küreselleşme ve kültürlerarası İletişim

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 3025

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1977

KÜRESELLEfiME VEKÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹M

YazarlarArfl.Gör. Ça¤lar GENÇ (Ünite 1)

Doç.Dr. Yasemin ÖZGÜN (Ünite 2)Prof.Dr. Mine SARAN (Ünite 3)

Arfl.Gör. Özlem ÖZGÜR (Ünite 4, 5)Arfl.Gör. Emin PAFTALI (Ünite 6)

Prof.Dr. E. Nezih ORHON (Ünite 7)Yrd.Doç.Dr. D. Alper ALTUNAY (Ünite 8)

EditörlerProf.Dr. E. Nezih ORHONDoç.Dr. R. Ayhan YILMAZ

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.

‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›tveya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

Copyright © 2013 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya

Genel Koordinatör Yard›mc›s›Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n

Ö¤retim Tasar›mc›lar›Doç.Dr. Murat Ataizi

Yrd.Doç.Dr. Mestan Küçük

Grafik Tasar›m YönetmenleriProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur

Dil Yaz›m Dan›flmanlar›Emine KoyuncuHatice Çal›flkan

GrafikerAyflegül Dibek

Kitap Koordinasyon BirimiUzm. Nermin Özgür

Kapak DüzeniProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z

DizgiAç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

Küreselleflme ve Kültürleraras› ‹letiflim

ISBN 978-975-06-1686-0

1. Bask›

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 8.000 adet bas›lm›flt›r.ESK‹fiEH‹R, Ocak 2013

‹çindekilerÖnsöz ............................................................................................................ vii

Kültür ve Kültürel Yeterlik..................................................... 2G‹R‹fi .............................................................................................................. 3KÜLTÜR KAVRAMI ....................................................................................... 4Kültürün Tan›m› ............................................................................................ 4

Etimolojik Aç›dan Kültür Kavram› ......................................................... 5Antropolojik Aç›dan Kültür Kavram› .................................................... 6

Kültürün Kökeni ve Kayna¤›........................................................................ 6Kültürün Özellikleri....................................................................................... 7Kültürün ‹fllevleri........................................................................................... 8Kültür Çeflitleri............................................................................................... 8

Genel Kültür ve Alt Kültür ..................................................................... 8Maddi Kültür - Manevi Kültür ................................................................ 8Karfl› Kültür.............................................................................................. 9

Kültürü Oluflturan Faktörler ......................................................................... 9Dil............................................................................................................. 9Din ........................................................................................................... 9De¤erler ................................................................................................... 10Normlar .................................................................................................... 10Simgeler ................................................................................................... 10Tutumlar .................................................................................................. 11Örf ve Âdetler.......................................................................................... 11Yasalar ..................................................................................................... 11Ahlak Kurallar› ........................................................................................ 11

Kültür ile ‹lgili Temel Kavramlar.................................................................. 11Üst Kültür ................................................................................................ 11Alt Kültür ................................................................................................. 12Kültürlenme ............................................................................................. 12Kültürleflme.............................................................................................. 12Kültür fioku.............................................................................................. 12Kültürel Yay›lma...................................................................................... 12Kültür Emperyalizmi ............................................................................... 12

KÜLTÜREL ÇEfi‹TL‹L‹K ................................................................................. 12KÜLTÜREL YETERL‹K................................................................................... 13Kültürel Yeterlik Süreci................................................................................. 14Kültürel Yeterlik Sürecindeki Basamaklar ................................................... 14Kültürel Yeterli¤e Sahip Olma ..................................................................... 14Özet................................................................................................................ 15Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 16Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 17S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 17Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 18

Kültürel Çeflitlilik ve Çok Kültürlü Toplum............................ 20G‹R‹fi .............................................................................................................. 21KÜLTÜREL ÇEfi‹TL‹L‹K ................................................................................. 21Kültürel Kimlik ve Kültürel Çeflitlilik ........................................................... 22Kültürel Farkl›l›k Politikas› ........................................................................... 24

Muafiyetler ............................................................................................... 25

‹ ç indek i ler iii

1. ÜN‹TE

2. ÜN‹TE

Teflvik ve Yard›mlar ...................................................................................... 25Geleneksel Kültürün ve Hukukun Tan›nmas›....................................... 26D›fl Korumalar ......................................................................................... 26‹ç K›s›tlamalar.......................................................................................... 26Temsil Haklar› ......................................................................................... 27Öz Yönetim Haklar› ................................................................................ 27Sembolik Haklar›n Kabul Edilmesi ........................................................ 28

ÇOK KÜLTÜRLÜLÜK ................................................................................... 28Liberaller ve Toplulukçular ‹çin Çok Kültürlülük ....................................... 29ÇOK KÜLTÜRLÜLÜK S‹YASET‹N‹N SINIRLARI .......................................... 31Özet................................................................................................................ 35Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 37Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 38S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 38Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 39

Küreselleflme ve Kültür: S›n›rlar›n Belirleyicisi Kültür........ 40G‹R‹fi .............................................................................................................. 41KÜRESELLEfiME VE TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹ ................................................... 42Küreselleflmeyi Ortaya Ç›karan Etmenler ................................................... 44Küreselleflmenin Boyutlar› ............................................................................ 46KÜLTÜR: KAVRAMSAL ÇERÇEVE ................................................................ 50KÜRESEL KÜLTÜR, HALKLA ‹L‹fiK‹LER VE REKLAM................................. 52KÜRESEL YÖNET‹M VE ULUSLARARASI ‹fiLETMELER .............................. 60Özet................................................................................................................ 65Kendimizi S›nayal›m .................................................................................... 67Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 68S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 68Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 68

Kültürleraras› ‹letiflim ............................................................. 72G‹R‹fi .............................................................................................................. 73‹LET‹fi‹M......................................................................................................... 74‹LET‹fi‹M TÜRLER‹......................................................................................... 76KÜLTÜR ......................................................................................................... 77KÜLTÜRÜN SINIFLANDIRILMASI ................................................................ 78KÜLTÜR VE ‹LET‹fi‹M ‹L‹fiK‹S‹..................................................................... 80KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹M......................................................................... 81KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹M‹ ETK‹LEYEN FAKTÖRLER ............................ 82Normlar .......................................................................................................... 82Roller.............................................................................................................. 83Etnomerkezcilik ............................................................................................. 83Belirsizlik ve Kayg›........................................................................................ 84Kal›p Düflünceler ve Ön Yarg›lar................................................................. 84KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹MDE ÇATIfiMA YÖNET‹M‹ ............................... 85KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹M‹N YETERL‹⁄‹................................................. 86KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹MDE BAfiARIYA ULAfiMANIN YOLLARI.......... 87Özet................................................................................................................ 88Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 90Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 91S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 91Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 91

‹ ç indek i leriv

3. ÜN‹TE

4. ÜN‹TE

Medya ve Temsiliyet................................................................ 94G‹R‹fi .............................................................................................................. 95MEDYA .......................................................................................................... 95MEDYA TÜRLER‹ .......................................................................................... 97Propaganda Medyas› ..................................................................................... 97Kamu Hizmeti Medyas›................................................................................. 97Reklam Medyas› ............................................................................................ 97Kült Medya .................................................................................................... 97Alternatif Medya ............................................................................................ 97Sosyal Medya................................................................................................. 98MEDYANIN ‹fiLEVLER‹ ................................................................................. 98TEMS‹L ........................................................................................................... 99Yans›t›c› Yaklafl›m ......................................................................................... 100Maksatl› Yaklafl›m.......................................................................................... 100‹nflac› Yaklafl›m.............................................................................................. 101MEDYA VE TEMS‹L....................................................................................... 101GÖSTERGE B‹L‹M‹ VE TEMS‹L ................................................................... 104‹DEOLOJ‹ ....................................................................................................... 107HEGEMONYA................................................................................................ 108TOPLUMSAL C‹NS‹YET TEMS‹LLER‹ ........................................................... 109IRK VE ETN‹S‹TE TEMS‹LLER‹ ..................................................................... 111Özet ............................................................................................................... 113Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 115Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 116S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 116Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 117

Medya ve Küreselleflme .......................................................... 118G‹R‹fi .............................................................................................................. 119KÜRESELLEfiME ÖNCES‹ GELENEKSEL MEDYA ........................................ 119Kültür ve ‹letiflim........................................................................................... 120Geleneksel Kitle ‹letiflimi .............................................................................. 123Geleneksel Medya......................................................................................... 124

Sözlü ‹letiflim Dönemi ve Yaz›ya Geçifl................................................. 124Bas›l› Yay›nlar ve ‹lk Medya .................................................................. 125Radyo ve Sesin Uzaklara Aktar›lmas›..................................................... 125Sinema ve Hareketli Görüntünün Kaydedilmesi................................... 126Televizyon ve Görüntünün Uzaklara Aktar›lmas› ................................. 127

KÜRESELLEfiME VE ‹LET‹fi‹M TEKNOLOJ‹LER‹ .......................................... 127Küreselleflme.................................................................................................. 127

Afl›r› Küreselleflmeciler............................................................................ 128fiüpheciler ............................................................................................... 129Dönüflümcüler ......................................................................................... 129Di¤er Tart›flmalar..................................................................................... 129

‹letiflim Alan›nda Küreselleflme ve ‹letiflim Teknolojileri............................ 131Uydu Teknolojisi ..................................................................................... 131Fiber Optik A¤lar .................................................................................... 132Bilgisayar ................................................................................................. 133Say›sallaflma (Dijitalleflme)...................................................................... 133‹nternet..................................................................................................... 134

KÜRESELLEfiME VE YEN‹ MEDYA ............................................................. 134

‹ ç indek i ler v

5. ÜN‹TE

6. ÜN‹TE

Say›sall›k ....................................................................................................... 135Kitlesizlefltirme ............................................................................................. 135Efl Zamans›zl›k ............................................................................................. 135Etkileflim......................................................................................................... 136

Çoklumetin ............................................................................................. 136Çift Yönlülük ........................................................................................... 137Çoklu Ortam............................................................................................ 137

A¤a (‹nternete) Ba¤l› Olmak ........................................................................ 137Ulafl›labilirlik .................................................................................................. 138MEDYA, EKONOM‹, KÜLTÜR VE KÜRESELLEfiME.................................... 138Medya Sahipli¤i ve Tekelleflme.................................................................... 139Medya ve Gündem Belirleme Kuram› ......................................................... 141Medya ve Propaganda Modeli .................................................................... 141Kültür Endüstrisi Yaklafl›m› .......................................................................... 143Özet................................................................................................................ 144Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 145Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 146S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 146Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 147

Çat›flma Çözümü ve Bar›fl ‹nflas› ........................................... 148G‹R‹fi .............................................................................................................. 149ÇATIfiMA........................................................................................................ 150Çat›flma Çözümü ........................................................................................... 151Çat›flman›n Artmas› ve Azalmas› .................................................................. 152ÇATIfiMA VE KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹M.................................................. 152BARIfi VE BARIfiIN ‹NfiASI ........................................................................... 157Arac›l›k ........................................................................................................... 159BARIfi ‹Ç‹N ‹ZLENEB‹LECEK YOLLAR......................................................... 159Özet................................................................................................................ 162Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 163Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 164S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 164Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 165

Yeni Medya ve Yeni Yaflam Biçimleri ................................... 166G‹R‹fi .............................................................................................................. 167ENDÜSTR‹ TOPLUMUNDAN A⁄ TOPLUMUNA......................................... 168Endüstri Öncesi Toplum............................................................................... 168Endüstri Toplumu ......................................................................................... 168Endüstri Sonras› Toplum .............................................................................. 170

A¤ Toplumu ............................................................................................ 171YEN‹ MEDYA DÜZEN‹ ................................................................................. 172YEN‹ MEDYA VE ÇALIfiMA HAYATI........................................................... 174YEN‹ MEDYA VE TOPLUMSAL YAfiAM ...................................................... 177YEN‹ MEDYA VE B‹REYLERARASI ‹LET‹fi‹M.............................................. 181Dijital Yerliler- Dijital Göçmenler................................................................. 185Özet................................................................................................................ 187Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 189Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 190S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 190Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 191

‹ ç indek i lervi

7. ÜN‹TE

8. ÜN‹TE

Önsöz

Sevgili Ö¤renciler,

Günümüzde iletiflim s›n›r tan›mayan bir h›zda ilerliyor. De¤iflen sadece iletiflim

teknolojileri mi? Elbette de¤il. H›zla de¤iflen ve çeflitlenen iletiflim teknolojilerinin

yan›nda iletiflimin içerikleri de çeflitleniyor. Bununla birlikte beklentileri de farkl›

olan hedef kitleler belirginlefliyor. ‹nsan, içerik ve teknoloji üçgeninde kültürlerin

iletiflimi, üzerinde fazlas›yla durulmas› ve düflünülmesi gereken bir konu haline

geliyor. Kültürlerin kendi içlerinde ve birbirleri aras›ndaki iletiflimleri de her geçen

gün artan bir öneme sahip oluyor. Bu kitab›n amac› sizlerin kültür, iletiflim ve kül-

türleraras› iletiflim konular›nda bilgi sahibi olman›z› ve kendinizin de tan›kl›k ede-

ce¤i durumlar içerisinde çözüm yollar› üretebilmenize katk› sa¤lamakt›r.

Kültürleraras› ‹letiflim kitab›m›z sekiz üniteden oluflmaktad›r. Birinci ünite, kül-

tür ve kültürel yeterlik konular›n› aç›klayarak bafllamaktad›r. ‹kinci ünitede kültü-

rel çeflitlilik ve çok kültürlü toplum özellikleri ve bu kavramlar›n önemi üzerinde

durulmaktad›r. Üçüncü ünitede küreselleflme ve kültür iliflkisi, karfl›l›kl› etkileflim-

leri incelenirken dördüncü ünitede kültürleraras› iletiflim kavram›na iliflkin tart›fl-

malara yer verilmektedir. Beflinci ünite medya ve temsiliyet kavram› üzerinde du-

rurken alt›nc› ünitede medyan›n küreselleflme karfl›s›ndaki durumu ve karfl›l›kl›

etkileflimlerine yer verilmektedir. Yedinci ünite günümüz co¤rafyalar› için son de-

rece önemli olan çat›flma çözümü ve bar›fl inflas› üzerinde durmakta ve son ünite

olan sekizinci ünite ise karfl›laflt›¤›m›z ve gün geçtikçe çeflitlenen yeni iletiflim tek-

nolojilerinin nas›l bir yaflam biçimi önermesi sundu¤unu ele almaktad›r.

Kitab›m›z›n planlanmas›ndan, bask›s›na kadar eme¤i geçen bir çok kifli var.

Yazarlar›m›zdan, dizgi birimi çal›flanlar›na kadar eme¤i geçen herkese sonsuz

teflekkürler.

Sa¤l›k ve baflar› ile dolu bir ö¤retim y›l› geçirmeniz dile¤iyle.

Editörler

Prof.Dr. E. Nezih ORHON

Doç.Dr. R. Ayhan YILMAZ

Önsöz vii

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Kültür kavram›n› tan›mlayabilecek,Kültürün köken ve kayna¤›n› aç›klayabilecek,Kültürün çeflitlerini s›ralayabilecek,Kültürel yeterlik kavram›n› aç›klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Kültür • Üst Kültür• Alt Kültür• Kültürlenme

• Kültürleflme• Kültürel Yay›lma• Kültürel Çeflitlilik• Kültürel Yeterlik

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNN

Küreselleflme veKültürleraras› ‹letiflim

Kültür ve KültürelYeterlik

• G‹R‹fi• KÜLTÜR KAVRAMI• KÜLTÜREL ÇEfi‹TL‹L‹K• KÜLTÜREL YETERL‹K

1KÜRESELLEfiME VE KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹M

G‹R‹fiHer toplum düzenlenmifl iliflkilerden oluflur. Bu iliflki sürecinde bireyler belirli du-rumlarda karfl›laflt›klar› sorunlar› çözümlemek ve gereksinimlerini gidermek ama-c›yla birçok araçlara ihtiyaç duyarlar. Bu araçlar, bireyin içinde bulundu¤u çevreflartlar›na, topluluk içindeki di¤er bireylerle olan iliflkilerine, karfl›l›kl› etkilerin flek-line ve ihtiyaçlar›n› gidermek amac›yla edindi¤i yetenek ve becerilerine göre, s›n›r-lanmakta ve de¤iflmektedir. ‹nsanlar ve toplumlar›n neden birbirlerine benzedikle-ri ya da benzemedikleri niçin ve nas›l de¤ifltikleri gibi insanl›¤›n evrimiyle ilgili so-rular›n cevaplar› bu araçlardan oluflan kültürel birikimlerde yatar. Bu aç›dan kül-tür, ›rk ve do¤al de¤iflkenlerle etkileflim hâlinde, insanl›¤›n evrimini irdeleyen birde¤iflkendir. Kavram›n, biyoloji, sosyoloji, tarih, güzel sanatlar, felsefe gibi pek çokalanda da ele al›nmas› konunun farkl› yaklafl›m ve tan›mlar›n› da gündeme getir-mektedir (http://udes.iku.edu.tr).

Kültürün nas›l, ne tür bir varl›k veya varl›k alan› oldu¤u, eski ça¤lardan beri in-san zihnini kurcalayan sorunlardan biri olmufltur (Güvenç, 2002).

Kültür sözcü¤ü, Latince kökenli olup Türkçeye Frans›zcadan gelmifltir. Latince-de “cultura” sözcü¤ü, “topra¤› ekip biçme” ve “hayvan yetifltirme” anlam›na gel-mekteydi. 17. yüzy›l›n sonuna do¤ru halk›n “bütün bir yaflama biçimi” fleklinde Al-manca ve ‹ngilizceden Bat› dillerine girmifltir. 18. yüzy›la gelindi¤inde ise antropo-lojideki geliflmeler sonucu “bütünsel bir yaflam flekli” anlam›n› kazanm›flt›r. Voltai-re, Frans›z ‹htilali öncesinde kültür sözcü¤üne “insan zekas›n›n oluflumunu ve geli-flimini belirleyen” bir terim olarak yeni bir anlam kazand›rm›flt›r. ‹ngilizler ve Fran-s›zlar, kültürü medeniyetle efl anlaml› olarak kullan›rken Almanlar daha çok tekno-lojik araç ve gereçleri içeren maddi medeniyet anlam›nda kullanm›fllard›r. Modern-leflmenin anahtar kavramlar›ndan biri olarak kabul edilen kültürün farkl› anlamlar-da kullan›lmas›n›n nedeni, ulusal yap›lardaki de¤iflikliklerdir. Bundan dolay› pekçok ülke kültüre yeni anlamlar yüklemifltir. Bütün insanlar›n kendilerine özgü birkültüre sahip oldu¤u görüflünü ileri süren ve bu anlam›yla ilk kez kullanan Almantarihçi Herder’dir. Herder’in bu görüflü, 18. yüzy›l›n sonuna do¤ru kültürü kendi›rklar›n›n üstünlü¤ünü belirtmek için kullanan Avrupal› seçkinlere karfl› bir tepkiy-di. Bununla birlikte ‹ngiliz antropolog Edward Tylor, 1871 y›l›nda yay›nlad›¤› “Pri-mitive Culture” isimli incelemesinde kültür kavram›na bilimsel bir içerik kazand›r-m›flt›r. Genel olarak Tylor’›n bu kullan›m› geçerlili¤ini halen korumakla birlikte an-tropoloji, sosyoloji, etnoloji gibi bilimler baflta olmak üzere pek çok bilim dal›n›n te-mel kavram› hâline gelmifltir (Torun, 2006’dan Aktaran; Özbek, 2011).

Kültür ve Kültürel Yeterlik

KÜLTÜR KAVRAMIHer yerde ve her toplumda belirli maddi gereksinmeleri gidermek amac›yla olufl-turulmufl kaba ve incelmifl, ifllenmifl bir tekni¤in yan›nda insan iliflkilerini düzenle-yen kurallar, gelenekler, fikirler ve kiflisel düflünceler vard›r. ‹flte bu iliflki ve sis-temlerin toplam› Malinowski’ nin dedi¤i gibi, insan›n tabiata karfl› fakat kendisiiçin yaratt›¤› bir vas›tadan ibaret olan ve kültür ad› verilen sosyal bir kurum ve ol-guyu meydana getirir (Erdo¤an, 1994).

20. yüzy›l›n bafllar›nda kültür ile ilgili çal›flmalar Bat› dünyas›ndan do¤u ülkele-rine yay›lm›fl, öncelikle ‹ranl›lar kendi dillerindeki “ferheng” sözcü¤ünü kültür ye-rine kullanm›fllard›r. Ülkemizde sosyolojinin geliflimine büyük katk› sa¤layan ZiyaGökalp, Frans›zcadan ald›¤› “cultura” sözcü¤ünün Arapça kökenli “hars” ve “teh-zip”in karfl›l›¤› oldu¤unu savunmufltur. Gökalp “cultura” sözcü¤ünün ilk anlam›n-dan esinlenerek Arapçada “çift sürme, tarla iflleme” anlam›n› tafl›yan ve ulusal birkavram olarak gördü¤ü “hars”› kültür karfl›l›¤›nda kullanm›flt›r. Bununla birlikte,“düzeltme, temizleme, yetifltirme, bir iflte h›z kazanma” anlam›ndaki “tehzip”i ulus-lararas› ve aristokratik bir kavram olarak de¤erlendirmifltir. Cumhuriyet dönemin-de bafllat›lan dilin sadelefltirilmesi çal›flmalar› s›ras›nda kültürün karfl›l›¤› olarak“ekin” sözcü¤ünün kullan›lmas› önerilmifl fakat bu sözcük dile yerleflememifltir.Zamanla “hars” da unutularak kültür sözcü¤ü ayn› flekilde kullan›lmaya devam et-mifltir. Bugün dilimizde kültür sözcü¤ü birçok anlamda kullan›lmaktad›r (Torun,2006’dan Aktaran; Özbek, 2011).

Her toplumun kendine özgü bir kültürü vard›r. Kültür özellikleri yaln›z millet-ten millete de¤iflmez, ayn› ülkenin kent ve köylerinde, hatta ayn› kentin de¤iflikmahallelerinde oturan insanlar›n kendilerine özgü kültürleri, gelenek ve görenek-leri vard›r (Baymur, 1994). Yani kültür ve toplum yan yanad›r. Ancak sahip olduk-lar› farkl› kültürler, yap›lar ve sistemler nedeni ile toplumlar birbirlerinden farkl›-d›rlar (Köse ve di¤erleri, 2001).

Her kültür sistemi kendi özelliklerine ve yap›sal konumuna göre de¤iflen iç ved›fl dinamiklere ba¤l› bulunmaktad›r. Kültürleri böylesine bir ba¤›ml›l›¤›n d›fl›ndadüflünebilmek olanaks›zd›r. Bir toplumun bütününün, tek bir kesiminin ya da bi-reyinin geliflimleri göz önüne al›nd›¤› zaman kültür sözcü¤ünün birbirinden farkl›ça¤r›fl›mlar uyand›rd›¤› gözlenmektedir. Bireyin kültürü toplumun kültürüne, top-lumun kültürü de tek tek bireyin kültürüne do¤rudan do¤ruya ba¤l› bir görünümsergilenmektedir. ‹lk olarak incelenmesi gereken de kültür kavram›n›n anlam›d›r(Çeçen, 1985).

Kültürün Tan›m›Günümüzde kültürle ilgili olan, herkesi tatmin edecek flekilde yap›lm›fl bir kültürtan›m› bulmak zordur (Erdo¤an, 1994). Çünkü bireysel ve toplumsal hayat›n birürünü olan kültür, yine bireysel ve toplumsal hayat sürekli olarak etkilemektedir.

Kültür, en genifl anlam›yla bir toplumun tüm yaflam biçimidir (F›nd›kç›, 1996).Taylor, kültür için flöyle bir tan›m yapm›flt›r: “Bilgi, inanç, sanat, ahlak, hukuk veörf ve âdetlerden ve insan›n toplumun bir üyesi olarak elde etti¤i bütün yetenek-lerden oluflmufl bir bütündür.”

Kültür kavram›, felsefe, tarih, biyoloji, güzel sanatlar, antropoloji, sosyoloji vb.bilim dallar›nda ve günlük dilde, de¤iflik biçimlerde kullan›lmakta ve bu muammakavrama her bilim adam›, yazar, araflt›rmac› ve hatta bireyler farkl› anamlar yükle-mekte, de¤iflik tarzlarda tan›mlayabilmektedirler. Kroeber ve Kluckhohn (Ka¤›tç›-bafl›, 1979) kültürün 164 farkl› tan›m›n› bulmufllard›r. Ka¤›tç›bafl›’ na göre kültür

4 Küresel leflme ve Kül tür leraras› ‹ le t ifl im

“belirli bir toplumun yaflamlar›ndan doyum sa¤layabilmeleri için, baflard›¤› tümbilgi, inanç, sanat, ahlak, yetenek ve al›flkanl›klarla toplumsal kuramlar› kapsar.”Taylor kültürü; “bilginin, inanc›n, sanat›n, hukukun, ahlak›n, örf ve âdetlerin vetoplumun bir üyesi olarak kifliler taraf›ndan kazan›lm›fl de¤er yetenek ve al›flkan-l›klar›n kompleks bir bütünü fleklinde tan›mlam›flt›r. Bumin (1979) ise, “Kültür, birtoplumun yaflama biçimini sürdürmek, örgütlerini düzenlemek, ö¤renilmifl davra-n›fl biçimlerini, bilgi, inançlar ve insani birliklerde oluflan tüm etkinliklerini karfl›-lamak ve gereksinmelerini yerine getirmek için gelifltirdi¤i bir yaflam biçimidir”fieklinde genel bir tan›mlama yapar. Kozlu’ya göre ise kültür; genifl bir toplumuntüm alanlar›nda ortak olan dinsel, ahlaksal, estetik, teknik ve bilimsel niteliktekitoplumsal olaylar›n bütünüdür (Bülbül, 1993’den Aktaran; Karc›o¤lu, 2001).

Kültür k›sa anlam›yla bile birçok fleyler düflündürür. Sözcük, temel iki noktay›içermektedir. Bunlardan birincisi standardize olmufl sosyal davran›fllar (davran›fl-lar, duygular, hareket biçimleri vb.), ikincisi ise grubun üretti¤i materyallerdir (sa-nat, mimari vb.) (Dönmezer, 1994).

Hofstede ise kültürü: bir grup insan› di¤erlerinden ay›ran zihinsel programlamaolarak tan›mlamaktad›r. Bu tan›mdan hareketle bireysel düzeyde zihinsel prog-ramlara iliflkin kaynaklar›n, kiflinin yetiflti¤i ve yaflam deneyimlerini elde etti¤i sos-yal çevrelerde yatt›¤› söylenebilir. Hofstede’ e göre programlama aileden baflla-makta, okulda, arkadafl gruplar›nda, çal›flma ortam›nda ve içinde yaflan›lan top-lumda devam etmektedir. Kültür, ö¤renme sonunda oluflmakta, bir baflka deyifllekiflinin genlerinden de¤il, sosyal ortam›ndan kaynaklanmaktad›r (Köse ve Ünal,2000’den Aktaran; Köse ve di¤erleri, 2001).

Kültür, toplumun temel bireyi olan insan›n, hayattaki maddi ve manevi tüm ya-flam dinamiklerini kapsayan, uluslar›n dünyaya bak›fllar›na ve hayat tarzlar›na gö-re sürekli de¤iflim gösteren dinamik bir kavramd›r.

Linton’ a göre kültür, ö¤renilmifl davran›fllar ile belirli bir cemiyetin üyelerincebirbirlerine aktar›lan davran›fllar›n sonucudur (Erdo¤an, 1994). Böylece kültür ö¤-renme yolu ile bir geçifltir. Kültür ayn› zamanda geleneklerle varl›¤›n› sürdürür.Kültürün süreklili¤i, insan›n gruptan ö¤renebilmesi yetene¤ine dayan›r. Kültür ö¤-renilen tav›r ve harekettir (Köse ve di¤erleri, 2001).

Kültür kavram›, bir toplumun anlay›fl› ve yaflay›fl› ile ilgili tüm de¤erleri içer-mektedir. Her kültür, kendine has toplum/dünya anlay›fl›n› yans›tmaktad›r. Kiflileriçinde yer ald›klar› ortam›/ba¤lam› sahip olduklar› kültürel bilgi ve birikimle an-lamland›rmaktad›r (E¤inli ve Çak›r, 2011).

Herskovits kültürü, “insan›n yapt›¤› her fleyin toplam›” olarak tan›mlarken Ge-ertz “bir toplumun üyelerince paylafl›lan anlamlar›n tümüdür” der (Cücelo¤lu,1994). Dolay›s›yla kültürü bir arada bulunan insanlar flekillendirir (Belasko,1992’den Aktaran; Köse ve di¤erleri, 2001).

Kültür ba¤lam›nda “de¤er” ve “eser” kavramlar› tart›fl›n›z.

Etimolojik Aç›dan Kültür Kavram›Kültürün etimolojik aç›dan kökenine inilirse Latince’de tar›m anlam›na gelen Cul-tura kelimesinden geldi¤i görülmektedir. Bat› dillerinde daha sonra Culture olarakkullan›lan bu kelimenin zaman›m›za kadar gelen Osmanl›ca karfl›l›¤› hars kelime-sidir (Çeçen, 1994). Di¤er taraftan Avrupa’da kültür terimini 19.yüzy›l›n sonunda‹ngiliz Antropologlar›, etnografya taraf›ndan incelenen toplumlara özgü olan dü-flünce, eylem biçimleri, inançlar, de¤er sistemleri, simgeler ve tekniklerin tümünü

51. Ünite - Kül tür ve Kül türe l Yeter l ik

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N N

1

anlatmak üzere kullanm›fllard›r. Sosyolojide kültür kavram›, etkileflimlere yön ve-ren senaryo ve rollerin iflleyiflinin daha iyi anlafl›lmas›na yard›m eden bir kavramolarak kullan›lmaktad›r. Kültür terimini bu anlamda ilk kez kullanan ‹ngiliz Antro-polo¤u E. B. Taylor, kültürün ünlü ve bugün de geçerli olan bir tan›m›n› yapm›fl-t›r; kültür, “etnografyadaki en genifl anlam›nda, bilgi, sanat, hukuk, ahlak, töre vetüm di¤er yetenek ve al›flkanl›klar› içeren karmafl›k bütün”dür (Duverger, 1982).

Antropolojik Aç›dan Kültür Kavram› Kültür, antropoloji dilinde ve eserlerinde flu temel kavramlar karfl›l›¤›nda kullan›-lan soyut bir sözcüktür (Güvenç, 1996);

• Kültür, bir toplumun ya da bütün toplumlar›n birikimli uygarl›¤›d›r.• Kültür belli bir toplumun kendisidir.• Kültür, bir dizi sosyal süreçlerin bileflkesidir.• Kültür, bir insan ve toplum kuram›d›r.Kültür, hangi ba¤lamda, kimin taraf›ndan kullan›ld›¤›na ba¤l› olarak anlam de-

¤ifltiren, farkl› flekillerde tan›mlanabilen bir kavramd›r. Kültürün anlam›, onunla ilgi-lenen bilim dal›na göre de de¤iflebilmektedir. Örne¤in Edward T. Hall’a göre “kül-tür iletiflim, iletiflim de kültürdür”. Birdwhistell’e göre ise kültür yap›y› ifade eder-ken, iletiflim, süreç üzerinde yo¤unlaflm›flt›r. Brislin’e göre “bir kültür, ortak inançla-r›, deneyimleri ve de¤er yarg›lar› ile belirlenebilen, bu ortak deneyimleri ile birbiri-ne ba¤lanm›fl ve ortak tarihî geçmifle sahip grup olarak anlafl›labilir”. Goodenough,kültürü biliflsel sistem olarak kabul edenlerin öncülerindendir. Ona göre, kültür, ne-yin nas›l olabilece¤ine, bireyin olan biten hakk›nda ne hissetti¤ine ve onunla ilgiliolarak neyi nas›l yapabilece¤ine karar vermesi için gereken flartlar› içerir. Levi-Stra-uss, kültürü ortak sembolik asistem olarak kabul etmektedir (Kartar›, 2001).

Kültürün Kökeni ve Kayna¤›Tayeb (1992), kültürün kayna¤›na inmeye çal›flm›fl ve böylesi anlafl›lmaz› zor bir ol-gunun köklerini do¤ru bir flekilde ortaya koyman›n zor oldu¤undan bahsetmifltir.Zor olmas›n›n alt›nda yatan nedenlerden bir tanesi kültürün yarat›lmas›ndan sorum-lu olarak ifade edilen kurumlar›n ve faktörlerin birbirlerinden ay›rt edilemeyecekderecede birbirine ba¤l› olmalar›ndan kaynaklanmaktad›r. Di¤er bir faktör ise bufaktörlerin kültürü mü yoksa kültürün bu faktörleri mi oluflturdu¤una dair ç›kmaz-d›r. Kültürün oluflumda rol oynayan faktörler ve kurumlar; ekoloji ve fiziksel çevre,aile, din, e¤itim ve politik sistem olarak de¤erlendirilmektedir. Bu faktörler Tayeb(1992) taraf›ndan özetlenmifl ve afla¤›da aç›klanm›flt›r (Aktaran; Yeflil, 2009):

• Ekoloji ve fiziksel çevre: ‹klim ve çevrenin oluflturdu¤u fiziksel flartlar birgruba ait kültürün gelifliminde önemli rol oynamaktad›r. Örne¤in, ülkeninikliminin sert ve afl›r› s›cak ve so¤uklarla kars› kars›ya oldu¤u ve topra¤›n ifl-lemeye müsait olmad›¤› ve di¤er do¤al kaynaklar›n da kolay bir flekilde el-de edilmedi¤i ortamlarda yasayan insanlar›n daha giriflken, daha çal›flkan,daha güçlü ve dirençli bir yap›ya sahip olduklar› gözlemlenebilir. Bunun ak-si fiziksel özelliklerin hakim oldu¤u ortamlarda ise insanlar›n daha rahat vepasif olduklar›n› görmek normal olacakt›r.

• Aile: Aile ortam›nda büyüklerden ö¤renilen her fley kiflinin yaflam›ndaönemli etkilere sahip olacakt›r. Ço¤u insanlar, büyüklerini ve di¤er insanla-ra nas›l davran›lmas› gerekti¤i konusunda, kendisinden nelerin beklenildi¤i,kars› cinse nas›l davran›laca¤›, ahlaki standartlar›n ne oldu¤u gibi birçok ko-nuyu ailede ö¤renmektedir.


• Din: Din insanlar›n temel de¤er sistemlerinin oluflmas›nda önemli rol oyna-maktad›r. Nelerin do¤ru ya da yanl›fl oldu¤u konusundaki prensipler herdinde mevcuttur. Toplumlarda do¤ru ya da yanl›fl olarak ifade edilen birçokdavran›fl›n alt›nda o toplumun ait oldu¤u dinden etkilenerek flekillendi¤inisöylemek yanl›fl olamayacakt›r. Ayr›ca kültürel anlamda en çok ele al›nankonulardan biri olan güç ve bireyler aras›nda güç iliflkisi da¤›l›m› farkl› din-lerde farkl› flekillerde geliflebilmekte ve bu da toplumun kültürel özellikleri-ne yans›maktad›r.

• E¤itim: ‹yi bir flekilde oluflturulmufl e¤itim sistemine sahip toplumlarda, res-mi e¤itimin kültürün oluflmas›nda büyük rolü vard›r. E¤itim sisteminin da-yand›¤› de¤erler sistemi, yap›lan uygulama ve e¤itim stilleri birçok alandakültürün oluflmas›na katk› sa¤layacakt›r. Ezberci ve tek yönlü e¤itim uygu-lamalar› ve çift yönlü uygulamaya yönelik, ö¤renci odakl›, sorgulay›c› sis-temlerin farkl› insan tipleri oluflturaca¤› kesindir.

• Politik Sistem: Di¤er sosyal sistemler gibi bir toplumun politik sistemi hemkültürü oluflturur hem de o toplumun kültürü taraf›ndan oluflturulur. E¤erpolitik sistem tarihsel sürecin ve kültürün oluflmas›yla birlikte ortaya ç›kanbir sistemse genelde yerel kültürle uyumlu olabilmekte ayakta kal›p büyü-yebilmektedir. D›flar›dan politik sistemlerin empoze edilmesi ise yerel kül-türle uyumlu olamamakta ve uzun dönemde yerini yerel kültürle uyumlusistemlere b›rakmak zorunda kalmaktad›r. Politik sistemin demokratik ya dabask›c› bir yap›ya sahip olmas›n›n da insanlar ve dolay›s›yla kültür üzerindeetkisi vard›r. Demokratik politik sistemlerde insanlar gücün ve sorumlulu-¤un paylafl›lmas›na normal bakarken bask›c› sistemlerde durum daha farkl›flekillerde geliflebilecektir.

Voltaire’e göre kültür ayr›l›klar›n› belirleyen temel etken nedir?

Kültürün ÖzellikleriTan›mlar› çok çeflitli olan kültür kavram› gözden geçirildi¤inde, kültürün ortaközellikleri olarak görülebilecek baz› noktalar bulunabilmektedir. Bu özellikler flöy-le özetlenebilir (Dönmezer, 1994):

• Kültür bir toplumu di¤erinden ay›rmak için bir tür “alâmeti farika (marka) d›r.• Kültür toplum de¤erlerini bir bütün hâline getirir ve bunlar› sistematik bir

biçimde tafl›r.• Kültür toplumun üyelerince paylafl›l›r.• Kültür, dayan›flman›n en önemli temellerinden birisidir.• Kültür ö¤renilmifl davran›fllardan oluflur.• Kültür sosyal yap›n›n bir kopyas›n› verir. • Kültür de¤iflebilir.• Sosyal kiflili¤in belirip oluflmas›nda kültür, bütün toplumlar bak›m›ndan

egemen bir faktördür.Bir di¤er s›n›flama ise flöyledir (http://udes.iku.edu.tr):• Kültür ö¤renilir.• Kültür görelidir.• Kültür toplulukçudur.• Kültür duygu yüklüdür.• Kültür irrasyoneldir.• Kültür tarihi ve süreklidir.• Kültür de¤iflir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T


AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

2

• Kültür semboliktir.• Kültür grup üyelerince paylafl›lan ortak anlamlar sistemine iflaret eder.

Kültürün ‹fllevleriKültürün temel ifllevlerine de¤inecek olursak kültür bir toplumun tarihsel süreçiçerisinde sahip oldu¤u tüm de¤erlerin insandan insana aktar›larak yaflat›lmas›n›sa¤lar. Bu sayede birlefltirici ve bütünlefltirici bir etki sa¤lar. Kültür, birey, grup yada toplumlara yaflam için gerekli davran›fl kal›plar›n› sunar. Kültür, toplumlar›,uluslar›, gruplar› birbinden ay›r›r, onlara özgün bir kimlik kazand›r›r. Bir toplum-da kültürün temel de¤erleri birey ve gruplara benimsetilerek toplumsal bütünlükve uyum sa¤lan›r. Kültür bireye toplumsal bir kiflilik yani bir kültürel kimlik kazan-d›r›r. Kültür, bireylerin do¤al çevreyi kendi istek ve ç›karlar› do¤rultusunda yeni-den flekillendirmesini, anlam vermesini sa¤lar. ‹nsan, kültürün maddî ögeleri iledo¤al çevreye flekil verir.

Kültür ÇeflitleriToplumlar, örgütler sadece bir araya gelen insanlar ya da küçük gruplardan olu-flan bir kalabal›k de¤illerdir. Onlar› bir arada tutan de¤erler, tutumlar, davran›fllarve normlardan oluflan kültürleri vard›r. Neticede, dünyada var olan toplumlar sa-y›s›nda kültürlerinde bulunaca¤› anlafl›lmaktad›r. Kültür sahip oldu¤u ö¤eler yö-nüyle baz› s›n›fland›rmalara tabi tutulabilir (Köse ve di¤erleri, 2001):

Genel Kültür ve Alt KültürKültürün yayg›nl›k derecesine göre kültürü genel ve alt kültür olarak ikiye ay›rmakmümkündür.

Genel kültür, bir toplumun ya da ülkenin, her sosyal grubunda, her co¤rafi böl-gesinde geçerli olan, benimsenen ve yaflanan hakim unsurlardan ibarettir. Baflka birdeyiflle genel kültür, toplumdaki bütün davran düzlemlerinde var olan kültürdür(Ero¤lu, 1996: 109). Bir ülkenin ya da toplumun hakim inançlar›, de¤erleri, harekettarzlar› ve yapt›r›mlar›n türleri genel kültürü oluflturan parçalard›r (Erdo¤an, 1994).

Herhangi bir toplumun genel kültürü, üst bir sistem olarak, çok say›da alt sis-temlerden meydana gelmifltir (Ero¤lu, 1996). Alt kültürler baz› hâkim de¤erlerikapsarlar fakat kendilerine özgü yaflama flekilleri, de¤erleri vard›r (Erdo¤an, 1994).Alt kültür toplumun temel kültür unsurlar›n› paylaflan fakat bunun d›fl›nda kendi-ni di¤er gruplardan ay›ran de¤er, norm ve yaflam biçimleri olan gruplar› kapsar.

Maddi Kültür - Manevi KültürBir toplumun teknolojisi, eserleri, aletleri maddi kültür ö¤eleridir. Maddi kültür, in-san eliyle yap›lan alet ve eserleri ve el eme¤inin ham maddeyi belirli bir biçimdeifllemesiyle ona flekil vermesiyle oluflur (Özkalp, 1995). Baflka bir deyiflle, sanat ya-p›tlar›, mimarisi, ev biçimleri ve benzerleri toplumun maddi kültürünü oluflturur(Köse ve di¤erleri, 2001).

Toplumda yerleflik olan inançlar, konuflulan dil, hukuk, din, ahlak anlay›fl›, do-¤um olay›ndan evlilik ve cenaze törenlerine kadar her alanda oluflan gelenek vegörenekler, çocuk yetifltirme biçimleri toplumun manevi kültürünü oluflturur (F›n-d›kç›, 1996). Kültürün maddi ve manevi ö¤eleri aras›nda sürekli bir etkileflim var-d›r. Birinde meydana gelen bir de¤iflim di¤erini de etkiler.

Kültür konusu ile ilgili Anadolu Üniversitesi Aç›kö¤retim Fakültesi yay›n› olan, Ali Ergurve Emre Gökalp’in editörlü¤ünü yapt›¤› Kültür Sosyolojisi adl› kitab› okuyabilirsiniz.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Karfl› KültürToplumda, sosyoekonomik ve politik anlamda yerleflmifl olan ve aile, okul ve di-¤er örgütler, özellikle de kitle haberleflme araçlar›yla naklonulan bütün genel kül-türü reddetmek isteyenlerin, de¤iflik alanlarda meydana getirmeye çal›flt›klar› kap-samlara karfl› kültür denilmektedir (Köse ve di¤erleri, 2001).

Karfl› kültürünü oluflturmak isteyenler, temel ya da genel kültürü bilmektedir-ler. Ancak, bu temel kültürün baz› unsurlar›n› ya da tümünü zay›flatmak ve y›k-mak için bunun karfl›s›nda yapay bir kültür oluflturmak istemektedirler. Bu bak›m-dan, bir toplumda hoflgörü s›n›rlar›n› aflan, toplum norm ve de¤erleriyle çat›flan,sosyoekonomik ve politik düzenin karfl›s›nda olan oluflmalar karfl› kültürü olufltu-rurlar (Ero¤lu, 1996).

Kültürü Oluflturan FaktörlerKültür bir toplumun yaflama biçimi olarak da ifade edilebilir. Kültür kavram olaraksoyut bir olgudur. Kültür kavram› bir toplumun yaflama tarz›n› simgeleyen bir so-yutlamadan ibarettir. Toplumlar farkl› biçimlerde yaflamalar› nedeniyle farkl› kül-türlere sahip olurlar. Yani kültürleri farkl›lafl›r. Ancak, bütün toplumlarda kültürüoluflturan temel faktörler vard›r, ancak önemleri farkl›d›r. Kültürü oluflturan bafll›-ca faktörleri flöyle ele alabiliriz (Köse ve di¤erleri, 2001).

DilDil kültürün en önemli parças› ve tafl›y›c›s›d›r. Dil, kültürün bütün unsurlar›n›n,nesilden nesle aktar›lmas›na, kifliler aras› iletiflime ve sosyal iliflkilerinin düzenlen-mesine arac›l›k etmektedir. Bu temel eleman, kültürün ö¤renilmesine, manalar›nsimgelenmesine yard›mc› olur (Ero¤lu, 1996).

Dil, kültürün maddi olmayan ögesidir. ‹nsanlar duygu, düflünce ve ihtiyaçlar›n›dil ile ifade ederler. Diller, insanlar›n çok uzun süre birlikte yaflamalar› sonucu or-taya ç›km›flt›r. ‹nsanlar›n dilini kullanmas› toplumlar›n gelifliminde en önemli dev-rimlerden biridir.

Mutlu (1999) dilin, ait oldu¤u toplumun kültürel özelliklerini yans›tan en önem-li unsur oldu¤unu ifade etmifltir. Czinkota et al. (1996), dilin kültürün bir aynas› ol-du¤unu söylemifllerdir. Hodgetts ve Luthans (1997), ise dilin bilgi fikir ve düflün-celerin aktar›lmas› ve yorumlanmas›nda kullan›lan en önemli araçlardan biri olma-s› nedeniyle kültürün önemli bir parças› oldu¤unu belirtmifllerdir. Dil insanlar ara-s›nda iletiflim kurmada en önemli araç olarak görev yapmaktad›r (Mendenhall etal. 1995).

DinDin ve inançlar da kültürün temel ö¤esini oluflturur. Her toplum flu ya da bu bi-çimde bir dine sahip olmufltur. Din insanlarda ortak duygu ve inançlar›n geliflme-sinde önemli bir toplumsal kurumdur. ‹nanç ise bireyin dünyas›n›n bir yönüne aitalg› ve bilgilerin devaml› bir organizasyonudur. ‹nsanlar belirli konularda belirliinançlara sahip olabilirler. ‹nançlar aras›ndaki benzerlikler ne kadar çok ise o top-lumun kültür inançlar› da o derece kuvvetli olur (Özkalp, 1995).

Din kültürün ayr›lmaz bir parças›d›r ve di¤er kültür ö¤elerini de etkiler. Herkültür, onu oluflturan toplulu¤un inand›¤› dinin izlerini tafl›r. Bu bütün dinlerinözelli¤idir Dil, ahlak kurallar›, sanat, edebiyat, tarih vb. bütün kültür ö¤eleri din-den etkilenmifltir. Hepsinin içeri¤inde inan›lan dinin izleri vard›r.


Din, yaflam için gerekli idealleri belirler ve bu idealler de bireylerin ve toplum-lar›n de¤er ve davran›fllar›nda kendini göstermektedir (Czinkota et al. 1996). Mut-lu (1999), genel olarak toplumun davran›fllar›nda, dinin, inançlar›n ve tutumlar›nrolünün büyük ölçüde hissedilmekte oldu¤unu ve dinin toplumun kültüründeönemli rol oynad›¤›n› belirtmifltir. Dinî kuralar› uygulayarak yasayan ülkelerin sa-y›s› s›n›rl› olmakla beraber, dinde ba¤›ms›z yasayan toplumlara rastlamak da güç-tür. Din, kültürel de¤erlerin geliflmesinde önemli role sahip oldu¤u gibi ayn› za-manda da toplumun günlük yaflant›s›na büyük yans›malar› olmaktad›r (Hodgettsve Luthans, 1997).

De¤erlerDe¤erler, kifliler, gruplar ve toplumlar› ay›ran önemli hislerin oluflturdu¤u kavram-lar ve fikirlerle ilgili toyluluklard›r (Erdo¤an, 1994). De¤erler bireylerin düflünce,tutum ve davran›fllar›nda birer standart ya da ölçüttür.

Rokeach de¤er kavram›n›, belirli bir davran›fl ve varolufl amac›n›n kiflisel vetoplumsal olarak karfl›tlar›na tercih edilmesine dair kal›c› bir inanç; de¤er sistemi-ni ise görece önemi süresince var olufl amac› ya da tercih edilen davran›fl tarzlar›ile ilgili inançlar›n kal›c› bir organizasyonu olarak tan›mlamaktad›r.

De¤erler, bireyler taraf›ndan içsellefltirilmifl paylafl›lan de¤erler ya da grupnormlar› olarak ifade edilmektedir (Czinkota et al. 1996). Hodgetts ve Luthans(1997), ise de¤erlerin kültürü etkiledi¤ini belirtmifltir. Örne¤in, Amerikal›lar›n iflye-rinde eflitli¤e verdikleri de¤er onlar›n bu konudaki hassasiyetlerini art›rm›fl ve buda onlar›n kanun ve yönetmeliklerine yans›m›flt›r. Ülkeler aras›nda de¤er farkl›l›k-lar› mevcuttur ve bunu anlamak ta de¤erlerin iki farkl› kutup fleklinde s›ralanmas›ile mümkün olabilmektedir. Örne¤in, insanlar› kötü ya da iyi olarak görmek gibi.Baz› kültürler insanlar› iyi olarak de¤erlendirirken baz›lar› ise kötü olarak görmek-tedirler (Yeflil, 2009).

NormlarNormlar, belirli rolleri olan kiflilerin uymalar gereken kurallar, emirler ve ölçüler-dir (Erdo¤an, 1994). Bir toplumun kültürü genifl ölçüde normlardan oluflur (Öz-kalp, 1995).

Norm, her kültürde bulunan, toplumsal düzeni sa¤layan, bireylere yol göste-ren, do¤ru ve yanl›fl›, olumlu ve olumsuzu belirleyen, yapt›r›m gücü olan kurallar,standartlar ve fikirler sistemidir. Toplumdan topluma farkl›l›k gösterir ve zamaniçinde de¤ifliklik gösterebilir.

Kültürel normlar kültürel de¤erlere dayan›r ve bu de¤erler kiflilerin hedefeulaflmak için seçecekleri yollar› s›n›rlar, neyin do¤ru neyin yanl›fl oldu¤unu belir-ler, davran›fllar› yönetir (Erdo¤an, 1994).

SimgelerSimge d›fltan bir iflaret ya da jesttir ve bir anlam ya da de¤eri temsil eder; ça¤r›fl›myolu ile duygular› hat›rlat›p tahrik eder, böylece belirli fikirlere canl›l›k verir.

Simgesiz toplum yoktur ve dil de asl›nda sesler ve iflaretlerden oluflan bir sem-boller sistemidir. Sosyal gruplar›n birli¤i, semboller arac›l›¤› ile belirtir. Mesela bay-rak, ayn› gruba mensup olanlar için birlefltirici bir araçt›r. Dinlerin yüzy›llar içindebirliklerini koruyabilmeleri çok genifl semboller sistemine dayanmalar› sayesindemümkün olmufltur. Sembollerin etkili biçimde kullan›lmas›, liderli¤in önemli yete-nek niteliklerinden birisidir (Dönmezer, 1994). Simgelerin ifade etti¤i anlamlar an-


cak ayn› kültürlerde yaflayan insanlar için ayn›d›r. Çünkü kültürlerin farkl› olmas›simgesel farkl›l›klar› da getirir.

TutumlarHepimizin çevremizdeki insan, nesne, fikir, kurum ve olaylara iliflkin de¤iflik tu-tumlar›m›z vard›r. ‹nsan, nesne, fikir, kurum ve olaylar ne flekilde tepkide buluna-ca¤›m›z büyük ölçüde tutumlar›m›z taraf›ndan tayin edilir. Bu nedenle tutumlar birhüküm ya da karar vermeden önce bilinmesi gereken genel flartlar ve hükümlerindüflünsel yönüyle ilgilidir (Özkalp ve Kocac›k, 1991). Tutumlar kültürün maneviyönünü olufltururlar. Dolay›s›yla davran›fllar›n önceden kestirilebilmesi ve kontroledilmesini sa¤lad›¤› için tutumlar göz ard› edilemezler.

Örf ve ÂdetlerToplum içinde insanlar›n günlük tav›r ve hareket usullerini ve yaflama yöntemlerinidüzenleyen kurallar vard›r. Bu kurallar uzun zamanlardan beri yerleflmifllerdir. Birtak›m sosyal bask›lar insanlar bu kurallara uymaya zorlamaktad›r. Söz konusu kural-lar nas›l kendili¤inden oluflmakta iseler, ayn› flekilde kendiliklerinden silinip ortadankalkmaktad›rlar. Bu kurallara âdetler, örfler ad› verilmektedir (Dönmezer, 1994).

Yayg›n kabul gören, nüfusun ço¤unlu¤u taraf›ndan uzun zamandan beri tekraredilip gelen, herhangi bir belirgin yapt›r›m› olmayan ya da çok hafif olan davran›fl-lara adet denmektedir. Aç›kça ifade edilmifl ve resmen yapt›r›ma ba¤lanm›fl kural-lar ise örf olarak ifade edilir. Örfi kurallara ayk›r› hareket eden birey a¤›r flekildecezaland›r›labilmektedir. Dolay›s›yla örflere uymak zorunludur ve bunlardan sap-maya hoflgörü gösterilemez.

YasalarToplumun yetkili organlar›n›n kararlaflt›rmas› hâlinde geleneklere ayk›r› hareketlerresmi yapt›r›ml› cezalarla karfl›lafl›rlar ki bunlar da yasalard›r. Yasalar kendilerin-den sap›lmas› hâlinde, toplumun örgütlenmifl ve zor kullan›lmas›n› belirten müey-yidelerle rasyonel olarak destekledi¤i sosyal kurallard›r. Bu kurallar, arkalar›ndaDevletin zorlay›c› deste¤ini bulmaktad›rlar (Dönmezer, 1994). Yasalar örf ve âdet-lerden farkl› olarak bilerek ve istenerek yarat›l›r ve yürürlü¤e konulurlar.

Ahlak Kurallar›Ahlak kurallar› sosyal hayatta bireylerin birbirleriyle olan iliflkilerini düzenleyenkurallard›r. Ahlak kurallar›n›n yapt›r›m›, yani ahlak kurallar›n›n emir ve yasaklar›-na ayk›r› davran›fllarda bulunanlar›n karfl›laflaca¤› tepki manevidir. Bu yapt›r›may›plama ve küçük görme fleklinde ortaya ç›kar. Herhangi bir kimse ahlak kuralla-r›n›n emir ve yasaklar›na, ancak toplumun kendisi hakk›nda kötü bir de¤er yap›-s›na varmas›ndan, ay›plamas›ndan, küçük görmesinden, lanetlemesinden ve niha-yet iliflkisini kesmesinden korktu¤u ve çekindi¤i oranda uyar (Ak›ntürk, 1991).

Kültür ile ‹lgili Temel KavramlarKültür ile ilgili temel baz› kavramlar afla¤›da aç›klanm›flt›r.

Üst KültürBir toplumda geçerli olan genel kültür özellikleridir. Toplumun her kesiminde bi-linir ve benimsenir. Örnek: Genel Türkiye kültürü, genel Çin kültürü, genel ‹talyankültürü gibi.


Alt KültürÜst kültür içindeki din, dil, töre ve etnik köken bak›m›ndan kendine özgü özellik-lere sahip topluluklar›n kültürüdür. Örnek: Türkiye’deki Yörük kültürü, Ameri-ka’daki K›z›lderili, Zenci, Göçmen kültürü gibi.

KültürlenmeToplumun, kendi kültürel özelliklerini yeni kuflaklara sosyalleflme yoluyla aktar-mas›d›r. Örnek: Türk toplumunda yetiflen bir kifli Türk gibi düflünür, davran›r vegiyinir.

