivaju iskrivljeno procijenjeni i evaluirani (B), tako da provociraju i održavaju strah- anksioznost (C). Briga obuhvata lanac misli i slika, koje su opterećene negativnim afektom i relativno su nekontrolabilne i predstavlja pokušaj mentalnog rješavanja problema u vezi sa pitanjem, čiji je ishod neizvjestan, ali sadrži mogućnost jednog ili više negativnih ishoda. Zbog toga je briga blisko u vezi sa procesom straha. Hronična briga može biti generalizovana, usmjerena na brojne životne vrijednosti ili usmjerena na samo jednu dominantnu vrijednost (npr. hronična briga za zdravlje). u ovom radu je prikazan REBT tretman hronične brige usmjerene prvenstveno na zdravlje (misli o mogućnosti oboljevanja od maligne bolesti i mogućnosti smrtnog ishoda). Tretman se sastojao od 12 seansi, koje su se odvijale u razmaku od 7-10 dana. Za praćenje efekata terapije, korišteni su standardizovani testovi: BAi, BDi,Pi, SCL 90 i YSQ, te objektivna samoprocjena klijentice u tretmanu. obavljena su 2 testiranja, na samom početku i na kraju tretmana. Dobijeni rezultati, nakon 2. mjerenja, pokazuju trend pada vrijednosti na gotovo svim subskalama u okviru korištenih instrumenata, a klijentica izvještava da se osjeća bolje. Napredak je vidljiv u sferama prihvatanja anksioznosti, brige, neizvjesnosti, slabljenja tjelesnih manifestacija anksioznosti, te usvajanja novih vještina za efikasno nošenje sa samom brigom, odnosno anksioznošću. Na osnovu svega prikazanog, možemo zaključiti da je i u ovom slučaju potvrđena efikasnost REBT terapije u tretmanu brige i anksioznosti.


30

PRIKAZ SLUČAJA RACIONALNO-EMOTIVNO-BIHEJVIORALNE TERAPIJE ANKSIOZNOSTI

Ana Šatara

Racionalno emotivno bihevioralna terapija - REBT počiva na ABC modelu emocionalnih ponašanja: negativni aktivirajući događaji (A) bivaju iracionalno, samoodmažuće i iskrivljeno procenjeni i evaluirani (B) što dovodi do posljedica u vidu emocije i bihejvioralnog reagovanja (C). Anksioznost predstavlja neprijatno stanje strepnje, tjeskobe ili iščekivanja pri čemu osoba očekuje neku neodređenu ili zamišljenu opasnost, od koje nema doživljaj da će se moći zaštiti. REBT polazi od pretpostavke da anksiozne osobe precjenjuju opasnost situacije i podcjenjuju svoju sposobnost da je prebrode. U ovom radu prikazana je upotreba REBT tretmana sa klijentom koji ima probleme sa anksioznoznim doživljavanjem i reagovanjem, kao i sa osjećajem ljutnje i krivice povodom te anksioznosti. Prikazana je djelotvornost ove terapije u radu sa socijalnom anksioznošću kod dvadesetjednogodišnjeg klijenta, a korištene metode i tehnike pokazuju kako dolazi do promijena u razmišljanju, a samim tim i u emotivnom i bihejvioralnom reagovanju. Ishod tretmana svjedoči o održivosti tih promijena. Procjena efekata sprovedenog tretmana rađena je standardnim upitnicima za psihološku procjenu.

Knjiga rezimea

31

Simpozijum IIIPrimjena Sistemske porodične psihoterapije u

različitim kontekstima Armina Čerkić

Sistemski rad kroz podršku svjedocima u pravosudnim institucijamaTanja Tankosić Girt 33 Sistemske intervencije u radu sa nasiljemDzelila Mulić Čorbo 34 Sistemska primjena u u školskoj praksi -Tehnika genogramEdna Haznadarević 35 Rad sa porodicama sa članom oboljelim od rakaArmina Čerkić 36


32

PRIMJENA SISTEMSKE PORODIČNE PSIHOTERAPIJE U RAZLIČITIM KONTEKSTIMA

Armina Čerkić1, Udruženje za sistemsku praksu i terapiju, Sarajevo

Porodična psihoterapija je savremeni terapijski model koji obuhvata rad sa pojedincem, partnerima i porodicom. ono što je razlikuje od ostalih je sistemski pristup pojedincu i porodici. Njena suština je da porodicu shvata kao dinamičan otvoreni sistem čiji obrasci su ipak relativno stabilni i predvidljivi. ovi porodični obrasci su odgovorni i za održavanje porodične disfunkcionalnosti , ali i simptoma pojedinih članova (koji imaju svoju funkciju u održavanju porodične ravnoteže). ovaj pristup je, dakle, fokusiran na analizu tih obrazaca porodičnih interakcija koji održavaju disfunkcionalnost i simptom, kao i na njihovo mijenjanje. Sistemska porodična terapija se uspješno koristi u brojnim disciplinama i pruža efikasnu pomoć za pojedince, porodice i parove sa različitim oblicima poteškoća. Porodični sistemski psihoterapeuti i savjetnici pomažu porodicama ali i ostalim grupama u mobilizaciji vlastitih resursa za suočavanje sa poteškoćama dok pritom uvažavaju specifične potrebe svake porodice te osnažuju pojedine članove porodičnog sistema da iznađu konstruktivne načine prevazilaženja izazova.Cilj simpozija je prezentirati različite radne kontekste iz BiH društva u kojima je uspješno korištena sistemska porodična psihoterapija u svrhu unaprijeđena funkcionisanja datog sistema. Tokom simpozija prezentiraćemo primjenjeni sistemski rad u sudskoj praksi, radu sa nasiljem, u školi i sa porodicama koje imaju člana oboljelog od teške bolesti.

1 [email protected]

mailto:[email protected]

Knjiga rezimea

33

SISTEMSKI RAD KROZ PODRŠKU SVJEDOCIMA U PRAVOSUDNIM INSTITUCIJAMA

Tanja Tankosić Girt

Svjedoci i žrtve teških krivičnih djela kao što su ratni zločini, trgovina ljudima, terorizam, nasilje, seksualno nasilje i sl. se kroz istrage i suđenja susreću sa sistemom pravosuđa koji za većinu njih predstavlja potpunu nepoznanicu. Tada osobe obično privremeno postaju dio sistema za koji im je potrebno da dobiju značajnu podršku. Također učestvovanje u istragama i suđenjima se reflektira na čitavu porodicu, odnose sa partnerima i djecom i lokalnim zajednicama iz kojih svjedoci žrtve potiču. Cilj prezentacije je prezentirati primjenjiv sistemski rad sa pojedincima koji su bili u procesu davanja izjava i na koji način su bili podržani u tom procesu.


34

SISTEMSKE INTERVENCIJE U RADU SA NASILJEM

Dzelila Mulić Čorbo

Porodično nasilje je složen sistemski fenomen. Sistemske terapijske intervencije su visoko specifične koje uzimaju u obzir vrstu nasilja, kontekst u kojem se nasilje dešava, trajanju izloženosti nasilju, ustanovi zaštite u kojoj je osoba smještena i sl. Razumijevanje nasilja nije samo razumijevanje žrtve nasilja, nego razumijevanje šireg socijalnog konteksta. u prezentaciji ćemo se posvetiti specifičnim intervencijama individualne sistemske terapije, procjenama rizika, kontraindikacijama za sistemski rad, mogućnostima za promjenu kao i iskustvima dobre prakse.

Knjiga rezimea

35

SISTEMSKA PRIMJENA U U ŠKOLSKOJ PRAKSI -TEHNIKA GENOGRAM

Edna Haznadarević

u školskoj praksi stručni saradnici se kao i terapeuti susreću sa velikim brojem porodica koje imaju postavljene različite sisteme funkcionisanja te je cilj korištenja genograma olakšavanje razumijevanja osnovnih pojmova porodičnog funkcionisanja: porodice kao sistema u kome postoji stalna i trajna interakcija između njenih podsistema i modela organizacije porodičnog života, u kontekstu različito definisanih uloga, rasporeda moći, uspostavljanja kontrole i načina komunikacije među članovima. Genogram nam pomaže da steknemo uvid u kompleksne porodične obrasce i bogat je izvor hipoteza o problemima koji mogu biti povezani sa kontekstom porodice a koji direktno utiču na ponašanje i funkcionisanje samog djeteta kao najosjetljivijeg člana porodice te je i cilj prezentacije primjena genograma u svakodnevnom savjetodavnom radu u školi.


36

RAD SA PORODICAMA SA ČLANOM OBOLJELIM OD RAKA

Armina Čerkić

Porodice koje se susreću sa članom oboljelim od raka se nalaze pod velikim opterećenjem i rizikom za dalji razvoj porodice. Sve snage porodice se mobilišu da se obezbijedi nesmetan oporavak oboljele osobe i u tom procesu je moguće da se zanemare neke od snaga koje je porodica prije bolesti posjedovala jer je neophodno iznaći nove načine rješavanja problema i suočavanja sa bolešću. Maligna oboljenja iako pogađaju jednog člana porodice utječu i na sve ostale članove u porodici. Cilj prezentacije je prezentirati rad ostvaren tokom saradnje sa udruženjem Srce za djecu tokom prošle godine saradnje u pružanju individualne, terapije parova i grupne terapije

Knjiga rezimea

37

Simpozijum IVPsihosocijalni izazovi i uloga psihologa u procesu

miješanih migracija u BIH i regionu Diana Riđić

Prikaz studije slučaja rada sa djetetom migrantom na problemima sa ponašanjem kroz termine transakcione analizeDarija ŽUŽA,IOM BiH 39 Kostrukcija stres egzodus skale (SES) i povezanost sa skalom depresivnosti, anksioznosti i stresa (DASS) Ensad MILJKOVIĆ,IOM BiH 40 Upotreba principa kratkog savjetovanja tretmanu anksioznog poremećaja kod migranta (prikaz slučaja) Anela SULJOVIĆ,IOM BiH 41 Izazovi u zaštiti mentalnog zdravlja pomagača u procesu migracija – prevencija profesionalnog sagorevanjaIvana KOZINA,IOM BiH 42

Uloga psihologa pomagača u pružanju prve psihološke pomoći uz pomoć alata kulturalne medijacije, prikaza slučaja Yamen HREKES,IOM BiH 43


38

PSIHOSOCIJALNI IZAZOVI I ULOGA PSIHOLOGA U PROCESU MIJEŠANIH MIGRACIJA U BIH I REGIONU

Diana Riđić

Cilj simpozija je da se učesnici, prije svega psiholozi u praksi i studenti, upoznaju sa raznolikošću i izazovima rada psihologa u kros-kulturalnom kontekstu i podstaknu da samostalno istražuju psihoterapijske alate koji bi mogli olakšati proces psihoterapije u ovim kontekstima, posebno u kontekstu migracije. Kroz prikaze prijavljenih izlaganja na simpoziju, diskutirati će se o uticaju različitih kulturoloških koncepata na terapeutski odnos otkrivajući stvarnost psihoterapijskog rada u migracijskom procesu razotkrivanjem praktičnih izazova koji se odnose na ovaj proces. izlagači na simpoziju će ispitivati načine na koje terapeutski ciljevi, način komunikacije između terapeuta i klijenta, vraćanje pitanja izbora iz perspektive razumijevanja zasnovanih na kulturalnim varijacijama dodiruju sam proces migracije i mogu dublje doprinijeti razumijevanju složenosti psihološkog procesa migracija. u radu su predloženi koraci za olakšavanje i poboljšanje međusobne komunikacije i razumijevanja između psihologa i klijenta koji uključuju principe kros-kulturalnog savjetovanja, kao i psihoterapijske tehnike različitih modaliteta. Svrha ovog simpozija jeste i da služi kao inspiracija istraživačima za buduća istraživanja koja bi povezala područja psihologije migracija i drugih psiholoških disciplina sa ciljem razumijevanja i olakšavanja ovih kompleksnih psiholoških odnosa, te da pruži smjernice za kreiranje intervencija usmjerenih na unapređenje procesa psihološkog savjetovanja u kros-kulturalnom kontekstu.

Knjiga rezimea

39

PRIKAZ STUDIJE SLUČAJA RADA SA DJETETOM MIGRANTOM NA PROBLEMIMA SA PONAŠANJEM KROZ TERMINE

TRANSAKCIONE ANALIZE

Darija ŽUŽA,IOM BiH

Cilj ovog rada je olakšati prepoznavanje rizičnih faktora povezanih sa problemima u ponašanju i emocionalnom doživljavanju kod djece u procesu migracija, te pružiti prijedlog osnovnih intervencija s ciljem olakšavanja postojećih tegoba. Slučaj prati rad sa djetetom migrantom i njegovom obitelji na problemima sa ponašanjem i emocionalnim problemima te je opisan u terminima transakcione analize, a u radu su prikazane i savjetodavne intervencije sprovedene u cilju olakšavanja klijentovog problema. U ovom slučaju dijete se samoozljeđuje, spominje suicid, pokazuje probleme u ponašanju i znakove separacijske anksioznosti. Koristeći se terminima transakcione analize, dijete pokazuje znakove simbioze i emocionalnog incesta sa roditeljem suprotnog spola, tj. majkom. u prvom dijelu rada prikazana je teorijska podloga psihičkih posljedica i trauma koje migracije izazivaju. Također su objašnjeni pojmovi separacijske anksioznosti, traume, suicida, samoozljeđivanja, simbioze i emocionalnog incesta. u drugom dijelu rada prikazan je kratki teorijski opis studije slučaja i načina tretmana sa prikazom psihoterapijskih intervencija koje su korištene u ovom slučaju. intervencija je provedena kroz četiri susreta s roditeljima i djetetom. Analizom rezultata provedenih intervencija dobio se uvid u svakodnevnicu obitelji migranata, opisani su problemi i izazovi na koje obitelj nailazi u procesu migracije, te posljedice istih na psihičko zdravlje djeteta kao i osnovne smjernice za hitne intervencije i olakšavanje emocionalnih tegoba sa populacijom koja je u pokretu. ovaj prikaz slučaja naglašava kompleksnost rada u različitom kulturalnom okruženju, posebno u procesu migracija gdje se posebno ističe važnost učestalih susreta sa klijentom, jasnijeg određivanja terapijskih ciljeva, posjedovanje znanja o kulturi klijenta iz koje dolazi, te obezbjeđivanje prisustva prevodioca tokom cijelog procesa savjetovanja.


40

KONSTRUKCIJA STRES EGZODUS SKALE (SES) I POVEZANOST SA SKALOM DEPRESIVNOSTI, ANKSIOZNOSTI I

STRESA (DASS)

Ensad MILJKOVIć,IOM BiH

Dva miliona osoba porijeklom iz BiH živi u inostranstvu, što jednako više od 50% ukupnog broja osoba koje žive u BiH. Stanovnici BiH su svakodnevno izloženi vijestima i svjedočenju o intenzivnom odlasku prijatelja, članova porodice i poznanika. Pretpostavka je da se povodom ovog tipa intenzivne emigracije u preostalom stanovništvu može potencijalno formirati jedna specifična vrsta stresa koja se može dovesti u vezu sa depresivnošću, anksioznošću i klasičnim stresom kod nekih osoba. Cilj je ispitati odnos između datih varijabli, sa obzirom da ne pronalazimo istraživanja niti skalu koja ispituju stres populacije povodom intenzivnog odlaska stanovništva. uzorak N=293. Prvobitni upitnik je imao 38stavki. Faktorskom analizom utvrđeno je da postoji jedna dominantna dimenzija i upitnik je sveden na 22čestice.Konačni upitnik također objašnjava 60% varijance, i zadovoljava sve druge parametre za konstruiranje testa. u budućim istraživanjima će se provjeriti dodatno validnost cijelog testa. Aritmetička sredina Stres Egzodus Skale–SES iznosi m=1.33. Viši ukupni skor označava veći intenzitet stresa. Skala je Likertovog tipa sa vrijednostima od 0 do 3. Neke od čestica su: Česte vijesti o odlasku ljudi me uznemiravaju; Plaši me moja budućnost ako se intenzivni odlazak nastavi; Stresno mi je kada pročitam članak o velikom broju ljudi koji su napustili zemlju. SES se nalazi u pozitivnoj srednjoj statističko značajnoj korelaciji sa skalama Depresije (r=.375**), Anksioznosti (r=.383**) i Stresa (r=.383**). Koeficijent multiple korelacije iznosi .403**. Korišteni model varijabli je pouzdani prediktor stresa povodom intenzivnog odlaska. ovu tvrdnju potvrđuje i podatak da je objašnjeno nešto više od 16% ukupne varijance.Kao zaključak možemo reći da postoji specifična vrsta stresa koja se formira kod ostajućeg stanovništva povodom intenzivnog odlaska ljudi iz BiH.

Knjiga rezimea

41

UPOTREBA PRINCIPA KRATKOG SAVJETOVANJA TRETMANU ANKSIOZNOG POREMEćAJA KOD MIGRANTA (PRIKAZ

SLUČAJA)

Anela SULJOVIć,IOM BiH

Anksiozni poremećaj sa paničnim napadima predstavlja stanje praćeno uznemirenošću i preplavljujućim strahom, lupanjem srca, osjećajem gušenja, vrtoglavicom, podrhtavanjem ili obamrlošću tijela, te drugim simptomima koji egzistiraju u kontinuitetu najmanje 6 mjeseci. Cilj ovog prikaza slučaja jeste prezentacija principa kratkog savjetovanja prema kognitivno – bihevioralnom modelu u tretmanu anksioznosti kod muške osobe porijeklom iz iraka, u statusu migranta, starosti dvadeset godina, sa prisutnim simptomima anksioznosti – paničnih napada, koji svoju kuliminaciju doživljavaju nakon prijema u tranzicijsko prihvatni centar. Tretman je napravljen kroz 3 susreta tokom kojih su klijentu pokazane osnovne tehnike ovladavanja simptomima anksioznosti, gdje se sa klijentom aktivno radilo na uvježbavanju prikazanih tehnika. Posebnu vrijednost ovom tretmanu je dala upotreba psihoedukacije klijenta o samom problemu anksioznosti. Prikaz ovog slučaja naglašava upotrebu psihoterapijskih intervencija prema principima kratkog savjetovanja u KBT koje su fokusirane na stvaranje rješenja trenutnog problema fokusirajući se na strukturu trenutnih simptoma, a ne na to zašto se problem razvija. Kratkim savjetovanjem prema KBT principima, i klijent i terapeut su u potpunosti fokusirani na izradu plana i uvježbavanje tehnika koje će ukloniti predstavljeni problem, u ovom slučaju problem paničnih napada. Da bi se postigao ovaj cilj, neophodno je imati dubinsko razumijevanje o tome kako je trenutni problem strukturiran. Zatim se problem može restrukturirati, stvarajući rješenje. Svrha prikazane studije slučaja jeste prije svega prikazati mogućnosti upotrebe tehnika kratkog savjetovanja prema principima KBT- u radu sa migrantima, te vrijednost njegovog korištenja u samom migracijskom procesu kao komponente koja značajno olakšava emocionalne i kognitivne smetnje kod klijenta migranta, te ga vrlo brzo vraća na nivo nesmetane svakodnevne životne funkcionalnosti.


42

IZAZOVI U ZAŠTITI MENTALNOG ZDRAVLJA POMAGAČA U PROCESU MIGRACIJA – PREVENCIJA PROFESIONALNOG

SAGORIJEVANJA

Ivana KOZINA,IOM BiH

Sindrom sagorijevanja predstavlja psihološki termin kojim se opisuje dugoročna iscrpljenost i postepeno smanjivanje interesa za posao i smanjenje profesionalne učinkovitosti koji nastaje kao posljedica prolongiranog stresa na radnom mjestu.Cilj ovog rada je dati uvid u područje mentalnog zdravlja pomagača neprofesionalaca u procesu migracija u namjeri da se osvijesti njegova važnost. Kreće se od pretpostavke da se radi o vrlo zanemarenoj, no izuzetno relevantnoj temi. S obzirom na prirodu posla pomagači neprofesionalci sa ulogom „migrant asistenta“, se susreću s mnogobrojnim izazovima i stresnim situacijama, koje posljedično mogu negativno utjecati na njihovo mentalno zdravlje. u skladu s prethodno navedenim, tema ovog rada je razrađena je u nekoliko područja. u prvom dijelu definiraju se pomagačke profesije i pobliže prikazuju rad, uloge i odgovornosti pomagača neprofesionalca u kontekstu migracija odnosno »migrant asistenata«.Rad teži ponuditi sistematičan pregled postupaka za prevenciju i sprečavanje štetnih ishoda profesionalnog stresa među ovom populacijom.u drugom dijelu ovog rada bit će ponuđene praktične psihoterapijske intervencije zasnovane na kognitivno bihevioralnom modelu koje za cilj imaju prevenciju stresa. KBT model je izabran zbog svoje učinkovitosti i kraćeg trajanja od drugih pristupa savjetovanja, te je ocijenjen kao izuzetno prikladan pristup očuvanju mentalnog zdravlja zaposlenika koji rade u kontekstu migrantske krize. Dosadašnje spoznaje jasno ukazuju da je smanjenje rizika od stresa u radnom okruženju vezano uz učinkovito upravljanje stresom koje respektira moguća organizacijska rješenja i kontekst u kojem se svakodnevni rad obavlja, stoga je svrha ovog rada i da ponudi okvir kao ideju za razvoj daljih programa prevencije sagorijevanja.

Knjiga rezimea

43

ULOGA PSIHOLOGA POMAGAČA U PRUŽANJU PRVE PSIHOLOŠKE POMOćI UZ POMOć ALATA KULTURALNE

MEDIJACIJE, PRIKAZ SLUČAJA

yamen HREKES,IOM BiH

Kulturalna medijacija podrazumijeva prisustvo treće strane koja posreduje između novopridošlih migranata i institucija, pomažući da se olakša prevođenje i razumijevanje kulture zemlje domaćina (kultura se ovdje podrazumijeva kao skup praksi i vjerovanja koja se odnose na članove određene grupe koja razlikuje grupa od drugih). Kulturalni medijatori svojim aktivnostima mogu pomoći povećanju kvalitete usluga za migrante u oblastima prijema (uključujući identifikaciju i registraciju) i integracije, pomažući migrantima da dobiju adekvatnu materijalnu i zdravstvenu zaštitu, te informacije o programima koji su dostupni migrantskoj populaciji. Njihova najvažnija uloga je da djeluju kao „most“ između ljudi iz dvije različite kulture, obezbjeđujući prevod i pomaganje u tumačenju kulturnih normi i koncepata novopridošlim migrantima. Cilj ovog prikaza slučaja jeste prezentacija rada psihologa u procesu trijaže klijenta uz korištenja alata kulturalne medijacije kroz slučaj migranta porijeklom iz iraka, tokom migracijske krize u Grčkoj, starosti dvadeset godina, sa prisutnim simptomima akutnog posttraumatskog stresa sa suicidalnim idejama. Kombinacija alata kulturalne medijacije u smislu prijevoda prilikom medicinskog tretmana, pojašnjavanja kulturoloških normi i konteksta u kojem se tegobe javljaju i način na koji se one doživljavaju liječnicima, uz socijalizaciju klijenta na predstojeći tretman kroz pojašnjavanje razlika između shvatanja kulturološkog konteksta duševnih tegoba u bliskoistočnim i europskim zemljama olakšala je dijagnostiku, pristup tretmanu i budući tretman klijenta. Svrha prikazane studije slučaja jeste prije svega prikazati mogućnosti upotrebe kombinacije psihološkog savjetovanja i tehnika kulturalne medijacije u radu sa migrantima.


44

Panel diskusije

Primjena testova za mjerenje psihomotorike, iskustva u selekciji sa CRD serijom Sergej Drenovac, Miroslav Gavrić 45

Efekti interneta i informacionih tehnologija na razvoj i ponašanje djece i mladihSaša Risojević 46 Psihologija i IT industrijaNela Marinković 47

Knjiga rezimea

45

Primjena testova za mjerenje Psihomotorike,iskustva u selekciji sa crD serijom

Sergej Drenovac1, Miroslav Gavrić

CRD serija kognitivnih testova jedinstven je informatički sustav za kronometrijsko mjerenje niza kognitivnih i psiho-motoričkih funkcija koji se već skoro 50 godina koristi u psihološkoj dijagnostici i selekciji ispitanika na različitim područjima (u medicini, obrazovanju, vojsci, policiji, prometu, sportu i dr.). CRD predstavlja visoko pouzdani instrumentarij za znanstvena istraživanja s velikim rasponom gotovih testova i mogućnošću kreiranja novih (primjerenih ciljnim hipotezama). Za razliku od klasičnih psihologijskih testova, testovi CRD serije osim mjerenja parametara konvergentnog induktivnog mišljenja, spacijalne vizualizacije, vizualne orjentacije, učenja i pamćenja, operativnog mišljenja, reakcije na podražaje i drugih, daju informaciju i o dinamičkim osobinama mjerenih kognitivnih funkcija kao što su: brzina, stabilnost, snaga (izdržljivost) i pouzdanost odvijanja kognitivnih funkcija te funkcionalnim smetnjama u mentalnom procesiranju. Cilj ove panel diskusije je razmjena iskustava psihologa koji rade na poslovima selekcije, a koji u svom poslu vrše mjerenje različitih psihomotornih funkcija. Takođe, auditorijum će biti upoznat i sa mogućnostima jedinstvenog psihodijagnostičkog sredstva, CRD serije, te sa iskustvima kolega koje ga primjenjuju. Nakon panela zainteresovani će moći napraviti CRD mjerenje, te automatsku izradu individualnog psihološkog profila.

Ključne riječi: CRD serija, psihomotorne reakcije, selekcija

1 [email protected]


46

EFEKTI INTERNETA I INFORMACIONIH TEHNOLOGIJANA RAZVOJ I PONAŠANJE DJECE I MLADIH

Saša Risojević1

Udruženje “Nova generacija”, Dnevni centar za djecu u riziku

Budući da internet i društvene mreže sve više okupiraju vrijeme djece postoji potreba da se sagledaju efekti društvenih mreža na djecu i mlade. internet kao jedno od najznačajnijih sredstava komunikacije ima izražene pozitivne, ali i negativne aspekte koje je važno proučiti kako bi se napravio sistem prevencije štetnih aspekata, ali i promocije pozitivnih i razvojno stimulišućih aspekata interneta. ideja ove panel diskusije je da se pozovu profesionalci koji su uključeni u direktan rad sa djecom i mladima, ali i stručnjaci iz oblasti informacionih tehnologija koji će kroz strukturisanu diskusiju davati svoje mišljenje, bazirano na vlastitom iskustvu, Ciljevi diskusije su: Povećati interesovanje stručne zajednice za pitanja uticaja interneta na djecu i mlade; Realno sagledati pozitivne i negativne (prijetnje i prilike) aspekte interneta; Predstaviti iskustva profesionalaca i dati primjere dobre prakse; Konstruisati zajednički stav koji će se promovisati kao jedan od zaključaka sa Kongresa.

Ključne riječi; psihologija, djeca, razvoj, internet, društvene mreže.

[email protected]

Knjiga rezimea

47

PSIHOLOGIJA I IT INDUSTRIJA

Nela Marinković1 Univerzitet u Banjaluci, Filozofski fakultet, Studijski program psihologija 21. vijek je donio ubrzanu digitalizaciju i transformaciju mnogih zanimanja, radnih mjesta, sredstava rada i pristupa u obrazovanju. S ubrzanim razvojem iT industrije od zaposlenih se zahtjeva brzo učenje, fleksibilnost i otvorenost ka promjenama, a formalno obrazovanje ne može u potpunosti ispratiti nove trendove i potrebe tržišta rada. Stoga, psihologija izlazi iz okvira tradicionalnih radnih mjesta i postaje sve više sastavni dio iT industriji kroz zapošljavanje, uvođenje u posao i različite vidove edukacija zaposlenih. Cilj panel diskusije „Psihologija i iT idustrija“ je podići svijest o razvoju iT industrije i njenom učešću u svim poljima našeg svakodnevnog funkcionisanja; razgovarati o ulozi i doprinosu psihologije ubrzanom razvoju iT industrije, kao i neusklađenosti formalnog obrazovanja sa realnim potrebama iT industrije i preprekama na koje nailaze oni koji se zapošljavaju, ali i sami poslodavci. učesnici panel diskusije su zaposleni javnih i privatnih institucija, koji će nastojati ovu problematiku sagledati iz multidisciplinarnog ugla i različitih profesija koje se nadopunjuju.

Ključne riječi: psihologija, iT industrija, socijalne vještine, obrazovanje.

1 [email protected]


48

Radionice

Etičko poliranje profesionalnih odnosa u prishološkoj praksiĐurađ Stakić 19

“Ljubav i ljubomora” - psihodramska radionicaIrena Đumić Jurić-Marijanović 50 Realitetna terapija u primjeniMirjana Zećirević, Jelena Bićanić 51

Kreativne tehnike porodične sistemske psihoterapije: Kreiranje porodične vremenske linijeArmina Čerkić, Tanja Tankosić 52

Radionica “Prikaz Emocionalno fokusirane terapije namjenjene radu sa parovima”Aleksandra Hadžić, Armina Čerkić 53

Prokrastinacija - kako prevazići odlaganje?Branislava Popović, Milica Pavlović Petković 54

Primjena realitetne psihoterapije u radu sa psihijatrijskim bolesnicimaAnkica Baković 55

Terapija prihvatanjem i posvećenošću: Iskustveno građenje psihološke fleksibilnostiMario Maričić 56

Knjiga rezimea

49

ETIČKO POLIRANJE PROFESIONALNIH ODNOSA U PRISHOLOŠKOJ PRAKSI

Đurađ Stakić1,Penn State University, USA

Radionica je posvećena razmatranju prirode, vrste i potencijalne štetnosti dvojnih i višestrukih profesionalnih odnosa kao i upoznavanju sa principima, standardima i strategijama koje mogu pomoći da se takvi odnosi izbegnu, kontrolišu i razreše na način koji će minimizirati eventualne povrede prava, interesa i blagostanja klijenata. Polaznici će biti upoznati sa bazičnim etičkim principima i standardima koji se odnose na regulisanje granica profesionalnih odnosa, kao i sa standardnim modelom rešavanja etičkih dilema koji će biti korišćen za razrešavanje kompleksnih etičkih dilema i ilustrativnih vinjeta. Naročita pažnja će biti posvećena razgraničavanju prekoračenja od kršenja etičkih standarda profesionalnih odnosa, zloupotrebe moći i izneveravanja poverenja kod seksualnih odnosa sa klijentima, rizika od kompromitovanja stručne kompetencije, neutralnosti i objektivnosti stručnjaka i blagostanja klijenata kod neseksualnih odnosa stručnjaka i klijenata, kao i ulasku u poslovne aranžmane i razmene sa klijentima. Metod rada će se, pored kratkih prezentacija, oslanjati na interaktivnu razmenu iskustava i gledišta, individualno, u maloj grupi i plenumu. Takođe, učesnici će, putem pogodnog pre-post-testa, imati priliku da samo-evaluiraju sopstvenu „etičku kompetenciju“ i provere eventualni napredak posle radionice. instruktori preuzimaju obavezu da demostriraju puno poštovanje privatnosti i poverljivosti informacija sa pre-post-testa.

Ključne riječi: psihološka praksa, etički standardi, etički principi, etička kompetencija

1 [email protected]



50

“LJUBAV I LJUBOMORA” - PSIHODRAMSKA RADIONICA

Irena Đumić Jurić-Marijanović1,UG “Novi dan”

„Ljubav i ljubomora“ je naziv psihodramske radionice tokom koje će se, između ostalog, nastojati odgovoriti na sljedeća pitanja: Kako su povezane ljubav i ljubomora? Koja je struktura osjećanja ljubomore? Šta je adekvatna a šta neadekvatna ljubomora? Kada ljubomora prelazi u patologiju? Koliko je ljubomora opasna? Koje su taktike kod ljubomore? Radionica će se odvijati kroz psihodramski prikaz slučaja ljubomore. učesnici (samo oni koji budu željeli) će izabrati odrđene uloge u unaprijed osmišljenom slučaju koji prikazuje situaciju u kojoj se javlja ljubomora kod određene osobe. učesnik koji će imati ulogu ljubomorne osobe (protagonista) će, prema svom trenutnom osjećaju, pomoću ostalih učesnika kreirati scenu ljubomore u prostoriji, postavljajući ostale učesnike, u skladu s njihovim ulogama, u određene pozicije u odnosu na sebe. Na taj način će se predstaviti unutrašnja dinamika ljubomorne osobe i učesnici će imati priliku uvidjeti i bolje razumjeti uzroke i strukturu same ljubomore. od učesnika se ne očekuje da glume, već da reaguju intuitivno, iz uloga u kojima budu, tj. da se pokušaju uživjeti u uloge i odreaguju u skladu sa trenutnim osjećanjima koja ima se pojave. učesnici koji ne budu izabrali uloge u sceni biće prisutni kao posmatrači. Radionica je otvorena za sve zainteresovane. Nakon postavke scene slijedi diskusija i odgovori na konkretna pitanja. Trajanje radionice je 3 sata. Minimalan broj učesnika je 10.

Ključne riječi: ljubomora, ljubav, psihodrama

1 [email protected]


Knjiga rezimea

51

REALITETNA TERAPIJA U PRIMJENI

Mirjana Zećirević, Jelena Bićanić,

Ciljevi radionice:1) predstaviti osnovne koncepte Realitetne terapije kao metode savjetovanja i psihoterapije 2) ponuditi informacije o razumijevanju ljudskog ponašanja kao načina na koji vladamo sobom s ciljem zadovoljavanja osnovnih psiholoških potreba. Realitetna terapija je savjetodavna i psihoterapijska metoda kojom poučavamo klijente kako odabrati ponašanja kojima će razvijati i održavati kvalitetnije odnose s drugima i imati djelotvorniju kontrolu nad svojim životom. Teorija izbora je znanstveno uporište realitetne terapije, a pojašnjava motivaciju i ponašanje kao način na koji upravljamo sobom s ciljem zadovoljavanja osnovnih psiholoških potreba. U terapiji klijenta vodimo promjenama nedjelotvornih uvjerenja, koja su izvor njegovih nezadovoljstava u odnosu sa samim sobom, drugim osobama i okolnostima u kojima živi. Tijekom radionice voditeljice će predstaviti osnovne koncepte teorije izbora i realitetne terapije kroz kratko teorijsko izlaganje, ciljane vježbe i aktivnosti u kojim će sudionici imati priliku raditi samoprocjenu osobnih uvjerenja, motivacije i izbora ponašanja u njima značajnim odnosima. Sudionici će imati priliku čuti osobna iskustva voditeljica u radu s klijentima. Nakon radionice sudionici će: 1)moći razumjeti što nas motivira na ponašanje i kako naša uvjerenja određuju naša ponašanja, 2) moći objasniti razlike između ponašanja kojim se unesrećujemo a koja proizlaze iz tradicionalnih uvjerenja, nasuprot ponašanjima kojim povećavamo osobno zadovoljstvo a koja proizlaze iz uvjerenja teorije izbora. Radionica je namijenjena stručnjacima i studentima pomažućih profesija. Broj sudionika je 20-30. Vremensko trajanje je 60min.

