Kosova në kontekstin e konventave mjedisore

Tryezë “Politikat dhe legjislacioni i mjedisit dhe perspektivat e zhvillimit të turizmit në Kosovë”

Instituti për Studime i Shkencave Organizative- Aplikative“Pjetër Budi”

Dr.sc. Zeqir VeselajProfesor asistent në

Universitetin e Prishtinës

Përmbajtja

• Mbi traktatet ndërkombëtare

• Historiku i konventave mjedisore

• Kosova

Definicionet kryesore

MarrëveshjetNdërkombëtare

Sipas numrit të

nënshkruesve

Sip

as

përm

bajtje

s

Juridike

Sip

as

form

ës

Për cështje kufitare

Për cështje sanitare

Ekonomike

Politike

Të tjera

PaktetMarrëveshj

et

Traktatet

Dypalëshe

Konventat

Notat

Dekleratat

Protokolet

Marrëveshjet miqsore

Kompromiset

Statutet

Modus vivendi

Shumëpalëshe

E hapët ose e mbyllur

E afatizuar ose e paafiatizuar

Me shkrim

Me gojë

Historiku i Konventave

•Para Konferencës së Stockholm

•Nga Stockholm tek Rio 1972-1992

•Pas Samitit të Rio

0

2

4

6

8

10

12

Numri i Konventave 1 1 5 11 5 8

1940-1950

1950-1960

1960-1970

1870-1980

1980-1990

1990-2000

Konventat para Konferences së Stokholmit

• Para Konferencës së Stokholmit (1972), shumica e konventave mjedisore janë lidhur me mbrojtjen e botës së gjallë.

• Konventa e vitit 1902 për Mbrojtjen e Shpendëve me Rëndësi për Bujqësinë.

• Më të rëndësishme në aspektin afatgjatë janë konventat e përgjithshme për ruajtjen e natyrës.

• Konventa e Uashingtonit për Rregullimin e gjuetisë së balenave- dhe Protokolli i saj i vitit 1956.

• Si konventë pionere në fushën e konservimit ishte Konventa Afrikane për Konservimin e Natyrës dhe Burimeve Natyrore (1968) në Algjeri.

• Konventa e Ramsar-it për Ligatinat me rëndësi ndërkombëtare, posaçërisht Habitateve të Shpendeve Ujore e 1971.

Konventat para Konferencës së StokholmitNjë zhvillim tjetër i rëndësishëm në këtë

periudhë janë konventat e para globale për ndotjen me nafte.

• Konventa për Parandalimin e Ndotjes së Deteve nga Nafta e vitit 1954 vendosi themele të reja, duke zhvilluar një kornize rregullatore për bartjen e naftës përmes deteve.

• Konventa Ndërkombëtare për Ndërhyrje në Detet e Hapura në raste të Dëmeve nga Ndotja me Naftë

• autorizon veprime emergjente nga shtetet bregdetare jashtë ujrave territoriale

• Konventa Ndërkombëtare për Detyrimet Civile për Dëmet e Ndotjes me Naftë

• Konventa Ndërkombëtare e Brukselit mbi Themelimin e Fondit Ndërkombëtar për Kompensimin e Dëmeve të Ndotjes me Naftë

Nga Stokholmi në Rio 1972-1992

• Vitet 1972-1992 dëshmuan një rritje të habitshme të numrit dhe llojeve të instrumenteve ligjore ndërkombëtare mjedisore, e shumica e tyre sigurisht se i atribohen Konferencës së Stokholmit.

– Deklarata e Konferencës (Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment 1972)

– Plan të Veprimit Mjedisor 109 pikësh si dhe – Rezolutën që rekomandonte zbatim financiar dhe

institucional nga OKB. • Si rezultat i këtyre rekomandimeve u krijua UNEP-i me seli

në Nairobi. • Për të pasur një pasqyrë të numrit të madh të Konventave të

zhvilluara për këte periudhë, ato ndahen sipas fushave si: konservimi i natyrës, mbrojtja e mjedisit detar, rregullimi i ndikimeve mjedisore ndërkufitare.

Konservimi i natyrës dhe burimeve natyrore

Mbrojtja e mjedisit detar • 1973- 1982 Konventën e Ligjit të Detit

(Montego Bay 1982).• 1972 Konventa e Londrës për Parandalimin e

ndotjes së deteve nga derdhja e mbeturinave dhe lëndët tjera

• 1973 Konventa ndërkombëtare për parandalimin e ndotjes nga anijet

• 1990 Konventa ndërkombëtare për gatishmërinë për ndotjen me naftë, përgjigjen dhe bashkëpunim.