KültürleflmeFarkl› kültürlerin karfl›l›kl› etkileflime girmesi ile gerçekleflen kültür al›flveriflidir.Kültürleflme süreci sonunda her iki birey ya da toplum yavafl ya da h›zl› de¤iflir.Örnek: Avrupa Birli¤i’ne üye ülkelerin kültürel etkileflime girmesi.

Kültür fiokuKendi kültüründen ayr›larak baflka bir kültüre geçen kiflilerin bu yeni kültürel or-tama maruz kalmalar› sonucu yaflad›klar› uyumsuzluk ve bunal›m durumuna de-nir. Örnek: Almanya’ya giden ilk Türk iflçilerin yaflad›klar› sorunlar, köyden bü-yükflehire göçen bir ailenin ya da bat›da yetiflip do¤uda bir köy okuluna atananö¤retmenin yaflad›¤› uyum sorunu.

Kültürel Yay›lmaBir kültürde ortaya ç›kan maddi ya da manevi kültür ö¤esinin dünyadaki baflkakültürlere yay›lmas›d›r. Örnek: Spagettinin ‹talya’dan, ulusçuluk fikrinin Fran-sa’dan, tütün içmenin Kuzey Amerika Yerlilerinden, yo¤urdun Türklerden dünya-ya yay›lmas› gibi.

Kültür EmperyalizmiKültür emperyalizmi, geliflmifl ülkelerin az geliflmifl di¤er kültürleri özellikle kitleiletiflim araçlar›yla etkilemesi ve kendine benzetmesidir.

Evrensel kültür nedir?

KÜLTÜREL ÇEfi‹TL‹L‹KKültür, zaman ve mekân içerisinde çeflitli biçimler al›r. Bu çeflitlilik insanl›¤› olufl-turan gruplar›n ve toplumlar›n kimliklerinin özgünlü¤ünde ve ço¤ullu¤unda yan-s›ma bulur. Biyolojik çeflitlili¤in do¤a için gerekli oldu¤u kadar; de¤iflim, yenilik veyarat›c›l›k kayna¤› olarak kültürel çeflitlilik de insanl›k için gereklidir. “Kültürel çe-flitlilik” ya da “çok kültürlülük” farkl› kültürlerin uyum içinde bir arada yaflamas›anlam›na gelmektedir. Bu kapsamda “kültür; bir gruba ya da toplulu¤a ait farkl›düflünsel, maddesel, ruhani ve duygusal özellikleri temsil etmekte ayn› zamandasanat, edebiyat, yaflam tarz›, de¤erler sistemi, gelenekleri ve inançlar› içermekte-dir”.1 Kültür farkl›l›¤› ya da çok kültürlülük küreselleflen dünyam›zda ve yerel kül-türümüzde bizi birarada tutan yap›tafl›d›r (www.unesco.org.tr).

Kültürel çeflitlilik herkese aç›k olan seçenekler yelpazesi sunar; sadece ekono-mik kalk›nma amaçl› de¤il, daha tatmin edici bir entelektüel, duygusal, ahlaki veruhsal varl›k elde etmeye yönelik bir geliflimin de temel unsurlar›ndan biridir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Kültürel çeflitlili¤in belirgin ve daha az belirgin olan göstergeleri vard›r. ‹nanç,etnik köken, ulusal köken, cinsiyet gibi birtak›m özellikler kültürel çeflitlili¤in be-lirgin göstergeleriyken yafl, e¤itim, e¤itim grubu, hareket kabiliyeti gibi özelliklerise kültürel çeflitlili¤in daha az belirgin olan göstergeleri olarak adland›r›labilir:

• Belirgin göstergeler:- ‹nanç- Etnik köken (›rk)- Ulusal köken (konuflulan dil)- Cinsiyet

• Daha az belirgin göstergeler:- Yafl- E¤itim al›p almad›¤›- E¤itim seviyesi - Hareket kabiliyeti (Engellileri içerir)

• Bat› Kültürü:- ‹yimserlik - daha iyi hale getir- Do¤ay› etki alt›na almak - kontrolü ele al- Aktivizm (eylemcilik) - bir fleyler yap- Dakiklik - sonradan daha erken- Göreceli sald›rganl›k - güçlü = daha iyi- Gelece¤e uyum sa¤lama - planlama, yeni olan = daha iyidir- Standartlaflt›rma - benzer olana ayn› davranma

KÜLTÜREL YETERL‹KKültürel yeterlik, çok kültürlü ortamlarda kurumlar ve çal›flanlar›n›n etkin bir bi-çimde çal›flabilmesini sa¤layan birtak›m tutum, beceri, davran›fl ve prensiplerdir.

Kültürel yeterlik, iletiflim metninin ve bu metnin kurulmas›n› sa¤layan kuralla-r›n elefltirel olarak anlafl›lmas› yetisidir (Mutlu, 1980).

P. Bourdieu (1980), “kültürel yeterlik” düflüncesiyle genelde toplumsal yap› ileözelde kültürel anlat›mlar aras›ndaki iliflkiyi yeniden kavramsallaflt›r›r. ‹nsanlar›nekonomik ve toplumsal konumlar› e¤itim sistemi arac›l›¤›yla dünyaya iliflkin bellibilgilere ve söylemlere eriflim olana¤› sa¤lar. Ekonomik ve toplumsal konumlarda-ki eflitsizlikler; “kültürel yeterlik” hiyerarflileri yarat›r. Örne¤in varl›kl› bir kifli ço¤ukez opera ve soyut resim gibi yüksek sanat biçimlerini anlamak için gerekli kültü-rel yeterli¤i edinir. Buna karfl› iflçi s›n›f›ndan biri, farkl› bir kültürel yeterlikler kü-mesine sahip olacakt›r; bu da onu yüksek kültür dünyas›ndan d›fllayacakt›r. Baflkadeyiflle iflçi s›n›f›ndan insanlar› bir klasik müzik konserinden uzakta tutan sadece

Bat› kültürü Do¤u kültürü

Daha iyisini yap Nezaketle karfl›la

Do¤ay› kontrol et Do¤ayla denge / uyum

Bir fleyler yap Bekle ve gör

Müdahale et ‹htiyatl› düflün

Güçlü tedbirler Nazik yaklafl›m

Önceden planla - yeni olan en iyisidir Hayat› oldu¤u gibi kabul et gelenekselleflmifl

Standartlaflt›r - herkesi ayn›laflt›r Bireysellefltir - farkl›l›klar› farket


konser koltu¤unun görece yüksek maliyeti de¤ildir (Bourdieu, 1980’den Aktaran;Mutlu, 1998).

www.childwelfare.gov/systemwide/cultural/

Yukar›daki linke t›klayarak kültür ve kültürel yeterlik ile ilgili yararlanabilece-¤iniz bir kayna¤a eriflebilirsiniz.

Kültürel Yeterlik SüreciKültürel yeterli¤i olumsuzdan olumluya do¤ru uzanan bir süreç olarak ele ald›¤›-m›zda öncelikle cevaplamam›z gereken temel sorular flunlard›r:

• fiu an neredeyim?• Nerde olabilirim?

Kültürel Yeterlik Sürecindeki BasamaklarKültürel Y›k›c›l›k: Asimilasyona zorlama, boyun e¤dirme, hak ve ayr›cal›klar sa-dece egemen gruplar için.

Kültürel Yetersizlik: Irkç›l›k, kal›plaflm›fl yarg›lar› devam ettirmek, adil olma-yan ifle al›m uygulamalar›.

Kültürel Körlük: Farkl›l›klar göz ard› edilir, herkes ayn›ym›fl gibi davran›l›r,sadece bask›n gruplar›n ihtiyaçlar› karfl›lan›r.

Kültürel Ön yeterlik: Kültürel konular› keflfeder, kendini adar, örgütün ve bi-reylerin ihtiyaçlar›n› de¤erlendirir.

Kültürel Yeterlik: Bireysel ve kültürel farkl›l›klar› fark eder, farkl› gruplardantavsiye al›r, kültürel önyarg›s› olmayan çal›flanlar› ifle al›r.

Kültürel Yetkinlik: Kültürel ihtiyaçlar üzerine flekillenen hizmetleri gelifltir-mek için de¤ifliklikler uygular, araflt›rma yapar ve ö¤retir.

Kültürel Yeterli¤e Sahip Olma• Fark›ndal›kla bafllar.• Bilgiyle büyür.• Kendine has becerilerle gelifltirilir.• Çok kültürlü karfl›laflmalar sayesinde daha iyi hâle gelir.


Pozitif Kültürel Yetkinlik

Kültürel Yeterlik

Kültürel Ön Yeterlik

Kültürel Körlük

Kültürel Yetersizlik

Kültürel Y›k›c›l›k

Negatif

fiekil 1.1

Kültürel YeterlikSüreci



K ‹ T A P




Kültür kavram›n› tan›mlamak

Her yerde ve her toplumda belirli maddi gerek-sinmeleri gidermek amac›yla oluflturulmufl kabave incelmifl, ifllenmifl bir tekni¤in yan›nda insaniliflkilerini düzenleyen kurallar, gelenekler, fikir-ler ve kiflisel düflünceler vard›r. ‹flte bu iliflki vesistemlerin toplam› Malinowski’ nin dedi¤i gibi,insan›n tabiata karfl› fakat kendisi için yaratt›¤›bir vas›tadan ibaret olan ve kültür ad› verilen sos-yal bir kurum ve olguyu meydana getirir.

Kültürün köken ve kayna¤›n› aç›klamak

Tayeb, kültürün kayna¤›na inmeye çal›flm›fl veböylesi anlafl›lmaz› zor bir olgunun köklerinido¤ru bir flekilde ortaya koyman›n zor oldu¤un-dan bahsetmifltir. Zor olmas›n›n alt›nda yatannedenlerden bir tanesi kültürün yarat›lmas›ndansorumlu olarak ifade edilen kurumlar›n ve fak-törlerin birbirlerinden ay›rt edilemeyecek dere-cede birbirine ba¤l› olmalar›ndan kaynaklan-maktad›r. Di¤er bir faktör ise bu faktörlerin kül-türü mü yoksa kültürün bu faktörleri mi olufltur-du¤una dair ç›kmazd›r. Kültürün oluflumda roloynayan faktörler ve kurumlar; ekoloji ve fizik-sel çevre, aile, din, e¤itim ve politik sistem ola-rak de¤erlendirilmektedir.

Kültürün çeflitlerini s›ralamak

Toplumlar, örgütler sadece bir araya gelen in-sanlar ya da küçük gruplardan oluflan bir kalaba-l›k de¤illerdir. Onlar› bir arada tutan de¤erler, tu-tumlar, davran›fllar ve normlardan oluflan kültür-leri vard›r. Neticede, dünyada var olan toplumlarsay›s›nda kültürlerinde bulunaca¤› anlafl›lmakta-d›r. Kültür sahip oldu¤u ö¤eler yönüyle baz› s›-n›fland›rmalara tabi tutulabilir. Bunlar: Genel kül-tür - Alt kültür, Maddi kültür - Manevi kültür,Karfl› kültür.

Kültürel yeterlik kavram›n› aç›klamak

Kültürel yeterlik, çok kültürlü ortamlarda kurum-lar ve çal›flanlar›n›n etkin bir biçimde çal›flabil-mesini sa¤layan birtak›m tutum, beceri, davran›fl,ve prensiplerdir.Kültürel yeterlik, iletiflim metninin ve bu metninkurulmas›n› sa¤layan kurallar›n elefltirel olarakanlafl›lmas› yetisidir. Pierre Bourdieu, “kültürel yeterlik” düflüncesiylegenelde toplumsal yap› ile özelde kültürel anla-t›mlar aras›ndaki iliflkiyi yeniden kavramsallaflt›-r›r. ‹nsanlar›n ekonomik ve toplumsal konumlar›e¤itim sistemi arac›l›¤›yla dünyaya iliflkin bellibilgilere ve söylemlere eriflim olana¤› sa¤lar. Eko-nomik ve toplumsal konumlardaki eflitsizlikler;“kültürel yeterlik” hiyerarflileri yarat›r.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


1. Afla¤›daki seçeneklerden hangisi kültür kavram›n›nantropolojik aç›dan do¤ru tan›m›n› içermemektedir?

a. Kültür, bir toplumun ya da bütün toplumlar›nbirikimli uygarl›¤›d›r

b. Kültür belli bir toplumun kendisidirc. Kültür, bir dizi sosyal süreçlerin bileflkesidird. Kültür, bir insan ve toplum kuram›d›re. Kültür dura¤and›r

2. Afla¤›dakilerden hangisi Tayeb’e göre kültürünoluflumda rol oynayan faktörler ve kurumlardan biride¤ildir?

a. Aileb. Dinc. E¤itimd. Ekonomie. Ekoloji ve fiziksel çevre

3. Afla¤›dakilerden hangisi kültürün özelliklerinden bi-ri de¤ildir?

a. Kültür de¤iflebilirb. Kültür sabittir ve de¤ifltirilemez.c. Kültür sosyal yap›n›n bir kopyas›n› verird. Kültür toplumun üyelerince paylafl›l›re. Kültür ö¤renilmifl davran›fllardan oluflur

4. Kültür ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r?

a. Her toplumun kendine özgü bir kültürü vard›rb. Kültür, hangi ba¤lamda, kimin taraf›ndan kulla-

n›ld›¤›na ba¤l› olarak anlam de¤ifltiren, farkl› fle-killerde tan›mlanabilen bir kavramd›r.

c. Toplumun kültürü olmaz bireyin kültürü olurd. Kültür tarihi ve süreklidire. Ayn› ülkenin kent ve köylerinde oturan insanla-

r›n kendilerine özgü kültür, gelenek ve göre-nekleri olabilir

5. Afla¤›dakilerden hangisi kültürü oluflturan faktörler-den biri de¤ildir?

a. Dilb. Dinc. De¤erler d. Normlare. Çat›flma

6. Afla¤›da verilen seçeneklerden hangisi kültür ile ilgi-li temel kavramlardan biri de¤ildir?

a. Üst kültürb. Alt kültürc. Kültürsüzleflmed. Kültürleflmee. Kültürlenme

7. Afla¤›dakilerden hangisi kültürel çeflitlili¤in aç›k be-lirtilerinden biri de¤ildir?

a. ‹deolojib. Irkc. Dild. Cinsiyete. ‹nanç

8. Afla¤›dakilerden hangisi kültürel çeflitlili¤in daha azgörünen belirtilerinden biri de¤ildir?

a. Yaflb. Cinsiyetc. E¤itim seviyesid. Hareket kabiliyetie. E¤itim al›p almad›¤›

9. Afla¤›dakilerden hangisi kültürel yeterlik sürecinde-ki basamaklardan biri de¤ildir?

a. Kültürel yetkinlikb. Kültürel yeterlikc. Kültürel yetersizlik d. Kültürel yokolufle. Kültürel y›k›c›l›k

10. Afla¤›daki seçeneklerden hangisi kültürel yeterlikelde etmede karfl›lafl›lan aflamalardan biri de¤ildir?

a. Kendine has becerilerle gelifltirilirb. Bilgiyle büyürc. Çok kültürlü karfl›laflmalar sayesinde daha iyi

hale gelird. Fark›ndal›kla bafllare. Do¤ufltan kazan›l›r

Kendimizi S›nayal›m


1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Antropolojik Aç›dan KültürKavram›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültürün Kökeni ve Kayna-¤›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültürün Özellikleri” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültürün Özellikleri” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültürü Oluflturan Faktör-ler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültür ile ‹lgili Temel Kav-ramlar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültürel Çeflitlili¤in Aç›kBelirtileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültürel Çeflitlili¤in DahaAz Görünen Belirtileri” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültürel Yeterlik Süreci”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültürel Yeterlik Elde Et-me” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Kültür tan›m›nda “de¤er” ve “eser” kavramlar› oldukçaönemlidir. Buna göre yeni bir tan›m yapacak olursakdiyebiliriz ki, kültür bir toplumun tafl›d›¤› de¤erler veortaya koydu¤u eserler bütünüdür. De¤er ve eser kav-ramlar›, kültürün içinde bar›nd›rd›¤› tüm somut ve so-yut unsurlar› kapsayan genifl bir içeri¤e sahiptir.

S›ra Sizde 2

Voltaire yer ile iklim koflullar›n›n kültür ayr›l›¤›n› yara-tan temel etken oldu¤udüflüncesini kabul etmez. Kültürayr›l›klar›n› belirleyen temel etkenin fiziksel çevreko-flullar› olmay›p, insan›n yarat›c›l›¤›n›n, becerisinin, ye-tene¤inin, Voltaire’in deyifliyle akl›n›n (esprit), de¤iflikbiçimlerde somutlaflmas› oldu¤unu ileri sürer. Uygarl›kda böyle bir kültür sonucudur. E¤er Montesquieu’nunileri sürdü¤ü gibi insan do¤as› de¤iflmez, de¤iflen yal-n›zca fiziksel çevre koflullar› olsayd›, o zaman bütünbenzer fiziksel çevre koflullar›nda benzer uygarl›klarortaya ç›kmas› gerekirdi.

S›ra Sizde 3

Evrensel kültür, bilim, teknik, felsefe, ve din gibi kültürö¤elerini içeren ve bir topluma özgü olmayan, genelgeçerlikli kültüre denir. Evrensel kültür bir ça¤a ve birtarihsel döneme dünya ölçüsünde hakim olan, di¤erkültürlere bask›n ç›kan herhangi bir ço¤ul kültürdür.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›


Ak›ntürk, Turgut (1991). Temel Hukuk. Anadolu Üni-versitesi Yay›nlar›, No: 17, Eskiflehir, s.5. Aktaran;Köse, Sevinç, Semra Tetik ve Cuma Ercan (2001).“Örgüt Kültürünü Oluflturan Faktörler” Celal Bayar

Üniversitesi ‹.‹.B.F. Yönetim ve Ekonomi Der-

gisi. Y›l: 2001, Cilt: 7 Say: 1.Baymur, Feriha (1994). Genel Psikoloji. ‹nkilâp Kita-

bevi: ‹stanbul.Belasko, A. James (1992). Teaching The Elephant To

Dance: Empowering Change in Your

Organizastions. Britain, p. 28. Aktaran; Köse,Sevinç, Semra Tetik ve Cuma Ercan (2001). “ÖrgütKültürünü Oluflturan Faktörler” Celal Bayar

Üniversitesi ‹.‹.B.F. Yönetim ve Ekonomi

Dergisi. Y›l: 2001, Cilt: 7 Say: 1.Bourdieu, Pierre (1980). “The Aristocracy of Culture”

Media, Culture and Society, 2. Aktaran; Mutlu, Erol(1998). ‹letiflim Sözlü¤ü. 3. Bas›m. Bilim ve SanatYay›nlar› / ARK: Ankara.

Bumin, Birol (1979). Örgüt Gelifltirme. Ankara ‹ktisadive Ticari ‹limler Akademisi Yay›n No: 125, Ankara.

Bülbül, S. E. (1993). “Örgüt ‹kliminin ‹fllevleri ile iliflki-si ve Hayat Sigorta fiirketlerinde Uygulamal› Bir Arafl-t›rma” Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi. ‹s-tanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stan-bul. Aktaran; Karc›o¤lu, Fatih (2001). “Örgüt Kültü-rü Ve Örgüt ‹klimi ‹liflkisi” Atatürk Üniversitesi

‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Dergisi. Cilt 15, Say› 1-2. http://edergi.atauni.edu.tr/index.php/IIBD/artic-le/viewFile/3520/3350 [‹ndirilme Tarihi: 09.11.2012]

Cultural Diversity and Health Care - UCLA [PPT]hr.healthcare.ucla.edu

Cücelo¤lu, Do¤an (1997). Yeniden ‹nsan ‹nsana. !5.Bas›m. Remzi Kitabevi, ‹stanbul.

Czinkota, M. R., Ronkainen, I. A., Moffett, M. H. (1996).Internation Business. The Dryden Press, HarcourtBrace Collee Publishers, London. Aktaran; Yeflil,Salih (2009). “Kültürel Farkl›l›klar›n Yönetimi veAlternatif Bir Strateji: Kültürel Zekî” KMU ‹‹BF

Dergisi. Y›l:11 Say›:16 Haziran.Çeçen, An›l (1984). Kültür ve Politika. Hil Yay›nlar›,

‹stanbul. Aktaran; Kocadafl, Bekir (2005). Çeçen, An›l (1985). “Kültür Yönetimi” Amme ‹daresi

Dergisi. TODA‹E Yay›n›, Cilt: 18, Say›: 2, Haziran,ss.114-115. Aktaran; Köse, Sevinç, Semra Tetik veCuma Ercan (2001). “Örgüt Kültürünü OluflturanFaktörler” Celal Bayar Üniversitesi ‹.‹.B.F. Yöne-

tim ve Ekonomi Dergisi. Y›l: 2001, Cilt: 7 Say: 1.

Dönmezer, Sulhi (1994). Toplumbilim. Beta Bas›m Ya-y›m Da¤›t›m A.fi., ‹stanbul.

Duverger, Maurice (1982). Siyaset Sosyolojisi. Çevi-ren: fiirin Tekeli. Varl›k Yay›nlar›, ‹stanbul.

E¤inli, Ayflen Temel ve Sinem Yeygel Çak›r (2011). “Top-lum Kültürünün Kurum Kültürüne Yans›mas›” Sos-

yal ve Befleri Bilimler Dergisi. Cilt 3, No 2.Erdo¤an, ‹lhan (1994). ‹flletmelerde Davran›fl. Beta

Bas›m Yay›m Da¤›t›m A.fi., ‹stanbul.Ero¤lu, Feyzullah (1996). Davran›fl Bilimleri. Beta Ba-

s›m Yay›m Da¤›t›m A.fi., ‹stanbul, s. 109. F›nd›kç›, ‹lhami (1996). Bilgi Toplumunda Yönetici-

lerde Kendini Gelifltirme. Kültür Koleji E¤itimVakf› Yay›nlar›, ‹stanbul.

Güvenç, Bozkurt (1996). ‹nsan ve Kültür. ‹stanbul:Remzi Kitapevi.

Güvenç, Bozkurt (2002). Kültürün ABC’si. Yap› KrediYay›nlar›, 2. Bask›: ‹stanbul, Ocak.

Hodgetts, Richard M. ve Fred Luthans (1997).International Management. New York: TheMcGraw-Hill.

Ka¤›tç›bafl›, Çi¤dem (1979). ‹nsan ve ‹nsanlar. 3. Bas-k›, Cem Ofset Yay›nc›l›k, ‹stanbul.

Kartar›, Asker (2006). Farkl›l›klarla Yaflamak: Kültür-

leraras› ‹letiflim. 2. Bas›m. Ürün Yay›nlar›, Ankara. Köse, Sevinç ve Aylin Ünal (2000). “Türk Yönetim Kül-

türü Tarihi Aç›s›ndan Ça¤dafl Türk ‹flletmelerindeYönetim De¤erleri” Erciyes Üniversitesi 8. Ulusal

Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler,Nevflehir, 25.27 May›s, s.4. Aktaran; Köse, Sevinç,Semra Tetik ve Cuma Ercan (2001). “Örgüt Kültürü-nü Oluflturan Faktörler” Celal Bayar Üniversitesi

‹.‹.B.F. Yönetim ve Ekonomi Dergisi. Y›l: 2001,Cilt: 7 Say: 1.

Kültür ve Örgüt Kültürü: Tan›m›, Özellikleri, Öne-

mi ve ‹fllevleri. http://udes.iku.edu.tr/dersler/Psi-koloji/Orgut% 20Kulturu%20ve%20Liderlik%20/kul-tur_ve_ozellikleri.pdf [‹ndirilme Tarihi: 09.11.2012]

Mendenhall, M., Punnett, B. J.,ve Ricks, D. (1995).Global Management. Blackwell Pub, Oxford, UK.Aktaran; Yeflil, Salih (2009). “Kültürel Farkl›l›klar›nYönetimi ve Alternatif Bir Strateji: Kültürel Zeka”KMU ‹‹BF Dergisi. Y›l:11 Say›:16 Haziran.

Mutlu, Esin Can (1999). Uluslararas› ‹flletmecilik. Be-ta Bas›m Yay›m Da¤›t›m A.fi., ‹stanbul.

Özkalp, Enver ve Faruk Kocac›k (1991). Davran›fl Bi-

limlerine Girifl. Anadolu Üniversitesi Yay›nlar› No:173, Eskiflehir, s. 294.

Yararlan›lan Kaynaklar


Özkalp, Enver (1995). Örgütlerde Davran›fl. AnadoluÜniversitesi Yay›nlar› No: 116, Eskiflehir.

Özkalp, Enver (1999). “Örgütlerde Kültürel Sorunlar veÖrgüt Kültürünün Korunmas› ve Gelifltirilmesi” Ana-

dolu Üniversitesi ‹‹BF Dergisi. Eskiflehir.Tayeb, M. H. (1992). The Global Business

Environment. Sage Publications, London. Aktaran;Yeflil, Salih (2009). “Kültürel Farkl›l›klar›n Yönetimive Alternatif Bir Strateji: Kültürel Zeka” KMU ‹‹BF

Dergisi. Y›l:11 Say›:16 Haziran.Torun, Esma (2006). II. Dünya Savafl› Sonras› Türki-

ye’de Kültürel De¤iflimler ‹ç ve D›fl Etkenler

(1945-1960). Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafa-a-i Hukuk Yay›nlar›, ‹stanbul, Aral›k, s.13. Aktaran;Özbek, Necati (2011). “Global ‹fl Kültürü Olufltur-mada Devlet Hava Meydanlar› ‹flletmesi’nin Att›¤›Ad›mlar” Yay›nlanmam›fl Tezsiz Yüksek Lisans

Bitirme Projesi. Isparta.UNESCO Kültürel Çeflitlilik Evrensel Bildirgesi

2001. http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/kul-t u r e l _ i f a d e l e r i n _ c e s i t l i l i g i / E V R E N -SEL_B%C4%B0LD%C4%B0RGE.pdf

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Küresel çeflitlilik kavram›n›n farkl› boyutlar›n› s›ralayabilecek,Kültürel farkl›l›k politikalar›n›n hayata geçirilmesinin koflullar›n› listeleyebi-lecek,Çok kültürlülük kavram›n›n günümüzde ne anlam ifade etti¤ini aç›klayabilecek,Liberal ve toplulukçular aras›ndaki çok kültürlülük tart›flmalar›n› aç›klayabilecek,Çok Kültürlülük siyasetinin s›n›rlar›n› s›ralayabilecekbilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Çok Kültürlülük• Etnisite• Farkl›l›k Politikalar›

• Tan›nma Politikalar›• Kültürel Çeflitlilik• Toplulukçular

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NN

NNN


Kültürel Çeflitlilik veÇok Kültürlü Toplum

• G‹R‹fi• KÜLTÜREL ÇEfi‹TL‹L‹K• ÇOK KÜLTÜRLÜLÜK• ÇOK KÜLTÜRLÜLÜK

S‹YASET‹N‹N SINIRLARI


G‹R‹fiÇok kültürlülük düflüncesi, 1970’li y›llar›n bafl›nda göç alan iki ülke Avustralya veKanada hükûmetlerinin yerli halklar›n ve göçmenlerin kültürel farkl›l›klar›n› teflviketmeye yönelik çok kültürlülük politikalar› olarak adland›rd›klar› politikalar› be-nimsemesiyle do¤mufltur. 1980’li y›llarda ABD, ‹ngiltere ve Yeni Zellanda’ya dahasonra da Avrupa ve Latin Amerika’ya yay›lm›flt›r.

Çok kültürlü bir toplum, çeflitlili¤in, farkl›l›klar›n taleplerini görmezden gele-mez. Tan›m› gere¤i çeflitlilik, toplum yaflam›n›n kaç›n›lmaz bir parças›d›r ve ne s›rföyle istendi¤i için yok olur ne de kabul edilemez bir zorlama olmadan bast›r›labi-lir. Üstelik insanlar›n kültürlerine ba¤l› olduklar› ve kültür taraf›ndan biçimlendiril-dikleri düflünülürse kültürlere duyulan sayg›, insanlar›n kültürlerini ve kültüreltopluluklar›n› da kapsar. Farkl› topluluklar›n kültürlerine sayg› duymak ayn› za-manda sadakatlerini kazanmam›z› sa¤lar onlara di¤er kültürlerle etkileflime girme-leri için güven ve cesaret verir ve genifl toplumla bütünleflmelerini kolaylaflt›r›r.

Esas olarak çok kültürlülü¤ün bir gere¤i olan tan›nma talepleri anlay›fl gösteril-mesi için yap›lan al›fl›ld›k ricalar›n çok ötesine geçmektedir. Tan›nma talebindebulunanlar toplumun kendilerini kabul etmesini sayg› duymas›n› ve hatta farkl›l›k-lar›n›n toplum taraf›ndan onaylanmas›n› talep etmektedir. Bu gruplar›n bir bölümüço¤unluk kültürünü tafl›yanlar›n, kendilerine di¤erlerine davrand›¤› gibi davran›payr›mc›l›k yapmamas›n› ya da kültürlerinin, geleneklerinin yok say›larak görmez-den gelinmemesini talep etmektedirler. Buna ek olarak tan›nma politikalar›na ön-cülük eden yeni hareketler bazen yaln›zca kimlik ve farkl›l›k sorunlar›na e¤iliyor-mufl gibi görünmelerine karfl›n, bu hareketlerin kimi sözcüleri farkl›l›klar›n dahakapsaml› ekonomik ve siyasal taleplerin kabul edilmesinden ayr›lamayaca¤›n› ka-bul etmektedir. Bir baflka deyiflle kendi gelece¤ini belirlemek için gereken özgür-lük, farkl›l›¤› teflvik eden bir ortam, maddi kaynak ve f›rsatlar, uygun yasal düzen-lemeler gibi önlemler olmadan kad›nlar›n, eflcinsellerin, kültürel az›nl›klar›n ve di-¤er d›fllananlar›n kimliklerini ifade edip fark›na varmalar› olanaks›zd›r. Bütün busay›lanlar ise hayat›n bütün alanlar›nda politik, ekonomik ve toplumsal de¤ifliklik-ler yapmay› gerektirir.

KÜLTÜREL ÇEfi‹TL‹L‹KKültürel çeflitlilik esas olarak bir toplumda farkl› kültürler ve bu farkl› kültürlereözgü farkl› bak›fl aç›lar› olmas› anlam›na gelir. Ça¤dafl toplumlarda kültürel çeflitli-lik insan›n özgürleflmesinin vaz geçilmez bir bilefleni ve koflulu olarak görülmek-

Kültürel Çeflitlilik ve ÇokKültürlü Toplum

tedir. ‹nsanlar›n kendi kültürlerine hapsolma ve kendi kültürlerini mutlaklaflt›rmaktehlikesine karfl› kültürleri d›fl›na ç›kmalar› gerekir. Kültürel çeflitlilik bir toplumiçindeki insanlar›n kendi kültürleri içinde varolan çeflitlilikten de haberdar olmala-r›n› sa¤lar böylece o toplumun bireyleri kültürlerinin farkl› etkilerin sonucuolufltu¤unu farkl› düflünce biçimlerini bar›nd›rd›¤›n› ve farkl› yorumlara aç›k oldu-¤unu kavrayabilirler. Kültürel çeflitlili¤in oldu¤u toplumlarda olas› sorunlar kültür-lerin farkl› de¤erlerinin ve adetlerinin karfl›laflmas› ile aç›¤a ç›kar (Parekh, 2000:215, 216). Günümüzde pek çok ülke kültürel aç›dan çeflitlilik gösterir. Bugün çokaz ülkede, yurttafllar›n ayn› dili konufltuklar› ve ayn› etnik ulusal gruba ait olduk-lar› söylenebilir (Kymlicka, 1998: 25).

Kültürel çeflitlilik günümüzde birçok devletin s›n›rlar› içindeki topluluklar›n fluya da bu biçimde deneyimledi¤i bir olgudur. Kültürel çeflitlili¤e sahip bir toplumçeflitlili¤in taleplerini görmezden gelemez. Böyle bir bir toplumda kültürel farkl›-l›klara sahip topluluklar›n kültürlerine sayg› duymak ayn› zamanda o toplulu¤amensup olanlar›n sadakatlerinin kazan›lmas›n› sa¤lar ve bu durum farkl› kültürle-re sahip topluluklar›n genifl toplumla bütünleflmelerini kolaylaflt›r›r (Parekh, 2000:252-53).

Ne var ki kültürel çeflitlili¤i gerçek anlamda hayata geçirmek çok da kolay de-¤ildir. Kültürel çeflitlili¤e sahip toplumlarda ço¤unluk olarak bulunanlar az›nl›kla-r›n kültürlerine hoflgörü ile yaklaflmazlar ço¤u zaman ve bu da toplumda çat›flma-l› bir ortam›n do¤mas›na neden olur. Esas olarak siyasi otorite az›nl›¤›n kültürel varoluflunu ço¤unlu¤un ihlal etmesini önleyecek politikalar üretmek zorundad›r.

Kültürel çeflitlili¤e tarihsel olarak bak›ld›¤›nda, bu konuyu ilk dile getirenlerJohn Stuart Mill, Humbolt ve Herder’dir. Daha sonraki dönemlerde kültürel çeflit-lilik savunusu Berlin, Raz ve Kymlicka taraf›ndan tekrarlanm›flt›r. Genel olarak kül-türel çeflitlilik lehinde dört sav ileri sürülmektedir: Bu savlardan birincisine görekültürel çeflitlilik eldeki seçeneklerin yelpazesini geniflleterek seçim özgürlü¤ünüatt›r›r. Bu sav, di¤er kültürler bizimkinden ne kadar farkl›ysa onlar› korumak içino kadar az nedenimiz oldu¤u anlam›na gelir. ‹kinci sava göre ise baz› düflünürler,insanlar›n kültürle iç içe olduklar› için kendi kültürlerini koruma hakk›na sahip ol-duklar›n› ve kültürel çeflitlili¤in de bu hakk›n kullan›m›n›n kaç›n›lmaz ve meflru so-nucu oldu¤unu öne sürer. Bu sav, kültürün arzu edilir bir fley de¤il kaç›n›lmaz birfley oldu¤unu göstermektedir. Kültürel çeflitlilikten çok kültüre üye olman›n öne-mini vurgular. Ayr›ca insanlara kültürlerini koruma hakk› vermek tek bafl›na kültü-rel çeflitlili¤i sa¤lamaz. Üçüncü sav›n sahipleri olan Herder, Schiller ve di¤er ro-mantik liberaller kültürel çeflitlilik lehinde estetik bir savunma yapm›fllard›r. Kültü-rel çeflitlili¤in zengin, çeflitli ve estetik aç›dan zevk ve ilham veren bir dünya yarat-t›¤›n› öne sürerler. Dördüncü sava göre Mill, Humboldt ve di¤erleri kültürel çeflit-lili¤i bireysellik ve geliflmeye ba¤layarak çeflitlili¤in, farkl› fikir ve yaflam biçimi sis-temleri aras›nda sa¤l›kl› bir rekabet ortam› teflvik etti¤ini söylemektedirler. Böyle-ce kültürlerden hiçbiri egemen hale de gelememektedir (Parekh, 2000: 211-13).

Kültürel Kimlik ve Kültürel ÇeflitlilikKültürel kimli¤in tarihsel bir kavramlaflt›rmas›n› yapan Stuart Hall’a göre

“Kültürel kimlik bir “olma” sorunu oldu¤u kadar bir “oluflma” sorunudur da. Geç-mifle ait oldu¤u kadar gelece¤e de aittir. O zaten var olan, yer, zaman, tarih ve kül-tür de¤ifltiren bir fleydir. Kültürel kimlikler bir yerden gelirler, tarihleri vard›r. Ancaktarihsel olan her fley gibi onlar da sürekli dönüflüme u¤rarlar. Mutlak bir geçmiflteebedi olarak sabit kalan bir fley olmaktan uzakd›rlar, tarihin sürekli “oyun”una, kül-türe ve iktidara tabidirler” (Hall, 1990: 223).


Kültürel çeflitlilikgünümüzde birçok devletins›n›rlar› içindekitopluluklar›n flu ya da bubiçimde deneyimledi¤i birolgudur. Kültürel çeflitlili¤esahip bir toplum çeflitlili¤intaleplerini görmezdengelemez.)

Esas olarak kültürel kimliklerin eski bir ulus olmasa da belirli bir toprak parça-s›nda yaflay›p, ortak bir kültürü yaflayan insanlar›n do¤al e¤ilimleri oldu¤u söyle-nebilir. Kimli¤in tarihinde baz› evrelerin bulundu¤una iflaret edilebilir ama bu ev-relerin birinden ötekine basitçe mant›kl›, tekdüze bir süreklilikle akt›¤›na üretilenkültürel kimli¤in hep ayn› fleyleri ifade etti¤ine ya da belirli bir halk›n veya ulusunçözülmüfl bir kimlikle övünece¤ine inanmak yanl›flt›r. Kültürel kimlik uygun dene-yimler, iliflkiler, mevcut semboller ve fikirler do¤rultusunda sürekli yeniden yeni-den kurulmaktad›r. Belirli bir halk›n toplumsal deneyimi ve kültürel biçimlerininmuazzam karmafl›kl›¤› ve çeflitlili¤i kamu taraf›ndan kendi kimli¤ine özgün oldu-¤u düflünülen fleylerin farkl›laflmas›na yol açar. Richard Johnson’a göre kimli¤inkamusal ifadesi ve bir ülke ya da bölgedeki yaflam tarzlar›n›n ola¤anüstü çeflitlili-¤i kimlik geçiflkenli¤inin iki an›d›r ve bunlar hem birbirlerinden farkl›d›r hem debirbirlerini beslerler (Larrain, 1995: 224).

Esas olarak h›zla çeflitlenen kültürü ve çok de¤iflik yaflam tarzlar›yla karmafl›kbir toplum vard›r. Bu büyük karmafl›k yap›dan medya, din, e¤itsel ve siyasal araç-lar gibi kültürel kurumlar temsil yetene¤i oldu¤unu düflündükleri kimi özelliklerial›p, di¤erlerini d›fllayarak baz› kamusal ifade tarzlar› üretirler. Kültürel kimli¤iniçeri¤ini oluflturan çeflitli ifadeler oldu¤u her zaman kabul edilmelidir. Bu, söz ko-nusu kültürel kimliklerin sadece tarihsel olarak de¤il ayn› zamanda çeflitli kültürelkurumlar arac›l›¤›yla toplumdaki baz› s›n›f ve gruplar›n ç›karlar› ve dünya görüflle-ri do¤rultusunda oluflturulmas›n›n sonucudur. Kültürel kimli¤i tan›mlama ölçütleridaima h›zla karmafl›klaflan ve çeflitlenen kültürel davran›fllar ve insanl›¤›n prati¤i-ne göre daha dar ve seçici olacakt›r. Kültürel kimli¤in söyleme dayal› oluflumundabu daralma sürecine belli birtak›m mekanizmalar arac›l›¤›yla ulafl›l›r. Yaln›zca ba-z› özelliklerin, sembollerin ve grup deneyimlerinin hesaba kat›l›p di¤erlerinin d›fl-land›¤› seçme süreçleri s›kça karfl›m›za ç›kar. Ayr›ca belirli s›n›f, kurum ve grup de-¤erlerinin ulusal de¤erler olarak sunulup di¤erlerinin d›flland›¤› de¤erlendirme sü-reci vard›r. Bu flekilde di¤er say›lan de¤erleri d›fllayan ve istenilen, içerilen de¤er-leri paylaflan sözüm ona ahlakl› bir toplum oluflturulmufl olur. Böylelikle kimigruplar›n yaflam tarzlar›n›n, fikirlerinin yer ald›¤› ve ulusal toplulu¤un d›fl›ndaym›flgibi takdim edilen bir muhalefet süreci de infla edilmifl olur. Kültürel kimlik di¤ergruplara karfl›ym›fl gibi tan›mlan›r. Bu biçimde “onlara” veya “baflkalar›”na karfl›“biz” fikri savunulur. Farkl›l›klar oldu¤undan daha çokmufl gibi gösterilir. Sonuçolarak, bir taraftan belirli kültürel özellikler ulusal karakterin içinde ezelden beri-dir varm›fl ve do¤al olarak mevcutmufl gibi sunulurken öte yandan bu durumundo¤allaflt›r›l›p normallefltirilmesi süreci de devam eder.

Dolay›s›yla kültürel kimli¤in içeri¤ini bir kez ve daima geçerli olacak biçimdesabitleme giriflimleri ve bir halk›n “do¤ru” kimli¤ini keflfetmifl olma iddialar›, mut-laka belirli gruplar ve s›n›flar taraf›ndan kendi ç›karlar› için kullan›lacak ideolojikbiçimlere dönüflürler. Ne var ki, belirli kültürel kimlik ifadeleri, özellikle toplumdaezilen ve ayr›ma tabi tutulan gruplar taraf›ndan gelifltirilenler egemen bask›ya kar-fl› bir direnifl arac› rolü oynad›klar› için ideolojik olarak de¤erlendirilemezler. Buifadeler, egemen ifadelerin aksine çeliflkileri gizleyen de¤il aç›¤a ç›karan bir özel-lik gösterirler. Esas olarak bu durum yaln›zca bir toplumun iç politikas› için de¤il,toplumlar aras› uluslararas› iliflkiler için de geçerlidir. Sömürgecilik ve ba¤›ml›l›¤›ndaha ustaca gerçeklefltirilen biçimleri öyle ifller ki bütün ülke ve uluslar ezildikle-rini söylerler. Bu defa da ezilen halklar taraf›ndan gelifltirilen kültürel kimli¤in öz-gün ifadeleri ezen uluslara karfl› direnifli temsil etti¤inden, bu direnifller de bu an-lamda ideolojik olarak nitelendirilmezler. Ancak, yabanc› bir güce karfl› direnç

232. Ünite - Kül türe l Çefli t l i l ik ve Çok Kültür lü Toplum

olufltururken, ayn› zamanda iç bölünmeleri gizleyen ve tahakküm alt›ndaki kimigruplar› d›fllayan kültürel kimlik ifadeleri de bulunabilir (Larrain, 1995: 226).

Kültürel Farkl›l›k Politikas›Günümüzde kültürel çeflitlili¤in sa¤lanmas›n›n bir di¤er yolu kültürel farkl›l›k po-litikalar›n›n uygulanmas›d›r. Kültürel farkl›l›k politikas›, çoklu kültürlerin üyeleri-nin u¤rad›¤› eflit olmayan muamelelerin varl›¤›n›n ön kabulüne dayan›r. Bu ön ka-bule göre, belli bir kültür anlay›fl› di¤erine yaflam hakk› tan›mayarak ya da bask›uygulayarak üyelerinin de zor duruma düflmesine neden olmaktad›r. Bu ön kabu-lün sa¤lamas› da baz› sorular sorularak yap›l›r. Egemen anlay›fla, di¤er gruplaratemsil hakk›, öz yönetim hakk›, kendi yönetim fleklini belirleme hakk› verilip ve-rilmedi¤i sorulur ve bunlar›n gerekli oldu¤u düflünülür (Haz›r, 2012, 23).

Kültürel farkl›l›k politikas›n›n gerçek anlamda uygulanmas› için diyalo¤a ihti-yaç vard›r. Kültürler aras› çat›flmay› çözmek için, iç içe geçmifl gruplar›n birbirle-riyle diyalog hâlinde olmas› ve zaten birlikte yaflad›klar› hayat›n merkezine diyalo-¤u koymas› gerekmektedir. Benhabib ayr›ca klasik liberalizmi tercih eden devlet-lerin, meselelere kültürel bakmad›¤›n› ve devlet bazl› olmadan konuyla ilgilenme-diklerini iddia etmektedir. Dolay›s›yla farkl›l›k politikas› olmadan, özellikle kültü-rel problemler çözümsüz kalacakt›r. Ayr›ca ‘farkl›l›k içinde farkl›l›k’ da farkl›l›k po-litikas›na iliflkin bir di¤er konudur. Buna göre sözgelimi, bir birey hem az›nl›¤a aitbir dine mensup, hem eflcinsel hem de siyah ise birbirini çarpraz kesen hatlarlakarfl›lafl›l›r. Bu kimliklerden biriyle toplumda belki yer edinebilirken hepsi birleflti-¤inde ciddi sorunlar ortaya ç›kabilir. Bütün bu kimlikleriyle birlikte bireyin top-lumda özgürce var olabilmesi için farkl›l›k politikas›na ihtiyaç vard›r. fiunu unut-mamak gerekir ki, farkl›l›k politikas› eflitlik politikas›n› ve farkl›l›klara karfl› körlü-¤ü tamamen yalanlamak veya d›fllamak için ortaya at›lmam›flt›r. Tersine eflitlik po-litikas›n›n do¤ru ve tam uygulanamad›¤› iddias›yla yola ç›kmaktad›r. E¤er eflit mu-amele mümkün olam›yorsa, o zaman farkl›l›k politikas› sosyal sorunlar›n tespitinisa¤layarak tedavi sürecine katk› yapacakt›r (Haz›r, 2012, 24).

Farkl› gruplar›n temsilinin ve karar mekanizmalar›na kat›lmalar›n›n önemli so-nuçlar› vard›r. Her fleyden önce herkesin kendi düflüncesini söylemesi bireyselbazda de¤il, art›k grup baz›nda ihtiyaçt›r ve bunun sa¤lanmas› adaleti de sa¤laya-cakt›r ayr›ca hem bask›ya u¤ram›fl hem de ayr›cal›kl› gruplar›n söz hakk›na sahipolmas›, her kesimin kamusal alanda tan›nmas› avantaj›n› getirir. Son olarak da gruptemsili sayesinde kifliler ve gruplar art›k psikolojik ön yarg›lardan kurtularak iste-me pozisyonundan kat›lma ve verme pozisyonuna eriflirler (Young, 1990: 185).

Esas olarak günümüzde devletlerin meflruluk temelleri büyük ölçüde insanhaklar›n›n bugün ulaflt›¤› noktadaki temel ilkelere uymalar› ile ölçülmeye bafllan-m›flt›r. Ça¤›m›z uluslararas› toplumunda devletin meflruluk temeli, vatandafllar›n›nhaklar›na sayg› göstermek, onlar› korumak ve ifllevlerini yerine getirmesini sa¤la-makt›r. 1993’te ilan edilen Viyana Deklarasyonunun ilk paragraf›nda “‹nsan hakla-r› ve temel özgürlükler bütün insanlar›n do¤ustan sahip oldu¤u haklard›r; hükûmet-lerin birinci sorumlulu¤u, insan haklar›n› korumak ve desteklemektir” ifadesi yeral›r. Bugün geldi¤imiz noktada, az›nl›k kültürlerinin talep etti¤i kültürel haklar›nart›k tart›smas›z bir biçimde insan haklar› katalo¤unun ayr›lmaz bir parças› olmas›gerekti¤inin kabulü gerekir (Koçak, 2010: 122).

Kültürel haklara iliskin adaletin gerçeklestirilmesi ve etnik, dinsel ve dilsel ço-¤ulculu¤un desteklenmesine yönelik özel politikalar›n ve haklar›n neleri içerdi¤i-ni Levy’nin s›n›fland›rmas› (Koçak, 2010: 127) çerçevesinde sekiz bafll›k alt›ndatoplanabilir:


Kültürel farkl›l›kpolitikas›n›n gerçekanlamda uygulanmas› içindiyalo¤a ihtiyaç vard›r.

MuafiyetlerMuafiyetler genel olarak kültürel pratikleri yasaklayan veya cezaland›ran baz› ya-salar›n kültürel az›nl›klara mensup bireylere uygulanmamas›d›r. Buna göre, muafi-yetler, bir kültürel prati¤in egemen olmayan bir grubun üyeleri için önemli, farkl›anlam ve statüsü oldu¤u, bu yüzden de genel kanun ya da politikan›n uygulanma-s›n›n, söz konusu prati¤i bozdu¤u ve o prati¤e farkl› bir yük getirdi¤i ya da o pra-tikle çeliflti¤i temelinde talep edilmektedirler. Bu politikalar genellikle, dinî yaflambiçimlerinin gerekleri yüzünden ana toplumdan belli bir derece ayr›l›k, ana top-lum içinde faaliyet gösterdiklerinde de baz› kurallardan muafiyet isteyen dinî grup-lar›n taleplerini kapsar görünür. Talep edilen muafiyetin biçimi ise bir gruptan di-¤erine çeflitlilik gösterir. Sözgelimi ABD hükûmeti, 1930’lardaki ‹çki Yasa¤› uygu-lamas› s›ras›nda Yahudiler ve Hristiyanlar için flarab›n törensel kullan›m›n› istisnakabul etmifl ve yasa¤›n d›fl›nda tutarak gerekli kültürel duyarl›l›¤› göstermifltir (Pa-rekh, 2000: 309).

Az›nl›k gruplar›n›n taleplerinin içerikleri incelendi¤inde, gruplar›n, dinî ve kül-türel gerekliliklerini yerine getirmekten vazgeçmeden kamusal alanlara ço¤unlukmensuplar› ile birlikte dahil olmay› istedikleri görülür. Bu talepler kültürel az›nl›k-lar›n kendi kimlikleri ile ana toplumla bütünleflme arzusuna dayan›r. Muafiyetlerehukukun ve yasan›n d›fl›na ç›k›lmas›na olanak verdikleri ve baz›lar›na di¤erlerininsahip olmad›klar› özgürlükleri bahfletti¤i için kimi elefltiriler getirilmifltir. Bu, genel-de cumhuriyetçi ve liberal teorilerin üzerinde yükseldi¤i, eflit özgürlük ilkesininöneminin yads›nmas›n›n yaratt›¤› bir sorun olarak ele al›nm›flt›r. Liberal iddiaya go-re eflit uygulama tek bir yasan›n uygulanmas›n› gerektirir ve farkl›laflt›r›lm›fl davra-n›fl›n kendisi eflitsiz bir sonuç do¤urabilir. Muafiyetlerin sorun oluflturdu¤u düflü-nülen bir di¤er konu da hukuk kurallar›n›n uygulanmas› ve kapsam› aç›s›ndan ge-nelli¤ine vurgu yapan hukuk devleti ve hukukun üstünlü¤ü ilkelerinin muafiyetlerkarfl›s›nda zedelenip zedelenmedi¤idir (Koçak, 2010: 127).

Teflvik ve Yard›mlarÇo¤unlu¤un herhangi bir yard›ma ihtiyaç duymadan yerine getirebildi¤i pratikleriyerine getirmekte zorluk yaflayan az›nl›k kültürlerine mensup bireylerin de yerinegetirilebilmesi için az›nl›k gruplar›n›n desteklenmesini ifade eder. Teflvik ve yar-d›mlara örnek olarak kamu hizmetlerinin çok dilli yürütülmesi, olumlu ay›r›mc›l›k,etnik temelli vak›f ve derneklerin kurulabilmesi, okul ve araflt›rma kurulufllar›n›nkamusal yard›m almas› say›labilir. Destekleme haklar› esas olarak az›nl›klar›n anatopluma kat›lmas›n›n önündeki engellerin afl›lmas›na hizmet eder. Bir toplumdakültürel farkl›l›klardan do¤an dezavantajlar veya ortak eylemliliklerin organizeedilme biçiminin bir sekilde az›nl›kta olan grup üyelerinin d›flar›da b›rak›lmas› so-nucunu do¤urmas› durumunda bu tür destekleme programlar› gündeme gelir.

Destekleme haklar›n›n bafll›calar› dair haklard›r. Az›nl›k bireyleri dile hastaneve di¤er devlet hizmetlerinden yararlan›rken dilden kaynakl› sorunlar yaflayabilir-ler. Oy kullanma, mahkeme ve okullar› kullanma ve kamu hizmetlerine girmeaz›nl›k dillerini konuflan bireylerin en çok gere¤i gibi yararlanamad›klar› alanlar›oluflturmaktad›rlar. Bu zorluklar› gidermek üzere kamu kurumlar›nda çevirmenbulundurulmas›, yarg›lama faaliyetinin ve kamu hizmetlerinin iki veya daha fazladilde yerine getirilmesi gibi destekleme hizmetleri uygulamaya konulabilir (Koçak,2010: 129).

Bu tür destekleme hizmetlerine di¤er ülkelerden örnekler veriniz.


Bir toplumda kültürelfarkl›l›klardan do¤andezavantajlar veya ortakeylemliliklerin organizeedilme biçiminin bir sekildeaz›nl›kta olan grupüyelerinin d›sar›dab›rak›lmas› sonucunudo¤urmas› durumunda butür destekleme programlar›gündeme gelir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Geleneksel Kültürün ve Hukukun Tan›nmas›Genel hukuk kurallar›na uyulmakla birlikte, bir kültürel kimli¤in kendi yaflam ala-n› içindeki belli düzenlemeler için kendi kültürüne dönük ‘geleneksel yasal düzen-lemeleri kullanma ve uygulama hakk›n›’ talep etmesi bu temelde ortaya konul-maktad›r. Bir toplumda genel hukuk kurallar› geçerli olmakla birlikte, bir kültürelkimli¤in kendi yaflam alan› içindeki belli düzenlemeler için kendi kültürüne yöne-lik olarak ‘geleneksel yasal düzenlemeleri kullanma ve uygulama hakk›n›’ isteme-si anlam›na gelir. Kanada’da yaflayan aborijinlerin toprak hakk› konusunda imtiyaztalep etmeleri örnek olarak verilebilir.

D›fl KorumalarKültürel az›nl›klara mensup bireylerin özellikle kendilerini ilgilendiren konularda-ki haklar›n› d›flar›dan gelebilecek etkilere karfl› korumak amac›n› güden bir çeflitmutlak veto yetkisidir. D›fl korumalar daha çok gruplar aras› iliflkiler ile ilgilidir. Birbaflka deyiflle etnik, ulusal, kültürel ya da dilsel grubun, büyük toplumun kararla-r›n›n ve faaliyetlerinin etkisini, kendi ayr› varl›¤›n› ve kimli¤ini koruyup sürdürmekiçin s›n›rland›rmak iste¤idir. D›fl korumalar›n baz›lar›, kültürel toplulu¤a devletlefl-meye gerek olmadan devlet benzeri yetkilere sahip olarak kendi varl›¤›n› sürdür-me olana¤› vermektedir. D›fl koruma sa¤layan haklar›n kendi kendini yönetmehakk›n›n bir türevi oldu¤u söylenebilir. D›fl korumalar, iddia edildi¤inin aksineaz›nl›¤a ço¤unlu¤a karfl› bir ayr›cal›k sa¤lamaz. Bir gruba toprak ya da dil haklar›tan›mak, o grubun öteki gruplar kars›s›nda ayr›cal›k kazan›p onlar üzerinde tahak-küm kuracak konuma gelmesini ifade etmedi¤i gibi, tersine böylesi haklar, küçükgrubu büyük grup karfl›s›nda kendini daha iyi savunabilir duruma getirerek, çesit-li gruplar›n daha eflit bir konuma gelmesi için bir olanak olarak de¤erlendirilmeli-dir. (Koçak, 2010: 131). Kimi durumlarda belli gruplar, aksi hâlde kendi kültürleri-nin gelece¤i tehlikeye girece¤i için kendi gruplar› d›fl›ndaki bireylerin mülkiyethakk› gibi kimi haklar›na k›s›tlamalar getirilmesini isteyebilirler. Her ne kadar bi-rey ve topluluk haklar› aras›nda bir çat›flmaya sebep olsa da kimi bölgelerde bu türk›s›tlamalara gidilebilmifltir.

