kuadro di inovashon - pincuracao.com

38
Kuadro di Inovashon 2021 - 2030

Upload: others

Post on 07-Nov-2021

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 1

Kuadrodi Inovashon

2021 - 2030

Page 2: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

2 Kuadro di Inovashon 2021-2030

Page 3: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 3

Dotáku talentoku sabiduriaku abilidatkonosementu di bo mes i bo raisku balor i normanan haltuku sentido di solidaridat i kompashonku integridatku salúku mente liber i emansipáku felisidat i amorku alegriaku…

Page 4: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

4 Kuadro di Inovashon 2021-2030

Kontenido

INTRODUKSHON 5

2. KIKO GENERALMENTE HENDE MESTER PA TA FELIS? 5

3. INOVASHON PA AWE I MAÑAN 11

I. ATENDE KU PROBLEMANAN SOSIAL AGUDO 12

No djis duna, siña: sosten sosial pa esnan ku mas mester 12No djis konsumí, kultivá: seguridat alimentisio 15No djis tapa, protehá: bibienda 16No djis traha, krea: empleo kreativo i digno 17No djis prevení, promové: hende salú 18Nos djis eksistí, biba: bario salú 19No djis prevení, stimulá: moveshon i deporte 20No djis kombatí, prevení: òrdu i seguridat 21

II. KÒRSOU DOTÁ 2030 23Enseñansa integral & inová 23Diversifikashon ekonómiko & empleo 28Ambiente pa biba i bida salú 30Konstitushon fortifiká & relashonnan eksterior 32Atministrashon públiko efektivo 33Finansiamentu i fondo 33

DIKON NOS DI PIN POR GARANTISA NOS PROMESA? 37

Page 5: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 5

INTRODUKSHONPartido PIN a keda fundá na mart 2017 ku e propósito firme, pa atend’é ku e retonan na Kòrsou na un manera diferente. For di e punto di bista Humanista Kristian, PIN ta mira futuro di e Yu di Kòrsou di awe padilanti, komo individuo i komo kolektividat, formando un nashon fuerte.

Den e Kòrsou manera PIN ta mir’é, e hende mester:

• ta LIBER• ta FELIS• atkerí KONOSEMENTU • tin DIGNIDAT HUMANO • sirbi INTERES GENERAL• gosa di HUSTISIA SOSIAL • biba BALOR i NORMANAN • KOMPORTÁ su mes di forma ÉTIKO • por DESAROYÁ INDIVIDUALMENTE

Ora e gran mayoria di komunidat ta na e nivel di desaroyo humano ei, por papia di un nashon desaroyá. PIN ke mira un Kòrsou na aña 2030:

• EMANSIPÁ• SOLIDARIO• UNÍ & INKLUSIVO• DOTÁ• FELIS i• na ÒRDU

Page 6: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

6 Kuadro di Inovashon 2021-2030

Pa atendé ku e retonan den komunidat, PIN ta aserká e problemanan di un manera integral. PIN ta tuma komo punto di salida: Metanan pa Desaroyo Sostenibel (Sustainable Development Goals: SDGs) di Nashonnan Uní, esta:

1. Kaba ku probresa tur kaminda i den tur forma2. Kaba ku hamber, realisá seguridat alimentisio i mehorá alimentashon i

promové agrikultura duradero3. Sigurá un bon salú i promové bienestar pa tur edat4. Sigurá aksesibilidat igual na enseñansa di kalidat i stimulá edukashon

kontinuo pa tur hende5. Realisá igualdat di género i empoderámentu pa tur hende i mucha muhé6. Sigurá aksesibilidat na maneho duradero di awa i sanidat pa tur hende7. Sigurá aksesibilidat na energia pagabel, konfiabel i modèrno pa tur hende 8. Stimulá kresementu ekonómiko kontinuo, inklusivo i duradero i, empleo

produktivo i digno pa tur hende9. Konstruí infrastruktura resiliente, stimulá industrialisashon inklusivo i

duradero i stimulá inovashon 10. Mitigá desigualdat den i entre paisnan11. Hasi siudatnan i áreanan di biba di hende inklusivo, sigur, resiliente i

sostenibel 12. Sigurá patronchinan di konsumo i produkshon duradero13. Tuma akshon lihé pa kombatí kambio di klima i su impaktonan14. Mantené i hasi uzo duradero di oseano, lamannan i rekursonan natural

marítimo15. Protehá, restourá i stimulá uzo duradero di ekosistemanan, maneho di

mondinan duradero, kombatí formashon di desierto i degradashon di suela i para pèrdidá di biodiversidat

16. Hustisia pa tur hende i krea institutonan riba tur nivel efektivo, responsabel i habrí. Stimulá sosiedatnan na pas i inklusivo ku mira riba desaroyo duradero, sigurá aksesibilidat na hustisia pa tur hende i krea institutonan riba tur nivel efektivo, responsabel i habrí

17. Fortifiká i revitalisá rekursonan pa implementashon I partnernan mundial pa desaroyo duradero

Pa 2030 tur e metanan aki mester keda realisá. Pa por kumplí, mester traha huntu ku komunidat.

Ban p’e! Ban pa un Kòrsou Dotá!

Page 7: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 7

2. KIKO GENERALMENTE HENDE MESTER PA TA FELIS?Nesesidatnan di hendeNos pais ta konfrontando bastante reto. Algun di nan mester haña un aserkamentu rápido, práktiko i real, pero ku efektonan duradero. Ta ora e Yu di Kòrsou ta bon ekipá, dotá, ku tur e instrumentonan nos ta logra. E retonan ku Kòrsou ta konfrontá ta multiple, riba diferente nivel di desaroyo di hende i repartí bou di diferente área i gremio di nos komunidat. Tin diferente teoria riba e manera ku hende ta eksperiensiá e lokualnan ta motiv’é. E teorianan tin varios aspekto komún, ku PIN ta uza komo base pa determiná e kambionan fundamental i nesesario den nos komunidat:

E promé nesesidat di kada ser humano ta físiológiko, esta: rosea, alimento, awa, sosiegu i kalor humano. Unabes e hende a satisfasé su nesesidatnan físiko e ta buska seguridat den tur aspekto: Seguridat di kurpa humano, di empleo, di rekursonan, di su famia, di su relashonnan i di su bienesnan ku ela akumulá den transkurso di tempu. Un nivel mas haltu pa buska satisfakshon ora e nesesidatnan físiko i di siguridat ta satisfasé, ta di nesisidatnan sosial. Relashon familiar i ku amigunan, ku koleganan i partnernan den negoshi ta bira aún mas importante. Ku tur e nesesidatnan aki satisfasé, e ser humano ta buska rekonosementu i prestigio, pa mira bèk riba logronan importante den bida, rèspèt di otronan, etc.. Asina e hende ta yega na outo-aktualisashon ku ta e punto di mas haltu ku e kier alkansá, kaminda su interés ta pa su próhimo i henter su alrededor triunfá, pa medio di moral haltu, kreatividat, solushoná problema i aseptashon di realidat.

FÍSIOLÓGIKO

SOSIAL

OUTO-AKTUALISASHON

SEGURIDAT

REKONOSEMENTU I PRESTIGIO

Page 8: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

8 Kuadro di Inovashon 2021-2030

Na mes momentu e pandemia a hasi hopi problema grave den nos komunidat aún mas visibel. Esakinan, kombiná ku retonan ku a presentá den geopolítika i den relashonnan den Reino Hulandes, manera seramentu di refinería kombiná ku e situashon instabil na Venezuela, ta eksihí un aserkamentu úrgente ku efektonan duradero. Ta bin aserka ku e eksigensianan di Ulanda komo partner den Reino, ku a kambio di fiansanan nesesario pa sera presupuesto di pais ke por determiná reformanan interno den nos pais, ta hasi e nesesidat pa un aserkamentu otro i muchu mas sólido aun mas importante.

Nos situashon:

• Nesesidatnan fisiológiko: E sistema di sosten sosial no ta funshoná adekuadamente. No tin sufisiente atenshon i akshon efektivo pa esnan mas vulnerabel den komunidat, manera nos grandinan, personanan ku limitashon físiko òf mental i esnan desempleá. No tur hende tin un nivel di bida desente ku alimento salú, un kas na drechi, awa i koriente, transporte públiko i un entrada aseptabel. Nos país no ta brinda sufisiente hustisia sosial.

Ounke a krea un dimenshon nobo último tres añanan riba e aserkamentu di salú, ainda falta hopi pa promové salú (wellness), pa nos hendenan kome i bebe salú, move mas, sosegá, biba ku ménos tenshon den un ambiente, medio-ambiente i naturalesa agradabel. E nesesidat pa seguridat alimentisio i bibienda ta mas grandi ku nunka. Hopi hende ta biba den probresa.

Ainda Kòrsou no a alkansá e nivel di higiena públiko deseabel tampoko. Den barionan tin molèster di sushi, situashonnan a-higiéniko, roinan shushi, falta di asera pa hende por move trankil, buraku den kaya, kasnan pará bashí, etc.

Unda nos ta awe?

Den 2020 Kòrsou i henter mundu a konosé e pandemia di mas grandi den su historia moderno, Covid-19, ku a afektá bida sosial i ekonomia.

Page 9: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 9

• Nesesidat di Seguridat: Inseguridat ta reina den vários aspekto di bida na Kòrsou. No tin sufisiente mantenshon di lei i aplikashon di sankshon.

Seguridat ekonómiko ta frágil. Refineria ta será sin ku a sòru na tempu pa un ekonomia resiliente i diversifiká. E pandemia di Covid-19 tambe a pone hopi hende pèrdè trabou. Pèrdida di kupo di trabou a trese hopi inseguridat den kasnan di famia.