• Këto tri konventa vendosen kornizën ligjore globale për bashkëpunim dhe asistencë në përgjigje të rasteve të derdhjeve të mëdha të naftës.

Ndikimet ndërkufitareParimi 21 i Deklaratës së Stokholmit shtron “se

shtetet kanë përgjegjësinë të sigurojnë që aktivitetet nën juridiksionin dhe kontrollin e tyre të mos shkaktojnë dëme për mjedisin e shteteve tjera ose zonat jashtë juridisksionit shtetëror”.

Ndotja ndërkufitare e ajrit në përmasa të mëdha

• Konventa LRTAP e Gjenevës në vitin 1979. U pasua 8 protokolleve të saj.

Qarkullimi ndërkufitar i mbeturinave të rrezikshme

• 1989 Konventa e Bazelit për Kontrollin e Qarkullimit Ndërkufitar të Mbeturinave të rrezikshme dhe deponimin e tyre.

Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis (VNM) në kontekst ndërkufitar

• Konventa e ESPOO-s e vitit 1991, vendosi një kornizë për marrëdhënie fqinjësore ndërmjet shteteve.

Ndikimet ndërkufitare të aksidenteve bërthamore • Fatkeqësia e Cernobilit në vitin 1986, por edhe

para kësaj një numër konventash kanë adresuar çështje, që lidhen me rrezikun nga fatkeqësitë bërthamore. • 1960 Konventa e Parisit për Detyrimet e

Palës së Tretë në fushën e energjisë bërthamore, dhe

• 1963 Konventa e Vjenës për Detyrimet Civile për dëmet bërthamore.

• 1980 Konventa e Vjenës për Mbrojtjen Fizike të Materialeve Bërthamore tentoi të vendosë një numër standardesh për mbrojtjen e materialeve bërthmore nga kërcënimet e ndryshme përfshirë edhe terrorizmin.

• Pas Cernobilit me 1986 u adaptuan dy konventa: • Konventa e Vjenës për Njoftimin e Hershëm

të Aksidenteve Bërthamore (- që rregullon procedurat e lajmërimit të aksidenteve; dhe

• Konventa e Vjenës për Ndihmë në Rast të Aksidenteve Bërthamore dhe Emergjencave Radiologjike - që rregullon bashkëpunimin ndërkombëtar në rast të aksidenteve bërthamore.

Mbrojtja e shtresës së ozonit• Konventa e Vjenës për Mbrojtjen e

Shtresës së Ozonit paraqet marrëveshjen e parë ndërkombëtare në këtë fushë. Kjo Konventë më pas u plotësua me: – Protokollin e Montrealit të vitit 1985, – Amandamenti i Londrës më 1990, dhe– Amandamenti i Kopenhagës 1992.

Konventat pas vitit 1992 Samiti i Rio-s –Deklerata e Rio-s për Mjedisin

dhe Zhvillimin.• Dy ishin konventat kryesore të konkluduara

në Rio: – Konventa Kornizë e Kombeve të

Bashkuara për Ndryshimet Klimatike dhe

– Konventa për Mbrojtjen e Diversitetit Biologjik.

• 1992 Konventa e Helsinkit për Mbrojtjen e Rrjedhave Ujore Ndërkufitare dhe Liqeneve Ndërkombëtare –

• 1992 Konventa e Helsinkit për Efektet Ndërkufitare të Aksidenteve Ndërkufitare-

• Në nivel rajonal në vitin 1992- Konventa e Helsinkit për mbrojtjen dhe shfrytëzimin e Zonës së Detit Baltik dhe

• Konventa e Bukureshtit për Mbrojtjen e Detit të Zi nga ndotja.

Parimet bazë të ligjit mjedisor ndërkombëtar

Ku është Kosova???• Pozicioni i Kosovës ndaj konventave

ndërkombëtare- një qasje “pro”, por pa hapa konkrete;

• Konventat ndërkombëtare të sponzoruara nga organet e OKB: UNEP dhe UNECE

• Legjislacioni mjedisor dhe parimet e konventave ndërkombëtare;

• Konsekuencat: – Rasti i Manastirit të Deçanit vs. futjes nën mbrojtje

të Bjeshkëve të Nemuna;– Success/unsuccess story: QPK dhe Kooalicioni

Gërmia 2005;– Dështim: rasti i mauneve me materie të rrezikshme

dhe Konventa e Bazelit.

Konkluzionet• Përgatitja e kapaciteteve njerëzore• Prioritet në konventat për:

–Trashëgiminë botërore natyrore e kulturore;

–Ujërat ndërkufitare;–Mbeturinat e rrezikshme;–Biodiversitetin;

• Faleminderit për vëmendjen

• Pyetje, komente….

zeqir.veselaj@edukimi.uni-pr.edu