‹ç K›s›tlamalarD›fl korumalarda oldu¤u gibi iç k›s›tlamalar da, etnik, ulusal ya da kültürel toplu-luklar›n istikrar›n› korumaya yöneliktir, d›fl korumalardan farkl› olarak iç k›s›tlama-lar toplulu¤un kendi üyelerine karfl› ileri sürdü¤ü taleplerdir. ‹ç k›s›tlamalar grubuiçerideki muhalefetin istikrar bozucu oldu¤unu düflündü¤ü etkilerinden yani üye-lerin bireysel olarak geleneksel pratikleri ya da adetleri izlememe kararlar›ndankoruma amac› güder. ‹ç k›s›tlamalar esas olarak grup içi iliflkiler ile ilgilidir. Etnik,ulusal veya kültürel grup, grup dayan›flmas› ad›na kendi üyelerinin özgürlü¤ünük›s›tlamak için devlet gücünü kullanmak isteyebilir. Ancak bu tür iç k›s›tlamalar ki-mi zaman grup içinde temel hak ve özgürlüklere karfl› bask› yap›lmas› tehlikesinide beraberinde getirir. Özellikle gelenek ya da kültürlerin korunmas› ve sürdürül-mesi ad›na kad›nlara uygulanan bask›c› pratikler iç k›s›tlamalara örnek olarak ve-rilebilir. Esas olarak d›fl korumalar yeterince tan›nd›¤› ve etkili bir flekilde uygulan-d›¤› zaman iç k›s›tlamalara duyulan ihtiyaç minimum düzeye inecektir. D›fl koru-ma haklar›na sahip gruplar kendi üyelerinin medeni ve politik haklar›na sonunakadar sayg› gösterebilirler (Koçak, 2010: 134).


‹ç k›s›tlamalar kimi zamangrup içinde temel hak veözgürlüklere karfl› bask›yap›lmas› tehlikesini deberaberinde getirir.

Temsil Haklar›Temsil haklar›, az›nl›klara mensup kiflilerin demokratik ço¤ulculuk gere¤i, siyasalalanda aktif rol oynayabilmesini, baflta meclisler olmak üzere karar alma süreçleri-ne kat›l›mlar›n› ifade eder. Temsil haklar›, kota ya da di¤er birtak›m ayr›cal›klarlaaz›nl›klar›n yönetim organlar›nda temsil edilmesinin güvence alt›na al›nmas› veyakolaylaflt›r›lmas› amac›na yöneliktir. Temsil haklar›, sadece biçimsel yasal vatan-dafll›k ile de¤il, gerçek anlamda da siyasal toplumun bir parças› olduklar› kabulün-den hareketle kültürel gruplar›n üyelerinin ortak kamusal kurumlara girifllerini ko-laylast›rmay› ve girdiklerinde de onlar›n bu kurumlar içerisinde kendi kültürel kim-likleri ile yer almalar›n› amaçlar. Az›nl›klar, haklar›n›, ç›karlar›n›, tarihsel varl›klar›-n› korumak; ayr›mc›l›¤a u¤ramamak, ço¤unluk olanlarla eflit haklara sahip olmak;kamu politikalar›n›n belirlenmesinde söz sahibi olmak, gruplar›n farkl› seslerininve ihtiyaçlar›n›n tan›nmas›n› sa¤lamak için devletin sadece yasama organ›nda de-¤il, di¤er önemli karar alma ve yürütme ile yarg› organlar›nda belirli bir orandatemsil güvencesi isterler. Söz gelimi, birçok ülkede siyasi partiler kad›nlar›n siya-sette temsil edilmesi yönündeki geleneksel engelleri aflman›n bir yolu olarak cin-siyete dayal› kota sistemi uygulamaktad›r. Kad›nlara ayr›lan kotalara benzer kota-lar›n az›nl›k gruplar›na da ayr›lmas› gerekti¤i yönünde kimi talepler özellikle bat›demokrasilerinde s›kça dile getirilmifl baz›lar›nda da uygulamaya konmufltur.

Ülkemizde kad›nlar›n temsil haklar› konusunda neler söyleyebilirsiniz?

Bask› alt›nda olan ve dezavantajl› konumda olan az›nl›k kültürlerine politik ka-rar alma mekanizmalar›nda özel temsil hakk› tan›nmas› gereklili¤i üzerinde duranIris Marion Young, özel temsil hakk›n›n sadece, bask› alt›ndaki ve dezavantajl›gruplara tan›nmas›n› ise ço¤unlu¤un hâlihaz›rda zaten temsil edilmekte oldu¤ugerçe¤ine dayand›rm›flt›r (Koçak, 2010: 134).

Öz Yönetim Haklar›Etnik, kültürel ve ulusal az›nl›klar›n kendi kendilerini yönetmelerini ifade edenhaklard›r. Kendi kendini yönetme farkl› biçimlerde olabilmektedir. Slovenya’n›neski Çekoslovakya’dan ayr›lmas›nda oldu¤u gibi tam ayr›lma, Kanada’da Québec’infederal statüsü, ‹spanya’daki bölgeler yönetimi veya Porto Rico’nun özel statüsügibi kendi kendini yönetme biçimlerine örnek olabilecek ülke uygulamalar›ndansöz edilebilir. Öz yönetim politikalar› esas olarak ulusal az›nl›klar›n yerleflik oldu-¤u alanlarda, az›nl›k kültürlerini yans›tan kamusal kurumlar›n kurulup desteklen-mesini, bu kurumlar arac›l›¤›yla siyasi iktidar›n kullan›lmas›n› ve hukuki denetimingerçeklefltirilmesini amaçlar. Öz yönetim haklar›, siyasal toplumun ve kurumlar›-n›n meflruiyetini sorgulamas› nedeniyle siyasal toplulu¤un birli¤ini hedef alm›fl gi-bi görünebilir. Ancak öz yönetim haklar› tan›nmad›¤›nda da birçok ülkede siyasalistikrar›n sa¤lanamad›¤› görülmektedir. Bunun nedeni öz yönetim hakk› talepleri-nin genelde farkl› kültür ve dille olan ba¤lant›s›d›r. Öyle ki öz yönetim talep eden-ler, yaln›zca öz yönetim yetkisi ile donat›larak güvence alt›nda olan, tan›nan kim-liklerin çeflitli karfl›l›kl› ç›karlar ve avantajlara dayal› bir siyasal birli¤i sürdürme yada kurma yolunda harekete geçerler. Kat› merkeziyetçi yönetimler kültürel farkl›-l›klar›n tan›nmas›na, temsiline ve korunmas›na yeterince hizmet etmedikleri -veço¤u zaman da buna izin vermedikleri- için ulusal az›nl›klar kendi kültürlerini ye-relde temsil edecek kurumlara ve bu kurumlar üzerinde denetime sahip olmalar›-n› sa¤layacak yönetim yetkilerine sahip olmaya çal›fl›rlar (Koçak, 2010: 137)


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Sembolik Haklar›n Kabul EdilmesiFarkl› gruplar›n varl›¤›n›n, de¤erinin ve statülerinin ülke genelinde fark›nda olun-mas›n› ve olumlanmas›n› ifade eden bir yaklafl›md›r. Ülkenin ismi, ulusal gün vetatilleri, bir kültürel grubun tan›naca¤› isim veya bir kültürel az›nl›¤›n tarihinin vekültürünün okul müfredat›nda ö¤retilmesi veya sunulufl biçimi ve önemli ve kut-sal günlerinin tatil günleri olarak kabul edilmesi gibi konularla ilgilidir. Semboliktan›nma talepleri genel olarak etnokültürel gruplar taraf›ndan dile getirilir. Et-nokültürel gruplar, ülkenin kurucu halk› olduklar›n›n, önemli katk›larda bulun-duklar›n›n veya farkl› ve de¤erli bir kimlikle var olduklar›n›n tan›nmas›n› sa¤lamakiçin bu talepleri karfl›layan politikalar›n uygulanmas›n› isterler. Buradaki sembolikterimi, taleplerin ço¤unun ulusal kimlikle ba¤lant›l› olmas› anlam›na gelir. Bu türtalepler genellikle ço¤unluk grup taraf›ndan devletin statüsüne ve ulusal kimli¤ekarfl› bir meydan okuma olarak görüldü¤ünden karfl›lanmas› ço¤u zaman o kadarda kolay olmayabilir. Bir ülkenin isminin siyasal toplumun birli¤i bak›m›ndanönemli sonuçlar› vard›r. Baz› az›nl›k etnokültürel gruplar yaflad›klar› ülkenin ismi-ni, özellikle kültürel kimlikten kaynaklanan di¤er haklar› da güvence alt›na al›n-mam›flsa kendi kültürel kimliklerini egemen ço¤unluk kültürel grubuna tabi k›la-rak kendilerini görünmez k›l›nm›fl olarak alg›layabilir. Bu yüzden bir ülkenin ismidâhil bir çok konuda anlaflmazl›klar ç›kabilir. Örne¤in Çek ve Slovaklar›n ayr›lma-s›ndan önce Slovaklar Çekoslovak olarak tan›mlanmay› bir baflka halk›n kolonisiolmak gibi alg›lam›slard›r ve Mart 1990’da Slovaklar devletin isminin Çeko-Slovak-ya olarak de¤istirilmesini talep etmislerdir. 12 Nisan 1990’da parlamentoda var›lanuzlaflma sonucu devletin o güne kadar ki resmi ismi olan Çekoslovakya Çek veSlovak Federal Cumhuriyeti olarak de¤ifltirildi. Bu de¤ifliklik sembolik bir tan›maörne¤i olarak Slovaklar› ülkenin kurucu halklar›ndan biri olarak tan›yan bir eylem-di (Koçak, 2010: 138).

ÇOK KÜLTÜRLÜLÜK“Çok kültürlülük” s›fat olarak ilk kez 1941 y›l›nda ‹ngilizce dilinde “eski milliyetçi-liklerin bir anlam ifade etmedi¤i, ön yarg›s›z ve ba¤s›z bireylerden oluflan kozmo-polit bir toplum” anlam›nda kullan›lm›flt›r. 1970’li y›llar›n bafllar›nda Avustralya veKanada’daki toplumlar›n kültürel çeflitlilik özelliklerinden yola ç›karak bu çeflitlili-¤i teflvik eden devlet politikalar› için kullan›lm›flt›r.

Çok kültürlülük düflüncesi, 1970’li y›llar›n bafl›nda göç alan iki ülke Avustralyave Kanada hükûmetlerinin yerli halklar›n ve göçmenlerin kültürel farkl›l›klar›n›teflvik etmeye yönelik çok kültürlülük politikalar› olarak adland›rd›klar› politikala-r› benimsemesiyle do¤mufltur. 1980’li y›llarda ABD, ‹ngiltere ve Yeni Zellanda’yadaha sonra da Avrupa ve Latin Amerika’ya yay›lm›flt›r.

Çok kültürlülük kavram› farkl› anlamlarda kullan›labilmektedir. Bunlardan bi-rincisi; çok kültürlülü¤ün farkl› sosyal çevrelerden, dinî inançlardan, etnik köken-lerden veya milliyetlerden gelen bireylerin oluflturdu¤u ça¤dafl toplumlar›n birözelli¤ini belirtti¤i düflünülebilir. Bu demografik denilebilecek betimlemeye daya-nan tan›mlamayla kültürel çeflitlili¤in eflanlaml›s› oldu¤u söylenebilir. Oysa çeflitli-lik çok kültürlülük problemati¤inin ortaya ç›kartt›¤› ve kimilerine göre Amerikanhegemonyas› alt›nda kültürel bir örnekleflmenin egemen oldu¤u içinde bulundu-¤umuz döneme özgü de¤ildir. Çeflitlilikten anlafl›lan ister ›rk, kültür ya da etnisiteolsun, insan toplumlar› her zaman kültürel olarak çeflitlilik göstermifltir.

‹kinci analiz, çok kültürlülük dikkatimizi kültürel farkl›l›klar›n toplumsal örgüt-lenmesine çeker. Bu durumda, farkl›l›¤›n bireysel bir olgu olmad›¤›, kültürel temas


durumlar›nda karfl›l›kl› etkileflime geçen (ve geliflen zay›flayan, yeniden üretilen)toplumsal kurumlarda vücut buldu¤u düflüncesini ifade eder. Bu da insan toplu-luklar›n›n uzun süredir bilinen antropolojide kültürlenme, melezleflme, kültürle-raras› bafll›klar› alt›nda incelenen bir yönüdür. Bu toplumsal çok kültürlülük gele-neksel olarak, kültürel çeflitlilik de dahil olmak üzere de¤er veren ancak ille de si-yasi düzenine dahil etmeyen ve özünde demokratik bir ideoloji olan ço¤ulculu¤unterimleriyle ifade edilir.

Üçüncü analiz; çok kültürlülük birtak›m özel aidiyetlerin varl›¤›n› ve de¤erinikabul etmekle kalmayan ayr›ca bunlar› siyasi normlara ve kurumlara kaydetmeyide öneren belirli bir siyasi program› ifade eder. Böylece ideolojik veya toplumsalbir ço¤ulculuktan normatif ve yap›sal bir ço¤ulculu¤a dönüflür. Burada söz konu-su olan daha önce hiç görülmemifl bir olgu de¤ildir. Farkl› milletlerden oluflan im-paratorluklar (Osmanl› ‹mparatorlu¤u, Çarl›k Rusyas›, Habsburg ‹mparatorlu¤u)antropolojide “ço¤ul” olarak nitelenen sömürge toplumlar›, ›rk ayr›m› rejimlerinintümü; etnik, dinî ya da ›rka dayal› bileflenlerin anayasal olarak tan›nmas› üzerinekurulu entegrasyon politikas› biçimleriydi. Ancak bu tarihsel deneyimler ya de-mokrasi öncesiydi ya da demokratik de¤ildi. Bu noktada çok kültürlülü¤ün enaz›ndan ortaya ç›k›fl›nda demokratik toplumlara (burjuva-kapitalist toplum) özgüolmas› bak›m›ndan özgüllü¤ünü kavramak mümkündür (Doytcheva, 2009: 15,16).

Liberaller ve Toplulukçular ‹çin Çok KültürlülükÇok kültürlülük son y›llarda liberaller ve Topluluykçular olarak addedilen iki gruparas›nda tart›flmalara konu oluyor. Bu tart›flmay› afla¤›daki sorular ›fl›¤›nda de¤er-lendirmek yararl› olacakt›r: ‹nsanlar›n belli bir kültürel toplulu¤a ait olmalar› nedemektir? Hangi dereceye kadar bireylerin yararlar› ya da kimlikleri belli bir kültü-re olan ba¤l›l›klar› ile aç›klanabilir? Farkl› bir kültüre sahip olman›n sonuçlar› ne-lerdir ve insanlar yaflad›klar› toplumda di¤er kültürlerin egemen olmas›na ra¤menkendi kültürlerini yaflatma ve sürdürme hakk›na sahip midirler?

Liberal gelenek içinde iki temel ilkeden söz edilebilir. Bunlardan birincisi birey-ciliktir. Buna göre bireyler moral de¤erin nihai birimleri olarak görülürler, öyle kiher birey yarad›l›fltan moral bir statüye sahip olarak iyi bir yaflam sürme hakk›nasahiptir. ‹kincisi eflitlikçilik olarak bilinen ilkedir. Bu da her bireyin eflit moral birstatüye sahip olarak yönetilenler taraf›ndan eflit ilgi ve sayg› görme ilkesidir. Öteyandan libarellere göre kendi bafl›na moral bir varl›k olarak tan›mlanamayaca¤›için toplum ya da cemaat yaln›zca bireylerin hayatlar›na yapt›klar› katk› ölçüsündeönem tafl›rlar. Bu bak›fl aç›s› nötr (yans›z) devlet ilkesinin de önkoflulunu olufltu-rur. Buna göre devlet rekabet halindeki yarar kavramlaflt›rmalar› aras›nda nötr kal-mak durumundad›r. Böylece Dworkin’in de vurgulad›¤› gibi liberal bir toplum iyibir yaflam›n nas›l olmas› gerekti¤i konusunda nötr kalarak yaln›zca bu iyi yaflam›güvence alt›na alacak biçimsel sorumluluklar›n› yerine getirmekle yükümlüdür(Taylor, 1992: 165).

Oysa ço¤ul kültüre sahip toplumlar bu tür bir siyaset anlay›fl›na karfl› ç›karlar.Çok kültürlü toplumlarda bireylerin devletle olan iliflkileri do¤rudan kültürel birtoplulu¤un üyesi olmalar› dolay›m›yla kurulur. Bu ba¤lamda iki tür topluluktansöz edilebilir. Birincisi bireylerin liberal adalet çerçevesi içinde hak ve sorumluluk-lar›n› yerine getirdikleri siyasi toplum ve ikincisi ise bireylerin belli bir dinî, kültü-rü ve tarihi paylaflt›klar›, kültürel anlamda üyesi olduklar› kültürel toplumdur. Buiki tür toplum her zaman çak›flmayabilir. Siyasi toplum farkl› dile, kültüre, gelenek-lere sahip bir ya da birden fazla gruptan oluflabilir. Çok uluslu ya da çok kültürlütoplumlardaki durum tam da budur (Kymlicka, 1989: 138).


Az›nl›k haklar› konusu da çok kültürlü toplumlara özgü bir konudur ve belli birgrubun özel tan›nma taleplerinin olmas› ile ilgilidir. Bu gruplar kendilerini ço¤un-lu¤u oluflturan grupla eflit olarak görmediklerinden kendi dil ya da kültürel gele-neklerini gelifltirebilmek için ayr›cal›k talebinde bulunurlar. Bu taleplere liberalleraras›nda birey ve topluluk haklar› aras›ndaki karfl›tl›k iliflkisine dayand›r›lan yayg›nbir muhalefet vard›r. fiöyle ki; liberaller kolektif haklar ad›na birey haklar›n› k›s›t-layan her türlü özyönetime karfl› ç›karlar. Bu karfl› koyufl temel olarak liberalizminbireycilik ve eflitlikçilik ilkesine dayand›r›l›r. Madem ki bireyler nihai moral statü-ye sahipler ve madem ki her birey eflit olarak kabul ediliyor öyleyse her bireyin›rk, cins ve din ayr›m›na dayanmaks›z›n seyahat özgürlü¤ü, kiflisel mülkiyet özgür-lü¤ü ve kendini ait hissetti¤i toplulu¤a siyasi kat›l›m hakk› gibi eflit ve vazgeçilmezhaklara sahip olmas› elzemdir. Liberal devletin bu haklar üzerinde kuruldu¤u dü-flünülür. Bobbio’nun belirtti¤i gibi devlet sadece güç uygulamakla kalmaz, ayn› za-manda bu gücü bireylerin anayasal güvence alt›na al›nan vazgeçilmez haklar›n›ns›n›rlar› içinde uygular (Bobbio, 1986: 297). Öte yandan cemaat ya da toplum bi-reyden farkl› olarak varl›kbilimsel bir temele dayanmad›¤›ndan liberaller için bireyhaklar› her zaman topluluk haklar›n› önceler. Bu, toplumun liberaller için tümüy-le önemsiz oldu¤u anlam›na gelmez. Toplum ya da cemaat bireyler için önemlidirancak yaln›zca bireylere yapt›¤› katk› ölçüsünde.

Bu ba¤lamda az›nl›k haklar›na Kanada’daki yerli nüfus örne¤inden yola ç›ka-rak de¤inmekte yarar var. Yerli haklar›, Kuzey Amerika dünyas›nda az›nl›k hakla-r›na iliflkin en bilinen örnektir. ABD, az›nl›k kültürlerine ayr›mc›l›¤›n yap›lmad›¤›bir kaynaflma potas› (melting pot) olarak bilinse de bu yerli nüfus için pek de ge-çerli bir iddia de¤ildir. Amerikan-K›z›lderili nüfusun kendi kültürlerini korumalar›için ayr›cal›kl› bölge (rezervasyon) sistemi uygulanmaktad›r. Ancak yerli halk›n busistemi hayata geçirebilmeleri, cemaat olarak ola¤and›fl› birtak›m hak ve yetkileresahip olmalar›na ba¤l›d›r. Bu sistem, K›z›lderili cemaatine belli güvenceler sa¤la-yan özel siyasi yetkiler kullanmalar›n› olanakl› k›lman›n ötesinde K›z›lderili olma-yan Amerikal›lar›n seyahat, mülk edinme ve seçme özgürlüklerinin k›s›tlanmas›n›da kapsar. Az›nl›k haklar›n›n korunmas›na iliflkin tasar›lar› liberal kuram›n s›n›rl›-l›klar› d›fl›nda ayr›ks› bir durum olarak görme e¤ilimi olsa da bu konu ça¤dafl libe-ral demokrasilerde oldukça s›k görünen bir olgudur. Yaln›zca Kanada, Avustralya,Yeni Zelanda’daki yerlilere özgü olman›n ötesinde Bat› Avrupa’da Belçika ve ‹sviç-re gibi ülkelerde ve onun ötesinde de pek çok Afrika ve Eski Do¤u bloku ülkele-rinde hikaye oldukça benzerdir. Neredeyse tüm ülkelerde farkl› siyasi ve yasal sta-tülere sahip kültürel az›nl›klara rastlamak mümkündür. Liberaller az›nl›k gruplar›-na özel uygulamalar getirilmesini liberal adalet teorilerine uyumsuz oldu¤u gerek-çesiyle reddederler (Özgün, 1995: 88).

Liberaller, kolektif haklar ad›na birey haklar›n›n k›s›tlanmas›na yol açaca¤› en-diflesiyle özyönetime götüren her türlü öneriye karfl› ç›k›lmas› gerekti¤ini savundu-lar. Esas olarak çok kültürlü ve çok uluslu ülkelerdeki az›nl›klar›n durumu farkl›yazarlarca farkl› kavramlarla de¤erlendirilmifltir. Az›nl›k haklar›, özel statü, kolek-tif haklar, grup haklar›, az›nl›¤›n korunmas› gibi. Burada sorun, bu kavramlar›nbelli bir az›nl›k kültürünü tan›mlamak için ya fazla genifl ya da fazla dar kapsaml›olmas›d›r. Az›nl›k haklar› kavram› farkl› kültürel az›nl›klara birtak›m özel statü veuygulamalar tan›nmas›ndan çok, az›nl›k gruplar›na ayr›mc›l›k yap›lmamas› istemi-ni anlat›r. Kültürel az›nl›k tan›m›n›n nas›l yap›laca¤› ise oldukça tart›flmal› bir ko-nudur. Kymlicka’ya göre bu konudaki her tan›mlama iki bileflen içeriyor:


Çok kültürlü toplumlardabireylerin devletle olaniliflkileri do¤rudan kültürelbir toplulu¤un üyesi olmalar›dolay›m›yla kurulur.

• Kültürel miras ve dili içeren nesnel bileflen• Toplulu¤un kendi kendini tan›mlamas›na dayanan özel bileflendir. Burada

as›l kar›fl›kl›¤a yol açan birçok hükûmetin kendi ülkelerinde yaflayan az›n-l›klar› tan›mlamak ve dolay›s›yla az›nl›klar› korumak için getirilen uluslara-ras› yapt›r›mlardan kurtulabilmek için tan›m› mümkün oldu¤unca daralt›ps›n›rlama yoluna gitmeleri. Bu konuya getirilmesi mümkün en do¤ru yakla-fl›m Ernest Gellner’›n (1983) önerdi¤i gibi bu terimi nihai biçimsel bir tan›m-lama de¤ilmifl gibi kabul edip as›l kültürün ne oldu¤una bakmakt›r.

Liberaller ve toplulukçular aras›ndaki çat›flmaya dünyadan bir örnek veriniz.

ABD’de 1950’lerde siyahlar›n eflit fakat ayn› doktririne karfl› ç›kmalar›yla baflla-yan ve o günden bu yana ayr›mc›l›k karfl›t› pek çok uluslararas› sözleflme ve yasa-n›n ç›kmas›na yol açan hareketler liberal felsefenin eflitlik ilkesinin de temelinioluflturdu. Tüm bu geliflmelerin tarihi Bat› liberalizminin ulaflt›¤› en son noktalar-dan birini de ortaya ç›karm›flt›r. Sonuçta ortaya ç›kan ideal ifadesini din, dil, ›rk vecinsiyet ayr›m› olmaks›z›n ve insanlar› s›n›fland›rmaya yönelik her türlü ayr›m dik-kate al›nmaks›z›n her vatandafl›n ülkenin siyasal, ekonomik ve kültürel yaflam›natam ve eflit olarak kat›lma hakk›na sahip olmas› ilkesinde bulur. Bu liberal ilkele-rin mant›ki sonucu, insanlar aras›nda ›rk ve etnik kökene dayal› her türlü ay›r›m-c›l›¤›n kalkmas›na dayanan farkl›l›k- körü anayasa olmufltur.

ÇOK KÜLTÜRLÜLÜK S‹YASET‹N‹N SINIRLARIÇok kültürlülük kavram›n›n olumlu ça¤r›fl›mlar›, bu kavram kullan›larak tasarlana-bilecek birtak›m siyasi-hukuki düzenlemelerin ve bu kavramla meflrulaflt›r›lacakkimi toplum ve dünya düzenlerinin içerebilece¤i sak›ncalar›n göz ard› edilmesineyol açmamal›d›r. Bu sak›ncalar›n ilki, çok kültürlülük kavram›n›n kültürleri etnik,ulusal hatta kimi zaman ›rksal-dinsel, mezhepsel berlilenimler ekseninde oluflmuflaidiyet biçimleri olarak tan›mlamay› esas alm›fl olmas›d›r. Laçiner’e gore bireyselkimliklerin asli unsuru, kolektif kimliklerin anlam› ve ifllevi ile yüklü addedilen bukültürler kaç›n›lmaz farkl›l›klar›n› vurgulayarak birbirlerine karfl› korumal›, geçi-rimsiz birer kapal› alan olmaya teflvik edilmektedirler (Laçiner, 2001: 157). Bunagöre bireylerin, bu alanlara aidiyetlerini “bozulma” saymay› meflrulaflt›racak birkültürü koruma hassasiyetinin çok kültürlü bir dünyay› bireylerin kendilerini birerz›rh gibi saran kimlik ve kültürler içine hapsolduklar› bir dünyaya çevirmesi olas›-d›r. Neredeyse bireylerin seçim haklar›n› ortadan kald›ran, onlar› do¤ufltan gelenetnik köken, cinsiyet gibi özelliklerine veya haz›r bulduklar› ortam ve çevrenin de-¤iflmez bir niteli¤ine-din, mezhep vb. - göre biçimlendirilmifl bir kimlik ve kültürdünyas›nda önceden belirlenmifl rollerden birini oynamaya mecbur k›lan ve budünyay› ve rolünü dünyan›n en önemli var olufl nedeni sayd›¤› oranda di¤er kül-tür dünyalar›n› “öteki” hatta “düflman” saymaya yönelebilecek bir durumdur. Do-lay›s›yla özerkleflecek kültürlerin yan yanal›¤› ile oluflacak “çok kültürlü” modellerotoriter ulus devletlerin uygulad›¤› bask› ve zorlaman›n yerine mikro ölçeklerdeher kültürel birimin içine tafl›nmas›na benzer bir oluflum ortaya ç›kabilir.

Küreselleflme ve demokrasi kavramlar› üzerinde ortaklaflacak bir tan›m gelifltirmek içineditörlü¤ünü Cemil Y›ld›zcan ve Özgür Alada¤’›n yapt›klar› Dipnot Yay›nevi’nden ç›kan Kü-reselleflme ve Demokrasi kitab›na baflvurabilirsiniz.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Öte yandan Tol Göktürk’e göre günümüz toplumlar› birden fazla kültürü, dili,dinî ya da farkl› etnisiteleri içinde bar›nd›ran toplumlard›r. Yüzy›llard›r dünya öl-çe¤inde süren nüfus hareketlili¤i ise ulusal devletlerin halihâz›rda var olan çokkültürlülü¤ünü derinlefltiren bir katk›da bulunmufltur. Bir ulusu temsil ettikleriniiddia eden devletler genellikle yönettikleri yurttafllar›n›n kültürel farkl›l›klar›n› yoksayan ya da görmezden gelen bir yaklafl›m sunmufllard›r. Avrupa’da ulusal devlet-lerin ortaya ç›k›fl koflullar›na bak›ld›¤›nda kesin hatlarla s›n›rland›r›lm›fl topraklariçinde farkl› kamusall›klar› içerisinde bar›nd›ran ve toplumsal ya da do¤al hukuk-sal ço¤ulculuktan tek bir kamusala dönüfltürülmesi ulusun/halk›n egemenli¤i ilke-si ile gerçekleflmifltir. Bir baflka deyiflle ulus- devlet dil, etnik köken, ortak tarih, or-tak topraklar ve ortak kültürel özelliklerin bir ulusal kimli¤i ortaya ç›karmas› sonu-cu de¤il ekonomik, siyasal ve toplumsal dönüflümün kesiflme noktas›nda ortayaç›km›flt›r. ‹kinci Dünya Savafl› sonras›nda Avrupa’da yakalanan refah ve Avru-pa’n›n farkl› ülkelerinin izledi¤i istihdam ve göç politikalar› sonucu az geliflmifl ül-kelerden gelen insanlar›n varl›¤› Avrupa toplumlar›nda çok kültürlülü¤ü derinlefl-tiren faktörlerden biridir (Tol Göktürk, 2006: 192).

1500’lerden itibaren ortaya ç›k›fllar›yla birlikte modern ulus-devletler yurttafllar›aras›ndaki etnisite s›n›rlar›n› aflmak zorunda kalm›fl ve bunu ulusu bir süperetnosa(en üst etnik kimlik) dönüfltürerek yapm›flt›r. Ulus, tam da bu nedenle hem eski et-nik ayr›mlar›n önemini reddedifli ve bunlar› uzak ve karanl›kta kalm›fl devlet önce-si geçmiflin bir sorunu olarak göstermesiyle etnik ötesi hem de ulusu yeni ve dahabüyük bir etnos olarak gösterdi¤i için süperetnos hâline gelir. Ancak ço¤u ulus-dev-let, baz› etnik gruplar› dahil edip di¤erlerini d›fllad›klar› ve baz›lar›na ayr›cal›k tan›-y›p di¤erlerini marjinallefltirdikleri için bu projeyi tamamlamay› baflaramad›. ‹flte ba-z› halklar› “az›nl›klar”a dönüfltüren de bu d›fllamad›r. Böylece ulus- devlet ve çokkültürlü proje aras›nda temel sorun ortaya ç›km›fl oldu (Baumann, 2006: 37).

‹kinci Dünya Savafl› sonras›nda sömürgecili¤in tasfiyesi ve ulusal devletlerindünya ölçe¤inde yayg›nlaflmas› süreci çok kültürlülük ba¤lam›nda birbiriyle çeli-flen birtak›m dinamikleri de içinde bar›nd›rd›. Sömürge karfl›t› hareketlerin kendiiçinde var olan egemen etnisite, kültür ya da dinin oynad›¤› rol ve bunlar›n di¤eretnik unsurlar, kültürler ya da dinlerle bu süreçteki iliflkileri, ulusal devletin kuru-lufl aflamas›nda siyasal rejimin niteli¤ini ve kurumlar›n ve kurallar›n bu k›stasa gö-re nas›l oluflturulaca¤›n› belirleyen bir unsur olarak ortaya ç›kt›. Öte yandan kuru-lufl aflamas›nda eski sömürgeci devletlerin s›n›rlar›n çizilmesinde oynad›klar› rol budevletlerin hem kendi içlerinde hem de birbirleri aras›nda farkl›l›klar›n ön planaç›kt›¤› bir geliflmeyi de içinde bar›nd›rd›. Bir baflka deyiflle çok kültürlülük küresel-leflme öncesinde de temel çat›flma ve tart›flma konular›ndan birini oluflturuyordu.

Tol - Göktürk’e göre kuramsal aç›dan bak›ld›¤›nda, nüfusun bütün üyelerinindevletin yurttafl› olarak kabul edildi¤i ve bu yurttafllar›n tek bir halk› oluflturdu¤ukabul edilir. Ayr›ca bu yurttafllar›n tek bir halk› oluflturdu¤u ve ayn› haklar ve yü-kümlülüklere sahip olan bu yurttafllar›n tek bir sözleflmeyle devlet ve bireyin biraraya getirildi¤i varsay›mlar›n›n geçerli oldu¤u söylenebilir. Devlet ve birey aras›n-da yurttafll›k arac›l›¤›yla kurulan ve sözleflmeye dayal› oldu¤u varsay›m›yla kuru-lan iliflkinin sonuçlar›ndan biri de devlet karfl›s›nda yurttafllar›n tek bir kültür ya dayaflam biçimine ayn› temel hak ve özgürlükler ba¤lam›nda tabi olmalar›n› da ge-rektirir. Ne var ki yaflam›n kendisi kuramsal yaklafl›m›n varsay›mlar›n› yans›tmaz.Bu bak›fl aç›s› kad›nlar ve erkekler, kentler ve bölgeler, zenginler ve yoksullar gi-bi farkl›l›klar› ve bu farkl›l›klar›n siyasal alanda kat›l›mda ortaya ç›kard›klar› zor-luklar› ya da kimi kolayl›klar› göz ard› eder (2006: 194).


‹kinci Dünya Savafl›sonras›nda sömürgecili¤intasfiyesi ve ulusaldevletlerin dünya ölçe¤indeyayg›nlaflmas› süreci çokkültürlülük ba¤lam›ndabirbiriyle çeliflen birtak›mdinamikleri de içindebar›nd›rd›.

Etnisite ilk kez 1940’l› y›llar›n bafl›nda ABD’de az›nl›k halklar›n›n kimlik taleplerini be-lirtmek üzere ortaya ç›km›fl olan yeni bir sözcüktür. (Daha önceleri, Bat›l› olmayan top-lumlar üzerine yap›lan çal›flmalarda etnolojiden gelen “etni” kavram› kullan›l›yordu).Kavram zamanla çok be¤enildi ve özellikle ‹ngilizce konuflan sosyal bilimler dünyas›ndaönemli bir kavramsallaflt›rman›n nesnesi oldu (bkz. Doytcheva, 2009: 19).

Öte yandan küresel sivil toplumcu yaklafl›m içinde çok kültürlülü¤ün yeri üze-rinde duracak olursak kü-yerel kavramsallaflt›rmas› yerel kültürlerin, geleneklerinkendilerini küresel sivil toplum içinde daha baflar›l› bir biçimde kurabilecekleri an-lay›fl›na dayan›r. Sivil toplumcu anlay›fl sivil toplumu devletin d›fl›nda özgürlük ala-n›, özerklik alan›, gönüllü birlikteliklerin kuruldu¤u, kendili¤inden düzenlemeleringerçekleflti¤i, içinde zaman zaman çat›flmay› da bar›nd›ran ve bir ço¤ulculu¤un varoldu¤u alan olarak tan›mlamaktad›r. Devletin toplumsal alandan özerk oluflu üze-rine kurulu olan bu anlay›fl, sivil toplumun hane, aile, sendikalar, iflveren örgütle-ri, meslek odalar›, dini kurulufllar, tarikatler ve dini cemaatler, kad›nlar, gönüllü ör-gütler ve piyasa gibi kurum ve iliflkileri kapsad›¤›n› söyler. Bu çerçevede devlet vedevlet d›fl› alan aras›ndaki ikilik ve devletin otoriter, teklefltirici niteli¤ine yap›lanvurgu ve sivil toplumun ço¤ulculu¤u üzerine kurulur (2006: 195).

Sivil toplumcu yaklafl›m sivil toplum içindeki kurumlar›n ve iliflkilerin ›rkç›l›k,patriyarkalizm, cinsel kimliklere hoflgörüsüzlük gibi anti-demokratik biçimler ka-bul etmekle beraber bunlar sivil toplumun “do¤as›nda” olan ya da yap›sal olan birdurum olarak kabul etmez. Sivil toplumda antidemokratik kurumlar ve iliflkilerinortaya ç›k›fl›n› ve varl›¤›n› sürdürmesini do¤rudan devletin otoriter yap›s›na ba¤la-yan bir tutum söz konusudur. Devletin otoritesinin azalt›lmas›n›n, sivil toplumdavar olan eflitsizlik ya da adaletsizlik olarak tan›mlanan durumlar›n kurumsallaflm›flyap›s›n› da çözece¤i varsay›m›ndan yola ç›karak, sivil toplumun kolektif kültürelhaklar›n temsiliyetine dayal› bir demokratikleflmeyi de içsel olarak bar›nd›rd›¤›n›kabul eder. Küresel sivil toplum ise kurulacak ve etkinlefltirilecek küresel a¤lararac›l›¤›yla ulus- devletlerin birbirleriyle milliyetçi rekabetlerini ortadan kald›racak,devletinin egemenli¤i ile somutlanan otoriter yanlar›n›n törpülenece¤i ve belki deortadan kald›r›laca¤› ifllevlerle donat›lm›fl, yeni toplumsal hareketlerin ya da kim-lik politikalar›n›n gerçeklefltirecekleri demokratikleflmenin alan› olarak belirlenir.Toplumsal alandaki kurumlar›n ve iliflkilerin demokratik toplumsal hareketlerdenolufltu¤unu varsayan bu yaklafl›m sosyoekonomik ya da siyasi dönüflümü hedefle-yen ya da bunlara karfl› ç›kan her gruba dönüfltürücü bir ifllev yükler.

1990 y›l›nda Sovyetler Birli¤i ve Do¤u Avrupa rejimlerinin y›k›lmas›yla beraber“totaliter devlet” karfl›s›nda sivil toplum demokratikleflmenin gerçekleflebilece¤ialan olarak yeniden kavramsallaflt›r›lm›flt›r. Bu görüflün temsilcilerinden biri olanKeane, sivil toplumu bu sekilde devleti dengeleyecek kadar güçlü olan; devletinbar›fl› koruma ve temel ç›karlar aras›nda hakemlik yapma rollerini engellemeyenama yine de devletin, toplumun geri kalan›na egemen olmas›n› çeflitli hûkümetlerd›fl› kurulufllar olarak tan›mlamas› bu görüflün bir örne¤idir (Tol- Göktürk, 2006:198). Ancak bu bak›fl aç›s› sivil toplumun baz› parçalar›n›n otoritenin kurumsallafl-t›¤› yer olan devleti meflrulaflt›rma, rasyonalize etme gibi ifllevlerinin de olabilece-¤ini ve bunun ortaya ç›karabilece¤i d›fllama/kapsama gerilimlerinin göz ard› edil-mesi anlam›na gelir.

332. Ünite - Kül türe l Çefli t l i l ik ve Çok Kültür lü ToplumS O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Kimlik politikalar›na iliflkin temel elefltiri ise bu politikalar›n farkl› koflullarda vetarihlerde farkl› görünümler elde edebilece¤i göz ard› edilerek birbirlerinden fark-l›l›klar› temelinde alg›lan›lmas› ve bunlar›n art›k siyaset yapman›n temel özneleriolarak belirlenmesidir. Bunun en büyük sak›ncas› ise gelir ve servet eflitsizliklerinigizlemeye yarayacak bir araca dönüflmesi olas›l›¤›d›r. Esas olarak çok kültürlülükya da kimlik politikalar› üzerine yap›lacak bir tart›flman›n son dönem yaflanan ka-musal›n piyasalaflmas›, sosyal devletin ortadan kalkmas› süreçlerini ve sivil toplu-mun kat›l›m› arac›l›¤›yla oluflturulabileek yerel ile küresel aras›nda kurulan yeniiliflki biçimini kapsamak zorundad›r. Bunlar kamusal›n ve yurttafll›¤›n özellefltirmeve kurals›zl›k yollar›yla piyasalaflt›r›lmas›; iflsizlik esnek ve güvencesiz istihdam ko-flullar›n›n yarat›lmas›; çal›flma ve sosyal güvenlik haklar›n›n ortadan kald›r›lmas›devlet ve yurttafl aras›nda kamu hizmetlerinin sunumunu gerçeklefltirecek piyasa-n›n kurallar›na göre iflleyecek arac› kurumlar konulmas›d›r. Bütün bu süreçlerinsonucunda yurttafl ve devlet aras›ndaki iliflkinin “tüketimin esaslar›na” göre yeni-den düzenlenmesi ve yurttafll›¤›n önemsizlefltirilmesi olarak s›ralanabilir. Bütün busüreçler sonucu ortaya ç›kan yoksulluk, halihâz›rda ma¤dur olan kesimlerin dahada zor koflullar alt›na girmesi ve toplumsal alandan d›fllanmas›n› kaç›n›lmaz k›l-maktad›r. D›fllanma ya da yoksullu¤un herhangi bir etnisite ya da bölgede yo¤un-laflan hem kamusal›n hem de yurttafll›¤›n piyasalaflmas›ndan önce var olan ma¤du-riyetlerin, iflsizlik sigortas›, sa¤l›k, e¤itim gibi hizmetlere ulaflabilirli¤i hedef alanpolitikalar arac›l›¤›yla hafifletilmesini tamam›yla ortadan kald›rmaktad›r. Yoksullukve kimli¤in üst üste çak›flt›¤› durumlarda ise d›fllanma ve toplumsal parçalanman›nen üst düzeye ulaflmas›, bunun ise yurttafll›¤›n s›n›fsal olarak katmanlaflmas›n› ke-sen ve onun ötesinde yeni parçalnmalar ortaya ç›karmas› beklenebilir (Tol- Gök-türk, 2006: 201).



Küresel çeflitlilik kavram›n›n farkl› boyutlar›n›

s›ralayabilmek

Kültürel çeflitlilik esas olarak bir toplumda farkl›kültürler ve bu farkl› kültürlere özgü farkl› bak›flaç›lar› olmas› anlam›na gelir. Ça¤dafl toplumlar-da kültürel çeflitlilik insan›n özgürleflmesinin vazgeçilmez bir bilefleni ve koflulu olarak görülmek-tedir. ‹nsanlar›n kendi kültürlerine hapsolma vekendi kültürlerini mutlaklaflt›rmak tehlikesinekarfl› kültürleri d›fl›na ç›kmalar› gerekir. Kültürel çeflitlili¤in bir boyutu olarak kültürelkimlik uygun deneyimler, iliflkiler, mevcut sem-boller ve fikirler do¤rultusunda sürekli yenidenyeniden kurulmaktad›r. Belirli bir halk›n toplum-sal deneyimi ve kültürel biçimlerinin muazzamkarmafl›kl›¤› ve çeflitlili¤i kamu taraf›ndan kendikimli¤ine özgün oldu¤u düflünülen fleylerin fark-l›laflmas›na yol açar. Günümüzde kültürel çeflitli-li¤in sa¤lanmas›n›n bir di¤er yolu kültürel farkl›-l›k politikalar›n›n uygulanmas›d›r. Kültürel farkl›-l›k politikas›, çoklu kültürlerin üyelerinin u¤rad›-¤› eflit olmayan muamelelerin varl›¤›n›n ön ka-bulüne dayan›r. Bu ön kabule göre, belli bir kül-tür anlay›fl› di¤erine yaflam hakk› tan›mayarak yada bask› uygulayarak üyelerinin de zor durumadüflmesine neden olmaktad›r. Bu ön kabulünsa¤lamas› da baz› sorular sorularak yap›l›r. Ege-men anlay›fla, di¤er gruplara temsil hakk›, öz yö-netim hakk›, kendi yönetim fleklini belirleme hak-k› verilip verilmedi¤i sorulur ve bunlar›n gereklioldu¤u düflünülür.

Kültürel farkl›l›k politikalar›n›n hayata geçiril-

mesinin koflullar›n› listeleyebilmek

Kültürel haklara iliflkin adaletin gerçeklefltirilme-si ve etnik, dinsel ve dilsel ço¤ulculu¤un destek-lenmesine yönelik özel politikalar›n ve haklar›nneleri içerdi¤ini Levy’nin s›n›fland›rmas› çerçeve-sinde sekiz basl›k alt›nda toplanabilir: Muafiyet-ler genel olarak kültürel pratikleri yasaklayan ve-ya cezaland›ran baz› yasalar›n kültürel az›nl›kla-ra mensup bireylere uygulanmamas›d›r. Ço¤un-lu¤un herhangi bir yard›ma ihtiyaç duymadanyerine getirebildi¤i pratikleri yerine getirmektezorluk yaflayan az›nl›k kültürlerine mensup bi-reylerin de yerine getirilebilmesi için az›nl›k grup-

lar›n›n desteklenmesini ifade eder. Genel hukukkurallar›na uyulmakla birlikte, bir kültürel kimli-¤in kendi yasam alan› içindeki belli düzenleme-ler için kendi kültürüne dönük ‘geleneksel yasaldüzenlemeleri kullanma ve uygulama hakk›n›’talep edilmesi, bu temelde ortaya konulmakta-d›r. D›fl korumalar kültürel az›nl›klara mensupbireylerin özellikle kendilerini ilgilendiren konu-lardaki haklar›n› d›flar›dan gelebilecek etkilerekarfl› korumak amac›n› güden bir çeflit mutlakveto yetkisidir. ‹ç k›s›tlamalar da, etnik, ulusal yada kültürel topluluklar›n istikrar›n› korumaya yö-neliktir, d›fl korumalardan farkl› olarak iç k›s›tla-malar toplulu¤un kendi üyelerine karfl› ileri sür-dü¤ü taleplerdir. Temsil haklar›, az›nl›klara men-sup kisilerin demokratik ço¤ulculuk gere¤i, siya-sal alanda aktif rol oynayabilmesini, baflta mec-lisler olmak üzere karar alma süreçlerine kat›l›m-lar›n› ifade eder. Özyönetim haklar› ise etnik,kültürel ve ulusal az›nl›klar›n kendi kendileriniyönetmelerini ifade eden haklard›r. Sembolikhaklar›n kabul edilmesi ise farkl› gruplar›n varl›-¤›n›n, de¤erinin ve statülerinin ülke genelindefark›nda olunmas›n› ve olumlanmas›n› ifade edenbir yaklafl›md›r.

Çok kültürlülük kavram›n›n günümüzde ne an-

lam ifade etti¤ini aç›klayabilmek

Çok kültürlülük kavram› farkl› anlamlarda kulla-n›labilmektedir. Bunlardan birincisi; çok kültür-lülü¤ün farkl› sosyal çevrelerden, dini inançlar-dan, etnik kökenlerden veya milliyetlerden ge-len bireylerin oluflturdu¤u ça¤dafl toplumlar›n birözelli¤ini belirtti¤i düflünülebilir. Bu demografikdenilebilecek betimlemeye dayanan tan›mlamay-la kültürel çeflitlili¤in eflanlaml›s› oldu¤u söyle-nebilir. Oysa çeflitlilik çok kültürlülük problema-ti¤inin ortaya ç›kartt›¤› ve kimilerine göre Ameri-kan hegemonyas› alt›nda kültürel birörneklefl-menin egemen oldu¤u içinde bulundu¤umuz dö-neme özgü de¤ildir. Çeflitlilikten anlafl›lan ister›rk, kültür ya da etnisite olsun, insan toplumlar›her zaman kültürel olarak çeflitlilik göstermifltir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


Liberal ve toplulukçular aras›ndaki çok kültürlü-

lük tart›flmalar›n› aç›klayabilmek

Çok kültürlülük son y›llarda liberalller ve toplu-lukçular olarak addedilen iki grup aras›nda tar-t›flmalara konu oluyor. Liberal gelenek içinde ikitemel ilkeden söz edilebilir. Bunlardan birincisibireyciliktir. Buna göre bireyler moral de¤erinnihai birimleri olarak görülürler, öyle ki her bi-rey yarad›l›fltan moral bir statüye sahip olarak iyibir yaflam sürme hakk›na sahiptir. ‹kincisi eflitlik-çilik olarak bilinen ilkedir. Bu da her bireyin eflitmoral bir statüye sahip olarak yönetilenler tara-f›ndan eflit ilgi ve sayg› görme ilkesidir. Öte yan-dan libarellere göre kendi bafl›na moral bir var-l›k olarak tan›mlanamayaca¤› için toplum ya dacemaat yaln›zca bireylerin hayatlar›na yapt›klar›katk› ölçüsünde önem tafl›rlar. Bu bak›fl aç›s› nötr(yans›z) devlet ilkesinin de önkoflulunu olufltu-rur. Buna göre devlet rekabet halindeki yararkavramlaflt›rmalar› aras›nda nötr kalmak duru-mundad›r. Böylece Dworkin’in de vurgulad›¤›gibi liberal bir toplum iyi bir yaflam›n nas›l olma-s› gerekti¤i konusunda nötr kalarak yaln›zca buiyi yaflam› güvence alt›na alacak biçimsel sorum-luluklar›n› yerine getirmekle yükümlüdür. Az›n-l›k haklar› konusu da çok kültürlü toplumlaraözgü bir konudur ve belli bir grubun özel tan›n-ma taleplerinin olmas› ile ilgilidir. Bu gruplarkendilerini ço¤unlu¤u oluflturan grupla eflit ola-rak görmediklerinden kendi dil ya da kültürelgeleneklerini gelifltirebilmek için ayr›cal›k tale-binde bulunurlar. Bu taleplere liberaller aras›ndabirey ve topluluk haklar› aras›ndaki karfl›tl›k ilifl-kisine dayand›r›lan yayg›n bir muhalefet vard›r.fiöyle ki; liberaller kolektif haklar ad›na bireyhaklar›n› k›s›tlayan her türlü özyönetime karfl› ç›-karlar. Bu karfl› koyufl temel olarak liberalizminbireycilik ve eflitlikçilik ilkesine dayand›r›l›r.

Çok kültürlülük siyasetinin s›n›rlar›n› s›ralaya-

bilmek

Kuramsal aç›dan bak›ld›¤›nda, nüfusun bütünüyelerinin devletin yurttafl› olarak kabul edildi¤ive bu yurttafllar›n tek bir halk› oluflturdu¤u kabuledilir. Ayr›ca bu yurttafllar›n tek bir halk› olufltur-du¤u ve ayn› haklar ve yükümlülüklere sahipolan bu yurttafllar›n tek bir sözleflmeyle devlet vebireyin bir araya getirildi¤i varsay›mlar›n›n ge-çerli oldu¤u söylenebilir. Devlet ve birey aras›n-da yurttafll›k arac›l›¤›yla kurulan ve sözleflmeyedayal› oldu¤u varsay›m›yla kurulan iliflkinin so-nuçlar›ndan biri de devlet karfl›s›nda yurttafllar›ntek bir kültür ya da yaflam biçimine ayn› temelhak ve özgürlükler ba¤lam›nda tabi olmalar›n›da gerektirir. Ne var ki yaflam›n kendisi kuramsalyaklafl›m›n varsay›mlar›n› yans›tmaz. Bu bak›flaç›s› kad›nlar ve erkekler, kentler ve bölgeler,zenginler ve yoksullar gibi farkl›l›klar› ve bu fark-l›l›klar›n siyasal alanda kat›l›mda ortaya ç›kard›k-lar› zorluklar› ya da kimi kolayl›klar› göz ard›eder. Kimlik politikalar›na iliflkin temel elefltiriise bu politikalar›n farkl› koflullarda ve tarihlerdefarkl› görünümler elde edebilece¤i göz ard› edi-lerek birbirlerinden farkl›l›klar› temelinde alg›la-n›lmas› ve bunlar›n art›k siyaset yapman›n temelözneleri olarak belirlenmesidir. Bunun en büyüksak›ncas› ise gelir ve servet eflitsizliklerini gizle-meye yarayacak bir araca dönüflmesi olas›l›¤›d›r.Esas olarak çok kültürlülük ya da kimlik politi-kalar› üzerine yap›lacak bir tart›flman›n son dö-nem yaflanan kamusal›n piyasalaflmas›, sosyaldevletin ortadan kalkmas› süreçlerini ve sivil top-lumun kat›l›m› arac›l›¤›yla oluflturulabileek yerelile küresel aras›nda kurulan yeni iliflki biçiminikapsamak zorundad›r. Bunlar kamusal›n ve yurt-tafll›¤›n özellefltirme ve kurals›zl›k yollar›yla pi-yasalaflt›r›lmas›; iflsizlik esnek ve güvencesiz is-tihdam koflullar›n›n yarat›lmas›; çal›flma ve sos-yal güvenlik haklar›n›n ortadan kald›r›lmas› dev-let ve yurttafl aras›nda kamu hizmetlerinin sunu-munu gerçeklefltirecek piyasan›n kurallar›na gö-re iflleyecek arac› kurumlar konulmas›d›r. Bütünbu süreçlerin sonucunda yurttafl ve devlet ara-s›ndaki iliflkinin “tüketimin esaslar›na” göre yeni-den düzenlenmesi ve yurttafll›¤›n önemsizlefltiril-mesi olarak s›ralanabilir.

4NA M A Ç

5NA M A Ç


1. Çok kültürlülük düflüncesi hangi ülke hükûmetleri-nin yerli halklar›n ve göçmenlerin kültürel farkl›l›klar›n›teflvik etmeye yönelik çok kültürlülük politikalar› olarakadland›rd›klar› politikalar› benimsemesiyle do¤mufltur?

a. ‹sveç- Norveçb. Avustralya- Kanadac. ‹ngiltere- Avustralyad. Fransa- Almanyae. Hollanda- ‹ngiltere

2. Bir toplumda farkl› kültürler ve bu farkl› kültürlereözgü farkl› bak›fl aç›lar› olmas›na ne ad verilir?

a. Kültürler aras› iletiflimb. Kültürel bak›flc. Farkl›l›k politikas›d. Kültürel çeflitlilike. Kültürel dönüflüm

3. Kültürel çeflitlilikle ilgili afla¤›da verilen ifadelerdenhangisi yanl›flt›r?

a. Kültürel çeflitlili¤in oldu¤u toplumlarda olas› so-runlar kültürlerin farkl› de¤erlerinin ve adetleri-nin karfl›laflmas› ile aç›¤a ç›kar

b. Ça¤dafl toplumlarda kültürel çeflitlilik insan›nözgürleflmesinin vazgeçilmez bir bilefleni ve ko-flulu olarak görülmektedir

c. Günümüzde çok az ülke kültürel aç›dan çeflitli-lik gösterir.

d. Günümüzde çok az ülkede, yurttafllar›n ayn› di-li konufltuklar›söylenebilir

e. Günümüzde çok az ülkede yurttafllar›n ayn› et-nik-ulusal gruba ait olduklar› söylenebilir.

4. Çoklu kültürlerin üyelerinin u¤rad›¤› eflit olmayanmuamelelerin varl›¤›n›n ön kabulüne ne ad verilir?

a. Kültürel yanl›l›kb. Kültürel ayr›mc›l›kc. ‹çerme politikas›d. Kültürel farkl›l›k politikas›e. Kabul politikas›

5. ‹lk paragraf›nda “‹nsan haklar› ve temel özgürlüklerbütün insanlar›n do¤ustan sahip oldu¤u haklard›r;hükûmetlerin birinci sorumlulu¤u, insan haklar›n› ko-rumak ve desteklemektir” ifadesinin yer ald›¤› ViyanaDeklarasyonu hangi y›lda ilan edilmifltir?

a. 1925b. 1945c. 1980d. 1993e. 2000

6. Genel olarak kültürel pratikleri yasaklayan veya ce-zaland›ran baz› yasalar›n kültürel az›nl›klara mensupbireylere uygulanmamas›na ne ad verilir?

a. Muafiyetb. Ayr›mc›l›kc. Teflvikd. Yard›me. Özyönetim haklar›

7. Kota ya da di¤er birtak›m ayr›cal›klarla az›nl›klar›nyönetim organlar›nda temsil edilmesinin güvence alt›naal›nmas› veya kolaylast›r›lmas› amac›na yönelik haklarane ad verilir?

a. az›nl›k haklar›b. Etnik haklarc. Kolayl›k haklar›d. Temsil haklar›e. Kiflilik haklar›

8. Etnik, kültürel ve ulusal az›nl›klar›n kendi kendileri-ni yönetmelerini ifade eden haklara ne ad verilir?

a. Yönetsel haklarb. Temsil haklar›c. Kiflilik haklar›d. Etnik haklare. Özyönetim haklar›

9. Çok kültürlülük s›fat› ilk kez hangi y›lda kullan›lm›flt›r?a. 1929b. 1939c. 1941d. 1948e. 1970

10. Sömürgecili¤in tasfiyesi ve ulusal devletlerin dünyaölçe¤inde yayg›nlaflmas› süreci hangi döneme denk gelir?

a. Ondokuzuncu yüzy›l›n bafl›b. Birinci Dünya Savafl› Öncesic. ‹kinci Dünya Savafl› Sonras›d. So¤uk Savafl Döneminin Sonue. ‹kibinli y›llar›n bafl›



1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Girifl” konusunu yenidengözden geçiriniz.