Ključne riječi: Realitetna terapija, psihološke potrebe, unutarnja motivacija, odnosi, uvjerenja, ponašanje


52

KREATIVNE TEHNIKE PORODIČNE SISTEMSKE PSIHOTERAPIJE: KREIRANJE PORODIČNE VREMENSKE

LINIJE

Armina Čerkić1, Udruženje za sistemsku praksu i terapiju (USPIT)Tanja Tankosić

Porodična vremenska linija, je efikasan diagnostički alat prilikom savjetodavnog ili psihoterapijskog rada sa porodicama i korisiti se u praksi porodično sistemskih psihoterapeuta. Ciljevi radionice su: 1) identificirati značajne životne događaje koje je porodica doživjela, 2) procijeniti porodične odnose i dinamiku 3)Normalizirati da se svima dešavaju pozitivna i negativna života iskustva. Radionica je zamišljena kao iskustvena. Svaki učesnik radionice će imati priliku da kreira vlastitu porodičnu liniju koja će sadržavati značajne događaje koje su se dogodili u životu porodice. Prilikom izrade vremenske line voditelji radionice će moderirati proces i podržavati učesnike u definiranju događaja kroz postavljenje pitanja i podržavanje svakog učesnika. Kranji ishod je da se učesnici upoznaju i ovladaju sa tehnikom kroz kreiranje vlastitog iskustva a u svrhu unaprijeđena savjetodavnih ili terapijskih vještina tokom procesa procjene porodice ili adolescenta. Radionica je namijenjena profesionalcima koji rade ili planiraju raditi sa djecom, adolescentima i porodicama. Posebno psiholozima, psihoterapeutima, pedagozima, socijalnim radnicima i psihijatrima. Radionica je ograničena je na makismalno 25 učesnika. Trajanje radionice je 90minuta. Potrebni materijal za rad će biti obezbjeđeni tokom radionce.

1 [email protected]

Knjiga rezimea

53

RADIONICA “PRIKAZ EMOCIONALNO FOKUSIRANE TERAPIJE NAMJENJENE RADU SA PAROVIMA”

Aleksandra Hadžić1, Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj LuciArmina Čerkić, Udruženje za sistemsku praksu i terapiju

Radionica, u formi master class-a ima za cilj da predstavi osnovne postavke Emocionalno fokusirane terapije namjenjene radu sa parovima. Emocionalno fokusirana terapija parova predstavlja jedan od empirijski podržanih tretmana za terapiju parova (Snyder, Castellani, & Whisman, 2005). Koristeći sistemski kontekst i intervencije, oslanjajući se na iskustvo emocionalne povezanosti partnera, Emocionalno fokusirana terapija parova teži kreiranju novih interakcija sa ciljem proširivanja emocionalnih iskustava i podsticanjem sigurne afektivne relacije među partnerima. Parovi u teškoćama zaglavljeni su u nefunkcionalnim interakcijama koje imaju za cilj zadovoljenje univerzalnih potreba za afektivnim vezivanjem, a čije je izražavanje određeno kulturom. u pokušaju da se povežu, parovi u teškoćama bivaju uhvaćeni u negativne repetitivne sekvence interakcija u okviru kojih partneri izražavaju sekundarne umjesto primarnih emocija. učesnici radionice upoznaće se sa 3 faze rada (Deeskalacija ciklusa – promjena 1. reda, Zbližavanje – promjena 2. reda i Konsolidacija promjene) i 9 koraka koje koristi Emocionalno fokusirana terapija (EFT) parova. Praktičnom šemom biće predstavljeno identifikovanje negativnog ciklusa i pozicije svakog od partenera u tom ciklusu, kao i primjeri i funkcije uobičajenih EFT intervencija. Biće prezentovane i kontraindikacije za primjenu EFT-a, kao i karakteristike partnerskih relacija za koje je EFT najprimjenjiviji. u okviru radionice biće predstavljeni prikazi slučajeva, a biće ponuđen prostor i za iskustva učesnika. očekuje se da će učesnici upoznati osnivne postavke pristupa i korake koji se primjenjuju u radu sa parovima u teškoćama, kao i da će iskustveno prepoznati način na koji nastaje i održava se negativan ciklus, te doživjeti prikaze slučajeva i praktične demonstracije zainteresovanih dobrovoljaca. Broj učesnika nije ograničen, a praktična demonstracija će zavisiti od broja zainteresovanih dobrovoljaca, pri čemu će osobe zainteresovane da učestvuju sa partnerom/kom imati prednost. Predviđeno trajanje radionice je 90 minuta.

Ključne riječi: emocionalno fokusirana terapija, rad sa parovima u teškoćama, radionica1 [email protected]



54

PROKRASTINACIJA - KAKO PREVAZIćI ODLAGANJE?

Branislava Popović1, Psihološko savetovalište ,,Ipostasis”Milica Pavlović Petković

Ciljevi radionice: 1) razumevanje mehanizma održavanja prokrastinirajućeg ponašanja, 2)prepoznavanje ličnog motiva za odlaganje, 3) razvijanje strategije prevazilaženja odlaganja. Prokrastinacija je izbegavajuće ponašanje, koje se manifestuje odlaganjem obaveza ili zadataka. odlaganje ima funkciju izbegavanja anksioznosti. ova radionica je usmerena na prepoznavanje naših ličnih uverenja koja održavaju anksioznost, kao i otkrivanju mehanizama kojim učvršćujemo ovo ponašanje. Bazirana je na principima kognitivno bihejvioralne terapije, te su aktivnosti usmerene na prepoznavanje kognicija koje imaju za posledicu izbegavajuće ponašanje, kao i na usvajanje tehnika koje bi vodile efikasnijem ponašanju. očekivani ishodi: realno i jasno formulisan cilj , prepoznati neki od samosabotirajućih obrazaca ponašanja ili razmišljanja, usvojene tehnike koje povećavaju kontrolu disunkcionalnih misli ili ponašanja, formiran plan za prevazilaženje prokrastinirajućeg ponašanja. Radionica je namenjena svima kojima odlaganje predstavlja problem, bez obzira na oblast u kojoj je izraženo. Maksimalni broj učesnika je 10. Radionica će trajati 90 min.

1 [email protected]


Knjiga rezimea

55

PRIMJENA REALITETNE PSIHOTERAPIJE U RADU SA PSIHIJATRIJSKIM BOLESNICIMA

Ankica Baković1, Udruga “Realitetna psihoterapija”u BiH

Realitetna terapija je psihoterapijski pravac utemeljen na teoriji izbora dr. Williama Glassera, američkog psihijatra. ono po čemu se posebno ističe jest razumijevanju i objašnjavanju onoga što se u klasičnoj medicini naziva “psihijatrijska bolest” kao kreativno ponašanje organizma. u skladu s tim jasno je kako se sve psihijatrijske bolesti mogu objasniti kao kreacije koje su svrsihodne i namjenske. Nastaju nakon dugotrajnih frustracija koje klijent proživljava i imaju za cilj smanjiti frustraciju. Tijekom radionice će biti prikazan upravo rad sa klijentima koji imaju psihijatrijske dijagnoze uz prikaz osnovnih načela teorije izbora i razumijevanja ljudskog ponašanja kao “cjelokupnog ponašanja” koje uključuje: misli, aktivnost, fiziologiju i emocije a utemeljeno je na uvjerenjima iz kojih klijent dolazi. Tradicionalna uvjerenja smatraju kako je klijent žrtva okolnosti i drugih ljudi te da mu je zadatak učiniti da se drugi ponašaju onako kako on smatra da je ispravno dok uvjerenja teorije izbora uključuju mišljenje da bez obzira na okolnosti i ponašanja drugih ljudi oko nas uvijek imao izbor o tome kako ćemo se ponašati te da sve što možemo učiniti sa drugim jest posredovati mu informaciju a on odlučuje da l će je prihvatiti ili ne. Dakle, drugi je za nas samo informacija s kojom ja izabirem način na koji ću se uskladiti. ono što je zajedničko svim ljudima koji imaju dijagnozi nekog psihijatrijskog poremećaja jest to je da dolaze iz tradicionalnih uvjerenja a cilj psihoterapije je ponuditi klijentu uvjerenja teorije izbora uz koja će ukoliko napravi samoprocjenu uspjeti smanjiti frustraciju a sami time i simptomi nestaju. Cilj radionice je predstavljanje tumačenj psihijatrsijskih oboljenja iz razumijevanja realitetne terapije koja ih stavlja pod isti nazivnik “Dg.dugotrajna nesretnost”. Kad se javlja psihijatrijska bolest? Može li se to dogoditi i meni? Mogu li išta učiniti da mi ne to ne dogodi? Tko time upravlja? Sudionici će na početku biti upoznati sa osnovnim uvjerenjima Teorije izbora na kojoj je zasnovana realitetna terapija. Nakon toga će dobiti listove za samoprocjenu vlastitih uvjerenja i zadatak za grafičkom procjenom intenziteta svojih potreba kao pokretača namjenskih ponašanja. uzimajući u obzir uvid u vlastito stanje napravit ćemo poveznicu sa nastajanjem tzv. psihijatrijskih oboljenja . Nakon toga ćemo prodiskutirati dobivene uratke i povezati ih sa teoretskim dijelom. očekivani ishodi: 1)uvid u razumijevanje psihijatrijskih oboljenja kao cjelokupnog ponašanja kojemu su u podlozi uvjerenja. 2) osvještavanje vlastitih kapaciteta za upravljanje svojim zdravljem (mentalnim i fizičkim) 3) razumijevanje osnovnih postavki teorije izbora u procesu realitetne terapije. Radionica je namjenjena profesionalcima koji rede u praksi te studentima I svima koji žele znati više za razumijevanje mentalnog zdravlja. Broj sudionika nije ograničen. Vremensko trajanje je 50 min.

Ključne riječi: Realitetna terpija, psihijatrijski poremećaj

1 [email protected]


56

TERAPIJA PRIHVATANJEM I POSVEćENOŠćU: ISKUSTVENO GRAĐENJE PSIHOLOŠKE FLEKSIBILNOSTI

Mario Maričić1, UG Centar za punu svjesnost

Terapija prihvatanjem i posvećenošću (eng. ACT) spada u savremene bihejvioralne psihološke tretmane zasnovane na naučnim principima. Suština koncepta terapije prihvatanjem i posvećenošću je da je psihička patnja najčešće kreirana primjenom neadekvatnih strategija u procesu nošenja sa bolnim i teškim unutrašnjim psihičkim sadržajima, te kao rezultat neefikasnog odnosa sa unutrašnjim svijetom, odsustvo ponašajnih obrazaca koji služe kreiranju i življenju smislenog života. Prema ovom pogledu na ljudsku patnju, pokušaji da se unutrašnji bolni sadržaji umanje ili promijene, može biti kontraproduktivno. Alternativa postoji u primjeni strategija prihvatanja, pune svjesnosti, kognitivne defuzije, klarifikacije ličnih vrijednosti te u posvećenim akcijama. Cilj terapije prihvatanjem i posvećenošću je da se osobe nauče adekvatnim strategijama koje služe prevazilaženju uticaja teških i bolnih unutrašnjih sadržaja, a sve u službi stvaranja konteksta za građenje i življenje ispunjavajućeg života. Empirijski je pokazano da primjena pomenutih strategija pomaže osobama sa različitim kliničkim poteškoćama; depresivnost, anksioznost, hronični bol, stres, zloupotreba supstanci, pa čak i osobama koje doživljavaju psihotične fenomene. Kroz ovu radionicu, učesnici će biti u prilici da iskustveno dožive i uče strategije i tehnike prihvatanja, pune svjesnosti, kognitivne defuzije, klarifikacije ličnih vrijednosti i posvećene akcije, te na taj način grade psihološku fleksibilnost. Radionica se sastoji iz tri dijela. Prvi dio radionice namijenjen je učenju i razumijevanju matrice za funkcionalnu analizu ponašanja. Drugi dio predviđen je za lični rad kroz demonstraciju terapije prihvatanjem i posvećenošću sa pojedincem. Treći dio namijenjen je za diskusiju. Broj učesnika je ograničen na 20 i radionica će trajati 3 sata.

Ključne riječi: Terapija prihvatanjem i posvećenošću (eng. ACT), psihološka fleksibilnost, puna svjesnost

1 [email protected]

Knjiga rezimea

57

Okrugli stolovi

Uloga psihologa u savremenim pristupima rehabilitaciji osoba sa tjelesnim invaliditetomDijana Đurić, Olivera Mastikosa, Lena Topić Arambašić,Dragana Đurašinović, Olja Haneš Runić, Tanja Granulić 58

Psihološke potrebe porodica nestalihNermina Vehabović-Rudež, Dijana Đurić 59 Primjena psiholoških tretmana u različitim područjima rada psihologaBranislava Popović, Anita Mitrović, Srđan Baralić,Tatjana Preradović Sjenica, Saša Risojević, Branko Anđić 60

Stigma i etika u radu sa žrtvama seksualnog nasilja i torture u ratuElma Hadžić, Behzad Hadžić 61

Улога психолога у палијативном збрињавањуПетар Јекнић, 62

Kritičko mišljenje i stavovi prema školovanju - poređenje opšteg smjera i IB programa Gimnazije u BLSlavica Tutnjević, Siniša Lakić 64

Sindrom sagorijevanja na radu stručnih radnika u socijalnoj zaštiti i mogući modeli supervizijeSrđan Baralić 65


58

ULOGA PSIHOLOGA U SAVREMENIM PRISTUPIMA REHABILITACIJI OSOBA SA TJELESNIM INVALIDITETOM

Dijana Đurić1, ZFMR “Dr Miroslav Zotovic”Olivera MastikosaLena Topić ArambašićDragana ĐurašinovićOlja Haneš Runić, Tanja Granulić

Psihologija tjelesno invalidnih lica se bavi proučavanjem, analiziranjem i tumačenjem psiholoških fenomena i psihičkih pojava koje nastaju i prate invaliditet i predstavlja jednu od najmlađih psiholoških primjenjenih disciplina. ovo se odnosi i na većinu drugih naučnih disciplina koje proučavaju i rješavaju probleme lica sa invaliditetom. ovo može izgledati neobično jer je problem invalidnosti star koliko i samo čovječanstvo. Tjelesni nedostaci, bolesti i njihove trajne posljedice, oduvijek su pratili ljudski rod. odnos društva prema licima sa invlidnošću mijenjao se u zavisnosti od socioekonomskih i kulturoloških uslova društva. od prvobitnih “oslobađanja bogalja”, preko napuštanja i skrivanja ili zloupotrebe, razvoj medicine je doveo do nalaženja mogućnosti za pružanje pomoći oboljelima i povrijeđenima. Povećanje ekonomske moći društava, humanizacija odnosa, borba protiv bilo koje vrste diskriminacije i za ostvarenje ljudskih prava su također fakori koji su doveli do značajnog napretka u ovoj oblasti. ovo je sa druge strane ojačalo same osobe sa invaliditetom koje se udružuju sa ciljem da postanu vidljive u društvu te da se izbore prvenstveno za izjednačavanje mogućnosti za učešće u svim oblastima društvenog života. u skladu s tim su i psihološki pristupi pitanjima invalidnosti evoluirali u smislu da se osoba sa invaliditetom ne posmatra kroz maladaptivna ponašanja i reakcije, ili čak u kontekstu psihopatologije već kroz splet različitih faktora i okolnosti koje mogu uticati na njeno ponašanje. Cilj ovog okruglog stola je da se kroz razmjenu iskustava i stavova između psihologa koji rade u oblasti rehabilitacije i predstavnika udruženja osoba sa invaliditetoma analizira aktuelna uloga psihologa u rehabilitaciji, te predloži perspektiva budućeg rada kroz partnerski odnos da bi osobe sa invaliditetom bile u mogućnosti da postignu što viši nivo samostalnosti i razvijaju postojeće potencijale.

Ključne riječi: osobe sa invaliditetom, rehabilitacija, psihologija1 [email protected]


Knjiga rezimea

59

PSIHOLOŠKE POTREBE PORODICA NESTALIH

Nermina Vehabović-Rudež1, Centar za mentalno zdravlje VisokoDijana Đurić

Već dvadeset godina Međunarodni crveni križ/krst je anažovan na traženju i identifikaciji nestalih osoba tokom zadnjeg rata u BiH, kao i na identifikaciji psiholoških potreba porodica i organizovanju adekvatne psihološke pomoći. Prema podacima Međunarodnog komiteta Crvenog krsta/križa (MKCK), zasnovanim na zahtjevima za traženje nestalih koje su podnijele porodice, 6.126 porodica još uvijek čeka informacije o sudbini svojih 6.586 nestalih. Porodice nestalih se suočavaju sa psihološkim izazovima, a to su dugotrajna neizvjesnost i nesigurnost, nezavršen proces žalovanja, stalna mogućnost za retraumatizaciju zbog odlazaka na identifikacije, nesigurnost zbog mogućih pogrešnih identifikacija, transgeneracijski prenos traume itd. ovaj okrugli sto ima za cilj problematizirati i detektirati psihološke potrebe porodica nestalih, kao i razmjenu dosadašnjih skustava u pružanju psihološke pomoći udruženjima porodica nestalih.

Ključne riječi: porodice nestalih, psihološke potrebe, rat, trauma,

1 [email protected]



60

PRIMJENA PSIHOLOŠKIH TRETMANA U RAZLIČITIM PODRUČJIMA RADA PSIHOLOGA

Branislava Popović1, Psihološko savetovalište IpostasisAnita Mitrović,Srđan Baralić, Tatjana Preradović Sjenica,Saša Risojević,Branko Anđić Cilj okruglog stola je prepoznavanje potrebe i mogućnosti primjene psiholoških tretmana u različitim područjima rada psihologa, uočavanje specifičnosti i ograničenja primjene tretmana u različitim kontekstima, kao i novine u samoj ulozi i aktivnostima psihologa. u sistemu zdravstvene zaštite, psiholozi su angažovani u procesu psihodijagnostičke procjene, ali i u okviru timske procjene i psihoterapijskog rada. Prepoznata je i potreba za uključivanjem psihologa u tretman osoba sa određenim somatskim bolestima. Primjena psiholoških tretmana u području organizacijske psihologije predstavlja samo jedan dio uloge psihologa i prvenstveno se odnosi na oblast razvoja pojedinaca i timova. Nekadašnja praksa psihologa u organizaciji bila je bazirana na individualnom radu sa pojedincima dok je sada fokus na sistemskom pristupu i razvoju timova i grupa. Psiholog u socijalnoj zaštiti sa klijentima radi timski, a njegov rad ulazi u područje psihosocijalnog rada. Psihološki tretmani, u ovoj oblasti, se odnose na pružanje psihološke podrške i različitih vrsta savjetodavnog rada, a psiholozi koji imaju potrebne edukacije mogu provoditi i psihoterapijski tretman. Školski psiholog u neposrednom radu s učenicima prepoznaje individualne potrebe učenika i u skladu sa njima vrši psihološko savjetovanje. Najčešći problemi koji se javljaju su specifične poteškoće u učenju, poteškoće u ponašanju i vršnjačkim odnosima, emocionalne i/ili porodične poteškoće. Najčešći vidovi psihološke pomoći, koja se pruža u domenu privatne psihološke prakse, jesu psihološko savjetovanje i psihoterapija. Psihoedukativni rad se obavlja i kroz radionice i treninge vještina. u dnevnim centrima, u radu sa djecom, psiholog prati stanja i ponašanja djeteta, te kreira individualni plan sa razrađenim ciljevima i metodama. iako bi bilo adekvatnije da se sa djecom radi i psihoterapija, ona je ipak moguća samo do nivoa savjetovanja, jer uloga psihologa zahtjeva i održavanje discipline.

Ključne riječi: Psihološki tretman, zdravstvo, socijalna zaštita, školstvo, organizacijska psihologija, privatna praksa, dnevni centri

1 [email protected]


Knjiga rezimea

61

STIGMA I ETIKA U RADU SA ŽRTVAMA SEKSUALNOG NASILJA I TORTURE U RATU

Elma Hadžić1

Behzad Hadžić

uprkos čestoj priči o stigmatizaciji i posljedicama koje ona nosi sa sobom, čini se ipak da sama stigmatizacija i sva pitanja koje ona dotiče su slabo formulirani kao problem sa kojim se svakodnevno susreću stigmatizirane osobe. odnosno, ovaj problem nije dovoljno osviješten i osvijetljen sa naučnog, društvenog i etičkog stanovišta. u okviru psihotraumatologije govorimo o žrtavama rata, žrtvama rodno zasnovanog nasilja, žrtvama nasilja u porodici, žrtvama političke torture, žrtvama mobbinga, ali ne i o žrtvama stigmatizacije. Posebno su stigmatizaciji izložene žrtve seksualnog nasilja i torture u ratu. Kada govorimo o klasičnoj teoriji traume, postoji traumatska trijada: žrtva, posmatrač i počinitelj, ali kada govorimo o stigmatizaciji, tada nema niti žrtve, niti posmatrača niti počinitelja stigmatizacije. Na kraju je moguće konstatovati da je stigma imaginarna, ali je u suštini kreira društvo putem svojih negativnih društvenih stavova, stereotipa i etno narativa. Stigma po svojoj prirodi jeste traumatski dodatak na patnju i posljedice žrtve seksualnog nasilja i torture u ratu, te predstavlja „traumu u traumi“. upravo je stigma i glavni razlog izbjegavanja žrtve da stupi u bilo koji odnos i kontakt, a koji mogu imati i terapijski učinak. u radu se govori o izvorima stigmatizacije žrtava seksualnog nasilja i torture u ratu kao o „bolesti društva“, s jedne, ali isto tako i o značaju društva u procesu destigmatizacije ove populacije, s druge strane. Destigmatizacija, zapravo, predstavlja proces liječenja zajednice od negativnih stavova koji se odnose na žrtve seksualnog nasilja i torture u ratu. Veoma je bitno otvoriti temu destigmatizacije kao preduslova za uključivanje većeg broja žrtava u psihosocijalni tretman.

Ključne riječi: stigma, žrtva seksualnog nasilja, društveni kontekst, destigmatizacija

1 [email protected]



62

Улога психолога У палијативном збрињавањУ

петар јекнић1, Еморацио центар

Циљ рада je подстицај психолозима за палијативно збрињавање и стварање услова за формирање ширих тимова чији су психолози обавезни чланови. Рад је настао на основу једноипогодишњег бављења пацијентима у Јединици за палијативно збрињавање Специјалне бојнице за интерне болести у Врњачкој Бањи кроз коју је за годину дана прошло нешто преко 600 пацијената, као и на основу двогодишњег теренског рада у којем сам радио са десетак пацијената. Реч је углавном о пацијентима оболелим од карцинома у терминалној фази. Радио сам и са особама оболелим од хроничне опструктивне болести плућа и мултипле склерозе. Важно је рећи да је рад обухватао пацијенте који могу да говоре али да сам радио и са некомуникабилним пацијентима кроз додир и монолог пратећи сигнале које ми шаљу без обзира на стање свести. Психолог у тиму за палијативно збрињавање пре свега има улогу у подршци тешко оболелим особама и то пре свега онима који су спремни да се помире са собом, да се сретну са својим страховима, љутњама и разочарањима као и тугама. Терет који носи особа у задњим данима живота битно утиче на лакоћу њиховог одласка, и то је произашло из праксе с обзиром д а не постоји формирана теорија која би то емпиријски доказала. Са друге стране, психолози су веома значајна подршка здравственим радницима који су, осим пацијента и породице, чланови ужег тима, па самим тим подносе знатно веће емоционалне ударе који воде синдрому сагоревања који је у палијативној нези опаснији него у другим гранама медицине (због специфичности улоге јединица за палијативно збрињавање). Трећа циљна група, па самим тим трећи облик и методологија рада односи се на родбину пацијента. С обзиром да због властитих страхова некада чланови породице „држе“ пацијента у животу чак и када је он среман да оде, с обзиром на процес туговања и жаловања, улога психолога је ексклузивна и то је заправо мотив и циљ за наступ на овом научном скупу. Проблем неге особа које су оболеле од болести које битно утичу на дужину и квалитет живота из године у годину постаје све већи. Системска решења подразумевају правну регулативу за ангажовање психолога у тимовима за палијативно

1 [email protected]


Knjiga rezimea

63

збрињавање, али и обученост психолога за рад са пацијентима. Потреба за ангажовањем психолога у тимовима за палијативно збрињавање почиње од саопштавања дијагнозе болести која битно утиче на дужину и квалитет живота, и завршава се радом на туговању и жаловању чланова породице. Главнина рада психолога у палијативној медицини односи се на ситуације у којима куративна медицина не даје жељени резултат и траје све до одласка пацијената, након чега се ангажовање наставља са породицама преминулог након одласка. Задатак психолога односи се на подршку мирном одласку пацијента што захтева одређена знања и вештине. У књизи Мементо мори описао сам део искустава које сам стицао током готово четири године од чега је годину и по било у раду са пацијентима у терминалној фази болести у Специјалној интернистичкој болници у Врњачкој Бањи, Јединици за палијативно збрињавање. Палијативно збрињавање потребно је и пацијентима и психолошкој струци, једнима због психичког бола у најтежим тренуцима пред крај живота, другима због оправдавања хуманистичког звања. Зато треба у свакој ситуацији о томе говорити, све док психолози не постану део тимова који се баве овим послом.

Кључне ријечи: палијативно збрињавање, психолог, обука, терминална фаза, туговање и жаловање


64

KRITIČKO MIŠLJENJE I STAVOVI PREMA ŠKOLOVANJU - POREĐENJE OPŠTEG SMJERA I IB PROGRAMA

GIMNAZIJE U BL

Slavica Tutnjević1, Univerzitet u Banja LuciSiniša Lakić

Cilj okruglog stola je izložiti i sa relevantnim akterima prodiskutovati rezultate istraživanja kojim su upoređeni efekti pohađanja redovnog državnog programa za opšti smjer gimnazije u RS i programa Međunarodne mature (international Baccalaureat - iB), kod dvije grupe učenika Gimnazije u Banja Luci. Korištenjem pretest-posttest nacrta, na početku i nakon dvije godine školovanja u različitim programima upoređene su učeničke sposobnosti kritičkog mišljenja, samopoštovanja, osnovnih vrijednosti i stavova prema školovanju. Prvo poređenje urađeno je na početku trećeg razreda, dok je drugo poređenje urađeno dvije godine kasnije, na kraju četvrtog razreda, a u međuvremenu, rađena je i detaljna analiza planova i programa. 120 učenika je učestvovalo u istraživanju u oba navrata. u cilju kontrole efekta opšte inteligencije, prosjeka ocjena, pola i socio-ekonomskog statusa korišten je metod sparivanja, nakon čega je finalni uzorak sačinjen od 47 učenika opšteg smjera i 19 učenika iB programa. Rezultati su pokazali da je, pored značajnih razlika u samim planovima i programima, najvažnija razlika u efektima pohađanja ovih programa u tome što učenici iB programa tokom školovanja uspješnije razvijaju sposobnost kritičkog mišljenja (d=0.80, t(23.08)= 2.61, p=.016), kao i pozitivnije stavove prema školovanju (više vrijednosti kod učenika iB programa u izraženosti stava da se u školi uče korisne stvari kao i da učeničke sposobnosti mogu doći do izražaja u školi). Nisu dobijene značajne razlike u samopoštovanju kod dvije grupe učenika, kao ni u vrijednostima koje ova dva programa promovišu. Na okruglom stolu biće razmatrana argumentacija za pokretanje inicijative za transfer određenih pedagoških principa iB programa na državni program Gimnazije, putem obuke nastavnog osoblja i izmjena plana i programa.

Ključne riječi: iB program, kritičko mišljenje, srednja škola

1 [email protected]

Knjiga rezimea

65

SINDROM SAGORIJEVANJA NA RADU STRUČNIH RADNIKA U SOCIJALNOJ ZAŠTITI I MOGUćI MODELI SUPERVIZIJE

Srđan Baralić1, JU Centar za socijalni rad Pale

Dosadašnja praksa, kada govorimo o superviziji ili podršci stručnim radnicima u prevenciji sagorjevanja na radu, se uglavnom odvijala spontano, sporadično i prema kapacitiranosti pojedinih centara za socijalni rad i razumijevanje problematike sagorijevanja. Neke aktivnosti supervizije su održavane u okviru interne supervizije, neke u okvirnu eksterne, a zajedno su uglavnom realizovane kroz određene projektne aktivnosti, s obzirom da je sredstva za provođenje iste bilo teško obezbijediti unutar pojedinih ustanova socijalne zaštite. ovim se i uniformnost pružanja supervizijske podrške razlikovala od ustanove do ustanove. Praveći uvid u važnost problema sagorijevanja na poslu, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite je početkom 2017. godine donijelo podzakonski akt koji regulišu oblast supervizije u socijalnoj zaštiti, te izvršila promociju istog. ipak i pored toga do zaživljavanja stručne podrške u radu stručnih radnika u socijalnoj zaštiti nije došlo. iz ovog razloga željeli smo da aktuelizujemo definisani problem i pokušamo dati doprinos u promovisanju ovog segmenta rada koji ima višeznačnu korist po stručne radnike, koji predstavljaju resurs sistema socijalne zaštite. Ako ovome dodamo i pojavu apsentizma ili odsustvovanja sa posla, kao posljedicu, između ostalog i sagorijevanja, onda možemo zaključiti da sistem socijalne zaštite ima dvostruke gubitke ne rješavajući probleme sagorjevanja na radu. Ključene riječi: Sagorjevanje na radu, supervizija, podrška stručnim radnicima, apsentizam

1 [email protected]



66

Knjiga rezimea

67

Posteri

Percepcija socijalne podrške ovisnika o alkoholuNermana Mujčinović, Amir Ćustović, Samir Kasper, Emina Babić 68

The role of emotional control and regulation in problematic Internet useArta Dodaj, Kristina Sesar 69 Međuodnos nekih pozitivno-psiholoških varijabli od značaja za mentalno zdravljeIrena Stanić, Luka Borović 70

“Nevidljivi dijelovi nas” – kratki dokumentarni film o mentalnom zdravlju mladih u Bosni i HercegoviniSabiha Kapetanović, Alma Mujanović, Vlatka Lucić, Aldin Vrskić 71

Promjene u prediktivnoj vrijednosti goldbergovog upitnika ličnosti dodavanjem referentnog okviraVanja Topić 72

Adolescent u sistemskoj porodičnoj psihoterapijiMaja Zorić, Vanja Vukojević, Zorica Railić-Perić 73

Individualne odrednice stavova prema statistici studenata Sveučilišta u MostaruAnamarija Eljuga, Maja Pandža Topić, Ivana Zečević 75

Uloga i poteškoće u radu lica za podršku učenicima sa smetnjama u razvojuOlivera Davidović Knežić, Nikolina Klepić, Milana Damjenić 77

Psihološki faktori igranja igara na sreću među učenicima “Mješovite srednje škole” u ZeniciMeliha Brdarević- Šikić, Mirnes Telalović, Nermana Mujčinović 78

Izvori stresa studenata u akademskom kontekstuAjdin Bećirović, Amela Dautbegović, Melika Miralem, Ajla Ademović 80


68

PERCEPCIJA SOCIJALNE PODRŠKE OVISNIKA O ALKOHOLU

Nermana Mujčinović1, JZU Zavod za bolesti ovisnosti ZDKAmir ćustovićSamir KasperEmina Babić

Konstrukt percipirane socijalne podrške u naučnim krugovima se sve više istražuje jer je povezan sa širokim rasponom zdravstvenih ishoda, te direktno sa mentalnim i fizčkim zdravljem. u dugogodišnjoj kliničkoj praksu u radu sa ovisnicima o alkoholu u Zavodu za bolesti ovisnosti Zeničko-dobojskog kantona i sami smo svjedoci te veze. Cilj rada je uporediti percipiranu socijalnu podršku ovisnika o alkoholu sa njihovim uspjehom u apstinenciji u toku šest mjeseci nakon provedene stacionarne detoksifikacije.Rad prezentira podatke dobijene na uzorku od 33 pacijenta koji su se liječili na odjelu stacionarnog detoksa u toku protekle dvije godine, a koji su dobrovoljno pristali na psihodijagnostičku procjenu. uzorak se sastojao od 2 žene i 31 muškarca, prosječne dobi od 43,27 godina. Prosječna dužina trajanja ovisnosti o alkoholu je u ovom uzorku 22,32 godine. Podaci su dobijeni preko upitnika ličnih podataka i Multidimenzionalne skale percipirane socijalne podrške Zimeta i saradnika (1988.). Za potrebe ovog rada se mjerila percipirana socijalna podrška porodice, prijatelja i emotivno bliske osobe.Aritmetička sredina za ukupnu percipiranu socijalnu podršku je 44,82, sa st.devijacijom od 11,52. Samo jedan pacijent se odlučio za minimalno mogući odabir (rezultat 7). Kao najveću percipiranu socijalnu podršku pacijenti navode onu od strane porodice (ar.sred. 19,85), zatim od emotivno bliske osobe (14,39), a na kraju od prijatelja (10,58) što je potpuno očekivano obzirom da su to uglavnom prijatelji koji se takođe opijaju. Statistički značajnu pozitivnu povezanost između uspješnosti apstinencije u toku šest mjeseci nakon detoksa i percepcije socijalne podrške (t=2,21; P<0,05) smo dobili samo za percepciju socijalne podrške od strane porodice. Socijalna podrška od strane porodice može povećati šanse za uspjeh u liječenju ovisnika o alkoholu te u tom pravcu treba sprovoditi ciljane psiho-socijalne intervencije.