Dignidat humano ta na peliger dor di nesesidat serka hopi individuo i famia. E protekshon di e trahadó na trabou ta laga hopi di deseá.

Banda di ta internashonal i organisá, krimen a haña dimenshonnan nobo (mas hóben, mas violensia). “Baho mundo” a filtra drenta mundu nòrmal i sistema di gobernashon. No tin sufisiente seguridat den bo propio kas.

• Nesesidatnan Sosial: E situashon polítiko; individualismo; un atversidat kresiente i hostíl den komunidat; kompañá ku deskonfiansa den institutonan esensial; i e divishon ku ya tabata reina, a oumentá. Liderazgo den vários sektor no tei. Hopi hende a bai buska un mihó futuro na otro partinan di Reino i mundu, miéntras esnan ku a bini aki indokumentá ta empeorá e situashon sosial i ekonómiko ku ya tabata frágil.

Pa koroná obra e libertat di moveshon ta bou di preshon, ya ku kombatimentu di e viro di Covid-19 ta eksigí esei. Distansha sosial a bira e ‘nòrmal nobo’. Bida kotidiano a kambia. Konekshon virtual a bira un nesesidat. Pero konosementu i e medionan pa konektá virtual pa hopi hende ta inalkansabel.

• Outo-Estima: Hopi Yu di Kòrsou no tin oportunidat pa realisá su potenshal máksimo. Sin un nivel di edukashon adekuá i sin mira riba empleo i entrada, no tin bon perspektiva pa futuro.

Nos enseñansa ku ya no ta produsí sufisiente kapasidat pa abastesé nos merkado laboral, a bai mas atras. Mayoria skol ta den un estado físiko malu. Alumnonan no ta motivá, tin hopi ‘dropout’ i e sistema no ta generá e hende ku ta kla pa yuda desaroyá nos komunidat. Kreatividat nesesario pa yega na solushonnan sostenibel ta skars. Ke haña piská sin siña piska.

Page 10: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

10 Kuadro di Inovashon 2021-2030

• Outo-Aktualisashon: Ta opvio ku ta un parti chikí di nos komunidat a sobra espasio pa yuda otronan triunfá. Nos mester bira un komunidat inklusivo kaminda tur hende mester por partisipá. Nos mester ta outo-sufisiente i emansipá pa garantisá un Kòrsou digno pa futuro generashonnan. Pero, moral haltu, kreatividat, abilidat pa solushoná problema i aseptashon di realidat ta bin ku partisipashon di tur hende i un sentido haltu di patriotismo. Deporte, kultura, moveshon, enseñasa pa mucha i adulto i trabou digno pa tur hende ta djis algún di e solushonnan ku ta hiba nos na kaminda pa outo-aktualisashon i finalmente na un país emansipá i liber.

Pues tin hopi reto den nos pais ku ta stroba e hende realisá nivelnan mas haltu di satisfakshon di bida i bira e hende felis ku e kier ta.

E défisit den nos sistema di enseñansa ta sentral den e análisis di e retonan ku mester atendé pa e hende por realisá su logronan importante den bida: pa desaroyo ekonómiko, empleo digno, partisipashon i komportashon di nos hendenan. Den sifra di Buro Sentral di Estadístika, por nota e tendensia aki, teniendo na kuenta ku Covid-19 a empeorá e situashon sosial-ekonómiko na Kòrsou.

Page 11: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 11

3. INOVASHON PA AWE I MAÑANE aserkamentu i akshonnan di PIN ta partí den dos trayekto:

I. Atendé ku problemanan sosial agudo; II. Kòrsou Dotá 2030: implementá kambionan pa un desaroyo sostenibel,

regenerativo i duradero.

Esakinan ta trayektonan di mas aña (pues término largu).

Aplikashon di kreatividat pa solushoná e nesesidatnan mas agudo den un periodo kòrtiku dor di:

a. Pone prioridat kaminda hende tin mas mester di sosten di inmediato b. Pone e fundeshi pa Yunan di Kòrsou dotá ku tur

lokual nan mester pa ta outo-sufisiente. Esei ta parti importante pa hende por karga e fundeshi di desaroyo di país

Implementá kambionan fundamental i duradero na e rais di e problemanan, saliendo for di:

a. Adaptá nos sistema di enseñansa for di punto di bista inovativo, integral i sostenibel

b. Na mes momentu diversifiká ekonomia, krea empleo sostenibel

c. Drecha ambiente di biba i bida na Kòrsou na un manera regenerativo

d. Fortifiká nos base demokrátiko gubernamental.

Trayekto I: Atendé ku problemanan sosial agudo

Trayekto II: Kòrsou Dotá 2030

Page 12: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

12 Kuadro di Inovashon 2021-2030

I. ATENDÉ KU PROBLEMANAN SOSIAL AGUDO

Akshonnan pa solushon di retonan agudo• 1-3 aña• E trayekto aki ta dirigí speshalmente riba realisashon di e meta pa kaba ku probresa

tur kaminda i den tur forma, kaba ku hamber, realisá seguridat alimentisio i mehorá alimentashon i promové agrikultura duradero, sigurá un bon salú i promové bienestar pa tur edat, sigurá aksesibilidat igual na enseñansa di kalidat i stimulá edukashon kontinuo pa tur hende, realisá igualdat di género i empoderámentu pa tur hende i mucha muhe, sigurá aksesibilidat na awa i sanidat pa tur hende sigurá aksesibilidat na energia pagabel, konfiabel i modèrno pa tur hende.

Na fundeshi di e aserkamentu aki ta, no duna, pero siña e hende pa e ta outo-sufisiente. P’esei mester krea espasio lihé, tantu riba tereno finansiero komo den aserkamentu.

E akshonnan pa retonan agudo tin ademas, un aserkamentu integral komo punto di salida. p.e., no ta duna sosten sosial sin mara esaki na sea trabounan na bienestar di henter komunidat of preparashon vokashonal segun nesesidat di merkado laboral. No ta apliká kastigu pa delitonan penal sin siña e hende abilidatnan pa e por funshoná den komunidat sin mester rekurí na krimen. Na mes momentu e hende i su alrededor- ambiente di biba i bida - mester ta unu digno di humanidat. Barionan i nan desaroyo, spesífikamente e 30 barionan ku tin mas hende sin trabou i of ku tiki entrada, ta sentral den e aserkamentu.

No djis duna, siña: Sosten Sosial pa Esnan ku Mas Mester

Na Kòrsou te ku 2018 tabatin +/-7,000 kobradó di ònderstant. E sifra aki a bin ta krese for di 2010 i a bira aún mas tantu na 2020 komo konsekuensha di e medidanan pa mitigá Covid-19. E onderstant ta alrededor di 1/4 parti di lokual ta nesesario pa un mínimo di eksistensha i no ta kuadra ku su meta pa sostené e hende ku no tin of a pèrde entrada pa por kumplí ku su nesesidatnan básiko.

E aserkamentu di PIN ta unu integral, kaminda lo sòru pa esun sin entrada por satisfasé su nesesidatnan básiko i na mes momentu yega na trabou i entrada propio mas lihé posibel. Den e lus aki mester mira e aserkamentu aki huntu ku e trayekto di seguridat alimentisio (ofresé kuminda di kalidat na sufisiente kantidat), bibienda (sea propio of supsidiá), kuponan di trabou, mantenshon/konstrukshon di skol den bario, ku ta sirbí tambe pa edukashon vokashonal pa empleo, kibra ku e kadena di krimen i violensia dor di resosialisashon efektivo i mehorashon di ambiente di biba den bario.

Page 13: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 13

Sosten pa esnan sin entradaImplementá un sistema basá riba ayudo integral te na nivel di “seguridat di eksistensha” pa medio di sosten material, subastesé alimento, bibienda, salú i higiena, awa, koriente i edukashon pa esnan desempleá, pa nos grandinan i pa esnan ku limitashon físiko i mental ku no por laborá. Pues, no nesesariamente esun ku nesesidat di ayudo sosial ta risibí sèn, pero e fasilidatnan tur ku e i famianan mester pa por hiba un bida digno.

A kambio di e sosten, e siudadano ta duna bèk na su komunidat na un manera ku e ta benefisiá su mes i komunidat. Esun ku ta risibí sosten material pa por biba, mester duna bèk, sea dor di trabounan na bienestar di komunidat (den bario, produkshon alimentisio, mantenshon, etc.) òf dor di prepará su mes pa medio di enseñansa vokashonal pa por haña empleo.

E ayudo ta estriktamente mará na trabounan komunitario (limpiesa di kaya, bario, playanan, refosterashon, mantenshon di edifisionan di gobièrnu, etc.). Meta di e aserkamentu aki ta pa mas lihé posibel ésun ku ta risibí sosten drenta den e proseso laboral.

Sosten pa nos grandinanMirando e desaroyo di kresementu di nos komunidat i partikularmente e kantidat di nos grandinan, PIN ta konvensí ku mester promové i protehá derecho di siudadanonan di edat (60 plus) di un forma mas integral. Hasiendo esei ta duna realse na e prinsipio di inklusividat ku PIN ta kere ta nesesario pa un nashon dotá. Nos grandinan mester por partisipá di forma kompletu den nos komunidat, mientras nan salú ta pèrmití esei. Banda di mehorashon den e aksesibilidat di nos grandinan na informashon, di un manera ku ta kuadra ku respèt ku nan meresé, PIN ta di opinion ku mobilidat ta esensial pa partisipashon di nos grandinan den nos komunidat. P’esei, akseso na transporte públiko i na tur edisfisio ku ta duna servisio, lo haña un aserkamentu dirigí, meskos ku uzo di téknologia adaptá na nesesidat di nos grandinan. Huntu ku esaki lo stimulá normanan pa aksesibilidat di nos grandinan na rekreo, moveshon/deporte i aktividatnan kultural.