2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültürel Çeflitlilik” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültürel Çeflitlilik” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültürel Farkl›l›k Politikas›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültürel Farkl›l›k Politikas›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Muafiyetler” bafll›kl› konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Temsil Haklar›” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Özyönetim Haklar›” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çok Kültürlülük” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çok Kültürlülük SiyasetininS›n›rlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›S›ra Sizde 1

Destekleme haklar›na iliflkin bir uygulama olarak Ame-rika’daki siyahlar›n durumu verilebilir. J.F. Kennedy’nin1961 tarihli bir karar›nda kullan›lan ‘olumlu ayr›mc›l›k’,Johnson ve Carter dönemlerinde belirli hedefler do¤-rultusunda sistemli bir politikaya dönüflmüfltür. Olumluay›r›mc›l›k politikas›, özünde, Amerikan toplumundakisiyahlar›n toplumsal hareketlili¤ini neredeyse yüzy›l sü-reyle engelleyen yasa ve gelenek temelli ›rk ve s›n›f s›-n›rlamalar›n›n sonuçlar›n› telafi etme amac›na yönelikolmufltur. Söz konusu politikan›n yürürlü¤e konulmas›bir dizi federal yasa ile desteklenmifltir. Bu politikalar,az›nl›k giriflimcilerine çeflitli kolayl›klar sa¤lanmas›, fe-deral e¤itim burslar›n›n etnik topluluklar›n say›lar› ileorant›l› olmaks›z›n da¤›t›lmas› örneklerinde oldu¤u gibiözellikle istihdam, e¤itim vb. alanlarda hedefler, kotalarve tercihli uygulamalar içermektedir. 1964’teki MedeniHaklar Yasas›’n›n ürünü olan Eflit ‹stihdam Olanaklar›Komisyonunun ilk önemli icraat›, iflverenlere istihdamettikleri, Siyah, Asyal›, ‹spanyol, Amerikal› ve Amerika-l› yerlilerin say›s›n› raporlarla bildirmeleri talebi olmus-tur. Renk körlü¤ü döneminden renk bilincine geçifli ifa-de eden bu tür uygulamalar bir anlamda hükûmetin her

istihdam alan›nda, her özgül az›nl›k grubu için istatisti-ki hedefler belirlemesi anlay›fl›n› ortaya koymaktayd›(Bak. Üstel, 2007: 117, 118, aktaran Koçak, 2010: 130).

S›ra Sizde 2

Cumhuriyetin kuruldu¤u dönemde yeniden yap›lanmave toplumsal de¤iflim süreci önem tafl›m›flt›r. Laik huku-kun benimsenmesi ile kad›nlar›n kamu alan›na girmesisa¤lanm›fl, eflitlikçi kamu politikalar› ile devlet taraf›n-dan bu kat›l›m özendirilmifl ve desteklenmifltir. 1930 y›-l›nda yerel seçimlerde, 1934 y›l›nda da genel seçimler-de Türk kad›n›na seçme ve seçilme hakk›n› tan›yanTürkiye, dünyada bu hakk› kad›nlara ilk veren ülkeler-den birisidir. 1934 y›l›nda yap›lan genel seçimlerde par-lamentoya 18 kad›n milletvekili seçilmifl olup oransalolarak % 4,5’e tekabül etmektedir. Tek partili dönem-den çok partili döneme geçildi¤i zaman ise zaten azolan kad›n temsilinin daha da düfltü¤ü görülmektedir.Çok partili dönemin bafllar›nda sanayileflme, pazar eko-nomisi ve demokratik rejim gibi konular gündemde ye-rini alm›fl olup, kad›nlar›n kamusal alanda giderek ar-tan say›larda yer almalar› nedeniyle kad›nlar›n siyasaltemsili nin azalmas› üzerinde durulmam›flt›r. Ancak,1960’l› y›llar›n sonlar›na do¤ru oluflturulan parti kad›nkollar›n›n, kad›nlar›n siyasete olan ilgisini art›rd›¤› söy-lenebilir. Kad›nlar›n bu kollarda gerçeklefltirdikleri fa-aliyetlere bak›lacak oldu¤unda ise hâlâ ataerkil siste-min çark›ndan kurtulamad›klar› ve kad›nlara uygun gö-rülen ifllerle sorumlu k›l›nd›klar› görülmektedir. 1980’liy›llara gelindi¤i zaman ise kad›nlar›n siyasal yaflama ka-t›l›mlar›nda de¤ifliklikler oldu¤u gözlenmektedir. Herfleyden önce 12 Eylül rejimi kad›nlar›n temsili üzerindede etkisini göstermifl, kad›nlar›n simgesel temsili konu-su tekrar gündeme tafl›nm›flt›r. 12 Eylül rejimiyle olufltu-rulmufl olan Dan›flma Meclisindeki kad›n oran› o zama-na kadarki en yüksek kad›n oran›na sahip meclistir. Budönemde yer alan di¤er önemli bir geliflme ise siyasiparti kad›n kollar›n›n kapat›lmas›d›r. Bu geliflmeyi “ka-d›nlar›n siyaset yapmas›n› engellemekten çok kad›nla-r›n kad›nca siyaset yapmalar›ndansa erkekçe siyasetyapmalar›na teflvik anlam›na geldi¤i” fleklinde yorumla-maktad›r. Sonras›nda kad›n kollar› tekrar kurulmufltur.1980’lerde kad›nlar›n siyasal kat›l›mlar›n› etkileyen di-¤er bir geliflme ise feminist hareketin kad›n sorununugündeme tafl›mas›d›r. Siyasal ve sosyal kültürün yeni-den yap›lanmas› sürecinde Türkiye’de kad›n sorunu datart›fl›l›r hâle gelmifltir. 1980 ve sonras› geliflmelerde dik-

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›


kat çeken en önemli nokta, kad›nlar›n siyasal kat›l›m›-na olumlu ve yumuflak bak›lmas›d›r. Ancak konuya sa-dece bak›lm›fl, kad›n temsilini art›rmaya yönelik bir ça-ba içine girilmemifl ve siyasetteki erkek egemen yap›sorgulanmam›flt›r (Bkz: fiahin, 2011: 20-21).

S›ra Sizde 3

Kanada’n›n yerlilerinden bir bölümünü oluflturan K›z›l-derililere iliflkin yasa düzenlemesi yapmak üzere veri-len 1969 önergesinin arkas›ndaki itici güç farkl›l›k-körübir anayasa yaratma arzusudur. Esasen Kanada’da si-yahlara yönelik ayr›mc› bir politika var olmamakla bir-likte ABD’dekine benzer türde bir ayr›mc›l›k orada dahüküm sürüyor. Buradaki yerli K›z›lderili nüfus Ameri-kadakiler gibi kendilerine ayr›lan bölgede ve K›z›lderi-lilerle K›z›lderili olmayanlara ayr› uygulamalar öngörenkarmafl›k yasama hükümleri alt›nda egemen nüfus ola-rak yafl›yorlard›. Her K›z›lderili’nin kendi topra¤›ndayaflama hakk› tan›n›rken topra¤› kullanma hakk› konu-sunda k›s›tlamalar getirilmiflti. Rezervasyon sistemi ayn›zamanda K›z›lderili olmayanlar›n da seyahat, yerleflimve oy kullanma haklar›nda k›s›tlamalar getirmiflti. So-nuçta Kanada’da hak, görev ve kamu hizmetlerindenyararlanma konular› bak›m›ndan K›z›lderili ve K›z›lderi-li olmayanlar olmak üzere iki tür vatandafll›k söz konu-suydu. 1969 y›l›nda bu sistemi ortadan kald›rmak, adiltoplum slogan›yla ifl bafl›na gelen baflbakan Trudea-u’nun en önemli önceliklerinden biri oldu. Böylece1969 y›l›nda hükûmet K›z›lderili toplumunu asimilas-yondan koruyan bu anayasal özel statülerini sona erdi-ren bir karar alarak rezervasyon sistemini iptal etti. Bun-dan böyle K›z›lderili toplumu kendi aralar›nda kaynak-lar›n› diledikleri gibi kullanmakta özgür olmakla bera-ber kendi toplumlar›n› ve kültürlerini korumak için da-hi olsa K›z›lderili olmayanlar›n mülk edinme, seyahatya da siyasi özgürlüklerine k›s›tlama getirme.

Baumann, G. (2006). Çok kültürlülük Bilmecesi,- Ulu-

sal, Etnik ve Dinsel Kimlikleri Yeniden Düflün-

mek, Çev. Ifl›l Demirak›n, Ankara: Dost KitabeviYay›nlar›.

Bobbio, N. (1986). The Future of Democracy, PolityReader in Social Theory.

Doytcheva, M. (2009). Çok kültürlülük, çev. TubaAk›nc›lar Onmufl, ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›

Gellner, E. (1983). Nation and Nationalism, Paris: Payot.Hall, S. (1990). “Cultural Identity and Diaspora”. ‹çinde

Edt J. Rutherford, Identity, Community, Culture,

Difference, London: Lawrance &WishartHaz›r, M. (2012). “Çok kültürlülük Teorisine Ça¤dafl

Katk›lar ve Bireysel Haklar-Grup Haklar› EksenindeÇokkültürlülü¤ü Tart›flmak” Akademik ‹ncelemelerDergisi, cilt 7, say› 1.

Parekh, B. (2002). Çok kültürlülü¤ü Yeniden Düflün-

mek, Çev. Bilge Tanr›seven, Ankara: Phoenix Ya-y›nlar›.

Koçak, M. (2010). “Çok kültürlülük Aç›s›ndan Dil Hak-lar›”, Doktora Tezi. ‹stanbul: Marmara ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü Hukuk Anabilim Dal› Ka-mu Hukuku Bilim Dal›.

Kymlicka, W. (1998). Çok kültürlü Yurttafll›k, Çev.Abdullah Y›lmaz, ‹stanbul: Ayr›nt› Yay›nlar›.

Kymlicka, W. (1989). Liberalism, Community and

Culture, Oxford University Press.Laçiner, Ö. (2001). “Çok kültürlülük”, içinde Modern-

leflme ve Çok kültürlülük, Helsinki Yurttafllar Der-ne¤i Dizisi, ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›.

Larrain, J. (1995). ‹deoloji ve Kültürel Kimlik, çev.Nefle Nur Domaniç, ‹stanbul: Sarmal Yay›nevi.

Tol - Göktürk, E. D. (2006). Dünden Yar›na Yurttafll›k-

21.Yüzy›lda Yurttafll›k, Ulusal Devlet ve Küresellefl-me, ‹stanbul: Sosyal Araflt›rmalar Vakf› Yay›nlar›.

Özgün, Y. (1995). “Çok kültürlülük, Liberalizm ve Az›n-l›k Haklar›”, Mürekkep Dergisi, K›fl- Bahar.

fiahin, F. (2011). Kad›nlar›n Siyasal Kat›l›mlar› Çerçeve-sinde Kad›n Meclislerinin Yerel Siyasetteki Etkinlik-leri ve Üye Profilleri, Baflbakanl›k KSGM.

Taylor, C. (1992). Multiculturalism and the Politics

of Recognition, Princeton University Press.Üstel, F. (2007). “Çokkültürcülü¤ü Yeniden Düflünmek”.

Yeni Bir Anayasada ‹nsan Haklar›na Yeni Bir Bak›flPanelinde Sunulan Bildiri. 17 Mart 2007, Diyarbak›r.‹stanbul: Henrich Böll Stiftung Derne¤i TürkiyeTemsilcili¤i Yay›nlar›.

Young, I.ris M. (1990). Justice and the Politics of

Difference, Princeton University Press, ABD.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Küreselleflme ve etkilerini anlayabilecek,Kültür ve özelliklerini tan›mlayabilecek,Küreselleflmenin boyutlar›n› aç›klayabilecek,Küreselleflmenin kültürel alandaki etkilerini irdeleyebilecek,Kültür ve küreselleflme aras›ndaki ba¤›nt›y› kavrayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Küreselleflme (globalizasyon)• Yerelleflme (lokalizasyon)• Küreselleflmenin Ekonomik

Boyutu• Küreselleflmenin Siyasal Boyutu• Küreselleflmenin Sosyokültürel

Boyutu

• Kültür• Küresel Halkla ‹liflkiler• Küresel Reklam• Küresel Yönetim• Uluslararas› ‹flletme

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNN


• G‹R‹fi• KÜRESELLEfiME VE TAR‹HSEL

GEL‹fi‹M‹• KÜRESELLEfiMEY‹ ORTAYA

ÇIKARAN FAKTÖRLER VEKÜRESELLEfiMEN‹N BOYUTLARI

• KÜLTÜR: KAVRAMSAL ÇERÇEVE• KÜRESEL KÜLTÜR HALKLA

‹L‹fiK‹LER VE REKLAM• KÜRESEL YÖNET‹M VE

ULUSLARARASI ‹fiLETMELER

Küreselleflme veKültür: S›n›rlar›nBelirleyicisi Kültür


G‹R‹fi‹çinde bulundu¤umuz ça¤a damgas›n› vuran küreselleflme olgusunun, siyasal,ekonomik, teknolojik ve sosyokültürel alanda, çok boyutlu de¤iflim ve dönüflümüberaberinde getirdi¤i bilinmektedir. Bu radikal kopufllar›n ve dönüflümlerin biruzant›s› olarak, küreselleflen dünyada, tüm ifl yapma biçimleri ve yöntemleri deh›zla de¤iflmektedir ki; kendisi dinamik bir kavram olan ifl dünyas› da, bu de¤iflimsürecine koflut olarak geliflme göstermekte, her geçen gün yeni kavram ve uygu-lamalar› bünyesine katmaktad›r. Do¤as› gere¤i dünyadaki s›n›rlar›n ortadan kalk-mas›na vurgu yapan ve tek bir dünya devleti olacak flekilde evrensel bütünleflme-yi içeren küreselleflme olgusu, dünyay› h›zl› bir de¤iflim trendine sürüklemekte vegün geçtikçe somut etkileriyle hayat›m›za yön vermektedir. Küreselleflme, ülkeleraras›ndaki ekonomik, sosyal ve siyasal iliflkilerin geliflmesi, farkl› toplum ve kültür-lerin inanç ve beklentilerinin daha iyi tan›nmas›, uluslararas› iliflkilerinin artmas› gi-bi birbiriyle ba¤lant›l› konular› içeren bir kavramd›r. Bu yönüyle küreselleflme,uluslararas› etkileflimlerin niteli¤ini belirleyen bir faktör olarak belirmektedir.

Çok boyutlu bir kavram olan küreselleflmenin, tekil düzlemde ele al›namayaca-¤› bilinmektedir. Her toplumda bulunan ancak niteliksel ve niceliksel ba¤lamdabirbirinden farkl› olan sosyokültürel mekanizmalar›n, toplumlar›n çekirde¤ini olufl-turdu¤u söylenebilmektedir. Küreselleflen dünya, farkl› kültürlerle iletiflim içine gi-recek iflletmelere, hedef pazarlara ait toplumsal de¤er yarg›lar›n› içeren ‘kültür’ fe-nomeninin üzerinde daha çok durulmas›n› ve bu yönüyle küresel arenan›n enönemli öznesi olarak konumland›r›larak dikkate al›nmas› gereklili¤ini benimset-mektedir. Kültür, genel bir ifadeyle, insano¤lunun duygu, düflünce ve davran›flla-r›n›n art alan› olarak tan›mlanabilmektedir. Çok boyutlu bir kavram olan kültürünher toplumda farkl› nitelikte oldu¤u görülmekte; duygu, düflünce ve bilgilerin kar-fl›l›kl› aktar›lmas› ve anlamland›r›lmas› olarak kavramsallaflt›r›labilen iletiflim sürecide kültürden etkilenmektedir. Buna göre her toplumun üstün tuttu¤u iletiflim bi-çimleri de kültüre göre anlam kazanmakta ve farkl›laflmaktad›r. Kültürleraras› ileti-flim, kültürel farkl›l›klardan kaynaklanan yanl›fl anlamalar› ve önyarg›lar› minimu-ma indirgeyip iletiflim etkinli¤ini sa¤lamak için, disiplinleraras› bir bilim dal› olarakele al›nmaktad›r.

Seksenli ve doksanl› y›llarda ifl dünyas›, akademik çevre, politik ortam, hükû-metler aç›s›ndan dikkat çeken bafll›ca konu, ekonominin ulusal düzeyi aflarakuluslararas› bir duruma gelmesi sonucunda artan küreselleflme e¤ilimi olmufltur.

Küreselleflme ve Kültür:S›n›rlar›n Belirleyicisi Kültür

Bu y›llar içinde özellikle kendi ülkelerindeki pazar paylar› azalan Amerikan flirket-leri ve yan› s›ra Japonya ve Avrupa’daki flirketler uluslararas› pazarlarda pay aramaçabalar›n› artt›rm›fllard›r. Türkiye’de de uluslararas› bir nitelik kazanmaya bafllayanekonomik yap› içinde büyük flirketler d›fl pazarlara aç›lm›fllard›r. Ayr›ca uluslarara-s› iflletmeler küreselleflmenin artan boyutu ile birlikte Türkiye’de de ortakl›klarkurmaya bafllam›fllard›r. Bu yeni durum içinde, uluslararas› yönetim konusunda ifldünyas›nda ve akademik çevrelerde çal›flma yapma zorunlulu¤u ve farkl› kültürle-ri anlay›p kültüre uygun davranabilme yetisinin önemi ortaya ç›km›flt›r. Bütün bugeliflmeler etkisini yönetim üzerinde de göstermifl ve küresel yönetim aç›s›ndanh›zl› bir evrim yaflanmas›na neden olmufltur. Sonuç olarak ise küreselleflme, farkl›kültürlere hitap eden uluslararas› çal›flmalarda kültürü dikkate alan yap›sal, kuram-sal ve uygulama bazl› de¤iflim ve dönüflümleri beraberinde getirmifltir.

KÜRESELLEfiME VE TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹ Do¤as› gere¤i dünyadaki s›n›rlar›n ortadan kalkmas›n›, ekonomik, siyasal vesosyokültürel anlamda standardizasyonu ve tek bir dünya devleti olacak flekil-de evrensel bütünleflmeyi içeren küreselleflme olgusu, dünyay› ekonomik, siya-sal, sosyokültürel ve teknolojik alanda h›zl› bir de¤iflim trendine sürüklemekteve gün geçtikçe somut etkileriyle hayat›m›za yön vermektedir. Öyle ki, ulusla-raras› etkileflimlerin niteli¤ini belirleyen ekonomik, siyasal, kültürel tüm de¤er-lerin, evrensel ölçekte yayg›nl›k kazanarak, giderek normatif bir yap›ya bürün-mesi söz konusu olmaktad›r.

‹ngilizce ‘globalization’ kelimesinden türeyen küreselleflme kavram›n› Türk-çe’ye ‘evrenselleflme’ olarak aktarmak mümkündür. Dolay›s›yla küreselleflmesözcü¤ünün, her alanda ‘evrensel düflünce’ olgusunu tan›mlamak için ortaya at›l-d›¤› ileri sürülebilmektedir. Pek çok tart›flmay› beraberinde getiren küreselleflmefenomeni yeni bir gerçeklik gibi alg›lansa da “ ‘küresel’ kavram› ilk defa, Mars-hall Mcluhan’›n ‘Komünikasyonda Patlamalar’ (1960) adl› kitab›nda yer alm›flt›r.Mcluhan bu yeni süreç için ‘Global Köy’ kavram›n› kullanm›fl ve kavram› litera-türe kazand›rm›flt›r. ‘Küreselleflme’ 1980’lere do¤ru Harvard, Stanford, Colombiagibi prestijli Amerikan iflletme okullar›nda kullan›lm›fl, ayn› y›llarda uluslararas›ekonomik kurulufllar›n yay›nlar›nda ve raporlar›nda yer almaya bafllam›flt›r.1990’l› y›llarda ekonomik, sosyal ve siyasal süreçleri tan›mlamak maksad›yla aka-demik dile girmifltir” (Tutar, 2000: 24). Akademik literatür incelendi¤inde, küre-selleflme üzerine bir konsensüs oluflmad›¤› görülse de kavram› farkl› aç›lardanele alan pek çok tan›m karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bir tan›ma göre küreselleflme“hangi alanda olursa olsun, ekonomiden sanata, bilimden iletiflime herhangi birçal›flmada, üretimde, yap›larda, dünya çap›nda geçerlili¤i, a¤›rl›¤›, öncülü¤ü olannormlar›n, ölçülerin dikkate al›nmas› veya etkili hâle gelmesi, benimsenmesi,dünyaya aç›larak yerelli¤in, ulusall›¤›n reddedilmeksizin d›fl›na ç›k›lmas› ve ev-rensellikle ba¤daflt›r›lmas›, birlefltirilmesidir” (Güvenç, 1998: 139). Bu tan›ma gö-re küreselleflme kavram›, zaman ve mekân s›n›rlamas› yaflamayan finansal kay-nak aktar›m› ile uluslararas› ekonomik, siyasal ve sosyokültürel yak›nlaflmay› veuluslar›n birbirlerine entegrasyonu ile ortak giriflimleri içermektedir.

Benzer bir tan›ma göre küreselleflme “mallar›n, sermayenin, bilginin veeme¤in tek tip düzenleme alt›nda dünya çap›nda dolafl›m› ve bunun giderekan›ndalaflmaya de¤iflimi” (Çat›, 2000: 43) olarak ele al›nmaktad›r. Bu tan›ma gö-


re küreselleflme, tüm de¤erlerin dünya çap›nda standartlaflt›r›larak norm hâlinegelmesini ifade etmektedir. Kumbasar’›n tan›m›na göre küreselleflme, “Olgu vekavramlar›n yer küre boyutunda ele al›nmas›, irdelenmesi ve de¤erlendirilmesi-dir” (Kumbasar, 2000: 2). Bu tan›mda da küreselleflme, dünya insanlar›n› ilgilen-diren tüm de¤erleri evrensel ölçekte bütünlefltiren bir fenomen olarak karfl›m›-za ç›kmaktad›r. Küreselleflmeyi, modernizmin uzam›nda ele alan Giddens’e gö-re ise “uzak yerleflimlerin birbiri ile iliflkilendirildi¤i, yerel oluflumlar›n millerceötedeki olaylarla biçimlendirildi¤i, dünya çap›ndaki toplumsal iliflkilerin yo¤un-laflmas›d›r” (Giddens, 1998: 66). Bu tan›mda da vurguland›¤› gibi, küreselleflme-nin büyük bir de¤iflim süreci oldu¤u ve etnik yap›lar, ulus-devlet, yerellik ve si-yasal otorite kavramlar› eflli¤inde yaflam tarzlar›n›, evrensellik kapsam›nda yeni-den sorgulan›r hale getirdi¤i ifade edilebilmektedir. Greider ise küreselleflmeyi,“ulusal devlet politikalar›yla iliflkili, dünya insanlar›n›n günlük yaflamlar›nda da-ha fazla önemli olan, insanlar›n, sermayenin ve uluslararas› serbest mal hareket-lili¤inin oluflturdu¤u global piyasa güçlerinin yer ald›¤› bir dünya tasviri” (Grei-der, 2003: 73) olarak ele alm›flt›r. Bu tan›mda ise küreselleflmenin, devletlerinyerini uluslarüstü iflletmelere b›rakt›¤› ve tüm insanl›¤› ortak çat› alt›nda birlefl-tirmeye yönelik bir süreç oldu¤una vurgu yap›lmaktad›r.

Yap›lan tüm tan›mlardan yola ç›karak küreselleflme, uluslararas› iliflkiler vekültürleraras› etkileflimleri yo¤unlaflt›ran, ekonomik, siyasal ve sosyokültüreltüm kural ve maddi-manevi de¤erlerin standardizasyonunu sa¤layacak flekilderadikal kopufllarla Yeni Dünya Düzeni çerçevesinde, ulusal s›n›rlar› aflarak ev-rensel çapta yeniden düflünülmesini beraberinde getiren, s›n›rlar› mu¤laklaflt›-ran ve finans kapitali baflta olmak üzere her fleyin zaman ve mekan engeli tan›-maks›z›n dünya çap›nda transferini olanakl› hâle getiren dinamik ve ideolojikbir süreç olarak tan›mlanabilmektedir. Küreselleflmenin yeni bir kavram olma-mas›na ra¤men, günümüzde ulaflt›¤› h›z ve derinli¤inin yeni oldu¤u ileri sürüle-bilmektedir. Bilinmektedir ki, günümüzdeki küreselleflme, dünyan›n gördü¤üilk küreselleflme hareketi de¤ildir. Bask›n Oran’a göre “Bat›’n›n yay›larak kendiverileri içinde dünyay› yeniden örgütlemesi ve sonunda bir ‘Dünya Sistemi’ du-rumuna yükselmesi olgusu...üç ayr› tarihte, üç ayr› kez ortaya ç›kt›: 1490, 1890ve 1990” (Oran, 2001: 4’ten akt: Turan ve Aykoç, 2002: 135). Buna göre tarihselperiyotta küreselleflme hareketinin, üç dalga fleklinde karfl›m›za ç›kt›¤› ancak ilkiki dalgan›n savafllar ve teknolojik yetersizlikler nedeniyle istenen sonuca ulafla-mad›¤›; özellikle bilgi iletiflim teknolojilerinde yaflanan geliflmeler sonucu, 90’lar-da ortaya ç›kan üçüncü dalgan›n baflar›l› olup tüm dünyay› etkisi alt›na ald›¤›söylenebilmektedir. Benzer flekilde Robertson da küreselleflmenin befl evredenolufltu¤unu ileri sürmektedir: “Oluflma evresi (Avrupa, 1400-1750), bafllang›ç ev-resi (Avrupa 1750-1875), ilerleme evresi (1875-1925), hegemonya için mücade-le evresi (1925-1969) ve belirsizlik evresi (1969-1992)” (Robertson, 1992: 15-16’dan akt: Eken, 2006: 246). Küreselleflmenin aflamalar›n› afla¤›da Tablo 1’dekigibi göstermek mümkündür.

433. Ünite - Küresel leflme ve Kül tür : S ›n › r lar ›n Bel i r ley ic is i Kül tür


Toplumsal örüntüler içinde kompleks iliflkiler a¤›n› dönüfltüren ve sürekli yeni-den yap›land›ran bir süreç olarak küreselleflme “ekonomi, siyaset, kültür ve ide-oloji olgular›n›n analizinin birbirinden farkl› düzeylerini kesifltirir” (Mittelman,1997: 2). Sözü edilen olgular, küreselleflmenin ard›nda yatan etmenleri de aç›kla-maktad›r. Özellikle 1970’lerden sonra faaliyetlerini artt›ran uluslararas› iflletmeler,1980’lerde hayat›m›za yön veren bilgi iletiflim teknolojilerinin h›zlar› ile kapasitele-rindeki art›fl ve 1990’l› y›llar›n bafl›nda SSCB’nin çökmesiyle tek kutuplu hâle gelendünya, küreselleflmenin itkilerini oluflturmaktad›r. Söz konusu unsurlar›, ana bafl-l›klar›yla ekonomik, teknolojik ve ideolojik faktörler olarak üç grupta toplamakmümkündür.

Her toplumda bulunan ancak niteliksel ve niceliksel ba¤lamda birbirinden farkl› olan eko-nomik, siyasi ve sosyokültürel mekanizmalar, toplumlar›n çekirde¤ini oluflturmakta vehem küreselleflmeyi ortaya ç›karan etmenleri beslemekte hem de küreselleflmenin boyut-lar›n› ifade etmektedir.

Küreselleflmeyi Ortaya Ç›karan Etmenler Küreselleflmenin yeni bir kavram olmamas›na ra¤men, günümüzde ulaflt›¤› h›z vederinli¤inin yeni oldu¤u ileri sürülebilmektedir. Bilinmektedir ki, günümüzdekiküreselleflme, dünyan›n gördü¤ü ilk küreselleflme hareketi de¤ildir. Bundan önceüç tarihsel periyotta küreselleflme hareketi ile karfl›lafl›lm›flt›r ki, bu dönemler s›ra-s›yla 1490, 1890 ve 1990’l› y›llard›r. Ancak sadece 1990’l› y›llardaki küreselleflmehareketinin tüm dünyay› etkisi alt›na ald›¤› söylenebilmektedir. 1490’da feodalbeyliklerin merkantilizm düflüncesiyle çevre ülke ve k›talara düzenledikleri sefer-lerle buralar› etkileme yoluyla ilk küreselleflme eylemini bafllatt›klar› görülse de,ortaya ç›kan savafllar ve teknolojik yetersizlikler nedeniyle giriflimin sonuçlanama-d›¤› bilinmektedir. Benzer flekilde 1890’l› y›llarda imparatorluklar›n çöküp ulus-devletlerin ortaya ç›kmas›yla tekrarlayan küreselleflme hareketinin de teknolojik veekonomik yetersizlikler nedeniyle genifl çevrelere ulaflamad›¤› ve yar›da kald›¤›söylenebilmektedir. 1990’l› y›llarda ortaya ç›kan küreselleflme süreci ise kesintisizve h›zl› bir flekilde tüm dünyay› etkilemeye devam etmektedir. 1990’l› y›llar›n artalan› incelendi¤inde, küreselleflmenin ard›nda yatan etmenler de ortaya ç›kmakta-d›r. Buna göre, özellikle 1970’lerden sonra faaliyetlerini artt›ran uluslararas› ifllet-meler, 1980’lerde hayat›m›za yön veren bilgi iletiflim teknolojilerinin h›z ve kapa-

Birinci Küreselleflme (1490)

‹kinci Küreselleflme(1890)

Üçüncü Küreselleflme(1990)

KatalizörCo¤rafi keflifler,

MerkantilizmSanayi Devrimi ‹letiflim Devrimi

AraçCo¤rafi keflifler,

Sömürgecilik

Sanayileflme

Yeni pazar aray›fllar›

Çok uluslu flirketler

Kültürel-ideolojik etki

Olumlay›c›ifade

“Tanr›n›n dinini

tüm dünyaya yayma”

“Beyaz Adam›n

yükümlülü¤ü

“Uygarl›¤›n evrimi”

“Piyasan›n gizli eli”

Sonuç Sömürgecilik Emperyalizm Küreselleflme

Tablo 3.1KüreselleflmeninAflamalar›

Kaynak: Bask›nOran,Küreselleflme veAz›nl›klar, 3. Bask›,‹maj Yay›nevi, FormOfset, Ankara, 2000,s. 9.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



sitelerindeki art›fl ve 1990’l› y›llar›n bafl›nda SSCB’nin çökmesiyle tek kutuplu hâlegelen dünya, küreselleflmenin itkilerini oluflturmaktad›r. Söz konusu unsurlar›, anabafll›klar›yla ekonomik, teknolojik ve ideolojik faktörler olarak üç grupta toplamakmümkündür.

Ekonomik Faktörler: Dünya politikas›n› flekillendiren ekonomik faktörler,küreselleflmeye de yön veren dinamik bir güç olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. “Ge-liflmifl ülkelerde iç piyasalar›n doymas›, özellikle 1970’lerdeki petrol krizi sonras›n-da da d›fl piyasalara aç›lma aray›fl› ile iktisadi faaliyetlerin artm›fl olmas› küresellefl-me sürecini ortaya ç›karan ekonomik faktörlerden baz›lar›n› oluflturmaktad›r. Çokuluslu firmalar ‘yeni uluslararas› ifl bölümü’ çerçevesinde, üretimi bütün yer küre-ye yaym›fllard›r” (Bozkurt, 2000: 28). Her türlü oluflumun ard›nda yatan itici güçolan ekonomik faktörler, küreselleflmenin de temel sebeplerinden birini olufltur-maktad›r. Özellikle 1970’li y›llardan itibaren yasal düzenlemelerin esnekleflmesisonucu s›kl›kla uygulanan serbest ticaret antlaflmalar›, kurulan birlikler ve küreselçapta boy göstermeye bafllayan uluslararas› iflletmelerin, uluslararas› diyaloglar›artt›rd›¤› ve bu durumun da küreselleflmenin h›z kazanmas›na katk›da bulundu¤usöylenebilmektedir. Çok uluslu iflletmelerin giderek hükûmet politikalar›na bask›ngelmesi ve evrensel iliflkileri olumlamas› da küreselleflmeyi h›zland›ran bir unsurolarak belirmektedir. Bu gibi faktörlerin, özellikle sermayenin uluslararas› çaptaak›flkanl›¤›na f›rsat vermesi, küreselleflmeye gittikçe ivme kazand›rmaktad›r. “Eko-nomik alanda küreselleflmenin ivme kazand›rd›¤› unsurlar genel hatlar›yla; serma-ye ve finans çevrelerinin artan serbest dolafl›m h›z›, demografik yap›n›n geliflmiflülkeler aleyhine de¤iflmesiyle ortaya ç›kacak emek piyasalar›n›n seyyaliyeti ve üre-timdeki rolü, d›fl ticaretin yayg›nlaflmas› ve gittikçe birbirine ba¤l› hâle gelmesifleklinde s›n›fland›r›labilir. 21.yüzy›lda; karfl›l›kl› ba¤›ml›l›¤a dayanan serbest tica-ret, ülkeleri, ortak menfaatleri do¤rultusunda karar almaya zorlamaktad›r. Ülkele-rin hayat›n› idame ettirebilmesi için gittikçe birbirine daha ba¤›ml› hâle gelmesi,dünya üzerinde d›fl ticaretin, ihracat›n ve ithalat›n artmas›na sebep olmaktad›r”(Hameyio¤lu, www.kirimdernegi.org.tr, Eriflim Tarihi: 23.05.2006). Söz konusuekonomik faktörler küreselleflmenin geliflimine katk›da bulunmaktad›r.

Teknolojik Faktörler: Özellikle 1980’li y›llardan itibaren bilgi iletiflim tekno-lojilerinde ortaya ç›kan bafl döndürücü h›z, uluslararas› etkileflimi yo¤unlaflt›rarak,küreselleflmenin ivme kazanmas›na yard›mc› bir etken olarak karfl›m›za ç›kmakta-d›r. Teknolojinin, küreselleflme için yeterli de¤il, ancak gerekli koflul oldu¤u önesürülebilmektedir. Bu do¤rultuda bilgi iletiflim teknolojilerine koflut olarak üretimve ulafl›m teknolojilerinde de yaflanan geliflmelerin, zaman ve mesafe matrislerinido¤rudan etkileyerek masraflarda yaratt›¤› geometrik düflüflün, mali piyasalar›nhareketlenip dünya çap›nda bir ölçek kazanmas›na yard›mc› oldu¤u söylenebil-mektedir. Üretim teknolojileri gelifltikçe ürünlerini minimum maliyetle üretip mak-simum kar elde etmek isteyen ülkeler, ucuz pazar aray›fl›na girdiklerinden, pazar-lar›n› dünya çap›nda geniflletme ihtiyac› duymaktad›rlar ki, bu da küresel etkile-flimleri artt›rmaktad›r. Benzer flekilde, ulafl›m teknolojilerindeki geliflmeler de, in-sanlar›n ve ürünlerin hareketlili¤ini ve yer de¤ifltirmesini kolaylaflt›rmakta, ayr›caher geçen gün daha h›zl› ve daha az maliyetli hâle gelmesiyle de küreselleflmeninateflleyicilerinden biri olarak de¤erlendirilmektedir. Özellikle Avrupa’da büyükkentlerin birbirine dev demir yolu projeleriyle ba¤lanmas›, teknolojinin küresellefl-me üzerindeki etkisine verilecek somut bir örnek olarak dikkat çekmektedir.

‹deolojik Faktörler: Do¤u Bloku’nun y›k›lmas›ndan sonra, liberal piyasa eko-nomisine güven duyuldu¤u ve hakim ideoloji hâline geldi¤i söylenebilmektedir.


Liberal ekonomiye geçifl ile ülkeler aras›ndaki serbest d›fl ticaretin, ülkelerin refa-h›n› artt›raca¤› düflüncesinin yayg›nlaflt›¤› görülmektedir. Bu nedenle duvarlar›n y›-k›lmas› sonucu, eski ekonomilerin, yabanc› sermayenin sa¤lad›¤› olanaklardan ya-rarlanma amac› güttü¤ü ileri sürülebilmektedir. “Ticaretin serbest k›l›nmas›, tarifeve kotalar›n kald›r›lmas›, d›fl finansal olanaklar›n serbest b›rak›lmas› ve uluslarara-s› sermaye ak›fl› üzerindeki denetimlerin ortadan kald›r›lmas› gibi uygulamalar›nsöz konusu oldu¤u hükûmet politikalar›n›, ideolojik faktörler bafll›¤› alt›nda topla-mak do¤ru olacakt›r” (Ekin, 1996: 16). Görüldü¤ü gibi, küreselleflmeyi ortaya ç›ka-ran çok çeflitli etmenlerden söz etmek mümkündür. Belirtilen etmenler, küresellefl-menin boyutlar›n›, iflleyifl yönünü ve h›z›n› da do¤rudan etkilemektedir. Bu durumküreselleflme fenomeninin; ekonomik, siyasi ve sosyokültürel boyutta ele al›nma-s›n› zorunlu k›lmaktad›r.

Küreselleflmenin Boyutlar›Sistematik ve bütünsel bir süreç olan küreselleflmenin ekonomik, siyasal ve sosyokültürel olmak üzere üç boyutundan söz edilebilmektedir. Birbirinden ayr› düflü-nülemeyen bu üç boyut, hem birbirinin nedenini, hem de sonucunu oluflturmak-tad›r. Bu nedenle kendi içinde karmafl›k iliflki sergileyen üç boyut da birbirindenba¤›ms›z düflünülememekte ve küreselleflmenin dinamik bütünlü¤ünden hareket-le, birinde meydana gelen herhangi bir de¤ifliklik ya da yaflanan bir etkileflim, di-¤er boyutlar üzerinde de etkili olmaktad›r.

• Küreselleflmenin Ekonomik Boyutu: Küreselleflmeye yönelik tüm tan›mve tart›flmalarda en çok vurgulanan noktay›, küreselleflmenin ekonomikyönü oluflturmaktad›r. Bu durum, küreselleflme iste¤inin, ekonomik kaza-n›mlarla paralel olmas›ndan ileri gelmektedir. Küreselleflme, nereden bak›-l›rsa bak›ls›n, önce ekonomik temelli bir süreç olarak de¤erlendirilmekte-dir. Ekonomik aç›dan küreselleflme, “ekonomik iliflkileri etkileyerek bunla-ra yön veren kurumlar›n uluslararas› harmonizasyonu veya mal ve serma-yenin uluslararas› düzeyde serbest bir flekilde dolafl›m›n› ya da tüm ekono-mik birimlerin tüm yabanc› ve uluslararas› piyasalarda faaliyette bulunma-s›n› engelleyecek faktörlerin ortadan kald›r›lmas›” (Masca, 1998: 353) ola-rak tan›mlanabilmektedir. Bu tan›m tüm dünyan›n birbirine entegre olmuflbüyük bir pazar hâline gelebilece¤ine vurgu yapsa da henüz tüm ülkeleriçin ortak bir dünya pazar›ndan söz edilememektedir. Benzer flekilde, ikti-satç› Richard Lipsey ise bir ekonominin küreselleflmesini “birçok bireyselülke ekonomisindeki finansman ve üretim sektörlerinin artan ölçülerde bü-tünleflmesi” (Ak›n, http://www.bilgiyonetimi.org, Eriflim Tarihi: 24.04.2006)olarak tan›mlamaktad›r. Artan ticaret hacmi, küreselleflmenin dinami¤inibelirlemekte ve giderek küreselleflen dünya farkl› noktalardaki ticari iliflki-leri yo¤unlaflt›rmaktad›r.

Küreselleflmenin, ülkeler aras›ndaki ekonomik iliflkilerin geliflmesine koflut ola-rak ortaya ç›kt›¤› düflünülmektedir. “Zamanla hiçbir ülkenin ekonomik yöndenkendi içinde yeterli olamayaca¤› anlafl›lm›flt›r. Ülkeler gerek hammadde kaynakla-r› gerek ifl gücü, teknoloji gerekse mamul ve pazar aç›s›ndan birbirine muhtaçt›r-lar. Eldeki imkanlar› ekonomik ifl birli¤i içinde paylaflarak birlikte büyümenin da-ha rasyonel oldu¤u anlafl›lm›flt›r. Böylelikle dünya, önce ekonomik birlikler içindebütünlefltirilecek ve daha sonraki aflamada bir siyasal bütünleflme mümkün olabi-lecektir” (Güzelcik, 1999: 24). Küreselleflme süreci çeflitli görüfller do¤rultusundaolumlansa da olumlanmasa da bask›n ekonomik de¤erler çerçevesinde flekillen-


mektedir. Çünkü ekonominin, siyasi politikalar ya da sosyokültürel dönüflümlerüzerinde belirleyici etkisi oldu¤u bilinmektedir. Ekonomik güce sahip olan aktö-rün, siyasi ve sosyokültürel alanda faaliyet göstermesi kolaylaflmaktad›r. “Ekono-mik aç›dan küreselleflme ‘üretimin küreselleflmesi’ ve ‘finansal faaliyetlerin küre-selleflmesi’ “ (http://www.liberal-dt.org.tr, Eriflim Tarihi: 17.05.2006) olarak iki aç›-dan incelenebilmektedir. Uluslararas› iflletmelerin faaliyet gösterdi¤i ülkelerde bi-rim bafl› maliyetin yükselmesiyle maliyeti düflürmek ve kâr marjlar›n› artt›rabilmekiçin üretimi ucuz pazarlara kayd›rd›klar› bilinmektedir. Bu durum üretimin küresel-leflmesini tetiklemektedir. 1973 y›l›nda Bretton Woods sisteminin çökmesi ve sabitkurdan dalgal› kura geçilmesi ile Avrupa ve Uzakdo¤u ekonomisinin ABD’nin ya-n›nda boy göstermeye bafllamas›, finansal faaliyetlerin küreselleflmesinin bafllang›-c›n› oluflturdu¤u ileri sürülebilmektedir. “Bugünkü küreselleflme olgusunun en be-lirleyici özelli¤i, finans kapitalidir... Ancak küreselleflmeyle birlikte sermayenin ha-reketlili¤i, dünya çap›nda artm›fl bulunmaktad›r. Sermaye art›k vatans›zlaflm›flt›r”(Boratav ve Kansu, 1997: 22-25). Küreselleflmenin gelifliminde rol oynayan gelifl-mifl ülkeler ve uluslararas› kurulufllar, önce ekonomik faaliyetlerle bütünlük sa¤la-mak istemektedir ki bu noktada uluslararas› iflletmeler karfl›m›za ç›kmaktad›r.Uluslararas› iflletmelerin, uygulad›klar› küresel politikalar ile dünya ekonomisininözneleri oldu¤u ileri sürülebilmektedir. Ço¤u zaman uluslararas› iflletmelerin yarat-t›klar› ekonomik sonuçlar, uluslarüstü nitelik tafl›maktad›r. Uluslararas› iflletmelerekonomik rant sa¤layabilecekleri ülkeleri küresel sisteme dahil etmekte, böylelik-le kendi kârlar›n› ve pazar paylar›n› artt›r›rken, küreselleflmenin ekonomik boyu-tuna da h›z kazand›rmaktad›rlar. Ekonomik küreselleflmenin genellikle 1960’lardaortaya ç›kt›¤› düflünülmektedir. 1960’l› y›llar, bir taraftan küresel flirketlerin ortayaç›k›p küresel düzeyde faaliyetlerini sürdürdü¤ü, di¤er taraftan da ticari faaliyetle-rin h›zla geliflti¤i bir dönem olarak tan›mlanabilmektedir. Bu nedenle ekonomikküreselleflmenin en önemli itici gücünü uluslararas› iflletmeler oluflturmaktad›r.

• Küreselleflmenin Siyasal Boyutu: Ekonomik küreselleflme sonucu ortayaç›kan siyasal küreselleflme, ülkeler aras›ndaki s›n›rlar›n mu¤laklaflmas›n› veulus-devlet yap›lanmas›n›n ortadan kalkmas›n› beraberinde getirmektedir.Bu do¤rultuda siyasal küreselleflme, “iktisadi ve teknolojik geliflmelere ba¤-l› olarak devletin otoritesinin yavafl yavafl azalmas› ve s›n›rlar› olmayan birdünyan›n kurulmas›” (Güzelcik, 1999: 28) olarak tan›mlanabilmektedir. Eko-nomik konjonktürde yaflanan dev de¤iflimler, devletin geleneksel iflleyiflmekanizmas›n› sekteye u¤ratmakta, siyasi ve ekonomik arenada uluslarara-s› iflletmelerin giderek daha fazla söz sahibi olmas›na f›rsat tan›maktad›r. Ku-mar, “küreselleflme politika ve kültürü ulus-devleti dar görüfllü taflral›¤›n›nüzerine ç›kar›r ve dünyan›n tüm halklar› aras›nda yeni ba¤lant›lar› ve karfl›-l›kl› ba¤›ml›l›klar› yerine getirir” (2004: 74) derken, küreselleflmenin siyasalboyutunda ulus-devletlerin yerini uluslararas› iflletmelere b›rakt›¤›na iflaretetmektedir.

Siyasal küreselleflme ile bugün devlet politikalar›n›n yerini uluslararas› iflletme-lerin kararlar›n›n ald›¤›n› söylemek mümkündür. Ulus-devleti zay›flatan bir di¤ergeliflme ise iletiflim teknolojilerinin dünya çap›nda bilgi türbülans›na olanak ver-mesi olarak ifade edilebilmektedir. Böylece haber ve bilginin desantralizasyonunu(adem-i merkeziyetçili¤i) sa¤layarak, bu unsurlar› siyasi erkin denetiminden ç›ka-ran teknolojik geliflmeler, ulus-devletin gücünü zay›flatmakta ve küreselleflmeyeyönelik kaotik yaklafl›mlar›n do¤mas›na zemin haz›rlamaktad›r. “Ekonomik ve sos-yal sorunlar›n çözümünde merkez olan ulus-devlet küreselleflme sürecinde güç


kaybederek uluslararas› kurulufllara ba¤l› kalmaya, ba¤l›l›¤›n› artt›rmaya çal›flmak-tad›r” (Öymen, 2000: 231). Pek çok düflünür ve sosyal bilimciye göre ise küresel-leflmenin siyasal boyutu, ABD’nin dünya jandarmal›¤›na soyunarak siyasi liderlikyapmas› ile oluflmaktad›r. Ancak 20. yüzy›l›n ikinci yar›s›n›n, siyasi dengeleri de-¤ifltiren pek çok tarihsel olaya sahne oldu¤u da bilinmektedir. Dünya tarihinin sey-rini de¤ifltiren ve tarihte önemli birer k›r›lma noktas› oluflturan olaylar, siyasal bo-yut üzerinden küreselleflmenin yeniden yorumlanmas›n› gerektirmektedir.

Her ne kadar küreselleflmenin ulus-devlet yap›s›n› afl›nd›rd›¤› söylense de özel-likle 11 Eylül ve sonras›nda ortaya ç›kan tart›flmalar, yeniden ulus-devletin gerek-lili¤i üzerinde yo¤unlaflmaktad›r. Birçok teorisyen terörün önlenmesi ve uluslara-ras› siyasalar›n etkinli¤i gibi konulardaki baflar›n›n, ulus-devletin varl›¤›na ba¤l› ol-du¤unu düflünmektedir. Hangi aç›dan yaklafl›l›rsa yaklafl›ls›n, küreselleflme görün-güsünün bugün oldu¤u gibi gelecekte de ulus-devlete dair yeni sorgulamalar› vesiyasalar› beraberinde getirece¤ini öngörmek mümkündür. Dünyan›n küresellefl-me süreci de¤erlendirildi¤inde genel olarak; SSCB’nin da¤›lmas›yla ABD’nin ön-derli¤inde tek kutuplu bir dünya sisteminin yerleflmesinin küreselleflmenin siyasalboyutu üzerinde etkili oldu¤unu ve egemen ideolojinin tüm dünyaya yay›lmas›n›kolaylaflt›rd›¤›n› ileri sürmek yanl›fl olmayacakt›r. “...Küreselleflme sürecinin yürü-tücüsü olan büyük küresel korporasyonlar, dünyan›n çok de¤iflik yörelerinde ya-flayan milyonlarca insan›n kaderini, kendi hükûmetlerinin verdikleri kararlardançok daha fazla etkileyebilmektedir” (Güven, 2002: 224). Bu aç›dan de¤erlendirildi-¤inde, küresel ideolojinin a¤›rl›kl› olarak uluslararas› iflletmelerin ideolojisi do¤rul-tusunda flekillenme e¤ilimi tafl›d›¤›n› söylemek mümkündür.

• Küreselleflmenin Sosyokültürel Boyutu: Daha önce de belirtildi¤i gibi,küreselleflmenin ekonomik ve siyasi yans›malar›n›n, sosyal ve kültürel yap›-dan ayr› düflünülemeyece¤ini söylemek mümkündür. “Küreselleflmenin dö-nüflümünü sa¤layan ekonomik ve teknolojik de¤iflimler, sosyokültürel yap›-da bunlara uyum göstermek amac› ile ortaya ç›kan süreçleri ve bu dönüflü-me kat›larak entegre olunan sistemi de beraberinde getirmektedir. Zincir ya-p›lar hâlinde ilerleyen geliflim ve de¤iflimler toplumsal ve kültürel yap›daönemli etkiler yaratmaktad›r” (Giddens, 2000: 27). Küreselleflme sonucutüm dünyaya yay›lan yeni teknoloji, spesifik uzmanl›k alanlar›n› ortaya ç›-karmaktad›r. Söz konusu spesifik uzmanl›k alanlar› da çal›flma yaflam›n›, do-lay›s›yla sosyal yap›y› etkilemektedir. “Küreselleflmenin de etkisiyle gele-neksel ba¤lar›ndan kopan insanlar uyum sa¤layamad›klar› takdirde tam ter-sine tutum benimseyerek alt›n ça¤ aray›fl› umuduyla köklere dönüfle yöne-lebilmektedirler” (Bozkurt, 2000: 105). Örne¤in, küreselleflme sonucu tümdünyaya yay›lan yeni yönetim tarzlar› uluslararas› iflletmeleri de yak›ndan il-gilendirmekte ve bu geliflmelere uyum sa¤lamaya zorlamaktad›r. Dolay›s›y-la küreselleflmenin sosyokültürel alandaki aç›l›mlar›n›n da gözlemlenip de-tayl› bir flekilde analiz edilerek, bireyleri ve uluslararas› iflletmeleri birbirineba¤layan sosyal yap›da ortaya ç›kabilecek entropinin önlenmesi ya da olas›y›k›c› etkilerinin giderilmesi gerekmektedir.

Küreselleflme sonucu artan ekonomik etkileflimlerin siyasi iz düflümü olarak be-timlenebilen ulus-devletin zay›flamas› ile geliflmifl ülkelerin güdümünde kültürelküreselleflmenin yafland›¤› görülmektedir ve kültürel küreselleflme Ritzer’e göre‘McDonaldlaflt›rma’ kavram› ile ifade edilmektedir. McDonaldlaflma, küreselleflme-nin semanti¤i içinde kültürel küreselleflmenin ideolojik yans›mas›n› sembolize et-mektedir çünkü toplumun McDonaldlaflmas› ile haz›r yiyecek kültüründen öte,uluslararas› iflletmelerin öncülü¤ünde bir yaflam biçiminin temsili yerleflmektedir.


“McDonaldlaflma, yaln›zca restoran sanayiini de¤il; e¤itim, ifl, sa¤l›k, seyahat,sevk, rejim, politika, aile ve toplumun di¤er özelliklerini de etkilemektedir. McDo-naldlaflt›rma, dünyan›n etkilere kapal› görünen kurum ve k›s›mlar›na yay›larak de-¤ifltirilemez bir süreç olman›n her türlü belirtisini göstermektedir” (Ritzer, 1998:23). Küreselleflmenin kültürel mant›¤›, uluslararas› iflletmeler aç›s›ndan ‘küresel dü-flünüp yerel davranma’ yetisinin gelifltirilmesini zorunlu k›ld›¤›ndan, uluslararas›iflletmeler, hedef kitlelerini çok iyi analiz edip sunduklar› de¤erleri yerel kültürlerile uyumlaflt›rmaya çal›flmaktad›rlar. “McDonald’s’›n ürünleri ülkeden ülkeye bü-yük farkl›l›k gösterir. Hindistan’da daha fazla koyun eti ve sebze içeren, Çin’de iseköpek etli hamburgerleri var. ‹çecekler de ülkeden ülkeye farkl›lafl›yor. Ama dik-kat edilirse McDonald’s markas› farkl› ülkelerde hep ayn›d›r” (Erem vd.,http://www.econturk.org, Eriflim Tarihi: 07.05.2008). Benzer bir durum, BurgerKing için de söz konusudur. Uluslararas› iflletmelerden biri olan Burger King’in,Türk kültürüne ‘ekmek aras› köfte’ stratejisi kullanarak girebildi¤i söylenebilmek-tedir. Burger King’in küresellefltirmeye çal›flt›¤› haz›r köfte kültürü, Türk kültürünormlar›na uygun hâle getirilerek sunulmaktad›r. Küreselleflmenin sosyokültürelboyutu içinde bu e¤ilim, yerelli¤e yönelerek küresel düflünceyi olumlamak olarakifade edilebilen, ‘global düflünüp yerel hareket etmek’ ideolojisiyle aç›klanabil-mektedir ve uluslararas› iflletmeler bu düflünce prati¤ini hayata geçirerek, sosyokültürel düzeydeki küreselleflmeyi de tetiklemektedir.

Bugün itibar›yla dünya ticaretinin yaklafl›k % 80’ini elinde bulundurdu¤u ifadeedilen uluslararas› iflletmelerin, büyük bir ekonomik güce sahip oldu¤u ve bu güçile küreselleflmenin tüm boyutlar›n› etkiledi¤i söylenebilmektedir. Bu güçlü eko-nomik alt yap›lar›n›n yan›nda, son teknolojiden yararlanmalar› ve modern yönetimteorileri do¤rultusunda uygulad›klar› güncel sosyal politikalar (kurumsal sosyal so-rumluluk, flirket evlilikleri vb.) baflar›lar›n›n ard›nda yatan temel unsurlar aras›ndade¤erlendirilmektedir. “Bir iflletme yat›r›mlar›n› ve pazar›n› uluslararas› alana kay-d›rd›¤› zaman, bir baflka deyiflle bir iflletmenin iflleri birden fazla ülkenin s›n›rlar›içinde gerçekleflti¤i zaman, flirket uluslararas› bir iflletme durumuna gelmekte veuluslararas› yönetime yönelik bir gereksinim ortaya ç›kmaktad›r” (Saran, 2005: 65).Küreselleflmenin sermaye gibi bilgi ve teknoloji transferini de zaman ve mekan ta-n›maz hâle getirmesi, ürünler aras›ndaki farkl›l›klar›n giderek yok olmas›na ve em-tialaflan pazarlar›n dünya çap›nda artmas›na yol açmaktad›r. Görüldü¤ü gibi, tek-nolojik ve ekonomik gücü elinde bulunduran aktörler, siyasi ve sosyokültürel kü-reselleflmede de etkin olabilmektedirler. Çünkü, dünyan›n herhangi bir bölgesineekonomik yat›r›m yapan ya da üretimini küresellefltirip yeni pazarlara sunan ülke-ler, öncelikle söz konusu co¤rafyaya kendi kültürlerini benimsetmekte ve yerelhalk›n sahip oldu¤u sosyal ve kültürel yap› üzerinde belirleyici olmaktad›rlar. Budurum, küreselleflme ve yerelleflme aras›ndaki iliflkiye dikkat çekmektedir.