Ključne riječi: percipirana socijalna podrška, ovisnost o alkoholu

1 [email protected]


Knjiga rezimea

69

THE ROLE OF EMOTIONAL CONTROL AND REGULATION IN PROBLEMATIC INTERNET USE

Arta Dodaj, Centar za mentalno zdravljeKristina Sesar1

Problematic internet use (Piu) is the most commonly conceptualized as an inability to control one’s internet use, which leads to negative consequences in everyday social and emotional functioning, particularly in adolescents. In the present study we aimed to assess potential socioemotional predictors (gender, age, academic achievement, time spent on the internet, emotional regulation and control) of problematic internet use among adolescents. For this purpose, 326 students (124 boys, 204 girls), aged 16–19 (M=17.03; SD=.39), from secondary schools in Posusje and Siroki Brijeg, Bosnia and Herzegovina, completed a set of self-report scales assessing three forms of problematic internet use (obsession with activities with internet, neglect of daily activities and inability to control Internet use) and emotional control and regulation. Gender, age, time spent on the internet and emotional control as well as regulation contributed to explaining 22 % variances of obsession, 24.2% of neglect and 23.7% of control. The results of the analyses carried out with hierarchical regression analysis revealed that the most important predictor of all three forms of problematic internet (obsession, neglect and control) was the time spent on the internet (β=.247, β=.248; β=.175; p<.001). in addition, it was found that the all three forms of problematic internet use were significantly predicted by emotional control and regulation (β=.333, β=.348; β=.390; p<.001). Demographic factors, such as gender or age predicted only neglect of daily activities (β=.127, β =-.098; p<.05) and inability to control internet use (βgender=.158; p<.05).These findings show that, in general, the time spent on Internet and emotion regulations and control are important determiners in problematic Internet use. Taking these risk factors into account could contribute to the prevention programs for unhealthy Internet use.

Key words: emotional regulation and control, problematic internet use, adolescents

1 [email protected]



70

MEĐUODNOS NEKIH POZITIVNO-PSIHOLOŠKIH VARIJABLI OD ZNAČAJA ZA MENTALNO ZDRAVLJE

Irena Stanić1, Filozofski fakultet PaleLuka Borović

Predmet ovog istraživanja je utvrđivanje međuodnosa optimizma, generalizovane samo-efikasnosti, lokusa kontrole te različitih oblika socijalne podrške. u mnogim istraživanjima, prevashodno u oblasti pozitivne psihologije, navedeni konstrukti su pokazali značajnu povezanost sa indikatorima mentalnog zdravlja. oslanjajući se na takva istraživanja ovdje u istraživački nacrt nisu direktno uvedeni indikatori mentalnog zdravlja već je cilj bio izdvajanje strukturalnih modela odnosa između ovih varijabli koji bi najviše odgovarao prirodi dobijenih podataka. uzorak su sačinjavali studenti univerziteta u istočnom Sarajevu, N=202 ispitanika (84% ispitanica), životne dobi od 18 do 27 godina. Kao najbolji izdvojen je Model 1 (χ2/df=2.942, GFi=0,912, CFi=0,948, SRMR=0,065, RMSEA=0,098) u kome samoefikasnost vrši značajan direktan negativan efekat na spoljašnji lokus kontrole, a socijalna podrška direktan pozitivan efekat na spoljašnji lokus kontrole. Sa druge strane, optimizam ima značajan negativan indirektni efekat na spoljašnji lokus kroz generalizovanu samoefikasnost. Socijalna podrška ima dvojako dejstvo na eksternalni lokus: direktno pozitivno i indirektno negativno kroz samoefikasnost. Rezultati ukazuju na značaj subjektivne procjene o vjerovatnoći pozitivnih događaja i sopstvenih kompetencija u razvoju očekivanja o kontrolabilnosti situacije. Svi uključeni konstrukti podložni su terapijskoj modifikaciji i, kao takvi, značajni su za mentalno zdravlje.

Ključne riječi: optimizam, lokus kontrole, samo-efikasnost, socijalna podrška

1 [email protected]


Knjiga rezimea

71

“NEVIDLJIVI DIJELOVI NAS” – KRATKI DOKUMENTARNI FILM O MENTALNOM ZDRAVLJU MLADIH U BOSNI I

HERCEGOVINI

Sabiha Kapetanović1, Humanity in action, Sarajevo Alma Mujanović, Vlatka Lucić, Aldin Vrskić

“Nevidljivi dijelovi nas” je kratki dokumentarni film koji svojom tematikom o mentalnom zdravlju mladih u BiH ima za cilj da podstakne razgovor o problemu koji je prisutan u našem društvu. Dokumentarni film je građen od intervjua sa mladim ljudima koji su se suočili sa određenim poteskoćama i bili voljni podijeliti svoje iskustvo sa drugima. u pitanju su bila tri ispitanika, dob između 20 i 30 godina, koji su se suočili sa poteškoćama. Pored toga vodili smo intervju sa dvije psihologinje iz Mostara i koordinatoricom Sarajevskog otvorenog Centra, novinarom i LGBT aktivistom koji su filmu dali dozu teorijske pozadine svojom stručnošću. intervjui su bili otvorenog tipa sa željom da sugovornicima damo dovoljno prostora da iskažu ono što misle i da mi dobijemo jasniju sliku njihovih priča. Pored intervjua sproveli smo i kratku anketu na istu temu sa građankama i građanima Mostara. Treći dio dokumentarca je konceptualni performans, gdje tijelo kao naš glavni instrument igra ulogu. Time se željelo ukazati na psiho-somatske poteškoće sa kojima se suočavamo i kako se na tijelo, kao jednu materijalnu tvorevinu sve prenosi, te ono vrlo često zna ispaštati.Zajednička poruka svih sagovornika u dokumentarnom filmu je da naše društvo nije dovoljno osviješteno o problemu mentalnog zdravlja. uprkos tome, mladi ljudi su osvješteniji od starijih i voljni su da rade na ovom problemu, što nije jednostavno u društvu poput našeg. Zbog toga je neophodna podrška stručnih lica, kao i aktivista, da tema mentalnog zdravlja postane dio svakodnevnice kako bi stručna pomoć bila prisutnija i konkretnija, ali i da se sasvim otvoreno razgovara o našoj mentalnoj higijeni. Snimanjem dokumentarnog filma mi smo željeli jednu ozbiljnu tematiku približiti stanovništu te podići svijest o važnosti mentalnog zdravlja mladih u BiH. Dokumentarni film je prvenstveno namijenjen mladim ljudima. Film je urađen u sklopu projekta Fondacije Humanost u Akciji (Humanity in Action).

Ključne riječi: Mentalno zdravlje, mladi u BiH, dokumentarni film, stručna pomoć, društvena stigma

1 [email protected]


72

PROMJENE U PREDIKTIVNOJ VRIJEDNOSTI GOLDBERGOVOG UPITNIKA LIČNOSTI DODAVANJEM

REFERENTNOG OKVIRA

Vanja Topić1, Filozofski fakultet, Sveučilište u Mostaru, Bosna i Hercegovina

Jedan od načina da se poboljša prediktivna vrijednosti upitnika ličnosti jest davanje konteksta, to jest referentnog okvira, ispitaniku. Pretpostavka je da nepostojanje referentnog okvira može dovesti do nenamjernog iskrivljivanja odgovora te da njegovo uvođenje može smanjiti tri vrste varijabilnosti: (1) varijabilnost u interpretaciji čestica - ako se radi o čestici koja se odnosi na agresivnost, osoba koja je agresivna na igralištu, ali ne i u školi, ovisno o kontekstu koji je zamislila, može dati dva različita odgovora; (2) varijabilnost između ispitanika – jedan ispitanik može zamisliti jedan referentni okvir, a drugi ispitanik drugi okvir; (3) nekonzistnentnost unutar ispitanika - ispitanik može koristiti jedan referentni okvir da odgovori na jednu česticu, a drugi za odgovor na drugu česticu. Cilj istraživanja je stoga bio provjeriti hoće li doći do promjena u prediktivnoj vrijednosti upitnika ličnosti ako se česticama doda kontekst. Goldbergov kontekstualizirani i nekontekstualizirani upitnik od po 50 čestica i test inteligencije TN-20 popunio je 291 učenik gimnazije u Širokom Brijegu (104 mladića i 187 djevojaka; M=16.24; sd=0.64). upitnik je kontekstualiziran tako što je dodan prilog „u školi“ na svaku od čestica. izbačena je čestica „imam meko srce“ jer joj nije bilo moguće smisleno dodati kontekst. Kao kriterij korištene su zaključne ocjene na kraju školske godine.Regresijskom analizom utvrđeno je da crte ličnosti, u kombinaciji s koeficijentom inteligencije, objašnjavaju 20% varijance rezultata prosjeka kada se koristi kontekstualizirani upitnik, a 13.09% kada se koristi nekontekstualizirani upitnik. Razlog ovome povećanju je vjerojatno korištenje referentnog okvira koji se konceptualno preklapa s kriterijem pri ispunjavanju kontekstualiziranih upitnika. Zaključno, s obzirom na povećanje u postotku objašnjene varijance u budućim istraživanjima preporuča se korištenje kontektualiziranog upitnika ličnosti.

Ključne riječi: upitnik ličnosti, iskrivljivanje odgovora, referentni okvir, kontekst

1 [email protected]

Knjiga rezimea

73

ADOLESCENT U SISTEMSKOJ PORODIČNOJ PSIHOTERAPIJI

Maja Zorić1, Aktiv psihologa prijedorske regijeVanja Vukojević Zorica Railić-Perić

Pri sagledavanju poremećaja ponašanja u adolescenciji u fokusu pažnje je interpersonalni kontekst, prije svega porodica kao element koji igra najvažniju ulogu u stvaranju i održavanju simptoma. uticaj drugih elemenata okruženja moduliran je kvalitetom adolescentovog odnosa sa porodicom (Alberts, 2007). Procesi u porodici su reverzibilni, promjena u funkcionisanju jednog člana sistema djeluje na porodicu i mijenja je, kao što porodica djeluje na pojedinačnog člana i mijenja ga. uzajamne interakcije vremenom kreiraju repetitivni model-SiMPToMATSKi KRuG (Micucci, 1999). Porodica je fokusirana na simptom, adolescenta vide kao problem i sve manje prepoznaju njegove pozitivne osobine. Adolescent se doživljava izolovanim od ostatka porodice i ima osjećaj da ga članovi porodice ne razumiju. Preuzima ulogu krivca jer nije u stanju da i na drugi način prenese svoja osjećanja. Simptom se intenzivira, preokupacija simptomom od strane porodice se takođe intenzivira i zanemaruju se drugi, važni aspekti porodičnih odnosa što dalje narušava porodične interakcije. interpersonalne relacije podržavaju simptom, a simptom podržava dalju diskonekciju članova porodice koja je u pozitivnoj korelaciji sa simptomom. Nagomilana tenzija dovodi do progresivnog sniženja nivoa diferencijacije selfa, i u interpersonalnoj i u intrapersonalnoj dimenzije (Bowen, 1962) Krajnji ishod je nastajanje disfunkcionalne bračne relacije koja se stabilizuje procesom porodične projekcije u dijete i koja često stoji u pozadini problema poremećaja ponašanja adolescenta. Disfunkcionalna bračna relacija je zaštićena problemom adolecenta jer je omogućeno dalje izbjegavanje direktnog konflikta partnera, da bi se konflikt premjestio na teren roditeljstva-šta i kako treba sa adolescentom. Zahvaljujući cirkularnoj međuzavisnosti i u ovom segmentu se stvara rigidan obrazac borbe za moć (strogost oca-prezaštićivanje majke). Zadatak terapeuta jeste da, kroz sopstvene interakcije sa članovima porodice, aktuelizuje njihove skrivene resurse, preko kojih će provocirati nove oblike ponašanja, koji će postepeno stvarati novi model porodičnih interakcija-kreiranje sigurne porodične

1 [email protected]


74

baze (Byng Hall, 1991), koja omogućava porodici eksperimentisanje sa novim rješenjima. Terapijske intervencije koje se koriste su: pridruživanje, eksternalizacija, odigravanje, debalansiranje sistema, pozitivno konotiranje promjena u modelu-prekidanja simptomatskog kruga.

Ključne riječi: adolescent, porodica, sistem, kontekst, simptomatski krug, simptom, teraput, terapijske intervencije

Knjiga rezimea

75

INDIVIDUALNE ODREDNICE STAVOVA PREMA STATISTICI STUDENATA SVEUČILIŠTA U MOSTARU

Anamarija Eljuga1, Sveučilište u MostaruMaja Pandža TopićIvana Zečević

“Strah od statistike” (engl. statistics anxiety) se može opisati kao anksiozna reakcija na bilo koju situaciju u kojoj se osoba suočava sa statistikom u bilo kojem obliku i trenutku (onwuegbuzie, DaRos i Ryan, 1997). Ovakve reakcije mogu biti odrednice prokrastrinacije studenata koji pohađaju kolegije sa statističkim sadržajima te imati negativan efekt na konačno postignuće studenata na kolegiju (onwuegbuzier, 1997). Cilj istraživanja bio je provjeriti ulogu dispozicijskih karakteristika studenata u izraženosti statističke anksioznosti. u uzorak je uključeno 206 studenata Sveučilišta u Mostaru, koji pohađaju barem jedan statistički kolegij na studiju Psihologije, Logopedije i informacijskih znanosti. Sudionici su popunili Petofaktorski inventar ličnosti (Benet-Martinez i John, 1998), modificirani upitnik samoefikasnosti u statistici (Bezinović, 1988; prema Vlahek, 2008) te upitnik statističke anksioznosti (Cruise, Cash i Bolton, 1985). upitnik samoefikasnosti je modificiran za potrebe ovog istraživanja, kako bi se izmjerila percepcija samoefikasnosti studenata u domeni statistike. upitnik statističke anksioznosti je po prvi put korišten u regiji, te su provjerene njegove metrijske karakteristike, pri čemu je utvrđeno postojanju dviju dimenzija višeg reda – Statističke anksioznosti i Stavova prema statistici. Rezultati standardnih regresijskih analiza (R=0,296; F(7,195)=2,703) ukazuju na značajan doprinos neuroticizma (β=,268) i ekstraverzije (β=,159) studenata u objašnjenju Statističke anksioznosti. Više razine statističke anksioznosti svojstvenije su studentima s izraženijom ekstraverzijom i neuroticizmom. Nadalje, Stavove prema statistici (R=0,359; F(7,195)=4,129) značajno objašnjava otvorenost k iskustvu (β= -,173). Studenti s višom otvorenošću k iskustvu ujedno imaju i manje negativne stavove prema statistici. Nadalje, ukupna samoefikasnost u statistici se nije pokazala kao značajan prediktor Statističke anksioznosti niti Stavova prema statistici. Rezultati se u većoj mjeri slažu s nalazima istraživanja u drugim državama (npr., Furnham i

1 [email protected]


76

Chamorro-Premuzic, 2004; Hong, Chew i Dillon, 2013) te su interpretirani u kontekstu ambiguiteta pri statističkom odlučivanju i netoleranciji prema neizvjesnosti kao dispoziciji studenata društvenih znanosti.

Ključne riječi: statistička anksioznost, stavovi prema statistici, osobine ličnosti, samoefikasnost u statistici

Knjiga rezimea

77

ULOGA I POTEŠKOćE U RADU LICA ZA PODRŠKU UČENICIMA SA SMETNJAMA U RAZVOJU

Olivera Davidović Knežić1, UG “Djeca svjetlosti”, Banja LukaNikolina Klepić Milana Damjenić

uloga lica za podršku učenicima sa smetnjama u razvoju je jedna od najvažnijih za uspješnu implementaciju procesa inkluzije u Republici Srpskoj. uprkos tome, do danas gotovo da ne postoje istraživanja koja se bave njihovim doživljajem različitih aspekata posla koji obavljaju. Cilj ove eksplorativne studije je sticanje preliminarnih saznanja o ključnim poteškoćama sa kojima se suočavaju lica za podršku učenicima sa smetnjama u razvoju, najčešćim aktivnostima koje obavljaju u radu, te područjima njihovog rada u kojima se javljaju najveće potrebe za dodatnim usavršavanjem. u istraživanju je učestvovalo 231 lice za podršku učenicima sa smetnjama u razvoju (90,1% žena), sa prosječnom starošću od 29 godina (raspon: 20 - 55 godina). onlajn anketa kreirana za potrebe istraživanja sastojala se iz demografskih pitanja, pitanja o izraženosti različitih poteškoća u radu sa ponuđenim odgovorima na unipolarnoj petostepenoj Likertovoj skali, te pitanja otvorenog tipa o sadržaju posla i potrebama za dodatnom edukacijom. Analiza frekvencija odgovora o izraženosti poteškoća pokazala je da za čak 62,4% ispitanika nedovoljna plata i kašnjenja u isplati iste predstavljaju dominantnu poteškoću u radu. Pored ovoga, tehničke poteškoće kao što su neadekvatan materijal (41.5%) i nedovoljna edukacija za rad (36.8%), takođe su izdvojene kao izraženi problemi u radu. Kvalitativna analiza sadržaja odgovora na pitanja otvorenog tipa pokazala je da se, kada je riječ o poslovnim aktivnostima, preko polovine aktivnosti navedenih od strane ispitanika odnosi na organizacionu i tehničku pomoć djeci (npr. pomoć pri kretanju i hranjenju), dok su kao oblast edukacije koja im je najpotrebnija ispitanici najčešće navodili obuku kreiranja individualnog programa rada. u implikacijama rezultata razmatramo osnovna područja na koja se potrebno fokusirati kako bi se povećao kvalitet rada lica za podršku učenicima sa smetnjama u razvoju.

Ključne riječi: inkluzija, podrška, smetnje u razvoju

1 [email protected]


78

PSIHOLOŠKI FAKTORI IGRANJA IGARA NA SREćU MEĐU UČENICIMA “MJEŠOVITE SREDNJE ŠKOLE” U ZENICI

Meliha Brdarević- Šikić1, JZU Zavod za bolesti ovisnosti ZDKMirnes TelalovićNermana Mujčinović

igranje igara na sreću sve je više prisutno među učenicima. iskustveni podaci jasno upućuju na raširenost ove pojave, kao i sve veće dostupnosti igara na sreću. ovaj rad bavi se psihološkim faktorima igranja igara na sreću među učenicima. istraživanje je sprovedeno u oktobru 2018. godine, a obuhvaćeno je 240 ispitanika, učenika trećih i četvrtih razreda „Mješovite srednje škole“ u Zenici. Cilj istraživanja bio je ispitati koliko i koje igre na sreću igraju učenici i kako i da li su psihološki aspekti (samopouzdanje i samokontrola) povezani sa navikama i učestalosti igranja igara na sreću među učenicima. od instrumenata je korišteno: upitnik za ispitivanje socio- statusnih obilježja učenika; upitnik za ispitivanje navika i učestalosti igranja igara na sreću,; Rosenbergova skala samopoštovanja i Skala emocionalne kompetencije (uEK-15). od metoda je korišten survay metod i metod teorijiske analize. Za obradu podataka koristili smo frekvenciju a za ispitivanje nezavisnosti varijabli koristili smo Hi kvadrat. Zavisna varijabla u istraživanju odnosi se na navike i učestalost igranja igara na sreću među učenicima, dok su nezavisne varijable socio- statusna obilježja, samopoštovanje i emocionalne kompetencije. istraživanjem smo dobili podatke da učenici najviše igraju loto listiće (23,6%), zatim jednokratne srećke/ strugalice (20,3%), a najmanje igraju rulet u casinu (5,5%). Kada je riječ o tome koliko često igraju igre na sreću najviše je ispitanika koji svakodnevno igra rulet u casinu (30,0%), zatim sportsko klađenje (27,0%) i internet kockanje/ klađenje (23,5%). istraživanjem smo dobili da od svih igara na sreću koje učenici igraju samopouzdanje ima značajnu povezanost samo sa internet kockanjem/ klađenjem. Dobijeni Hi kvadrat iznosi 8.618 i statistički je značajan na nivou p<0,05 (p=0,035). ispitanici koji na skali samopoštovanja imaju visoke rezultate naveli su da ne igraju internet kockanje/ klađenje, dok iste najviše igraju ispitanici koji su na skali samopoštovanja ostvarili prosječne rezultate. Kada je riječ o samokontroli i igranju igara na sreću povezanost smo pronašli sa loto listićima, gdje dobijeni Hi kvadrat iznosi 17.539 i statistički je značajan na nivou p<0,05

1 [email protected]


Knjiga rezimea

79

(p=0,001) i jednokratnim srećkama/ strugalicama, gdje dobijeni Hi kvadrat iznosi 7.963 i statistički je značajan na nivou p<0,05 (p=0,047). i loto listiće i jednokratne srećke/ strugalice najviše igraju ispitanici koji su ostvarili niske rezultate na skali samokontrole, a u oba slučaja imamo 100% ispitanika koji su ostvarili izrazito visoke rezultate na skali samokontrole i koji su naveli da ne igraju loto listiće i jednokratne srećke/ strugalice. Psihološke karakteristike ispitanika imaju vrlo malu i gotovo nikakvu povezanost sa rasprostranjenosti igranja igara na sreću među učenicima, iako smo kod pripreme istraživanja očekivali drugačuje rezultate. istraživanje može biti koristno za sve one koji se bave problemom igranja igara na sreću ali i za one koji se bave učenicima i rade sa njima, kako bi dobili jasniji uvid u navike i učestalost igranja igara na sreću među učenicima.

Ključne riječi: igre na sreću, učenici, samopoštovanje, samokontrola


80

IZVORI STRESA STUDENATA U AKADEMSKOM KONTEKSTU

Ajdin Bećirović, Filozofski fakultet Univerziteta u SarajevuAmela DautbegovićMelika MiralemAjla Ademović

Prilagodba studenata u akademskom kontekstu podrazumijeva uspješno ispunjavanje zahtjeva koji se pred njih postavljaju. Mnogi studenti mogu imati poteškoće u ostvarivanju kako akademske, tako i emocionalne i socijalne prilagodbe na studij. S ciljem unapređenja kvalitete prilagodbe studenata u visokoobrazovnim institucijama, važno je identifikovati faktore koji je otežavaju. uvidom u literaturu iz ovog područja moguće je konstatovati da različiti izvori stresa mogu doprinijeti poteškoćama u prilagodbi i svakodnevnom funkcionisanju studenata. Cilj ovog rada je upravo identifikovati najzastupljenije izvore stresa u akademskom kontekstu iz perspektive studenata. u istraživanju su učestvovali studenti i i ii ciklusa odsjeka za psihologiju, Filozofskog fakulteta univerziteta u Sarajevu (N=46). istraživanje je realizovano primjenom online upitnika koji sadrži deset pitanja, a koja se odnose na različite aspekte funkcionisanja studenata u visokoobrazovnom kontekstu. upitnik je konstruisan za potrebe ovog istraživanja, a zadatak učesnika je bio da navedu koje izvore stresa percipiraju kada su u pitanju npr. organizacija rada i vremena, realizacija administrativnih i drugih tehničkih poslova, saradnja i komunikacija sa profesorima, nastavni sadržaji i zadaci, metode i oblici poučavanja, vrednovanje i praćenje rada studenata, itd. urađena je kvalitativna analiza odgovora učesnika. Dobiveni rezultati ukazuju da im najveći izvor stresa predstavlja vremenski pritisak, koji se odnosi na kratke vremenske rokove za realizaciju zadataka i nemogućnost adekvatne raspodjele aktivnosti u određenom vremenskom periodu. Također, većina studenata izuzetno stresnim percipira poteškoće sa kojima se susreću kada su u pitanju administrativne procedure na Fakultetu (saradnja sa službama i funkcionisanje informatičkog sistema). Pored navedenih izvora stresa, znatan broj studenata navodi i poteškoće koje se javljaju u komunikaciji i saradnji sa pojedinim profesorima, te ukazuju na preopterećenost nastavnim zadacima (esejima, seminarskim radovima i izvještajima).

Ključne riječi: izvori stresa, akademski kontekst, prilagodba [email protected]

Knjiga rezimea

81

Usmena saopštenja

Metodološka oplemenjenja, empirijska evaluacija programa tretmana dece i adolescenataĐurać Stakić 87

Povezanost kvaliteta porodičnih interakcija i uspješnosti tretmana ovisnosti o psihoaktivnim supstancamaĐana Lončarica 88 Primjena EMDR terapije u tretmanu heroinskog ovisnika - prikaz slučajaNejra Zejnullahu Suljagić 89

Značaj grupne analize za tretman psihičkih smetnji pojedincaMilijana Niškanović, Tanja Stjepanović 91

Upitnik posvećenosti i akcije AAQ-II: Eksplorativna faktorska analiza prevodaDragan Žuljević, Igor Krnetić, Nikolija Rakočević 92

Analiza modela psihološke podrške namenjene porodicama dece uključene u život i/ili rad na uliciIva Branković, Nada Šarac, Svetlana Živanić 93

Kognitivno –bihevioralni tretman niskog samopoštovanja: prikaz slučajaMinheta Nefić 94

“Svaki problem ima rješenje”Nermina Vehabović-Rudež 95

Kognitivno-bihevioralni tretman poremećaja ponašanja: prikaz slučajaMorena Bojo 96

Značaj zajedničkog planiranja bolničkog otpusta unutar sistema zaštite mentalnog zdravljaEnisa Mešić, Esmina Avdibegović, Goran Čerkez , Adisa Mehić 97


82

Oporavak korisnika inovirane usluge okupacione terapije u Bosni i HercegoviniIrina Rizvan 98

Zdravstvena anksioznost sa paničnim napadima: prikaz slučajaInela Kaknjo 99 Psihoterapijski sistemski pristup u radu sa ženama i djevojkama žrtvama nasilja u Sigurnoj kućiDželila Mulić-Čorbo 100

Prikaz slučaja: Kognitivno - bihevioralni tretman anksioznog poremećaja sa paničnim napadimaJasminka Pleho Subašić 101

Korištenje kognitivno-bihejvioralnog pristupa u mijenjanju međugrupnih predrasuda u BiHSalminka Vizin 102

Mehanizmi odbrane u ego psihološkoj i klajnijanskoj teoriji: kliničke implikacijeOgnjen Pjano 103

Evaluacija pristupa koordinisane brige u oblasti mentalnog zdravlja - praćenje oporavkaBiljana Lakić, Dalibor Miholjčić, Mirko Zrnić 104

Razlika između osobina ličnosti i porodičnog okruženja ovisnika o heroinu i nekonzumenata psihoaktivnih supstanciMitra Mirković-Hajdukov, Tamara Efendić Spahić, Elvir Bećirović 105

Aušra Augustinavičiūte’s work and socionics theoryNatallia Sidorenko 107

Autogeni trening po Schultzu-koncept i primjena Alisa Ćatić 108

Children’s psychoanalysis: some important issueOksana Pavljuk, Dina Teresenkova 109

Knjiga rezimea

83

Utjecaj Mindfulness (MBSR) programa na promjene u samopouzdanju i na postizanje „mindfulnessa“Asim,Bratanović, Darija Kobal Grum 110

Psihosocijalna podrška onkološkim bolesnicamaLjiljana Vukota 112

Efekti treninga aktivnog traženja posla na percepciju zapošljivosti studenataDženana Husremović, Adnan Dunić, Mirela Tahirović, Amra Džindo 114 Odrednice karijernog odlučivanja kod studenataNedžma Žig, Dženana Husremović 115

Polne i uzrasne razlike u nivou emocionalne inteligencijeKrneta Ljiljana 117

Izazovi profesionalizmu nastavnika u BiH obrazovnom kontekstuAmela Dautbegović, Mirna Marković 118

Osobine ličnosti i perfekcionizam kao prediktori prokastinacije učenika u školskom kontekstuNermin Mulaosmanović, Nedim Prelić 119

Resursi kreativnosti: jedna pedagoška procjenaAmir Pušina 121

Povezanost osobina ličnosti, zadovoljstva životom i interpersonalne orijenatcije adolescenataMiljana Pavićević, Ana Stoševski 123

Validacijska studija upitnika za mjerenje D tipa ličnostiAndrea Vlašić, Dijana Ivanišević 124

Doprinos individualnih psiholoških obilježja uspjehu u nogometuRemzija Šetić 125

Sociodemografske karakteristike i mračna trijada kao prediktori dimenzija afektivne vezanostiGorana Vukmir, Petar Mrđa 127


84

Dimenzije samopoštovanja i razlike u samopoštovanju s obzirom na uzrast i pol ispitanikaŠuajb Solaković, Nataša Kostić 128

HEXACO model personality traits, the Dirty Dozen and movie preferencesMilena Pašić, Đorđe Čekrlija, Lana Vujaković , Dijana Đurić 129

Relacije zadovoljstva poslom sa samoefikasnošću i perfekcionizmom kod prosvjetnih radnikaAleksandra Danilović, Miroslav Gavrić, Aleksandra Škodrić 131 Povezanost sklonosti ka korupciji sa autoritarnošću i religioznošću zaposlenihGordana Ognjenović, Miroslav Gavrić 133

Transformacijsko rukovođenje bosanskohercegovačkih menadžera u javnom i privatnom sektoru Elvis Vardo, Miroslav Gavrić 134

Psihološki korelati sportskog postignuća mladih bosanskohercegovačkih plivačaElvis Vardo, Andrej Simić 135

Transformacijski stil vođstva kao prediktor zadovoljstva poslom zaposlenihMiroslav Gavrić, Luka Borović 136

Dimenzije afektivnog vezivanja kod adolescenata rođenih u ratuSnežana Samardžić, Marina Novaković 137

Relacije između percipiranog majčinog ponašanja i statusa identiteta adolescenataSretenka Petrović, Jovana Šupić, Bojana Marinković 138

Afektivna vezanost i kapacitet za mentalizaciju kao prediktori agresivnosti adolescenataSnježana Ivanović 139

Knjiga rezimea

85

Podrška maloljetnim trudnicama, roditeljima i njihovim obiteljimaSilvija Stanić 140

Mentalizacija, temperament i stresni životni događajiTatjana Stefanovic Stanojević, Ana Jovančević, Milica Tošić Radev 141

Spovođenje radno okupacione terapije sa osobama u šestom i sedmom stadiju demencije Tihana Tihana Majstorović 142 Odnos između emocionalne inteligencije i opaženog stresa kod studenata medicineGorica Vuksanović, Olivera Kalajdzić, Ranka Perućica, Ivana Zečević 143

Samopoštovanje i stilovi privrženosti obzirom na odrastanje u potpunim i porodicama bez ocaAlen Gabeljić, Tamara Efendić- Spahić 144

Vršnjačko nasilje među djecom s teškoćama u razvoju: relacije: spola i školskog uspjehaAmra Imširagić, Zuhra Hadžipašić 145

Stavovi selefija iz Bosne i Hercegovine prema samožrtvovanjuSrđan Puhalo 147

Provedba odluke Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu i deinstitucionalizacija osoba sa psihijatrijskim poremećajimaĐenan Hodžić 149

Prisutnost iracionalnih uvjerenja i sklonost ka konformizmu kod studenataDijana Sulejmanović 150

Tipologija različitih evolucija maloljetničke delinkvencijeAzra Arnautović, Elmir Ibralić, Fatima Bećirović, Erna Lučić 151

Samopoštovanje kako determinanta usamljenosti kod studenataSabina Salkić 153


86

Da li prihvatanje kolektivne krivice zbližava ili udaljava grupe opterećene nasilnim sukobima?Jelena Niškanović 154

психо-социјална подршка родитељима дјеце са потешкоћама у развоју -приказ модула рада са родитељима дјеце са потешкоћама у развојуMilica Zelenović, Anđela Vuković 155 Uloga intrapsihičkih religioznih konfrontacija u predikciji depresivnosti i blagostanjaSrđan Dušanić, Miloš Pralica 157

Psihometrijska provjera nove skale religioznosti – KIPPetar Mrđa, Srđan Dušanić, Siniša Subotić 158

Efekti parasocijalnog i direktnog međuetničkog kontakta na etničke stavove mladih prema RomimaJovana Šuman, Siniša Lakić, Srđan Dušanić 159

Razlike u opažanju osobina pripadnikasrpskog, američkog, kineskog i ruskog narodaNataša Kostić, Šuajb Solaković 160

Djeca u medijskom prostoru: etika ili etiketa?Sanja Radetić Lovrić, Olga Lola Ninković, Sara Brković,Tatjana Preradović Sjenica 161

социо-статусне детерминанте мотива општег постигнућа код адолесценатаOlivera Kalajdžić, Gorica Vuksanović,Ranka Perućica, Andrijana Bakoč 163

Psihometrijska provjera skale životnih pozicija i upitnika radnih stilovaPetar Mrđa, Danilo Bodroža, Kasandra Ribić, Gorica Gajić 165

Knjiga rezimea

87

METODOLOŠKI OPLEMENJENA, EMPIRIJSKA EVALUACIJA PROGRAMA TRETMANA DECE I ADOLESCENATA

Đurać Stakić1, Penn State University, USA

Nekoliko krupnih promena u oblasti kliničke psihologije kao što su (a) napuštanje vezanosti za makro-psihološke sisteme, (b) pojava i razvoj kognitivno-bihejvioralne orijentacije, (c) prihvatanje „naučnik-praktičar“ modela i (d) unapređenje metodologije evaluacije programa tretmana otvorili su široke mogućnosti za kreiranje, postavljanje i primenu niza terapeutskih programa užeg konceptualno-metodološkog okvira. Zajednički, timski rad akademaca, istraživača i praktičara, značajno je obogatio i unapredio raznovrsnost ponude terapijskih programa, ali je otvorio pitanje izbora delotvornog programa odnosno potrebu utvrđivanja šta od toga istinski deluje, kod kojih grupacija klijenata i kod koje vrste problema? Svrha ovog priloga je da prikaže pojavu, razvoj, dostignuća i izazove „evidence-based“ pokreta inspirisanog potrebom za oslanjanjem na rigoroznu, naučno zasnovanu, empirijsku evaluaciju toka i efekata programa tretmana kao osnovnog kriterijuma za utvrđivanje njihove delotvornosti. Prikaz svrhe, konceptualno-metodoloških karakteristika, potencijalnih dobiti i otpora primeni evidence-based pokreta, biće ostvaren kritičkom analizom relevantne literature, rezultata evaluativnih studija i doprinosa niza akademskih i profesionalnih agencija za evaluaciju, kategorizaciju i promociju delotvornih programa tretmana. Rad uključuje i primere kriterijuma za kategorizaciju programa, kao i prikaz odabranih „obećavajućih,“ „efektivnih,“ „model“ i „model plus“ programa tretmana dece i adolescenata. Zaključni deo rada obuhvata diskusiju etičkih, profesionalnih i praktičnih razloga koji zahtevaju širu primenu naučno zasnovanih kriterijuma utvrđivanja delotvornosti programa tretmana kao i skiciranje smernice za dalje metodološko poliranje evaluativnih studija i sistema kategorizacije programa će takođe biti navedene.