PIN lo stimulá tambe kreamentu di residensianan adekuá i pagabel pa grandinan ku no ta dependiente di terser pa kuido di nan salú, pero ku segun nan mester mas asistensia i/òf kuido esaki por keda añadí. Mas aleu ta fortifiká implementashon i mantenshon di normanan di kalidat pa kasnan di kuido pa nos grandinan.

PIN ta konvensí ku mester promové i protehá derecho di siudadanonan di edat (60 plus) di un forma mas integral.

Page 14: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

14 Kuadro di Inovashon 2021-2030

Sosten pa personan ku limitashon físiko i mentalPa esnan ku limitashon físiko i mental, punto di salida di PIN ta keda inklusividat. Muchanan ku limitashon físiko i/òf mental mester tin aksesibilidat kompletu na nos sistema di enseñansa (outismo, ‘downsyndrome’, etc). Lo hasi un estudio huntu ku organisashonnan spesialisá pa yega na un sistema di kuido ku ta tene kuenta mas mihó ku e limitashon físiko i/òf mental, saliendo for di e prinsipio di inklusividat. Meskos ku nos grandinan, e persona ku limitashon tambe mester por move i haña akseso na servisio i espasionan públiko i informashon ku ta spesífiko pa su persona i kondishon te kaminda ta posibel.

PIN lo hasi adaptashonnan nesesario den lei pa por kumpli ku e nesesidatnan básiko di e siudadanonan i fortifiká derecho di personanan ku limitashon físiko i/òf mental.

Resultado

SDG 1: Ménos probresa SDG 2: Ménos hamber SDG 3: Mihó salú i bienestar SDG 4: Mas edukashon kontinuo pa tur hende SDG 5: Mas igualdat di género i empoderámentu di hende muhe SDG 6: Mas aksesibilidat na awa i sanidat pa tur hende SDG 7: Mas aksesibilidat na energia pagabelSDG 11: Mihó ambiente pa biba den barionan

Page 15: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 15

No djis konsumí, kultivá: Seguridat Alimentisio

Produkshon lokal di nos kumindaRemplasá importashon di alimento fresku dor di stimulá i sostené agrikultura, krio di bestia, peska i industria di prosesá kuminda (food processing). Na Kòrsou ta importá e gran parti di nos alimento. Mas ku fls. 500.000.000 na kuminda tur aña. Di esei, ta kalkulá ku por remplasá alrededor di fls. 280,000,000 ku produkshon lokal. PIN ya a hasi bastante trabou riba tereno di agropekuario i lo intensivá e trabounan aki pa asina remplasá importashon di kuminda, manera fruta, bèrdura, karni,

galiña, piská, tantu fresku komo produktonan prosesá. Pa lokual ta trata prosesamentu di kuminda, lo stimulá esfuersonan di inisiativa partikular ku ya ta tuma lugá dor di mas kapasitashon, infrastruktura, mehorashon di funshonamentu di merkado lokal i eksplorashon di posibilidatnan pa eksportashon pa ekonomia di eskala i redukshon di gastu di produkshon. Asina ta krea kuponan di trabou nobo, spar divisa i sigui baha gastunan di salú, ademas di mehorá protekshon di nos naturalesa i medio ambiente dor di apliká sistemanan ekológikamente responsabel den produkshon di kuminda.

Resultado

SDG 2: Menos hamber SDG 3: Mihó salú i bienestar SDG 8: Stimulá kresementu ekonómiko kontinuo, inklusivo i duradero i, empleo produktivo i digno pa tur hendeSDG 12: Mihó patronchionan di konsumo i produkshon duraderoSDG 13: Mas akshon lihé pa kombatí kambio di klima i su impaktonan SDG 14: Uzo duradero di oseano, laman i rekursonan natural marítimo SDG 15: Uzo duradero di ekosistemanan, maneho di mondinan duradero, kombati formashon di desierto i degradashon di suela

Tambe:• Ménos importashon ta spar divisa (+/- 300 mión florin) i krea mas empleo (250-1.000 kupo di trabou)• Mihó salú• Mihó medio ambiente i naturalesa

Despues di dékadanan di negligensha, Lider Polítiko di PIN, Sra, Suzy Camelia-Römer, den su kalidat komo Minister di Salú Medioambiente i Naturalesa a bini ku un maneho integral pa agrikultura. A ehekutá programanan pa mehorá patronchi alimentisio, programanan pa krea mas agrikultor kompetente, fondo pa sostené agrikultornan i varios otro akshon mas.

Page 16: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

16 Kuadro di Inovashon 2021-2030

No djis tapa, protehá: Bibienda

Tereno pa bibienda & bibienda popularAselerá dunamentu di tereno den “erfpacht”. Tambe fasilitá konstrukshon di 750 bibienda pa aña, ku entre otro e proyekto ‘Bo kas na bo midí’. FKP ta konstruí un kas ku un sala, kamber di drumi, baño i w.c., esaki riba un fundeshi ku después por sigui konstruí. E habitante ta finalisá konstrukshon según su forsa. E invershonnan nesesario pa konstrukshon di kas ta bira konsiderablemente ménos ku e aserkamentu di mas tereno na erfpacht di forma aselerá, konstrukshon programá di 750 kas na midí (Bo kas na bo midí) i un sistema di supsidio. Asina por yega na konstrukshon di 3.000 kas durante e periodo di gobernashon, alrededor di 2.000 tereno na “erfpacht” i supsidio pa esnan ku no tin e rekursonan pa tin un kas propio.

Kasnan pará bashi den deterioroE nesesidat di alrededor di 5.000-7.000 kas lo por yega na su fin durante gobernashon ku PIN. Parti di e aserkamentu di PIN ta pa bin ku un lei pa atendé ku kasnan pará bashí den estado deteriorá den barionan na Kòrsou. Ta tene e doñonan responsabel pa manteshon i tambe lo hasi posibel pa gobièrnu por kumpra esakinan segun balor di e propiedat, renobá nan i konbertí e kasnan den mas bibienda popular.

Hipotek & supsidio pa kasTambe gobièrnu ku koperashon di institutonan finansiero lo krea un sistema di hipotek pa esnan ku entrada hopi abou. PIN ta re-introdusí e maneho di legalisashon di terenonan ilegal okupá, di moda ku esnan bibá den e kasnan por kontribuí na kaha di gobièrnu i na mes momentu buska hipotek pa drecha òf kaba nan bibienda. Gobièrnu ta aktiva supsidio/ impulso fiskal pa hür di kasnan pará bashí.

Resultado

SDG 3: Mihó salú i bienestarSDG 11: Mihó ambiente pa biba den barionan

Tambe:

• Mas i mihó bibienda• Mas empleo den konstrukshon (250-1.000)

Page 17: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 17

P’esei lo implementá “Kòrsou komo destinashon di Wellness”. E aserkamentu aki ta enserá ku ta apuntá áreanan pa desaroyo di infrastruktura pa hospedá bishitantenan i rekreo den areanan na Kòrsou, manteniendo e sistema ekológiko di e area, kuidando e naturalesa i medio ambiente ku e bishitante lo disfrutá di dje.

“Turismo di Wellness” (bienestar) tin tambe e bentaha pa e hóben profeshonal, ku hopi biaha ta ser atraé pa un ambiente di traha, ku ta limpi, salú i ta kuadra ku su estilo di bida. Banda di esei “Wellness Tourism” ta apelá riba kreatividat pa e diversifikashon di servisionan personal na e bishitante. Otro bentaha di e aserkamentu aki ta e karakter resiliente di e tipo di tursimo aki. Ya Kòrsou a ser deskubrí na numeroso okashon ora tabatin krisis den otro regionnan na mundo, manera orkan.

Kanabis MedisinalImplementá introdukshon di Kanabis Medisinal komo industria nobo. Ya tin un lei diseñá den tratamentu serka Parlamento pa lokual ta trata e parti di Kanabis medisinal. Konsiderando e desaroyonan mundial, PIN lo enkaminá un proseso di konsulta pa mira si den komunidat tin sufisiente aseptashon i e kondishonnan nesesario pa por pèrmití Kanabis pa uzo rekreashonal, bou di kòntròl i limitá na sitionan rekreashonal.

No djis traha, krea: Empleo kreativo i dignoTursimo i salúKòrsou komo destinashon turístiko di salú (wellness destination) ta brinda vários oportunidat. Kreashon di infrastruktura pa hospedahe i rekreashon den e aserkamentu aki, ta basá riba e prinsipio di desaroyo sostenibel, konservando nos naturalesa i medio ambiente. Esaki na mes momentu ta krea un fluho di bishitantenan nobo ku ta bini aki, keda i gasta pa disfrutá di naturalesa i ambiente agradabel. Banda di e profeshonnan tradishonal turístiko, ta krea e oportunidat pa profeshonnan nobo den turismo, manera spa, beyesa i masashi, guia spiritual, salú mental, físiko, etc.

Page 18: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

18 Kuadro di Inovashon 2021-2030

Resultado

SDG 8: Stimulá kresementu ekonómiko kontinuo, inklusivo i duradero i, empleo produktivo i digno pa tur hende

Tambe:• Mas divisa dor di eksportashon• Mas empleo (3,000-9,000 kupo di trabou direkto i indirekto)• Mas entrada pa gobièrnu• Mihó salú• Mas invershon• Mas divisa dor di ‘stay over’• Mas empleo• Mas entrada pa gobièrnu

Servisionan speshalisá médikoTambe e invershonnan kuantioso i avansenan ku nos servisio hospitalario ta ofresé, ta duna suifisiente base pa desaroyá turismo médiko, komo un alternativa duradero riba e maneho di turismo ku a ser hibá ultimo dékadanan.