Bauman, küreselleflme ve yerelleflme aras›ndaki iliflkiyi flu flekilde aç›klamakta-d›r: “Küreselleflme ve yerelleflme ikilemi ayn› zamanda, küreselleflmifl zenginler ileyerelleflmifl yoksullar aras›nda bir tabakalaflma do¤urmakta ve kutuplaflmaya ne-den olmaktad›r” (Bauman, 1999: 55). Küreselleflme sürecinin evrimi tamamlayabil-mesi için, yerel de¤erlerin dikkate al›nmas› ve yerel kültürlere göre hareket edil-mesi gerekmektedir. “S›k s›k ifade edildi¤i gibi dünya küçülmekte, ama bütünlefl-memektedir. Ekonomiler birbirine yaklaflt›kça uluslar, kentler ve bölgeler birbirin-den ayr›lmaktad›r. Küresel ekonomik bütünleflme süreci, politik ve sosyal da¤›lma-y› h›zland›rmaktad›r. Aile ba¤lar› kopmakta, yerleflik otoriteler sars›lmakta, yereltoplum ba¤lar› zorlanmaktad›r. Uluslar da t›pk› hücreler gibi bölünerek ço¤almak-



tad›r. Küreselleflme süreci h›zland›kça, her biçimiyle yöreselli¤in bilincine var›l-maktad›r. Dünyan›n her taraf›nda ço¤u insan için bir yere ba¤l› olmak her zaman-ki kadar önem tafl›maktad›r. Kimlikleri bir yere ba¤l›d›r ve baflka bir yerde yaflama-y› düflünememekte yaflamak için bir topra¤a ve kendilerini iyi hissetmek için ken-di kültür ve dillerine dayanmaktad›r. Küreselleflme güçleri onlar için bir tehlikeoluflturmaktad›r” (Barnet ve Cavahagh, 1995: 1-8). Ekonomik, siyasi ve sosyokül-türel uzamda iflleyen dinamik ve bütünsel bir süreç olan küreselleflme e¤ilimi, kül-türel de¤iflimi ve dönüflümü de beraberinde getirmektedir. Ancak küreselleflmeher ne kadar dünya çap›nda birleflmeye ve bütünleflmeye vurgu yapsa da dünyaüzerinde farkl› kültürel yap›lar ve de¤erler hâlen geçerlili¤ini korumaktad›r. Buaç›dan ele al›nd›¤›nda, küreselleflme hareketlerinin baflar›ya ulaflabilmesi için, fark-l› kültürlere uygun küresel pratiklerin hayata geçirilmesi gerekmektedir. Bu neden-le kültür olgusunun incelenmesinin yararl› olaca¤› düflünülmektedir.

Küreselleflmenin sosyokültürel boyutuna iki örnek veriniz?

KÜLTÜR: KAVRAMSAL ÇERÇEVEPek çok aç›dan ele al›nabilen kültür kavram›na yönelik birçok tan›m yap›ld›¤›, an-cak üzerinde fikir birli¤ine var›lan ortak bir tan›ma ulafl›lamad›¤› görülmektedir.Kültürün birbirinden farkl› birçok disiplinin ilgi alan›na girmesi, herkesin üzerindebirleflti¤i bir tan›m yap›lmas›n› zorlaflt›rmaktad›r. Cemil Meriç’e göre, “Amerikal› ikiyazar kültürün 160 tarifini bulmufllard›r. Bu tan›mlardan kimi tarihi, kimi psikolo-jik, kimi genetik, kimi de sosyolojik aç›dan yaklafl›mlar› esas alm›flt›r” (Meriç, 1998:87-88). Kültüre iliflkin yap›lan tan›mlamalara geçmeden önce, kültür kelimesininkökenini incelemekte yarar görülmektedir. Etimolojik olarak incelendi¤inde kültürkelimesinin Latin fiili olan ‘colere’ veya ‘cultura’dan geldi¤i kabul edilmektedir.“Kelimenin özüne inildi¤inde Latince’deki ‘cultura’n›n ekip biçmeyi, yetifltirmeyi,büyütmeyi vb. ifade etti¤i görülür” (Günefl, 2001: 20.) Kültüre kavramsal bir çerçe-ve yaratacak pek çok tan›ma ulaflmak mümkündür. Yap›lan bir tan›ma göre kül-tür, “insanlar›n oluflturdu¤u, yaflad›¤› ve kuflaktan kufla¤a aktard›¤› bir yaflama bi-çimi” (Erol, 1999: 243) olarak ifade edilmektedir. Tan›mdan da anlafl›ld›¤› üzere,kültür, birikimsel bir bütünlük yaratmakta ve hayat›n her alan›ndaki ilerlemelerekoflut olarak geliflmekte ve bir de¤er ifade etmektedir.

Kültürü, insan do¤as›n›n psikolojik artalan› içinde ve insan psiflesini biçimlen-diren bir ö¤e olarak ele alan bir di¤er tan›mda kültür flu flekilde ifade edilmekte-dir: “...‹nsan biyolojik varl›k alan›n›n yan› s›ra bir de psikososyal varl›k alan›na sa-hiptir. ‹nsan› öteki varl›klardan ay›ran bu aland›r ve insani eylemler; bu alanda in-san›n do¤umdan sonra ö¤rendi¤i bilgi, sanat, gelenek, görenek, inanç ve al›flkan-l›klar›n denetiminde geliflip gerçekleflir. ‹nsan›n sosyal varl›k alan›na hükmedenbu özelliklerin hepsine birden sosyal antropoloji literatüründe ‘kültür’ ad› veril-mektedir” (Maden, 1993: 137). Buna göre insan davran›fllar›n›n nedeni kültür do¤-rultusunda oluflmakta ve sonuçlar› da yine kültür çerçevesinde de¤erlendirilmek-tedir. Ortaya ç›kan davran›fllar›n de¤erlendirilmesini sa¤layan soyut bir mekanizmaolarak kültür, davran›fllar›n oluflmas›nda, pekiflmesinde ya da de¤iflmesinde etkiliolmakta, dolay›s›yla bir kurgulamay› içermektedir.

Kültüre, içinden do¤up büyüdü¤ü toplumun yaflam tarz›n› belirleyen bir unsurolarak da bak›ld›¤› görülmektedir. “... Kültür, kazan›lan bir davran›fl kal›b› olaraknitelenir ve insan›n yapt›¤›-yaratt›¤› her fleyi içeren bir yaflam biçimidir. Kültür,böyle bir yaflam biçimi niteli¤iyle gelenekten töreye; konuflmadan müzi¤e; yiye-

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

cekten içece¤e; konuttan giyece¤e kadar tüm insani davran›fl kal›plar›n› içeren kar-mafl›k bir oluflum, bir bütündür” (Engin, 1990: 171). Bu tan›mda da kültürün olu-flup devaml›l›¤›n›n sa¤lanabilmesi, kollektivitenin varl›¤›na ba¤l› bir olgu olarakele al›nmakta; bir yaflam biçiminin oluflmas›n› ve d›flavurumunu sa¤layan dinamikve birikimsel bir olgu olarak de¤erlendirilmektedir.

Kültür hakk›nda ortak bir tan›ma ulafl›lamasa da, tan›mlar, kültür kavram›n›ncanl› bir organizma gibi düflünülmesi gerekti¤ini vurgulamaktad›r. Buna göre kül-tür; zamana, mekâna ve toplumlara göre de¤iflmektedir. Çünkü kültür düflüncelerbütünüdür ve zamana ba¤l› olarak düflünce sisteminde meydana gelen de¤ifliklik-ler, kültürü de etkilemektedir. Kültürün çok say›da de¤iflkene ba¤l› olan düflünselsistem olmas› nedeniyle her toplum için ortak bir kültürel de¤erler sisteminden sözetmek mümkün olmamaktad›r. Dolay›s›yla bir dizi etkileflim sonucu ö¤renilip iç-sellefltirilen her kültür, sadece içinde do¤up geliflti¤i toplum için ortak bir de¤erifade etmektedir. Yap›lan tan›mlar›n ›fl›¤› alt›nda kültürün birkaç genel özelli¤in-den söz etmek mümkündür: Kültür, her fleyiyle insan eseridir; insanlar kültürühem oluflturur hem de kültürden etkilenirler. Kültür, tarihsel bir olgudur; geçmiflile günümüzü ba¤layan bir köprüdür ve süreklilik gösterir. Kültür göreli bir kav-ramd›r; her toplumun kendine has kültürel özellikleri vard›r. Kültür dinamik birbütündür; zaman içinde, hatta ayn› co¤rafyan›n farkl› bölgelerinde bile farkl›l›kgösterebilir. Kültür birlefltiricidir ve düzen sa¤lar; toplumun psikolojik ihtiyaçlar›nacevap verir. Kültürün özelliklerini daha ayr›nt›l› bir flekilde s›ralamak mümkündür.Buna göre kültür (http://www.ozyazilim.com/caprazliderlik.htm, Eriflim Tarihi:29.08.2006):

• Ö¤renilir; kültür biyolojik veya miras yoluyla aktar›lmaz, ö¤renerek ve tec-rübe ederek kazan›l›r.

• Uyarlanabilir; kültür üzerinde de¤iflim veya uyarlama yapmak insan›n do¤alkabiliyeti dahilindedir.

• Kuflaktan kufla¤a aktar›l›r; kültür ço¤alan bir birikimdir, kuflaklar aras›ndabir ba¤d›r.

• Paylafl›l›r; kültür tek bir bireye de¤il, toplumun tüm bireylerine aittir.• S›n›rlay›c›d›r; kültür ait oldu¤u toplumu bir tak›m ölçüler içine sokarak s›n›r-

lamaktad›r.• Simgeleyicidir; kültür bir olgunun baflka bir olgu taraf›ndan tan›mlanmas›,

simgelenmesi veya kullan›lmas›d›r.Ortak özellikleri göz önüne al›nd›¤›nda kültürün ça¤dafl ifllevini, toplumsal di-

namikleri oluflturmaktan öte toplumsal yap›ya anlam vermesi oluflturmaktad›r.Toplumsal yap›n›n tan›nmas›nda ve tan›mlanmas›nda; kültür, odak noktas›n› olufl-turmakta ve toplumsal yap›n›n bütünlü¤ünü sa¤layan en önemli etmen olarak gö-rülmektedir. Kültür ve toplum paran›n iki yüzü gibidir. Toplum, sosyal iliflkiler kü-mesinden oluflmufltur. Kültür, ayr›ca sosyal iliflkilerin nas›l olufltu¤unu ve bu iliflki-lerin normlar, de¤erler, inan›fllar ve ideolojiler taraf›ndan nas›l yönlendirildi¤iniaç›klamaya yard›mc› olur (McPherson vd., 1999: 250). Bununla birlikte kültürün enönemli özelli¤ini, her toplumun kültüründe var olan ancak kültürü farkl› nitelik venicelikte etkileyen ö¤elerin varl›¤› oluflturmaktad›r. Kültürün pek çok de¤iflkeneba¤l› olarak olufltu¤u, süreklilik gösterdi¤i ve zaman içinde de¤iflti¤i bilinmektedir.Kültürü etkileme özelli¤ine sahip bu faktörler; “dil, din ve inançlar, de¤erler, normve kurallar, örf ve adetler, tutumlar, simgeler, yasalar ve ahlak kurallar›, teknolo-jik, ekonomik ve siyasal yap›” (Ero¤lu, 2000: 56) olarak s›n›fland›r›labilmektedir.Söz konusu ö¤eler, toplumdan topluma, hatta zamanla ayn› toplum içinde bile


farkl›l›k gösterebilir nitelikte oldu¤undan, her toplumun kültürü birbirinden farkl›olarak geliflmekte ve kültürel farkl›l›klar ortaya ç›kmaktad›r. Bu nedenle farkl› top-lumlarda faaliyet gösteren iflletmelerin iç ve d›fl çevredeki kültürel dokuyu analizederek uygun davran›fl kal›plar› gelifltirmenin ve söz konusu kültürün kabul ede-bilece¤i mesajlar aktarman›n, küresel arenada faaliyet gösteren iflletmelerin kârl›l›-¤›n› artt›raca¤› ve rekabet üstünlü¤ü sa¤layaca¤› ifade edilebilmektedir.

Her kültür, içinde yaflan›lan toplumda sosyalleflme süreciyle ö¤renilmekte veher türlü iletiflimsel yolla üyelerine aktar›larak devaml›l›¤› sa¤lanmaktad›r. Bu ne-denle kültür ve iletiflim kavramlar› birbirinden ayr› düflünülememektedir. Kültür,iletiflimin hem içeri¤ini hem de konusunu belirleyen bir faktör olarak karfl›m›zaç›kmakta ve kültürlerin birbirinden etkilenmesi de iletiflim arac›l›¤›yla gerçeklefl-mektedir. Kültürün oldu¤u her yerde iletiflim, iletiflimin oldu¤u her yerde kültür ol-du¤una göre, farkl› sosyal çevreler içinde faaliyet gösteren iflletmelerin, ortaya ç›-kan kültürel farkl›l›klara duyarl› davran›p uygun iletiflim stratejileri ile kültürler ara-s›nda ortak bir payda yaratmas› beklenmektedir. Dil, sözlü ve sözsüz iletiflim bi-çimleri, de¤er yarg›lar›, tutumlar, din, sosyal, ekonomik, siyasi ve hukuki yap› gi-bi farkl› kültürel de¤iflkenler, içinde yaflan›lan kültürden sosyalleflme süreciyle ö¤-renilmekte ve farkl› kültürel boyutlar› oluflturmaktad›r. Böylelikle farkl› de¤er yar-g›lar›, do¤ru ve yanl›fl tan›mlar› ortaya ç›kmakta ve kültürü oluflturup kültürdenbeslenen bu kavramlar davran›fllara yans›y›p farkl›l›klar› yaratmaktad›r. Bu da herkültürün kendi bask›n de¤erleri do¤rultusunda insan ve davran›fl modeli, dolay›-s›yla sosyal yap› üretti¤ini göstermekte ve bu unsurlar›n, do¤umdan itibaren çev-reden ö¤renilip onlara uygun davran›fl modelleri benimsendi¤ini vurgulamaktad›r.Kültürel normlar ve sosyokültürel yap› bu özelli¤iyle insanlar› yönlendirmekte vebu niteli¤iyle duygu, düflünce ve davran›fllar›n hem nedenini, hem de sonucunuoluflturmaktad›r.

Toplumlar›n sosyal sistemlerinin süreklili¤inin ve sosyal yap›lar›ndaki farkl›l›k-lar›n temel nedeninin, kültür oldu¤u görülmektedir. Çünkü kültür sadece davran›flkal›plar› oluflturmamakta, bireylerin düflünsel art alanlar›n›n nüveleri ile bireysel vetoplumsal iliflkilerin içeri¤ini ve niteli¤ini de belirlemektedir. Bu nedenle, uluslara-ras› ölçekte faaliyet gösteren iflletmelerin, küresel rekabetle bafla ç›kabilmek içinkültür kavram›na gereken önemi vermeleri, bir di¤er ifadeyle farkl›l›klar›n önyarg›yaratmas›n› önlemek amac›yla kültür konusunu yönetim bilimi içinde yeniden de-¤erlendirmeleri ve etkin kurum içi ve kurum d›fl› halkla iliflkiler çal›flmalar› ile kül-türü yönetebilme yetisine sahip olmalar› gerekmektedir.

Küreselleflme sürecinde dikkate al›nmas› gereken önemli bir etmen olan kültürün belirle-yici özellikleri nelerdir?

KÜRESEL KÜLTÜR, HALKLA ‹L‹fiK‹LER VE REKLAMUluslararas› halkla iliflkiler -ya da daha yayg›n ve daha genifl referans alan›na sa-hip bir tan›mlamay› kullanacak olursak- küresel halkla iliflkiler, uzun süredir uygu-lama ve kuram alan›nda karfl›m›za ç›kmaktad›r. Halkla iliflkiler profesyonelleri ka-dar akademisyenler de bu konu üzerine dikkat çekici bir literatür oluflturacak ça-l›flmalar ortaya koymufllard›r. Uluslararas› halkla iliflkiler alan›nda karfl›m›za ç›kanhalkla iliflkiler uygulamalar› ve bunlardan yararlan›larak ortaya konulan örnek va-kalar, akademik alanda düzenlenen bilimsel toplant›lar ve bunlara dayal› olaraküretilen kuramsal çal›flmalar, uluslararas› halkla iliflkiler alan›n›n yeni ve de¤iflikperspektiflerden de¤erlendirilmesine olanak tan›m›flt›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Uluslararas› halkla iliflkilerin geliflme sürecini de¤erlendirecek olursak ifl dün-yas›n›n küreselleflmesinin halkla iliflkiler alan›nda meydana gelen geliflmelerin çe-kirde¤ini oluflturdu¤unu söyleyebiliriz. Çünkü halkla iliflkiler mesle¤i do¤as› gere-¤i ifl, toplum, politika, çevre ve düflünce yap›s› gibi konulardaki de¤iflimlerden et-kilenen dinamik bir uygulama alan›n› içine almaktad›r. Bu yeni durum içinde,halkla iliflkiler mesle¤inin küreselleflme ba¤lam›nda yeniden de¤erlendirilmesi ko-nusunda bir ihtiyaç ortaya ç›kmaktad›r. Ayr›ca halkla iliflkiler, tan›m› gere¤i, halk-larla (public) iliflkilerin düzenlenmesi üzerine kurulu bir meslek ve akademik birçal›flma alan›d›r. Halkla iliflkiler mesle¤inin hedef kitlesinin uluslararas› düzeye ge-nifllemesiyle birlikte uluslararas› hedef kitleler ortaya ç›km›flt›r. Bu geliflmelerin so-nucu olarak halkla iliflkiler alan›nda kuramsal yaklafl›mlar›n gelifltirilmesi zorunlu-luk halini alm›flt›r.

Halkla iliflkiler mesle¤inin uluslararas› boyut kazanmas›, ifl dünyas›n›n uluslara-ras›laflmas›n›n bir sonucu olarak ele al›nmak durumundad›r. ‹fl dünyas›n›n ulusla-raras›laflmas› ise küreselleflme sürecinin ve bu süreci oluflturan koflullar›n uza¤›n-da düflünülemez. Bu alanlardaki geliflmeler ve neden olduklar› de¤iflimler, ortayaç›kard›klar› yeni ve mu¤lak koflullarla ve sorunlarla halkla iliflkiler faaliyetlerindekullan›lmak üzere yeni yaklafl›mlar›n ve yeni yöntemlerin ortaya konmas›n› gerek-li k›lm›flt›r. Bu nedenle küresel ortam içinde meydana gelen de¤iflimler sonucun-da beliren yeni durumlar›n yaratt›¤› koflullar içinde, halkla iliflkiler alan›ndaki uy-gulamalar›n, bilgi da¤arc›¤›n›n, literatürün ve yaklafl›mlar›n gelifltirilmesi ihtiyac›kendisini güçlü bir biçimde hissettirmifltir. Bu amaçla yap›lan çal›flmalar, var olansomut olgular› aç›klamaya yönelik genel bilgilere ulafl›lmas›n› sa¤lam›fl; yeni du-rumlar›n aç›k ve bütünlefltirilmifl bir biçimde kavranmas›na olanak tan›yarak halk-la iliflkiler mesle¤ine katk› sa¤lam›fl; böylelikle uluslararas› halkla iliflkiler konusun-da ortaya ç›km›fl ya da ç›kabilecek sorunlar› saptamaya ve öngörmeye yard›mc› ol-ma ifllevini yerine getirmifllerdir. Bu nedenle uluslararas› halkla iliflkiler alan›n› ta-n›mlayabilmek için öncelikle söz konusu tarihsel geliflim süreci paralelinde halklailiflkiler mesle¤inin nas›l uluslararas› nitelik kazand›¤›n›n incelenmesi önem tafl›-maktad›r.

Böylece yeni durumlar›n neden oldu¤u somut koflullara göre olaylar› denetle-yebilmek, yönlendirebilmek ve muhtemel olumsuz geliflmelerin belirmesini önle-mek üzere halkla iliflkiler faaliyetlerinin uygulanmas› konusu daha fazla önem ka-zanm›flt›r. Gelece¤in kurumsal yap›s›n› bugünden flekillendirmeye katk›da bulun-mak, dolay›s›yla toplumsal de¤iflime destek vermek durumunda olan halkla iliflki-ler uzmanlar›; ileride nas›l çal›flacaklar›n›, yeni yetki ve sorumluluk alanlar›na sa-hip olarak iflletmelerdeki görevlerini nas›l yerine getireceklerini ve küreselleflen ifldünyas›n›n koflullar›na uygun bir biçimde düflünen yönetim ile nas›l bir iliflki için-de olacaklar›n› tasarlama ve tart›flma zorunlulu¤u içine girmifllerdir. ‹flletmelerhalkla iliflkiler faaliyetlerini art›k uluslararas› ölçekte planlamaya bafllam›fllar, tan›-ma ve tan›tma konusundaki çal›flmalar›ndan pazarlama amaçl› halkla iliflkiler uy-gulamalar›na kadar uzanan bir alanda küresel koflullar› oldu¤u kadar yerel özellik-leri de göz önüne alm›fllard›r.

Uluslararas› ifl dünyas›ndaki bu geliflmelerin halkla iliflkiler mesle¤i üzerindekietkisi do¤ald›r. ‹ster ulusal ister uluslararas› olsun bütün iflletmeler kaç›n›lmaz ola-rak küresel ifl dünyas›n›n ortaya ç›kard›¤› yeni koflullar içinde faaliyetlerini sürdür-mek zorundad›rlar. Bu yeni durumun neden oldu¤u sorunlar›n giderilmesinde ol-du¤u kadar sundu¤u olanaklardan yararlan›lmas›nda da halkla iliflkilere düflen gö-revler bulunmaktad›r. Ancak halkla iliflkilerin temel görevini k›sa bir cümle içinde


toparlayacak olursak, halkla iliflkilerin esas olarak yerine getirmesi gereken ifllev;uluslararas› ifl ortam›n›n geliflmesinin yaratm›fl oldu¤u bütün bu de¤iflimler s›ras›n-da iç ve d›fl hedef kitlelerle kurulacak iletiflim arac›l›¤›yla insanlar›n yeni durumlar-la bafl edebilmesine yard›mc› olmakt›r.

Bu yaklafl›m içinde halkla iliflkiler faaliyetlerindeki yerel ve küresel ölçektekitemel yön flu flekilde saptanmaktad›r: Halkla iliflkiler iflletmenin ç›karlar› do¤rultu-sunda bir gerçekli¤in infla edilmesi yönünde ifllev görecektir. DuPont flirketininbaflkan› Edgar S. Wollard’›n belirtmifl oldu¤u gibi, küresel iflletmelerin hedef kitle-lerine “insani” bir yüz göstermesi gerekmektedir. “fiirketler olarak toplumlara vehükûmete yönelik aç›kl›¤›m›z devam etmelidir, böylelikle insanlar ne yapt›¤›m›z›ve dünya çevresindeki yaflam›n kalitesine nas›l katk›da bulundu¤umuzu anlaya-caklard›r. Baflka bir deyiflle ne kadar küresel ve rekabetçi olursak o kadar insanigörünmeli ve davranmal›y›z” (Woolard, 1996: 6). Bu durumda uluslararas› halklailiflkiler faaliyetlerinin birbirine ba¤l› iki temel amac› kendini belli etmektedir; kü-resel ifl ortam›n›n gelifltirilmesine yard›mc› olmak ve bu küresel ortam içinde ifllet-me lehine olumlu bir imaj oluflturmak.

Küreselleflmenin yaratm›fl oldu¤u koflullar içinde halkla iliflkilerin uluslararas›boyutunu vurgulayan bir tan›mlaman›n yap›lmas› ve mesle¤in daha genifl bir çer-çevede tasvir edilmesi ihtiyac› ortaya ç›kmaktad›r. Çünkü uluslararas› halkla iliflki-ler hem mesleki olarak çok h›zl› bir geliflmeyi tamamlam›fl ve dünyan›n birçok ül-kesinde modern ifl anlay›fl›n›n bir parças› olarak kabul görmüfl hem de endüstriolarak kendisini kurmufl durumdad›r. Halkla iliflkiler ayn› zamanda devlet kurum-lar›nda, kâr amac› gütmeyen kurulufllarda, hatta küreselleflme karfl›tl›¤› yapan ey-lemci gruplarda ve sanat kurumlar›nda oldu¤u kadar tek tek sanatç›lar aras›nda ka-bul görmüfl durumdad›r. Devletin, kâr amac› gütmeyen kurulufllar›n, eylemci grup-lar›n ve sanatç›lar›n hedef kitlesi ülke d›fl›nda bulundu¤u zaman, bunlar›n da ulus-lararas› halkla iliflkiler uygulamas› yapmas› söz konusudur.

Bu ihtiyac›n arkas›nda yatan tek neden uluslararas›laflma de¤ildir; ayn› za-manda uluslararas›laflman›n ev sahibi ülke içindeki halkla iliflkiler faaliyetlerinindo¤as›n› etkileyecek bir nitelik kazanmas›d›r. Bu geliflme sonucunda halkla iliflki-ler mesle¤i küresel ölçekteki meseleler göz önüne al›narak yap›lmak durumunda-d›r. Dolay›s›yla halkla iliflkiler mesle¤i kürselleflme koflullar› içinde üstlenmesi ge-reken yeni roller çerçevesinde tart›fl›lma ihtiyac› içindedir. Uluslararas› halkla ilifl-kiler konusundaki uygulamalar kadar kuramsal çal›flmalar›n da geliflmesinin ne-deni, uluslararas› ölçekte ifl yapan iflletmelerin nicelik olarak art›fl›yla birlikte buiflletmelerde çal›flan halkla iliflkiler uygulay›c›lar›n›n yerel ölçekteki düflünce veuygulama tarzlar›n› aflan bir perspektife duyduklar› gereksinimin de paralel bir bi-çimde artmas›d›r.

Halkla iliflkiler konusunda yazan kimseler daha ilk y›llarda bu durumun fark›n-dayd›lar. Doksanl› y›llar›n bafl›nda yap›lan bir çal›flmada yazar bu durumu flöyletasvir etmekteydi: “Uluslararas› halkla iliflkiler eskiden bu mesle¤in bir uzmanlafl-ma dal› olmufltu. Uluslararas› halkla iliflkiler giderek artan bir biçimde daha büyükbir halkla iliflkiler sahnesinin bir parças› durumuna gelmektedir. Günümüzde da-ha az say›da organizasyon -kendi ulusal s›n›rlar› d›fl›nda ifl yapm›yor olsalar bile-tamamen yerel bir perspektife sahiptir. Bunun nedeni insanlar› ilgilendiren konu-lar›n dünya ile bir ba¤lant›s›n›n olmas›d›r” (Nally, 1991: 21). Günümüzde küreselifl dünyas›n›n belirleyicili¤inin yirmi y›l öncesinden çok daha güçlü olmas›, flirket-leri büyüklük ölçe¤ine bakmaks›z›n etkilemekte ve halkla iliflkiler de dahil olmaküzere bütün iflletme faaliyetleri üzerinde belirleyicili¤e sahip olmaktad›r.


Bu etki alan› içinde yer alan uluslararas› halkla iliflkilerin tan›mlanmas›nda vur-gulanabilecek ilk nokta, bu mesle¤in geleneksel rolünü kapsam› giderek artan birbiçimde yerine getirmekte oldu¤udur. Bu nedenle kavram›n tart›fl›lmas›nda gele-neksel tan›mlardan ve belirlemelerden yola ç›k›lmas›nda yarar vard›r. Halka iliflki-ler mesle¤inin içeri¤ini ve do¤as›n› aç›klayan birçok tan›m› bulunmaktad›r ve butan›mlar hemen hemen her halkla iliflkiler kitab›nda yer almaktad›r. Bu tan›mlar›ak›lda tutarak halkla iliflkilerin amac›m›za uygun flekilde uluslararas› boyutunuvurgulayan bir tan›m ortaya koymaya çal›flacak olursak, uluslararas› halkla iliflki-ler, uluslararas› iflletmelerin iliflkide bulunduklar› çok çeflitli ve karmafl›k iç ve d›flhedef gruplar›n çeflitli araflt›rma yöntem ve tekniklerinin kullan›lmas›yla tan›m-lanmas›; bu gruplar›n iflletmeden beklentilerinin ortaya ç›kar›lmas›; daha sonrabu gruplar üzerinde arzu edilen olumlu etki ve sempatinin yarat›lmas›; iletiflimtekniklerinin kullan›lmas›yla yarat›lan bu etkiyi sürdürmek üzere iflletmenin vehedef gruplar›n beklentilerinin uyumlaflt›r›lmas› olarak saptanabilecek tüm tan›-ma ve tan›tma çabalar›n›n yönetilmesi olarak tan›mlanabilir.

Uluslararas› halkla iliflkileri daha k›sa bir biçimde flu flekilde tan›mlayabiliriz:“Uluslararas› halkla iliflkiler, di¤er ülkelerin halklar›yla faydal› iliflkiler kurmak içinbir flirketin, kurumun veya hükûmetin yapt›¤› planl› ve organize edilmifl çabalar-d›r” (Ural, 2005: 208). Bu tan›mda vurguland›¤› üzere, uluslararas› halkla iliflkilerhükûmetler, flirketler ve di¤er tüm kurumlar› kapsayan genifl bir faaliyet alan›d›r.Uluslararas› halkla iliflkiler alan›n›n tan›mlanmas›na yönelik olarak burada çizilmiflolan çerçeve içinde, küresel halkla iliflkilerin ifllevinin içeri¤inin belirlenmesi içinflu düflünceler do¤ru bir yönlendirme sa¤layacakt›r. Halkla iliflkiler, bir iflletmeniniliflkide oldu¤u hedef kitlelerle aras›nda kurmufl oldu¤u iletiflim arac›l›¤›yla üzerin-de uzlaflma sa¤lanacak bir gerçekli¤in oluflturulmas› yönündeki çabalar› ifade et-mektedir. Bu nedenle uluslararas› halkla iliflkiler iflletmenin iliflkide bulundu¤ugruplarla iflletme aras›ndaki iletiflim süreçlerini küreselleflme koflullar› içinde -kü-resel ifl ortam›na uygun bir biçimde ve küreselleflmenin sa¤layaca¤› toplumsal ya-rarlar›n üzerinde durarak- yönetmelidir.

Uluslararas› halkla iliflkilerin bilim alan› olarak a¤›rl›kl› bir biçimde incelenme-sinin yirmi y›l› aflan bir geçmifle sahip olmas›na ra¤men, alandaki temel sorular ha-la detayl› araflt›rmalar›n yap›lmas›n› gerektirmektedir. Bu temel sorular flu flekildes›ralanabilir (Lützler, 2007: 134):

• Baflar›l› olmak için uluslararas› halkla iliflkiler nas›l örgütlenmeli ve biçim-lendirilmelidir?

• Tüm ülkeler için tek bir halkla iliflkiler sisteminin uygulanmas› mümkünmüdür, yoksa her bir ülke için ayr› bir halkla iliflkiler konseptinin haz›rlan-mas› m› gerekmektedir?

• Belirli görev ve süreçleri uluslararas› anlamda standartlaflt›rmak böylece ma-liyet avantaj› yaratmak mümkün müdür?

• Yerel pazar d›fl›ndaki uygulamalarda halkla iliflkiler nas›l farkl›laflmaktad›r?Bu sorular ayn› zamanda uluslararas› halkla iliflkilerin temel amac›na iflaret et-

mektedir. Uluslararas› halkla iliflkilerin amac›, uluslararas› bir iflletmenin politik,ekonomik ve sosyal hareket alan›n› geniflletmek üzere etkide bulunarak kamusalbir deste¤i oluflturmak ve bu deste¤i güvence alt›na almakt›r. Uluslararas› halklailiflkiler faaliyetinin bunu gerçeklefltirebilmek için yapmas› gereken fley, hem yerelhedef kitlelerine hem de ifl yapt›¤› ülkedeki hedef kitlelerine iflletme amaçlar›n› vefaaliyetlerini aç›klamak ve iflletmenin kimli¤ini olumlu bir kurumsal imaj yaratacakflekilde iletmektir. Bunu yaparken ise, kültürleraras› meseleleri dikkate almak ve


etik konulara duyarl›l›k göstermek; küresel uygulanabilirli¤in yan›nda yerel uygu-lama ihtiyaçlar›n›n fark›nda olma zorunlulu¤u vard›r.

Günümüzün halkla iliflkiler uzman›, küresel bir ba¤lam içinde de¤iflen dünya,ekonomi, politika ve kültür koflullar›na uyum sa¤lanmas›na destek vermek ama-c›yla hedef kitlenin beklentilerinin yönetime aktar›lmas› yönünde çal›flmalar yap-makta ve etkili yönetim ifllevi olarak örgütün hedefleri do¤rultusunda uygun yöne-tim stratejileri gelifltirilmesinde önemli bir rol üstlenmektedir. ‹flletme içindeki burolünün önemi ve halkla iliflkiler programlar›n›n baflar›ya ulaflmas›ndaki anahtarkonumu nedeniyle sahip olmas› gereken bir tak›m nitelikler bulunmaktad›r. Aka-demik e¤itim ayn› zamanda -hem ulusal hem de uluslararas› ölçekte- daha geniflvizyona sahip halkla iliflkiler uygulamac›lar›n›n mesle¤in kadrolar›nda yer almala-r›na olanak tan›yacakt›r. Bu nedenle uluslararas› halkla iliflkiler uzman›n›n temelniteliklerinden birinin alan›nda akademik e¤itim alm›fl olmas› gerekti¤i ileri sürü-lebilir. Ayr›ca uluslararas› halkla iliflkiler uzman› unvan› ile görevini yürütecek olankiflilerin sahip olmas› gereken yetkinlikler de bulunmaktad›r. Uluslararas› iflletme-lerin halkla iliflkiler uzmanlar› uluslararas› ifl ortam›n›n gerektirdi¤i biçimde son de-rece karmafl›k ve de¤iflken d›fl ve iç çevrelerinden gelen her türlü mesaj ve uyar›-y› yorumlayabilme yetene¤ine sahip olmal›d›rlar. Dolay›s›yla uluslararas› halklailiflkiler uzman› hem yerel ölçekte hem de uluslararas› ölçekte iflletme için önemtafl›yan hedef kitlelerinin ve gruplar›n da fark›nda olmal›d›r. Uluslararas› halkla ilifl-kiler aç›s›ndan her bir hedef gruba özgü özellikler de önem arz etmektedir ve flusorular›n do¤ru bir flekilde yan›tlanmas› gerekmektedir: “‹flletmeyi medyada en iyiflekilde konumland›rabilmek için gazetecilere nas›l hitap edilmelidir? ‹flletmenin fa-aliyette bulundu¤u bölge halk›n›n güveni nas›l kazan›lmal› ve bu güven sürdürül-melidir? Lobicilik faaliyetleri çerçevesinde ülkenin politikac›lar›na ve birlik temsil-cilerine nas›l hitap edilmelidir?” (Huck, 2005: 13). Uluslararas› bir iflletmenin hedefkitlesinin faaliyet alan› içindeki tüm kamuoyu oldu¤u ifade edilse de çeflitli alt he-def ve ç›kar gruplar› da en az genel kamuoyu kadar önem tafl›maktad›r.

Hedef kitleler ba¤lam›nda, uluslararas› halkla iliflkiler ancak ev sahibi ülkeninkültürel ve sosyal koflullar› dikkate al›nd›¤› zaman etkili olacakt›r. Aksi takdirde ifl-letmenin önemli hedef kitlelerinin beklentilerinin tespit edilmesi ve baflar›l› ifl bir-likleri mümkün olamayacakt›r. Bu nedenle hedef kitlelerin tan›mlanmas› büyükönem tafl›maktad›r. Ancak bu yabanc› bir ülkede, ç›kar ve hedef gruplar›n temsil-cilerinin uluslararas› iflletmeden beklentilerini aç›k bir dille ifade etmedikleri içinzordur. Özellikle misafir konumundaki uluslararas› iflletmenin belirli kamu grupla-r› ile direkt temas kurmas› do¤ru karfl›lanmad›¤› için çeflitli sorunlar bafl gösterebi-lir. Hükûmet ve resmî daireler bu konuda önemli bir hedef kitleyi oluflturmaktad›r.Ad› geçen kurumlar devlet destekli güçleri arac›l›¤›yla al›nan önlemler, kontrollerve engellemeler yoluyla uluslararas› iflletmenin varl›¤›n› tehlikeye sokabilir. Bunla-r›n önüne geçebilmek için uluslararas› halkla iliflkiler uzmanlar›n›n ilgili hedef kit-lelerle iliflkilerini sa¤l›kl› oluflturmalar› ve sürdürmeleri gerekmektedir.

Uluslararas› halkla iliflkiler uzmanl›¤›n›n en önemli niteliklerinden biri ise ileti-flim becerileridir. Yukar›da belirtilen özellikler ile güçlü iletiflim becerileri tafl›yanhalkla iliflkiler uzmanlar›n›”küresel iletiflimciler” olarak tan›mlamak mümkündür.Uluslararas› ölçekte ifl yapan halka iliflkiler uzmanlar› sahip olduklar› bu niteliklerarac›l›¤›yla flirket politikalar›nda ve kamuoyuna iletilecek mesajlar konusundamerkezi olarak saptanm›fl olan mesajlar›n verilmesi için çaba gösterirlerken, yerelkoflullara uygunluk gösteren uygulamalar› gerçeklefltirebilecek becerilere de sahipolmal›d›rlar.


Di¤er yandan tüm ç›kar gruplar›n› memnun etmek ve beklentilerini karfl›lamakson derece güçtür. Dolay›s›yla uluslararas› iflletmeler kendileri aç›s›ndan en önem-li ç›kar gruplar›n›n kimler oldu¤u konusunda bir karar vermek zorundad›r. Ayn›zamanda halkla iliflkiler uzmanlar› iflletmenin ikincil ve hatta üçüncül düzeydeönem s›ras›na koydu¤u di¤er ç›kar gruplar›n›n kimler oldu¤u ve beklentilerininneler oldu¤u konusunda da bilgi sahibi olmal›d›rlar. Çünkü uluslararas› faaliyetgösteren bir iflletmenin k›sa vadeli planlar›n›n yan› s›ra uzun vadeli beklentilerininde dikkate al›nd›¤› planlara da gereksinimi vard›r. Edelman PR Worldwide’›n bafl-kan› Richard Edelman halkla iliflkilerin gelece¤ine iliflkin görüfllerini paylaflt›¤› biryaz›s›nda gelecekte halkla iliflkiler alan›nda baflar›da, çemberin her bir köflesindeyer alan ve di¤erlerini etkileme gücünü elinde bulunduran tüm paydafllarla iletifli-min önemini vurgulamaktad›r. ‹flletmelerin baflar› anahtar› olacak paydafllar› ise;yasa düzenleyiciler, NGO’s (hükûmet d›fl› kurumlar), medya, analistler, müflteri-ler, da¤›t›c›lar, çal›flanlar ve akademisyenler olarak tan›mlamaktad›r (Edelman,2002: 130). Halkla iliflkiler mesle¤i ve dolay›s›yla halkla iliflkiler uzman›, bu bafll›kalt›nda de¤inilmifl olan ifllevlerden ve yönetim içindeki pozisyonundan ötürü kü-reselleflen ifl dünyas› içindeki modern iflletmelerde sayg›n bir yer edinmifltir.

Uluslararas› halkla iliflkiler uzman› geniflleyen uluslararas› ifl dünyas›n›n koflul-lar›na uyum sa¤layabilmek için bilgi ve beceri alan›n› küresel boyutta gelifltirmegereksinimi içinde olan kiflidir. Ayr›ca küresel ifl ortam›nda uluslararas› ekonomive ifl konular› hakk›nda bilgi ve tecrübesini artt›rma; kültürleraras› iletiflim beceri-siyle giderek artan ve çeflitlenen hedef kitlelerle daha iyi planlanm›fl, etkili ve in-celikli iletiflim gerçeklefltirebilme; ifl eti¤i konusunda kültürleraras› bir duyarl›l›¤asahip olarak ortaya ç›kan etik sorun ve konularla bafla ç›kabilme gibi alanlardakendini gelifltirme zorunlulu¤u bulunmaktad›r. Küresel çapta yaflanan bu gibi de-¤iflimler, reklamc›l›¤› da yak›ndan ilgilendirmekte ve reklam stratejileri ve uygula-malar›n›n da kültüre göre yap›land›r›lmas›n› beraberinde getirmektedir.

Teknolojik geliflim, artan rekabet ve uluslararas› ölçekte faaliyet gösteren ifllet-meler küreselleflmeyi; ekonomik, siyasi, kültürel ve teknolojik arenada fiilî bir ger-çeklik olarak günlük hayata yerlefltirmifllerdir. Küreselleflme tüm dünyan›n büyükbir köy haline gelmesine vurgu yapsa da küresel köy içinde yer alan ve iflletmeleriçin hem potansiyel tehdit hem de büyük f›rsatlar› tafl›yan farkl› kültürlerin halenönemini korudu¤undan söz edilebilmektedir. Bu nedenle yeni pazarlar›n avantaj›-n› yaflamak ve kârl›l›¤›n› büyütmek isteyen uluslararas› iflletmeler, hitap ettiklerikültürel dokuyu analiz ederek, reklamlar arac›l›¤›yla hedef kitlenin ait oldu¤u kül-türe göre psikolojik ve sosyolojik ihtiyaçlar›n› karfl›lamaya, hatta gelecekteki muh-temel e¤ilimlerine de cevap vermeye çal›flmaktad›rlar. Farkl› kültürlerle temas içi-ne giren uluslararas› iflletmeler için en hayati konu, söz konusu kültürlerin temelde¤erlerini araflt›r›p -ülkelerin kültür haritas›n› ç›kar›p- buna uygun stratejiler gelifl-tirerek kültürel dinamiklerle ters düflmemek ve iflletmeye yönelik önyarg› oluflu-munu engellemeye çal›flmakt›r.

Bir ülkede faaliyet gösterebilmek için geçerli olan yasal düzenlemeler ve huku-ki s›n›rlamalar bilinse de iflletmenin süreklili¤ini sa¤layacak as›l kriterin o ülkede-ki geçerli kültürel normlar çerçevesinde hareket edebilme ve kültüre uyumlanabil-me yetisini kazanmak oldu¤u ileri sürülebilmektedir. Birbirinden farkl› davran›flkal›plar›n›n, farkl› kültürel normlardan kaynakland›¤› görülmektedir. Böylece han-gi davran›fllar›n üstün tutuldu¤u, hangilerinin olumlu ya da olumsuz de¤erlendiril-di¤i de kültürel farkl›l›klar› oluflturmaktad›r. Bu de¤erler, birbirine taban tabana z›tkültürel normlar da yaratabilmektedir. Bu düflüncenin yerleflmesi, kültürel aktar-


ma, anlama ve anlaflmalar›n bir baflka deyiflle, kültürleraras› iletiflimin kalitesiniolumlu yönde etkileyecektir. Bu süreç içerisinde reklam pratiklerinde de kültürüve kültür de¤iflkenlerini dikkate almak, iflletmelerin baflar›s›nda büyük önem tafl›-maktad›r. Uluslararas› iflletmeler aç›s›ndan hedef kitlenin kültürel kodlar›n› çözüm-leyebilmek ve etkin reklam stratejileri gelifltirebilmek için göz önüne al›nmas› ge-reken unsurlar flu flekilde s›ralanabilmektedir (Oktay, 1996: 54-55):

• Hedef gruplar›n ve bunlar› oluflturan insanlar›n kültürel özellikleri (gele-nekler, örf-âdet ve al›flkanl›klar; grup normlar›; tutumlar› ve kanaatleri(örne¤in domuz etinden yap›lm›fl et ürünlerinin ‹slam ülkelerinde, ineketinden imal edilmifl ürünlerin de Hindistan’da reklam edilmesinden ka-ç›n›lmas› gerekir).

• Bunlar›n kulland›klar› dil (kullan›lan simgelerin, farkl› kültürlerde anlam-lar› farkl› olabilir) veya belirli bir ülkede farkl› yörelerde farkl› diller kul-lan›labilir.

• Mesaj›n oluflturulmas› ve iletilmesi s›ras›nda yerel unsurlardan yararlan›-labilir.

Reklam çal›flmalar›nda hitap edilecek hedef kitlenin özellikleri ve kültür dina-mikleri, uluslararas› çapta faaliyet gösteren iflletmeler için belirleyici olmaktad›r.“Ünlü saat markas› Seiko’nun, Malezya’da yapt›¤› bir reklam çal›flmas›nda kullan-d›¤› ‘‹nsan zaman› yaratt›, Seiko mükemmellefltirdi’ slogan›, ‘sadece Tanr› yarat›r’inanc›na sahip olan halk›n tepkisini çekmesi üzerine ‘‹nsan zaman› kullanmay› ö¤-rendi, Seiko mükemmellefltirdi’ fleklinde de¤ifltirilmifltir” (Tosun, 2005: 3). Bu ör-nekte Seiko’nun, reklam mesajlar›n› kültüre göre uyumlay›p kültürel farkl›l›klarasayg› göstermesi sonucu, iflletme için dramatik sonuçlar do¤urabilecek önyarg›lar›ortadan kald›rmaya yönelik bir strateji ile baflar›l› oldu¤u ileri sürülebilmektedir.Kültürel özellikler çerçevesinde, ak›lda kal›c›l›¤› artt›ran görsel iletiflim araçlar›ylaaktar›lan mesajlardaki renklerin seçiminin de, kültürel farkl›l›klar göz önünde bu-lundurularak yap›lmas› gerekmektedir. “Renkler iletiflimin küçük bir parças›d›r; fa-kat her bir kültürdeki sembollerin anlamlar› anlafl›l›rsa, pazarlamac› hangi sembo-lü kullanabilece¤i ya da kullanamayaca¤›n› ö¤renme flans›na sahip olabilmektedir”(Cateora, 1997: 491). Bilindi¤i gibi renkler, evrensel dilinin yan›nda kültürel farkl›-l›klara da konu olabilmektedir: Amerika’da beyaz masumiyeti simgelerken, ço¤uAsya ülkelerinde beyaz renk ölümü simgelemektedir. Asyal› bir gelin asla beyazrenk gelinlik giymemektedir. Çin’de gelinler flans›n ve mutlulu¤un rengi olan k›r-m›z› giymektedirler. Latin Amerika’da ise k›rm›z›, flehvet ve aflk›n rengi olarak bi-linmektedir (Wilcox vd., 2000: 347). Görülmektedir ki, iflletmelerin uluslararas› pa-zarlarda kültürel farkl›l›klar› göz önünde bulundurup önyarg›lar› ortadan kald›rma-ya yönelik reklam ve iletiflim stratejilerini yap›land›rmalar› gerekmektedir.

Reklam mesajlar› olufltururken, iletiflim pratikleri aç›s›ndan dikkat edilmesi ge-reken önemli ö¤elerden birini de dil oluflturmaktad›r ki, literatür bu konuda ifllet-meleri baflar›ya ya da baflar›s›zl›¤a tafl›yan say›s›z örnekle doludur. Örne¤in, “Ford-Fiera (geliflen ülkeler için düflük maliyetli kamyon dizayn›) sat›fl problemleri ileyüz yüze kalm›flt›r. Çünkü Fiera’n›n Frans›zca anlam› ‘çirkin yafll› kad›n’ demektir.Popüler Ford markas› Comet Meksika’da Caliente olarak adland›r›ld›¤›nda limitlisat›m miktar›na ulaflm›flt›r. Bunun nedeni Caliente’nin argo terimde ‘hayat kad›n›’olarak adland›r›lmas›d›r” (Hawkins vd., 1992: 44-45). Bu örneklerin tam tersine kü-resel bir marka olan Coca Cola, kültürel farkl›l›klara duyarl› baflar›l› bir iletiflimselatakla Almanya ve ‹talya’daki pazar pay›n› geniflletip markas›na yönelik potansiyelönyarg›lar› ortadan kald›rabilmifltir. “Coca Cola mümkün olan her yerde küresel



markas›n› kullanmaya çal›fl›r. Ancak Almanca ve ‹talyanca’da Diet Kola’daki ‘diet’kelimesinin hastal›kla iliflkili bir anlam› oldu¤unu fark ettikten sonra, Amerika d›-fl›nda kulland›¤› ismi Coca Cola Light olarak de¤ifltirdi” (http://www.superko-bi.com/Pazarlama, Eriflim: 29.08.2006). Örnekler göstermektedir ki, kültür farkl›l›k-lar›, uluslararas› ölçekte faaliyet gösteren iflletmeler için potansiyel risk, tehdit vef›rsatlar› bünyesinde tafl›maktad›r.

Kültürel dinamiklerin dikkate al›nmas› reklam›n baflar›s›n› do¤rudan etkilemektedir veakademik literatür konu ile ilgili örneklere ev sahipli¤i yapmaktad›r. Reklam alan›ndakültürel farkl›l›klara iliflkin baflar›l› ve baflar›s›z güncel örnekleri çeflitli arama motorlar›-n› kullanarak da takip edebilirsiniz.

Söz konusu farkl›l›klar›n ön yarg› yaratmamas› ve iflletmeler için yeni f›rsatlartafl›yabilmesinde, reklamlar›n da farkl› kültürlere göre oluflturulmas› büyük önemtafl›maktad›r. Uluslararas› reklam stratejisi gelifltirmede, reklam›n ne ölçüde stan-dart olaca¤› ya da yerel ihtiyaçlara uyarlan›p uyarlanmayaca¤› sorusu önem kazan-maktad›r. Uluslararas› reklamc›lar, reklam›n tasar›m› ve logosundaki görsel unsur-lar konusunda bilgili olmal›d›r. Uluslararas› pazar geniflledikçe, sat›n alma al›flkan-l›klar› ve zevkler daha benzer bir hâle gelmektedir. Bundan dolay›, uluslararas›reklam kampanyalar›nda daha genel bir tema oluflturma e¤ilimi artmaktad›r. Fakatbu durum, reklamlar›n tamamen ayn› olaca¤› anlam›na gelmemelidir. Uluslararas›reklamlarda böyle bir merkezileflmemeye gidilmesini etkileyen faktörler flunlard›r(Kirpalani, 1985: 399’dan akt: Eser, 2005: 315):

• Pazar Kriteri: Düflük rekabet, farkl› demografik yap›lar, düflük gelir da¤›-l›m› ve düflük endüstrileflme;

• Kültürel Kriter: Kültürel tabular, dinî engeller, yabanc› iflletmelere karfl›olumsuz tutumlar, kozmopolit tutuma karfl› olarak kültürel ba¤l›l›k;

• Medya Kriteri: ‹flletmenin ulusal pazar›ndakinden farkl› bir medya olmas›;• Di¤er Kriterler: Fiyat›n çok önemli oluflu, reklamlar›n kabulünün düflük

düzeyde oluflu, çok öznel olan reklam kavramlar›, reklamlarda duygusall›-¤›n yüksek oranda kullan›lmas› vb.

Reklam›n küreselleflme e¤ilimi, dünyan›n her yerinde markan›n ayn› flekildekonumland›r›lmas›n› ifade etmektedir. Ancak bu ifade biçimi, reklam mesajlar›n›ndünya genelinde ayn› kodlarla haz›rlan›p sunulaca¤› anlam›na gelmemektedir.Çünkü reklam mesajlar›n›n haz›rlan›p uygulanmas›nda ülkelerin kültürel yap›lar›belirleyici olmaktad›r. Bir baflka deyiflle ülkelerin kültürel de¤erleri, reklam›n neölçüde küresel haz›rlan›p haz›rlanmayaca¤›n›n da s›n›r›n› belirlemektedir. Bu ne-denle küreselleflmenin kültürel mant›¤›, uluslararas› iflletmeler aç›s›ndan küreseldüflünüp yerel davranma yetisinin gelifltirilmesini zorunlu k›lmaktad›r. ‘Küresel dü-flün, yerel hareket et’ sözünün anahtar›, sadece tepe yönetiminin de¤il tüm iflletmekademelerindeki çal›flanlar›n küresel düflünmelerini sa¤lamaktad›r (Maruco, 1994:136). Çünkü herhangi bir co¤rafyadaki kültürel de¤erlerle uyuflmayan her tür giri-flim baflar›s›zl›kla sonuçlanacakt›r. Bu nedenle iflletmeler, hedef kitlelerini çok iyianaliz edip sunduklar› de¤erleri yerel kültürler ile uyumlaflt›rmaya çal›flmaktad›r-lar. Küresel reklamc›l›kta bu durum, yerellefltirme stratejisi ile aç›klanabilmektedir.“Yerellefltirme stratejisinde, tüketici istek ve ihtiyaçlar›nda homojenleflme oldu¤ugörüflüne karfl› ç›k›lmamakla beraber, reklam kampanyalar›n›n art›k evrensel bo-yutta da olsa yerel motifler kulland›¤› ve ulusal farkl›l›klar›n önemli oldu¤u belir-tilmektedir. Dünya üzerinde pazarlamas› yap›lan ürünler hakk›nda evrensel olarak

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



düflünmek zorunda olmak, çeflitli ülkelerde yaflayan tüketiciler aras›ndaki farkl›l›-¤›n reddedilece¤i veya pazarlama planlar›nda hesaba kat›lmayaca¤› anlam›na gel-memektedir” (Cengiz, 2002: 71). Bu perspektiften de¤erlendirilebilecek bir örnekolarak Coca Cola’n›n yerel kültüre entegre olmas› ile ramazan sofras›nda yer alma-s› da semiyolojik aç›dan Türk de¤erleriyle örtüfltü¤ünü anlatmas› bak›m›ndan dik-kat çekmektedir. Kültürleraras› iletiflim disiplini içinde bu e¤ilim, yerelli¤e yönele-rek küresel düflünceyi olumlamak olarak ifade edilebilen ‘Global düflünüp yerelhareket etmek’ ideolojisiyle aç›klanabilmekte ve farkl›l›klardan do¤abilecek önyar-g›lar›n giderilebilmesi amac›n› tafl›yan iletiflim disiplini için bir yol haritas› sunmak-tad›r. Bu örnekler, uluslararas› iflletmelerin reklam uygulamalar›nda kültürel de¤er-lerden do¤rudan etkilendi¤inin bir göstergesi olarak belirmektedir.