Ključne riječi: Evaluacija programa, tretman djece i adolescenata. evidence-based paradigma, delotvorni programi tretmana

1 [email protected]



88

POVEZANOST KVALITETA PORODIČNIH INTERAKCIJA I USPJEŠNOSTI TRETMANA OVISNOSTI O PSIHOAKTIVNIM

SUPSTANCAMA

Đana Lončarica1, Kontakt-homini, agencija za psihoterapiju i edukaciju

Cilj rada je ispitati razliku u percepciji kvaliteta porodičnih interakcija između korisnika koji su uspješno završili tretman i korisnika koji su recidivirali. Također, cilj istraživanja je ispitati i potencijalne razlike u nekim sociodemografskim karakteristikama između navedenih grupa korisnika. uzorak su činila 74 sudionika, ovisnika o heroinu koji su tokom 2009., 2010. i 2011. god bili na tretmanu u Terapijskoj zajednici „Kampus“. Svi klijenti bili su muškog spola i dolazili iz različitih dijelova Bosne i Hercegovine, prosječne dobi M=29,95 godina (SD=5,02), dok totalni raspon godina varira. Za potrebe ovog istraživanja ciljno je konstruisan sociodemografski upitnik kojim su prikupljeni podaci o ispitanicima i njihovim porodicama. U istraživanju je korištena skala kvalitete porodičnih interakcija KoBi. Skala mjeri kvalitetu porodičnih interakcija, odnosno interakcije djeteta/adolescenta i roditelja na dvije dimenzije: prihvaćanje i odbacivanje. u cilju dokazivanja istraživačke hipoteze za utvrđivanje razlika u procjeni kvalitete porodičnih interakcija korišten je t-test za nezavisne uzorke, a analiza je sprovedena za svaku od subskala zasebno. Rezultati su pokazali da postoji statistički značajna razlika na subskali prihvatanja od strane majke i to na način da korisnici koji su uspješno završili tretman percipiraju veći stepen prihvatanja od strane majke, nego korisnici koji su recidivirali (t=2,367, p=0,021). Na subskalama prihvatanje i odbacivanje od strane oca i zadovoljstvo porodicom , nije pronađena statistički značajna razlika između korisnika koji su uspješno završili tretman i onih koji su recidivirali. Rezultati također pokazuju, da ne postoje razlike u sociodemografskim obilježjima između između klijenata koji su uspješno završili tretman i onih koji su napustili tretman. Dobijeni rezultati mogu poslužiti kao putokaz za unapređenje sadržaja programa terapijske zajednice i uključivanja članova porodice u tretman i u resocijalizaciju ovisnog člana porodice, ali pridonosi i boljem razumijevanju fenomena ovisnosti, koja se i u literaturi i u praksi tretira kao bolest porodice.

Ključne riječi: ovisnici, recidivizam,kvaliteta porodičnih odnosa,tretman, resocijalizacija

1 [email protected]


Knjiga rezimea

89

PRIMJENA EMDR TERAPIJE U TRETMANU HEROINSKOG OVISNIKA - PRIKAZ SLUČAJA

Nejra Zejnullahu Suljagić1,Javna ustanova Terapijska zajednica Kampus KS

EMDR je terapija koja se koristi za tretiranje velikog broja psiholoških poremećaja i problema u čijoj osnovi stoje traumatska iskustva. Kod ovisnika su prisutne višestruke traume i zbog dugogodišnje ovisnosti što tretman čini vrlo kompleksnim i zahtjeva duži terapijski rad. EMDR se pokazala kao uspješna terapija u tretiranju ovisnosti o psihoaktivnim supstancama koja predstavlja ozbiljan problem u današnjem društvu. Cilj rada je prikazati učinkovitost i efekte primjene EMDR-a u radu sa heroinskim ovisnikom. Prikaz slučaja: u junu 2017. godine pacijent (34 godine), dugogodišnji ovisnik o heroinu dolazi na liječenje u Terapijsku zajednicu. Kao posljedica dugogodišnje ovisnosti, recidivizma i zatvora pacijent dolazi sa vrlo kompleksnom situacijom i mnogobrojnim traumatskim iskustvima. Simptomi koji su najviše izraženi su anksioznost, nisko samopouzdanje, osjećaj krivice, izraženo antisocijalno ponašanje i strah od resocijalizacije. Primjena EMDR-a započeta je nakon 10 mjeseci boravka u zajednici, gdje je bio uključen u intenzivan tretman i uspostavio je apstinenciju. Nakon pripreme i instalacije sigurnog mjesta, pacijent navodi 10 događaja koje izazivaju jako uznemirenje. Tokom EMDR tretmana targetirana su i reprocesuirana dva traumatska sjećanja, koja izazivju najjače uznemirenje. Korišten je standardni EMDR protokol. Rezultati primjene EMDR terapije ukazuju na značajne pozitivne ishode. Pacijent se osjeća dobro, došlo je do porasta samopuzdanja, smanjio se osjećaj krivice, kao i anksioznost. Postignuti efekti tretmana se pozitivno odražavaju na njegovu funkcionalnost posebno u odnosu na oporavak od ovisnosti, ali i u porodičnim odnosima i socijalnom okruženju. Zaključak: ovisnost je specifičan fenomen, narušava tjelesno i psihičko zdravlje, mijenja karakteristike ličnost, pogađa pojedinca, porodicu i širu zajednicu. istraživanja su pokazala da se EMDR može koristiti kako bi se pomoglo oporavku od ovisnosti. Primjena EMDR-a i ponovno obrađivanje ranijih (traumatskih) sjećanja koje predstavljaju osnovu za disfunkcionalnost, sadašnji okidači koji aktiviraju uznemirenje i razvoj budućih šablona za više adaptivna ponašanja u prezentiranom slučaju pokazali su se efikasnim u

1 [email protected]



90

prevazilaženju psiholoških, kognitivnih i ponašajnih problema. Postignuti efekti su neophodni za resocijalizaciju i predstavljaju jedan od neophodnih oblika prevencije recidiva za ovu populaciju.

Ključne riječi: EMDR, ovisnost o heroinu, oporavak, resocijalizacija

Knjiga rezimea

91

ZNAČAJ GRUPNE ANALIZE ZA TRETMAN PSIHIČKIH SMETNJI POJEDINCA

Milijana Niškanović1, UG “U povjerenju” Centar za psihoterapijuTanja Stjepanović

ovim radom želimo da predstavimo značaj analize odnosa za tretman psihičkih smetnji pojedinca, u maloj analitičkoj grupi, koristeći se psihoanalitičkom i grupno analitičkom teorijskom paradigmom. S jedne strane, imajući u vidu saznanja savremenih psihoanalitičkih teoretičara, koji polovinom prošlog vijeka, sve više ističu važnost responzivnog ljudskog miljea za psihološki opstanak djeteta i razvoj ličnosti (Kohut) te primarne ljudske potrebe da teži relaciji i bude u odnosu (Fairnbairn), nastojaćemo da naglasimo, koristeći se Foulks-ovim konceptom matriksa (1971) značaj tretmana psihičkih smetnji i poremećaja u grupi kroz analizu i razumijevanje odnosa koji se unutar grupe uspostavljaju. Naime, na temelju savremenih psihoanalitičkih teorijskih postavki koje predstavljaju relaciono- interpersonalne pristupe razvoja ličnosti i posljedične psihopatologije (Kohut, Kernberg), Brown (1994) ističe socijalnu prirodu unutrašnjeg svijeta pojedinca, naglašavajući da dječiji self izrasta iz interakcije sa njemu bliskim figurama koje utiču na percepciju onog što se dešava u njegovom unutrašnjem i spoljašnjem svijetu. S druge strane Foulkes (1971), osnivač grupne analize, takođe pretpostavlja da su psihičke smetnje pojedinca povezane sa ljudskim odnosima i da osobe kada uđu u grupu istovremeno reaktiviraju stare obrasce odnosa formirane kroz interakciju sa važnim figurama ali i kreiraju novi fenomen koji je nadređen psihološki sistem- totalno polje mentalnih dešavanja; transpersonalni proces koji utiče na pojedinca, ali koji pojedinci mogu da mijenjaju, elaboriraju i doprinose mu na sebi svojstven način (1973). učešćem u maloj analitičkoj grupi, dolazi do reaktiviranja starih obrazaca funkcionisanja iz porodičnog i šireg socijalnog matriksa, koji se u novoj grupnoj situaciji isprepliću sa odnosima drugih učesnika grupe. Samim tim odnos pojedinca i grupe kako ga Stacey (2001) vidi je proces u okviru kojeg pojedinci komunikacijom formiraju grupu ali su učešćem u njoj istovremeno formirani od iste. S obzirom na gore navedeno zaključak rada se odnosi na isticanje značaja grupno-analitičkog pristupa, baziranog na analizi i razumijevanju odnosa, za liječenje psihičkih smetnji, s obzirom na socijalnu prirodu njihovog porijekla.

Ključne riječi: pojedinac, grupa, psihičke smetnje, matriks1 [email protected]



92

UPITNIK POSVEćENOSTI I AKCIJE AAQ-II: EKSPLORATIVNA FAKTORSKA ANALIZA PREVODA

Dragan Žuljević1, Univerzitet u Banjoj LuciIgor KrnetićNikolija Rakočević

Psihološka fleksibilnost se smatra ključnim mehanizmom psihološke promene u teorijskom okviru terapije prihvatanja i posvećenosti (ACT). ona podrazumeva kontakt osobe sa sadašnjim trenutkom, kao i menjanje ili istrajanje u ponašanju u službi izabranih vrednosti na temelju ličnih mogućnosti. operacionalizaciju ovog konstrukta ponudili su Bond i saradnici 2011. godine, formulišući upitnik posvećenosti i akcije AAQ-ii. upitnik sadrži 7 stavki sedmostepenog likertovog tipa formulisanih u negativnom smjeru, gde viši zbirni skorovi ukazuju na nižu psihološku fleksibilnost ispitanika. Cilj našeg rada bio je provera latentne strukture prostora mjerenja prevoda ovog upitnika na naš jezik. Studija je obuhvatila 783 ispitanika, dobi od 17 do 62 (M = 22.96; SD = 7.05), od kojih su 67.7% bili ženskog pola. Nakon potvrde faktorabilnosti podataka (KMo = 0.89; Bartlett’s χ2 = 2759.15; p<.01) sproveli smo analizu glavnih osa koja je po Guttmann-Keiserovom kriterijumu izdvojila jedinstveni faktor koji ukupno objašnjava 56% ukupne varijanse. Sve stavke demonstrirale su izvrsne komunalitete (u rasponu od .45 do .66), kao i faktorska opterećenja (u rasponu od .67 do .81). Rezultati upućuju na potpunu replikaciju teorijski pretpostavljenog latentnog prostora merenja od strane autora instrumenta na podacima prikupljenim upotrebom prevoda skale na naš jezik. Slobodni smo preporučiti prevod upitnika posvećenosti i akcije AAQ-ii na naš jezik za upotrebu u budućim istraživanjima, budući da predstavlja pouzdanu i validnu meru konstrukta psihološke fleksibilnosti.

Ključne riječi: upitnik posvećenosti i akcije – ii; Psihološka fleksibilnost; Strukturalna validacija prevoda

1 [email protected]


Knjiga rezimea

93

ANALIZA MODELA PSIHOLOŠKE PODRŠKE NAMENJENE PORODICAMA DECE UKLJUČENE U ŽIVOT I/ILI RAD NA ULICI

Iva Branković1, Fakultet za medije i komunikacijeNada ŠaracSvetlana Živanić

istraživanja karakteristika dece uključene u život i rad na ulici i njihovih porodica u regionu (BiH, Srbija, Crna Gora) ukazuju na neophodnost multidisiplinarnog, holističkog i integrativnog pristupa u obezbeđivanju podrške ovoj osetljivoj populaciji. Podrška porodicama je jedan od ključnih koraka u poboljšanju uslova života ove dece, pa ipak, porodice nisu do sada bile u fokusu pružalaca usluga za decu uključenu u život i rad na ulici. Tek poslednjih par godina ulažu se izvesni napori u okviru dnevnih centara u BIH kako bi se podrška porodici integrisala kao sastavni deo usluge i ovaj rad predstavlja rezultat tih napora, odnosno, analize modela i praksi u radu sa porodicama dece uključene u život i rad na ulici. Cilj rada je pre svega da ukaže na značaj pružanja podrške porodicama dece uključene u život i rad na ulici a zatim i da, na osnovu pregleda postojećih usluga dostupnih u regionu i primera dobre prakse u svetu, ponudi preporuke za teorijsku i praktičnu zasnovanost modela psihološke podrške porodici koji bi bio primenjiv u svim zemljama regiona. uniformni model, idealan u svim kontekstima i odgovarajući na potrebe svih porodica ne postoji, ali se mogu uočiti zajedničke karakteristike funkcionalnih modela koje se odnose na vrednosni okvir, prirodu aktivnosti i organizacioni kontekst za pružanje usluge. Vrednosni okvir podrazumeva poštovanje principa kao što su kulturološka senzitivnost i praticipacija roditelja i dece u postavljanju ciljeva i očekivanih ishoda. Aktivnosti u radu sa porodicama trebalo bi da budu širokog opsega, zasnovane na savremenim teorijsko-metodološkim konceptima u pružanju psihološke podrške, strukturirane i oslonjene što je više moguće na snage porodice i resurse u samoj lokalnoj zajednici. Na kraju, organizacioni okvir mora da bude takav da omogući nesmetano i kontinuirano sprovođenje modela, da svi profesionalci imaju isti referentni okvir i posvećenost obezbeđivanju održivosti usluge i dostupnosti podrške porodicama dugoročno i u kontinuitetu.

Ključne riječi: deca ulice, porodica, model psihološke podrške

1 [email protected]



94

KOGNITIVNO –BIHEVIORALNI TRETMAN NISKOG SAMOPOŠTOVANJA: PRIKAZ SLUČAJA

Minheta Nefić1, JUDZKS Centar za mentalno zdravlje

Samopoštovanje je komponenta pojma o sebi, vrednovanje i evaluacija sebe. Cooper-Smith(1967) pod pojmom samopoštovanje podrazumjeva evaluaciju koju pojedinac stvara ili održava o sebi te upućuje na razinu na koju sebe doživljava sposobnim, uspješnim, značajnim i vrijednim. osobe niskog samopoštovanja skloni su : odbacivanju sebe, nezadovoljstvu sa sobom i preziru prema sebi. imaju poteškoće u komunikaciji s drugim i boje se reakcija drugih. Kognitivno-bihevioralna terapija je jedna od dokazano efikasnih pristupa u tretmanu osoba sa niskim samopoštovanjem. Cilj rada je prikazati tretman niskog samopoštovanja primjenom kognitivno-bihevioralnog pristupa Mladić starosti 27 godina ima poteškoća u socijalnim interakcijama prvenstveno u komunikaciji sa suprotnim polom. Manifestne smetnje su tjeskobna predviđanja, negativna slika o sebi, osjećaj neadekvatnosti i strah od odbačenosti u socijalnim interakcijama. Postavljeni ciljevi tretmana su bili: izgraditi samopoštovanje, povećati osjećaj zadovoljstva, rad na samokritizirajućim mislima, smanjiti osjećaj grča u tijelu, prići djevojci, pozvati je na kafu i smanjiti osjećaj nelagode pri izlasku na ispit. Tretman je trajao 16 seansi. Korištene su slijedeće kognitivne i bihevioralne tehnike: kognitivna restrukturacija, tehnike relaksacije, bihevioralni eksperiment, usvajanje asertivnosti, učenje novih socijalnih vještina igranjem uloga. Za tretman možemo reći da je uspješan što ukazuju rezultati na Rosenbergovoj skali samopoštovanja i rezultati na Backovim skalama anksioznosti i depresivnosti. Klijent ima pozitivniju sliku o sebi, zadovoljniji je sa sobom, opušteniji je,pozvao je djevojku na kafu i položio je sve ispite na godini. ovaj prikaz ilustrira efikasnost kognitivne-bihevioralne terapije niskog samopoštovanje i mogućnost preveniranja drugih neadaptivnih ishoda.

Ključne riječi: nisko samopoštovanje, kognitivno-bihevioralna psihoterapija, osjećaj neadekvatnosti , samokritizirajuće misli

1 [email protected]


Knjiga rezimea

95

“SVAKI PROBLEM IMA RJEŠENJE”

Nermina Vehabović-Rudež1, Centar za mentalno zdravlje Visoko

Rad psihologa i psihoterapeuta u Centru za mentalno zdravlje usmjeren je velikim dijelom i na senzibilizaciji zajednice za mentalno zdravlje i načine zaštite mentalnog zdravlja.u Centru za mentalno zdravlje Visoko aktivnosti psihologa su usmjerene na psihološki i pihoterapijskih rad sa mladima, koji dolaze poslani od uprave škole, Centra za socijalni rad, od roditelja, suda ali i samostalno. Centar za mentalno zdravlje zbog svih izazova s kojim se suočavaju mladi, ostvaruje intenzivnu saradnju sa osnovnim i srednjim školama. Zbog dobre saradnje, ali i izrazitih potreba djece i mladih za psihološkom podrškom, u saradnji sa profesoricom maternjeg jezika i učenicima Gimnazije Visoko, napravljen je dokumentarni film pod nazivom “Svaki problem ima rješenje”.u filmu je predstavljeno pet problema, kroz pet psihoterapijskih sesija, u kojem učenici ulaze u ulogu klijenta i i predstavljaju probleme koji nisu njihovi, kao svoje.Cilj filma je mladim ljudima na zanimljiv način približiti rad psihologa u Centru za mentalno zdravlje. Cilj rada upoznati učesnike sa korištenjem tehnike dokumentarnog filma kao jednog od načina na koji se mladim ljudima može približi savjetodavni rad psihologa u Centrima za mentalno zdravlje.

Ključne riječi: mladi, škola, centar za mentalno zdravlje,psiholog, psihološko savjetovanje.

1 [email protected]



96

KOGNITIVNO-BIHEVIORALNI TRETMAN POREMEćAJA PONAŠANJA: PRIKAZ SLUČAJA

Morena Bojo1

Poremećaji u ponašanju spadaju u najčešće dijagnosticirane poremećaje u institucijama mentalnog zdravlja djece i adolescenata, a tretman djece s ovim poremećajem često je težak i dugotrajan. Rezultati empirijskih istraživanja dosljedno potvrđuju efikasnost kognitivno-bihevioralne terapije u tretmanu ovako osjetljivog i kompleksnog problema. Cilj ovog rada bio je prikazati primjenu kognitivno-bihevioralnih tehnika u tretmanu dječaka od osam godina, učenika drugog razreda, koji pokazuje simptome nedovoljno kontroliranog ponašanja u školi, produženom boravku i kući. Agresivno ponašanje, manjak socijalnih vještina, te neispunjavanje svakodnevnih obveza razlog su upućivanja dječaka na tretman, a na inicijativu osoblja u školi i produženom boravku. Postavljeni ciljevi tretmana su bili: gašenje agresivnog ponašanja, učenje asertivnog ponašanja, učenje prepoznavanja i kontrole emocija, učenje socijalnih vještina, redovan zapis s ploče, povećanje interesa za nastavne sadržaje, samostalno obavljanje domaće zadaće i samostalno spremanje za školu. u tretmanu i postizanju postavljenih ciljeva korištene su bihevioralne i kognitivne tehnike. Tretman je trajao 22 seanse, a u tretman su uključeni roditelji, brat blizanac, pedagoginja, učiteljica i tete u produženom boravku. Tretman je bio uspješan, a što potvrđuje smanjen broj pritužbi na dječakovo ponašanje od strane vršnjaka u školi i u produženom boravku, smanjen broj zapisa u školi zbog neprihvatljivog ponašanja i neispunjavanja školskih zadataka, povoljan školski uspjeh, te izvještaji svih osoba uključenih u tretman o pozitivnim promjenama u ponašanju i funkcioniranju dječaka. Koliko će se rezultati tretmana održati ovisi od kvalitete socijalne podrške, te dosljedne primjene povoljnijih odgojnih metoda od strane roditelja.

Ključne riječi: poremećaji ponašanja, kognitivno-bihevioralna terapija, agresivno ponašanje, socijalne vještine

1 [email protected]


Knjiga rezimea

97

ZNAČAJ ZAJEDNIČKOG PLANIRANJA BOLNIČKOG OTPUSTA UNUTAR SISTEMA ZAŠTITE MENTALNOG ZDRAVLJA

Enisa Mešić1, Asocijacija XyEsmina AvdibegovićGoran Čerkez Adisa Mehić

Pojam bolničkog otpusta uključuje prenos profesionalne odgovornosti i odgovornosti za neke ili sve aspekte brige za pacijenta drugoj osobi ili grupi profesionalaca na privremenoj ili trajnoj osnovi. Također, bolnički otpust opisuje vrijeme kada se završava bolničko liječenje i kada se briga za pacijenata prenosi na primarni nivo zaštite, zajednicu ili kućno okruženje. otpuštanje iz bolnice nije krajnja tačka liječenja već jedan od višestrukih prelaza unutar puta pacijenta. organizacija i pružanje brige obično uključuje više aktera zdravstvene i socijalne zaštite koji trebaju koordinirati svoje aktivnosti tako da pacijenti dobiju integriranu i sigurnu njegu. Složenost koordinacije velikog broja aktera u pružanju brige, često iz različitih razloga, čini da bolničko otpuštanje može biti osjetljiva, vremenski ovisna i visokorizična epizoda na putu pacijenta (Waring J, et al. 2014). Planiranje otpusta iz psihijatrijske bolničke jedinice može se definirati kao dinamičan, sveobuhvatan i kolaborativan (saradnički) proces koji treba započeti u vrijeme prijema. Planiranje otpusta iz bolnice podrazumijeva razvijanje personaliziranog plana za svakog pacijenta koji napušta bolnicu s ciljem poboljšanja zdravstvenog stanja pacijenta i smanjenja troškova (Gonçalves-Bradley DC, Lannin NA, Clemson LM, Cameron iD, Shepperd S, 2016). Cilj planiranja otpusta je smanjiti dužinu bolničkog liječenja i neplanirani ponovni prijem, te poboljšati koordinaciju usluga poslije bolničkog liječenja (Shepperd S. et al. 2013.). u ovom radu ćemo prikazati jedan od modela kliničke prakse koji ima za cilj da doprinese jednostavnijem kretanju pacijenata kroz zdravstveni sistem, upravljanju kontinuitetom tretmana prehospitalno, tokom hospitalizacije i posthospitalno u saradnji s korisnicima usluga mentalnog zdravlja odnosno pacijentima.

Ključne riječi: Kontinuitet brige u mentalnom zdravlju, put pacijenta, model zajedničkom planiranja otpusta, kolaborativni bolnički otpust

1 [email protected]



98

OPORAVAK KORISNIKA INOVIRANE USLUGE OKUPACIONE TERAPIJE U BOSNI I HERCEGOVINI

Irina Rizvan1, Asocijacija Xy, Projekat mentalnog zdravlja BIH

Rad predstavlja prikaz rezultata inovativne i unificirane usluge okupacione terapije u oblasti mentalnog zdravlja koja se osavremenjivala i provodila kroz Projekat mentalnog zdravlja u BiH i kojom se težilo poboljšati kvaliteta i dostupnost ove usluge klijentima kojima je ona bila neophodna. Nakon provođenja jednogodišnje formalne edukacije koja se implementirala preko certificiranih fakulteta i koju je uspješno završilo 117 medicinskih sestara/tehničara (65 iz FBiH i 52 iz RS od toga 70,00% Ž i 30,00% M) iz 77 ustanova mentalnog zdravlja: 55 Centara za mentalno zdravlje (CMZ), 2 psihijatrijske klinike, 9 psihijatrijskih bolnica, iz 4 socijalne ustanove, 5 zavoda za bolesti ovisnosti i 1 gerontološkog centra u svrhu praćenja primjene inovirane usluge kao i mjerenja oporavka korisnika usluga okupacione terapije radilo se dvogodišnje istraživanje (prvo mjerenje u 2017 i drugo mjerenje u 2018. godini). Cilj svakog mjerenja je bio usporediti rezultate i ocjene pacijenata od strane terapeuta sa prvog i drugog vala primjene upitnika Multifokalne evaluacije aktivnosti u okupacionoj terapiji (EMAE-2) (promjena prije i poslije okupacione terapije), kako bi se odredila učinkovitost primijenjene terapije. Prvo mjerenje je bilo na uzorku od (388) korisnika/ca usluga okupacione terapije: RS (N=186) i F BiH (N=202), a drugo mjerenje je bilo na uzorku od (208 ) korisnika/ca usluga: F BiH (N=116) i RS (N=92) pacijenata po valu. Analiza je podrazumijevala primjenu deskriptivne statistike i analizu podataka vezano za izračun prosječnih ocjena pacijenata na različitim dimenzijama (motivacija, ponašanje, kognitivne sposobnosti i sl.) s obzirom na primijenjeni instrument, te analiza značajnosti razlika prije i poslije primijenjene terapije (npr. t-test). Mjerenja su pokazala da se osigurao kontinuitet inovirane usluge okupacione terapije u 80% ustanova mentalnog zdravlja u BiH i dokazano poboljšao oporavak korisnika (povećanje je 8,4% u odnosu na i onako visok skor oporavka prvog mjerenja) u oblastima koje su se individualiziranim pristupom odabrale kao fokus i planirale kroz terapijske ciljeve. Podignut je kvalitet usluge i zadovoljstvo korisnika tih usluga.

Ključne riječi: okupaciona terapija u mentalnom zdravlju, ustanove mentalnog zdravlja, inovativne usluge, multifokalna evaluacija aktivnosti u okupacionoj terapiji-EMAE-2.

1 [email protected]


Knjiga rezimea

99

ZDRAVSTVENA ANKSIOZNOST SA PANIČNIM NAPADIMA: PRIKAZ SLUČAJA

Inela Kaknjo1, Dom zdravlja Zenica, Centar za mentalno zdravlje

Problem zdravstvene anksioznosti i napada panike koji iz toga proizilaze je vrlo čest slučaj koji se sreće u psihoterapijskoj praksi. Kognitivno-bihejvioralna terapija (KBT) je naučno dokazana kao efikasna u tretiranju ovih poteškoća. Cilj ovog rada je prikazati primjenu kognitivno-bihejvioralnih tehnika u tretmanu 22-godišnje žene koja je izražavala značajnu zabrinutost za vlastito zdravlje, visoku razinu anksioznosti, uz česte i intenzivne panične napade, što je rezultiralo povlačenjem i strahom od izlaska iz kuće. Postavljeni su sljedeći ciljevi tretmana: manje vremena provoditi u razmišljanju o zdravstvenom stanju, naučiti opustiti se, povećati ugodne aktivnosti, vratiti se hobijima, moći sama ostati u kući, moći obavljati samostalno uobičajene aktivnosti (odlazak u prodavnicu, otići do pošte, banke isl), naučiti prepoznati simptome anksioznosti i reagovati na njih bez panike, bez poteškoća otići sa prijateljicom na kafu, doći sama psihologu, bez pratnje muža, imati zadovoljavajuće seksualne odnose sa partnerom, zaposliti se. u tretmanu su korištene bihejvioralne i kognitivne tehnike, a sami tretman je trajao 15 seansi. Korištene su sljedeće bihevioralne tehnike: abdominalno disanje, progresivna mišićna relaksacija, planiranje aktivnosti, bihevioralni eksperiment (odlazak u prodavnicu, odlazak u banku...), monitoring aktivnosti, dok su od kognitivnih tehnika korištene: psihoeduakcija, identifikacija negativnih automatskih misli, kognitivna restrukturacija (rad na negativnim automatskim mislima, modifikacija posredujućih vjerovanja i bazičnog vjerovanja). Tretman je završen uspješno što pokazuju ciljevi koji su postignuti, te sami subjektivni dojam klijentice i značajno poboljšanje na planu svakodnevne funkcionalnosti. Prikaz ovog slučaja ilustrira efikasnost kognitivno-bihejvioralne terapije u tretmanu zdravstvene anksioznosti sa paničnim napadima.

Ključne riječi: Zdravstvena anksioznost, kognitivno-bihejvioralna terapija, panični napadi

1 [email protected]



100

PSIHOTERAPIJSKI SISTEMSKI PRISTUP U RADU SA ŽENAMA I DJEVOJKAMA ŽRTVAMA NASILJA U SIGURNOJ KUćI

Dželila Mulić-Čorbo1, Fondacija lokalne demokratije - Sigurna kuća

Nasilje u porodici označava sva djela tjelesnog, seksualnog, psihičkog ili ekonomskog nasilja koja se događaju u porodici, kućanstvu, između bivših ili sadašnjih bračnih drugova ili partnera, neovisno o tome dijeli li počinitelj ili je dijelio prebivalište sa žrtvom. (Vijeće Europe: Konvencija o sprečavanju i borbi protiv nasilja nad ženama i nasilja u porodici, 2011.) Nasilje u porodici je visoko kompleksan problem cjelokupnog društva, a samim tim psiholozima i psihoterapeutima predstavlja veliki izazov za rad. Sistemska porodična psihoterapija nasilje u porodici vidi kao akt izvršen sa namjerom da se drugoj osobi nanese šteta. Također, predstavlja formu interaktivne komunikacije, gdje su porodični obrasci interakcije dvosmjerno povezani sa nasiljem, a samo nasilje je povezano sa generalnim obrascem kontrole ponašanja, gdje žene i djeca trpe najštetnije posljedice zlostavljanja. Sistemski porodični pristup naglašava kontekstualno razumijevanje nasilja unutar različitih porodičnih sistema, između porodice i šire porodice, porodice i kulturno-društvenog konteksta, kao i porodice i ustanova koje su uključene u sistem socijalne zaštite. Kroz prezentaciju sistemskog pristupa u radu sa ženama i djevojkama žrtvama nasilja u Sigurnoj kući, prikazat ćemo specifične tehnike i intervencije u radu, prednosti i ograničenja u sistemu žaštite, te na koji način žene i djevojke sistemski mijenjaju pogled na nasilje, porodične odnose i dinamiku unutar porodičnih sistema što kao rezultat ima osnaženost i perspektivu za dugotrajnu promjenu.

Ključne riječi: sistemska porodična psihoterapija, intervencije, nasilje u porodici, nasilje nad ženama

1 [email protected]


Knjiga rezimea

101

PRIKAZ SLUČAJA: KOGNITIVNO - BIHEVIORALNI TRETMAN ANKSIOZNOG POREMEćAJA SA PANIČNIM NAPADIMA

Jasminka Pleho Subašić1,Udruženje za psihološku pomoć i edukaciju „Sara“

Anksiozni poremećaj sa paničnim napadima stanje je praćeno snažnom uznemirenošću i preplavljujućim strahom, lupanjem srca, osjećajem gušenja, vrtoglavicom, podrhtavanjem ili obamrlošću tijela,te drugim simptomima koji egzistiraju u kontinuitetu šest mjeseci. Empirijski dokazane studije potvrdile su učinkovitost kognitivno - bihevioralne terapije (KBT) u tretmanu anksioznog poremećaja i paničnih ataka (otte, 2011). Cilj ovog rada je prikaz slučaja anksioznog poremećaja, primjenom kognitivno - bihevioralnih tehnika u tretmanu ženske osobe tridesetih godina, koja prve simptome anksioznosti uočava nakon ulaska u bračnu zajednicu, preseljenja u drugi grad i gubitka zaposlenja. Na psihoterapijski tretman se javlja godinu dana kasnije. Ciljevi tretmana su: snižavanje nivoa anksioznosti i uklanjanje paničnih napada, učenje vježbi opuštanja, mijenjanje iskrivljenih posredujućih i bazičnih vjerovanja, prepoznavanje i osporavanje perfekcionističkog razmišljanja, razvoj asertivnog djelovanja i izražavanja u svakodnevnim situacijama, uvođenje ugodnih i relaksirajućih aktivnosti, učenje delegiranja dijela odgovornosti i obaveza na bliske osobe i prihvatanje pomoći porodice i prijatelja.Tretman je trajao 20 sesija, sa folow up susretima. Svi postavljeni ciljevi su ostvareni, a klijentica je uspiješno savladala tehnike samopomoći i reduciranja nivoa anksioznosti koje je primjenjivala u postterapijskom periodu. Folow up sesije potvrdile su održiv napredak, uprkos životnim stresorima koji su uslijedili (roditeljstvo i bezuspješna potraga za zaposlenjem).