No djis prevení, promové: Hende Salú

Promoshon di salúPIN a introdusí un aserkamentu holístiko di salú na Kòrsou. E aserkamentu bou di e titulo “wellness” ta enserá unu kaminda ta sali for di promoshon di salú i no prevení malesa so i kura ora ya ta lat. Hende ta salú nò unikamente fisikamente, pero mentalmente tambe i den su interakshon sosial ku otronan i den su ambiente di biba. E maneho pa ku (alimento) agrikultura regenerativo, krio di bestia, peska, medioambiente, naturalesa, moveshon i deporte, barionan i pa ku sosten sosial di nos siudadanonan (esnan desempleá, grandinan i esnan ku limitashon), bibienda i labor, tur ta dirigí riba krea e kondishonnan nesesario pa un estilo di bida salú. Programanan manera Kunukito di Kas i di Bario ta prueba palpabel di e aserkamentu holístiko di PIN. Lo sigui konsientisá nos komunidat tambe di eskohonan ku nan tin pa biba un bida salú i hasi e adaptashonnan di infrastruktura nesesario pa promové salú.

PIN ta amplia e “scope” di e aserkamentu riba promoshon di salú, dor di posishoná Kòrsou komo pais ku ta ser bishitá netamente pa e bishitante disfruta di lokual nos naturalesa, tantu riba tera komo marítimo, ta ofresé: “Wellness Tourism”. No mester mira esaki lòs di e maneho riba reforestashon ku PIN lo hiba, ni tampoko lòs di e esfuersonan pa limpia Kòrsou i uza sushi pa genera energia i garantisá ku refineria i kompanianan di utilidat tin ku operá limpi ku menos emishon dañino posibel.

Page 19: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 19

Aborto i eutanasiaReto i diskushonnan riba aborto i eutanasia tambe ta ser aserká for di e mesun pensamentu holístiko. Den e kuadro aki PIN komo partido ankrá riba e filosofia Humanista Kristian ta para pa un balansa entre e eskoho liber di e ser humano i derecho riba un bida digno i salú. Pa e motibu ei, PIN ta invertí den konsientisá i informá riba riesgonan di embaraso indeseá i klarifiká e indikashonnan sosial-médiko ku por kondusí na eskohonan den kasonan spesífiko den konsulta ku tur gruponan di interes.

Resultado

SDG 3: Mihó salú i bienestarSDG 11: Mihó ambiente pa biba den barionan SDG 8: Stimulá kresementu ekonómiko kontinuo, inklusivo i duradero i, empleo produktivo i digno pa tur hendeSDG 12: Mihó patronchionan di konsumo i produkshon duraderoSDG 13: Mas akshon lihé pa kombatí kambio di klima i su impaktonan SDG 14: Uzo duradero di oseano, lamannan i rekursonan natural marítimo SDG 15: Uzo duradero di ekosistemanan, maneho di mondinan duradero, kombati formashon di desierto i degradashon di suela

No djis eksistí, biba: Bario Salú

Mehorashon di biba ambiente den 30 barioImplementá asera i plenchi pa moveshon na airu liber i kurá di kuminda den e 30 barionan ménos pudiente di Kòrsou, pa yuda eradiká pobresa, promové salú i promové bida sosial. Implementá tambe sentronan di salú den 6 pa 7 área na Kòrsou, kaminda lo brinda servisionan di guia por medio di “wellness coaches” pa promové salú di henter famia, mamanan na estado, yunan resien nasí, grandinan i práktika di medisina alternativo, tradishonal i komplementario. E meta ta pa duna guia di tal manera ku ta stimula salú i prevení malesanan króniko no-transmisibel i malesanan transmisibel seksualmente. Mester mira e aserkamentu aki den lus di e programa di Sosten Sosial i Promoshon di Salú. Aktividatnan di moveshon den bario i kuránan di kuminda tin komo meta pa kontribuí na alimentashon salú, kolaborashon i sinergia entre habitantenan di bario i mehorashon di ambiente di bida den bario. E sentronan di salú mester sirbi pa duna guía na tur esnan den e área pa kuida nan salú i mantené un estado di salú haltu. Koperashon entre e sentronan di salú i skol ta imperativo pa salú di e mucha, prinsipalmente pa esakinan mantené higiena, kuido bokal i prevenshon di malesanan transmití seksualmente.

Resultado

SDG 11: Mihó ambiente pa biba den barionan

Tambe: • Empleo temporal na nivel di bario• Ménos porbresa• Mihó salú

Page 20: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

20 Kuadro di Inovashon 2021-2030

No djis prevení, stimulá: Moveshon i Deporte

Moveshon, deporte i rekreoPIN ta konsiderá moveshon di e kurpa humano esensial pa salú di hende. Deporte rekreativo ta organisashonnan di deporte kual nan miembronan ta praktiká deporte pa hòbi i pa tene kurpa den kondishon (e.o. eks deportistanan kompetitivo). Deporte na skol (hóbennan), deporte pa hendenan ku un desabilidat i deporte den bario tambe ta keda konsiderá komo deporte rekreativo. PIN lo stimulá deporte na nivel di bario pa medio di invershon den infrasruktura pa deporte i moveshon. P’esei ta yega na un maneho integral i duradero pa fasilidatnan di deporte, kaminda tur organisashon ku ta manehá un fasilidat di deporte, FDDK i FDOK, ta enbolbí. Tambe ta imperativo pa tin un maneho integral i duradero pa deporte i rekreo, invertí den kondishonnan básiko nesesario pa desaroyo di deporte den bario, na skol, pa personanan ku limitashon i adulto di edat avansá i den fasilidat apropiá na òf den besindario di skol i tambe den programa di moveshon i bida salú den enseñansa i den barionan.

Deporte & patriotismoAktualmente ta tiki ramo di deporte ta haña oportunidat pa representá nos pais den kampeonatonan internashonal na Kòrsou of den eksterior. E poko biahanan ku nos a eksperensiá esakinan, nos komunidat realmente a biba ku nos selekshonnan i nos por a sinti un union ku nos no sa tin na Kòrsou; tur hende den stadion komo na kas ku e mésun deseo i meta.

PIN ta mira komo meta di deporte tambe: Krea union, patriotismo (nationbuilding) i “exposure” (propaganda) pa nos pais. Pa logra esaki nos deportenan (komo un selekshon nashonal) mester partisipá den mas kampeonatonan internashonal i nos mester organisá mas kampeonatonan internashonal pa nos deportenan na Kòrsou. Pa logra partisipá ku nos deportenan na mas kompetensia internashonal, nos mester generá mas fondo pa deporte. Fondo pa invertí den kampeonatonan lokal mihó organisá (pa krea deporte na un nivel mas haltu ku resultado ku bo ta subi nivel di nos atletanan) i pa preparashon di selekshonnan, atletanan i di entrenadó pa haña bon resultado den kompetenshanan internashonal. Ku introdukshon di Kanabis Medisinal komo industria, PIN ta apartá 10% di ingresonan di impuesto for di e industria pa tantu deporte o moveshon den bario komo pa deporte relashoná na e meta di nation building i eksportashon.

Page 21: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 21

Resultado

SDG 3: Mihó salú i bienestarSDG 17: Fortifiká i revitalisá rekursonan pa implementashon i partnernan mundial pa desoroyo duradero

Tambe: • Maneho integral i sostenibel di moveshon, deporte i rekreo den bario, enseñansa

i deporte profeshonal• Krea patriotismo (nationbuilding) ; mas nos ta balorá i respetá nos mes hendenan,

mas nos ta aseptá pa otro logra ku positivismo i alegría. ( konbibí ku otro su logro)• Mas promoshon pa Kòrsou internashonalmente; bon pa turismo i divisas• Deportenan lokal mas mihó organisá i atletanan riba un nivel mas haltu• Krea embahadornan (deportistanan eksitoso) pa yuda inspirá• Mas eksposishon pa nos deportista (nan wordu firma komo profeshonal)

No djis kombatí, prevení: Òrdu i Seguridat

Re-integrashon enbes di enkarselashon karu i nò produktivoNos sistema penitensiario tin komo un di su metanan pa resosialisá esnan ku kometé delitonan kastigabel. Sinembargo e sistema pa dékadanan no ta dunando resultado. Tin aña den aña’fó alrededor di 500 detenido den SDKK, ku kada un ta kosta komunidat alrededor di fls. 240,- pa dia. Ta trata den un gran mayoria kaso di residivistanan ku ta atraká, trafiká den droga i kometé delitonan violento. Den algún kaso ta trata di generashonnan di mes famia ku ta den kriminalidat.

E sistema no ta funshonando. P’esei ta bai pa un aserkamentu hopi individualisá, kaminda esnan sentensiá na kastigu di prizòn, bou di guía i opservashon durante e promé kuart parti di e kastigu, ta yega na un plan personal di resosialisashon i ehekushon di e plan di un manera mas efektivo. Den sierto kaso lo inkluí tratamentu mas spesífiko, rekonsiliashon i rektifikashon di daño hasi na hende òf komunidat i si ta nesesario- den konsulta ku e kondenado- intervenshon den situashon familiar/na kas. Den e di dos kuart di e periodo di kastigu ta pasa pa implementashon di un programa di rehabilitashon personal.

E limitashon di libertat ta ser mará na permanesé den un sentro habrí, kaminda e kondenado lo sòru pa apliká abilidatnan den sosiedat durante oranan di trabou/enseñansa/edukashon i biba bou di supervishon/monitoreo den e sentro. Empoderashon di e hende pa e funshoná den komunidat ta pará sentral den e parti di resosialisashon aki. Si resultá ku e kambionan ta satisfaktorio i e situashon personal di e kondenado ta satisfaktorio pa e por biba pafó di e sentro habrí, lo pèrmitié bai kas bou di monitoreo.