KÜRESEL YÖNET‹M VE ULUSLARARASI ‹fiLETMELERSeksenli y›llar›n sonunda ideolojik iki kutuplulu¤un ortadan kalkmas›yla oluflanyeni sosyo-ekonomik koflullar, politik ve kültürel ortam içinde, ülkeleri birbirin-den ay›ran ideolojik s›n›rlar, yerini giderek kültürel s›n›rlara b›rakmaya bafllam›flt›r.Ancak bu s›n›rlar›n da her geçen gün bulan›k bir duruma gelmesi söz konusudurve günümüzdeki toplumsal yap› içinde çok kültürlülük bir gerçeklik olarak karfl›-m›za ç›kmaktad›r. Belirleyicilik kazanm›fl olan bu çok kültürlülük ortam› içindeyaln›zca toplumlar de¤il, ayn› zamanda ekonomik iflletmeler de kültürel farkl›l›k-lardan kaynaklanan sorunlar›n üstesinden gelmek durumundad›rlar. Çok kültürlüortamlardaki kültürel karfl›laflmalar›n ortaya ç›kard›¤› temel sorun; farkl› örgütlerin,kiflilerin ve kurumlar›n sahip olduklar› tutumlar›n, de¤erlerin ve al›flkanl›klar›n et-kisi alt›nda etkileflimde bulunulmas›d›r. Kültürleraras› karfl›laflmalar farkl› kültürler-den insanlarla konuflmay›, anlaflmalar› yönetmeyi ve ortak kararlar almay› gerek-tirmektedir. Bu ba¤lam içerisinde geliflen ve küresel yönetim pratiklerini ifadeeden kültürleraras› yönetim yetene¤i, özellikle uluslararas› iflletmeler için stratejikbir baflar› faktörü olarak ifade edilebilmektedir. Yap›lan çeflitli araflt›rmalar; kültü-rel farkl›l›klar›n fark›nda olan bu farkl›l›klara sayg› gösteren ve kültürel çeflitlili¤iuzlaflma yoluyla avantaja dönüfltürebilen iflletmelerin küresel rekabette baflar›y› ya-kalad›klar›n› ve küresel rekabet üstünlü¤üne sahip olduklar›n› göstermektedir.

Dolay›s›yla, farkl› kültürleri göz önüne alan bir yönetim stratejisi ve anlay›fl›,çok kültürlülükten kaynaklanan çat›flmalar›n engellenmesinde ve bu çat›flmalar›nsonucunda oluflabilecek ekonomik kay›plar›n önlenmesinde büyük önem tafl›-maktad›r. Küresel yönetim pratikleri çerçevesinde hareket edilmesi, kültürel fark-l›l›klar› görmezden gelmek ya da farkl› bir kültürü asimile etmek anlam›na gelme-mektedir. Aksine, iflletmenin sahip oldu¤u kültürel çeflitliliklerinden kaynaklananzenginli¤ini rekabet avantaj›na dönüfltürebilmesini ifade etmektedir. Küresel reka-bet avantaj› ise ancak uluslararas› iflletmelerin kültürleraras› farkl›l›klar› anlay›p yö-netebilme becerisi ile do¤ru orant›l› olarak artmaktad›r.

Daralan pazarlar›n› geniflletmek, baflka ülkelerin kaynaklar›ndan yararlanarakifl dünyas›n›n ve uluslararas› iflletmelerin büyümesine olanak tan›mak gibi amaçlardo¤rultusunda geliflmesi beklenen yeni uluslararas› ifl dünyas›n›n temel motivasyo-nu büyümeyi ve süreklili¤i uluslararas› arena içinde sa¤lamakt›r. Bu nedenle ulus-lararas› arenada varl›klar›n› sürdürmek isteyen iflletmeler; finansal, teknolojik, pa-zarlama ve yönetim olanaklar›n› birlefltirerek küresel rekabet içinde varl›klar›n›sürdürme yoluna gitmifllerdir. Küreselleflme ile birlikte önemi ve say›lar› artanuluslararas› (çok uluslu) iflletmelerin, küresel ortamda faaliyetlerini sürdürürkenkarfl›laflt›klar› sorunlar da pazar›n büyüklü¤ü ile do¤ru orant›l› geliflmektedir. Bir


iflletmenin küreselleflip uluslararas› iflletme niteli¤i kazanma yolunda önemle dik-kat etmesi gereken konular›n bafl›nda ise kültür ve kültürel farkl›l›klar gelmekte-dir. Etkileri ifl dünyas›n›n hemen her alan›nda hissedilen küreselleflme olgusu,uluslararas› iflletmelerin tan›mlanmas›n› ve bu tan›mlama içerisinde yönetim olgu-sunun ele al›nmas›n› gerektirmektedir.

Uluslararas› iflletme; AR-GE, üretim, yönetim gibi en önemli iflletme fonksiyon-lar›n›n iflletmenin kuruldu¤u ülkede gerçeklefltirildi¤i iflletme türüdür. Bu iflletme-ler, iki ya da daha fazla ülkede temsil edilmektedir. Bir iflletme yat›r›mlar›n› ve pa-zar›n› uluslararas› alana kayd›rd›¤› zaman, bir baflka deyiflle bir iflletmenin iflleri bir-den fazla ülkenin s›n›rlar› içinde gerçekleflti¤i zaman, flirket uluslararas› bir iflletmedurumuna gelmekte ve uluslararas› yönetime yönelik bir gereksinim ortaya ç›kmak-tad›r. Çok uluslu küresel iflletmelerin say›sal olarak artmas› küreselleflme ile birlikteyo¤unluk kazan›rken, bu flirketler rekabet ekonomisi içinde ayakta kalmak için bir-çok yap›sal de¤iflikli¤e u¤ram›fllard›r. Çok uluslu bir iflletmenin temel özelli¤i her-hangi bir ülkede merkezi bulunurken, baflka ülkelerde yan kurulufllar›n›n, fabrika-lar›n›n ve bölümlerinin faaliyet göstermesidir. Bu iflletmeler bafl döndürücü bir fle-kilde de¤iflen çevrelerine uyum sa¤lama konusunda büyük sorunlarla karfl› karfl›yakalmaktad›rlar. Her seferinde faaliyette bulunduklar› ev sahibi ülke halk›na, ekono-mik geliflme ve yeni ifl alanlar› yaratmak için ne kadar önemli ve vazgeçilmez ol-duklar›n› anlatmak, ayn› zamanda söz konusu ülkenin ulusal sermayesi ve do¤alkaynaklar› için asla bir tehdit oluflturmad›klar›n› vurgulamak zorundad›rlar.

Uluslararas› iflletmeler genel bir ifade ile flu flekilde tan›mlanabilmektedir: “Bir ifl-letme için e¤er yurt d›fl› faaliyetler iflletme amaçlar› ve iflletmenin yaflam›n› sürdür-mesi aç›s›ndan büyük önem tafl›yorsa o iflletme uluslararas› bir iflletmedir” (Zentesve Swoboda, 1997: 143). Baflka bir flekilde tan›mlamak gerekirse, uluslararas› ifllet-meler genel merkezleri belirli bir ülkede oldu¤u hâlde; faaliyetlerini bir ya da dahafazla ülkede koordinasyonunu sa¤lad›¤› flubeler, yavru iflletmeler ya da ba¤l› ifllet-meler arac›l›¤›yla ve genel merkez taraf›ndan kararlaflt›r›lan bir iflletme politikas› ileyürüten büyük flirketlerdir. Uluslararas› iflletmeler, uluslararas›laflma arac›l›¤›yla içve d›fl pazar paylar›n› geniflletmeyi hedeflemektedirler. Merkezde yap›land›r›lm›fl vedi¤er ülkelerdeki iletiflimi düzenleyen bir iletiflim tarz› benimsenmifltir.

Ekonominin artan oranda uluslararas›laflmas› ile birlikte, birçok iflletme sadeceyurt d›fl›ndaki faaliyetlerini yönetecek olan yöneticilerinin sahip olmas› gerekenözellikler ya da yabanc› çal›flanlar›n›n iflletme kültürüne uyumu sorunlar›yla karfl›-laflmamaktad›rlar. Uluslararas› iflletmeler ayn› zamanda firmaya ait yabanc› iflletmeve yavru iflletmelerin yabanc› pazarlardaki rekabet içinde baflar›l› olmas› için nas›lyönetilmesi gerekti¤i sorusuna da çözüm üretmek durumundad›rlar. Bu anlay›fliçerisinde kültürel farkl›l›klar› gözeten ve bu farkl›l›klar› vizyon ve stratejilerine gö-re yönetebilen iflletmeler baflar›y› yakalayabileceklerdir. Bu nedenle küresel ölçek-te çal›flan hiçbir iflletme bugün kültürleraras› yönetim ilke ve tekniklerini uygula-madan baflar›ya ulaflamamaktad›r. Bu yönetim tarz› ö¤renilebilen ve ö¤renilmesizorunlu özel bir yetenektir. Uluslararas› iflletmelerin kültüre ve kültürel farkl›l›kla-ra duyarl› yönetim pratikleri flu flekilde s›n›fland›r›labilir (Saran, 2005: 73-74):

1- Karfl›l›kl› Anlay›fl: Burada amaç karfl›s›ndakini kand›rmak ya da aldatmakde¤il; aksine, güven yaratarak yanl›fl anlamalar› önlemek amac›yla onu an-lamak ve ona uyum sa¤lamakt›r. Karfl›l›kl› anlay›fl konusu özellikle sözlü vesözsüz iletiflimde, tarihte, kültürde, din ve felsefede, geleneklerde, iliflkidebulunulan ülkenin güncel durumunda ve düflünce yap›s›nda kendini göster-mektedir.


2- Güvensizli¤i Önlemek: ‹flletme içinde oluflabilecek zor durumlar›n üstesin-den gelmek ve çat›flmalar› çözebilmek için afla¤›daki unsurlar›n mutlakadikkate al›nmas› gerekmektedir:• Gerekli enformasyonun elde edilmesi;• Özellikli durumlar›n çözümü için enformasyonu tamamlay›c› bir unsur

olarak dan›flmanl›k almak;• Hedeflerin do¤ru ve kesin belirlenmesi, çünkü ancak aç›k hedefleri olan

kifliler çözüm alternatifleri yatabilirler;• Baflkalar›n›n görüfl ve fikirlerine anlay›flla yaklaflmak ve bununla bafla

ç›kmak olarak tan›mlayabilece¤imiz uzlaflmaya aç›k olmak, kültürel farkl›l›klar›n yönetilmesinde en önemli unsurlardan biridir.

• Kazan-Kazan Stratejisi: Bir anlaflma ya da ortakl›k ancak her iki taraf›n daç›kar›na sonuçland›¤› zaman baflar›l› bir flekilde gerçekleflebilecektir.

3- Uluslararas› ‹fl Birliklerini Zedeleyecek Gaflardan Kaç›nma: Ço¤uuluslararas› anlaflma öncesi görüflmeler baflar›l› geçmekle birlikte, taraflar-dan birinin bilinçsizce yapt›¤› bir hata, örne¤in; yanl›fl hediye, bir ikram›nreddedilmesi, ailenin gücendirilmesi ya da yetersiz sayg› gösterisi, sözleflme-nin gerçekleflmesine engel olabilmektedir.

4- Gerekli Ba¤lant›lar›n Kurulmas›: Uzun soluklu dostluklar›n oluflturulma-s›na olanak sa¤lanmas› (özellikle Do¤u bölgelerinin kültüründe ifl anlaflma-lar› ancak arkadafll›k iliflkilerinin oluflturulmas›ndan sonra gerçekleflmekte-dir); güven kazanmak (güven duygusunun hangi kültürde nas›l kazan›labi-lece¤i kültürleraras› yönetim yetene¤ine ba¤l›d›r); örgüt içi enformasyonaulaflmak, ilgili iletiflim a¤›na kabul edilmek.

5- Uluslararas› Kat›l›mlar, Ortakl›klar ve fiirket Evlilikleri: Uluslararas›alanda faaliyet gösteren her iflletmenin hedefi, potansiyelleri en üst düzey-de kullanma olana¤› veren flirket birleflmeleri, ortakl›klar ve uluslararas› ka-t›l›mlard›r. Bu aflamada baflar›l› kültürleraras› yönetimin temel görevleri da-ha da anlam kazanmaktad›r: • Karfl›l›kl› anlay›fl; baflar›n›n temel yap› tafllar›ndan biri de tüm kat›l›mc›la

r›n, di¤er kat›l›mc›lar›n planlar›n› ve ç›karlar›n› anlamay› ö¤renmeleridir. • Ortak hedeflerin tan›mlanmas›; ortak hedeflerin tan›mlanmas›ndan önce

pazar›n koflullar› kadar sosyal ve politik çevrenin de tan›nmas› gerek-mektedir.

• Pazar a¤lar›n›n geniflletilmesi; kültürleraras› a¤lar›n yard›m› ile yeni ürünya da hizmetlerin gelifltirilmesi mümkün olabilecektir.

• Sinerjiden yararlanmak; kültürlerin çak›flma potansiyellerini ve ortaközelliklerini en üst düzeyde de¤erlendirmek gerekmektedir.

• ‹flletmenin baflar› grafi¤ini yükseltmek; uluslararas› ifl dünyas›nda kültür-leraras› yönetim, tüm ticari faaliyetlerin temel amac› olan ekonomik ba-flar›n›n sa¤lanmas›na hizmet etmektedir.

Uluslararas› bir iflletmenin stratejisi, d›fl çevresinden kaynaklanan politik, eko-nomik ve kültürel faktörler ile insan kaynaklar› ve yap›s›ndan ayr› düflünüleme-mektedir. Bu gerçek, uluslararas› iflletme yönetiminde kültür konusuna ayr› birözen gösterilmesini beraberinde getirmektedir. Bu nedenle günümüzde etkili kül-türleraras› yönetim, her fleyden önce ekonomik baflar› için vazgeçilmez bir unsurolarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Ayr›ca uluslararas› alanda faaliyet gösteren her ifllet-me prati¤i aç›s›ndan kültürleraras› düflünce ve davran›fl ön plana ç›kmaktad›r. Gü-nümüzdeki ifl dünyas›n› belirleyen bu durum ve iflletme stratejilerinin küresel dü-


zenlenmesi bilimsel araflt›rmalara da yans›maktad›r. Özellikle son y›llarda “ulusla-raras› pazarlama”, “uluslararas› finans” ya da “uluslararas› yönetim” konular› ileilgili yap›lan çal›flmalarda art›fl gözlenmektedir. Bu çal›flmalarda a¤›rl›kl› olarak yeralan araflt›rma konular›ndan biri ise kültür konusunun yönetime yans›mas› sonucuküresel yönetimde kültürel farkl›l›klar›n baflar›l› bir flekilde yönetilmesi için ne gi-bi iletiflimsel uygulamalara yer verilmesi gerekti¤idir.

Küreselleflen dünya ekonomisinin her geçen gün büyümesi, uluslararas› boyut-ta faaliyet gösteren ticari iflletmelerin daha fazla kültürel çeflitlilik içinde çal›flmala-r›n› yürütme zorunlulu¤unu da beraberinde getirmektedir. Bu zorunluluk ise küre-sel yönetim için gerekli olan kültürleraras› yönetim gereksinimini do¤urmufltur. Ba-flar›l› uluslararas› iflletmeler kültürleraras› yönetim becerilerinin önemli bir rekabetve yat›r›m arac› oldu¤unun bilincindedirler. Kültürleraras› yönetim uygulamalar›nayer veren uluslararas› iflletmeler, kültürel farkl›l›klar›n bir avantaja dönüfltürülebile-ce¤inin fark›ndad›rlar. Kültür konusunun çal›flanlar›n performanslar›, kazanç mak-simizasyonu ve rekabet yetene¤i ile ba¤lant›l› oldu¤unu da bilmektedirler.

Küresel yönetim ba¤lam›nda uluslararas› iflletmelere yönelik baz› gözlemleryapmak mümkündür: Öncelikle baflar›l› bir kültürleraras› yönetim anlay›fl› sergile-yen uluslararas› iflletmeler, kültürleraras› ortamlarda çal›flma konusunda baflar›l›çal›flanlar› kendilerine çekebilme konusunda avantaj sa¤layacaklard›r. Ard›ndan,bu tür çal›flanlara sahip olan bir uluslararas› iflletme farkl› kültürler içinde yer alanmüflterilerinin beklentilerini daha iyi anlayarak daha iyi mal ve hizmet sunumugerçeklefltirebilecektir. Kültürel farkl›l›klar› anlayan ve kültürel çevrenin olanakla-r›n› daha iyi kavrayan bir iflletme, ayn› zamanda de¤iflen çevre koflullar›na uyumsa¤lama konusunda daha yetenekli ve esnek bir yönetim anlay›fl›na sahip olabile-cektir. Bu durum ise uluslararas› iflletmelere en baflta küresel rekabet üstünlü¤üsa¤layacak ve uluslararas› iflletmelerin daha baflar›l› küresel yönetim pratikleri ge-lifltirmesine yard›mc› olacakt›r.

Zaman ve mekân s›n›rlamas› olmaks›z›n somut ve soyut de¤erlerin uluslara-ras› çapta transferine olanak sa¤layan küreselleflme olgusu, farkl› kültürlerin birbi-riyle karfl›laflma ve etkileflime geçme s›kl›¤›n› artt›ran çok say›da iletiflimsel platfor-mu da ortaya ç›karm›flt›r. S›n›rlar› giderek belirsizleflen bir dünyada, farkl› kültür-lere mensup kaynak ve al›c›lar aras›nda geçen iletiflim sürecinin belirli stratejilerdo¤rultusunda yönetilmesi, iflletmeler aç›s›ndan hayati önem tafl›maktad›r. Küre-selleflme ile birlikte tüm iflletmeler kültürel farkl›l›klar konusunda daha duyarl› ha-le gelmekte ve bu süreç, farkl› kültürlere sahip olan çal›flanlar aras›ndaki farkl›l›k-lar›n baflar›l› bir flekilde yönetilerek kültürleraras›nda etkin bir diyalog ortam› ya-rat›lmas›n› zorunlu k›lmaktad›r. Küreselleflmenin yol açt›¤› bu durum, küresel ile-tiflim stratejilerinin önemine vurgu yapmaktad›r.

Bu do¤rultuda halkla iliflkiler de günümüzde ulusal s›n›rlar› aflan ve hatta hergeçen gün uluslararas› boyutuyla düflünülmesi gereken ve uygulamada küreselpratikleri zorunlu k›lan yönetsel bir fonksiyona dönüflmektedir. Farkl› kültürleraras›nda geçen iletiflim sürecini tan›mlayan kültürleraras› iletiflim söz konusu ol-du¤unda, de¤iflik kültürel kodlara ve normlara sahip kaynak ve hedef kitleler-den bahsedilmektedir. Bu noktada, benzer olmayan kültürel de¤erlerden kay-naklanan birbirini anlamama, yanl›fl anlama gibi sorunlar; ço¤u zaman bireylerve iflletmeler aç›s›ndan y›k›c› etkilere yol açan potansiyel krizlere dönüflebil-mektedir. Bu krizleri ortaya ç›kmadan önleyebilmek ve mevcut krizleri en azhasarla atlat›p baflar›l› bir flekilde yönetebilmek ise etkin kültürleraras› iletiflimstratejileri ile mümkündür. Bu süreçleri yap›land›r›p yönlendirecek birim olarakhalkla iliflkilerin önemi de ortaya ç›kmaktad›r.



Halkla iliflkiler gibi reklam çal›flmalar›n›n da kültürel dinamikler do¤rultusundauygulan›p kültüre göre uyumlaflt›r›lmas›, kültürel farkl›l›klar›n baflar› ile yönetilme-sini sa¤lamaktad›r. Bu do¤rultuda, küresel çapta faaliyet gösteren halkla iliflkiler vereklam uzmanlar›ndan, iletiflim aktivitelerinde kültür boyutunu dikkate al›p kültür-ler aras›ndaki farkl›l›klara duyarl› stratejiler gelifltirip uygulamalar› beklenmektedir.Küreselleflme sürecinde özellikle uluslararas› iflletmelerde görev alan yöneticilerinkültürleraras› iletiflim yetkinli¤ine sahip olmalar› önemlidir. Uluslararas› iflletme yö-neticileri farkl› kültürleri anlaman›n ve bu farkl› kültürlerle uyumlu çal›flabilmeniniflletmenin kârl›l›¤›, verimlili¤i, imaj› ve itibar› aç›s›ndan öneminin fark›na vard›kla-r›ndan, kültürleraras› iletiflim yeterlili¤ini tabana yayabilmek ve farkl›l›klar› iflletme-nin ortak çat›s› alt›nda yönetebilmek için, halkla iliflkiler uzmanlar›ndan yararlan-maya çal›flmaktad›rlar. Uluslararas› yöneticilerin halkla iliflkiler biriminden temelbeklentileri ise farkl› kültürler aras›ndaki iliflkilerin baflar›l› bir flekilde yap›land›r›-l›p sürdürülmesinde etkili iletiflimsel faaliyetlere yer vermeleridir. Etkin kültürlera-ras› iletiflim stratejileri ve politikalar› ile iflletme içerisinde ve d›fl›ndaki ‘öteki’ kül-türlerin fark›na varmak, onlar› tan›mak, yarg›lamadan onlarla uyumlu bir flekildeçal›flmak ve farkl›l›klar›n kabul edilmesine iliflkin genifl bir perspektif elde etmeninmümkün olaca¤› söylenebilmektedir.

Küreselleflme ve kültür konusunda ayr›nt›l› bilgi edinebilmek için Mine Saran’›n 2011 y›-l›nda Detay Yay›nc›l›k’tan ç›km›fl olan “Küreselleflme Ba¤lam›nda Uluslararas› ‹flletmeler-‹letiflim Perspektifinden ‹ncelemeler” isimli kitab›n› okuyabilirsiniz.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P




Küreselleflme ve etkilerini anlayabilmek

Her geçen gün çok boyutlu etkileri ulusal veuluslararas› konjonktürde reel biçimde gözlenenküreselleflme kavram›n›n, semantik aç›dan; siya-sal, ekonomik, teknolojik ve sosyokültürel nite-likli de¤iflim ve dönüflüm sürecine koflut olarak,evrensel ölçekte ortaya ç›kan ve kompleks iliflki-ler a¤›n› yönlendirme potansiyeline sahip tümolay ve olgular›n, Yeni Dünya Düzeni çerçeve-sinde radikal kopufllarla yeniden ele al›nmas›nayol açan bir fenomen olarak aç›kland›¤›n› söyle-mek mümkündür. Küreselleflme sürecinin enönemli karakteristi¤ini, farkl› kültürlerin birbirle-riyle karfl›laflma s›kl›¤›n› artt›ran birçok iletiflimplatformunu ortaya ç›karmas› oluflturmaktad›r.1970'li y›llar›n bafllang›c›yla uluslararas› iflletme-ler ve bu iflletmelerin global arenadaki faaliyetle-ri, bilgi iletiflim teknolojilerinin geliflimi ile insan-lar›n tüm dünyada kolayl›kla seyahat edip farkl›kültürler aras›ndaki diyalogun geliflmesi gibi fak-törlerin, kültürleraras› iletiflimin öneminin yük-selmesine yol açt›¤› söylenebilmektedir.

Kültür ve özelliklerini tan›mlayabilmek

Kültür, herhangi bir sosyal toplulu¤un maddi vemaddi olmayan yaflam biçimleri olarak ifade edi-lebilmektedir. Her bir kültür, uzun bir tarihselsüreç içerisinde oluflmakta ve bir toplumdaki tu-tum, davran›fl, inanç, ahlak, töre, gelenek ve etikanlay›fl gibi tüm sosyal etkileflimleri içermekte-dir. Buradan da anlafl›laca¤› gibi kültür, bir dizisosyal üretimin ve sürecin birleflmesi ile oluflandinamik bir yap› olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.Kültür, bir toplum içinde yaflayan insanlar›n duy-gu, düflünce ve davran›fllar›nda ortakl›k sa¤layande¤erlerin tümü olup, yaflama dair tüm üretimsüreçlerini de kapsamaktad›r. Toplumlar›n kültü-rü kendine hast›r ve her toplumun kültüründedi¤er toplumlara göre belirli düzeyde farkl›l›klarmevcuttur. Buna karfl›n, kültürün özellikleri ço-¤u toplum için ortakt›r. Kültürün genel geçer birtan›m› yap›ld›¤›nda belirli özellikler göze çarp-maktad›r. Öncelikle kültür toplumsald›r, ayn› top-lum içinde yaflayan insanlar›n belirli etkileflimle-ri ile oluflur. Kültür ö¤renilir, bir toplumu mey-dana getiren üyelerin sosyalleflme süreci ile ö¤-

renilir. Kültür aktar›l›r ve paylafl›l›r, üyelerin bir-birleri ile girdi¤i her bir etkileflim sonucu kültür;maddi ve manevi bir de¤er olarak aktar›l›r vetoplumu oluflturan insanlar taraf›ndan ortak fle-kilde paylafl›l›r. Kültür de¤iflir, zaman içerisindeinsanlar taraf›ndan yorumlanan kültürel de¤erle-rin azalmas› ya da ço¤almas› sonucu kültür de-¤iflkenlik gösterir. Kültür, dinamik bir yap›d›r vetoplumu oluflturan insanlar aras›nda bütünlefltiri-ci bir rol oynar.

Küreselleflmenin boyutlar›n› aç›klayabilmek

Küreselleflmenin ekonomik, siyasal ve sosyokül-türel olmak üzere üç boyutundan söz etmekmümkündür. Ekonomik aç›dan küreselleflme,teknolojinin yard›m› ile ticaret ve finansal ak›m-lar›n hareketlili¤i yoluyla dünya ekonomilerininbirbiriyle bütünleflmesi olarak tan›mlanabilmek-tedir. Dünya ekonomisinin bütünleflmesindeuluslararas› iflletmeler önemli paya sahiptir. Ulus-lararas› iflletmelerin, uygulad›klar› küresel politi-kalar ile dünya ekonomisinin özneleri oldu¤uileri sürülebilmektedir. Ço¤u zaman uluslararas›iflletmelerin yaratt›klar› ekonomik sonuçlar, ulus-larüstü nitelik tafl›maktad›r. Uluslararas› iflletme-ler ekonomik rant sa¤layabilecekleri ülkeleri kü-resel sisteme dahil etmekte, böylelikle kendi kâr-lar›n› ve pazar paylar›n› artt›r›rken, küresellefl-menin ekonomik boyutuna h›z kazand›rman›nyan› s›ra, uluslararas› siyasalara da yön vermek-tedir. Bu nedenle uluslararas› iflletmelerin, küre-selleflmenin ekonomik ve siyasal boyutundakien önemli itici güçleri aras›nda yer ald›¤›n› ilerisürmek mümkündür. Küreselleflmenin ekono-mik ve siyasal boyutu ise, sosyokültürel boyutuntafl›y›c›l›¤›n› yapmaktad›r, çünkü küreselleflmezaten kültürel bir ürün olarak karfl›m›za ç›kmak-tad›r. Belirli kültürlere göre küçük farkl›l›klar sözkonusu olsa da, küreselleflmenin sosyokültürelboyutu; dünya çap›nda ortak yaflam tarzlar›n›n,zevklerin ve korkular›n paylafl›ld›¤› küresel birkültürün do¤up büyümesi gerçe¤ine iflaret et-mektedir. Böylece küresel sisteme dahil olan tümdünya ülkelerinde bir benzeflme ve dönüflüm sü-reci ortaya ç›kmaktad›r.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


Küreselleflmenin kültürel alandaki etkilerini ir-

deleyebilmek

Küreselleflme ve iletiflim teknolojilerinin geliflimiile birlikte ortadan kalkan ülke s›n›rlar› yerinikültürel s›n›rlara b›rakm›flt›r. Bu yeni kültürel s›-n›rlar içinde iletiflim her zaman oldu¤undan da-ha fazla önem kazanm›flt›r. Bu ba¤lamda, yenipazarlara ulafl›p dünya çap›nda faaliyetlerini sür-dürmek isteyen uluslararas› iflletmeler de yenilik-lere aç›k yap›lanmalar›n› gözden geçirmek, yerelpazar koflullar›n› do¤ru de¤erlendirmek, ülkeimaj›n›n ürettikleri ürüne yapaca¤› katk›lar› ta-sarlamak, yerel pazarlardaki meflruiyetlerini sa¤-layabilmek için sosyal sorumluluk projeleri ger-çeklefltirmek, küresel ölçekte önemi artan kurumiçi ve kurum d›fl› iletiflim çabalar›n› artt›rmak,krizlere son derece aç›k uluslararas› rekabet or-tam›n› yönetebilmek ve pazarlama iletiflimi çaba-lar›n› uluslararas› ölçekte yürütmek durumunda-d›rlar. Küreselleflmenin ekonomi alan›ndaki baflaktörleri olan uluslararas› iflletmeler de, yeni pa-zarlara ulafl›p dünya çap›nda faaliyetlerini sür-dürmek ve baflar›l› olmak için kültürel s›n›rlar›nyaratt›¤› engelleri hedef kitleleriyle kuracaklar›sa¤l›kl› iletiflim ile aflabileceklerdir. Çünkü eko-nominin, siyasetin ve toplumlar›n uluslararas›lafl-mas› iflletmelerin iletiflim çal›flmalar›n›n çerçeve-sini geniflletmifl, kurallar›n› da de¤ifltirmifltir. ‹le-tiflim bölgesel ve ulusal s›n›rlar› dolay›s›yla kül-türel s›n›rlar› da aflm›flt›r.

Kültür ve küreselleflme aras›ndaki ba¤›nt›y› kav-

rayabilmek

Doksanl› y›llarda en üst noktas›na ulaflan küre-selleflme ile birlikte s›n›rlar›n ortadan kalkmas›sonucunda f›rsat çeflitlili¤i, etkenlerin hareketlili-¤i ve meflruiyet erozyonundan söz edilmeye bafl-lanm›flt›r. Küreselleflme ve iletiflim teknolojileri-nin geliflimi ile birlikte ortadan kalkan ülke s›n›r-lar› yerini kültürel s›n›rlara b›rakm›flt›r. Ekono-mik s›n›rlar›n yavafl yavafl ortadan kalkmas›nakarfl›n, tüm bütünleflme çabalar›na ra¤men, ya-sal, politik ve kültürel engeller halen geçerlili¤i-ni korumaktad›r. Dünyadaki güncel krizlerin ya-n› s›ra yeniden ortaya ç›kan etnik ya da kültürelçat›flmalar, bütünleflme ile birlikte yerelleflmeninde halâ hüküm sürdü¤ü bir dünyan›n sinyalleri-ni vermektedir. Dolay›s›yla flimdilik dünya üze-rinde kültürel ve toplumsal s›n›rlar›n tamamenortadan kalkmas› tamamen bir hayaldir. Girdi¤iher yeni pazarda uluslar aras› iflletmenin karfl›karfl›ya kald›¤› zorluklar da artmaktad›r. Bu zor-luklar›n üstesinden gelmek için dünya ekonomi-sini biçimlendiren uluslar aras› iflletmelerin pa-zarlama, reklam, halkla iliflkiler, imaj ve yönetimkonular› kapsayan stratejilerini iletiflim odakl›oluflturmas› önemlidir.

4NA M A Ç

5NA M A Ç


Kendimizi S›nayal›m 1. Afla¤›dakilerden hangisi küreselleflme sürecinin se-beplerinden biri de¤ildir?

a. Teknolojik yeniliklerb. Ulus-devlet anlay›fl›c. Uluslararas› iflletmelerd. Ekonomik geliflmelere. ‹letiflim ve ulafl›mdaki art›fl

2. Küreselleflmenin Türkçe anlam› afla¤›dakilerdenhangisidir?

a. Yerelleflmeb. Bölgeselleflmec. Ulusallaflmad. Lokalleflmee. Evrenselleflme

3. Afla¤›daki dönemlerden hangileri küreselleflmenintarihsel periyotlar› aras›nda yer al›r?

a. 1490-1890-1990b. 1390-1590-1790c. 1890-1990-2000 d. 1990-2000-2010e. 1590-1690-1790

4. Afla¤›dakilerden hangisi birinci küreselleflme döne-mine ait bir özellik de¤ildir?

a. Co¤rafi kefliflerb. Merkantilizmc. Sömürgecilikd. Beyaz adam›n yükümlülü¤üe. Feodal beylikler

5. Küreselleflmeyi ortaya ç›karan etmenlerin eflleflmesiafla¤›daki fl›klardan hangisinde do¤ru yaz›lm›flt›r?

a. Ekonomik-Teknolojik-Sosyolojik etmenlerb. ‹deolojik-Sosyolojik-Psikolojik etmenlerc. Ekonomik-Teknolojik-‹deolojik etmenlerd. ‹deolojik-Sosyolojik-Teknolojik etmenlere. Teknolojik-‹deolojik-Psikolojik etmenler

6. Afla¤›dakilerden hangisi küreselleflmenin boyutlar›aras›nda yer almaz?

a. Sosyal Boyutb. Kültürel Boyutc. Ekonomik Boyutd. Siyasal Boyute. E¤itsel Boyut

7. 1970’lerdeki petrol krizi sonras›nda d›fl piyasalaraaç›lma aray›fl› ile iktisadi faaliyetlerin artmas›, küresel-leflmenin hangi boyutunu ifade eder?

a. Kültürel Boyutb. Teknolojik Boyutc. Siyasal Boyutd. Ekonomik Boyute. Sosyal Boyut

8. Afla¤›dakilerden hangisi küreselleflmenin sosyokül-türel boyutunu ifade eder?

a. Küresel düflünüp yerel hareket etmekb. Büyük iktisadi giriflimlerc. Ulus-devlet anlay›fl›nda zay›fl›kd. ‹letiflim teknolojilerindeki geliflmelere. Uluslararas› iflletmelerin say›s›nda art›fl

9. ...................., kazan›lan bir davran›fl kal›b› olarak ni-telenir ve insan›n yapt›¤›-yaratt›¤› her fleyi içeren bir ya-flam biçimidir.Yukar›daki ifadenin do¤ru bir cümle olmas› için, boflb›rak›lan yere afla¤›dakilerden hangisi getirilmelidir?

a. Küreselleflmeb. Kültürc. Halkla iliflkilerd. Reklame. Uluslararas› iflletme

10. Afla¤›dakilerden hangisi kültürün özelliklerindenbiri de¤ildir?

a. Ö¤renilir b. Aktar›l›rc. Dura¤and›rd. Simgeleyicidire. Paylafl›l›r


1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve TarihselGeliflimi” bafll›kl› konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve TarihselGeliflimi” bafll›kl› konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve TarihselGeliflimi” bafll›kl› konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve TarihselGeliflimi” bafll›kl› konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve TarihselGeliflimi” bafll›kl› konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹letiflim ve Yaz›l› ‹letiflimKavramlar›” bafll›kl› konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve TarihselGeliflimi” bafll›kl› konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve TarihselGeliflimi” bafll›kl› konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültür: Kavramsal Çerçeve”bafll›kl› konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültür: Kavramsal Çerçeve”bafll›kl› konusunu yeniden gözden geçiriniz.


Burger King’in küresellefltirmeye çal›flt›¤› haz›r köftekültürü, Türk kültürü normlar›na uygun hâle getirilereksunulmaktad›r. Yine bu perspektiften de¤erlendirilebi-lecek bir örnek olarak Coca Cola’n›n yerel kültüre en-tegre olabilmek için, kendini Ramazan sofras›nda ko-numland›rmas› da semiyolojik aç›dan Türk de¤erleriyleörtüfltü¤ünü anlatmas› bak›m›ndan dikkat çekmektedir.

S›ra Sizde 2

Kültürün özellikleri flu flekilde özetlenebilir:• Ö¤renilir; kültür biyolojik veya miras yoluyla aktar›l-

maz, ö¤renerek ve tecrübe ederek kazan›l›r.• Uyarlanabilir; kültür üzerinde de¤iflim veya uyarlama

yapmak insan›n do¤al kabiliyeti dâhilindedir.

• Kuflaktan kufla¤a aktar›l›r; kültür ço¤alan bir birikim-dir, kuflaklar aras›nda bir ba¤d›r.

• Paylafl›l›r; kültür tek bir bireye de¤il, toplumun tümbireylerine aittir.

• S›n›rlay›c›d›r; kültür ait oldu¤u toplumu birtak›m öl-çüler içine sokarak s›n›rlamaktad›r.

• Simgeleyicidir; kültür bir olgunun baflka bir olgu ta-raf›ndan tan›mlanmas›, simgelenmesi veya kullan›l-mas›d›r.

Yararlan›lan KaynaklarAk›n, B. (t.y.). “21.Yüzy›l›n Efli¤inde Küreselleflme ve

Küresel ‹flletmeler”, http://www.bilgiyoneti-

mi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt262, Eriflim

Tarihi: 24.04.2006.

Barnet, R. J. ve Cavahagh, J. (1995). Küresel Düfller -

‹mparator fiirketler ve Yeni Dünya Düzeni, Çe-

viren: Gülden fien, Sabah Kitaplar›, Medya Holding,

‹stanbul.

Bauman, Z. (1999). Küreselleflme - Toplumsal Sonuç-

lar›, Çeviren: Abdullah Y›lmaz, Ayr›nt› Yay›nlar›,

Mart Matbaac›l›k, ‹stanbul.

Boratav, K. ve Kansu, I. (1997). Ekonomi ve Küresel-

leflme, ‹mge Kitabevi, Ankara.

Bozkurt, V. (2000). Küreselleflmenin ‹nsani Yüzü, Al-

fa Kitabevi, ‹stanbul.

Cateora, P.R. (1997). International Marketing, Irwin-

McGraw Hill ‹nternational Edition, London.

Cengiz, E. (2002). Uluslararas› Pazarlamada Promos-

yon, Der Yay›nlar›: 344, ‹stanbul.

Çat›, K. (2000). “Küreselleflen Dünyada Uluslararas› Pa-

zarlama Aç›s›ndan Kültür”, Pazarlama Dünyas›, Y›l:

14, Say›: 2000-01.

Edelman, R. (2002). “The Power of Public Relations in a

Complex World”, Inside the Minds: The Art of

Public Relations, Aspatore Books Inc.

Eken, H. (2006). “Küreselleflme ve Ulus Devlet”, Selçuk

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,

Say›: 16.

Ekin, N. (1996). Küreselleflme ve Gümrük Birli¤i, ‹s-

tanbul Ticaret Odas› Yay›nlar› No: 32, ‹stanbul.

Engin, ‹. (1990). “Kültür-Kiflilik ‹liflkisi”, Ankara Üni-

versitesi Dil, Tarih ve Co¤rafya Fakültesi Dergi-

si, Say›: 1-2, Ankara.



Erem, T., Tek, Ö. B., Gegez, E. ve Börü, D. (t.y.). “Glo-

bal Pazarlarda Pazarlama Stratejilerinin Tasar›m ve

Uygulanmas›nda Kültürel Etkileflimin Rolü”,

http://www.econturk.org/Turkiyeekonomi-

si/deniz4.pdf, Eriflim Tarihi: 07.05.2008.Ero¤lu, F. (2000). Davran›fl Bilimleri, Beta Yay›nlar›,

‹stanbul.Erol, M. (1999). “Sosyal ‹liflkilerin ‹çeri¤ini Belirleyen Et-

menler”, Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat

Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Say›: 10.Eser, Z. (2005). “Çok Uluslu ‹flletmelerde Pazarlama Kar-

mas›n›n Küresel Boyutu”, Küreselleflme ve Çok

Uluslu ‹flletmecilik (Ed. Oya Aytemiz Seymen veTamer Bolat), Nobel Yay›n Da¤›t›m, Ankara.

Giddens, A. (2000). Elimizden Kaç›p Giden Dünya,

Alfa Yay›nlar›, ‹stanbul. Giddens, A. (1998). Modernli¤in Sonuçlar›, Çeviren:

Ersin Kufldil, Ayr›nt› Yay›nlar›, ‹stanbul.Greider, W. (2003). Tek Dünya ‘Küresel Kapitalizmin

Manik Mant›¤›’, Çeviren: Yavuz Olagan, ‹mge Kita-bevi, Ankara.

Günefl, S. (2001). Medya ve Kültür, Vadi Yay›nlar›, An-kara.

Güven, S. (2002). Sosyal Politikan›n Temelleri, EzgiKitabevi Yay›nlar›, Bursa.

Güvenç, N. (1998). Globalizm, Yön Matbaac›l›k, ‹stan-bul.

Güzelcik, E. (1999). Küreselleflme ve ‹flletmelerde

De¤iflen Kurum ‹maj›, Sistem Yay›nc›l›k, ‹stanbul. Hameyio¤lu, B. (2002). “Küreselleflme ve D›fl Ticaret Po-

litikas›”, www.kirimdernegi.org.tr/kuresel-disti-

caret.htm, 01.09.02, Eriflim Tarihi: 23.05.2006. Hawkins, D. I., Best, R. J. ve Conney, K. A. (1992). Con-

sumer Behavior Implications for Marketing

Strategy, Irwin McGraw Hill, London. Huck, S. (2005). Internationale Unternehmenskom-

munikation, Hrsg. Claudia Mast, Universitaet Ho-henheim, Stuttgart.

Kumar, K. (2004). Ça¤dafl Dünyan›n Yeni Kuramlar›

Sanayi Sonras› Toplumdan Post-Modern Toplu-

ma, Çeviren: Mehmet Küçük, 2. Bask›, Dost Kitabe-vi, Ankara.

Kumbasar, A. (2000). Küreselleflme ve Toplumsal

Denge, Cumhuriyet Gazetesi.Lützler, T. (2007). “Internationalisierung in Global Com-

munications - eine Einführung”, Strategisch Kom-

munizieren und Führen, (Ed. Claudia Langen, Hol-ger Sievert, Daniela Bell), Verlag Bertelmsmann Stif-tung.

Maden, A. H. (1993). “Yönetim ve Kültür”, Ankara Üni-

versitesi Dil, Tarih ve Co¤rafya Fakültesi Dergi-

si, Say›: 1-2.Maruco, F. (1994). “The Right Way To Go Global”, Har-

vard Business Review.

Masca, M. (1998). “Küreselleflmenin Ekonomik YöndenAnalizi”, Celal Bayar Üniversitesi ‹.‹.B.F. Yöne-

tim ve Ekonomi Dergisi, Say›: 4, Manisa.McPherson, B. D., Curtis, J. E. ve Loy, J. W. (1999). The

Social Significance of Culture, Human KineticsBooks, Illinois.

Meriç, C. (1998). Umran’dan Uygarl›¤a, ‹letiflim Yay›n-lar›, ‹stanbul.

Mittelman, J. H. (1997). Globalization: Critical Reflec-

tions, Lynne Reinner, London.Nally, M. (1991). International Public Relations, Ko-

gan Page Ltd., London.Oktay, M. (1996). Halkla ‹liflkiler Mesle¤inin ‹letiflim

Yöntem ve Araçlar›, Der Yay›nlar›, ‹stanbul. Oran, B. (2000). Küreselleflme ve Az›nl›klar, 3. Bask›,

‹maj Yay›nevi, Form Ofset, Ankara.Öymen, O. (2000). Gelece¤i Yakalamak, Remzi Kita-

bevi, ‹stanbul.Ritzer, G. (1998). Toplumun McDonaldlaflt›r›lmas›-

Ça¤dafl Toplum Yaflam›n›n De¤iflen Karakteri

Üzerine Bir ‹nceleme, Çeviren: fien Süar Kaya, Ay-r›nt› Yay›nc›l›k, ‹stanbul.

Saran, M. (2005). “Kültürleraras› Yönetim ve Liderlik”,Çok Kültürlü Ortamlarda Halkla ‹liflkiler, Ku-

rumsal ‹letiflim ve Yönetiflim (Ed. P›nar EraslanYay›no¤lu), ‹stanbul Ticaret Odas› Yay›nlar› No: 1,‹stanbul.

Tosun, N. B. (2005). “‹flletmeler Aç›s›ndan Uluslararas›‹letiflim”, Ege Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi Düflün-celer Dergisi, http://iletisim.ege.edu.tr/ileti-

sim/kurumsal/links/dusuncelerdergisi/in-

dex.pdf. Eriflim Tarihi: 14 Haziran 2006. Turan S. ve Aykoç, E. (2002). “Küreselleflme: Dünü, Bu-

günü, Yar›n›”, Trakya Üniversitesi Bilimsel Arafl-

t›rmalar Dergisi, C Serisi, Cilt: 2, No: 1.Tutar, H. (2000). Küreselleflme Sürecinde ‹flletme Yö-

netimi, Hayat Yay›nlar›, ‹stanbul.Ural, E. G. (2005). “Çok Kültürlü Ortamlarda Halkla ‹lifl-

kiler”, Çok Kültürlü Ortamlarda Halkla ‹liflkiler,

Kurumsal ‹letiflim ve Yönetim, (Ed.P›nar EraslanYay›no¤lu), ‹stanbul Ticaret Üniversitesi, Yay›nlar›,No: 11, ‹stanbul.

Wilcox, D. L. vd. (2000). Public Relations Strategies

and Tactics. Longman Inc., USA.


Woolard, E. S. (1996). “Global Companies Must Have aHuman Face”, International Public Relations Re-

view, Vol: 19, No: 2.Zentes, J. ve Swoboda, B. (1997). Grundbegriffe des

Internationalen Managements, Schaeffer-Poesc-hel Verlag, Stuttgart.

——, —— (2004), http://www.liberal-dt.org.tr/gun-

cel/125.05.2004, Eriflim Tarihi: 17.05.2006.——,—— (1999). “Çapraz Kültürlerde Liderlik”. Özyaz›-

l›m Sitesi. Al›nan Adres: http://www.ozyazi-

lim.com/ozgur/marmara/uluslararasi/caprazli-

derlik.htm, Eriflim Tarihi: 29 A¤ustos 2006.——,—— (2003). “Uluslararas› Pazarlama”. Süperkobi-

Kobi Arama Merkezi. http://www.superko-

bi.com/page.asp, Eriflim Tarihi: 29 A¤ustos 2006.

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;‹letiflim olgusunu tan›mlayabilecek,‹letiflim türlerini aç›klayabilecek,Kültür olgusu hakk›nda bilgi sahibi olabilecek,Kültürleraras› iletiflimi ve kültürleraras› iletiflime etki eden faktörleri aç›klaya-bilecek,Kültürleraras› iletiflimde yeterli düzeye nas›l ulafl›laca¤›na dair bilgi sahibiolabilecekbilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• ‹letiflim• Kültür• Kültürün S›n›fland›r›lmas› • Kültür ve ‹letiflim ‹liflkisi

• Kültürlararas› ‹letiflimin Tan›m› • Kültürleraras› ‹letiflimi Etkileyen

Faktörler • Kültürleraras› ‹letiflimin Yeterli¤i

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNN

N


Kültürleraras› ‹letiflim

• G‹R‹fi• ‹LET‹fi‹M• ‹LET‹fi‹M TÜRLER‹• KÜLTÜR• KÜLTÜRÜN SINIFLANDIRILMASI• KÜLTÜR VE ‹LET‹fi‹M ‹L‹fiK‹S‹• KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹M• KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹M‹

ETK‹LEYEN FAKTÖRLER• KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹MDE

ÇATIfiMA YÖNTEM‹• KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹M‹N

YETERL‹⁄‹• KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹MDE

BAfiARIYA ULAfiMANIN YOLLARI


G‹R‹fiDo¤ada yaflam bilgi al›flverifli üzerine kuruludur. Hücresel boyutta bafllayan bu bil-gi ak›fl› bakterilerden bitkilere, balinalara kadar farkl› yaflam formlar› aras›nda veayn› yaflam alan›n› paylaflan farkl› türler aras›nda kimi zaman ses, hareket veyakimyasal reaksiyonlar arac›l›¤›yla gerçekleflir. Bilgi nesilden nesile aktar›l›r, bu sa-yede yaflam›n çeflitlili¤i ve süreklili¤i sa¤lan›r. Canl›lar aras›ndaki bilgi al›flveriflinegenel anlamda iletiflim ad› verilir.

Yaflad›¤›m›z zaman diliminin en büyük belirleyicisi teknik alandaki h›zl› ve sü-rekli geliflimdir. S›n›r tan›mayan iletiflim olanaklar›, geçmiflte birbirini asla görmeihtimali olmayan kiflileri bir araya getirebilmifl, ülkeler aras›ndaki s›n›rlar› kald›rm›flve insanlar› sürekli ve h›zl› bilgiye al›flt›rm›flt›r. Bu ortamda, farkl› kültürlerden in-sanlar›n bir araya gelmesi veya s›n›rlar ötesi iliflkiler kurmas› kaç›n›lmazd›r. Günü-müz ihtiyaçlar›ndan hareketle üzerinde çal›fl›lmas› gereken bir kavram da kültürle-raras› iletiflimdir.

Kültürleraras› iletiflim, farkl› kültürlerden gelen bireyler ya da gruplar aras›ndagerçekleflen iletiflim etkinli¤idir. Kültürleraras› iletiflim yetisi ise en az iki kültürünbir araya geldi¤i bu ortamlarda, yabanc› kültürü tan›may›, ön yarg›lardan s›yr›l›pfarkl›l›klar› hoflgörüyle kabul etmeyi, kendi kültürüne farkl› bir pencereden baka-bilmeyi ve kendi kültürünü yabanc› bir kültüre anlatabilmeyi gerektiren çok yön-lü bir kavramd›r.

Kültürleraras› iletiflim, günümüzde önemi giderek artan bir olgu olarak de¤er-lendirilmektedir. Özellikle 11 Eylül 2001’de Amerika’da ‹kiz Kulelere sald›r›lar›nsonucunda t›rmanan Arap ve Müslüman düflmanl›¤› asl›nda kendi kültürümüz d›-fl›nda baflka kültürleri tan›mad›¤›m›z ve tan›mak için de bir çaba harcamad›¤m›z›bir kez daha göstermifltir.

Marshall Mckuhan’›n Global Köy ad›n› verdi¤i küresel ça¤da devletler, milletlerve bireyler art›k farkl› kültürler ile yak›n temas kurmakta; ekonomik, siyasal vekültürel birçok etkileflim türü içerisinde bulunmaktad›r. Bu anlamda farkl› kültür-leri tan›mak, farkl›l›klar› anlamak ve onlara empatiyle yaklaflmak günümüzde ka-zan›lmas› gereken önemli nitelikler olarak alg›lanmaktad›r.

Bu ünitede, kültür ve iletiflim kavramlar›n›, bir iletiflim türü olarak kültürlerara-s› iletiflimi, kültürleraras› iletiflimin yeterlili¤i ve kültürleraras› iletiflimde baflar›yaulaflman›n yollar› için gerekli koflullar incelenecektir.


‹LET‹fi‹MLatince communication sözcü¤ünün karfl›l›¤› olan iletiflim (Oskay, 1999: 15), top-lumlar›n varolabilmesi için temel tafllardan birisidir. Literatürde 160’dan fazla ileti-flim tan›m› yap›lm›flt›r. Bu tan›mlardan yola ç›karak en genel hâli ile iletiflim, karfl›-l›kl› olarak iletilerin paylafl›m› fleklinde iflleyen bir süreçtir (Yüksel, 2001).

Baflka bir ifade ile birbirlerine ortamdaki nesneler, olaylar ve olgularla ilgili de-¤iflimleri haber veren, bunlara iliflkin bilgilerini birbirine aktaran ayn› olgular, so-runlar ve nesneler karfl›s›nda benzer yaflam deneyimlerinden kaynaklanan, benzerduygular tafl›y›p bunlar› birbirine ifade eden insanlar›n oluflturdu¤u topluluk ya datoplum yaflam› içinde gerçeklefltirilen tutum, yarg›, düflünce, duygu, bildiriflimleri-ne iletiflim denir.

‹letiflim, mesajlar arac›l›¤› ile gerçeklefltirilen toplumsal etkileflimdir ya da farkl›bir deyiflle dünyay› anlaml› k›ld›¤›m›z ve bu anlam› baflkalar› ile paylaflt›¤›m›z insa-ni bir süreçtir (Türko¤lu, 2004: 21). ‹nsan›n yaflad›¤› toplumda kendisinden öncevar olan kurallar› ö¤renmesi, di¤er inançlar› benimsemesi ve bunlara uygun olarakkendine verilen rolleri oynamas› yani toplumsallaflmas› iletiflim ile gerçekleflir. ‹n-sanlar baflkalar›yla bir arada olabilmek, onlar› anlayabilmek, kendilerini anlatabil-mek ve etkileyebilmek için iletiflim kurar. Bunun da ötesinde bireyler, kendileri vebaflkalar› ile iletiflim kurarak kifliliklerini de tan›mlama olana¤› kazan›r. ‹letiflim kifli-ler aras› iliflkinin her türünü ve giderek toplumlar› yaratan bir harç görevi görür. Birdi¤er deyiflle toplumsal yaflam›m›z, kifli olarak benli¤imizi var etmemiz, baflkalar› ilebir ifli gerçeklefltirebilmek için bir ifl grubu içinde düflünce üretmemiz, bunu davra-n›fllar›m›zla ifle dönüfltürebilmemiz, ancak iletiflim ile gerçekleflir (Gürgen, 1997).

‹letiflim, bu edimi gerçeklefltirenlerin toplumsal bir öbek içinde yaflamalar›ndanve etkileflime dayal› bir edim olma gibi özelliklerinden dolay› belli bir sürekliliközelli¤i tafl›r. Bu nedenle iletiflim, belli bir bafllang›c› ve sonu bulunmayan, dina-mik ve çeflitli unsurlarla etkileflim içinde olan karmafl›k bir dizi süreçlerin bileflke-si ve bütünü olarak ortaya ç›kmaktad›r. ‹letiflimi kuranlar aras›nda etkileflimin ne-rede bafllay›p nerede bitti¤ini belirlemek son derece zor oldu¤undan, iletiflim sü-recinde belli ve kesin bir bafllang›ç ve sondan söz edebilmemiz de oldukça zordur.‹letiflim bir süreç olarak çeflitli ögelerden oluflur (Aziz, 2008). Bunlar:

• Kaynak, • Mesaj,• Kodlama-kod açma, • Kanal


Kaynak: ‹letiflim sürecinibafllatan, mesajlar›n› al›c›yagönderen kifli ya da kiflilerya da örgütlerdir.

Mesaj: Bir fleyi iletmeyiisteyen kayna¤›n üretti¤isözel, görsel ve görsel iflitselsembollerdir.

Kodlama: Bilginin,düflüncenin, duygununiletime uygun, haz›r birmesaj biçiminedönüfltürülmesidir.

Kod açma: Mesaj›nyorumlanarak anlaml› birbiçime sokulmas› süreciolarak kavranabilir.

fiekil 4.1

Kaynak ‹leti Al›c›

Gürültü

Geri Bildirim

‹letiflim SüreciÖgeleri.

Kaynak: Aziz, Aysel.(2008) ‹letiflimeGirifl. AksuYay›nlar›, ‹stanbul.