Ključne riječi: anksiozni poremećaj, panični napadi, kognitivno - bihevioralna terapija, perfekcionizam, asertivnost

1 [email protected]



102

KORIŠTENJE KOGNITIVNO-BIHEJVIORALNOG PRISTUPA U MIJENJANJU MEĐUGRUPNIH PREDRASUDA U BIH

Salminka Vizin1, Psihološko savjetovalište Domino

Predrasude su negativni ili neprijateljski stavovi prema osobama određene grupe zasnovani isključivo na članstvu u grupi. Više od 20 godina nakon sukoba 1992-1995. međuetničke predrasude, predrasude prema pripadnicima drugih etničkih grupa u odnosu na onu kojoj pojedinac pripada, i dalje su prisutne u bh. društvu, kako među odraslim sudionicima konflikta tako i među mladim ljudima koji o sukobu saznaju posredno. u skladu sa teorijom međugrupnog kontakta koju podržavaju brojna empirijska istraživanja, smislen i pozitivan kontakt među različim etničkim grupama mogao bi igrati važnu ulogu u uklanjanju međuetničkih predrasuda u BiH. Međutim, mnoge sredine u BiH su etnički homogene, dok su druge etnički podijeljene te mnogi pojedinci nisu izloženi međuetničkim kontaktima koji bi doprinijeli promjenama njihovih međuetničkih stavova. Cilj ovog teorijskog rada jeste da pokaže kako tehnike kognitivno-bihejvioralne terapije mogu doprinijeti mijenjanju međuetničkih predrasuda bez međugrupnog kontakta. Preciznije, rad argumentuje da se kognitivno-bihejvioralnim tehnikama poput onih koje se koriste u okviru terapije pune svjesnosti i terapije zasnovane na saosjećanju međuetnički stavovi mogu mijenjati bez nužnog kontakta među pripadnicima različitih etničkih grupa, te da se na taj način mogu stvoriti uslovi za poboljšanje međuetničkih odnosa i u etnički homogenim i podijeljenim sredinama. S obzirom na to da je poboljšanje međuetničkih odnosa jedan od važnih izazova bh. društva, ovaj rad ukazuje na mogućnosti kombinovanja saznanja iz socijalne psihologije i kognitivno-bihejvioralne terapije u savladavanju ovog izazova.

Ključne riječi: Međuetničke predrasude, kognitivno-bihejvioralna terapija, puna svjesnot, terapija usmjerena saosjećanjem

1 [email protected]


Knjiga rezimea

103

MEHANIZMI ODBRANE U EGO PSIHOLOŠKOJ I KLAJNIJANSKOJ TEORIJI: KLINIČKE IMPLIKACIJE

Ognjen Pjano1, JZU Zavod za forenzičku psihijatriju Sokolac

Koncept mehanizama odbrane zauzima značajno mjesto kako u psihoanalitičkoj teoriji i tretmanu, tako i u savremenoj psihodijagnostičkoj procjeni ličnosti. iako između akademske psihologije i psihoanalize leži potencijalni prostor za obimniji dijalog, promišljanje i međusobno propitivanje teorijskih konstrukata, klinički psiholozi se u svom praktičnom radu često oslanjaju na psihodinamske postulate u pogledu razvoja ličnosti, njene strukture te etiologije psihopatološkog ponašanja. Cilj ovog rada je da kroz teorijski prikaz sličnosti i razlika psihoanalitčkih teorija sagleda etiologiju odbrana, kao i reperkutovanje na procjenu i dijagnostiku različitih psihopatoloških entiteta koji obuhvataju nivoe neurotičnih, psihotičnih te poremećaja ličnosti. u radu se razmatra koncept mehanizama odbrane kroz postavke dvije različite psihoanalitičke teorije: ego psihološku i klajnijansku teoriju, a koje su vodile do diferencijacije u shvatanju odbrana i prirode anksioznosti protiv kojih se potonje podižu. Takođe, različitost teorijskih pozicija je vodila i na drugačije sagledavanje psihičkog razvoja i razvojnih fenomena u ličnosti u kome odbrane igraju značajnu ulogu. u završnoj diskusiji rada iznosimo gledište da su ego psiholozi ponudili sagledavanje mehanizama odbrane u formiranju neurotične simptomatologije, a od brojnih smo izdvojili potiskivanje, reaktivnu formaciju, poništenje, premješanje i izolaciju. Klajnijanski autori otvorili su mogućnost razumijevanja psihotičnih poremećaja u čijim procesima leže primitivni mehanizmi odbrane poput rascjepa (spliting), projekcije, introjekcije, projektivne identifikacije te primitivne idealizacije i devalvacije. oto Kernberng kao autor koji je sintetizovao ova dva različita psihoanalitička gledišta ponudio je razumijevanje mehanizama odbrane u sklopu poremećaja ličnosti, a koje sam autor objedinjuje u naziv ‘granična organizacija ličnosti’. Krajnja misao koja se nameće jeste da psihoanalitički pristup sagledava nužnost procjene cjelokupnog psihičkog razvoja u psihodijagnostici ličnosti gdje mehanizmi odbrane predstavljaju bitnu ulogu kako u njegovom normalnom, tako i u patološkom funkcionisanju.

Ključne riječi: mehanizmi odbrane; psihoanalitička teorija; psihodijagnostika; opisna razvojna dijagnoza1 [email protected]



104

EVALUACIJA PRISTUPA KOORDINISANE BRIGE U OBLASTI MENTALNOG ZDRAVLJA - PRAćENJE OPORAVKA

Biljana Lakić1, Asocijacija XyDalibor MiholjčićMirko Zrnić

Praćenje primjene pristupa koordinisane brige realizuje se u centrima za mentalno zdravlje (CMZ) od 2014. godine u sklopu Projekta mentalnog zdravlja u BiH. Koordinisana briga („case management“) predstavlja kolborativni pristup koji povezuje korisnike sa uslugama i raspoloživim resursima u zajednici u cilju osiguranja optimalne zaštite, a uključuje korisnike sa kompleksnim, multiplim potrebama, koji pate od teških mentalnih poremećaja. oporavak kod teških mentalnih poremećaja obično ne znači izlječenje ili povratak na premorbidni nivo funkcionisanja, već više readaptaciju na bolest koja dozvoljava da život teče dalje na smisaon način. oporavak je važan željeni ishod pristupa koordinisane brige. Cilj rada je utvrditi da li primjena koordinisane brige pomaže u ostvarenju oporavka nakon 3 mjeseca uključenosti u koordinisanu brigu, odnosno ustanoviti postotke korisnika/ica koji se dobro oporavljaju na specifičnim područjima - domenima oporavka i na nivou opšteg oporavka. Metode: Za evaluaciju su primjenjeni slijedeći instrumenti: Za mjerenje oporavka korištena je iMR Skala (illness Management and Recovery Scale) koju čine dve verzije: iMR - ocjena stručnog osoblja i iMR - vlastita ocjena od strane klijenta. u procjeni praćenja oboljenja i oporavka novouključenih korisnika u 2018. godini učestvovalo je ukupno 496 ispitanika (N=248 korisnika i N=248 osoblja) u ukupno 54 CMZ u BiH. Rezultati: 80,85% ispitanih korisnika i osoblja izvještavaju o visokim vrijednostima mjere oporavka. Na većini specifičnih oblasti i korisnici i osoblje procjenjuju visok nivo oporavka. Najviši procenti (oko 90%) se registruju u oblastima izostanka narušavanja funkcionisanja usljed konzumacije alkohola i droga, efektivnom korištenju lijekova i izostanaka psihijatrijskih hospitalizacija. Najslabiji rezultati (do 54% ukupno) se registruju u oblasti provedenog vremena u strukturisanim aktivnostima i uključenosti u aktivnosti samopomoći. Nešto slabiji rezultati se registruju i na varijablama simptomi i otežano funkcionisanje usljed prisustva simptoma (oko 60%). Koordinisana briga značajno doprinosi oporavku kod korisnika koji pate od teških mentalnih poremećaja i imaju multiple potrebe. Slični rezultati dobijeni su i tokom praćenja u prethodnim godinama.

Ključne riječi: projekat mentalnog zdravlja, koordinisana briga, oporavak

1 [email protected]


Knjiga rezimea

105

RAZLIKA IZMEĐU OSOBINA LIČNOSTI I PORODIČNOG OKRUŽENJA OVISNIKA O HEROINU I NEKONZUMENATA

PSIHOAKTIVNIH SUPSTANCI

Mitra Mirković-Hajdukov1, JZU UKC Tuzla, Klinika za psihijatrijuTamara Efendić SpahićElvir Bećirović

Eksperimentisanje psihoaktivnim supstancama, njihova zloupotreba i nastanak ovisnosti dovode se u direktnu vezu sa određenim karakteristikama ličnosti i porodičnim okruženjem. Cilj istraživanja je utvrditi ima li značajnih razlika u temeljnim dimenzijama ličnosti prema petofaktorskom modelu i porodičnom okruženju u kojem su odrastali, te sklonosti roditelja alkoholizmu i nasilnom ponašanju između kliničke skupine ispitanika ovisnika o heroinu i nekliničke skupine nekonzumenata psihoaktivnih supstanci. istraživanje je obuhvatilo uzorak od 297 ispitanika, od kojih je 155 ovisnika o heroinu, a 147 su sačinjavali ispitanici nekliničke kontrolne skupine, nekonzumenata psihoaktivnih supstanci, studenat različitih studijskih profila univerziteta u Tuzli. Klinički i neklinički uzorak su ujednačeni po karakteristikama značajnim za istraživanje. u svrhu provjere hipoteza istraživanja osim uvida u deskriptivne parametre korištena je jednosmjerna analiza varijance. Rezultati pokazuju da ovisnici o heroinu postižu značajno veće rezultate na dimenzijama ugodnosti (F=21,513; p=0,000), Savjesnosti (F=13,89; p=0,00) i Neuroticizma (F=13,233; p=0,000), dok se u dimenzijama otvorenosti i Ekstraverzije klinička i neklinička grupa značajno ne razlikuju. u skupini ovisnika ispitanici koji dolaze iz nepotpunih porodica postižu značajno niže rezultate na dimenziji Savjesnoti (F=4,202; p=0,042), sklonost ka konzumiranju alkohola roditelja pokazala se kao značajan faktor za dimenziju Neuroticizma (F=4,392; p=0,038) i otvorenosti (F=15,412; p=0,000), dok se roditeljska sklonost ka nasilnom ponašanju pokazala kao značajan faktor za dimenziju Ekstraverzije (F=5,853; p=0,017) i Neuroticizma. Kada je riječ o kontrolnoj nekliničkoj skupini potpunost porodice te karakteristike porodičnog okruženja (sklonost roditelja da konzumiraju alkohol i sklonost roditelja nasilnom ponašanju) nisu se pokazali kao značajni faktori za razlike u osobinama ličnosti. Dobijeni rezultati doprinose razumijevanju pojave zavisnosti od droga, a ujedno predočavaju kompleksnost efekata socijalizacije

1 [email protected]



106

na psihički život pojedinca. Jedno od ograničenja ovog istraživanja je da se dobijeni rezultati temelje na samoprocjeni i samoocjenjivanju kod popune upitnika ličnosti, te subjektivnoj procjeni ispitanika o njihovim odnosima u porodici. Takve procjene mogu biti tačne ali takođe mogu biti pristrasne i neistinite, ali je bitno naglasiti da je značajan upravo subjektivni doživljaj ispitanika.

Ključne riječi: ovisnici o heroinu, dimenzije ličnosti, porodično okruženje

Knjiga rezimea

107

AUŠRA AUGUSTINAVIČIūTE’S wORK AND SOCIONICS THEORy

Natallia Sidorenko1,International Psychoanalytic University, Berlin, Germany

The main goal of this paper is to present Aušra Augustinavičiūte’s work and socionics theory, in order to better take advantage of its explanatory potential in the fields of interpersonal interactions and and psychological disorders. Aušra Augustinavičiūte’s was Lithuainian economist, sociologist and psychologist, and dean of the department of family sceince at the Vilnius Pedagogical university. Besides other important scientific contribution, Augustinavičiūte developed socionics theory was in the 1970s and 1980s on the basis of Jungian analytical psychology and Kępiński’s information metabolism theory. For her work on socionics Aušra Augustinavičiūtė was awarded by Russian Academy of Natural Science. The name socionics is based on the word society to emphasize that each personality type has a distinct purpose in society, which can be described and explained by socionics. The basic postulate of socionics is that information is intuitively divisible into eight information aspects which a individual’s psyche processes using eight psychological functions (sensation, instuition, thinking, feeling, mater, energy, space and time). Withal, socionics postulates are also used within the psychoterapy of a number of mental frustration more effectively while the knowledge of psycho-informational structure of a type allows proposing the reasonable recommendations for professional orientation suitability.

Key words: Aušra Augustinavičiūte, socionics.

1 [email protected]



108

AUTOGENI TRENING PO SCHULTZU-KONCEPT I PRIMJENA

Alisa ćatić1

Autogeni trening je naučno utemeljena metoda psihofizičke relaksacije kao i najčešća prakticirajuća relaksaciona tehnika priznata od WHo,svjetske zdravstvene organizacije. Koncept je razvijen iz hipnoze od njemačkog neuropsihijatra doktora Johannes Heinrich Schultza. u nekim zemljama zapadne Evrope je autogeni trening priznata psihoterapijska metoda. Njen primarni cilj jeste tjelesno opuštanje i oslobađanje od stresa i napetosti ,te jačanje sopstvenih samoizlječivih tjelesnih i mentalnih snaga. Cilj izlaganja je upoznati publiku sa konceptom i primjenom autogenog treniga u radu sa odraslima i sa djecom.Tokom izlaganja će biti prezetentirani:-istorijat i koncept autogenog treninga-indikacije i kontraindikacije-primjenjeni rad sa pojedincima i sa grupama

Ključne riječi: autogeni trening, relaksaciona tehnika, psihoterapijska metoda, autohipnoza, Schultz

1 [email protected]


Knjiga rezimea

109

CHILDREN’S PSyCHOANALySIS: SOME IMPORTANT ISSUE

Oksana Pavljuk1, European confederation of psychoanalysitic therapies, yaroslav, RussiaDina Teresenkova, European confederation of psychoanalysitic therapies, Russia

Acquaintance with children’s psychoanalysis is a completely new field of possibilities, a unique experience that allows a thinking person to understand more deeply not only what is happening with his own child, but also to look inside himself. otherwise, to see the motives of their actions, the causes of emotional difficulties, not only to remember but to re-think their personal history.Speaking about children, we are talking about the formation of psychological maturity, about gaining not only independence, but also inner freedom - to be who we want to be. Lacan said that this path goes from the original absolute dependence of the infant on the mother, through liberation from the confluence, through alienation and separation. To separate from the mother, to accept the current father’s law, which imposes a series of prohibitions and restrictions - means to designate its own place not only in the family, but also in the big world, to take the place where individuality can take place. For Lacan, to take his own place means to take place to the subject following his desire to become unique, singular, different from others. unfortunately, the modern world shows us today a lack of respect for those people who have not yet grown up, who can not fully defend their right to desire; the attitude toward children as “underdeveloped” adults, sometimes tactless, callous, sometimes even imperious. outright disrespect is an indication of a deep refusal to take the place of a child. The moment of identification with the experiences of a growing person confronts us with our own strong fear, affects our painful childhood experiences associated with our infantile experience of helplessness. We deny the feelings of the child and this protects us from helplessness, but at the same time closes the way to understanding and accepting the child’s desire. To respect the inner world of the individual, to meet his changing needs, to see his desire for independence and to be ready to give him such an opportunity - only the child’s family is able to perform these tasks and only in these conditions the child grows , using its full potential. And it is our responsibility - for the contribution that we make to the life of the child in the early stages of formation and forever.

Key words: psychoanalysis, children, Lacan.

1 [email protected]



110

UTJECAJ MINDFULNESS (MBSR) PROGRAMA NA PROMJENE U SAMOPOUZDANJU I NA POSTIZANJE „MINDFULNESSA“

Asima Bratanović1 Darija Kobal Grum

Mindfulness je u posljednjih nekoliko desetljeća postao jako popularan koncept i predmet mnogih istraživanja. Pokazao se efikasnim pri rješavanju mnogih psiholoških poteškoća, a neke od dobrobiti koje su pronađene istraživanjima su: regulacija emocija, smanjenje depresije, prihvatanje sebe i svojih iskustava bez osuđivanja, bolje mentalno zdravlje i opće zadovoljstvo životom. u istraživanju je ispitivan utjecaj jedne od najpoznatijih psiholoških intervencija baziranih na Mindfulnessu, Mindfulness Based Stress Reduction.Na uzorku od 36 ispitanika ispitivano je na koji način učešće u Mindfulness programu utiče na samopouzdanje, njegovu uslovljenost, kao i na razvoj samog mindfulness-a. Za procjenu samopouzdanja korištena je Rosenbergova skala samopouzdanja. Za mjerenje uslovljenosti samopouzdanja korištena je skala uslovljenog samopouzdanja Johnsona i Blooma, koja mjeri dvije vrste uslovljenog samopouzdanja. Za mjerenje Mindfulnessa korišten je FFMQ, Five Facet Mindfulness Questionaire, koji mjeri 5 komponenti Mindfulnessa. u radu je korištena parametrijska statistika s obzirom na normlanost distribucije svih mjerenih parametara provjerene Kolmogorov-Smirnov i Shapiro-Wilk testovima.Rezultati nisu pokazali značajne promjene u porastu samopouzdanja (M=36,19 prije i M= 38,42 ) poslije pohađanja programa.Međutim,iako nije došlo do značajnih promjena u nivou samopouzdanja, na svim sub-skalama uslovljenog samopouzdanja je došlo do statistički značajnog (p<0.05) opadanja nakon učešća u programu. uslovljenost samopouzdanja je opadala na sljedeći način, samopouzdanje uslovljeno kompetentnošću M= 36,25 prije i M=31,61 poslije; samopouzdanje uslovljeno prihvatanjem M= 42,11 prije i M= 35,65 poslije. Rezultati ukazuju na pozitivne utjecaje Mindfulnessa na razvijanje bezuslovnog samopouzdanje. Statistička analiza rezultata na upitniku FFMQ, koji mjeri Mindfulness preko njegovih pet komponenti pokazala je da su ispitanici nakon učešća u Mindfulness programu postizali statistički značajne (p<0.05) veće rezultate na svim sub-skalama osim „ne reagovanje“, za koju nije zabilježena

1 [email protected]

Knjiga rezimea

111

statistički značajna razlika prije i poslije učešća u programu. Detaljan prikaz deskriptivnih vrijednosti prikazani su tabelarno u radu.

Ključne riječi: bezuslovno samopouzdanje, mindfulness, MBSR, samopouzdanje, uslovljeno samopouzdanje.


112

PSIHOSOCIJALNA PODRŠKA ONKOLOŠKIM BOLESNICAMA

Ljiljana Vukota1, Udruga žena SVE za NJU, Zagreb, Hrvatska

onkološki bolesnici često kažu da ih je bolest pogodila iz „vedra neba“ ili da im se dogodila iz „čistog zdravlja“. iako to nije uvijek tako, ta percepcija ilustrira iznenadnost bolesti koja predstavlja iznimno veliki šok koji onkološkog bolesnika destabilizira, uspori ili posve onemogući u realizaciji životnog scenarija. iako su dosezi spoznaja psihoonkologije u svijetu i u Hrvatskoj na vrlo visokoj razini, to se ne može reći za njihovu realizaciju i dostupnost u praksi. Cilj rada je ukazati na važnost i koristi psihološkog zbrinjavanja onkoloških bolesnika. Proteklo desetljeće ipak, dolazi do značajnog osvještavanja i stručnjaka i bolesnika o koristima koje i jedni i drugi mogu imati od kvalitetne međusobne komunikacije i unaprijeđivanja potpornog liječenja u širem smislu, što uključuje i psihosocijalnu podršku. unaprijeđivanje kvalitete života kroz potporno liječenje, izvještavanje pacijenata o ishodima liječenja te podrška u zajednici utječe na produljenje vremena bez progresije bolesti i pridonose boljem preživljenju.u stručnoj i bolesničkoj javnosti u Hrvatskoj promiče se važnost psihoonkologije i psihološke podrške u smislu čuvanja i unaprijeđivanja kvalitete života bolesnika, održavanja i povećanja motiviranosti za liječenje i suradljivosti bolesnika sa zdravstvenim timom. Razvijaju se programi pružanja psihosocijalne pomoći u organizacijama civilnog društva, ali i savjetovališta i dnevne bolnice u zdravstvenim ustanovama. u radu se u osnovnim crtama izlaže model Centra za psihološku pomoć udruge SVE za NJu kao primjer dobre prakse psihološkog zbrinjavanja onkoloških bolesnica i njihovih obitelji u civilnom društvu. Zaključno, rad ukazuje na potrebu intergriranja stručne psihološke podrške u standardno liječenje onkoloških bolesnika, jer se time smanjuje psihološki morbiditet, unaprijeđuje kvaliteta života i postižu bolji ishodi liječenja.

Ključne riječi: psihološka podrška, onkološki bolesnik, psihoonkologija

1 [email protected]

Knjiga rezimea

113

EFEKTI TRENINGA AKTIVNOG TRAŽENJA POSLA NA PERCEPCIJU ZAPOŠLJIVOSTI STUDENATA

Dženana Husremović1, Univerzitet u Sarajevu Adnan Dunić Mirela Tahirović Amra Džindo

uspješnost pronalaženja posla zavisi od niza psiholoških varijabli kao što je percepcija samoefikasnosti, percepcije zapošljivosti, psihološkog kapitala (nade, optimizma i otpornosti), lokusa kontrole u procesu traženja posla, anksioznosti, te socijalnog kapitala. Pojačavanjem samoefikasnosti i prevencija odustajanja pojačava se intezitet ponašanja vezanih za traženje posla i efektivnost traženja (Bandura, 1982), a što dovodi do većeg broja zapošljavanja (Eden, D., & Aviram, A. , 1993; Vuori, J., & Vesalainen, J., 1999). Trening aktivnog traženja posla (Curran, 1992 prema Vuori, J., & Vinokur, A. D., 2005). ima za cilj osnažiti studente da razvijaju psihološki i socijalni kapital kako bi mogli prezentirati kvalitete i vještine kada izađu na tržište rada. Glavne varijable na koje se trening usmjerava su prepoznavanje vlastitog psihološkog kapitala, razvijanje socijalnog kapitala, povećanje percepcije samoefikasnosti u traženju posla, razvijanja unutarnjeg lokusa kontrole i smanjenja anksioznosti. Akademske 2016/2017. trening aktivnog traženja posla proveden je sa studentima univerziteta u Sarajevu po prvi put. u cilju identifikacije efekata treninga, provedeno je evaluacijsko istraživanje koje je uključilo tretmansku i kontrolnu grupu, sa dvije tačke mjerenja – prije i poslije završenih treninga. uzorak su činili 56 master studenata društvenih nauka univerziteta u Sarajevu, od kojih 29 u eksperimentalnoj grupi i 27 u kontrolnoj grupi. Primjenjeni instrumenti su uključili Socio-demografski upitnik, skalu percepcije samoefikasnosti pri traženju posla, skalu nade, skalu optimizma, skalu otpornosti, skalu zapošljivosti, lokusa kontrole i situacijske anksioznosti. Prikupljeni podaci su analizirani dvosmjernom analizom varijance. Dobiveni rezultati ukazuju na značajna oba glavna efekta na percepciju samoefikasnosti pri traženju posla (F1 =7.655, p < .05; F2 = 12.050, p < .05), značajan efekat vremena na skali nade (F = 6.680, p < .05), značajan glavni efekat vremena na skali otpornosti (F = 6.473, p < .05), dok je na skali optimizma nađen glavni efekat interakcije (F = 5.127.,

1 [email protected]


114

p < .05). iako nisu nađene statistički značajne razlike između kontrolne i eksperimentalne grupe na varijablama samopercipirane zapošljivosti, lokusa kontrole i situacijske anksioznosti, kvalitativni odgovori ispitanika nakon radionica ukazuju da je došlo do razvoja vještina aktivnog traženja posla koje u budućnosti treba da doprinesu lakšem zapošljavanju. Rezultati ukazuju na to da su ovi treninzi korisni za studente, te da trebaju biti sastavni dio pripreme za buduće zapošljavanje.

Ključne riječi: aktivno traženje posla, trening, samoefikasnosti, psihološki i socijalni kapital

Knjiga rezimea

115

ODREDNICE KARIJERNOG ODLUČIVANJA KOD STUDENATA

Nedžma Žiga1, Univerzitet u SarajevuDženana Husremović

odluka o odabiru karijere je jedna od najznačajnijih i najtežih odluka koji mladi, završetkom srednje škole, trebaju donijeti. Mnogi faktori utječu na karijerne odluke, a njihova značajnost i način utjecanja je različit za pojedince. Cilj istraživanja bio je ispitati i opisati faktore koji doprinose donošenju odluke vezane za karijeru u svjetlu Socijalno-kognitivne teorije razvoja karijere. istraživanje je provedeno u dvije faze. u prvoj fazi provedeno je fokus grupno ispitivanje koje je omogućilo prikupljanje kvalitativnih podataka, a pomoću ulaznog upitnika konstruisanog u svrhu istraživanja prikupljeni su demografski podaci učesnika. Na fokus grupama učestvovalo je 40 studenata sa univerziteta u Sarajevu iz svih naučnih oblasti. upotrebom Protokola za fokus grupne diskusije, te na osnovu analize kvalitativnih podataka konstruisan je upitnik odrednice karijernog odlučivanja kod studenata pomoću koga su prikupljeni kvantitativni podaci. učesnici kvantitativnog istraživanja su bili studenti (N=340) sa bosanskohercegovačkih univerziteta. ispitivanje je provedeno online. Rezultati ovog istraživanja ukazuju na veliku važnost individualnih faktora u karijernim odlukama i to: uvjerenja u uspjeh (M=4.21), interesa (M=4.03), percepcije samoefikasnosti (M=3.82), osobina ličnosti (M=3.70) i talenata (M=3.69). individualni faktori su, prema odgovorima ispitanika, od veće značajnosti u odnosu na kontekstualne faktore. Međutim, važni distalni kontekstualni faktori u procesu donošenja odluke o karijeri su: roditelji kao partneri u procesu donošenja odluke o karijeri (M=3.62), bliski prijatelji i njihova podrška i ohrabrenje (M=2.49), praćenje uspješnih pojedinaca koji se bave određenim zanimanjem (M=2.77) i razgovori sa uspješnim pojedincima (M=2.74), način predavanja i predanost poslu nastavnika u srednjim školama (M=2.41), razgovor o budućoj karijeri sa nastavnicima (M=2.50), školski kontekst i unutar njega dobre ocjene (M=3.10) i doživljaj uspjeha iz pojedinih predmeta (M=2.94), te želja za izbjegavanjem pojedinih predmeta na fakultetu (M=2.52). Kada je riječ o utjecaju proksimalnih kontekstualnih faktora, studenti naglašavaju značajnost mogućnosti zapošljavanja u struci nakon završetka fakulteta (M=3.37), traženosti zanimanja na tržištu rada (M=3.14), te financijske prihvatljivosti

1 [email protected]


116

određenog fakulteta (M=2.76). Rezultati istraživanja ukazuju na važnost karijerne orijentacije usmjerene na prepoznavanje vlastitih potencijala i gradnje samoefikasnosti, ali i otpornosti na vanjske utjecaje u trenucima donošenja odluka.

Ključne riječi: donošenje karijernih odluka, Socijalno-kognitivna teorija karijere, individualni faktori, distalni i proksimalni kontekstualni faktori

Knjiga rezimea

117

POLNE I UZRASNE RAZLIKE U NIVOU EMOCIONALNE INTELIGENCIJE

Krneta Ljiljana1, Fakultet političkih nauka, Univerzitet Banja Luka

u radu su predstavljeni rezultati istraživanja s ciljem analiziranja relacije između pola i uzrasta učenika i nivoa emocionalne inteligencije. Polazi se od pretpostavke da se nivo emocionalne inteligencije (shvaćene kao odnos prema sebi, drugima i životu) može razlikovati kod učenika različitog pola i uzrasta. istraživanje je realizovano postupkom samoprocjene na uzorku od 1150 učenika završnih razreda osnovne (58,78%) i srednje škole (41,22%) u BiH. Struktura uzorka prema polu: Ženskih je 51,56% i muških 48,43%. Prema uzrastu: 14 godina - 31,30%; 15 godina - 27,47%,16 godina - 6,17%, 17 godina - 14,17%, 18 godina - 15,91 i 19 godina - 4,95%. Primjenjen je Test emocinalne inteligencije uEK-45 (Takšić, V.) sa zadovoljavajućim mjernim karakteristikama (Cronbach alpha iznosi 0,79). Rezultati istraživanja relacija između pola i uzrasta, s jedne i emocionalne inteligencije, s druge strane, pokazuju da nisu utvrđene statistički značajne razlike među učenicima različitog pola u nivo emocionalne inteligencije i odnosa prema drugima, dok su utvrđene statistički značajne razlike na nivou 0,05 između pola i odnosa prema životu (Chi-square: 5.39939, df=1, p=.020150), te između uzrasta i odnosa prema drugima (Chi-square: 16.4757, df=6, p=.011430). Razlike na nivou 0,01 utvrđene su s obzirom na: pol i odnos prema sebi (Chi-square: 15.8067, df=1, p=.000070); uzrast i nivo EQ (Chi-square: 91.3886, df=12, p=.000000); uzrast i odnos prema sebi (Chi-square: 23.2304 df=6, p=.000725); uzrast i odnos prema drugima (Chi-square: 16.4757, df=6, p=.011430), te uzrast i odnos prema životu (Chi-square: 30.2402, df=6, p=.000036).Dobijeni rezultati pokazuju da se utvrđene razlike u nivou emocinoalne inteligencije mogu posmatrati i kao razlike u razumijevanju, tumačenju i reagovanju na tuđe emocije. u tom smislu se otvaraju mogućnosti za vaspitno djelovanje na časovima odjeljenjske zajednice ili u vannastavnim aktivnostima na osposobljavanju učenika za reagovanje na tuđe emocije, što je vrlo važno u procesu socijalizacije djece i mladih.

Ključne riječi: pol, uzrast, emocionalna inteligencija.

1 [email protected]



118

IZAZOVI PROFESIONALIZMU NASTAVNIKA U BIH OBRAZOVNOM KONTEKSTU

Amela Dautbegović1, Univerzitet u Sarajevu, Filozofski fakultetMirna Marković

uspješnost obrazovnih reformi i unapređenja kvalitete obrazovanja ovisi o različitim faktorima. ipak, kao ključni parametar kvalitetnog obrazovanja izdvaja se nastavnik i njegov profesionalni rad. Nastavnik u svojim višestrukim ulogama u obrazovnom kontekstu najdirektnije utiče na kvalitetu procesa obrazovanja, pri čemu se suočava sa nizom izazova u svom profesionalnom razvoju. Profesionalni razvoj nastavnika je izuzetno kompleksan proces koji podrazumijeva kontinuirano usavršavanje postojećih i sticanje novih kompetencija neophodnih i poželjnih za unapređenje kvalitete nastave, ali i razvoja profesionalne uloge nastavnika. Profesionalna uloga nastavnika podrazumijeva obavljanje širokog spektra različitih aktivnosti. u ovom radu će biti prikazani pojedini aspekti rada nastavnika u osnovnim i srednjim školama i najučestaliji izazovi sa kojima se suočavaju u svojoj profesiji. Pored saradnje sa učenicima, roditeljima, kolektivom, upravom i prosvjetnim vlastima, nastavnik je nerijetko suočen i sa poteškoćama u balansiranju između očekivanja različitih sudionika u obrazovnom sistemu. Faktor opterećenja u radu predstavlja i fragmentiranost obrazovnog sistema, promjene koje se često percipiraju radikalnim, nedostatak sistemske podrške kao i stereotipna uvjerenja o ulozi nastavnika koja su posebno izražena posljednjih godina u našem društvenom kontekstu. u radu će također biti prikazani i izazovi koji se nalaze pred nastavnicima u vrednovanju i praćenju učeničkog rada, kao i u procesu samorefleksije u vezi sa posljedicama vlastitih odluka i postupaka u školskom kontekstu. Pored prikaza izazova i poteškoća u vremenu globalnih društvenih promjena i visokih očekivanja koja se postavljaju pred nastavničku ulogu, biće ponuđene i smjernice za unapređenje kvalitete profesionalnog razvoja nastavnika, što dugoročno predstavlja jedan od najvažnijih puteva unapređenja obrazovne politike.

Ključne riječi: nastavnik, profesionalni razvoj, obrazovni sistem u BiH

1 [email protected]

Knjiga rezimea

119

OSOBINE LIČNOSTI I PERFEKCIONIZAM KAO PREDIKTORI PROKASTINACIJE UČENIKA U ŠKOLSKOM KONTEKSTU

Nermin Mulaosmanović1, MSŠ TeočakNedim Prelić

u posljednjih nekoliko godina prokastinacija se sve više istražuje i okupira pažnju istraživača obzirom da se počela smatrati velikim problemom prvenstveno u obrazovanju a i u cjelokupnom društvu. Prokastinacija u obrazovnom području se može odrediti kao namjerno odgađanje početka ili završavanja važnih akademskih aktivnosti. Prepoznavanje faktora koji objašnjavaju prokastiniranje kod adolescenata je od velike važnosti u odgojno-obrazovnom sistemu jer ona može dovesti do brojnih negativnih posljedica po mentalno zdravlje mladih. Mnogi psiholozi su pokušali identificirati najvažnije osobine ličnosti koje se smatraju uzrocima prokastinacije, u brojnim istraživanjima spominje se i veza perfekcionizma sa prokastinacijom. osnovni probem je bio ispitati ulogu osobina ličnosti i perfekcionizma u objašnjenju prokastinacije, dok je cilj bio utvrditi značaj prediktivne vrijednosti navedenih varijabli za prokastinaciju u funkciji prijedloga mogućih intervencija za njeno smanjenje. Populaciju u istraživanju su činili srednjoškolci (od 16 do 19 godina), sa područja sjeveroistočne Bosne. istraživanjem je obuhvaćeno N=127 ispitanika (54,33% ženskih; 45,66% muških). Za utvrđivanje stepena prokastinacije korištena je skala opće prokrastinacije (Lay, 1992), za utvrđivanje osobina ličnosti korišten je petofaktorski inventar ličnosti (John, Donahue i Kentle, 1991) i upitnik perfekcionizma (Slaney i sar, 2001). Pomenuti instrumenti su već korišteni u istraživanjima u BiH, a alfa koeficijenti pouzdanosti u ovom istraživanju su se kretali od zadovoljavajućih za dimenzije petofaktorskog inventara ličnosti do visoke pouzdanosti za skalu prokastinacije i subskale perfekcionizma. Prosječan stepen prokastinacije kod mladih iznosio je M=64.98 (SD=12.19). Nisu utvrđene značajne razlike s obzirom na spol u prokastinaciji (t (125)=.63; p>.005), dok su nađene značajne razlike u maladaptivnom perfekcionizmu (diskrepanca) (t (125)=2.546; p=.012). Diskrepanca i neurotičnost ostvaruju značajan negativan doprinos prokastinaciji kod adolescenata (β1=-.373, p=.001; β2=-.241, p=.005). osobine ličnosti iz Velikih pet faktora i aspekti perfekcionizma zajedno objašnjavaju 29,8% varijance kriterija (R=.58; F(8,

1 [email protected]


120

119) = 7.571, p< .001). Rezultati ukazuju da je potrebno posvetiti veću pažnju prokastinaciji u obrazovanju, detektovati razloge prokastinacije, razvijati strategije kod mladih kako bi pravilno organizirali vrijeme, postavili realne ciljeve i tako smanjili uticaj negativnih faktora navedenih u ovom radu.