Servisio polisial modernisáNos kuerpo polisial ya a implementá un sistema di “buurtregisseur” ku ta kuadra ku e nesesidat di atendé ku e foko di problemanan na nan rais. PIN ta mira un enfóke muchu mas asertá na nivel di bario, prinsipalmente e barionan mas afektá sosial-ekonómikamente.

Page 22: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

22 Kuadro di Inovashon 2021-2030

Banda di esei, lo laga diseñá i implementá un sistema di informashon i komunikashon avansá, pa asina sigurá ku kada polis tin akseso na informashon den un sistema “smart” ku ta duna informashon i sostené e polis riba kaya ora e ta mantené òrdu i leinan penal. Parti di e sistema ta un “device” ku kada polis ta uzá tambe pa traha (oproepings)proces-verbal,( sitashon informe polisial) prent e prueba di transakshon, raportá insidentenan,etc., ku ta parti di un sistema interkonektá ku otro servisionan tantu den e kadena hudisial komo servisionan den otro áreanan di mantenshon di lei, manera inspekshon di medioambiente, inspekshon di negoshinan, etc.

Resultado

• Ménos krimen i violensia• Mas hende prepará pa empleo• Ménos gastu penitensiario• Mihó rehabilitashon den sosiedat• Mihó servisio polisial

Page 23: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 23

II. Kòrsou Dotá 2030

Akshonnan pa krea un Kòrsou Emansipá, Solidario, Felis i na Òrdu

Enseñansa Integral & Inová

Vishon riba enseñansa

Por splika e vishon di PIN riba enseñansa, partiendo esaki den tres pida:1. Un enseñansa ta e base pa krea un pais kaminda tur hende ta felis i kompetente.2. E mester krea oportunidat amplio i ekstenso pa hende desaroyá kurpa, mente i

spiritualidat. 3. Na moda ku nan ta bira hende útil ku por kontribuí aktivamente na nan komunidat.

Hende felis i kompetenteKu felisidat nos ke bisa un estado kaminda bo ta kontentu ku bo mes i bo bida. Bo ta sinti bo emoshonalmente salú (e.o. habrí pa eksperensia nobo, konfiansa den bo mes, sentido di libertat i ta altamente kreativo). Un hende kompetente ta un hende ku ta kapas i ku por realisá algu a base di su kapasidat di un manera korekto i adekuá. Pa logra esei, e mester disponé segun UNESCO di tres kualidat personal:

• Konosementu di e lokual e ta bai hasi;• Abilidat pa por apliká su konosementu;• Duna muestra di un aktitut apropiá ora e ta realisá algu.

Page 24: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

24 Kuadro di Inovashon 2021-2030

Hende ku a desaroyá kurpa, mente i spiritualidat Pa desaroyá un bida di kalidat, ta nesesario pa nos yega na desaroyo kompletu di nos kurpa, mente i spiritualidat.

Desaroyo kompletu di kurpa ta enserá: trata e kurpa di un manera ku e ta keda salú, desaroyá kustumbernan sano ku no solamente ta laga e kurpa biba mas largu, pero ku tambe ta laga nos disfrutá mas di e añanan ku nos ta na bida. Desaroyo óptimo di nos mente ta enserá: partisipá na aktividatnan mental ku ta desaroyá nos inteligensia i kreatividat. Meskos ku nos mester entrená nos kurpa pa nos keda salú, nos mester keda inspirá nos mente kontinuamente pa e keda alerto.

Un hende ku un mente desaroyá ta keda ekspandé su konosementu i mehorá su abilidatnan. Un hende spiritualmente desaroyá ta buska balansa entre su paden i forsanan pafó ku por afekt’é. E ta balansá pasobra e tin un kantidat di krehensia, prinsipio òf balor ku ta yud’é duna direkshon i sentido na su bida den kualke sirkunstansia atverso. E ta dispuesto pa buska sentido i propósito di eksistensia humano, e ta kuestioná loke e eksperensiá i e ta apresiá loke nos mente humano no por splika òf komprondé fásilmente.

Hende útil ku ta kontribuí aktivamente na nan komunidatUn persona útil tin un propósito pa su bida i el a fiha meta ku e ke logra den su bida i den su komunidat. Trahando riba e proposito i metanan ei, e ta bai aktua den konkordansia ku nan i ku loke ta kuadra ku su bienestar i esun di su pais. Un hende útil ta hasi esfuerso pa e ta servisial i positivo, inkluso ora un situashon ta parse difísil. E ta balorá kada problema òf sirkunstansia for di un punto di bista kaminda e por kontribuí na su propio bienestar i esun di su komunidat. E ta mira tur situashon ku presentá komo un reto òf oportunidat pa kontribuí aktivamente.

Un persona útil ta un persona ku por yuda su mes, sali pa su mes i hasi tur loke ta benefisioso p’e, teniendo semper kuenta ku e hendenan rondó di dje i su komunidat. Un persona útil ta un persona ku ta yuda otro, sirbi otro ku e meta ku si e ta bon, e otro tambe por ta bon. Un persona util ta eksperensiá tur kontratempu ku ánimo i di forma positivo, e ta keda wak kiko ta bon pa su bienestar, su benefisio i kon e por saka probecho p’e mes i pa otronan den su komunidat.

Page 25: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 25

Un sistema di enseñansa integral E meta ta pa desaroyá un sistema di enseñansa ku ta dirigí riba realisashon di e potensial máksimo di un hende. E sistema mester ofresé konosementu básiko i yuda e alumno desaroyá su kompetensia pa bida. E mester siña e alumno kon manehá su bida, kon buska i haña informashon, kon analisá, kon hasi un eskoho adekuá, kon komuniká i finalmente kon traha, krea, imaginá i inventá pa e yega kada bes na un kalidat di bida mas haltu (e mester bira un entrepreneur di su mes desaroyo). E aserkamentu inovativo ta yuda eduká hende den nos kuadro sosial i kultural i tambe promové pensamentu global ya ku kada skol ta situá na Kòrsou, pero ta konektá ku mundu (via di internèt) i lo krea oportunidat amplio pa interkambio (por ehèmpel via streaming, webinars, blended learning) riba diferente tereno i nivel.

Enseñansa mester ta simpel den su struktura:

- Skol básiko i sekundario (4-17 aña di edat): introdukshon di un sistema di enseñansa integral kaminda alumnonan tin e oportunidat pa desaroyá nan mes ampliamente i sigui nan desaroyo basá riba nan talentonan kogitivo, korporal, kreativo, deportivo, artístiko, etc;

- Enseñansa di fishi, skol vokashonal, tékniko i profeshonal: 3 pa 4 aña despues di skol básiko/sekundario ku bon konekshon riba merkado laboral;

- Enseñansa akadémiko: mester ta basá riba e mésun prinsipio di base amplio i ku konekshon riba merkado laboral. E kuríkulo ta balansá pero e ta mas dirigí riba desaroyo general i enfoká riba fortifiká i prepará alumnonan riba nan futuro komo suidadano, alumno, empleado i/òf studiante den siensia, maneho i funshonnan den áreanan sosial-edukativo.

A base di e vishon i di e mishon di PIN, e meta ta pa krea un sistema di enseñansa kaminda e siguiente aspektonan ta importante.

1. Koherensia den enseñansa: un komunidat konektá i felis2. Fasilidatnan eskolar ku uzo ekstendé: desaroyo di kurpa, mente i spiritu 3. Skol ta un lugá kaminda ta krea hende kompetente i útil

a. Kompiuter i teknologia, globalisashon, digitalisashon: Nos ta biba den un époka kaminda teknologia ta hunga un ròl den tur kos ku nos ta hasi. Esaki no ta reflehá den enseñansa;

b. Fishi tékniko, inovashon, spiritu empresarial: Stimulá skolnan pa enkuadrá uzo di teknologia den nan kuríkulo for di skol di fundeshi bai ariba. Ekipá skolnan tékniko pa entrená alumno ku ta traha den diferente ramo kaminda tin nesesidat pa profeshonalnan di diferente fishi. Krea programa spesial kaminda por entrená hóbennan pa bira profeshonal i sòru pa nan por drenta trabou i traha unbes den diferente vakatura eksistente. Stimulá pensamentu empresarial for di skol básiko bai ariba (entrepreneurship);

c. Mas apresio pa dosente i mas posibilidat pa e siña i krese den su trabou: E punto di salida ta ku ta trata di un profeshon noble ku ta rekerí konosementu i abilidatnan spesífiko ku mester keda krese den tempu. P’esei, no ta remplasá hende, ta re-orientá profeshonalnan den enseñansa. Lo ahustá por lo tantu nan sistema di rekompensá, ya pa asina dosentenan ku ta presta bon tambe risibí rekompensa adishonal. Di otro banda ta rekerí di dosentenan pa nan atkerí kapasidatnan nobo konstantemente i kontribuí na desaroyo di enseñansa i kuríkulo eskolar. Dosentenan ta risibí apoyo i guiá den nan propio desaroyo.

Page 26: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

26 Kuadro di Inovashon 2021-2030

Pa realisá e vishon i mishon di PIN ta implementá e siguiente trayekto pa konstruí c.q. krea skolnan ku ta brinda enseñansa integral i ku ta físikamente adaptá pa por hasi esei. Ta trata di:

• Skol ku ta visiblemente atraktivo: e edifisio di skol mester ta moderno, bon mantené, bon ekipá ku mueble- i aparatonan moderno, ekipá ku èrko kaminda ta nesesario i ku un kurá nèchi diseñá.