• Al›c›, • Geribildirim,• Gürültü.Kaynak; iletiflimi bafllatan, iletmek istedi¤i duygusu, düflüncesi, fikirleri vb. bir

mesaj› olan kifli ya da kiflilerdir. Kaynak bir düflünceyi, duyguyu, fikri ceflitli keli-meler, rakamlar, iflaretler, beden hareketleri, yüz ifadeleri gibi sembollerle kodla-yarak bir mesaj hâline getirendir. Mesaj; kaynak ile al›c› aras›nda iletiflimin kurul-mas›n› sa¤layan, sembollerle oluflturulmufl ve belirli bir biçimi, anlaml› bir bütün-lü¤ü olan iletiflim sürecinde aktar›lmak istenenleri tafl›yan bir ögedir. Mesaj, kayna-¤›n al›c›ya iletmek istediklerini kodlara ya da simgelere, di¤er bir ifade ile sözlü yada sözsüz iflaretlere dönüfltürmesi ile oluflmaktad›r. Kod, bir kültür ya da alt kültü-rün üyelerinin paylaflt›¤› bir anlam sistemidir. Mesaj›n iki eleman› bulunmaktad›r.Biri içerik di¤eri ise yap›d›r. ‹çerik anlam boyutunu yap› ise simgeleri ve kodlar›ifade etmektedir. Anlam, insanlarca yarat›lan, ö¤renilen, de¤iflen bir fley olup hemtoplumsal yaflant›larla ilgili kültürel bir boyutu hem de bireysel yaflant›larla ilgiliöznel bir boyutu içermektedir. Kodlama; bir mesaj›n, iletiflim kanal›n›n özellikleri-ne uygun olacak flekilde bir simgelefltirme sistemi arac›l›¤› ile fiziksel olarak ileti-lebilecek veya tafl›nabilecek bir biçime çevrilmesidir. Örne¤in basit bir el hareke-tinden karmafl›k bir matematik formülüne kadar genifl bir alan› kapsayabilir. Ka-nal; iletiflim sürecinde kaynak ve al›c› aras›nda mesaj›n iletilmesini sa¤layan yol-dur. Kanal, televizyon, radyo, telefon, ‹nternet gibi araçlar›n yan› s›ra kifliler aras›iletiflim sürecinde konuflma ile aktar›lan sözcükler; ses, jest ve mimikler olabilmek-tedir. Al›c›; bir iletiflim sürecinde kaynaktan gelen mesajlar› yorumlayan ve bunla-ra çeflitli flekillerde tepkide bulunan kifli ya da gruplard›r. Geri bildirim; al›c›n›ngönderene verdi¤i tepkidir. Bu tepki, mesaj› gönderen kifliye, mesaj›n nas›l yorum-land›¤› ve genel olarak iletiflimin nas›l al›nd›¤› hakk›nda bilgi vermektedir. Gürül-tü; iletiflim sürecinde kaynak ile hedef aras›ndaki ortak alg›laman›n oluflmas›n› et-kileyen fiziksel ya da soyut birtak›m unsurlard›r. Dinamik bir yap›ya sahip olan ile-tiflim sürecinde bulunan bu ögeler iletiflimin baflar› ile aç›s›ndan büyük önem tafl›-maktad›r. Etkili bir iletiflimin gerçeklefltirilebilmesi için her bir ögenin ifllevinin çokiyi bilinmesi gerekmektedir. Bunun yan› s›ra kayna¤›n mesaj› al›c›n›n özelliklerinegöre kodlamas›, uygun kanallar› seçmesi, al›c›n›n içinde bulundu¤u koflullar› dik-kate almas›, geri bildirimi do¤ru bir flekilde de¤erlendirmesi ve engel oluflturabile-cek gürültü ögelerini göz ard› etmemesi etkili bir iletiflim süreci için gerekli olandi¤er önemli unsurlard›r (Akt: Yal›m, 1012).

Bir iletiflim olgusunun hayata geçebilmesinin ilk koflulu olarak ortada belli biriletinin olmas› gerekmektedir. ‹nsanlar›n anlayabilece¤i flekilde dile getirilen ya dabelirtilen bir olay, düflünce ve kanaatler sözü edilen iletileri meydana getirir. ‹fltebu anlam yap›s›yla iletiler bir bak›ma, toplumlar› “yaratan” iletiflimin de temel kay-na¤›n› oluflturmaktad›r.

Dinamik bir yap›ya sahip olan iletiflim sürecinde bulunan bu ögeler iletifliminbaflar› ile yürütülebilmesi aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r. Etkili bir iletiflimingerçeklefltirilebilmesi için her bir ögenin ifllevinin çok iyi bilinmesi gerekmektedir.Bunun yan› s›ra kayna¤›n mesaj› al›c›n›n özelliklerine göre kodlamas›, uygun ka-nallar› seçmesi, al›c›n›n içinde bulundu¤u koflullar› dikkate almas›, geri bildirimido¤ru bir flekilde de¤erlendirmesi ve engel oluflturabilecek gürültü ögelerini gözard› etmemesi etkili bir iletiflim süreci için gereklidir.

‹nsanlar uzun y›llar yüz yüze iletiflim kanallar›n› kullanm›flt›r. Günümüzde deen önemli iletiflim tarz› yüz yüze iletiflimdir. ‹nsanlar, gündelik hayatlar›n› bu ileti-

754. Ünite - Kül tür leraras› ‹ le t ifl im

Kanal: Ifl›k, radyo ve sesdalgalar›, telefon kablolar›ve sinir sistemi gibi mesaj›tafl›yan araçlard›r.

Al›c›: Kayna¤›n gönderdi¤imesaja hedef olan kifli, grupya da kitledir.

Geribildirim: Al›c›n›n,kayna¤›n mesaj›na verdi¤iyan›tt›r.

Gürültü ögesi: ‹letiflimsürecini bozan unsurlard›r.

flim tarz›na ba¤l› olarak sürdürür. ‹nsanl›¤›n en eski iletiflim biçimi olan yüz yüzeiletiflim günümüzde de varl›¤›n› ve önemini sürdürürken bir yandan biriciklik nite-li¤ini kaybetmifl, di¤er yandan toplumsal iliflkilerin bir sonucu olarak pek çok ay-r›ma u¤ram›fl, tarihsel süreç içerisinde yüz yüze iletiflimin yan› s›ra yeni iletiflimtarzlar› gelifltirilmifltir.

‹letiflim süreci ögeleri nelerdir? Maddeler hâlinde özetleyiniz.

‹LET‹fi‹M TÜRLER‹‹letiflim belirli k›sataslara ayr›l›r. Bu k›staslar›n bafl›nda mesajlar›n iletildi¤i ortamgelir. Bu bak›mdan iletiflim türlerini öncelikle hangi ortamlarda hangi kanallar yo-lu yap›ld›¤›na bak›larak sözlü, yaz›l› ve sözlü olmayan iletiflim olarak klasik birgrupland›rma ile üçe ayr›l›r.

‹letiflim türlerinde di¤er bir grupland›rma ise iletiflimin ba¤lam›na, çerçevesineve kimler aras›nda meydana geldi¤ine bak›larak yap›lan grupland›rmad›r. Bu türgrupland›rmada yedi farkl› iletiflim türü söz konusudur (Aziz, 2008).

Bunlar afla¤›daki gibidir;• ‹çsel iletiflim,• Kifliler aras› iletiflim,• Grup/tak›m iletiflimi,• Kamu iletiflim,• Örgütsel iletiflim,• Kitlesel iletiflim,• Kültürleraras› iletiflim.Yap›lan araflt›rmalara göre toplumlar›n kulland›¤› iletiflim türleri içerisinde çok-

tan aza do¤ru flöyle bir piramit oluflturulmufltur (Aziz, 2008).Piramitin birinci basama¤›nda içsel iletiflim vard›r. Her insan kendi duygular›n›

düflüncelerini içsel olarak dile getirir, analiz eder, yorumlar ve di¤er iletiflim türle-ri ile bildi¤i, ö¤rendi¤i gözlemledi¤i iletileri de yine kendi duygular› ile al›r, karfl›-laflt›r›r, yorumlar. ‹nsan sürekli iç dünyas› ile iletiflim içerisindedir. ‹nsan en çokkendisi ile konuflur.

Piramidin ikinci basama¤›nda kifliler aras› iletiflim vard›r. ‹nsan toplum içindegünlük yaflam›n› sürdürebilmek için iletiflimde bulunur, bulunmak zorundad›r.

Piramidin üçüncü basama¤›nda, bireylerden oluflan gruplarla tak›mlarla yap›laniletiflimdir. Bu gruplar, bireylerin içinde bulundu¤u ortama kendi ekonomik statü-süne göre de¤iflebilir.

Piramidin dördüncü basama¤› kamusal iletiflimdir. Yine birey genifl halk kitle-leri ile farkl› iletiflim araçlar›n› gelifltirmek için iletiflimde bulun›r. Bu di¤erlerinegöre daha s›n›rl›d›r.

Piramidin beflinci basama¤›n› ise kiflinin ifl yaflam› oldu¤u varsay›ld›¤›nda, ifl ya-flam›ndaki iletiflimi yani örgütsel iletiflim oluflturur. Buradaki iletiflimin yo¤unlu¤u,bireyin ifl yaflam›ndaki konumu, örgüt içerisindeki gereksinimi olan iletiflimin tipive türü belirler.

Piramidin alt›nc› basama¤›n› oluflturan iletiflim türü kitlesel iletiflimdir. Bu türiletiflim piramidin en üstlerinde yer almas› biraz flafl›rt›c› gibi görünse de göreli ola-rak do¤ru kabul edilmesi gerekiyor. Kitlesel iletiflim her ne kadar günlük yaflant›-m›z›n ayr›lmaz bir parças› olarak gözüküyorsa da hâlâ radyo dinlemeyen, televiz-yon izlemeyen, ‹nternet kullanmas›n› bilmeyen kiflilerin ve özellikle de geri kalm›fl


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

yörelerdeki kabile yaflamlar›ndaki insanlar›n varl›¤› düflünüldü¤ünde, kitlesel ileti-flimin yerinin piramidin tepelerinde olmas›n› çok da yad›rgamamak gerekir.

Piramidin tepesinde ise kültürleraras› iletiflim vard›r. Küreselleflen ve globalle-flen dünyam›zda toplumlar›n birbirlerine gereksinimi oldu¤u bilinmekle birlikte,baflka bir kültürle tan›flmadan, iletiflim kurmadan da yaflam sürdürülebilmektedir.

KÜLTÜR‹nsanlar›n günlük yaflamlar›nda en yo¤un kulland›¤› kavramlardan biri de kültür-dür. Günlük kullan›mda kültür iyiyi, rafine olmuflu, sanat›, inceyi, yontulmuflu,davranmas›n› iyi bileni, e¤itilmifli s›n›fsal ba¤lamda üst seviyede olan› anlatmakiçin kullan›l›r (Erdo¤an, 2005: 135) fakat bir toplumu oluflturan bireylerin ya datoplumsal gruplar›n yaflam biçimlerine göndermelerde bulunan, böylece toplum-sal yaflam›n maddi ve manevi süreklili¤ini mümkün k›lan kültürün, insan ile ilgilidi¤er pek çok kavram gibi birbirinden farkl› say›s›z tan›m› yap›lm›flt›r. Kültürünkendisi bir dizi yan anlama sahip, oldukça genifl bir kavramd›r. Edward Said’in“kendimizi evimizde hissetti¤imiz yer” olarak nitelendirdi¤i kültür, sade ve anlafl›-l›r görünmesine ra¤men sosyal bilimler aç›s›ndan çok farkl› flekillerde ele al›nm›fl;her disiplin ve disiplin uzman› bu kavram› de¤iflik betimlemelerle tan›mlam›flt›r.Bu çerçevede kültür, muhtemelen sosyal bilimlerde kullan›lan kavramlar›n en kap-saml›s› ve farkl› yönleriyle ele al›nan, hayat›n her alan›yla ilintilendirilebilen çokgenifl bir kavramd›r (Geçer, 2007).

Kültür, Latince “cultura” kavram›ndan ileri gelir. ‹lk zamanlarda bir fleyi ekipyetifltirme veya bakma sürecinde verilen ad olarak kullan›lan (Alemdar ve Erdo-¤an, 1994: 167) kültür kavram›, etimolojik aç›dan do¤adan türemifl bir kavramd›r(Eglaton, 2005: 9) ve Raymond Williams, kültürün bafllang›çtaki bu anlam›n›n za-manla zihin yetifltirimine do¤ru geniflledi¤ini belirtir (Williams, 1993).


fiekil 4.2


Kitlesel ‹letiflim

Örgütsel ‹letiflim

Kamu ‹letiflimi

Grup ve Tak›m ‹letiflim

Kifliler Aras› ‹letiflim

‹çsel ‹letiflim

‹letiflim Ba¤lam›naGöre ‹letiflimPiramidi.

Kaynak: Aziz, Aysel.(2008) ‹letiflimeGirifl. AksuYay›nlar›, ‹stanbul.

Kültür kavram›, antropologlar taraf›ndan ilk defa 19. yüzy›l›n sonlar›nda geliflti-rilmifl, ilk aç›k ve kapsaml› tan›mlama ise ‹ngiliz Antropolog Sir Edward BurnettTylor taraf›ndan yap›lm›flt›r. Tylor, 1871’deki yaz›lar›nda kültürü, “kiflinin toplumunbir üyesi olarak kazand›¤› bilgi, inanç, sanat, hukuk, ahlak, âdet, gelenek, al›flkan-l›k ve yeteneklerin karmafl›k bütünü olarak tan›mlam›flt›r (Havilland ve di¤erleri,2008: 102). Giddens’a göre kültür, bir toplumu oluflturan bireylerin de¤erlerini, ta-kip ettikleri normlar›, ürettikleri materyalleri, yaflama flekillerini, giyim tarzlar›n›, di-nî törenlerini, evlilik geleneklerini, aile hayatlar›n›, e¤lence âdetlerini içerir (Gid-dens, 2005: 31). Siegelaub’a göre kültür, tarihsel olarak saptanm›fl bir grup veya s›-n›f›n kendi maddi ve sosyal varl›¤›n› yaratma, yeniden üretme ve gelifltirmedekikendine özgü yolu olarak tarif edilebilir. Bu yaratma yolu sadece üretme biçimi ve-ya fleklini kapsamaz, ayn› zamanda bilinçli-bilinçsiz inançlar, de¤erler ve fikirler,hisler, genel jestler, günlük hayat al›flkanl›klar›, dil ve iletiflim herhangi bir kültürüoluflturur (Alemdar ve Erdo¤an, 1994: 171). Smith kültürü kolektif yaflam tarz›,inançlar, stiller, de¤erler ve semboller repertuvar› olarak tan›mlar. Geetz’e göre kül-tür, paylafl›lan anlamlar sistemidir. Hall ise kültürü iletiflim olarak tan›mlar. Fiske,kültürü sosyal deneyimin sürekli anlam› ve sosyal deneyimden sürekli anlam üret-me süreci olarak (Erdo¤an, 2005: 136) Stevenson ise kültürü özneleraras› üretilenve kamusal olarak sürdürülen bir görüngü olarak aç›klar (Stevenson, 2008: 85).

Kültür, kiflilerin davran›fllar› hakk›nda bize bilgi veren ve bu davran›fllarda yan-s›mas›n› bulan soyut görüfller, de¤erler ve dünyaya dönük alg›lardan oluflur. Kül-tür, bir toplumun üyeleri taraf›ndan paylafl›l›r ve o toplumun üyeleri taraf›ndan an-lafl›l›r davran›fllar üretir. Kültürler bize biyolojik olarak atalar›m›zdan miras kalma-m›flt›r; kültür ö¤renilir ve kültürün bütün de¤iflik parçalar› bütünleflmifl bir biçim-de ifllev görür.

Her kültür, insanlar›n sorunlar›n› çözmeye yard›m› olacak düflünce ve eylemleriçin bir k›lavuz niteli¤indedir. Devam edebilmesi için kültür ve o kültüre göre ya-flayanlar›n temel gereksinimlerini karfl›layabilmeli ve toplulu¤un üyelerinin düzeniçinde yaflamas›n› sa¤layabilmelidir. Böylece bir kültür, bireylerin kiflisel ç›karlar›ve bütünsel olarak toplumun ihtiyaçlar› aras›nda bir denge kurmal›d›r. Bunlara ekolarak bir kültür, yeni koflullara uyum sa¤lamak ya var olan koflullara uyum sa¤la-mak ya da var olan koflullara dönük alg›lar› de¤ifltirmek için bir de¤iflme kapasite-sine de sahip olmal›d›r.

Kültürel de¤iflimler her toplumda, her zaman görülür. Çünkü her nesil, kenditecrübesine dayanarak kültüre bir fleyler katar ve kültürdeki eskiyen, gerçekli¤iniyitiren unsurlar› kültürden atar. Böylece kültür XVIII. yüzy›l Alman tarihçilerinin dededi¤i gibi ilerlemenin bir ürünü hâline gelir. Geleneksel ögeleri her geçen gün kül-türe eklenen yeni tekniklerin, de¤erlerin tasar›mlar›n etkisi ile yok olma bask›s› al-t›nda kal›r. Fakat ço¤u zaman yeni ögeler eskilerin yok edilmesini ya da dönüfltü-rülmesini gerektirir. Dolay›s›yla tüm kültürler sürekli olarak evrim geçirirler.

KÜLTÜRÜN SINIFLANDIRILMASIFarkl› dünya görüflleri ve farkl› s›n›fland›rmalara göre kültür gruplara ayr›l›r. Bugruplar›n önde gelen ilki, alçak ve yüksek kültür ayr›m›d›r.

S›n›fl› toplumlarla birlikte kültürün yüksek kültür / düflük kültür olarak iki ayr›koldan yay›lmas› kültür konusunda günümüze dek süregelen tart›flmalar›n bafllan-g›c›n› olusturur. Tarih boyunca kültür genellikle iki ayr› kanaldan geliflir. Yönetici-lerin ve onlara ba¤l› ayd›nlar›n yaratt›¤› “yüksek kültür” ve yönetilenlerin yaflam›n-dan ç›kan “halk kültürleri.” Bu ayr›m özellikle Orta Ça¤’da oldukça nettir. “Yüksek


kültür” aristokrasinin varolufl biçimini gösterirken “halk kültürleri” köylülerin yafla-m›nda önemli bir yer tutar.

Yüksek kültür tüketicileri, yüksek e¤itimli kiflilerdir; bu yüzden iletilebilmearaçlar›, yap›t›n kendisidir. Ürün (yap›t) çok pahal› ve de¤erlidir. Mülkiyeti sahip-ten sahibe geçebilir. Bilinen ve ünlü bir yarat›c›s› vard›r. Yarat›c› yetenekli ve be-ceriklidir.

Halk kültürünün biçimi basittir. Her türlü duyu ya da gelenek arac›l›¤› ile do¤-rudan aktar›labilen ya da iletilebilen bir yap›dad›r, anonimdir. Pazar için üretilmez,herkes için paras›zd›r. Kifliden çok, kullan›m› aç›s›ndan grup mülkiyetindedir. Bi-reysel olarak (dans d›fl›nda) sunulur. ‹çinden ç›kt›¤› grubun de¤er yarg›lar›n› içerirve iletir. Bu kültürel ürünlerini üreten ve tüketen aras›nda toplumsal statü fark›yoktur.

Modern insan›n yaflam›ndaki de¤iflimlerle birlikte kitle kavram› ve kitle kültürüayr›mlamas› da kültür s›n›fland›rmalar› içerisine girmifltir. Kitle kavram›, s›n›rlar›belirsiz bir kavram olmakla birlikte günümüzde say›s› belli olmayan insan çoklu-gunu anlat›r. “kitle kültürü, seçkin kültürün alt›nda, halk kültürünün üstünde, ya-flam al›skanl›klar›n›n yeniden üretimine dayal› bir kültürel yap›d›r. Kitle kültürü-nün varolufl nedeni kitlelerin gereksinimlerini karfl›lamak amaçl› degildir: Kitlelerhalinde üretim yapan bir endüstrinin hem ürünü hem de tüketici kitlesini biçim-lendirmesi, dolay›s›yla üretimi sosyallefltirip herkesi üretime ve tüketime katarakzenginli¤in yarat›lmas› ve yarat›lan zenginli¤in büyük bir k›sm›n›n sermaye sahip-lerine ayr›lmas›d›r.

Popüler kültür ise kitle kültürünün somut flekillerinden birisidir. Kitle kültürütekelci kapitalizmin hem mal hem de imajlar sat›fl›n› yapan uluslaras› pazar›n de-¤iflmelerine ve ihtiyaçlar›na göre biçimlenip de¤iflebilen, önceden yap›lm›fl, önce-den kesilip biçilmifl ve paketlenip sunulmufl bir kültürdür. Bu yolla kapitalizm, kit-leleri ücretli köle olarak kullanarak kitlelerin tüketimi için üretim yaparak hem pa-zar›n› geniflletir, canl› tutar hem de etkin bir bilinç yönetimi yapar. Popüler kültürkitle kültürü pazar›nda en h›zl› de¤iflen, en popüler ürünleri ve tüketimleri anlat›r.Popüler kültürde de¤iflim süreklidir. Müzik alan›nda, popüler olanlar her hafta de-¤iflen top 10 içine girenlerdir. Giyimde popülerlik, mevsimsel de¤iflen moda ile ge-len güdümlü tercih ve yaflamd›r. Yeme içme de Pepsi, Coca Cola, Marlboro, Kent,Pizza Hut, Pizza King, Mc Donalds aras›ndaki yar›fl “özgür seçim” için tüketici ka-zanma yar›fl›d›r.

‹rfan Erdo¤an (2000: 137) ‹letiflimi Anlamak isimli kitab›nda kültür s›n›fland›r-malar›n› düdük örne¤i üzerinden oldukça basit ve anlafl›l›r biçimde flöyle aç›kla-maktad›r:

“Bizim köyde su kenar›nda sö¤üt a¤açlar› vard›r. Do¤an›n bir parças›. Küçükken sö-

¤üdün dallar›ndan bir parça keser ve b›çakla flekil vererek düdük yapard›k. O kesti-

¤imiz dal a¤açtayken do¤ayd›. Biz onu kesip düdük yapt›ktan sonra art›k do¤a de-

¤ildir. Düdük yap›l›fl ve kullan›l›fl biçimi ile bir kültürü ifade eden ürün olur. O dü-

dük yerelin bir yaflam tarz›n›n bir ifadesidir, o yerin materyal kültürünün bir göster-

gesidir. Pazar için üretilmemifltir, dolay›s›yla emtia de¤ildir. Biz kendimiz öttürmek

ve arkadafl›m›z›n ve kendimizin öttürmesi içn yapard›k. Halk kültürüne yani bize

aitti. O düdük fabrikada kitleler halinde üretilip, pazara sat›fl için sunuldu¤unda,

kültürel bir emtia/mal olur. O düdü¤ü ancak paray› ödeyip sat›n alan öttürebilir ar-

t›k. Düdük belli bir kitle üretim tarz›n›n ve bu tarz›n Pazar sisteminin materyal ve

düflünsel olan›n›n ifadesidir. O düdük direnifli ifade eden bir flekilde kullan›ld›¤›n-


Kitle: Say›s› belli olmayaninsan çoklu¤u.

da, o düdükle üretilen kültür direniflin kültürü olur. Böylece materyal bir kültürel

ürünle materyal olmayan bir kültürel ürün direniflin kültürü olur. Böylece materyal

bir kültürel ürünle materyal olmayan bir kültürel ürün (Müzik) üretilir. Bu müzik

ile direnifl ifade edilir, direnifl duygusu desteklenir, dayan›flma yeniden üretilir. Dik-

kat edilirse, kültürel üretim sadece bir materyalin veya materyal olmayan›n üretimi

ile bitmiyor. O düdük Top 40 listesinde kullan›lan popüler bir araç oldu¤unda, kapi-

talist popüler kültüre ait olur, kapitalist pazara pazarlamaya ve bilinç yönetimine

önemli katk›da bulunur. O düdük saray müzi¤i üretiminde kat›ld›¤›nda, yüksek kül-

türü üreten bir araç olur. Bu kültür sadece bir s›n›fa aittir ve o s›n›f› di¤er s›n›flar-

dan ay›rmak için tan›mlamada kullan›l›r. Bu nedenle o s›n›f taraf›ndan di¤er s›n›f-

lara karfl› korunur. Klasik müzik kitle üretim teknolojileri ile kopyalan›p ço¤alt›larak

di¤er s›n›flar›n kullan›m› için pazara sunuldu¤unda, kitle kültürü, afla¤› kültür ve

yüksek kültür tart›flmas› bafllar.”

Siz de düdük örne¤inde oldu¤u gibi bir örnek bularak kültürel s›n›fland›rmalar› aç›klay›n›z?

1960’lar›n popüler olan bir ayr›m egemen kültür ve karfl› kültür ayr›m› olmufl-tur. Karfl› kültür içine burjuva pratiklerine ve ekonomik, iliflkilerine alternatif dün-ya görüflü ve iliflki tarz› sunan dünya görüflleri girer. Karfl› kültürün belli bir bölü-mü yasal kurallar d›fl›na itilince yeralt› kültürü alt grubu olufltu. Bu karfl› kültürle-rin en belirgin üretimi siyasal mücadelelerde, gazete ve dergi ç›kartmada, yeralt›veya alternatif film gelenekleri yaratmada görüldü.

Kültürel incelemelerin 1970’lerde yükselmesiyle ard›ndan çeflitli yaklafl›m tarz-lar› içinde farkl›laflmas› ile karfl› kültür kavram› ortadan silindi, s›n›f kültürü ço¤un-lukla rededildi ve yerini gençlik, ihtiyarl›k, lezbiyenlik, cinsiyet efl cinsellik dâhil altkültürler ald›.

Kültür s›n›fland›rmas› için ‹rfan Erdo¤an’›n ‹letiflimi Anlamak isimli kitab›na ulafla-bilirsiniz.

KÜLTÜR VE ‹LET‹fi‹M ‹L‹fiK‹S‹‹letiflim, insanlar aras›nda gerçekleflen bir al›flverifl sürecidir. Bu süreçte insanlarbirbirlerine duygular›n›, bilgilerini ve sembollerini aktar›rlar. Baflkalar› ile iletiflimkurarken bilincinde olmasak da daima içinde yetiflti¤imiz ve yaflad›¤›m›z kültürünbelirledi¤i bir çerçeve içinde geziniriz. ‹letiflim aç›s›ndan bak›nca, kültür için insan-lar›n deneyimlerini yorumlamada ve eylemlerine karar vermede rehber ald›klar›anlamlar dokusudur da denebilir. Di¤er bir taraftan, insanlar da birbirleri ile kur-duklar› iletiflim sayesinde içinde yaflad›klar› toplumu ve kültürünü hem olufltururhem de de¤ifltirir. ‹nsanlar gerek özel gerek ifl yaflamlar›nda hergün pekçok insan-la iliflki kurabilmekte, hatta o an bulunduklar› ortam ve çevreye göre hiç fark›ndaolmadan iletiflim tarzlar›n› kolayca de¤ifltirebilmektedir. Bunu çok basit bir örnek-le günümüz için canland›rabiliriz: Evlilik ve yuva kurma üzerine herhangi bir soh-beti, mesela, bir cenaze töreninin ard›ndan, bir de dü¤ün ortam›nda yapt›¤›m›z›düflünelim. Hiçbir zaman herhangi bir kifliden uyar› da ö¤üt almadan da sohbetle-rimizin tarz ve üsluplar›, bu de¤iflik ortamlar›n özellik ve koflullar›na göre birbirin-den tamamen farkl› olacakt›r. Ayn› kültür kal›plar›, insanlarla iletiflimimizi kolaylafl-t›r›rken baflka kültürlerin fertleri ile kurdu¤umuz iletiflim anlar›nda sorun yaratabil-mektedirler. Bu nedenle içinde bulundu¤umuz kültürel yap› bizim ile ayn› kültü-rel yap› içerisinde bulunan insanlar için iletiflim sürecinde bir kolayl›k sa¤larken


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Burjuva: ‹flçi (proletarya) yada soylu s›n›f›na dâhilolmay›p özelli¤inizenginli¤inden alan kentlikifli. Bu kimselerinoluflturdu¤u sosyal s›n›fa daburjuvazi denir.

Aristokrasi: ‹ktidar›nimtiyazl› ve genellikle soyaba¤l› bir toplum s›n›f›n›nelinde bulundu¤u siyasihükûmet fleklidir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



farkl› bir kültürel yap›daki insanlarla ile iletiflim kurmak o kültürü bilmiyorsak birsorun teflkil etmektedir (Ügeöz, 2003).

KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹MKültürleraras› iletiflim (inter/cross cultural communication) farkl› topluluklar›n,kültürlerin aras›nda yap›lan iletiflim türüdür. Bu tür iletiflimde kaynak ve al›c› tarafayn› kültürün insanlar› de¤il, farkl› yaflam biçimlerine sahip, farkl› kültürlerin in-sanlar›d›r. Dolay›s›yla her iki taraf aras›nda kullan›lan ortak dilden, bu dilin sem-bollerine kadar anlam farkl›l›¤› vard›r. Kullan›lan temel söz varl›¤› ayn› olsa bile, osözcüklerin tafl›d›¤› anlamlar fakl›d›r. Bu konuda en güzel örnek, ayn› dili konuflanTürk topluluklar› devletlerinde örne¤in, Azerbaycan’›n temel söz varl›klar›ndakisözcüklere yüklenen anlamlar ile Türkiye Türkçesindeki kullan›lan sözcüklerin ta-fl›d›¤› anlamlar farkl›d›r. Bu bak›mdan farkl› kültürlerde bulunan kifliler aras›ndakiiletiflimin kendine özgü özellikleri vard›r. Bunlar› bilmeden farkl› kültürlerde bulu-nan insanlarla etkili bir iletiflim kurulamayaca¤› aç›kt›r. ‹letiflimin baflar›l› olabilme-si için her iki tarafta bulunan kiflilerin birbirlerinin kültürlerini iyi tan›malar› ve bil-meleri gerekir. Ügeöz (2003), afla¤›daki örnek olayda böylesi bir durumu aç›kla-m›flt›r (Aziz, 2008).

“Bir pazar sabah› gözlerini aç›nca saatin oldukça ilerlemifl oldu¤unu gören Fatma

Han›m, kendisini daha erkenden uyand›rmad›¤› için Alman efli Stefan Bey’e sitem

eder. Stefan Bey ise, Fatma Han›m’›n bir ay› gibi uyudu¤unu gördü¤ü için, onu da-

ha erken uyand›rmad›¤›n› söyler.”

Bu olay karfl›s›nda Fatma Han›m k›zar ve sinirlenir Ama Stefan Bey bu durumabir anlam veremez. Çünkü onun kültüründe ay› gibi uyumak deyimi son derecenormaldir. Bu durum baflka kültürlerin fertleri ile kurdu¤umuz iletiflim anlar›ndasorun yaratabildi¤ini göstermektedir. Farkl› olgular farkl› kültür ortamlar›nda fark-l› anlamlara sahip olabilmektedir.

Kültürleraras› iletiflim, farkl› kültürler ya da alt kültürler bu kültürlerin ve altkültürlerin üyeleri aras›ndaki iletiflim, etkileflim ve deneyimleri anlamland›rmayaçal›flmaktad›r (Mutlu, 2004: 202). Böylelikle farkl› kültürlerin mensuplar› aras›ndagerçekleflen iletiflim süreçlerinin anlafl›lmas›, aç›klanmas› ve bu iletiflim süreçleri-nin yap›s›, karakteristikleri vb. ile ilgili öngörülerde bulunulmas› amaçlanmaktad›r.Söz konusu hedefin ortaya konabilmesi ise etkileflim sürecine giren kültürlerin vefarkl›l›klar›n iletiflim aç›s›ndan incelenmesini ve tan›nmas›n› gerektirmektedir (Kar-tar›, 2006: 12-13).

Farkl› kültürlerin üyeleri aras›nda gerçekleflen iletiflim süreçlerinde etkili olanya da bu süreçleri belirli düzeylerde biçimlendiren birtak›m faktörler bulunmakta-d›r. Kültürleraras› iletiflimi etkileyen bu faktörler, ayn› zamanda koflullara göre in-sanlar›n karfl›s›na engel, zorluk ya da bariyerler olarak da ç›kabilmektedir. Bu nok-tada her fleyden önce iletiflimin bir kültürel ba¤lamdan ç›k›p gelen ya da konuflaninsanlar aras›nda gerçekleflti¤i ve bu nedenle içinde bulunulan kültürün iletiflimsürecine etkisi dikkate al›nmal›d›r. Çünkü nas›l ki bir insan›n kültürü onun iletifli-mini etkiliyor ise farkl› kültürlerin de kendi üyelerinin iletiflim biçimlerini farkl› fle-killerde etkilemesi kaç›n›lmaz olmaktad›r. Dolay›s›yla bu durum, kültürleraras› ile-tiflim süreci içerisinde ortaya ç›kan engeller konusunda temel ba¤lant› ve çözüm-leme noktas›n› oluflturmaktad›r (O¤uz, 2002: 25).


Kartar› (2006), kültürleraras› iletiflim sürecine etki eden faktörleri; “normlar, rol-ler, etnomerkezcilik, belirsizlik ve kayg›, kal›p düflünceler ve ön yarg›lar” fleklindes›n›fland›rmaktad›r. Benzer flekilde, kültürleraras› iletiflimde bariyer olarak nitelen-dirilen unsurlar; “yüksek kayg›, farkl›l›k yerine benzerli¤i varsaymak, etnomerkez-cilik, stereotip ve ön yarg›lar” biçiminde ortaya ç›kmaktad›r.

Kültürleraras› ‹letiflim disiplini için bafllang›ç olarak her ne kadar Edward T.Hall’ün 1959 y›l›nda yay›mlanan Silent Language adl› yap›t› gösterilse de Ruth Be-nedict’in 2. Dünya Savafl› s›ras›nda 1943 y›l›ndan bafllayarak ABD Savafl Enformas-yon Dairesi için yürüttü¤ü antropolojik çal›flmalar, yabanc› bir kültürün iletiflimdavran›fllar›n› anlamaya yönelik ilk çal›flmalar olmalar› dolay›s›yla kültürleraras›iletiflim araflt›rmalar› için bafllang›ç kabul edilmektedir. Japonlar› anlamak ve Ame-rikan taraf›n›n fikirlerini onlar›n anlayaca¤› flekilde aktarmak amac›yla bafllat›lanbu çal›flmalar›n sonuçlar›n› Krazantem ve K›l›ç adl› yap›t›nda yay›mlayan Benedict,ayn› zamanda kültürel antropolojiye uzaktan kültür araflt›rmas›” tekni¤ini kazan-d›rm›flt›r. Ancak kültürleraras› iletiflim terimi ilk kez E.T. Hall taraf›ndan yukar›daan›lan yap›tta kullan›lm›flt›r. Hall, kültürleraras› iletiflim ile öncelikle tek kültür üze-rinde yap›lan antropolojik çal›flmalardan karfl›laflt›rmal› kültür çal›flmalar›na geçe-rek katk›da bulunmufltur. Böylece antropologlar farkl› kültürlerden insanlar aras›n-da gerçekleflen etkileflimi ortaya ç›karmaya çal›flm›fl, kültür çal›flmalar›n› iletiflimalan›na geniflletip antropoloji ile iletiflim çal›flmalar› aras›nda ba¤lant› kurarak nite-liksel araflt›rma niteliklerinin iletiflim çal›flmalar›nda da kullan›lmas›n› sa¤lam›flt›r(Kartar›, 2006: 34).

KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹M‹ ETK‹LEYEN FAKTÖRLERKültürleraras› iletiflimi etkileyen faktörler Kartari (2006) ve Ügeöz (2003) taraf›ndanyap›lan çal›flmalarda normlar, roller, etnomerkezcilik, belirsizlik ve kayg›, kal›p dü-flünceler ve ön yarg›lar olmak üzere befl bafll›k alt›nda toplam›flt›r.

NormlarHer kültürde yanl›fl ya da do¤ru davran›fllar›yla ilgili düflünceler, dolay›s›yla da be-lirli kurallara göre düzenlenen ve norm ad› verilen davran›fl modelleri vard›r.Normlar, bir kültürün üyelerinin nas›l davranmas› gerekti¤ini belirleyen kurallar-d›r. Kültürleraras› iletiflim aç›s›ndan önemli olan ve toplumlar›n uzun y›llar boyun-ca birtak›m de¤iflikliklere ra¤men koruyup yeni nesillere aktard›¤› normlar örflerve âdetlerdir. Bir toplulukta benimsenmifl ortak al›flkanl›k ve usullerin tamam›naörf denir. Örne¤in; evliliklerde dü¤ün yapmak bir örftür. Âdet ise topluluklar dayerleflmis usul, kaide ve göreneklerdir. Örne¤in; baz› bölgelerde gençlerin erkenevlendirilmeleri bir âdettir. Her âdet, örf de¤ildir. Kültürleraras› iletiflimde, etkile-flimde bulunulan kültürün örflerini tan›mak zorunludur. Örflerin bireyle birey, bi-reyle aile, bireyle komflular ve akrabalar, bireyle halk ve ulus aras›ndaki iliflkileri,davran›fllar› tutum ve tan›mlar› düzenleyen ve belirleyen ifllevleri vard›r. Toplum-sal yaflam›n düzenli gitmesinde, kurallar›n uygulanmas›nda âdetler etkili olmakta-d›rlar. Örne¤in karfl›lama ve u¤urlamalar, yemek ve sofra düzenleri, selamlaflma,hat›r sorma durumunda söylenecek sözler ve tak›n›lacak tav›rlar ve tutumlar âdet-lerin alan›na girerler.

Örne¤in Türk kültür ve adetlerinde telefon konuflmalar›nda tan›yal›m ya da ta-n›mayal›m insanlara hat›rlar›n› sorarak karfl›l›kl› konuflmalara ve telefon konuflma-lar›na bafllar›z ancak Bat› toplumlar›nda bu böyle de¤ildir. ‹nsanlar birbirlerine ha-t›r sormak zorunda de¤ildir ve sorulmad›¤› zaman da herhangi bir sayg›s›zl›k ola-rak da görmezler.


Roller‹nsanlar di¤er bireylerin kendilerine karfl› belirli bir tür ve biçimde davranmalar›n›ister. Bireyin grup içindeki yerine ba¤l› olarak, bireyden beklenen davran›fl kal›p-lar› sosyal bilimlerde rol olarak tan›mlan›r. Rol beklentileri bireyler üzerinde top-lumsal bask› kurabilir. Kültürleraras› iletiflimde, belirli sosyal statülere sahip birey-lerin rollerini bilmek gerekmektedir.

Kültürleraras› iletiflimde, belirli toplumsal statülere sahip bireylerin rollerini bil-mek gerekmektedir. Örne¤in Türk kültüründe baban›n yan›nda a¤abey de önem-lidir. Baba kadar a¤abeye de sayg› gösterilir. A¤abey gerekti¤inde baban›n rolleri-ni benimser. Bir kuzey Amerika ülkesinde ya da Orta Avrupa ülkelerinde ise kar-defller aras›ndaki rol farkl›laflmas› göreceli olarak oldukça azd›r. Böylesi bir kültür-de her kardefl kendinden sorumludur. Di¤er bir örnekte Türkler ö¤retmenlerineçok sayg› duyar, ö¤retmen s›n›fa girince aya¤a kalklar›z, yolda görünce bafl›m›z›öne e¤erek selam veririz ama bir Amerikal› ad› ile hitap eder ve aya¤a da kalkmaz.Baflka bir örnek de evlilik ritüelleri ile ilgilidir. Evlenen çiftler, evlendikleri kiflile-rin anne ve babalar›na anne ve baba diyerek hitap eder ama Bat› toplumlar›ndaböyle bir gelenek yoktur.

EtnomerkezcilikDünya üzerinde insanlar›n birço¤u kendi kültürünü dünyan›n merkezine koyar veonu her fley için ölçüt olarak görür. Bu görüfl ilk kez sosyal bilimlerde 1906 y›l›n-da W.G. Sumner taraf›ndan etnomerkezcilik olarak adland›r›lm›flt›r.

Etnomerkezcilik, bir etni¤in di¤erinden üstün oldu¤una inanan düflünce yap›s›örne¤idir ve dünyadaki günümüz ve geçmifl güç yap›lar›n› etkiledi¤i için belki dedi¤erlerinden daha önce ç›kan bir düflünce tarz›d›r. Avrupamerkezcilik ise bilinçliya da bilinçsiz bir flekilde, Avrupa (ve genellikle Bat›l›) sorunlar›na, kültür ve de-¤erlerine, di¤er kültürlerden daha çok önem veren anlay›flt›r. Avrupamerkezciliktarih boyunca genellikle Avrupal› ya da beyaz olmayan kültürler üzerinde hak id-dia etmifl ya da onlar›n varl›¤›n› hepten görmezden gelmifltir. Etnomerkezci dünyagörüflünün temelinde karfl› ç›kma veya inkâr yer al›r ve bireyin gerçeklik hakk›n-daki di¤er görüfllerin varl›¤›n› ve farkl›l›¤›n› inkâr etmesi anlam›na gelir. Bu inkârötekiyle yüzleflme flans›n›n az oldu¤u ya da hiç olmad›¤› yerlerde benzer deneyi-min yaflanmamas› sonucu, izolasyon nedeniyle ortaya ç›kabilir ya da farkl›l›¤›nözellikle ayr›ld›¤›, bireyin veya grubun farkl›l›kla yüzleflmemek amac›yla “farkl›”insanlarla aralar›na duvarlar ördükleri durumlarda ayr›l›¤a dayal› olarak ortaya ç›-kabilir. Etnogöreceli yaklafl›mlarda ise kabul, uyum ve bütünleflme söz konusudur.Burada davran›fl ve de¤er farkl›l›klar›na sayg›, duygudafll›k ve ço¤ulculuk, ba¤lam-sal de¤erlendirme ve yap›sal marjinallik esast›r (Akt: Çak›r, 2010: 7-8).

Kültürleraras› iletiflimde etnomerkezcilik bilinçd›fl› bir flekilde di¤er gruplar›,kendi grubunun bak›fl aç›s›ndan de¤erlendirmek ve de¤erlendirmede kendi norm-lar›n› standart olarak kabul etmek e¤ilimi olarak tan›mlanabilir. Etnomerkezci bi-rey kendini üyesi oldu¤u grubu ve kültürü evrenin merkezine yerlefltirir. Di¤erle-rinin yerini buna göre belirler. Grup d›fl› olanlardan kendine en çok benzeyenlerien yak›na, di¤erlerini ise aralar›ndaki farkl›l›¤›n derecesine göre daha uza¤a yer-lefltirir. Örne¤in Yak›n Ça¤’›n bafllar›ndan beri Orta Avrupa ve onlar›n devam› olanKuzey Amerika kültürlerinin üyeleri, dünyada tek gerçek kültüre sahip olduklar›-n›n kan›s›ndad›r. Bu kültürlerin üyeleri, di¤er bütün halklara ve kültürlere üye ol-mak ister ve dünyan›n baflka bir yerine gittklerinde neden bütün kap›lar›n kendi-lerine aç›lamad›¤›na flafl›r›r.


Belirsizlik ve Kayg›Farkl› kültürlerden insanlarla etkileflimde bulunmak birçok birey için al›fl›lm›fl›n d›-fl›nda bir durumdur. Bu durumu belirleyen ana etmenler belirsizlik ve kayg›d›r.Yeni bir durumla karfl›laflman›n ilk psikolojik sonucu güvensizlik duygusudur. Be-lirsizlikten kaç›nma, kültür fertlerinin bilinmeyen, tan›nmayan durumlarda kendi-lerini tehdit alt›nda hissetme e¤iliminde ve korunmalar› için yaz›l› veya sözlü ku-rallara yasalara hangi oranlarda ihtiyaç duyduklar›na anlam kazand›r›r.

Belirsizlikten kaç›nma oran› düflük olan toplumlarda fertlerin bilinmeyen, ta-n›nmayan durumlarda esnek davranabildikleri, süprizlere daha aç›k olabildiklerive davran›fl kurallar›n›n çok kat› olmad›¤› görülebilir. Ancak belirsizlikten kaç›nmaoran› yüksek olan toplumlarda ise fertlerden kurallara davran›fl kaidelerine itaat et-meleri beklenir. Buna göre kurallar ve yasalar da detayl› olduklar› kadar, hayli a¤›rve kat› olabilmektedirler.

Belirsizlik ve kayg›y› azaltmak için ortaya ç›kan yeni durumla bafl etmek üzereizlenen yol ise durumla ilgili bilgi edinmek ve gerginli¤i azaltmakt›r. Genel olarakbireyler iletiflime kat›ld›kça bu rahats›zl›k ve gerginlik azalmaktad›r.

Kal›p Düflünceler ve Ön Yarg›larBireylerin kendilerine yabac› kültürler ve bu kültür üyeleri hakk›nda, o kiflilerlekarfl›laflmadan önce var olan düflünce ve yarg›lar› iletiflim sürecini etkiler. Yabanc›ülkeler, halklar ve kültürler ile ilgili olarak daha önceden edinilmifl bilgilere ya daizlenimlere dayal› olarak bireylerin sahip olduklar› düflüncelerle yabanc› kifliler,gruplar iliflkiler ve nesnelerle ilgili de¤erlendirmeye yönelik tutumlar› birbirindenay›rmak gerekmektedir.

Bir ulusla ilgili izlenim, bir birey o ulusu düflündü¤ünde ilk akla gelen ve sözkonusu ulusla iliflkilendirilen bütün s›fatlar› içeren bir fikirdir. ‹nsanlar, sosyallefl-me süreci boyunca, di¤er uluslarla ve kültürlerle ilgili, onlar›n bireye göre temel vedi¤erlerine göre ay›rt edici niteliklerini içeren düflünceler edinir. Bu kal›p düflün-celer, ilgili ulus ya da kültürün bireyin zihnindeki resmini oluflturur. Bireylerin ya-flant›lar›na koflut olarak, elde edilen raslant›sal enfromasyon da bu resmin oluflu-munda rol oynar. ‹zlenimler çok farkl› ya da ayr›nt›l› olabilir. Ancak, birçok du-rumda söz konusu ulus ya da kültürün yaln›z birkaç niteli¤i üzerinde kurulu ola-bilir. Bu, s›n›rl› basitlefltirilmifl düflünceler sosyal bilimlerde stereotip olarak adlan-d›r›l›r.

‹lk kez Walter Lipmann taraf›ndan 1922 y›l›nda sosyoloji ve psikolojiye kazan-d›r›lan bu terim, asl›nda bas›mc›l›kta matris kâ¤›d› kullanrarak formlar›, klifleleri vemetinleri ço¤altma yöntemi olarak bilinmektedir. Kültürleraras› iletiflimde oynad›k-lar› rol aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, sterotipler bir grup insan›n veya herhangi bir insa-n› temsil eden herhangi bir kiflinin davran›fl veya kiflilik özellikleri hakk›nda olufl-turulan genellemeler olarak tan›mlanabilirler (Ügeöz, 2003: 73).

Her toplumda oldu¤u gibi stereotiplerin zengin örnekleri Türkiye’de de vard›r.Afla¤›dakiler sadece bunlardan birkaç›n› göstermektedir:

• Çal›flkan disiplinli Almanlar,• Geveze ‹talyanlar,• Kibar Frans›zlar,• Cimri Yahudiler,• H›rs›z Çingeneler,• Pis Araplar,• Dinsiz imans›z gavurlar.


Stereotipler, insanlar› birtak›m türlere tiplere bölmeyi ifade eden zihinsel yap›t-lard›r. Baflka bir tan›ma göre stereotip çevreyi anlama sürecinde karar vermeyi ko-laylaflt›rma ifllevine sahip merkezî, kemikleflmifl, flematik büyük ölçüde yanl›fl bilifl-sel formdur. Stereotip yarg›lamalar, çevreyi bireysel kanaat ya da kontrol sistemi-ne göre asimile etmenin ön flartlar›d›r.

Stereotipler genellikle daha dar anlamda ön yarg›larla efl tutulur. Ön yarg›larduygusal ve heyecan yüklü ço¤u kez daha önceden edinilmifl, ayn› zamanda elefl-tirisiz benimsenmifl davran›flsal tutumlard›r. Stereotip ve ön yarg› aras›ndaki farkinanç, görüfl ya da tutumlar aras›ndaki farka benzer. Stereotipler, bir sosyal grubu-nun ya da onun üyelerinin özellikleri hakk›ndaki inançlar ve düflünceler, ön yar-g›lar ise genellikle olumsuz grup içi tutumlar olarak anlafl›l›r.

Farkl› olana ve fark› düflünene karfl› oluflan ön yarg›lar ve düflmanca duygular,bireylerin mevcut düzeni koruma ve güvenlik içinde bulunma gereksinimleri ilebeslenir. Bunun arkas›nda d›fla aç›lman›n, yeni ve farkl› olan› kabul etmenin sahipolunanlar› azaltaca¤› iyi ve korunan normalli¤i bozaca¤›, sabitli¤i ve düzeni tehli-keye düflürece¤i ve toplumsal düzeni tehlikeye sokaca¤› ve toplumsal de¤iflmeyiflüpheli bir yöne sürükleyece¤i korkusu yatmaktad›r.

Kültürleraras› iletiflime kat›lan bireyler, iletiflim sürecinin daha bafllang›c›ndakarfl›lar›ndaki kifli ve kendileri ile ilgili kal›p yarg›lara sahiptir ve bu yarg›lar›n et-kisi alt›nda kalmaktad›r.

Kültürleraras› iletiflimi etkileyen faktörlerin ayr›nt›l› aç›klamas› için bak›n›z:Asker Kartar› (2006) Farkl›l›klarla Yaflamak Kültürleraras› ‹letiflim Ürün Yay›nlar›,Ankara.Ügeöz, Perihan. Kültürleraras› ‹letiflim. Üstüneserler Neflriyat Yay›nevi, ‹stanbul.

Kültürleraras› iletiflim etkileyen kavramlar nelerdir? Aç›klay›n›z.

KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹MDE ÇATIfiMA YÖNET‹M‹Bireyleri ve gruplar› anlaflmazl›¤a sürükleyen bir durum olarak çat›flma, insan ha-yat›n›n her an›nda yaflanabilecek bir durumdur. Çat›flmaya yönelik olarak yap›lançal›flmalarda uzun y›llar kültürün varl›¤› gözard› edilmifl olsa da farkl› ülke ve kül-türler üzerinde yap›lm›fl çal›flmalar göstermektedir ki; çat›flmalar›n kayna¤› kültür-ler aras›ndaki farkl›l›klard›r. Kültürel ba¤lamda çat›flman›n yönetimi, kültürleraras›iletiflim, yorum ve karar vermedeki çeflitli kriterlere iliflkin sorunlar›n dikkate al›n-mas›n› gerektirir. Kültürel olarak görülmeyen baz› çat›flmalar›n bile gerçekte bilifl-sel ve iletiflimsel dünya görüflü aç›lar›ndan, derinlerinde kültürel özellikler tafl›d›¤›-na dikkat çekilmektedir (Özmen ve Aktüzüm, 2010).

Kültür kapsam›nda çat›flmalar› daha iyi yönetebilmek için farkl› kültürlere kar-fl› çat›flma yönetimi kriterleri gelifltirmenin ortak yönleri aranmaktad›r. Çok kültür-lü, kültürleraras› iletiflim ortamlar›, uluslararas› ortakl› yönetim tak›mlar› ve farkl›kültürlerden gelen çal›flanlar›n oldu¤u örgütlerde çat›flman›n kaç›n›lamaz oldu¤u-nu destekleyen birçok çal›flma bulunmaktad›r. Bu ortamlarda çal›flanlar›n kendikültürel de¤erini yans›tmalar› sonucu çat›flma ortam› oluflmaktad›r. Çünkü bu in-sanlar ayn› olaylara farkl› tepkiler vermektedir ve sahip olduklar› kültürler kararverme ve problem çözme noktalar›nda onlar› etkilemekte, anlaflmazl›klara nedenolmaktad›r. Bu da çat›flmalar› tetiklemektedir.

K›saca, kültür birçok yönden bireyleri ve bireylerin davran›fl ve tutumlar›n› et-kilemektedir. Bunlar›n çok kültürlü tak›mlarda yans›malar› farkl› davran›fl ve tu-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

tumlar fleklinde olacakt›r. Bunlar›nda netice itibariyla karmafl›kl›k, farkl› fikirler veuyuflmazl›klar do¤urmas› muhtemeldir. Bu gibi çat›flmalarda öncelikle üçüncü birkiflinin müdahalesinden önce taraflar aras›nda anlaflma yoluna gidilmelidir. E¤ergerekli görülürse üçünü kifliler taraf›ndan müdahale edilmelidir. Bu üçüncü kifli deyöneticiler ve koordinatörler olmaktad›r. Bu kiflilerin etkili çat›flma yönetimi vestratejileri hakk›nda bilgili ve becerili olmas›, çat›flmay› geliflim ve etkilili¤i sa¤lay›-c› flekilde yönetmede önemlidir. Çat›flma yönetimi için belirli tarzlar gelifltirilmifl-tir. Bunlar afla¤›daki gibidir (Rahim, 1992):

Bütünleflme: Çat›flan taraflar›n her ikisinin de ç›karlar› korunur.Kaç›nma: Çat›flma yok say›l›r.Uzlaflma: Çat›flan taraflar›n belli oranlarda ödün vererek orta yolda buluflur.Ödün verme: Çat›flan taraflardan birinin di¤eri lehine ç›karlar›ndan vazgeçilir. Hükmetme: Çat›flan taraflar›n kendi ç›karlar›ndan vazgeçmedi¤i ancak sonuç-

ta bir taraf›n kayb› ve di¤er taraf›n kazanmas›yla sonuçlan›r. Çat›flma yönetimi için gelifltirilen tarzlar içinde en çok tercih edileni uzlaflmac›

bir fleilde yaklaflarak taraflar›n belirli oranlarda ödün verdikleri ve her iki taraf içinuygun bir yolun bulundu¤u çat›flma yönetimidir.

KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹M‹N YETERL‹⁄‹Kültürleraras› iletiflimde nas›l yeterli düzeye ulafl›l›r? Çok say›da araflt›rman›n ›fl›¤›n-da bu soruya yan›t olarak diyebiliriz ki uluslararas› kavramlar›, politikalar› tan›makveya baflka bir kültürün özelliklerini esasl›ca ö¤renmek önemsiz olmasalar da kül-türleraras› ortamlarda iletiflim yetkinli¤inin geliflmesi için, tek bafllar›na s›n›rl› ölçü-de katk›da bulunabilmektedirler. ‹lginçtir ki kültürleraras› iletiflimde baflar›n›n te-meli, insanlar›n önce kendi kültürlerine karfl› duyarl›l›k kazanmalar›na dayanmak-tad›r. ‹nsanlar kendi kültürlerini yak›ndan tan›y›p bilirlerse karfl›laflt›klar› kültürle-re karfl› da duyarl› olacakt›r (Ügeöz, 2003)..

Kültürleraras› iletiflimin gerçekleflmesinin önündeki en büyük engellerden biride dildir. Dil engelinin afl›lmas› zaman alan fakat afl›lmas› mümkün olan bir güç-lüktür. Kültürleraras› iletiflimde baflar›l› olabilmek için bir kiflinin farkl› kültürdenbiri ile etkin ve uygun bir flekilde bilgi al›flveriflinde bulunabilme yetisine sahipolabilmesi gerekmektedir. Kültürleraras› iletiflimde baflar›, insanlar›n birbirlerinianlamalar› ile orant›l›d›r. Birbirlerini anlama konusunda sadece dil engelini aflm›flolmalar› yeterli de¤ildir. Birbirlerini anlamalar› konusunda istekli olmalar› en az dilkadar önemli bir unsurdur.

Kültürleraras› iletiflimin yeterli¤ine iliflkin birçok yaklafl›m bulunmaktad›r. Bun-lardan ilki fark›nda olmak, ikincisi de duyarl›l›kt›r. Bir kültürün bar›nd›rd›¤› de¤er-lerin fark›nda olmak ve onlara karfl› duyarl› olmak ve sayg› duymak kültürleraras›iletiflimin yeterlili¤ine olumlu yönde etki eder.

Kültürleraras› iletiflimin yeterlili¤i aç›klan›rken en genel anlamda üç unsurdanbahsedilebilmektedir (Katar›, 2006). Bunlar:

• Biliflsel Yeterlik,• Duyusal Yeterlik,• Davran›flsal Yeterlik.Biliflsel olarak yeterli bir kifli ev sahibi dili ve kültürü iyi tan›mal› ayr›ca tarihi,

kurumlar›, hukuk ve mevzuat›, inançlar›, normlar ve sosyal davran›fl kurallar› ilebireyler aras› iliflkiler hakk›nda bilgili olmal›d›r. Duygusal yeterlilik ise yabanc›larayerlilerin duygusal ve estetik deneyimlerine ortak olma imkân› tan›r. Bu deneyim-ler; sevinç, heyecan, mizah, baflar› ve güzellikten, hüzün, s›k›nt› ve umutsuzlu¤a


kadar genifl bir yelpazede de¤erlendirilebilir. Davran›flsal unsura gelince, ev sahi-bi kültür içerisindeki bir yabanc›ya sözlü ve sözsüz etkileflimde do¤ru kombinas-yonlar› seçme flans› sa¤lar.