Ključne riječi: obrazovanje, osobine ličnosti, perfekcionizam, prokastinacija, učenici

Knjiga rezimea

121

RESURSI KREATIVNOSTI: JEDNA PEDAGOŠKA PROCJENA

Amir Pušina1, Univerzitet u Sarajevu, Filozofski fakultet

Cilj u ovome radu bio je ispitati koji značaj resursima kreativnosti predloženih investicijskom teorijom kreativnosti Sternberga i Lubarta (1995) pripisuju iskusni prosvjetni djelatnici. Temeljne facete-resursi značajni za identifikaciju i poticanje kreativnosti općenito, a u školi posebno, prema navedenoj teoriji su inteligencija, Znanje, intelektualni stilovi, Ličnost, Motivacija i okružje. uzorak (N = 32) su sačinjavale pedagoginje 29 osnovnih i tri srednje škola Kantona Sarajevo prosječne starosne dobi M = 41.10 (SD = 7.6) i radnog iskustva M = 12.84 (SD = 6.16). instrument - anketni upitnik - primijenjen u istraživanju sadržavao je dva dijela: (1) pitanja o socio-demografskim varijablama i (2) petostepenu skalu eksplicitne procjene značaja svih šest resursa kreativnosti konstruiranu prema uzoru na skalu iz upitnika o multifacetalnoj procjeni kreativnosti (MPK) Zhangove i Sternberga (2011) uz zadovoljen kriterij sadržajne valjanost (obuhvaćeno je svih šest faceta-resursa kreativnosti) i pouzdanosti tipa unutarnje konzistencije (Cronbach α = .74). Kao najznačajniji, procijenjen je resurs Motivacija (M = 4.72, SD = .46, prosječni rang 4.55); zatim intelektualni stilovi (M = 4.42, SD = .50, prosječni rang 3.92); osobine ličnosti (M = 4.28, SD = .68, prosječni rang 3.60); okružje (M = 4.22, SD = .71, prosječni rang 3.45); intelektualne sposobnosti (M = 3.97, SD = .93, prosječni rang 3.12) te na kraju Znanje (M = 3.71, SD = .78, prosječni rang 2.37). Friedman-ov test ukazao je na generalnu statističku značajnost ovih razlika, χ2 (5) = 37.147, p = .000, a Wilcoxon-ov test u post-hoc analizi kako tome najviše doprinose statistički značajne razlike između resursa Motivacija-Znanje (Z = -4.021, p = .000), Motivacija-intelektualne sposobnosti (Z = -3.611, p = .000), Motivacija-okružje (Z = -3.358, p = .001), Motivacija-Ličnost (Z = -2.997, p = .003), intelektualni stilovi-Znanje (Z = -3.503, p = .000) i Ličnost-Znanje (Z = -3.661, p = .000). Prema utvrđenim, statistički značajnim razlikama, motivacija je, dakle, uz intelektualne stilove i osobine ličnosti, od strane školskih pedagoginja sa značajnim radnim iskustvom procijenjena kao najvažniji resurs identifikacije i poticanja kreativnosti učenica/ka. Mada su veličina uzorka i pomanjkanje sudionika muškog spola (posao pedagoga u školama Kantona Sarajevo obavljaju uglavnom osobe ženskog spola)

1 [email protected]


122

ograničavajući faktori, rezultati istraživanja mogu biti inspirativni za dalje propitivanje značaja resursa kreativnosti i validiranja investicijske teorije na reprezentativnijim uzorcima i implicitnom okviru, osobito razumijevanja i didaktičko-metodičke artikulacije intelektualnih stilova kao medijatora između motivacije, osobina ličnosti i intelektualnih sposobnosti na putu kreativnosti svih sudionika odgojno-obrazovnog procesa.

Ključne riječi: investicijska teorija, pedagoška procjena, resursi kreativnosti.

Knjiga rezimea

123

POVEZANOST OSOBINA LIČNOSTI, ZADOVOLJSTVA ŽIVOTOM I INTERPERSONALNE ORIJENATCIJE ADOLESCENATA

Miljana Pavićević1, Filozofski fakultet Kosovska Mitrovica Ana Stoševski

Cilj istraživanja je bio da ispitamo da li su osobine ličnosti adolescenata značajni u predviđanju zadovoljstva životom i interpersonalne orijentacije kod adolescenata. osobine ličnosti su objašnjene preko Petofaktorskog modela ličnosti (Neuroticizam, Ekstraverzija, Savesnost, otvorenost i Sarsdljivost). Zadovoljstvo životom prema Peneziću prestavlja kognitivna evaluacija celokupnog života, a kroz koju svaki pojedinac procenjuje svoj život. Prema Hornajevoj sociopsihološkoj teoriji ličnosti, interpersonalna orijentacija je usmerena prema ljudima, od ljudi i protiv ljudi, odnosno postoje filantropska i mizantropska orijentacija. uzorak su činili studenti Filozofskog fakulteta u Kosovskoj Mitrovici, njih ukupno 175 (75 muškog i 100 ispitanika ženskog pola), prosečne starosti AS=21,13, (SD=1,89). u istraživanju su korišćeni sledeći instrumenti: inventar ličnosti NEo Pi R, Skala zadovoljstva životom i Skala interpersonalne orijentacije (IO). Rezultati regresione analize pokazuju da su osobine ličnosti kao model značajne u predviđanju zadovoljstva životom i da objašnjavaju 20,6% varijanse zadovoljstva životom. Kao značajan prediktor se izdovijla otvorenost za iskustvo (β=.370, p<0.05). Takođe, rezultati regresione analize su pokazali da su osobine ličnosti kao model značajne u predviđanju filantropske orijentacije i objašnjavaju 12% varijanse filantropije, a kao značajan predktor se takođe izdvaja otvorenost za iskustvo (β=.290, p<0.05). osobine ličnosti su značajne i u predviđanju mizantropske orijentacije i objašnjavaju 45,2% varijanse mizantropije, a kao značajni prediktori su se izdvojili neuroticizam (β=.792, p<0.05), otvorenost (β=.243, p<0.05) i savesnost (β=-.243, p<0.05). osobe koje odlikuje otvorenost za iskustvo su radoznale, kao sklone novini, različitosti, nezavisnom mišljenju i intenzivnijem doživljavanju emocija, prema dobijenim rezultatima pokazivaće veće zadovoljstvo životom i izraženiju filantropsku interpersonalnu orijenatciju. osobe sa visokim neuroticizmom i niskom savesnosti imaju tendenciju da dožive negativne emocije, da se otežano adaptiraju na novine i stres, da se manje pridržavaju usvojenih moralnih priincipa i kao takve pokazivaće mizantropsku interperosnalnu orijentaciju.

Ključne riječi: adolescent, interpersonalna orijenatcija, osobine ličnosti, zadovoljstvo životom1 [email protected]


124

VALIDACIJSKA STUDIJA UPITNIKA ZA MJERENJE D TIPA LIČNOSTI

Andrea Vlašić1, Dijana Ivanišević

Tip D ličnosti, kao zajednička mjera negativnog afekta i socijalne inhibicije, u vezi je s lošom prognozom kod srčanih oboljenja (Kupper i Donellet, 2007), no do danas nema standarda za procjenu ovog tipa ličnosti ni na jednom jeziku regije. Cilj rada bio je validirati upitnik DS14 (Denollet, 2005) na općoj i kliničkoj (infarkt miokarda) populaciji. Prije same validacije, upitnik je dvostruko slijepim prijevodom prilagođen jezičnim varijantama u Bosni i Herecegovini (B/H/S). upitnik je primijenjen na 101 ispitaniku opće i 101 ispitaniku kliničke populacije metodom tipa papir-olovka. Sudjelovanje je bilo dobrovoljno i anonimno. u uzorku je sudjelovalo 39,6% ispitanika muškog spola, te 60,4% ispitanika ženskog spola, u dobi od 14 do 84 godine (MKL = 52,7, SDKL = 15,3; MoP = 54,4, SDoP = 10,4). Najveći udio ispitanika je u radnom odnosu (53%), sa završenom srednjom školom (47,5%), u braku (58,9%), prosječnih primanja (54%). KMo mjera adekvatnosti uzorkovanja ukazala je da na oba uzorka ima smisla provoditi faktorsku analizu (KMoKL = ,861; df = 91; p < ,01; KMooP = ,882; df = 91; p < ,01). očekivana dvofaktorska struktura DS14 je potvrđena konfirmatornom faktorskom analizom na 14 čestica na oba uzorka, a dobivene faktore možemo interpretirati u skladu s očekivanjima. Dva ekstrahirana faktora objasnila su 45,5% ukupne varijance u kliničkom uzorku odnosno 56,6% u općoj populaciji. unutarnja pouzdanost obje dimenzije tipa D ličnosti (negativni afekt i socijalna inhibicija), je visoka i iznosi (αNA = .82, αSi = .73 u kliničkom uzorku i αNA = .91, αSi = .86 u općoj populaciji). Prevalencija tipa D ličnosti bila je značajno viša u kliničkoj (60%) nego u općoj (32%) populaciji (χ2 = 15,65, df = 1, p < ,00). Zaključno, B/H/S prijevod DS14 je kratka i psihometrijski dobra mjera negativnog afekta i socijalne inhibicije, koja se može inkorporirati u epidemiološka i klinička istraživanja.

Ključne riječi: infarkt miokarda, metrijske karakteristike, negativni afekt, socijalna inhibicija, tip D ličnosti

1 [email protected]


Knjiga rezimea

125

DOPRINOS INDIVIDUALNIH PSIHOLOŠKIH OBILJEŽJA USPJEHU U NOGOMETU

Remzija Šetić1, JU Dom zdravlja Kantona Sarajevo; FK Sarajevo

Na temelju teorijske analize i dosadašnjih nalaza istraživanja psiholoških faktora koji doprinose uspješnoj izvedbi ovaj istraživački projekat smo koncipirali na naćin da integriramo spoznaje petofaktorskog modela ličnosti (McCrae i Costa, 1992) koji je polazište Hipotetskog modela uspješnosti u ekipnim sportovima (Mlačić i saradnici, 2010), te samoefikasnost (Bandura, 1986) i lokus kontrole (Rotter, 1971) koji su bitne odrednice individualnih karakteristika sportaša i njihovog doprinesa sportskom uspjehu. Dakle, cilj ovog istraživanja je testiranje doprinosa individualnih psiholoških obilježja (neuroticizam, ekstraverzija, saradljivost, otvorenost, savjesnost, samoefikasnost, lokus kontrole i dužine treniranja nogometa - kao jedne odrednice iskustva) u objašnjenju uspjeha kod nogometaša.u istraživanju je sudjelovalo 165 nogometaša iz šest nogometnih klubova u Bosni i Hercegovini. Za procjenu prediktorski varijabli korišteni su: upitnik o općim podacima nogometaša, za ispitivanje pet faktora ličnosti korišten je NEo-Pi R (McCrae i Costa, 1992), za procjenu samoefikasnosti u nogometu korištena je Skala samoefikasnosti nogometaša (Šamija i Bosnar, 2010), za ispitivanje lokusa kontrole korištena je Skala eksternalonosti (Bezinović, 1990). Procjenu uspješnosti nogometaša operacionaliziranu preko Skale za procenu tehničko-taktičkih i socijalnih kompetencija nogometaša – STTSKT (Šetić, Kolenović-Đapo, Talović, 2017) provelo je 14 trenera. Da bismo provjerili doprinos prediktorskih varijabli individualnih psiholoških obilježja u predviđanju individualnog uspjeha nogometaša (STTSKT) proveli smo postupak hijerarhijske višestruke regresije. Prema logičkim i sadržajnim obilježjima, prediktorske varijable smo uveli u dva bloka, u prvom bloku nalaze se osobina ličnosti petofaktorskog modela, a u drugom bloku samoefikasnost, lokus kontrole i iskustvo. individualnim obilježjima dimenzija ličnosti petofaktorskog modela je objašnjeno 6.6% varijance STTSKT, a nakon što smo u drugom koraku uvrstili percipiranu samoefikasnost, lokus kontrole i iskustvo, model objašnjava 13.3% ukupne varijance. Model kao cjelina sa oba bloka individualnih obilježja je značajan F (8.136) = 2.597, p < 0.01. od svih prediktorskih varijabli ličnosti

1 [email protected]



126

jedino percipirana samoefikasnost značajno doprinosi predviđanju uspjeha u nogometu (β = 0,251; p < 0.05). Na osnovu prethodno navedenog možemo zaključiti da percipirana samoefikasnost nogometaša ima značajan doprinos individualnoj uspješnosti kod nogometaša, dok preostala individualna obilježja, i to: neuroticizam, ekstraverzija saradljivost, otvorenost, savjesnost, lokus kontrole i dužina treniranja nogometa nemaju značajan doprinos predviđanja individualne uspješnosti nogometaša.

Ključne riječi: nogomet, psihološka obilježja, uspjeh

Knjiga rezimea

127

SOCIODEMOGRAFSKE KARAKTERISTIKE I MRAČNA TRIJADA KAO PREDIKTORI DIMENZIJA AFEKTIVNE

VEZANOSTI

Gorana Vukmir1, Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci Petar Mrđa

izbjegavanje i anksioznost, kao dimenzije afektivne vezanosti, predstavljaju unutrašnje radne modele sebe i drugih, tj. mentalne reprezentacije vrednovanja nas samih i očekivanja drugih u odnosu na nas. Sa druge strane, osobine mračne trijade predstavljaju relativno novi konstrukt u psihologiji i odnose se na zajedničku manifestaciju tri socijalno nepoželjne osobine: makijavelizam, narcizam i subkliničku psihopatiju. oba konstrukta imaju izvjestan stepen teorijskog preklapanja: odnose se na vrednovanje sebe i na ponašanje prema drugima i vrednovanje drugih. Cilj ovog istraživanja je utvrditi u kojoj mjeri su osobine mračne trijade i sociodemografske karakteristike (pol i uzrast) prediktori dimenzija afektivne vezanosti. uzorak čini 340 ispitanika (50,6 % ispitanica) čiji su podaci prikupljeni putem online ankete distribuisane po društvenoj mreži Facebook. Za procjenu dimenzija afektivne vezanosti je korišten SM-ECR-R (Hanak & Dimitrijević, 2013), a za procjenu mračnih crta SD3-27 (Paulhus & Jones, 2014). Rezultati hijerarhijske regresione analize ukazuju da model sačinjen od sociodemografskih karakteristika objašnjava oko 4% varijanse dimenzije anksizonosti (R1²=.042, F(2, 337)=7.73, p<.001), dok tzv. mračne osobine koje su dodate u sljedećem koraku objašnjavaju dodatnih 8% varijanse (R2²=.092, F(3,334)=10.32, p<.001). Značajni individualni prediktori ove dimenzije su: uzrast (β=-.12, p=.03), makijavelizam (β=.17, p<.05) i psihopatija (β=.13, p=.04). Sociodemografske karakteristike objašnjavaju oko 2% varijanse dimenzije izbjegavanja (R1²=.018, F(2, 337)= 3.16, p=.04), dok mračne osobine objašnjavaju oko 5% varijanse (R2²=.052, F(3,334)=6.23, p<.001). Značajni prediktori dimenzije izbjegavanja su: makijavelizam (β=.13, p=.04) i narcizam (β=-.21, p<.001). Generalni zaključak jeste da je ovakve rezultate moguće objasniti potencijalnim mehanizmima koji su u osnovi ovih osobina, te modelima vrednovanja sebe i vrednovanja drugih što i predstavlja tačku preklapanja dva konstrukta kojima se i bavi ovo istraživanje. Rezultati nisu u potpunosti u skladu sa prethodnim istraživanjima, ali istovremeno pružaju mogućnost razmišljanja o ovim odnosima sa nekog drugog aspekta.

Ključne riječi: afektivna vezanost, makijavelizam, mračna trijada, narcizam, psihopatija1 [email protected]



128

DIMENZIJE SAMOPOŠTOVANJA I RAZLIKE U SAMOPOŠTOVANJU S OBZIROM NA UZRAST I POL ISPITANIKA

Šuajb Solaković1, Filozofski fakultet Univerziteta u Istočnom Sarajevu Nataša Kostić

Rozenbergova skala samopoštovanja (RSES) je u mnogim dosadašnjim istraživanja korišćena isključivo kao jednodimenzionalan konstrukt, ali su kasnija istraživanja utvrdila postojanje dvije dimenzije. Samopoštovanje je operacionalno definisan kao pozitivan ili negativan stav pojedinca prema sebi i ispitivano je petostepenom skalom Likertovog tipa koja sadrži 10 tvrdnji od kojih je 5 pozitivno a pet negativno formulisano. Cilj istraživanja je provjera mogućnosti korišćenja navedene skale kao dvodimenzionalne na uzorku srednjoškolaca, studenata i osoba srednje odrasle dobi. uzorak čini 455 ispitanika iz Republike Srpske od kojih je njih 155 (iz populacije učenika srednjih škola, 159 (iz populacije studenata i 141 iz populacije srednje odrasle dobi. Starost ispitanika je od 15 do 65 godina (AS=25.65). Konfirmatornom faktorskom analizom utvrđeno je da Rozenbergova skala samopoštovanja (RSES) sadrži dva faktora, koja su prema sadržaju tvrdnji imenovana kao pozitivna i negativna evaluacija i koja objašnjavaju 52.23% varijanse. unutrašnja konzistentnost se kreće u rasponu od .66 do .79 (za pozitivnu evaluaciju: .66 na uzorku srednjoškolaca, .67 na uzorku studenata i .79 na uzorku ispitanika srednje odrasle dobi; za negativnu evaluaciju: .78 na uzorku srednjoškolaca, .76 na uzorku studenata i .76 na uzorku ispitanika srednje odrasle dobi). upotrebom Kraskal-Volisovog testa utvrđena je statistički značajna razlika u samopoštovanju između srednjoškolaca, studenata i ispitanika srednje odrasle dobi (χ2=26.16, r=.00 za negativnu i χ2=6.64, r=.04 za pozitivnu evaluaciju), a upotrebom Men-Vitnijevog testa utvrđene su sljedeće razlike u samopoštovanju između ispitanika muškog i ženskog pola: u=2574.50, z= -1.44, p=.15 za negativnu i u=2326.50, z= -2.35, p=.02 za pozitivnu evaluaciju na uzorku srednjoškolaca; u=2808.50, z= -1.22, p=.22 za negativnu i u=2684.50, z= -1.65, p=.09 za pozitivnu evaluaciju na uzorku studenata; u=1710.00, z= -1.89, p=.06 za negativnu i u=1571.50, z= -2.53, p=.01 za pozitivnu evaluaciju na uzorku ispitanika srednje odrasle dobi. Rezultati su u skladu sa istraživanjima gdje su utvrđene dvije dimenzije skale samopoštovanja.

Ključne riječi: dobne skupine, samopoštovanje, sociodemografske karakteristike1 [email protected]


Knjiga rezimea

129

HEXACO MODEL PERSONALITy TRAITS, THE DIRTy DOZEN AND MOVIE PREFERENCES

Milena Pašić, Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj LuciĐorđe Čekrlija1

Lana Vujaković Dijana Đurić

The results of studies concerning relationship between personality traits and preferences of movie genres are contradictory. Having this in mind, the aim of our research is to examine the relationship between personality traits from the HEXACO personality model and the preferences of different movie genres. Based on compatibility between Honesty-Humility and the Dark Triad variables (Lee & Ashton, 2014), and the relationship between the Dark Triad and movies preferences (Bowes et al., 2018) it was decided to include Dark Triad traits in the study too.The sample included 250 students (149 female) between 18 and 20 years old (M=19.35, SD=.68) Who filled in the questionnaire after regular classes. Personality traits were estimated by the short version of the HEXACO inventory (BHi) which included six scales: Honesty-Humility, Emotionality, Extroversion, Agreeableness, Conscientiousness, and openness to Experience. The Dark Triad Dirty Dozen scale (DTDD) was used to assess dark triad traits (Machiavellian, Narcissism and Psychopaths). Scales reliability coefficients were ranging between .64 and .82. in estimating the preference of movie genres students evaluated two films within each of six movie categories: comedy, drama, horror, SF, action and romantic movies. Movies were evaluated using scale from 1 (don’t like at all) to 5 (absolutely adore). The total preference measure was equal to the sum of two estimates within the same movie genre. A multiple regression analysis was used in statistical data processing. Personality traits were set up as predictor variables and overall preference measures of movie genres represented the dependent variable.Correlation and multiple regression analyses showed mostly low associations between personality traits and preferences of movie genres. Multiple regression analysis showed that BHI and DTDD personality measures predicted preferences of the horror (R=.34, F(9,240)=3.461, p<.01) and SF

1 [email protected]



130

movies (R=.30, F(9,240)=2.596, p<.01) beter than other genres. Emotionality (β=-.25, p<.01), Extraversion (β=--.17, p<.05), Machiavelism (β=-.22, p<.01) and Narcissm (β=.22, p<.01) are significant predictors of the preferences of horror movies. Findings emphasized Emotionality as significant predictor of preferences of all movie genres, while Machiavellianism significantly predict horror and SF movies. Results only partly confirm previous findings on the relationship between HEXACo personality traits, Dark Triad and movie preferences.

Key words: Brief HEXACo inventory, Dirty Dozen, movie preferences

Knjiga rezimea

131

RELACIJE ZADOVOLJSTVA POSLOM SA SAMOEFIKASNOŠćU I PERFEKCIONIZMOM KOD PROSVJETNIH RADNIKA

Aleksandra Danilović, Filozofski fakultet u Istočnom SarajevuMiroslav Gavrić1

Aleksandra Škodrić

Zadovoljstvo se odnosi na nivo ispunjenja potreba pojedinca, njegovih želja i htijenja. Zadovoljstvo u osnovi zavisi od onoga što pojedinac želi od svijeta i od onoga što dobija (Nancy, 1977). Zadovoljstvo poslom Locke (1976) vidi kao “ugodno ili pozitivno emocionalno stanje koji proizilaze iz procjene posla ili iskustva na poslu“. Bandura (1997) odredjuje samoefikasnost kao procjenu pojedinca o vlastitim sposobnostima organizovanja i izvršavanja određenih akcija potrebnih za ostvarenje željenih ishoda. To je percipirana sposobnost ljudi da se prilagode situaciji u kojoj se nalaze. Perfekcionizam se definiše kao težnja i očekivanje iznimno visokih rezultata koji se povezuju sa visokim ličnim standardima (Slaney, Rice i Ashby, 2002), a perfekcionisti se često opisuju kao pesimistične osobe sklone pretjerivanju, suviše samokritične i pretenciozne. Cilj ovog istraživanja je bio ispitati relacije između ispoljavanja zadovoljstva poslom kod prosvjetnih radnika, sa jedne strane i samoefikasnosti i perfekcionizma, sa druge strane. Takođe, nastojali smo utvrditi i analizirati i relacije između ispoljavanja zadovoljstva poslom i socio-demografskih karakteristika ispitanika. u istraživanju je učestvovalo 118 prosvjetnih radnika iz republike Srpske. Za mjerenje zadovoljstva poslom korišten je upitnik Job Satisfaction Survey (Spector, 1992). Skala mjeri zadovoljstvo s devet aspekata posla, a sadrži ukupno 36 čestica, od kojih se po četiri odnose na svaku pojedinu facetu. upitnik samoefikasnosti od 10 pitanja sastavili su autori Schwarzer i sar. (1997; prema Lacković- Grgin i sar., 2002.). Multidimenzionalna skala perfekcionizma Hewitt i Flett (1989, 1990, 1991b; prema Flett i Hewitt, 2002) razlikuju tri dimenzije perfekcionističkog ponašanja (sebi usmjeren, drugima usmjeren i socijalno pripisan). Ranija istraživanja, Mustajbegović (2009) na uzorku medicinskih sestara, su pokazala da su zadovoljniji radnici i samoefikasniji. Rezultati očekivano pokazuju da postoji statistički značajna povezanost između prosvjetnih radnika u pogledu zadovoljstva poslom s obzirom na stepen ispoljene samoefikasnosti. Korišten je Spearmanov koeficijent korelacije , a

1 [email protected]



132

dobijeni rezultati pokazuju da postoji statistički značajna povezanost između prosvjetnih radnika u pogledu zadovoljstva poslom s obzirom na stepen ispoljene samoefikasnosti. ( ro= 0.418 , N= 118 , p= 0.000 ) na značajnom nivou 0.01 . odnosno, prosvjetni radnici koji ispoljavaju nisku samoefikasnost imaju i nisko zadovoljstvo poslom, oni kod kojih je samoefikasnost umjerena i zadovljstvo poslom je umjereno, i oni koji ispoljavaju visoku samoefikasnost su i najzadovoljniji poslom kojim se bave. utvrđena značajna povezanost između prosvjetnih radnika u pogledu zadovoljstva poslom s obzirom na ispoljeni perfekcionizam. Takođe je korišten Spearmanov koeficijent korelacije, te rezultati pokazuju da postoji statistički značajna povezanost između prosvjetnih radnika u pogledu zadovoljstva poslom s obzirom na ispoljeni perfekcionizam(ro= 0.267 , N=115, p= 0.004) na značajnom nivou 0.01 . Ne postoji statistički značajna razlika (Hi-kvadrat) između zadovoljstva poslom i socio-demografskih varijabli (pol, godine starosti, godine radnog staža, materijalne prilike, bračno stanje, mjesto stanovanja i vrsta nastave (učitelji predmetne i razredne nastave).Na temelju dobijenih rezultata u našem istraživanju dobili smo da prosvjetni radnici koji procjenjuju visoke vlastite sposobnosti organizovanja i izvršavanja određenih aktivnosti potrebnih za ostvarivanje željenih ciljeva pokazuju i veće zadovoljstvo poslom, dok ispoljeni perfekcionizam i socio-demografske karakteristike ne doprinose opštem zadovoljstvu poslom.

Ključne riječi: zadovoljstvo poslom, perfekcionizam, samoefikasnost, prosvjetni radnici

Knjiga rezimea

133

POVEZANOST SKLONOSTI KA KORUPCIJI SA AUTORITARNOŠćU I RELIGIOZNOŠćU ZAPOSLENIH

Gordana Ognjenović1, Filozofski fakultet u Istočnom SarajevuMiroslav Gavrić

Korupcija je kompleksna društvena pojava koja ugrožava ekonomske temelje društva i osnovne vidove državne vlasti, kao i duhovnu nadgradnje društva. Problem ovog istraživanja odnosi se na ispitivanje povezanosti spremnosti ispitanika za činjenje koruptivnih djela, sa ispoljenom religioznošću i autoritarnošću. Cilj istraživanja se odnosi na sagledavanje prirode relacija stepena spremnosti na korupciju kod ispitanika i ispoljenog nivoa religioznosti i autoritarnosti. uzorak je prigodni i čini ga 220 ispitanika. Korišten je upitnik generalnog prihvatanja korupcije (Mitrić-Aćimović, 2013), kojim se mjeri spremnost ispitanika da se upusti u koruptivnu radnju. Za ispitivanje religioznosti korištena je iES skala (Gorsuch i Venable), kao i Skala za ispitivanje autoritarnosti (Mihić i sar., 2009). upotrebom Spirmanovog koeficijenta korelcije utvrdili smo da postoji statistički značajna povezanost između religioznosti i sklonosti ka korupciji (ro = 0,202). Rezultati govore da oni koji ispoljavaju veću sklonost ka činjenju koruptivnih djela imaju više izraženu intrinzičku religioznu orjentaciju, i obrnuto(ro = 0,174; N = 208; p = 0,012), dok nije utvrđena povezanosti ekstrinzičke religiozne orijentacije i sklonosti ka korupciji (ro = 0,033; N = 208; p = 0,635). Postoji statistički značajna povezanost između autoritarnosti i sklonosti ka korupciji kod ispitanika (ro = 0,153), značajna na nivou 0,05, kao i sa dimenzijom autoritarne agresivnosti (ro = 0,279; N = 208; p = 0,000), značajna na nivou 0,01. Povezanost postoji i između sklonosti ka korupciji i konvencionalizma (ro = 0,215; N = 208; p = 0,002), značajna na nivou 0,01, oni koji ispoljavaju veću sklonost ka činjenju koruptivnih djela imaju manje izraženu autoritarnu agresivnost, dok oni koji imaju visoko izraženu komonentu konvencionalizma smatraju korupciju jednim od načina da se izbore sa problemima. Rezultati dobijeni analizom koristiće nam kako bi smo preduzeli preventivne mjere sprječavanja korupcije, ali i adekvatne mjere njenog sankcionisanja.

Ključne riječi: autoritarnost, religioznost, sklonost ka korupciji

1 [email protected]


134

TRANSFORMACIJSKO RUKOVOĐENJE BOSANSKOHERCEGOVAČKIH MENADŽERA U JAVNOM I

PRIVATNOM SEKTORU

Elvis Vardo1, Filozofski fakultet Univerziteta u TuzliMiroslav Gavrić

Adaptirana mehanicističko/klasifikacijska shema Burnsa i Stalkera pretpostavlja da postoji veća vjerovatnoća da se tranformacijsko rukovođenje razvije u onim organizacijama koje funkcionišu u manje strogim okolnostima (privatni sektor), nasuprot organizacija koje su uređene i opterećene mnoštvom propisa, tj. koje su više birokratizirane (javni sektor). Vođeni time krenuli smo u provjeru potencijalnih razlika u oblicima rukovođenja (transformacijsko, transakcijsko, pasivno) obzirom na strukturu vlasništva organizacija u kojima rade ispitani menadžeri. istraživanje je provedeno na prigodnom uzorku menadžera (N=251 od toga Nmuški=137; Nžene=114; prosječne dobi 44 godine M=43.98, SD=10.07) iz Bosne i Hercegovine. ispitanici dolaze iz privatnog sektora (proizvodnja, usluge, trgovina; Nprivatni=157) i javnog sektora (obrazovanje, zdravstvo; Njavni=94). ispitanici su ispitani pomoću upitnika MLQ 5X - upitnik za ispitivanje stilova rukovođenja. Dobijeni rezultati jednosmjerne analize varijance govore da menadžeri iz ispitanog uzorka pokazuju ujednačeno ispoljavanje različitih stilova i komponenti rukovodnog ponašanja (Ftransformacijski=0.64, p>0.05, df=249; Ftransakcijski=3.63, p>0.05, df=249; Fpasivni=0.5, p>0.05, df=249) mjerenih MLQ-om, bez obzira na strukturu vlasništva organizacija iz koje dolaze. Dobijeni nalazi su u najmanju ruku izvan Bassovih očekivanja i uklapaju se u do sada evidentiranu kontradiktornost zaključaka sličnih studija.

Ključne riječi: javni sektor, menadžeri, privatni sektor, transformacijsko rukovođenje, transakcijsko rukovođenje

1 [email protected]

Knjiga rezimea

135

PSIHOLOŠKI KORELATI SPORTSKOG POSTIGNUćA MLADIH BOSANSKOHERCEGOVAČKIH PLIVAČA

Elvis Vardo1, Filozofski fakultet Univerziteta u TuzliAndrej Simić

usvajanje i manifestacija vrhunskog postignuća u sportu zahtijeva specifične psihološke karakteristike (Baker i Horton, 2004). Psihološke varijable, poput motivacije i suočavanja sa anksioznošću, identificirani su kao bitni prediktori različitih pozitivnih ishoda u sportu (Baker i Horton, 2004). Cilj ovog rada je usmjeren na utvrđivanje doprinosa motivacije (prema samodeterminacijskom pristupu) i predtakmičarske anksioznosti za predviđanje sportskih rezultata (FiNA bodovi) u predseniorskim kategorijama. uzorak istraživanja je činilo 47 plivača (Nmuški=32, Nženski=15) iz 9 plivačkih klubova sa područja Bosne i Hercegovine. Prosječna dob ispitanika je 14 godina (M = 14.38; sd = 1.50; Min = 12; Max = 18). Za potrebe ovog istraživanja korišteni su: Skala sportske motivacije SMS - 6 (Mallet, Kawabata, Newcombe, otero – Forero i Jackson, 2007) i inventar predtakmičarskog stanja anksioznosti CSAI – 2 (Martens, Vealy i Burton, 1990). Podaci su prikupljeni za vrijeme dva plivačka takmičenja internacionalnog nivoa u Tuzli i Mostaru. Multipla regresijska analiza korištena je za utvrđivanje doprinosa predtakmičarske anksioznosti (kognitivne i somatske), samopouzdanja te intrinzične motivacije i eksternalne regulacije u predviđanju sportskog postignuća mladih bh. plivača. Rezultati ukazuju da prediktori zajedno objašnjavaju 15% varijabiliteta kriterija (R2

adj= .15, F = 2.66, p<.05). iako je model statistički značajan, prediktori ne pokazuju pojedinačnu snagu u predviđanju kriterijske varijable (po svojim pokazanim vrijednostima izdvajaju se intrinzična motivacija, β = .24, p>.05 i kognitivno stanje anksioznosti, β = -.24, p>.05). Dobijeni nalazi se uklapaju u okvire ranijih provjera postavki samodeterminacijske teorije i teorije predtakmičarske anksioznosti. Rezultati također ukazuju na važnost razvijanja i poticanja ispitivanih psiholoških varijabli kod mladih sportista.