• Skol ku tin un funshon mas ekstenso: e edifisio di skol tin e kapasidat i posibilidat pa kumpli ku mas funshon i brinda servisio na e bario fuera di e orario di skol. Skol tin akseso (grátis) na Internèt, un unidat di sosten sosial na alumno i mayornan, un programa di akohida despues di skol, un kantina, hòfi di fruta i berdura i posibilidat pa alimentashon salú (speshalmente “tur mucha mester kome”), fasilidat pa moveshon i deporte i un sentro di arte, kultura i rekreashon.

Pa logra yega na un planifikashon realisabel i pagabel lo traha riba tres proyekto pa logra nos meta:

- Renová, remodelá òf konstruí skolnan eksistente: lo diseñá un plan pa kumpli ku e vishon di un skol integral ku funshon amplio i ekstendé, na moda ku e ta bira un lugá kaminda ta tene kuenta ku nesesidat di alumno, dosente i mayornan.

- Ubikashon di skol pa futuro: skolnan lo mester ta ubiká di un forma geografikamente adekuá na moda ku e ubikashon lo baha problema di tráfiko den ora di mainta i mèrdia i solushoná problemanan di transporte eskolar.

- Prioridat presupuestario: inovashon den enseñansa lo haña prioridat number unu pa PIN, loke mester keda reflehá den e maneho i presupuesto di mas aña di gobièrnu pa loke ta toka e Ministerio di Enseñansa, Siensia, Kultura i Deporte.

Resultado

SDG 1 : Ménos probresa SDG 4 : Mas edukashon kontinuo pa tur hende SDG 5 : Mas igualdat di género i empoderámentu di hende muhe SDG 11: Mihó ambiente pa biba den barionan

Page 27: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 27

Diversifikashon Ekonómiko & Empleo

Diversifikashon di EkonomiaE vishon i maneho ta dirigí riba ampliashon di nos sektornan ekonómiko dor di sostené mas diversifikashon den ekonomia. Banda di sigui empuhá industrianan nobo manera di Kanabis Medisinal i Agrikultura, Krio di Bestia i Peska, Prosesamentu di kuminda (Food Processing) lokal; den área di turismo Kòrsou ta desaroyá un niche nobo, esta Wellness Destination tantu den e parti di relahamentu -spa ets-, uso di sistemanan natural pa fortifiká e kurpa i mente i sirugía kosmétiko. E sektor di servisionan médiko avansá ta desaroyá entre otro via nos hospital nobo CMC. Un otro sektor ta esun di energia renovabel i waste-to-energy. E industria di kreatividat i e.o. desaroyo di produktonan digital, online i smart services tambe ta brinda oportunidat pa desaroyo.

Mas ku klaro, PIN ta monitoreá e desaroyonan rondó di aeropuerto i haf komo sentronan di logístika i komo “hub” logístiko. Eksportashon di tur lokual nos desaroyá ta un di e métodonan pa krese nos merkadonan di benta.

Refinería ta importante pa mantenshon di kuponan di trabou, semper teniendo kuenta ku e nesesidat pa mantené un mihó medio-ambiente pa biba i tambe pa mitigá konsekuenshanan di kambio di klima, hasiendo na mes momentu máksimo uzo di e oportunidatnan eksistente pa desaroyo di nos país. Renobá sektor finansiero ku entre otro e-gaming. Sí mester realisá ku mester traha duru pa desaroyá di sufisiente sektor ekonómiko lòs di refinahe di krudo pasobra mundo lo akseptá ménos i ménos uso di kumbustibel fósil.

Ku e eskohonan hasí, Kòrsou lo konosé mas i otro tipo di kuponan di trabou. Ta trata di kuponan di trabou ku ta rekerí konosementu i abilidatnan práktiko ku ta duna mas produktividat.

Diversifikashon di ekonomia ta aportá na hasi nos pais mas resiliente. Na mes momentu ta nesesario pa fòrtifiká nos base sosial- ekonómiko. E meta final mester ta pa Kòrsou produsí na un nivel ku ta generá sufisiente entrada pa país pa asina realisá outonomia finansiero-ekonómiko.

Page 28: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

28 Kuadro di Inovashon 2021-2030

Empleo & Derechi Laboral Redefiní & Inová Ta midi ekonomia di un pais pa medio di e ‘produkto doméstiko brutu’, segun un totalidat ekspresá den sèn. Esei ta e asina yamá Produkto Nashonal Bruto (E ta e total di konsumo interno + invershon privá + lokual gobièrnu ta usa + saldo di export i importashon). Na aña 2019 i 2020 Kòrsou su GDP tabata supstanshal ménos ku na 2018. Riba e pregunta dikon Kòrsou ta keda atras den desaroyo ekonómiko por lo general ta mustra riba e efektonan di e situashon di Refineria Isla i e krísis Venesolano komo kontesta. Banda di eseinan, e pandemia di Covid-19 a empeorá e situashon. Realidat ta ku e falta di desaroyo i e desaroyo suak di nos ekonomia ya ta dura mas ku 10 aña. Kambionan den Kòrsou su struktura ekonómiko mester resultá den mas i mihó uso di labor i kapital. Inevitablemente mester traha den direkshon di un merkado di labor i kapital mas kompetitivo den kombinashon ku otro. Esei saliendo for di e punto di bista ku kompetensia por lo general ta resultá den adelanto i kresementu makro.

Desaroyonan mundial den área di tèknologia i kambionan fundamental den sistema di brinda servisio ta kambiando nesesidatnan i e merkado laboral den tempu rekòrt. Sinembargo, Kòrsou ainda no a brinda un solushon sostenibel pa e retonan riba e merkado laboral di awe. E oferta i demanda pa labor na Kòrsou ta un problema grandi. P’esei, manera PIN a deskribí den e dokumento aki, enseñansa, tantu regular komo pa adulto, ta ser inová ku PIN den gobièrnu, netamente pa krea hende kompetente ku por okupá e kuponan di trabou.

Den e kuadro aki, PIN ta proponé algun insentivo adishonal pa dunadónan di trabou ku invertí den kapasitashon di nan empleadonan i rekapasitashon di empleadonan ku mester keda retirá ora motibu di e retiro ta invershonnan den p.e. tèknologia (trahadónan ku a bira redundante).

Pa satisfasé nesesidat sosial di inklushon di hende, mester pone aksento riba redukshon di e kantidat di desempleado i subi e kantidat di partisipante den e proseso laboral. Esaki lo sirbi na mes momentu e solvensia di e diferente fondonan sosial (BVZ/ AVBZ/ Ziektewet/ AOV/AWW/). Sinembargo e rigidés persibí di e leinan eksistente pa lokual ta trata protekshon laboral ta un di e motibunan pa un empresa keda sin invertí i kore riesgo den un ekonomia ku na e momento aki ta strukturalmente stagná. Por parte esei ta un di e motibunan ku e kantidat di invershonnan ta keda atras i e grupo grandi di desempleado no ta haña oportunidat di trabou. Pa kibra e impase aki por organisá e protekshon laboral di un forma ku ta kombiná e protekshon nesesario di e trahadó ku e rapides nesesario pa e dunadó di trabou por tuma desishon de kasonan laboral.

PIN ta proponé pa introdusí un Korte di Hustisia pa Labor, ku tin tres wes. Un ku ta miembro di Korte Komun di Hustisia komo presidente, un apuntá pa sentralnan di sindikato i un apuntá pa respresentashon di doñonan di trabou. Ku esaki por remplasá e prosedura aktual kaminda e dunado di trabou tin di pidi pèrmit na ministerio di Desaroyo Sosial, Labor i Bienestar pa por retira un hende, lokual por dura lunas i por konsekuensia ta keda persibí komo un estorbo pa krea espasio pa invershon. E Korte por duna un veredikto den un siman i determiná si un retiro ta hustu òf no, i si mester tin un kompensashon. Alo largo esei lo resultá den mas kupo di trabou pasó esei lo pone ku mas hende ta tribí di tuma un hende den servisio permanente.

Page 29: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 29

Pues e trahadó ku pèrdè trabou awe, tin hopi mas chèns di haña un trabou nobo mañan. Asina’ki por atendé ku algun problema pareu, esta lográ mas kontribuyente n´e fondonan sosial, ménos peso di prima sosial pa kabes i alabes ménos preokupashon finansiero na momento ku un hende pèrde trabou .

PIN ta di opinion ku kaminda uzo di teknologia òf otro invershonnan ta rekerí labor temporal, mester ofresé e trahadó temporal mas siguridat i fasilidatnan sosial ku ta e kaso aworaki. PIN ta boga pa bou ouspisio di ILO organisá un trayekto pa atendé ku e problemanan kompleho den nos merkado laboral, ku ta un di e faktornan ku ta determiná e posisbilidatnan pa kresementu ekonómiko. Den e dialogo tripartite mester inkluí temanan manera kompensashon i garantianan pa e trahadó pa relashonnan di trabou temporal/kòrtiku i pa kategoria di trabounan kaminda e tipo di trabou òf industria ta mará na temporada, of labor temporal ku ta remplasá eskases temporal di labor pa motibu di e.o. malesa. Adishonal ta krea un fondo di garantía sosial pa empleadonan ku ta den relashonnan di trabou temporal/kòrtiku, di moda ku esakinan tambe por bin na remarke pa krédito i fiansanan.

Pa yega na sosten pa e aserkamentu aki ta nesesario pa krea sufisiente konfortabilidat serka tantu e gremio laboral dor di hasi huntu ku e sektor sindikal, komo e gremio empresarial den un tri-partite real.

Basikamente PIN ta propone pa atendé den di un forma tri-parte bou auspisio di ILO di forma rápido i konkreto riba e siguiente temanan:

• Regulashon di kompensashon pa kontratonan kortiku • Modernisashon i Regulashon di Uitzendwezen • Inovashon di Lei di retiro • Konekshon di demanda i oferta riba merkado laboral • Planifikashon di forsa laboral• Empleo di Futuro• Insentivonan pa re-kapasitashon di nos forsa laboral • Subida di produktividat di nos país • Re-enforsamentu di dialogo tripartit

Page 30: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

30 Kuadro di Inovashon 2021-2030

Mester hasi posibel pa tantu e trahadó komo e doño di trabou tin instrumentonan pa nan por logra nan meta kual ta respektivamente haña un empleo i drai su negoshi eksitoso di forma eksitoso.

Resultado

SDG 1: Ménos probresa SDG 5: Mas igualdat di género i empoderámentu di hende muhé SDG 6: Mas aksesibilidat na awa i sanidat pa tur hende SDG 7: Mas aksesibilidat na energia pagabelSDG 8: Mas kresementu ekonómiko kontinuo, inklusivo i duradero i, empleo produktivo i digno pa tur hendeSDG 9: Infrastruktura resiliente, stimulá industrialisashon inklusivo i duradero i stimulá inovashon SDG 11: Mihó areanan di biba di hende inklusivo, sigur, resiliente i sostenibelSDG 12: Mihó patronchionan di konsumo i produkshon duraderoSDG 13: Mas akshon pa kombatí kambio di klima i su impaktonan SDG 14: Uzo duradero di oseano, lamannan i rekursonan natural marítimo SDG 15: Protehá, restourá i stimula uzo duradero di ekosistemanan, maneho di mondinan duradero, kombati formashon di desierto i degradashon di suela i para pèrdidá di biodiversidat

Ambiente pa Biba i Bida Salú:

Un ambiente pa biba i bida felis ta enserá vivienda adekuá, un bario na òrdu, un infrastruktura ku ta sirbí moveshon den tráfiko mihó i hasi esaki mas sigur. Nos infrastruktura mester di un revishon pa hasi biba, aktividatnan ekonómiko, rekreashon i beyesa di naturalesa funshoná miho. P’esei, e maneho integral i inová ta rekerí modernisashon di EOP tambe.

Den e mésun kuadro aki mester manehá nos rekursonan natural, manera awa, kosta, laman, flora i founa di forma duradero pa por mehorá e ambiente di bida i biba na Kòrsou drástikamente. E aserkamente di salú di hende mester ta di un forma integral ku ta promové salú (wellness) tambe lo sigui desaroyá meskos ku nos seguridat alimentisio.

30

Page 31: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 31

PIN a tuma nota ku áreanan grandi di Kòrsou (p.e. St. Joris) ta den un fase di degenerashon, desiertifikashon i degradashon pa motibu di ousensia di maneho di suela i awa den supsuela. Mas i mas nos áreanan fértil a para bira desierto, kaminda práktikamente nada no ta kresiendo, mientras tin mas ku 100 sitio kaminda ta depositá shushi di un manera ilegal. Den sierto areanan ta kobando buraku grandi pa grèis pa konstrukshon of awa pa agrikultura (monokultura) ku uzo iresponsabel di kímiko, ku alabes ta malu pa salú di hende. E aserkamentu ku ta duna mas resultado i ta kosta ménos invershon finansiero ta ésun di agrikultura regenerativo.

P’esei PIN lo siguí desaroyá un plan magno pa introdusí agroforestria den e areanan aki i konbertí esakinan den areanan ku hopi biodiversidat i fértil pa produkshon di kuminda. Den e área di St. Joris so, PIN ta kalkulá ku un proyekto asina lo por remplasá mas ku 200 mion florin anual di importashon di fruta, bèrdura i ganado. E aserkamentu aki riba su mes ta bon pa krea por lo ménos 1.000 kupo di trabou (alrededor di 550 den agroforestria i 450 den prosesamentu di kuminda den produktonan alimentisio). Agrikultura regenerativo ta ala ves un di e mihó armanan den e lucha pa yega na un medioambiente mas balansá i bringa e impakto negativo di kambio di klima.Adaptashon di EOP ta sirbi tambe pa diversifiká di ekonomia sin pèrde protekshon di nos rikesa natural for di bista. Mehorashon di infrastruktura ta enserá tres (3) elemento importante, ku PIN lo desaroyá i ehekutá:

• Mehorashon di e ret di Transporte Públiko di tal manera ku bus chikí por kumplí ku e nesesidat di moveshon di hende i konekshon. Parada di bus tambe lo ser modernisá pa hende no mester para mas den solo i awaseru pa warda bus;

• Un programa di higiena i limpiesa struktural di barionan, ku e.o. fasilidatnan pa separá shushi pa resiklahe i sistemanan mas praktiko pa deshasi di shushi

• Stimuláshon di aktividatnan i inisiativa partikular ku ta dirigí riba konservashon di naturalesa, di reforestashon i hasi barionan mas bèrdè.

Tambe lo pone fin na maltrato di bestia i implementá programanan dirigí riba evitá molèster di bestia ku ta kana lòs i di bestianan eksòtiko ku por forma un peliger pa salú di hende of invashon indeseá.

Resultado

SDG 9: Infrastruktura resiliente, stimulá industrialisashon inklusivo i duradero i stimulá inovashon SDG 11: Mihó areanan di biba di hende inklusivo, sigur, resiliente i sostenibel SDG 12: Mihó patronchinan di konsumo i produkshon duraderoSDG 13: Mas akshon pa kombatí kambio di klima i su impaktonan SDG 14: Uzo duradero di oseano, lamannan i rekursonan natural marítimo SDG 15: Protehá, restourá i stimula uzo duradero di ekosistemanan, maneho di mondinan duradero, kombati formashon di desierto i degradashon di suela i para pèrdidá di biodiversidat

Page 32: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

32 Kuadro di Inovashon 2021-2030

Konstitushon Fortifiká & Relashonnan Eksterior

E órganonan demokrátiko di país mester keda reforsá. Nan mester funshoná di tal forma ku ta gana e konfiansa di pueblo bèk den su polítikonan i den su mes habilidatnan pa goberná su mes asuntunan. Ademas pueblo mester haña muchu mas partisipashon den toma di desishonnan importante pa país por ehèmpel dor di e instrumentu di “dialogo demokratiko”. Mester revisá e relashonan den Reino i nos Areglo di Estado pa:

• Realisá outonomia • Mehorá outo-kòntròl riba presupuesto, debe na Hulanda i desaroyo sostenibel• Mehorá e sistema elektoral pa evitá robo di asiento• Regla posishon di parlamentario di tal manera ku esaki ta evitá konflikto di interes i

fortifiká integridat.• Krea sistemanan pa partisipashon di pueblo na desishonnan ku efektonan grandi pa

país.• Na mes momentu ta hiba un maneho dirigí riba fortifikashon di relashonnan den

región i internashonal, na bienestar di propio komunidat espesialmente nos ekono-mia, enseñasa, medio ambiente i naturalesa.

Resultado

SDG 16: Kòrsou na pas, ku trankilidat i stabilidat interno i inklusivo ku mira riba desaroyo duradero, kuá aksesibilidat na Hustisia pa tur hende i institutonan riba tur nivel efektivo, responsabel i habrí.

Page 33: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 33

Atministrashon Públiko Efektivo

Un di e retonan mas grandi ku Kòrsou a konosé despues di 10.10.10 ta nos atministrashon finansiero. PIN ta konvensí ku e reto no ta mas sèn pero mihó atministrashon di nos finansas. Tambe e presupuesto mester ta un refleho di prioridatnan di gobièrnu basá riba e punto di salida di pone kada florin funshoná na bienestar di nesesidatnan mas grandi di komunidat. Pa realisá esaki ta modernisá e aparato públiko pa medio di digitalisashon, optimalisá dunamentu di servisio i implementashon di sistemanan muchu mas efektivo pa toma di desishon.

Modernisashon di e aparato públiko ku awor ta konsistí di 9 ministerio i mas ku 3,000 empleado ta nesesario. E aparato ta rekerí un “inhaalslag” grandi. Adishonalmente PIN ta pone un sistema di “edukashon kontinuo” i renobashon pa profeshonalisá e trahadó den e aparato públiko. P’esei ta imperativo pa start un proseso di kambio di mas aña. Parti di e “inhaalslag” ta tambe fortifikashon di nos institutonan manera Korte, Ministerio Públiko, Raad van Advies, Kontrolaria General i Sociaal-Economische Raad (SER), ku ultimo añanan tabata hopi bou di preshon.

Resultado

SDG 16: Kòrsou na pas, ku trankilidat i stabilidat interno i inklusivo ku mira riba desaroyo duradero, kuá aksesibilidat na Hustisia pa tur hende i institutonan riba tur nivel efektivo, responsabel i habrí.

Finansiamentu i Fondo

Kòrsou komo isla i pais outónomo den Karibe, semper a konosé retonan finansiero ekonómiko ku tin nan rais den eskohonan ku a tuma lugá desenianan promé ku outonomia: refinería siendo ku nos mes no tin reserva petrolero, kompañá ku importashon di forsa laboral durante dos terser parti di siglo binti, énfasis riba importashon di alimento enbes di produkshon lokal, ousensia di vishon riba medio ambiente i naturalesa ku ta hasiendo nos vulnerabel pa konsekuenshanan di kambio di klima i adaptashon di sistemanan fiskal ku no ta tene kuenta ku limitashonnan di un poblashon relativamente chikí.