Ključne riječi: plivači, predtakmičarska anksioznost, samodeterminacijska teorija, sportsko postignuće

1 [email protected]


136

TRANSFORMACIJSKI STIL VOĐSTVA KAO PREDIKTOR ZADOVOLJSTVA POSLOM ZAPOSLENIH

Miroslav Gavrić1, Filozofski fakultet Univerziteta u Istočnom SarajevuLuka Borović

osnovni cilj ovog istraživanja bio je ispitati značaj transformacijskog stila vođstva u svojstvu prediktora zadovoljstva poslom zaposlenih. Transformacijski stil vođstva se može definisati kao oblik rukovođenja u kome je fokus rukovodioca prvenstveno na široj dobrobiti organizacije i postavljenim ciljevima, te u kome se zaposlenici inspirišu i podstiču na ostvaranje datih ciljeva i kvaliteta; naglasak je na promjeni/transformaciji organizacije, njenih ciljeva, te inspiraciji zaposlenih na preuzimanje proaktivnih uloga kako bi date ciljeve i ostvarili. Stil vođstva je mjeren putem upitnika stila vođstva Podsakofa i saradnika (1990), dok je zadovoljstvo poslom mjereno putem upitnika zadovoljstva poslom autora Gregsona (1991). ispitano je ukupno sedam komponenti transformacijskog stila vođstva: artikulisanje vizije, pružanje prikladnog uzora, prihvatanje grupnih ciljeva, visoka očekivanja o radnom učinku, pružanje podrške zaposlenima, intelektualna stimulacija, te očekivanje nagrada. uzorak se sastojao od N=115 ispitanika, zaposlenika javnih i privatnih preduzeća sa područja sarajevsko-romanijske regije, 43% muškaraca i 57% žena, starosti od 18 do 60 godina (M=35,23). od statističkih metoda korišćen je Kolmogorov-Smirnov test normalnosti distribucije, te linearna regresija. Rezultati pokazuju da distribucije skorova na oba instrumenta odstupaju od oblika normalne krive, pri čemu većina zaposlenika ispoljava nizak nivo zadovoljstva poslom (K-S(115)=0,09, p=0,03; Sk=0,25), ali istovremeno i ocjenjuju da njihovi nadređeni ispoljavaju visok do umjeren nivo komponenti transformacijskog rukovođenja. Model u kome su komponente transformacijskog stila rukovodstva korišćene kao prediktori zadovoljstva poslom predviđa 69,10% varijanse zavisne varijable (R2=0,69), te je u cjelini statistički značajan (F(7)=34,25, p=0,00). Pojedinačni statistički značajni i pozitivni prediktori su pružanje prikladnog uzora (β=0,529,p=0,00), te prihvatanje grupnih ciljeva (β=0,340,p=0,00). Dobijeni rezultati ukazuju na veliki značaj percipiranog stila rukovođenja na zadovoljstvo poslom zaposlenih, naročito u sferi pružanja ličnog uzora i poštovanja normi organizacije, te u podržavanju grupnog rada i pozitivnih interpersonalnih odnosa unutar radnih grupa.

Ključne riječi: transformacijski stil vođstva, zadovoljstva poslom, zaposleni

1 [email protected]

Knjiga rezimea

137

DIMENZIJE AFEKTIVNOG VEZIVANJA KOD ADOLESCENATA ROĐENIH U RATU

Snežana Samardžić1 , JZU Specijalna bolnica za psihijatriju SokolacMarina Novaković

Emocionalna povezanost između roditelja i dece jedan je od osnovnih faktora koji određuju razvojni tok u detinjstvu. Porodična struktura tokom rata je uglavnom izmenjena, tako da je, najčešće otac, odsutan tokom ranog odrastanja, što može da uslovljava različito iskustvo u ranom afektivnom vezivanju kod dečaka i devojčica. Cilj ovog rada je utvrditi da li postoje razlike u dimenzijama afektivnog vezivanja adolescentnih dečaka i devojčica, koji su rođeni na samom početku rata (1992/93 godine), s obzirom na privremeno odvajanje od oca tokom rata. istraživanje je provedeno u srednjoj školi u Sokocu, na uzorku od 197 učenika (102 dečaka i 95 devojčice). Korišćen je upitnik za procenu afektivne vezanosti uPiPAV-R (Hanak, 2004). Za testiranje razlika između grupa korišćena je analiza varijanse, dok je identifikovanje diskriminativne varijable izvršeno preko kanoničke diskriminacione analize. Kao značajna izdvaja se pojačana zavisnost i vezivanje za druge, a koja diskriminiše grupe adolescentnih dečaka i devojčica, rođenih u ratu (χ²=52.871). u grupi devojčica značajno više je zastupljena zavisnost i oslanjanje na značajne druge osobe, čiji gubitak doživljavaju kao nenadoknadiv i fatalan po sebe, empatične su i introspektivne. Za razliku od njih, adolescentni dečaci negiraju potrebu za vezivanjem kao i strah od gubitka značajnih osoba, a njihov kapacitet za empatiju je niži. Rezultati ovog istraživanja ukazuju da devojčice naginju okupiranom, a dečaci odbacujućem obrascu vezivanja. S obzirom na to da istraživanja na adolescentima rođenim u mirnodopskim uslovima na ovom području evidentiraju značajne polne razlike u pogledu stila afektivnog vezivanja, gde ženske osobe više naginju okupiranom stilu, a muškarci odbacujućem, čini se da vremenski kontekst u kome su se ispitivani adolescenti rađali i odrastali (rat u BiH), iako iritantan i nepovoljan, nije imao značajnijeg udela na razvoj afektivne vezanosti kod ispitivane grupe.

Ključne riječi: afektivno vezivanje, adolescenti, rat

1 [email protected]



138

RELACIJE IZMEĐU PERCIPIRANOG MAJČINOG PONAŠANJA I STATUSA IDENTITETA ADOLESCENATA

Sretenka Petrović1

Jovana Šupić Bojana Marinković

Period adolescencije prožet je pitanjem formiranja identiteta, kao glavnim zadatkom. u ovom istraživanju fokus je na statusima identiteta, operacionalizovanim kroz Marsijino shvatanje, kod srednjih adolescenata. Da bi adolescent uspješno prošao kroz krizu identiteta, koja se javlja u ovoj fazi, i iz nje izašao sa čvrsto izgrađenim identitetom, važno je adekvatno roditeljsko ponašanje. Roditeljsko ponašanje često se objašnjava kroz tri stabilne dimenzije roditeljskog ponašanja, a istraživanja ukazuju da one značajno usmjeravaju razvoj identiteta. Te dimenzije su emocionalnost, bihejvioralna i psihološka kontrola. Cilj ovog istraživanja bio je ispitati da li postoje statistički značajne razlike u statusu identiteta, operacionalizovanog kroz četiri kategorije (ostvareni, moratorijum, zaključeni i difuzija) u zavisnosti od percepcije majčinog ponašanja, operacionalizovanog kroz dimenzije emocionalnosti i kontrole (bihejvioralne i psihološke). uzorak obuhvata 157 ispitanika iz populacije učenika srednje škole, uzrasta od 15 do 18 godina. od ukupnog broja, 91 ispitanik je ženskog a 66 ispitanika je muškog pola. Za potrebe ovog istraživanja korišteni su upitnik CRPBi-57 dječjih procjena roditeljskog ponašanja na tri dimenzije, zatim oMEiS upitnik za ispitivanje statusa identiteta. instrumenti su pokazali zadovoljavajuće metrijske karakteristike. Rezultati dobijeni primjenom hi kvadrat testa ukazuju da postoji statistički značajna razlika u statusu identiteta u zavisnosti od percepcipirane majčine emocionalnosti (χ2=18,59, df=9, p=.029). Rezultati na preostale dvije dimenzije majčinog ponašanja (χ2=10,92, df=9, p=.281), (χ2=6,69, df=9, p=.670), nisu pokazali statistički značajan doprinos razlikama u statusu identiteta ispitanika. Dobijeni rezultati ukazuju na to da osobe koje odlikuju umjereni i visoki rezultati na dimenziji majčine emocionalnosti jesu osobe koje zauzimaju identitetski status moratorijum. Adolescenti u ovom periodu prolaze kroz normalnu razvojnu fazu traganja za identitetom, a doživljavanje svoje majke kao tople osobe koja pruža podršku, razumijevanje, te se osjećaj prihvaćenosti, doprinosi lakšem prolasku kroz istu.

Ključne riječi: adolescencija, razvoj identiteta, roditeljsko ponašanje

1 [email protected]


Knjiga rezimea

139

AFEKTIVNA VEZANOST I KAPACITET ZA MENTALIZACIJU KAO PREDIKTORI AGRESIVNOSTI ADOLESCENATA

Snježana Ivanović1, Filozofski fakultet, Banja Luka

Dosadašnja istraživanja agresivnosti ukazuju da karakteristike afektivne vezanosti mogu biti značajan prediktor agresivnosti, kao i da kapacitet za mentalizaciju može da se smatra zaštitnim faktorom u razvoju agresivnosti. Cilj ovog istraživanja bio je da se utvrdi povezanost između agresivnosti dvije uzrasne skupine adolescenata, afektivne vezanosti i kapaciteta za mentalizaciju, kao i da se ispita prediktivna moć pomenutih konstrukata kada govorimo o fenomenu agresivnosti. u istraživanju je učestvovalo 350 ispitanika. od ukupnog broja ispitanika njih 173 su bili učenici devetog razreda osnovne škole, dok su preostali ispitanici bili učenici četvrtog razreda srednje škole. u ispitivanju je učestvovalo 174 ispitanika muškog pola. Za ispitivanje konstrukata korišteni su upitnik agresivnosti, koji mjeri četiri dimenzije agresivnosti, fizičku i verbalnu agresivnost, ljutnju i hostilnost, upitnik iskustva u bliskim vezama (SM-ECR-R) koji mjeri dvije dimenzije, anksioznost od gubitka bliskosti i izbjegavanje bliskosti, upitnik kapaciteta za mentalizaciju (uM), koji mjeri tri dimenzije, mentalizacija sebe, mentalizacija drugih i kapacitet za mentalizaciju.Rezultati upućuju na to da su adolescenti sa negativnijim radnim modelom sebe skloniji ispoljavanju agresivnosti (r=.390; p<.01). Sposobnost adolescenata da se bave svojim mentalnim stanjima i uopšte motivisanost da se bave mentalizacijom može da dovede do smanjenog ispoljavanja agresivnosti (r=-.335; p<.01), dok razumijevanje mentalnih stanja druge osobe, kako ukazuju rezultati, može da dovede do povećanog ispoljavanja verbalne agresivnosti (r=.217; p<.01). Rezultati regresione analize ukazuju na to da je najbolji prediktor agresivnosti anksioznost od gubitka bliskosti (β=.270; p<.01). Zabilježene su i uzrasne razlike u izraženosti dimenzija fizičke agresivnosti, anksioznosti od gubitka bliskih odnosa i kapaciteta za mentalizaciju. Rezultati ovog istraživanja potvrđuju nalaze dosadašnjih istraživanja koja pronalaze pozitivnu povezanost agresivnosti i negativnog radnog modela sebe, ali su nesaglasna kada je u pitanju povezanost kapaciteta za mentalizaciju i različitih oblika agresivnosti, te dovode u pitanje shvatanje kapaciteta mentalizacije kao zaštitnog faktora.Ključne riječi: adolescenti, kapacitet za mentalizaciju, razvoj identiteta, roditeljsko ponašanje1 [email protected]



140

PODRŠKA MALOLJETNIM TRUDNICAMA, RODITELJIMA I NJIHOVIM OBITELJIMA

Silvija Stanić1, Udruga roditelja Korak po korak, Zagreb, Hrvatska

u usmenom izlaganju prikazat će se rad Savjetovališta MAMA JE MAMA koje je usmjereno na prevenciju rizičnog spolnog ponašanja mladih te pružanje psihosocijalne pomoći i podrške maloljetnim trudnicama, roditeljima i njihovim obiteljima. Savjetovalište počiva na temeljnim načelima dostupnosti informacija, slobodi samostalnog odlučivanja te uvažavanju prava na izbor. informiranjem, edukacijom i savjetovanjem nastoji se smanjiti ranjivost maloljetnih trudnica i roditelja, te ih osnažiti za aktivno i odgovorno preuzimanje roditeljske uloge. Aktivnosti uključuju individualno psihološko savjetovanje, partnersko i obiteljsko savjetovanje, male edukativne grupe, grupu podrške, online savjetovanje i web edukaciju, za pružanje psihološke pomoći i podrške maloljetnim roditeljima, pomoć u uspostavljanju narušenih obiteljskih odnosa, zasnivanje partnerskih odnosa, razvijanje adekvatnih roditeljskih vještina, razvoj samopoštovanja i preuzimanje odgovornosti za vlastite postupke. Savjetovalište je smješteno u Zagrebu i kontunuirano radi od 2005. godine. Predstavlja jedino savjetovalište u RH za maloljetne trudnice i roditelje. od 2013. godine otvoren je web portal maloljetni-roditelji.net, prvi i jedini portal namijenjen maloljetnim roditeljima i mladima u riziku, koji donosi informativne i edukativne interaktivne sadržaje te omogućuje besplatno online savjetovanje od strane psihologa, socijalnih radnika, pravnika i ginekologa. Portal je pokrenut kako bi usluge za maloljetne roditelje bile dostupne na širem području. Na godišnjoj razini provodi se oko 1000 e-savjetovanja od strane stručnjaka. Portal ima veliku posjećenost upravo od mladih rizičnog spolnog ponašanja koji se suočavaju sa sumnjama i strahovima od neželjene trudnoće, te maloljetnih roditelja koji se suočavaju s izazovima odrastanja i ranog roditeljstva. Polovica posjetitelja portala dolazi s područja RH, dok velik broj posjetitelja dolazi i s područja Bosne i Hercegovine (oko 25.000 posjetitelja godišnje) i Srbije (oko 15.000 posjetitelja godišnje). Velik broj upita stručnjacima također dolazi iz BiH i Srbije. ovim izlaganjem obuhvatit će se pregled postojećih aktivnosti kao i mogućnosti regionalne suradnje te širenja i unaprjeđenja aktivnosti.Ključne riječi: maloljetnička trudnoća, maloljetne majke, psihološka podrška, savjetovanje

1 [email protected]


Knjiga rezimea

141

MENTALIZACIJA, TEMPERAMENT I STRESNI ŽIVOTNI DOGAĐAJI

Tatjana Stefanovic Stanojević1, Departman za psihologiju,Filozofski fakultet Niš, SrbijaAna Jovančević Milica Tošić Radev

Cilj istraživanja je provera značajnosti veze između kapaciteta za mentalizaciju roditelja i kapaciteta za mentalizaciju njihove odrasle dece (studenata). Shodno dosadašnjim rezultatima istraživanja pretpostavili smo i da bi varijable kao sto je broj stresnih događaja tokom odrastanja i temperament “deteta” mogle biti značajne u međuigri mentalizacije između roditelja i dece. uzorak je činilo 194 dijada studenata i njihovih roditelja. Prosečna starost studenata je iznosila M=20.29, dok je prosečna starost roditelja bila M=47.64. Korišćeni su sledeći instrumenti: upitnik refleksivne funkcije (Fonagy at al., 2017), koji ima dva predmeta merenja: sigurnost u mentalna stanja i nesigurnost u mentalna stanja; Kratka forma TEMPS-A upitnika temperamenta (Akiskal at al., 2005) koji operacionalizuje pet vrsta temperamenta: ciklotimični, depresivni, iritabilni, hipertimički i anksiozni; i ček lista stresnih događaja za populaciju iz Srbije (Mihić, Zotović i Petrović, 2007), sa ponuđenim 21 stresnim događajem.Rezultati hijerarhijske regresione analize pokazuju da se sigurnost u mentalna stanja (visoka mentalizacija) kod studenata može predvideti na osnovu sigurnosti u mentalna stanja roditelja (β=.232, p=.009), kao i na osnovu tipova temeperamenta dece: anskioznog temepramenta (pozitivno: β=189, p=.024) i hipertimičnog (negativno: β=-.178, p=.031). ovim varijablama je objašnjeno ukupno 17.9% varijanse sigurnosti u mentalna stanja dece (p=.001). Kada je u pitanju nesigurnost u mentalna stanja dece (niska mentalizacija), pokazalo se da se ova varijabla može predvideti statistički značajno na osnovu nekih od postavljenih prediktora. Kao najznačajniji prediktor ove varijable izdvaja se ciklotimični temeprament (β=-184, p=.042), dok ukupni objašnjeni procenat varijanse nesigurnosti u mentalna stanja iznosi 13.4% (p=.011). Stresnih životnih događa u testiranoj populaciji (srećom) je nedovoljno da bismo mogli da zaključujemo o eventualnoj povezanosti. Naime, više od polovine ispitanika je tokom svog života iskusilo 3 ili manje stresnih događaja (58.3%), dok je više od trećine iskusilio između 3 i 7 stresnih životnih događaja (33.4%), što je u odnosu na maksimalni broj stresnih životnih događaja znatno ispod proseka.

Ključne riječi: mentalizacija, temperament, stresni životni događaji1 [email protected]



142

SPOVOĐENJE RADNO OKUPACIONE TERAPIJE SA OSOBAMA U ŠESTOM I SEDMOM STADIJU DEMENCIJE TIHANA

Tihana Majstorović1, UG Menssana, Sarajevo

Problem Je kvaliteta života osoba sa demencijom, preciznije mogućnosti uticaja na poboljšanje nekih aspekata kvalitete života kod osoba sa dubokom demencijom, kroz okupacionu terapiju (oT). Demencija predstavlja sindrom, kliničke slike u kojoj dominiraju simptomi deterioracije u kognitivnom funkcionisanju, razmišljanju, pamćenju, ponašanju i sposobnostima za aktivnosti dnevnog života. Kada je u pitanju tretman demencije - tok bolesti može se posmatrati u dva segmenta - nepromjenljivi, na koji se ne može uticati zbog progresivnog toka bolesti, i promjenljivi - problematično ponašanje kao posljedica bolesti, koje se uz adekvatne, farmakološke i nefarmakološke tretmane, može donekle korigovati. Cilj rada je prikazati kako oT shvaćena u širem smislu može utjecati na poboljšanje kvaliteta života kod osoba u dubokoj demenciji, do koje mjere može unaprijediti onaj segment posljedica bolesti na koji se može uticati: smanjenje problematičnih ponašanja, očuvanje psihomotornih funkcija na postojećem stadiju, usporavanje deteoracije, poboljšanje raspoloženja. Radi se o studiji slučaja grupe od sedam ljudi u dubokom stadiju demencije, unutar institucionalnog smještaja, uključenih u oT. Metodom opservacije njihovog svakodnevnog funkcionisanja, praćena je učestalost problematičnih ponašanja i nivo raspoloženja prije uključivanja u rad i nakon nekoliko sedmica rada. Također su praćeni neki pokazatelji psihofizičkog zdravlja – visina krvnog pritiska, cirkadijarni ritam. Glavni rezultati/interpretacija: oT se postiže izvjestan stepen uspjeha, posmatrajući inicijalno postavljene ciljeve, pored ograničenja u vidu osnovne bolesti i objektivnog psihofizičkog stanja osobe. osim u slučajevima nagle biološke detoracije organizma ili početka psihotičnih epizoda, osobe su dobro odreagovale na terapiju, pokazale veliki stepen zadovoljstva i smanjenje problematičnog ponašanja. Značajnom se pokazala spoznaja da je potreban adekvatan odabir aktivnosti i prava motivacija, vezana za osjećaj korisnosti, te da deluzije korisnika igraju značajnu ulogu u prihvatanju i realizaciji oT. Došlo se do zaključka da je oT kontarindikativna kada je u pitanju psihotično ponašanje, ali može poslužiti kao dobar pokazatelj početka psihotične epizode i omogućiti pravovremeno reagovanje.

Ključne riječi: Demencija, radno okupaciona terapija

1 [email protected]


Knjiga rezimea

143

ODNOS IZMEĐU EMOCIONALNE INTELIGENCIJE I OPAŽENOG STRESA KOD STUDENATA MEDICINE

Gorica Vuksanović1. Medicinski fakultet FočaOlivera KalajdzićRanka PerućicaIvana Zečević

Akademski život studenata predstavlja svakodnevno suočavanje sa brojnim stresorima. Emocionalna inteligencija osnova je za aktivno, adaptivno suočavanje sa stresom.osobe sa visokom emocionalnom inteligencijom mogu bolje prepoznati potencijalne stresore, koriste emocije u suočavanju sa problemima, na bolji način se nose sa negativnim emocijama u stresnim situacijama. Cilj sprovedene studije bio je ispitati odnos između nivoa ispoljavanja emocionalne inteligencije i nivoa ispoljavanja opaženog stresa kod studenata medicine. uzorak istraživanja je prigodni i činilo ga je 420 studenata medicinskog fakulteta. instrumenti korišteni u istraživanju su skala opaženog stresa i upitnik emocionalne regulacije i kontrole.Skala opaženog stresa se sastoji od 10 tvrdnji, a odgovori se boduju na skali procjene Likertovog tipa. Pouzdanost skale opaženog stresa iznosi .774. Skala emocionalne regulacije i kontrole se sastoji od 20 tvrdnji, maksimalan rezultat je 100 bodova, veći rezultat označava nižu emocionalnu inteligenciju.Pouzdanost upitnika emocionalne regulacije i kontrole, iznosi . 869. Na osnovu zbira bodova dobijenih ovim upitnicima ispitanici su svrstani u tri grupe prema intenzitetu ispoljavanja opaženog stresa kao i nivou emocionalne inteligencije, tako što je maksimalni broj bodova podjeljen u tri podjednaka nivoa – nizak, srednji i visok. Korišteni su sljedeći statistički postupci: mjere varijabiliteta, mjere centralne tendencije, Pearson Hi- kvadrat, koeficijent kontigencije C. Analizom dobijenih rezultata utvrđeno je da postoji statistički značajna razlika između opaženog stresa i emocionalne inteligencije kod studenata (Ccoeff. = .347, χ2 = 57.393, df = 4, p < .001). odnosno, većina ispitanika koja ima nizak nivo opaženog stresa ima srednju do visoku emocionalnu inteligenciju. isto tako, nijedan ispitanik visoke emocionalne inteligencije nema visok opaženi stres. Резултат studije sugeriše dvije moguće strategije : izbor budućih studenata može biti zasnovan na emocionalnoj inteligenciji, kao i da bi trebalo da postoje programi za poboljšanje emocionalne inteligencije studenata.

Ključne riječi: emocionalna inteligencija, opaženi stres, student1 [email protected]



144

SAMOPOŠTOVANJE I STILOVI PRIVRŽENOSTI OBZIROM NA ODRASTANJE U POTPUNIM I PORODICAMA BEZ OCA

Alen Gabeljić1, Univerzitet u Tuzli Tamara Efendić- Spahić

Teorijske postavke i rezultati istraživanja nedvojbeno upućuju na to da nepotpunost primarne porodice negativno djeluje na djetetov psihosocijalni i emocionalni razvoj, određujući između ostalog i razinu formiranog samopoštovanja te prisutne obrasce privrženosti, kako u djetinjstvu tako i u odrasloj dobi. Pa ipak, nije do kraja istražena veza uzročnosti između potpunosti porodice u djetinjstvu i vrste prisutnih stilova partnerske privrženosti u odrasloj dobi. istraživanje je realizirano sa ciljem testiranja veličine i značajnosti razlika u razini samopoštovanja, te prisutnosti pojednih stilova privrženosti prema ljubavnim partnerima, između ispitanika koji potječu iz potpunih i jednoroditeljskih porodica bez oca. Komparacija po pitanju stilova privrženosti izvršena je i po varijabli spola, zasebno za mladiće i djevojke, iz potpunih i nepotpunih porodica, te između mladića i djevojaka iz nepotpunih porodica. istraživanje je provedeno na prigodnom uzorku a sačinjavali su ga mladići i djevojke (njih 100), iz potpunih i nepotpunih porodica, procentualno podjednako zastupljenih (25:25:25:25), rane odrasle dobi, od 18 do 25 godina starosti. u svrhu testiranja hipoteza, korištena je Rosenbergova skala samopoštovanja (Rosenberg, 1965), zatim upitnik privrženosti ljubavnim partnerima (modifikacija Brennanova inventara iskustava u bliskim vezama, Kamenov i Jelić, 2003), te Sociodemografski upitnik konstruisan za potrebe istraživanja (spol, starosna dob, potpunost porodice). Primijenjeni Man-Vitnijev u test nije otkrio značajnu razliku u razini samopoštovanja između ispitanika iz potpune (Md=31; n=50) i nepotpune porodice (Md=33; n=50), u=1077; z=-1.195; p=0.23; r=0,12. ipak, hi-kvadrat test nezavisnosti pokazuje značajne razlike u prisutnim stilovima privrženosti između ispitanika iz potpunih i nepotpunih porodica, u smislu veće zastupljenosti odbijajućeg obrasca privrženosti u skupini ispitanika iz nepotpunih porodica (x²= (3, n=100) =11,53; p=0,009; Kramerov V=0.34). odbijajući obrazac je značajno prisutniji u skupini mladića i djevojaka koji potječu iz nepotpunih porodica, s tim da je razlika izraženija pri komparaciji mladića (x²= (3, n=50) =10,103; p=0,018; Kr. V=0.45), nego u slučaju komparacije djevojaka (x²= (3, n=50)

1 [email protected]


Knjiga rezimea

145

=8,126; p=0,043; Kr. V=0.403). Mladići i djevojke od kojih i jedni i drugi potječu iz nepotpunih porodica, nisu se značajno razlikovali po prisutnosti pojedinih tipova privrženosti (x²= (3, n=50) =5,360; p=0,147; Kr. V=0.327). Dakle, dobijeni rezultati koji se odnose na stilove privrženosti su saglasni rezultatima većine dosadašnjih istraživanja iz te oblasti (postojanje razlika), dok su rezultati dobijeni po pitanju samopoštovanja suprotni očekivanim i u prethodnim istraživanjima zabilježenim rezultatima, te se upravo oni mogu smatrati potrebom za budućim, detaljnijim istraživanjima toga problema.

Ključne riječi: jednoroditeljska porodica, samopoštovanje, stilovi privrženosti prema partnerima


146

VRŠNJAČKO NASILJE MEĐU DJECOM S TEŠKOćAMA U RAZVOJU: RELACIJE: SPOLA I ŠKOLSKOG USPJEHA

Amra Imširagić1

Zuhra Hadžipašić

Nasilje među djecom predstavlja pojavu koja je prisutna u školskom sistemu gotovo svih zemalja na svijetu, bez obzira na stepen njihovog društveno-ekonomskog razvoja. Kako se pokazalo da u Bosni i Hercegovini, prema našim saznanjima, do sada nije bilo zastupljeno proučavanje vršnjačkog nasilja kao grupnog fenomena kroz usvajanje pristupa o učesničkim ulogama u nasilju, niti dovođenje svake od učesničkih uloga (nasilnik, žrtva, asistent, podstrekač, autsajder, branilac) u vezu sa školskim uspjehom/neuspjehom među djecom sa teškoćama u razvoju smatrali smo važnim da sprovedemo jedno takvo istraživanje. istraživanjem je obuhvaćeno 123 učenika sa teškoćama u razvoju koji pohađaju specijalizirane ustanove za obrazovanje, vaspitanje i rehabilitaciju ove djece u Tuzli, Sarajevu i Banjoj Luci. Statistička obrada podataka izvršena je uz pomoć softvera iBM Statistics v 22. od deskriptivnih statističkih parametara izračunate su artimetičke sredine sa pripadajućim standardnim devijacijama.Rezultati istraživanja pokazali da su se kao žrtve, u prosjeku (M = 1,08) sa standardnom devijacijom SD= 0,49 najviše su se osjećala djeca ženskog pola sa intelektualnim teškoćama, kao i djeca muškog pola sa tjelesnom invalidnošću, gdje je prosječna vrijednost ajtema na skali-žrtva iznosila M =1,02 sa standardom devijacijom 0, 48. Najmanje su se kao žrtve osjećala djeca sa oštećenjem vida, što prikazuju dobijene prosječne vrijednosti za muške ispitanike M = 0,54 sa standardnom devijacijom 0,27 i ženske ispitanike M = 0,41 sa standardnom devijacijom 0,17. Dobijene prosječne vrijednosti ajtema skale BVQ-žrtve u kod muških i ženskih ispitanika a u odnosu na školski uspjeh, pokazuju da najveća prosječna vrijednost na skali zabilježena kod muških ispitanika koji su imali školski uspjeh kao „dovoljan“ (M = 1,22) sa standardnom devijacijom 0,72 te kod ženskih ispitanika koji su imali školski uspjeh „dobar“ (M =1,11) sa standardnom devijacijom 0,39 najveću prosječnu vrijednost (M = 0,79) sa standardnom devijacijom 0, 39 izjašnjavanja kao nasilničkog ponašanja imali su muška djeca sa dovoljnim školskim uspjehom, kao i muška djeca sa dobrim školskim uspjehom (M

1 [email protected]


Knjiga rezimea

147

= 0,69) sa standardnom devijacijom 0,60. Kada su u pitanju ženska djeca, najveća dobijena prosječna vrijednost za sub –test nasilnik zabilježena je kod školskog uspjeha „dobar“ (M= 0,53) sa standardnom devijacijom 0,45. u istraživanju potencijalni prediktor školski uspjeh pokazao se značajnim za predviđanje vršnjačkog nasilja. Dobijeni rezultati potvrdili su ranije dobijene nalaze da su antisocijalna i agresivna djeca postižu slabe rezultate u učenju. Djeca koja imaju probleme sa školskim uspjehom osjećaju se neuspješnim i odbačenim od strane vršnjaka. Sve ih to vodi ka antisocijalnom ponašanju čiji je jedan oblik agresija. Strategija smanjena vršnjačkog nasilja djeci sa teškoćama sastojala bi se u pomoći djeci da savladaju nastavno gradivo i poprave školski uspjeh. Na ovaj način djeca bi se više zainteresovala za školu, a bila bi lakše prihvaćena od strane vršnjaka, pa bi se smanjile frustracije koje pobuđuju na vršnjačko nasilje.

Ključne riječi: djeca sa teškoćama u razvoju, nasilnik, školski uspjeh, uloge u vršnjačkom nasilju, žrtva


148

STAVOVI SELEFIJA IZ BOSNE I HERCEGOVINE PREMA SAMOŽRTVOVANJU

Srđan Puhalo1, Prime Communications

Selefije su muslimani koji za sebe kažu da praktikuju islam onakav kakav je bio kada je prvi put otkriven, neokaljan od bilo kakvih inovacija, odstupanja ili dodavanja, „nezagađen“ od egzogenih utjecaja. Danas se selefije povazuju sa vehabijama tj. sa konzervativnim i militantnim islamom koji dolazi iz Saudijske Arabije. Cilj istraživanja je utvrditi da li postoji značajna razlika među selefijama u BiH, po polu, godinama starosti, obrazovanju i ukupnim mjesečnim primanjima i njihovog stava o samožrtvovanju. u istraživanju smo koristili skalu stavova prema samožrtvovanju (Bélanger, J. J. & all, 2014) koja se sastoji se od 10 stavova i sedam ponuđenih opcija Likertovog tipa. Viši skor na skali označava i veću izraženost stavova o samožrtvovanju. istraživanje je sprovedeno polovinom 2017. godine na uzorku od 317 ispitanika koji za sebe kažu da su selefije. u okviru uzorka imamo 9,5% žena i 90,5% muškaraca, dok je prosječna starost ispitanika 34 godine. Ne postoji statistički značajna razlika između muškaraca i žena selefija kada se radi o stavovima prema samožrtvovanju (p= 0,44). Najveći skor na skali samožrtvovanja prisutan je kod selefija mlađih od 29 godina, potom kod ispitanika starosti između 30 i 44 godine, a najmanje kod starijih od 45 godina. ispitanici mlađi od 29 godina značajno se razlikuju od selefija starijih od 45 godina (p= ,001) i onih starosti od 30 do 44 godine (p= ,021). Nema statistički značajne razlike između selefija koji su učestvovli u ratu u BiH i onih koji nisu (p= 102). Sa porastom obrazovanja selefija rastu i vrijednosti na skali samožrtvovanja (p= ,001). Tu nalazimo statistički značajne razlike između ispitanika sa završenom osnovnom školom i onih sa završenom srednjom školom-četvrti stepen (p = , 0,23) kao i onih sa višom i visokom školom (p= ,014). Postoji značajna razlika između zanatlija i selefija sa srednjom školom-četvrti stepen (p= ,002) i visokoobrazovanih (p= ,001). Dobijeni rezultati pokazuju da što su ispitanici mlađi i obrazovaniji to su spremniji da prihvate stavove o samožrtvovanju, ali je teško reći da li je to posledica godina mladosti ili radikalizma.

Ključne riječi: selefije, BiH, stavovi, samožrtvovanje.

1 [email protected]

Knjiga rezimea

149

PROVEDBA ODLUKE EVROPSKOG SUDA ZA LJUDSKA PRAVA U STRAZBURU I DEINSTITUCIONALIZACIJA OSOBA SA

PSIHIJATRIJSKIM POREMEćAJIMA

Đenan Hodžić1, Zavod Drin Fojnica

Tri osobe smještene u Javnu ustanovu “Drin” u Fojnici: Z.H., M.C. i E.B., su se krajem 2012. godine, krajnje jednostavnim pismima i bez posredovanja advokata, obratili evropskom Sudu za ljudska prava u Strazburu tvrdeći da su “protiv svoje volje zatvoreni u tu ustanovu” i zatražile puštanje na slobodu. Sud je presudio u njihovu korist. u Javnoj ustanovi Zavod za zbrinjavanje mentalno invalidnih lica “Drin” nisu bili iznenađeni ovom presudom jer su i ranije od ustavnog suda BiH dobili slične. Prema odluci Suda ove tri osobe su otpuštene iz Zavoda i dalje su nastavile živjeti u opštinama iz kojih su došli u Zavod. Zbog slabe podrške lokalne zajednice u koju su se vratile ove osobe, nakon perioda nešto više od godinu dana, dvije osobe su se na lični zahtjev ponovo vratile u Zavod Drin, dok je treća osoba u međuvremenu preminula. u Zavodu Drin se kontinuirano nastavlja program deinstitucionalizacije u saradnji sa Savezom Sumero. Sumero je po uputstvima iz Zavoda Drin napravio sistem, odnosno platformu servisa podrške koji nudi lokalnim zajednicama i kantonima kao održiv model socijalnih usluga za osobe s intelektualnim teškoćama koji je moguće sprovesti i za druge vrste osoba s invaliditetom. Proces deinstitucionalizacije započinje u Zavoda i predstavlja najveći dio odgovornosti upravo Zavoda. u tom procesu učestvuje Stručni tim Zavoda: psihijatar, psiholozi, defektolozi, socijalni i zdravstveni radnici. od samog prijema u Zavod, osoba prolazi kontinuirane tretmane stručnih osoba. Kada se uvidi postignuti napredak u procesu re/socijalizacije, re/habilitacije uradi se preporuka nadležnoj socijalnoj službi u vezi otpusta. Potrebno je mnogo truda uložiti i na održavanju postojećeg stanja osobe pri otpustu, kako se ne bi ugrozio postignuti napredak, spriječio recidiv bolesti ili ponovni prijem u neku od ustanova.

Ključne riječi: ljudska prava, osobe sa psihijatrijskim poremećajem, deinstitucionalizacija, recidiv bolesti

1 [email protected]



150

PRISUTNOST IRACIONALNIH UVJERENJA I SKLONOST KA KONFORMIZMU KOD STUDENATA

Dijana Sulejmanović1, Univerzitet u Beogradu

Pokornost - bilo da govorimo o socijalnom ponašanju koje se ispoljava putem pokornosti prema pojedincu kojeg opažamo kao autoritet i iskazujemo mu poslušnost, ili putem pokornosti prema pritisku grupe, tj. konformizmu - kao oblik uticaja socijalne sredine na pojedinca je prisutna, u većoj ili manjoj mjeri, u svim vremenima i u svim društvima. odbijanje pojedinca da se prilagodi kodu mase može rezultirati socijalnim isključivanjem, gubitkom povlastica te marginalizovanjem pa i otvorenom hostilnošću od strane većine, što posebno negativne posljedice ima kod mladih jer je socijalizacija uslovljena međuodnosima pojedinca sa socijalnom sredinom, vršnjacima i drugim socijalnim grupama čiji je član i uz koje djeluje u istom vremenu i prostoru. Polazeći od informacijskog socijalnog uticaja, kao jednog od objašnjenja pojavnosti fenomena konformizma, problem ovog istraživanja bio je ispitati da li je konformizam kao socijalno ponašanje praćen kognitivnim distorzijama, odnosno iracionalnim uvjerenjima. Glavna istraživačka hipoteza odnosi se na pretpostavljenu pozitivnu vezu između sklonosti konformiranju, s jedne strane, te prisutnosti iracionalnih uvjerenja kao načina tumačenja sebe, drugih i svijeta u cjelini, s druge strane. Prigodni uzorak je sačinjen od 138 studenata univerziteta u Bihaću, uzrasta od 18 do 25 godina. Korišteni instrumentarij obuhvatio je upitnik o socidemografskim varijablama, skalu konformizma te upitnik iracionalnih uvjerenja. Rezultati primjenjenih statističkih metoda ukazuju na značajnu povezanost konformizma i iracionalnih uvjerenja te možemo zaključiti da su studenti koji su skloni konformiranju također i skloniji održavati svoja iracionalna uvjerenja, odnosno da nisu skloni prihvatiti sebe i druge kao pogrješive i nesavršene nego će se nekritički pokoriti tuđem utjecaju i pratiti pravila socijalne grupe umjesto samostalnog procjenjivanja socijalnih situacija u svakodnevnom životu. ovakav zaključak zasniva se na nalazima da posljedice iracionalnih uvjerenja rezultiraju širokim rasponom negativnih emocija i ponašanja, kao što su agresivnost, osjećaj krivice, anksioznost, gubitak kontrole, a koje predstavljaju prepreku za neosuđujuće, bezuslovno prihvatanje sebe i drugih ljudi kao pogrješivih i nesavršenih. ovim istraživanjem dobiveni rezultati

1 [email protected]


Knjiga rezimea

151

svoju primjenu mogu imati ne samo u boljem razumijevanju iskrivljenosti mišljenja nego i u ispravnijem razumijevanju konformizma kao jednog od odgovora pojedinca na uticaj kojem je izložen od strane socijalne grupe.

Ključne riječi: socijalni uticaj, pokornost, konformizam, kognitivne distorzije, iracionalna uvjerenja


152

TIPOLOGIJA RAZLIČITIH EVOLUCIJA MALOLJETNIČKE DELINKVENCIJE

Azra Arnautović1, ‘ EMPATIJA’ Asocijacije za podršku mentalnom zdravljuElmir IbralićFatima BećirovićErna Lučić

u ovom radu autori žele prikazati tipologije različitih evolucija maloljetničke delinkvencije. Rađeno je kvalitativno istraživanje u kojem je glavno istraživačko pitanje sadržano u razumijevanju kako različiti konteksti socijalizacije utiču na razvoj maloljetničke delinkvencije u poslijeratnoj BiH. Postavljeni ciljevi su: pronaći zajedničke dimenzije evolucije maloljetničke delinkvencije i na temelju toga konstruirati tipove evolucije maloljetniĉke delinkvencije, te na taj način razumjeti moguće puteve razvoja maloljetničke delinkvencije u postkonfliktnim i tranzicijskim zajednicama. u ovom istraživanju tipologija je definirana kao sistem klasificiranja homogenih subgrupa iz velike heterogene grupe. osnovni zahtjev tipologije bilo je postizanje tzv. unutarnje homogenosti na nivou tipa i vanjske heterogenosti na nivou tipologije. Klasificiranje subgrupa rađeno je na temelju dimenzija koje su definirane tokom samog procesa analize prikupljenih podataka, a u skladu s postupcima kvalitativnog metoda istraživanja. uzorak za analizu sačinjavalo je 38 maloljetnih delinkvenata u dobi od 14 – 18 godina s područja Tuzlanskog kantona. Tipologija je rađena na temelju podataka dobivenih analizom intervjua s maloljetnim delinkventima. Rezultat kvalitativne analize podataka bila je konstrukcija četiri karakteristična tipa evolucije maloljetničke delinkvencije. Tip 1 – evolucije maloljetničke delinkvencije karakterizira slučajno ulaženje u delinkvenciju (situaciona delinkvencija); Tip 2 – karakterizira epizodična delinkvencija kao izraz pripadanja i dokazivanja grupi vršnjaka; Tip 3 –karakterizira kontinuirana delinkvencija; Tip 4 – delinkventno ponašanje se razvijalo od dječijeg perioda kao naćin preživljavanja okolnosti u kojima su maloljetnici odrastali. Podaci dobiveni tokom istraživanja grupisani i obrađeni prema načelima kvalitativnih istraživanja. Primjenjen Atlas.ti program obrade podataka. Dobivena tipologija evolucije maloljetničke delinkvencije upućuje na nužnost uvođenja preventivnih intervencija u dječijem periodu, drugačijim školskim mjerama i individualiziranim programima tretmana djece s predelinkventnim ponašanjem.

Ključne riječi: tipologija, maloljetnička delinkvencija, tipovi maloljetnika

1 [email protected]


Knjiga rezimea

153

SAMOPOŠTOVANJE KAO DETERMINANTA USAMLJENOSTI KOD STUDENATA

Sabina Salkić1, Kinderhaus GmbH

usamljenost se obično definira kao neugodno i emocionalno uznemirujuće subjektivno iskustvo koje se javlja kao odgovor na raskorak između željene i ostvarene razine socijalnog kontakta. Doživljaj usamljenosti neugodno je i bolno iskustvo, a prati ga osjećaj odbačenosti od ljudi do kojih nam je stalo, uz istovremenu želju da nas oni prihvate i da budemo dijelom njihovog života. Samopoštovanje možemo definisati kao samoevaluaciju kojom pojedinac odražava stav prihvaćanja ili neprihvaćanja sebe. Samopoštovanje je vrijednosna i emocionalna komponenta pojma o sebi. Pošto živimo sa drugim ljudima koji nas također vrednuju, samopoštovanje je dobrim dijelom zavisno o tome kako nas drugi vrednuju. Glavni cilj istraživanja bio je utvrditi odnos između samopoštovanja i usamljenosti kod studenata. istraživanje je provedeno na uzorku od 200 studenata (82 muškog i 118 ženskog spola) različitih odsjeka završnih godina studija društvenih i tehničkih nauka na univerzitetu u Tuzli. u ispitivanju je primjenjen sljedeći instrumentarij: Rosenbergova skala samopoštovanja i Kratka verzija uCLA skale usamljenosti. Veza između samopoštovanja (kako ga mjeri skala uRoS) i usamljenosti (mjerenoj na istoimenoj skali) istražena je pomoću koeficijenta Spirmanove linearne korelacije. izračunata je srednja negativna korelacija između te dvije promijenjive (ro=-.494, p<.05) pri čemu visoke nivoe samopoštovanja prati niski nivo usamljenosti. Rezultati su pokazali negativnu povezanost usamljenosti sa samopoštovanjem kod studenata. Razina usamljenosti manja je kod osoba koje imaju veću razinu samopoštovanja, odnosno osobe sa niskim samopoštovanjem imaju veću razinu usamljenosti.

Ključne riječi: samopoštovanje, usamljenost

1 [email protected]



154

DA LI PRIHVATANJE KOLEKTIVNE KRIVICE ZBLIŽAVA ILI UDALJAVA GRUPE OPTEREćENE NASILNIM SUKOBIMA?

Jelena Niškanović1, JZU Institut za javno zdravstvo Republike Srpske

Cilj rada je ispitati odnos međugrupne solidarnosti i etničkog identiteta sa spremnošću na pomirenje posredstvom moderacionog dejstva prihvatanja kolektivne krivice. istraživanje je sprovedeno u drugoj polovini 2014. godine na području grada Banja Luka. Ciljnu grupu istraživanja čine osobe srpske etničke pripadnosti koje su podjeljene u dvije starosne kategorije, mlađe generacije (osobe rođene u periodu od 1993. do 1997. godine) i starije generacije (osobe rođene prije 1977. godine). istraživanjem je obuhvaćeno 406 ispitanika koji su ujednačeni prema dvije navedene starosne grupe. Primjenjene su standardizovane skale za mjerenje etničkog identiteta, međugrupne solidarnosti, prihvatanja kolektivne krivice i spremnosti na pomirenje. Primjenom moderacione analize utvrđeno je da prihvatanje kolektivne krivice ima značajan moderirajući efekat u odnosu solidarnosti i spremnosti na pomirenje (B=-.008, t=-2.38, p=< .05), kao i u odnosu etničkog identiteta i spremnosti na pomirenje (B= .01, t=-3.59, p=<.001). Sa povećanjem nivoa prihvatanja kolektivne krivice opada intenzitet negativnog uticaja etničkog identiteta kao i nivo pozitivnog uticaja međugrupne solidarnosti na spremnost na pomirenje. Navedeni rezultati ukazuju na značaj prihvatanja kolektivne krivice u pogledu podsticanja procesa pomirenja među prethodno sukobljenim grupama. S druge strane, problematizuje se pozitivno dejstvo prihvatanja kolektivne krivice u pogledu odnosa solidarnosti i pomirenja. Možemo pretpostaviti da distres koji leži u osnovi prihvatanja kolektivne krivice nosi usmjerenost na vlastite greške što dovodi do određenog distanciranja i udaljavanja od grupa prema kojima su počinjena zlodjela.

Ključne riječi: etnički identitet, međugrupna solidarnost, prihvatanja kolektivne krivice, spremnost na pomirenje.

1 [email protected]


Knjiga rezimea

155

психо-социјална подршКа родитЕљима дјЕцЕ са потЕшКоћама У развојУ -приКаз модУла рада са родитЕљима дјЕцЕ са потЕшКоћама У развојУ

Milica Zelenović1, Udruženje ‘Rastimo zajedno’ GackoAnđela Vuković

На основу увида у литературу из овог подручја запажено је да су родитељи дјеце са потешкоћама под ризиком када је у питању висока разина стреса. Рођење дјетета са развојним потешкоћама утиче и на односе унутар породице као и читаву породичну динамику. Већина ових родитеља свакодневно улаже много напора и труда у напредак и развој свог дјетета а резултати су врло често неизвјесни. Све то доводи до осјећаја неадекватности. Услед сталне бриге о дјетету родитељи врло често занемарују своје потребе, жеље и осјећања. Родитељи који живе у мањим срединама истичу као посебно отежавајућу околност предрасуде према дјеци са сметњама у развоју. Због свега тога у оквиру пројекта ‘Оснажан родитељ-оснажно дијете’ осмишљен je програм подршке родитељима дјеце са сметњама у развоју кроз групне активности. Као што је важно пружити адекватну психо-социјалну помоћ и подршку дјеци са потешкоћама у развоју једнако је важно пружити адекватну помоћ њиховим родитељима. Циљ овог рада је да представи наш модел помоћи и подршке родитељима дјеце са потешкоћама у развоју. Знајући да облик групног рада посебно користи особама које због свих потешкоћа са којима се сусрећу требају додатну подршку одлучили смо се за радионице. Главни циљ радионица био је створити подржавајуће окружење у коме ће се родитељи осјећати прихваћено. Идеја је била да родитељи унутар групе размијене искуства . У оквиру радионица су реализоване активности које су имале за циљ пружити емоционалну подршку родитељима те их додатно едуковати када је у питању родитељство, развој дјетета, самопомоћ. У седам психо-социјалних радионица које су се одржавале у просторијама Удржења родитеља и пријатеља дјеце и омладине са посебним потребама ‘Растимо заједно’ Гацко учествовало је девет родитеља. Резултати евалуације указују на успјешност реализованих радионица. О томе свједоче изјаве родитеља /учесника да се мање осјећају усамљено те да су у оквиру радионица

1 [email protected]



156

стекли нове вјештине и компетенције које користе у свакодневном функционисању.

Ključne riječi: родитељи дјеце са сметњама у развоју, породични односи, психо-социјална пoдршка.

Knjiga rezimea

157

ULOGA INTRAPSIHIČKIH RELIGIOZNIH KONFRONTACIJA U PREDIKCIJI DEPRESIVNOSTI I BLAGOSTANJA

Srđan Dušanić1, Filozofski fakultet Banja LukaMiloš Pralica

u dugoj istorji istraživanja veze religioznosti i čovjekovog zdravlja uglavnom se polazilo od stanovišta da se religioznost pozitivno odražava na fizičko i mentalno zdravlje. Međutim, brojna istraživanja ukazuju da ta veza nije tako dosljedna. u relativno novijem pristupu složena veza religoznosti i mentalnog zdravlja se objašnjava putem konstrukta intrapsihičkih religioznih konfrontacija („iRK“, engl.„religious struggle“). iRK podrazumjevaju napor da se očuva ili transformiše religioznost koja je ugrožena kada neki njen aspekt postane predmet negativnih misli ili emocija. ideja je da se veće prisustvo iRK negativno odražava na mentalno zdravlje, ali da to zavisi i od vidova konfrontacije koji su uglavnom zasnovani na doživljaju Boga, odnosu sa drugim vjernicima i religijskom institucijom, te na ličnim religioznim i moralnim dilemama. u našem istraživanju pokušavamo preliminarno ispitati ulogu iRK u predikciji različitih manifestacija mentalnog zdravlja. Konkretnije, ispitujemo u kojoj mjeri prediktori blagostanja i depresivnosti mogu biti neki od šest domena iRK. Domeni, koje prate i odgovarajući instrumenti na skali RSS (engl. Religious and spiritual struggle) su: božanski (negativne emocije prema Bogu); demonski (doživljaj da zli dusi napadaju individuu); interpersonalni (uznemirujući odnosi sa vjernicima i institucijom); moralni (zabrinutost zbog slijeđenja moralnih principa); sumnja (preispitivanje religijskih uvjerenja); smisao (briga o smislu života). Korištena je i PWi skala ličnog blagostanja te skala depresivnosti CES-D. istraživanje je sprovedeno na uzorku od 400 mladih (77% ženski pol) iz Republike Srpske, prosječnog uzrasta od 21 godine. Rezultati pokazuju da se svi domeni iRK nalaze u uzajamnim korelacijama, uglavnom umjerenog intenziteta. Domeni su značajni prediktori depresivnosti i objašnjavaju 23% varijanse, a najjači prediktori su: smisao (β = -.379), božanski (β=.236) i sumnja (β = -.224). Značajno predviđaju i blagostanje, uz 20% objašnjene varijanse, a najvažniji prediktori su: božanski (β= -.224), smisao (β= -.207) i moralni (β= -.130). Rezultati su prodiskutovani u kontekstu nekoliko teorijskih pristupa te ranijih istraživanja iz ove oblasti.

Ključne riječi: Religioznost, depresivnost, blagostanje1 [email protected]



158

PSIHOMETRIJSKA PROVJERA NOVE SKALE RELIGIOZNOSTI – KIP

Petar Mrđa1, Filozofski fakultet Banja LukaSrđan DušanićSiniša Subotić

Budući da je religioznost kompleksna pojava, u većini pristupa ona se tretira kao multidimezionalni fenomen. u skladu sa tim nastao je veći broj multidimenzionalnih skala religioznosti, međutim inostrana i istraživanja u BiH nisu potvrdila željenu senzitivnost i svrsihodnost ovih instrumenata, pogotovo u kontekstu kriterijske validnosti. u većini slučajeva različite dimenzije religioznosti su bile u snažnim uzajamnim korelacijama, te sličnim korelacijama sa drugim eksternim varijablama. Navedeni nedostaci su nas inspirisali da kroz ovo istraživanje kreiramo i psihometrijski provjerimo skalu koja bi senzibilnije mjerila religioznost na prostorima BiH i šire. istraživanje je sprovedeno na uzorku od 500 ispitanika (72 % ispitanica) prosječne starosti 21 godinu. upitnik je obuhvatao listu od 84 religiozne tvrdnje, upitnik intrinzičko-ekstrinzičke religioznosti (Allport & Ross, 1967), te Skalu religijske prakse (Dušanić, Šašić, & Eraković, 2015). Na osnovu rezultata paralelne analize ekstrahovana su tri faktora, a kao metod ekstrakcije je korištena MRFA. Prvi faktor je imenovan kao Konvencionalna religioznost (15 ajtema; 30.1% varijanse, MΛ=.69; ω=.93), drugi kao Religijska isključivost (12 ajtema; 26.2% varijanse, MΛ=.72; ω=.92), a treći kao otvorenost ka preispitivanju religije (5 ajtema; 10.2% varijanse, MΛ=.66; ω=.78). Prvi faktor je u nižoj do umjerenoj korelaciji s preostala dva (.33 i .29), dok drugi i treći faktor ne koreliraju (-.01). Konvencionalna religioznost (sumacioni skor) u najvećoj mjeri korelira sa intrinzičkom religioznošću (r=.79, p<.001), religijska isključivost sa društvenom ekstrinzičkom religioznošću (r=.62, p<.001), dok otvorenost ka preispitivanju religije sa religijskom praksom (r=.50, p<.001). Rezultati eksplorativne faktorske analize idu u prilog tumačenja religioznosti kao multidimenzionalnog konstrukta. Takođe, rezultati su prodiskutovani u kontekstu postojećih modela religioznih orijentacija te potencijalnih implikacija za stvaranje modela relevantnog za BiH.

Ključne riječi: religioznost, skala religioznosti, religiozne orijentacije, psihometrijska provjera

1 [email protected]


Knjiga rezimea

159

EFEKTI PARASOCIJALNOG I DIREKTNOG MEĐUETNIČKOG KONTAKTA NA ETNIČKE STAVOVE MLADIH PREMA ROMIMA

Jovana Šuman1, Filozofski fakultet, Univerzitet u Banjoj LuciSiniša LakićSrđan Dušanić

Ranija istraživanja u regionu pokazuju da većinske etničke grupe imaju dominantno negativne stavove prema Romima. ovim istraživanjem smo željeli istovremeno ispitati kakav efekat na taj stav imaju direktni međugrupni kontakti i parasocijalna intervencija u vidu kratkog dokumentarnog filma o životu mlade osobe romske pripadnosti. Kvazi-ekperimentalnim istraživanjem u dvije osnovne škole, od kojih se jedna nalazi u mjestu sa zastupljenom romskom populacijom (faktor kontakta), obuhvaćen je 61 ispitanik od čega su 33 ispitanika muškog pola (54.1%), a prosječan uzrast ispitanika je 12 godina. istraživanje se sastojalo od nekoliko faza. u pretest fazi primijenjena je modifikovana skala socijalne distance, kao i skala termometar osjećanja koja mjeri kvalitet osjećanja prema društvenim grupama. Sedam dana nakon pretesta, u dva odjeljenja - po jednom u svakoj od škola - prikazan je pomenuti dokumentarni film uz prateću diskusiju (faktor intervencije). Na posttestu, mjesec dana kasnije, zadane su iste mjere kao na pretestu. obrada podataka izvršena je pomoću mješovite analize varijanse. Rezultati generalno ukazuju na prisustvo umjerene socijalne distance i neutralnih osjećanja kod obje grupe ispitanika koje se razlikuju po prisustvu direktnog kontakta sa Romima. u postest fazi kod obje eksperimentalne grupe su utvrđene pozitivne promjene u vidu oslabljenih socijalnih distanci (socijalna distanca x intervencija: F= 5.19, p= .026, η²= .07). Te promjene su veće kod učenika koji ne pohađaju školu sa Romima, nego kod onih koji imaju direktan kontakt (d = .65). Nisu evidentirane značajne razlike u toplini osjećanja prema romskoj grupi između učenika dviju škola, iako deskriptivni pokazatelji ukazuju na pozitivne promjene u stavovima obje eksperimentalne grupe u odnosu na kontrolne (F = 2.18, p = .145, η²= .03). Naši nalazi na malom uzorku sugerišu da bi parasocijalni kontakt mogao da bude efikasno sredstvo u suzbijanju predrasuda prema pripadnicima manjinskih grupa, naročito kod mladih koji imaju ograničene mogućnosti za direktan kontakt sa njima. Rezultate diskutujemo u kontekstu relevantnih teorijskih pristupa i prikazujemo plan buduće praktične intervencije.

Ključne riječi: socijalna distanca, termometar osjećanja, direktni međugrupni kontakt, parasocijalni kontakt, Romi.1 [email protected]



160

RAZLIKE U OPAŽANJU OSOBINA PRIPADNIKA SRPSKOG, AMERIČKOG, KINESKOG I RUSKOG NARODA

Nataša Kostić1, Filozofski fakultet, Un. I. SarajevoŠuajb Solaković

Problem istraživanja se odnosi na ispitivanje razlika u opažanju osobina srpskog, američkog, kineskog i ruskog naroda. istraživanja je motivisano ranijim istraživanjima koja ukazuju na to da je opažanje vlastitog naroda pozitivnije od opažanja drugih naroda, te time da se opažanje drugih naroda mijenja s obzirom na društveno-politička dešavanja. u tom pogledu istraživanje je imalo za cilj da ispita da li će ispitanici koji ne pripadaju narodu koji ima veliki političko-ekonomski uticaj u svijetu pozitivnije opažati vlastiti narod od naroda koji pripadaju takvim zemljama i da li postoje razlike u opažanju naroda koje danas imaju veliku političko-ekonomsku moć. uzorak ispitanika čini 116 studenata Filozofskog fakulteta univerziteta u istočnom Sarajevu srpske nacionalnosti (BiH, Republika Srpska). Prosječna starost ispitanika je 20.34 godine. Ocjena pripadnika navedenih naroda mjerena je četvorostepenom skalom koja sadrži 12 pozitivnih osobina. ispitanici su pripadnike vlastitog naroda, tj. srpskog, najpozitivnije ocjenjivali. Vrijednost aritmetičke sredine ocjene srpskog naroda je najviša (AS=38.19). u približnoj mjeri su pozitivno ocijenjeni pripadnici ruskog (AS=37.09), te kineskog naroda (AS=34.31). Srpski narod su ispitanici u najmanjoj mjeri opažali kao kulturne (AS=2.98), a najviše kao ponosne (AS=3.48). Američki narod su u najmanjoj mjeri opažali kao miroljubiv (AS=1.96) a najviše kao ponosan (AS=2.91). Kineski narod su u najmanjoj mjeri opažali kao iskren (AS=2.67) a najviše kao vrijedan (AS=3.14). Ruski narod su u najmanjoj mjeri opažali kao miroljubiv (AS=1.96) a u najvišoj kao pametan (AS=3.44). ispitanici su u najmanjoj mjeri pozitivno opažali pripadnike američkog naroda (AS=28.97). upotrebom Kraskal-Volisovog testa utvrđena je statistički značajna razlika u opažanju osobina navedenih naroda (χ2=162.215, df=3, p=.00). upotrebom Men-Vitnijevog testa izvršena je naknadna analiza utvrđene razlike. Rezultati pokazuju da postoji statistički značajna razlika u opažanju osobina srpskog i kineskog (u=4269.00, z= -4.82, p=.00), srpskog i američkog naroda (u=1244.00, z= -10.745, p=.00), dok nije utvrđena statistički značajna razlika u opažanju osobina srpskog i ruskog naroda (u=6134.50, z= -1.165,

1 [email protected]


Knjiga rezimea

161

p=.24). utvrđena je statistički značajna razika u opažanju osobina kineskog i američkog (u=2730.00, z= -7.838, p=.00) i kineskog i ruskog naroda (u=4709.00, z= -3.966, p=.00), te američkog i ruskog naroda (u=1426.00, z= -10.393, p=.00). Rezultati istraživanja pokazuju da ispitanici najpozitivnije opažaju svoj narod, iako nemaju veliki političko-ekonomski uticaj u svijetu, te implicira mogućnost daljih istraživanja koja bi uvrstila stavove o doprinosu pojedinih naroda onima kojima pripadaju ispitanici, kao i opažanje sličnosti i zajedničke sudbine kao moguće determinante opažanja drugih naroda.

Ključne riječi: opažanje osobina, narod, stereotipi


162

DJECA U MEDIJSKOM PROSTORU: ETIKA ILI ETIKETA?

Sanja Radetić Lovrić1, Univerzitet u BanjaluciOlga Lola NinkovićSara BrkovićTatjana Preradović Sjenica

Težnja ka većoj gledanosti, čitanosti i vidljivosti medijskih televizijskih, pisanih i elektronskih sadržaja podrazumijeva orijentaciju na komercijalne interese, ali i uvažavanje posebnih regulativa i normativa. Važno je pitanje kako pomiriti dva važna aspekta sa kojima se suočavaju mediji danas, kada su u pitanju djeca: komercijalne interese ili najbolje interese djeteta. Cilj ovog istraživanja bio je utvrditi postoji li razlika između medijskih kanala (printani, portal, televizija) u isticanju aspekata medijskog sadržaja koji se odnose na djecu. uzorak čini 522 medijska izvještaja. Za potrebe istraživanja, konstruisana je Lista aspekata medijskog sadržaja, koja je analizirana u okviru EFA-e, metodom maskimalne vjerovatnoće uz Promax rotaciju, te su na osnovu Kaiser-Guttmanovog i Scree kriterijuma zadržana četiri faktora nazvana: uzročno-posljedični odnos, Edukativno-informativni aspekat, Kršenje etičkog kodeksa i Etiketiranje. Jednofaktorskom analizom varijanse bilo je potrebno istražiti uticaj medijskog kanala na isticanje pojedinačnih faktora medijskog sadržaja. obzirom da je pretpostavka o homogenosti varijanse narušena (p<.05) u sva četiri slučaja, korišten je Brown-Forsythe test, te je utvrđena statistički značajna razlika za svaki od faktora. Za uzročno-posljedični odnos F(2, 405.95)=10.45, p=.000, η²=0.04, za Edukativno-informativni aspekat F(2, 462.44)=24.44, p=.000, η²=0.08, za Kršenje etičkog kodeksa F(2, 424.25)=18.66, p=.000, η²=0.06 i za Etiketiranje F(2, 463.78)=123.31, p=.000, η²=0.33. Kao post hoc test korišten je Games-Howell te je dobijeno da televizija statistički značajno više naglašava uzročno-posljedični odnos i edukativno-informativni aspekat u medijskom sadržaju, u odnosu na printane medije i portale. Printani mediji više krše etički kodeks u odnosu na portale i televiziju, dok portali značajno manje etiketiraju u odnosu na printane medije i televiziju (p˂.01; p˂.001). iz navedenog možemo mediji na negativne, dok su portali između ove dve krajnosti. Kreatori medijskog izvještaja trebaju biti edukovani o uticajima medija na socijalizaciju djece i načina preuzimanja odgovornosti u vršenju socijalne kontrole.

Ključne riječi: djeca, sadržaj medijskih izvještaja, etika, etiketiranje, uzročno-posljedični aspekt, edukativno-informativni aspekt1 [email protected]

Knjiga rezimea

163

социо-статУснЕ дЕтЕрминантЕ мотива општЕг постигнУћа Код адолЕсцЕната

Olivera Kalajdžić1, Medicinski fakultet u FočiGorica VuksanovićRanka PerućicaAndrijana Bakoč

Mотив постигнућа чини мање или више изражена потреба за компетенцијом, односно за успјешношћу у ситуацијама када је потребно достићи или превазићи неки стандард успјешности. Досадашња сазнања говоре да је мотив постигнућа један од индивидуалних потенцијала неопходних за напредак на личном, професионалном и друштвеном плану, што је био и подстицај да се у овом емпиријско-неексперименталном истраживању бавимо мотивом постигнућа. Главни циљ истраживања био је утврдити дистрибуцију овог мотива на популацији адолесцената, као и однос неких социо-статусних карактеристика адолесцената и мотива општег постигнућа. Узорак истраживања чинило је 714 адолесцената (255 младића и 459 дјевојака), а просјечан узраст испитаника је 18,74 година (SD=1,99). Истрживањем су обухваћени адолесценти из херцеговачке и сарајевско-романијске регије. Инструменти кориштени у истраживању су скала мотива општег постигнућа и упиник о социјално-статусним карактеристикама испитаника. Скала мотива општег постигнућа је петостепена скала Ликертовог типа,чији су аутори Франческо, Михић и Бала (МОП 2002). Поузданост скале на нашем узорку провјерена је Кронбах-алфа коефицијентом и износи α= 0,95. Добијени резултати показују да адолесценти имају висок ниво мотива општег постигнућа (AS=208,61; SD=27,42; Sk=-0,538; Ku=1,386). Младићи испољавају већи ниво мотива општег постигнућа од дјевојака (z=-4,50; p<0,01). Постоји статистички значајна разлика у испољавању мотива оштег постигнућа с обзиром на период адолесценције, па резултати показују да млађи адолесценти испољавају већи ниво мотива општег постигнућа од старијих адолесцената (z=-4,17; p<0,00). Материјалне прилике у којима адолесценти живе представљају статистички значајан извор разлика у испољавању мотива општег постигнућа код адолесцената (χ2=29,31;

1 [email protected]


164

p<0,00). Академски успјех и мјесто становања нису статистички значајан извор разлика у нивоу испољавања мотива општег постигнућа адолесцената. Иако социо-статусне карактеристике испитаника (пол, фаза адолесценције, материјалне прилике) представљају значајан извор разлике у мотиву општег постигнућа, да би се откриле и друге детерминанте овог мотива у обзир треба узети и интелектуане способности и особине личности, као и додатне мјере околине и социо-економског статуса адолесцента.

Ključne riječi: мотив општег постигнућа, адолесценти, социо-статусна обиљежја

Knjiga rezimea

165

PSIHOMETRIJSKA PROVJERA SKALE ŽIVOTNIH POZICIJA I UPITNIKA RADNIH STILOVA

Petar Mrđa1, Filozofski fakultet Banja LukaDanilo BodrožaKasandra RibićGorica Gajić

Praktičari i teoretičari transakcione analize (TA) su kao i psihoterapeuti drugih psihoterapijskih pravaca operacionalizovali pojedine konstrukte u vidu upitnika sa ciljem da se koriste u praktične/stručne svrhe, ali i istraživačke svrhe. Cilj ovog rada je da provjeri faktorsku strukturu upitničke operacionalizacije bazičnih životnih pozicija (Skala životnih pozicija; Budiša, 2009) i drajvera (upitnik radnih stilova; Franceško, Kosanović, & Kajon, 2005). uzorak čini 324 ispitanika (50,6 % ispitanica) čiji su podaci prikupljeni online anketom distribuisanom na društvenim mrežama. u svrhu provjere faktorske strukture korištena je konfirmatorna faktorska analiza (CFA), a za metod ekstrakcije faktora maximum likelihood (ML). Definisana su četiri modela za provjeru faktorske strukture bazičnih životnih pozicija, a najadekvatnije indekse podesnosti je imao četverofaktorski korelirani model: χ2(164)=415.07, p<.001, χ2/df=2.53, CFi=.820, TLi=.791, RMSEA= .071, 90% Ci [.062, .078]. Najviša faktorska zasićenja su bila na faktoru Ja sam oK i u rangu su od .43 do .68, a najniža na faktoru Ti nisi oK i u rangu su od .28 do .59. u slučaju dravjera, definisana su dva modela, pri čemu najadekvatnije indekse fita je imao petofaktorski korelirani model: χ2(91)=1021.19,p<.001, χ2/df=11.22, CFi=.471, TLi=.390, RMSEA=.198, 90% Ci [.169, .188]. Najviša faktorska zasićenja su ostvarena na faktoru udovolji drugima i kretala su se od .13 do .78, a najniža na faktoru Požuri u rangu .01 do .56. Zaključak ovog rada je da spomenuta upitnička sredstva nemaju adekvatnu faktorsku strukturu, tj. empirijski podaci se ne uklapaju u teorijske pretpostavke modela i nije preporučeno da se koriste ni u istraživačke svrhe ni u praktične svrhe.

Ključne riječi: transakciona analiza (TA), bazične životne pozicije, drajveri, konfirmatorna faktorska analiza (CFA), psihometrijska provjera.

1 [email protected]



166

Zahvaljujemo svima koji su pomogli održavanje kongresa

Projekat mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini podržava Vlada Švajcarske, a implementira Asocijacija XY u partnerstvu sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite

Republike Srpske i Federalnim ministarstvom zdravstva.

-knjiga rezimea-dprs.rs.ba/wp-content/uploads/2019/10/knjiga_rezimea_2019-3.pdf · knjiga rezimea...

Documents