E aserkamentu pa ku inovashon den nos sistema pa finansiá i invertí den desaroyo a korto plaso i desaroyo duradero di nos pais, tin sinku komponente:

1. Simplifiká i modernisá nos sistema fiskal;2. Diversifiká ekonomia i promové eksportashon;3. Modernisá e sistema presupuestario i invertí dirigí riba nesesidatnan mas grandi 4. Digitalisá i oumentá servisio na komunidat5. Fleksibilisá merkado di kapital

Page 34: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

34 Kuadro di Inovashon 2021-2030

Sistema fiskal simpel i modernoTa imperativo pa bòltu e sistema ku gobièrnu ta krea fondo pa por kumpli ku su programa di desaroyo pa i den komunidat. P’esei PIN lo simplifiká e sistema di impuesto di forma aselerá, saliendo for di e siguiente puntonan di salida:

1. Efisiente, transparente i práktiko: Ménos tipo di impuesto i un sistema transparente ku ta stimulá produktividat di e empresa;2. Hustu: Paga según e tamaño e di empresa i entradanan kalkulá;3. Sigur: Tarifa i forma di pago di impuesto fiho;4. Bai pa ‘belasting’ indirekto i ménos ‘belasting’ direkto.5. Revisá e leinan i stòp e sistema di pone tur responsabilidat riba e

pagadó di belasting, hasta ora e inspektor faya; 6. Stòp e ‘gebruikelijk loon’ ku ta asumí un salaris pa e direktor i kobra

belasting real for di ganashi.

Ekonomia diversifikáDen eskoho di industrianan nobo, PIN ta duna preferensha na invershonnan sostenibel. P’esei e eskoho ta konsiente pa:• Invertí hopi den produkshon lokal di kuminda i prosesamentu di produktonan

alimentisio (spar divisa)• Den turismo di “wellness”, kaminda ta konserva nos naturalesa i medio ambiente, • Den Kanabis Medisinal • Den industria kreativo i • Den servisionan ku uzo di teknologia (SMART)• ´E-gaming’

Tur e aktividatnan aki ta bai kompañá pa un maneho agresivo dirigí riba eksportashon ku ta kontribuí na generá divisa. PIN ta mira hopi oportunidat pa empresa chikí i mediano i hopi kupo di trabou duradero ku na su turno ta generá mas sirkulashon di sen den komunidat, ku ta pasa di trahadó pa empresa i di empresa pa gobièrnu i bèk na komunidat.

Presupuesto efektivoLo revisá e sistema presupuestario pa sigurá ku e entradanan di gobièrnu ta bai kaminda mas mester: Enseñansa i formashon i sostén direkto pa pa esnan ku no tin entrada. Ehèmpel di e aserkamentu aki ta introdukshon di un sistema nobo di ayudo sosial i sistema penitensiario nobo kaminda ta hinka ménos sèn den sera hende tras di trali i mas den hasi hende produsí

pa alsa su motivashon i mehorá su funshonamentu den komunidat. Den ambos kaso gobièrnu ta empleá hende ku e ta sostené sosialmente i resosialisá, ku e mésun florin.

Page 35: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 35

Gobièrnu digitalisáDigitalisashon di tur proseso pa atendé ku pèrmitnan komersial i privá/individual, tambe lo kontribuí na solushonnan multiplé. P’esei PIN ta modèrnisá i outomatisá e manera pa pidi, paga pa i renobá pèrmit ku un sistema integral di gobièrnu elektróniko (e-government). Basikamente lo eleminá tur inefisiensia di servisio dor di outomatisá prosesonan pa hasi petishon, pidi informashon i uso di servisionan di gobièrnu mas tantu posibel. E aserkamentu aki ta parti integral di un proseso pa evaluá kua servisio gobièrnu mester ofresé na kua kalidat i adaptá e

struktura di e aparato públiko. Outomatisashon di e prosesonan pa pèrmit lo keda kompañá ku mehorashon di sistemanan di kobransa i un maneho di but pa eskivashon di pago.

Kapital flèksibelDespues ku a sanea debe, institutonan finansiero tin muchu mas likides. E likides primordialmente ta di depositantenan (persona òf entidat hurídiko). Nan ta konfia ku e instituto finansiero tin e fondonan ei disponibel ora nan mester di nan. Ademas Banko Sentral ta pone un kantidat di kondishon pa garantisá bienestar di e depositante. Esei ta nifiká ku no tin mag di spera ku e banko di su mes ta kore mas riesgo ku finansiamentu di invershon. Ku otro palabra mester stimulá e depositante pa e mes pone mas di su fondonan disponibel komo kapital di riesgo pa invershonnan viabel. Sin mas kapital di riesgo, vários proyekto lo keda posponé of kanselá, siendo ku invershon aselerá ta un kondishon kardinal pa fleksibilisashon di labor por surti efekto riba direkshon di nos ekonomia.

Banda di adaptashon di nos leinan laboral, mester pensa riba otro instrumentonan di maneho pa stimulá uso di mas tantu likides komo kapital di riesgo. Akinan ta rekomendabel pa alabes stimulá kombinashon di kapital pa asina posibilitá finansiamentu di proyektonan katalisadó tan nesesario.

Mester garantisá un intenshon serio di invershon di parti di doñonan di kapital, sino redefinishon di derechi laboral no tin sentido i riba dje lo bira praktikamente imposibel pa konvensé e gremio laboral pa aseptá kualke adaptashon den e lei di protekshon di trabou. Komo un instrumento pa aktivá likides komo kapital di riesgo, konkretamente PIN ta sugerí pa parsialmente transforma deber fiskal den obligashon pa invertí. E punto di salida ta ku sektor privá ta esun mihó ekipá pa hasi invershon produktivo. Ideologikamente PIN ta pone e aksento riba e esfuersonan di sektor privá ora ta trata di ekonomia. E idea ta pa na lugá ku e empresario paga impuesto, e keda pushá pa usa mas di su likides pa invershon produktivo.

Page 36: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

36 Kuadro di Inovashon 2021-2030

Den e proposishon algun konsepto ta sentral:

a) Winstbelasting (impuesto riba ganashi kondishonal): ta hisa e tarifa di impuesto riba ganashi, pero empresanan ta haña eksonerashon di parti di e impuesto, plus un redukshon di e obligashon segun tarifa aktual, bou di e kondishon ku, den di un tempu kòrtiku despues di e aña fiskal, nan ta depone e eksonerashon i redukshon den un fondo sertifiká di invershon. Pa stimulá inveshon ta bai pa determiná tur montante kaminda e invershonista ta dedusí e montante for di impuesto di ganashi.

b) Investeringsaftrek: pa stimulá invershon ta bai determiná un montante kaminda e invershonista por dedusí e montante di su invershon for di impuesto riba ganashi.

c) Kapital flèksibel Nos a konstatá ku institutonan finansiero no ta finansiá proyektonan debí na difer-

ente motibu. Pa stimulá invershon nos ta proponé:1. Introdusí investeringsaftrek ,mará na invershon den e aña despues di e aña fiskal ku

e obligashon a nase. 2. Krea un fondo spesial pa invershon di riesgo. E persona of instituto por dedusí un

parti di e invershon for di belasting.

Page 37: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

Kuadro di Inovashon 2021-2030 3737Kuadro di Inovashon 2021-2030

Tambe PIN a sòru pa nos grandinan ku ta dotá ku eksperiensha di bida no ser poné pafó di arena polítiko. Falta di eksperiensha tabata bisto den funshonamentu di nos sistema demokrátiko último añanan. E kombinashon di ekperiensha i dinamismo di esnan ku ménos eksperiensha pero dotá ku hopi talento, ta nesesario pa nos progresá ku aplikashon di ideanan inovativo.

DIKON NOS DI PIN POR GARANTISA NOS PROMESA?Partido PIN a forma na 2017 despues ku su líder polítiko i hende di diferente gremio a bini huntu pa trese kambionan na Kòrsou. PIN a sa di forma parti di gobièrnu i postulá su líder polítiko, Suzy Camelia-Römer, den un di e karteranan mas neglishá ku gobernashon di Kòrsou a konosé. Sinembargo, Suzy un biaha mas a demostrá ku konosementu i eksperiensha komo gobernante ku a okupá diferente posishon, ta nesesario pa por mira bèk riba logronan fundamental.

Kambionan basta fundamental a keda implementá riba tereno di salú públiko. Salú, no ta hospital nobo, HNO/CMC só, ku a konosé modernisashon fundamental i kambionan grandi, pero un aserkamentu nobo pa stimulá mente, kurpa i un ambiente pa biba salú. Un aspekto di nos ambiente di bibá ku masha tempu no a haña asina tantu atenshon, ta produkshon di nos mes kuminda (agrikultura) di un manera salú, sostenibel i regenerativo.

PIN manera formulá den su manifestó for di 2017, ta sigui ku e empeño pa krea un Kòrsou dotá. Un país dushi pa biba i pa bishitá. Esei ta reflehá tambe den su lista, kaminda a sòru kombiná ekperiensha i konosementu den mundo di enseñansa ku inovashon i eksperiensha ku prosesonan di kambio grandi. A kombiná konosementu di doló di esnan ku ta biba den pobresá ku eksperiensha di esnan ku sa kon pa trese kambionan- tin biaha kosnan chikitu- ku ta duna e hende, hòmber i muhé, espasio pa nan tambe por funshoná. A trese solushonnan agudo pero ku efektonan sostenibel i duradero.PIN su kandidatonan ta prueba di hendenan ku riba diferente área a demostrá di por pone kos kana. Ta hendenan asina nos mester pa atraé invershon i krea kuponan di trabou duradero, ku ta base pa ekonomia por drei riba un nivel haltu.

Page 38: Kuadro di Inovashon - pincuracao.com

38 Kuadro di Inovashon 2021-2030