Kültürleraras› yeterlik, toplumsal etkileflim ve iletiflimde ulafl›lmas› gereken birderece olarak de¤erlendirildi¤inde farkl› bir kültürün içerisinde bulunan bir bireyiçin ayr› ayr› önem tafl›maktad›r.

Son y›llarda Bat› Avrupa ve ABD’nin öncülü¤ünde, iletiflim fakültelerinin yan› s›-ra, iflletme bölümlerinde de yeni bir bilim dal› olarak geliflen “Kültürleraras› ‹leti-flim” programlar›nda, kiflilerin kendi kültürleri ile kendi davran›fllar› aras›ndaki ilifl-kiyi keflfetmelerine, büyük önem verilir. Kültürleraras› ortamlarda çal›flmaya ve ya-flamaya haz›rl›k niteli¤ini tafl›yan bu programlar, öncelikle kültürün çeflitli boyutla-r›n›n insanlar üzerindeki etkilerinin incelenmesinin yan› s›ra, örne¤in, çeflitli kültürsimulasyon metodlar› eflli¤inde davran›fl ve al›flkanl›klar›n hem yerine göre sorgu-lanabilmesi hem de yerine göre de¤ifltirilebilmesi için, duyarl›l›k kazand›rmay› vealternatif stratejilerle tan›flt›rmay› amaçlamaktad›rlar. Sanayi ve ticaret çevrelerininyo¤un deste¤i eflli¤inde uygulanan bu programlara artan ilgi, kültürleraras› iletisi-min, günümüz çal›flma koflullar›nda gitgide önem kazand›¤›n› ve kültürleraras› ile-tiflimin olumlu yönde gelifltirilmeye çal›fl›ld›¤›n›n bir göstergesidir (Ügeöz, 2003).

KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹MDE BAfiARIYA ULAfiMANIN YOLLARIAralar›nda din, dil, ›rk, sosyoekonomik yaflam düzeyi ve kültür farkl›l›klar› bulu-nan insanlar ayn› iletiflim ortam› içerisinde bir araya geldiklerinde yukar›da da bah-sedildi¤i gibi çeflitli sorunlar›n ortaya ç›kmas› tabii ki kaç›n›lmazd›r. Bu sorunlar›nazalt›lmas› için samimi bir flekilde çaba gösterilmesi ve birtak›m becerilerin geliflti-rilmesi gerekmektedir.

‹lk olarak günümüz dünyas›nda kültürleraras› iletiflimin kaç›n›lmaz oldu¤u, ar-t›k dünyan›n global bir köy oldu¤u bilincine var›lmal›d›r.

Etkili iletiflimin yan› s›ra müzakere, çat›flma yönetimi, ekip çal›flmas› becerilerive duygusal zekâ yetkinlikleri de gelifltirmek zorunda oldu¤umuz di¤er becerileraras›nda say›labilir.

‹nternet’in birbirine ba¤lad›¤› ya da birkaç saatlik ekonomik uçufllarda bulufl-turdu¤u “ayr› kültürlerin insanlar›” art›k kaç›n›lmaz olarak diyalog kurmak, birbir-lerini anlamak ve anlaflmak durumundad›r. Hiçbir ulus, sosyal grup veya kültür,kendini bir di¤erinden soyutlamamal›d›r. Aç›k olmak ve bir arada yaflamak zorun-dad›r. Bu nedenle, herkes her an için farkl› insanlarla bir araya gelmeye ve birlik-te çal›flmaya haz›rl›kl› olmal›d›r.

Etnik gruplar, farkl› inan›fllar, cinsiyetler ve kuflaklar aras›nda kültürleraras› ile-tiflim becerileri gelifltirilmeli; ön yarg›lar, stereotiplemeler, etiketlendirmeler, ayr›m-c›l›k ve çat›flmalar›n önüne geçilmelidir.

Destekleyici iletiflim davran›fllar› gelifltirilmeli, empatik dinleme, geribildirimal›p verme ö¤renilmelidir.

Genellefltirme ve stereotipleme iletiflimde tembelli¤e kaçmakt›r. Bu tuzaklardankurtulunmal› ve karfl›daki kiflinin bireysel özellikleri keflfedilmelidir.

Farkl›l›klara karfl› duyarl›l›klar art›r›lmal›, de¤er verilmeli ve sayg› duyulmal›d›r.Farkl›l›klar elefltirilmemeli aksine sayg› duyulmal›d›r.

‹nsanlarla iletiflim kurman›n temel koflulu dil oldu¤una göre yabanc› dil(ler) ö¤-renilmeli, seyahat etme f›rsatlar› yarat›lmal› ve farkl› kültürlerden insanlarla bir ara-ya gelinmelidir.



‹letiflim olgusunu tan›mlayabilmek

‹letiflim mesajlar arac›l›¤› ile gerçeklefltirilen top-lumsal etkileflimdir ya da farkl› bir deyiflle dün-yay› anlaml› k›ld›¤›m›z ve bu anlam› baflkalar› ilepaylaflt›¤›m›z insani bir süreçtir. Bir iletiflim olgusunun hayata geçebilmesi içinortada belirli bir iletinin olmas› gerekmektedir.Kaynak taraf›ndan gönderilen iletiler, al›c›laraoluklar arac›l›¤› ile gönderirler. E¤er al›c› bir gü-rültüye maruz kalmazsa iletileri al›r ve geri bildi-rimi de al›c› kayna¤a do¤ru gönderir. E¤er ileti-flim sürecinde gürültü söz konusu ise iletiflim is-tendik düzeyde gerçekleflmez.

‹letiflim türlerini aç›klayabilmek

‹nsanlar uzun y›llar yüz yüze iletiflim kanallar›-n› kullanm›flt›r. Günümüzde de en önemli ileti-flim tarz› yüz yüze iletiflimdir. ‹nsanlar gündelikhayatlar›n› bu iletiflim tarz›na ba¤l› olarak sür-dürür. ‹nsanl›¤›n en eski iletiflim biçimi olan yüzyüze iletiflim günümüzde de varl›¤›n› ve önemi-ni sürdürürken bir yandan biriciklik niteli¤inikaybetmifl, di¤er yandan toplumsal iliflkilerin veteknolojik geliflmelerin bir sonucu olarak pekçok ayr›ma u¤ram›fl, tarihsel süreç içerisindeyüz yüze iletiflimin yan› s›ra yeni iletiflim tarzla-r› gelifltirilmifltir.Yap›lan araflt›rmalara göre toplumlar›n kulland›-¤› iletiflim türleri içerisinde çoktan aza do¤ru flöy-le bir piramit oluflturulmufltur. Piramitin birinci basama¤›nda içsel iletiflim var-d›r. Her insan kendi duygular›n› düflünceleriniiçsel olarak dile getirir, analiz eder, yorumlarve di¤er iletiflim türleri ile bildi¤i, ö¤rendi¤igözlemledi¤i iletileri de yine kendi duygular›ile al›r, karfl›laflt›r›r, yorumlar. ‹nsan sürekli içdünyas› ile iletiflim içerisindedir. ‹nsan en çokkendisi ile konuflur.Piramidin ikinci basama¤›nda kifliler aras› ileti-flim vard›r. ‹nsan toplum içinde günlük yaflam›n›sürdürebilmek için iletiflimde bulunur, bulunmakzorundad›r. Piramidin üçüncü basama¤›nda, bireylerden olu-flan gruplarla tak›mlarla yap›lan iletiflimdir. Bugruplar, bireylerin içinde bulundu¤u ortama ken-di ekonomik statüsüne göre de¤iflebilir.

Piramidin dördüncü basama¤› kamusal iletiflim-dir. Yine birey genifl halk kitleleri ile farkl› ileti-flim araçlar›n› gelifltirmek için iletiflimde bulun›r.Bu di¤erlerine göre daha s›n›rl›d›r. Piramidin beflinci basama¤›n› ise kiflinin ifl yafla-m› oldu¤u varsay›ld›¤›nda, ifl yaflam›ndaki iletifli-mi yani örgütsel iletiflim oluflturur. Buradaki ile-tiflimin yo¤unlu¤u, bireyin ifl yaflam›ndaki konu-mu, örgüt içerisindeki gereksinimi olan iletiflimintipi ve türü belirler. Piramidin alt›nc› basama¤›n› oluflturan iletiflimtürü kitlesel iletiflimdir. Bu tür iletiflim piramidinen üstlerinde yer almas› biraz flafl›rt›c› gibi gö-rünse de, göreli olarak do¤ru kabul edilmesi ge-rekiyor. Kitlesel iletiflim her ne kadar günlük ya-flant›m›z›n ayr›maz bir parças› olarak gözüküyor-sa da, hala radyo dinlemeyen, televizyon izle-meyen, internet kullanmas›n› bilmeyen kiflilerinve özellikle de geri kalm›fl yörelerdeki kabile ya-flamlar›ndaki insanlar›n varl›¤› düflünüldü¤ünde,kitlsesel iletiflimin yerinin piramidin tepelerindeolmas›n› çok da yad›rgamamak gerekir. Piramidin tepesinde ise kültürleraras› iletiflimvard›r. Küreselleflen ve globalleflen dünyam›z-da toplumlar›n birbirlerine gereksinimi oldu¤ubilinmekle birlikte, baflka bir kültürle tan›flma-dan iletiflim kurmadan da yaflam›n› sürdürebil-mektedir.

Kültür olgusu hakk›nda bilgi sahibi olmak

Kültür, insan yaflam› ve gelifliminin ayr›lmaz birparças›d›r. Konufltu¤umuz dil, d›flar›ya verdi¤i-miz mesajlar, elefltri tarz›m›z, olaylara verdi¤i-miz tepkiler, aile ve arkadafll›k iliflkilerimiz için-den ç›kt›¤›m›z kültürün ürünleridirler. Her kül-tür yukar›da sayd›klar›m›za ve sayamad›¤m›zdaha bir ço¤una farkl› anlamlar yüklemektedir.Dolay›s›yla külütrleraras› iletiflim bu noktadaönem kazanmaktad›r.

Kültürleraras› iletiflimi ve kültürleraras› iletiflime

etki eden faktörleri aç›klayabilmek

Kültürleraras› iletiflim, farkl› kültürler ya da altkültürler ve bu kültürlerin ve alt kültürlerin üye-leri aras›ndaki iletiflim, etkileflim ve deneyimlerianlamland›rmaya çal›flmaktad›r.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


Kültürleraras› iletiflim sürecine etki eden faktör-leri; “normlar, roller, etnomerkezcilik, belirsizlikve kayg›, kal›p düflünceler ve önyarg›lar” fleklin-de s›n›fland›rmaktad›r. Benzer flekilde, kültürle-raras› iletiflimde bariyer olarak nitelendirilen un-surlar; “yüksek kayg›, farkl›l›k yerine benzerli¤ivarsaymak, etnomerkezcilik, stereotip ve önyar-g›lar” biçiminde ortaya ç›kmaktad›r.Çat›flma da kültürleraras› iletiflime etki edenönemli faktörlerden birisidir. Bireyleri ve grupla-r› anlaflmazl›¤a sürükleyen bir durum olarak ça-t›flma, insan hayat›n›n her an›nda yaflanabilecekbir durumdur. Çat›flmaya yönelik olarak yap›lançal›flmalarda uzun y›llar kültürün varl›¤› gözard›edilmifl olsa da farkl› ülke ve kültürler üzerindeyap›lm›fl çal›flmalar göstermektedir ki çat›flmala-r›n kayna¤› kültürler aras›ndaki farkl›l›klard›r.Kültürel ba¤lamda çat›flman›n yönetimi, kültürle-raras› iletiflim, yorum ve karar vermedeki çeflitlikriterlere iliflkin sorunlar›n dikkate al›nmas›n› ge-rektirir. Kültürel olarak görülmeyen baz› çat›fl-malar›n bile gerçekte biliflsel ve iletiflimsel dünyagörüflü aç›lar›ndan, derinlerinde kültürel özellik-ler tafl›d›¤›na dikkat çekilmektedir. Çat›flma yönetimi için belirli tarzlar gelifltirilmifl-tir. Bunlar afla¤›daki gibidir: Bütünleflme: Çat›flan taraflar›n her ikisinin deç›karlar›n›n korunur.Kaç›nma: Çat›flman›n yok say›l›r.Uzlaflma: Çat›flan taraflar›n belli oranlarda ödünvererek orta yolda buluflurlar.Ödün verme: Çat›flan taraflardan birinin di¤erilehine ç›karlar›ndan vazgeçilir. Hükmetme: Çat›flan taraflar›n her kendi ç›karla-r›ndan vaz geçmedi¤i, ancak sonuçta bir taraf›nkayb› ve di¤er taraf›n kazanmas›yla sonuçlan›r. Çat›flma yönetimi baflar›l› bir flekilde gerçekleflti-rilir ve insanlar belirli kal›plara sokulmadan, ön-yarg›lardan s›yr›lrarak cinsiyet,›rk,yafl,din gibi ay-r›mlardan uzak durup,kültürel de¤erlere ve fark-l›l›klara sayg› duyarak insanlarla iletiflim kurma-n›n yollar› aran›rsa kültürleraras› iletiflimde bafla-r›s›z olmak gibi bir durum söz konusu de¤ildir.

Kültürleraras› iletiflimde yeterli düzeye nas›l ula-

fl›laca¤›na dair bilgi sahibi olmak

Kültürleraras› iletiflimde baflar›n›n temeli; insan-lar›n önce kendi kültürlerine karfl› duyarl›l›k ka-zanmalar›na dayanmaktad›r. ‹nsanlar kendi kül-türlerini yak›ndan tan›y›p bilirlerse karfl›laflt›klar›kültürlere karfl› da duyaral› olacaklard›r. Kültürleraras› iletiflimde baflar›l› olabilmek içinbir kiflinin farkl› kültürden biri ile etkin ve uy-gun bir flekilde bilgi al›flveriflinde bulunabilmesiyetisine sahip olabilmesi gerekmektedir. Bununiçin de dil sorununu baflar›l› bir biçimde çözmüflolmalar› gerekmektedir. Kültürleraras› iletiflimde baflar› insanlar›n birbir-lerini anlamalar› ile orant›l›d›r. Birbirlerini anla-ma konusunda sadece dil engelini aflm›fl olmala-r› yeterli de¤ildir. Birbirlerini anlamalar› konu-sunda istekli olmalar› en az dil kadar önemli birunsurdur. Kültürleraras› iletiflimin yeterli¤ine iliflkin birçokyaklafl›m bulunmaktad›r. Bunlardan ilki fark›ndaolmak ikincisi de duyarl›l›kt›r. Bir kültürün ba-r›nd›rd›¤› de¤erlerin fark›nda olmak ve onlarakarfl› duyarl› olmak ve sayg› duymak kültürlera-ras› iletiflimin yeterlili¤ine olumlu yönde etkieder. Kültürleraras› iletiflimin yeterlili¤i aç›klan›rkenen genel anlamda üç unsurdan bahsedilebilmek-tedir. Bunlar:Biliflsel Yeterlik,Duyusal Yeterlik,Davran›flsal Yeterlik.Biliflsel olarak yeterli bir kifli ev sahibi dili ve kül-türü iyi tan›mal› ayr›ca tarihi, kurumlar›, hukukve mevzuat›, inançlar›, normlar ve sosyal davra-n›fl kurallar› ile bireyler aras› iliflkiler hakk›ndabilgili olmal›d›r. Duygusal yeterlilik ise, yabanc›-lara yerlilerin duygusal ve estetik deneyimlerineortak olma imkan› tan›r. Bu deneyimler; sevinç,heyecan, mizah, baflar› ve güzellikten, hüzün s›-k›nt› ve umutsuzlu¤a kadar genifl bir yelpazedede¤erlendirilebilir. Davran›flsal unsura gelince,ev sahibi kültür içerisindeki bir yabanc›ya sözlüve sözsüz etkileflimde do¤ru kombinasyonlar›seçme flans› sa¤lar.

5NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi iletiflim süreci ögelerindenbiri de¤ildir?

a. Kaynakb. Al›c›c. Empatid. Gürültüe. ‹leti

2. Kültürü “kendimizi evimizde hisseti¤imiz yer” ola-rak tan›mlayan araflt›rmac› kimdir?

a. Edward Saidb. Marshall Mcluhanc. Louis Althusserd. Anthony Giddense. Slovaj Zizek

3. Afla¤›daki iletiflim süreci ögelerinden hangisi iletifli-mi bafllatmaktad›r?

a. ‹letib. Geribildirimc. Gürültüd. Kaynake. Al›c›

4. ‹letiflim piramidinin ilk s›ras›nda hangi iletiflim türüyer almaktad›r?

a. Kültürleraras› iletiflmb. Gruplaras› iletiflimc. ‹çsel iletiflimd. Örgütsel iletiflime. Kitle ‹letiflimi

5. ‹letiflim süreci içerisinde kaynak ve al›c› aras›nda ile-tiflimin kurulmas›n› sa¤layan öge afla¤›dakilerden han-gisidir?

a. Kaynakb. Mesajc. Simged. Kodlamae. Kodaçma

6. Kültürün zamanla zihin yerlefltirmeye do¤ru evrildi-¤ini hangi düflünür savunmaktad›r?

a. John Fiskeb. Louis Althusserc. Edward Saidd. Raymond Williamse. Judith Butler

7. Kültürlaras› iletiflimde di¤er gruplar› kendi grubu-nun bak›flaç›s›ndan de¤erlendirerek, kendi normla›n›standart olarak görme e¤ilimine ne ad verilir?

a. Etnikb. Etnik kimlikc. Enhusiasticd. Etnomerkezcilike. Etnik milliyetçilik

8. “Almanlar çal›flkan ve disiplinli, ‹talyanlar geveze,çingeneler de h›rs›z olarak bilinir.” Bu tür bir s›n›flan-d›rmaya literatürde ne ad verilmektedir?

a. Stereotipb. Etnik milliyetçilikc. Etnikmerkezcilikd. Etnosantrike. Etnik

9. Kültürleraras› iletiflimde baflar›l› olman›n ilk ve enönemli koflulu afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Dil bilmekb. Baflka ülkeleri görmekc. Kendi kültürünü iyi tan›mak ve di¤er kültürlere

sayg› duymakd. Empati kurmake. Kültürel çeflitlilikleri benimsemek

10. Kültürleraras› iletiflimin yeterli¤i aç›klan›rken duy-gusal yeterlik kapsam›na afla¤›dakilerden hangisi gir-mektedir?

a. Normlarb. Hukukc. Adetd. Geleneke. Sevinç



1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹letiflim” konusunu yenidengözden geçiriniz.

2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültür” konusunu yenidengözden geçiriniz.

3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹letiflim” konusunu yenidengözden geçiriniz.

4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹letiflim Türleri” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹letiflim” konusunu yenidengözden geçiriniz.

6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültür” konusunu yenidengözden geçiriniz.

7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültürleraras› ‹letiflimi Etki-leyen Faktörler” konusunu yeniden gözden ge-çiriniz.

8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültürleraras› ‹letiflimi Etki-leyen Faktörler” konusunu yeniden gözden ge-çiriniz.

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültürleraras› ‹letiflimin Ye-terli¤i” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kültürleraras› ‹letiflimin Ye-terli¤i” konusunu yeniden gözden geçiriniz.


‹letiflim süreci ögeleriKaynakMesajKodlama- KodaçmaKanalAl›c›GeribildirimGürültü

S›ra Sizde 2

Ihlamur a¤açlar› do¤an›n bir parças›d›rlar, ›hlamur a¤a-c›n›n dal kesip kafl›k yapt›¤›m›zda, o kesilen dal a¤aç-tayken do¤ayken, biz onu kesip kafl›k yapt›ktan sonraart›k do¤a de¤ildir. Kafl›k yap›l›fl ve kullan›l›fl biçimi ilebir kültürü ifade eden ürün olur. O kafl›k yerelin, biryaflam tarz›n›n bir ifadesidir, o yerin materyal kültürü-nün bir göstergesidir. Pazar için üretilmemifltir, dolay›-s›yla emtia de¤ildir. Biz kendimiz kullanmak için yapa-r›z. Halk kültürüne yani bize aittir. O kafl›k fabrikadakitleler hâlinde üretilip pazara sat›fl için sunuldu¤unda,kültürel bir emtia/mal olur. O kafl›¤› ancak paray› öde-

yip sat›n alan kullanabilir art›k. Kafl›k belli bir kitle üre-tim tarz›n›n ve bu tarz›n pazar sisteminin materyal vedüflünsel olan›n›n ifadesidir. O kafl›k direnifli ifade edenbir flekilde kullan›ld›¤›nda üretilen kültür direniflin kül-türü olur. Böylece materyal bir kültürel ürünle materyalolmayan bir kültürel ürün, direniflin kültürü olur. Böy-lece materyal bir kültürel ürünle materyal olmayan birkültürel ürün (Müzik) üretilir. Bu müzik ile direnifl ifa-de edilir, direnifl duygusu desteklenir, dayan›flma yeni-den üretilir. Dikkat edilirse kültürel üretim sadece birmateryalin veya materyal olmayan›n üretimi ile bitmi-yor. O kafl›k saray kullan›m›na kat›ld›¤›nda, yüksek kül-türü üreten bir araç olur. Bu kültür sadece bir s›n›fa ait-tir ve o s›n›f› di¤er s›n›flardan ay›rmak için tan›mlama-da kullan›l›r. Bu nedenle o s›n›f taraf›ndan di¤er s›n›fla-ra karfl› korunur.

S›ra Sizde 3

NormlarRollerEtnomerkezcilikBelirsizlik ve Kayg›Kal›p Düflünceler ve Ön Yarg›lar

Yararlan›lan KaynaklarAlemdar, K. Erdo¤an, ‹. (1994). Popüler Kültür ve ‹le-

tiflim. Ümit Yay›nc›l›k, Ankara.Aflan Ö. ve Ayd›n E. (2006). ‹letiflim ve ‹kna ‹nand›r-

ma. Can, H. (Ed.) Örgütsel Davran›fl, Ar›kan Yay›n-lar›, ‹stanbul, ss: 339-373.

Aziz, A. (2008). ‹letiflime Girifl. Aksu Yay›nlar›, ‹stan-bul.

Bekiro¤lu, O. (2011). “Kültürleraras› ‹letiflim Ba¤la-

m›nda Türk Bas›n›nda Etnik Kimliklerin Sunu-

mu Ermenilere ‹liflkin Haberlerin Nitel ve Nicel

Analizi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti-tüsü Bas›n Yay›n Ana Bilim Dal›, Yay›mlanmam›flDoktora Tezi, Eskiflehir.

Çak›r, M. (2010). “Kültürleraras› ‹letiflimin Bir Yönü:Özün Ötekilefltirilerek Yabanc›laflt›r›lmas›.” Anato-

lia: Turizm Araflt›rmalar› Dergisi. Say›: 1, 75-84. Duverger, M. (2004). Siyaset Sosyolojisi. Varl›k Yay›n-

lar›, ‹stanbul.Eagleton, T. (2005). Kültür Yorumlar›. Ayr›nt› Yay›n-

lar›, ‹stanbul.



Elden, M. (2009). Reklam ve Reklamc›l›k, Say Yay›n-lar›, Ankara.

Erdo¤an, ‹. (2000). Kapitalizm, Kalk›nma, Postmo-

dernizm ve ‹letiflim, Erk Yay›nlar›, ‹stanbul.Erdo¤an, ‹. (2005). ‹letiflimi Anlamak. Erk Yay›nlar›,

Ankara. Geçer, E. (2007). “Türk Televizyonlar›nda 2000- 2005

Y›llar› Aras›nda Yay›nlanan Popüler Kültür Prog-ramlar›n›n Medyaya Yans›y›fl Biçimlerinin Psikosos-yal Aç›dan De¤erlendirilmesi”. Marmara Üniversite-si Sosyal Bilimler EnstitüsüYay›mlanmam›fl YüksekLisans Tezi Din Psikolojisi Bilim Dal›. ‹stanbul.

Giddens, A. (2005). Sosyoloji, Çev., Cemal Güzel, Ay-raç Yay›nevi, Ankara.

Gillart, A. vd. (2000). Kültürleraras› Ö¤renme. (Çev.Alper Akyüz), ‹stanbul: Avrupa Konseyi Yay›nlar›(Türkiye’de Türkiye Ekonomik ve Toplumsal TarihVakf› taraf›ndan yay›mlanm›flt›r).

Gürgen, H. (1997). Örgütlerde ‹letiflim Kalitesi. DerYay›nlar›, ‹stanbul.

Haviland, W. Harald, P. Walrath, D. Mcbride, B. (2008).Kültürel Antropoloji. Kaktus Yay›nlar›, ‹stanbul.

Karc›o¤lu, F., Kahya, C. Buzkan, K. (2012). “Çat›flmaYönetimi Stratejisinin Tahmin Edicileri Olarak Ör-gütsel Kültür Tipleri” Atatürk Üniversitesi ‹ktisadi‹dari Bilimler Dergisi, 26, 1, 77-91.

Kartar›, A. (2006). Farkl›l›klarla Yaflamak Kültürle-

raras› ‹letiflim. Ürün Yay›nlar›, Ankara.M›s›rl›, ‹. (2003). Genel ‹letiflim, ‹lkeler-Yöntemler

ve Teknikler, Detay Yay›nc›l›k, Ankara.Mutlu, E. (2004). ‹letiflim Sözlü¤ü (Dördüncü bas›m).

Bilim ve Sanat Yay›nlar›, Ankara.O¤uz, G. Y. (2002). “Kültürleraras› ‹letiflimde Engeller.

Bir Örnek Çözümleme: Savulun Battal Gazi Geli-yor.”, Kurgu Dergisi. 19, 25-33.

Oskay, Ü. (1999). ‹letiflimin ABC’si. Der Yay›nlar›, ‹s-tanbul.

Özmen, F. ve Aktüzüm, C. (2010). “Okullar›n KültürelYap›s› ‹çinde Çat›flmalara Bak›flaç›s› ve Çat›flma Çö-zümünde Okul Yöneticilerinin Liderlik Davran›flla-r›.”, Sosyal ve Befleri Bilimler Dergisi. 2, 65-70.

Rahim, M.A. (1992). Managing Conflict in

Organizations Connecticut: Praeger Publishers,

London.Stevenson, N. (2008). Medya Kültürleri Sosyal Teori

ve Kitle ‹letiflimi. Göze Orhon, Bar›fl Engin Aksoy(Çev.) Ütopya Yayinevi, Ankara.

Türko¤lu, N. (2004). ‹letiflim Bilimlerinden Kültürel

Çal›flmalara Toplumsal ‹letiflim Tan›mlar, Kav-

ramlar, Tart›flmalar. Babil Yay›nlar›, ‹stanbul.Ügeöz, P. (2003). Kültürleraras› ‹letiflim. Üstün Eser-

ler Yay›nc›l›k, ‹stanbul. Yal›m, F. (2012). “Kültürleraras› ‹letiflim Sürecinde Ed-

ward T. Hall’ün Yüksek ve Düflük Ba¤laml› KültürAyr›m›n›n ‹letiflim Engeli Aç›s›ndan De¤erlendiril-mesi.”, K›rg›zistan Manas Üniversitesi II. Ulusla-

raras› Yeni ‹letiflim Teknolojileri ve Ulusal Dö-

nüflüm Sempozyumu Bildiri Kitab›. 1058-1066.Yüksel, E. (2005). “Okur ‹zleyici Ya da Müflteri Odakl›

Yay›nc›l›k”. ‹stanbul Üniversitesi ‹letiflim Fakül-

tesi Dergisi, 23, 47-51.

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Medya ve temsil kavramlar›n› tan›mlayabilecek, Temsil kavram› ile ilgili yaklafl›mlar› aç›klayabilecek,Medyan›n temsilleri kitlelere sunarken kulland›¤› yollara iliflkin bilgi sahibiolabilecek,Temsilleri inceleyen bilim dal› olan gösterge bilimi aç›klayabilecek,‹deoloji ve teslimiyet iliflkisini betimleyebilecek,Medyadaki ›rk, etnisite ve cinsiyet temsillerini yorumlayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Medya• Temsil • Medyada Temsil • Gösterge Bilimi

• ‹deoloji • Hegemonya• Cinsiyet• Irk ve Etnisite

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNN

NNN


Medya ve Temsiliyet

• G‹R‹fi• MEDYA• MEDYA TÜRLER‹• MEDYANIN ‹fiLEVLER‹• TEMS‹L• TEMS‹L B‹Ç‹MLER‹• MEDYA VE TEMS‹L• GÖSTERGE B‹L‹M‹ VE TEMS‹L• ‹DEOLOJ‹• HEGEMONYA• TOPLUMSAL C‹NS‹YET TEMS‹LLER‹• IRK VE ETN‹S‹TE TEMS‹LLER‹


G‹R‹fiGünümüz toplumlar›nda medyan›n önemli bir yeri vard›r. Oldukça karmafl›k en-düstriyel üretim sistemine dayanan medya, yerel ve küresel sahiplik, da¤›t›m yap›-lar› ile içinde yaflan›lan döneme damgas›n› vurmaktad›r. Bas›n, radyo, sinema, vi-deo, televizyon ve ‹nternet günümüz modern toplumlar›n›n bilgi ve iletiflim tarzla-r›n›n üreticileridirler.

Modern toplumlarda bireylerin günlük yaflamlar›n›n önemli bir parças› olmaözelli¤i ile medya insan kimli¤inin biçimlenmesinde en az aile, okul, arkadaflçevresi kadar etkin hâle gelmifltir. Bu ba¤lamda medya içerikleri ve onlar›n tem-sil biçimleri önem kazanm›flt›r. T. Adorno’nun deyimiyle medya kültür endüstri-sinin kurulmas›n›n arac›d›r ve bu endüstriyel iliflkiler a¤› içinde kültür ürünlerikitlesel pazara yönelik olarak standardize edilmektedir. Bu standardize anlay›fliçinde estetik formal asgari bir müfltere¤e indirgenmekte ve daha çok e¤lendir-me, kaç›fl, dinlenme, insanlar› yaflamlar›ndaki temel bask›lardan uzaklaflt›rmaamac›na hizmet etmektedir.

Her ne kadar medya biçimsel olarak uluslararas› belirlenmifl standartlar ve for-matlar içinde yay›n yapma gelene¤ini sürdürse de her ülke kendi yerel kültürünedair referanslarla medya içeriklerini oluflturmaktad›r. Toplumsal yaflamdan al›nanbu referanslar medya temsillerinin biçimlenmesinde etkili rol oynamaktad›r. Med-ya temsilleri ise toplumsal gerçekli¤e simgesel göndermeler yapma özelli¤i ile ay-n› zamanda toplumsal gerçekliklere ayna tutabilmektedir.

Bu ünitede medya ve temsil tan›mlar›n›n ne içerdi¤ine, medyadaki yayg›n tem-sil biçimlerine,medyada temsil biçimlerini inceleyen gösterge bilimi yöntemine,ideoloji ve hegemonya kavramlar›na, ›rk, etnisite ve toplumsal cinsiyet temsilleri-ne yer verilecektir.

MEDYATürkçede medya olarak kullan›lan, ‹ngilizcedeki media sözcü¤ü, araç, orta, ortamarac›, anlamlar›na gelen medium (Latince medius) sözcü¤ünün ço¤uludur. Medyadeyince, bir topluma; mesaj ve bilgilerin saklanmas›, uzaktan iletilmesi ve kültürelsiyasi pratiklerin güncellefltirilmesi yönündeki üç temel ifllevi tamamen ya da k›s-men yerine getirme olana¤›n› sa¤layan bütün iletiflim sistemleri kastedilmektedir.Türkçede “media” sözcü¤ünü karfl›lamak üzere, “kitle iletiflim araçlar›” kavram› dakullan›lmaktad›r. Kitle iletiflimi radyo, televizyon, bas›n gibi araçlarla arac›lanm›fl

Medya ve Temsiliyet

iletiflim biçimidir ve teknolojik araçlarla çal›flan, geliflmifl teknik ve kurumlardanoluflmaktad›r. Bu kurumun amac› farkl› yap›daki heterojen ve genifl bir flekilde da-¤›lm›fl kitlelere sembolik bir iletiyi aktarmakt›r.

Medya di¤er ad›yla kitle iletiflim araçlar› insanlar›n yaflam›nda önemli bir yeresahip olmufltur. ‹nsanlar zamanlar›n› di¤er bireysel etkinliklerden daha çok kitleiletiflim araçlar›yla harcamaya bafllam›fllard›r. Onlar olmaks›z›n yaflamlar›n› düflü-nemez olmufllar ve hem toplumsal hem de kiflisel olarak kitle iletiflim araçlar›naba¤›ml› hâle gelmifllerdir. Bunlar yaz›lan bir mektuptan çekilen bir telgraf ya dafaksa, dinlenen bir radyo program›ndan izlenilen bir televizyon program›na ya dasinema filminden gönderilen e mail mesaj›na kadar de¤iflir

Kitle iletiflim araçlar› belirli tarihsel ve toplumsal koflullar›n ürünleridir. Bunla-r›n üretilmesi, kullan›lmas› ve zaman içersinde gelifltirilmesi üretim araçlar›n› kon-trol eden egemen gruplar›n ç›karlar› ve beklentileri ile ilgilidir. Çünkü bu araçlartoplumu oluflturan herkesin yarar›na de¤ildir ve onlar için kullan›lmaz. Kitle ileti-flim araçlar› da mülkiyet iliflkilerinin önemli bir parças›d›r. Bunlar›n kullan›lmas›belli yasal düzenlemelere ba¤l›d›r. Bunlar›n mülkiyet biçimleri üretilen medya içe-ri¤inin üretilme tarz›n› ve ürünün do¤as›n› flartland›r›r. Bu üretim sürecinin bir ide-olojisi vard›r. Kitle iletifliminin geliflmesi bilimsel alandaki baflka geliflmelerin olufl-turdu¤u bir temel üzerine kurulmufltur.

Bugün kitle iletiflim araçlar› kapitalist sistem için ekonomik, siyasal ve kültürelaç›dan son derece önemli bir yere sahiptir. Çünkü bu araçlar, endüstriyel düzeydeörgütlenerek hem birer ekonomik kâr ve ç›kar amaçl› olarak hem de -di¤er endüs-trilerden farkl› olarak bilinç yönetimi ve ideolojik yönlendirme amac›yla kullan›l-maktad›r. Medya ve kültür endüstrileri kapitalist sistemin ayr›lmaz bir parças›d›r veancak kapitalist geliflim dinamikleri içerisinde aç›klan›p anlamland›r›labilir.

Kitle iletiflimi, özellikle de sinema ve televizyon, uluslararas› egemenli¤in vaz-geçilmez arac› hâline gelmifltir. Küreselleflmeden etkilenen kitle iletiflimi zamanlabu etkilenmenin ötesinde küreselleflmenin gerçekleflmesini sa¤layan önemli et-kenlerden biri hâline gelmifltir.

Günümüzde insanlar aras›nda medya deyince ilk akla gelen televizyon ve ga-zetelerdir ancak günümüzde medya art›k hiç olmad›¤› denli parçalanm›fl ve çok tü-rel yap›dad›r. Birkaç televizyon kanal›, radyo istasyonu, film stüdyosu, pop rockyap›mc›s›, telefon a¤› ve flairin oldu¤u günler geride kald›. Medyan›n mülkiyet vedenetimi birkaç kiflinin tekelinde olsa da bugünlerde üretilenler ve tüketilenler çokçeflitlidir. Yetenek programlar›, hofl ezgiler, romantik komedilere, tabloid dediko-dular gibi ana ak›m tarifeleri asla ölmeyecek ancak yeni dijital medya tekonoloji-leri, endüstrileri ve giriflimcilerinin az›msanamayacak katk›s›yla alternatif ve bellibir gruba hizmet eden pek çok karfl› durum da ortaya ç›kt›. Dahas› yeni medya, es-ki tarifelere tazelyeci bir turbo flarjl› reklam afl›s› yapm›flt›r.

Yine ayn› flekilde, medya bireylerin siyasi tutum ve davran›fllar›n›, özellikle deoy verirken siyasi tercihlerini çok ciddi boyutlarda etkileyebilecek bir güce sahip-tir. Bu konuda önemli araflt›rmalara imza atm›fl bir araflt›rmac› olan Rivers (1982),Amerikan medyas›n› “ikinci hükûmet” (second government) olarak nitelendirir.Haber medyas›, yaln›zca bireylerin siyasi yönelimlerini etkilemekle kalmaz ayn›zamanda, siyasi karar verme mekanizmas›, siyasi liderler ve hükûmet üzerinde deçok etkin bir bask› gücü oluflturur. Rivers’›n da vurgulad›¤› (1982, 213) gibi, hükû-met politikalar› flekillendirilirken, di¤er baz› toplumsal güçler gibi medya da yön-lendirici ve flekillendirici bir güç olarak önemli roller oynar.


MEDYA TÜRLER‹Dan Laughey (2010) taraf›ndan yap›lan çal›flmada medya türleri alt› farkl› bafll›k al-t›nda toplanm›flt›r.

Propaganda Medyas›Bu tür belli kifli ve gruplar taraf›ndan desteklenir. Tüm içerikler (televizyon, film-ler, gazeteler) kamuya sunulmazdan önce titizlikle kaydedilir ve denetlenir. Daha-s›, haricî medya kaynaklar›ndaki arzu edilmeyen içerik, hasas bilgilerin s›zmas›n›önlemek amac› ile düzeltilir ya da engellenir. Propagandac›lar kendilerini kamuyarar› ilkesini kullanarak savunurlar.

Kamu Hizmeti Medyas›Faaliyetlerini sürdürebilmek için hükûmetin onay›na ihtiyaç duysa da devlet mül-kiyetinde de¤ildir ve propaganda amac› tafl›maz. Dolay›s›yla, kamu hizmeti med-yas› kifliye ait medya flirketleri ile benzeflir. Az›msanamayacak düzeyde bir ba¤›m-s›zl›k ve özgürlü¤e sahip olmakla birlikte daima kamu ve onu temsil edenlere kar-fl› sayg›l› davranmak zorundad›r. Bu durum kamu hizmeti medyas›n›n izler kitle-nin genifl bir kesiminin be¤eni ve görüfllerine hizmet eden farkl› içeriklere sahipolmas› gerekmektedir. En ünlü kamu hizmeti yay›nc›s› BBC’dir.

Reklam Medyas›Ticari ya da tüzel medya olarak bilinen bu tür, Bat› ülkelerindeki hakim medya tü-rüdür. Bu ticari yay›nc›l›ktaki Amerikan modelinin kökleri 1920’lere de¤in gider.Amerikan reklam medyas› tüm dünyaya ihraç edilmifl ve kopyalanm›flt›r. Ad›ndanda anlafl›laca¤› üzere reklam medyas› reklamlar taraf›ndan finanse edilen medyaanlam›na gelir (reklamlar›n kendisi görece önemsizdir).

Kült MedyaKült medya, ticari medyan›n bir ad›m gerisinde durur. Bu kült medyan›n ticari ol-mad›¤› anlam›na gelmez. Ancak bu medya türü kendisini di¤erlerinin d›fl›nda tutar.Belli de¤er ve özellikleri tafl›ma e¤ilimindedir. Asl›nda, bir dönem di¤er medya tür-lerine ba¤l› olmufl olabilir ancak günümüzde art›k klasikler statüsüne ya da ç›¤›raçan bir deha p›r›lt›s›na sahiptir. Belli bafll› filmler bunu temsil eden özellikleri ba-r›nd›r›r; belli bafll› albümler evrensel düzlemde muhteflemler olarak adland›r›l›r.Belli bafll› televizyon dramlar› ya da durum komedileri bitmeyecekmiflçesine yeni-den ve yeniden yay›nlan›r. Kült medya en iyi söylenmifl ve en iyi yap›lm›fl oland›r,üst kültürdendir, klasik ve kural kabilindendir. Tarihin belli bir an›ndaki ulusal yada hakim kültürü an›msatan bir resmin bileflenidir. Elvis Presley 1950’lerin Ameri-kan gençlik ruhunu s›ms›k› kavram›flt›r. Citizen Kane (Yurttafl Kane) döneminin güçmücadelelerini yans›tm›flt›r. Kült medya,izinden giden medya üzerindeki etkisi aç›-s›ndan da dikkate de¤erdir. Kült medya ortaya ç›kan üslup, t›n›, tür ve gelene¤inak›m belirleyicisi olur. Çok az› onun önündedir, geneli onun izinden gidecektir.

Alternatif MedyaKült medya ve reklam medyas›n›n aksine, alternatif medya türü kesinlikle kâr gü-düsü tafl›maz. Alternatif medya ana ak›m medya içinde yer verilmeyen gerekli vebelirli bir amaç u¤runa mücadele vermek üzere var olur. Yeralt›, altkültür bu med-ya türü için kullan›lan di¤er sözcüklerdir. Asl›nda alternatif medya, propagandamedyas› ile ortak bir yönü paylafl›r. Her ikisi de bileyece¤i bir baltaya, oluflturaca-

975. Ünite - Medya ve Temsi l i yet

¤› bir gündeme, içini dolduraca¤› siyasi bir amaca sahiptir. Ancak pratikteki büyükfark fludur: Propaganda medyas› güçlüler taraf›ndan yürütülüyorken, alternatifmedya insanlar ço¤unlukla güçsüzlerdendir. Alternatif medya yayg›n kan›ya mey-dan okuyarak, kültürel ve etnik etkenlerdeki, çeflitlilikten etkin bir biçimde yarar-lan›r. Alternatif medya, yoksullar›n, AIDS hastalar›n›n, iflsizlerin, Yefliller Partisi gi-bi marjinal siyasi partileri destekleyenlerin, feministlerin ve di¤er konformist olma-yan insanlar›n ç›karlar›na hizmet eder. Ancak alternatif medyan›n kimi modellerihiç de hofl karfl›lanmaz (çocuk pornasu siteleri gibi). Nadiren de olsa alternatifmedyan›n bir yeralt› yandafl grubu ile birlikte yer üstüne ç›kt›¤› ve ana ak›ma ulafl-t›¤› olur. Böyle bir durumda yaln›zca iki sonuç olas›d›r. Alternstif medya yap›mc›-lar› mülklerini ya güçlülere satacaklard›r ya da ana ak›m medyasn›n ç›karlar› kar-fl›s›nda çaresizce korunmaya çal›flacaklard›r. E¤er ikincisi kazan›rsa, alternatif med-ya kült medya statüsüne do¤ru yol alacakt›r.

Sosyal MedyaHiçbir flekilde özel olmamas›na karfl›n, bu tür ayn› zamanda en az kamusal olan-d›r. Alternatif medyadan da bu noktada ayr›l›r. Telgraf ve telefon gibi gelenekselmedya biçimleri saf ve iki yönlü iletiflim sa¤lam›fl ve gerçekten de di¤er medya tür-lerine hiçbir zaman benzememifltir. Ancak ‹nternet ve cep telefonu bunu de¤ifltir-mifltir. Bugünün sosyal medyas› en popüler türler aras›ndad›r. Sosyal paylafl›m a¤-lar›, ileti panolar› bloglar ve di¤er kullan›c› türevli içerik forumlar› dünyan›n farkl›bölgelerinden, birbirinden bütünüyle farkl› deneyimlere sahip insan kümeleri ara-s›nda kolay iletiflim olana¤›n› olas› k›lmaktad›r. Kendi kiflisel medya baloncu¤ununiçindeki çevrim içi arkadafllar› ve tan›d›klar› ile etkileflebiliyorken, televizyon izle-mek ikinci planda kal›yor. Son birkaç y›lda sosyal medyada gerçekten de flafl›rt›c›boyutlarda bir de¤iflim söz konusudur.

MEDYANIN ‹fiLEVLER‹Kitle iletifliminin en dikkati çeken boyutu ise ifllevlerinde yatar. ‹fllev sözcü¤ü med-yan›n ne yapmas› gerekti¤i, gerçekte ne yapt›¤› ve amaçlar›n›n ne olarak görüldü-¤ü konular›n› kapsar. Kitle iletiflim araçlar›; bilgilendirme yan›nda e¤lendirme vebireyleri yeni ürünler için tüketici duruma getirme ifllevlerini üstlenir ve kitleler buaraçlar›n oluflturdu¤u iletiflim sürecinden ç›kamaz duruma gelmifllerdir. Bu araçlare¤lendirir, insanlar›n bofl zamanlar›n› tüketmesini sa¤lar. Do¤rudan ve dolayl› e¤i-tim ifllevleri de vard›r. Yeni ürün ve hizmetlerin tan›t›lmas›n› sa¤lar. Ekonomik vesiyasal iliflkiler aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, ürün sat›fl›n› amaçlayan reklamlar, kitle ile-tiflim araçlar›n›n temel ifllevi haline gelmifltir.

Kitle iletiflim araçlar› bilgilendirme, e¤lendirme, haber verme ve e¤itme ifllevle-rini yerine getirirken, gerçekte izleyicilere bir çerçeve oluflturur. Bu çerçeve, kimizaman genifl kimi zaman da dar nitelikler sunar. Bir baflka deyiflle, belli bir s›n›rla-ma getirir. Olaylar› ve kiflileri kendi çerçevesinden sunar, de¤ifltirir, dönüfltürür,yorumlar kimi zamanda saklar maskeler. Bir foto¤raf sunar ancak izleyici o foto¤-raf›n ne zaman nas›l çekildi¤ini anlayamaz, alg›layamaz. Çünkü izleyicinin kendi-sine sunulan bu görüntüyü yorumlamaya zaman› yoktur. Her fley anl›k ve h›zl› ger-çekleflir. ‹zleyiciler bu h›zl›, anl›k, sakl›, s›n›rl› ve yan anlam yüklü görüntülerinaras›nda bocalar kal›r. Bir bak›ma bireyler görüntü bombard›man› alt›ndad›r.

Ancak medyan›n sadece bu ifllevleri olmad›¤›n› kabul eden görüfller de bu-lunmaktad›r. Medyan›n sadece bir bilgi kayna¤› olmad›¤›, ayn› zamanda aktard›-¤› mesajlar arac›l›¤› ile toplumun bireylerine toplumsallaflma süreçlerinde, içinde


bulunduklar› toplumun de¤erlerini, normlar›n›, gelenek-göreneklerini, inançlar›-n›, toplum taraf›ndan do¤ru kabul edilen davran›fl kal›plar›n›, de¤erlerini hat›rlat-t›¤› ve ö¤retti¤ine dair görüfller bulunmaktad›r. Bu görüfllere dayanarak medya-n›n, bir bireyin toplumsallaflma sürecinde gelifltirdi¤i kimlik, sahip oldu¤u de¤erve davran›fllar üzerinde en etkili toplumsallaflma arac›lar›ndan biri konumundaoldu¤u söylenebilir.

TEMS‹LTemsil kavram› kültürel çal›flmalarda üzerinde önemle durulan bir konudur. Buönemin bafll›ca nedeni karmafl›k bir süreç olan temsilin dil, anlam ve kültür aras›n-da önemli bir ba¤lant› noktas› olmas›d›r. Hall, temsilin dil ve anlam› kültüre ba¤-lad›¤›n› ancak temsille kastedilenin tam olarak ne oldu¤unun netlefltirilmesi gerek-ti¤ini söyler. Stuart Hall’a göre, temsil teriminin çok s›k kullan›lan aç›klamalar›ndanbiri flu flekildedir: “Temsil, anlaml› bir fley söylemek ya da dünyay› anlaml› bir fle-kilde di¤erlerine anlatabilmek için dilin kullan›m›d›r” (Hall, 2002:15).

Temsil, k›saca; dil yoluyla anlam üretilmesidir. The Shorter Oxford ‹ngilizceSözlü¤ü kelime için iki tan›m verir:

Birincisi, bir fleyi tan›mlamak için, ak›lda bir tan›m, imge veya resim oluflturmakiçin ya da akl›m›zda benzer bir figür oluflturmak için bir fleyi temsil etmek.

‹kincisi temsil etmek; sembollefltirmek, anlam›nda olmak, önde gelen isimler-den olmak anlam›na da gelmektedir. Örne¤in, Hristiyanl›kta haç, ‹sa’n›n çarm›hagerilmesini ve çekti¤i ac›lar› temsil eder. Türk kültüründe siyah yas›, beyaz da se-vinci temsil eder. Kelimeler, kavramlar› tan›mlar veya temsil eder, ayr›ca gerçekdünyada olan gerçek nesneleri ya da kimsenin görmedi¤i hayali imgeleri (melek,fleytan vb.) yaratmakta kullan›labilirler.

Kelimelerin ifllevi dil yoluyla fleylere anlam kazand›rmakt›r. Baflka bir deyifllekelimeler temsillerdir ve temsil, insanlar›, olaylar› ve olaylar dünyas›n› nas›l anla-d›¤›m›z ve di¤er insanlara fleylerle ilgili kar›fl›k düflüncelerimizi nas›l anlatt›¤›m›zveya dil yoluyla bu kelimeleri kullanarak di¤er insanlarla nas›l iletiflim kurdu¤u-muzdur. Temsil, dil yoluyla akl›m›zda bulunan kavramlar›n anlamlar›n›n yarat›l-mas›d›r; kavramlar ve olaylar, insanlar ve nesnelerin gerçek dünyas› ile olaylar in-sanlar ve nesnelerin kurmaca dünyas›n› ifade eden dil aras›ndaki ba¤d›r. Bafll›caiki süreçten ve iki temsil sisteminden söz etmek mümkündür. Öncelikli olarak hertürlü nesne, insan ve olay›n, kavramlar dizgesi ve kafam›zda var olan zihni tem-sille ba¤lant›l› oldu¤u bir sistem vard›r. Bunlar olmaks›z›n dünyay› anlaml› olarakyorumlayamay›z. Anlam, kafam›z›n hem içinde hem de d›fl›nda var olan fleyleriiflaret eden, düflüncelerimizde flekillenen kavramlar ve imgeler sistemine ba¤l›d›r.Duyu organlar›m›zla alg›lad›¤›m›z fleyleri kavramsallaflt›rmak basittir. Ancak soyutfleylerin de kavramlar›n› oluflturabiliriz. Örne¤in; aflk, ölüm, arkadafll›k, savafl vb..Temsil sistemi, sadece bireysel kavramlar› de¤il, kavramlar›n s›n›fland›r›lmas›n›,düzenlenmesini ve örgütlenmesini ve birbirleri aras›nda iliflki kuran farkl› yön-temleri de içerir.

Elbette ki temsili bu flekilde tan›mlamak eksik tan›mlamakt›r. Temsil, anlam›noluflturuldu¤u kültürün üyeleri aras›nda de¤ifl tokufl edilen sürecin önemli bir par-ças›d›r. Temsil; fleyleri temsil eden dilin, göstergelerin ve iflaretlerin kullan›m›n›içerir ve temsil kavram›n›n dil ve anlam› kültüre nas›l ba¤lad›¤› önemlidir. Bu ba-¤› bulabilmek için, dilin dünyay› nas›l temsil etti¤i hakk›ndaki farkl› teorilere bak-mak gereklidir. Bu ba¤lamda, dilin dünyay› temsil etmek için nas›l kullan›ld›¤›hakk›nda farkl› üç yaklafl›ma de¤inilecektir:


Yans›t›c› (Reflective) yaklafl›m, Maksatl› (‹ntentional) yaklafl›m ve‹nflac›/Yap›mc› (Consructivist) yaklafl›m.

Yans›t›c› yaklafl›m “dil sadece d›flar›da var olan objelerin, insanlar›n ve olay-lar›n anlamlar›n› m› yans›t›r?” sorusuyla, kas›tl› yaklafl›m “dil, sadece konuflmac›-n›n, yazar›n ve sanatç›n›n ne söylemek istedi¤ini ve kiflisel olarak ne kastetti¤inimi aç›klar?” sorusuyla, inflac› yaklafl›m ise “anlam, dilde ve dilin içinde mi yap›-l›r?” sorusuyla yola ç›kar (Hall:1997: 24-25). Bu yaklafl›mlar afla¤›da ayr›nt›lar› ileverilmifltir.

Yans›t›c› Yaklafl›mYans›t›c› yaklafl›ma göre anlam, gerçek dünyadaki nesne, kifli ve olaylarda sakl›d›r.Dil bir ayna gibi dünyada var olan gerçek anlamlar› yans›t›r. Dilin sadece gerçek-leri yans›tt›¤›n› savunan bu teori bazen öyküsel olabilir. Dil ve öyküsel temsil te-orilerinde verili bir gerçeklik bulunur. Hall’a göre bu yaklafl›m anlam üretimi ve dilaras›ndaki ba¤lant›y› aç›klamakta yetersizdir. Görsel göstergeler ve temsil ettiklerinesnelerin flekli aras›nda bir iliflki vard›r. Ancak yaz›l› ve sözlü göstergelerde kav-ramlar ve iflaret ettikleri nesneler aras›ndaki iliflki nedensizdir. Dil dünyada varolan gerçek anlamlar› tam olarak yans›tamaz. Elma göstergesi, bahçede yetiflengerçek bitki ile ayn› fley de¤ildir. Ayr›ca tam anlam›yla anlad›¤›m›z› sand›¤›m›z, ke-lime ses ve imgeler de tamamen, kurmaca ve fantastik iflaretlerdir (Nasreddin Ho-ca gibi). Reel bir fleye iflaret etmek için kelimeleri kullan›r›z. Ancak bunu, belirlibir kelime ya da imgeyle, o kavram›n ba¤lant›s›n› kuran kodu bildi¤imiz için ya-par›z. Örne¤in gerçek bir elmay› düflünemez, konuflamaz ya da resmedemeyiz.Ayr›ca birisi ç›k›p bize kendi kültüründe elma kelimesiyle adland›r›lan bir bitki ol-mad›¤›n› söylese bahçede yetiflen gerçek bitki aram›zdaki iletiflimsel baflar›s›zl›¤›gideremez. Öyle bir durumda kulland›¤›m›z farkl› dil kodlar› neticesinde ikimiz defarkl›y›zd›r. Birbirimizi anlayabilmemiz için birimizin di¤erinin kültüründe o bitkiy-le onu adland›ran kelimeyi birlefltiren kodu ö¤renmesi gerekir.

Maksatl› Yaklafl›mTemsilde anlam meselesinde, ikinci yaklafl›m tam tersi bir durumu ele al›r. Bu yak-lafl›ma göre, dil yoluyla kendine ait anlam› dünyaya kazand›ran bizzat konuflmac›ya da yazard›r. Kelimeler, yazar›n gerekli gördü¤ü anlama gelir. Bu, “maksatl› yak-lafl›md›r”. Bu yaklafl›m›n hakl› oldu¤u nokta fludur ki hepimiz bireyler olarak dün-yaya bak›fl aç›m›za ve bize özel ya da özgü fleyleri ifade etmek ya da paylaflmakiçin dili kullan›r›z ancak dil çerçevesinde genel bir temsil teorisi olarak maksatl›yaklafl›m da hatal›d›r. Bizler dilde anlam›n yegane kayna¤› olamay›z çünkü böyleolmas› hepimizin tamamen özel dillerle kendimizi ifade etti¤imiz anlam›na gelirdi.Oysa dilin özünde yatan iletiflimdir ve buna ba¤l› olarak dil ortak dilbilimsel dü-zenlere ve ortak kodlara dayan›r. Dil hiçbir zaman tamamen özel bir oyun olamaz.Tabi ki kendi kas›tl› anlamlar›m›z bize özgü de olsalar, paylafl›lmak ve anlafl›lmakiçin dilin ilkeleri, kodlar› ve düzeni içine girmek durumundad›r. Dil tamamen sos-yal bir sistemdir. Bu da kendimize ait düflüncelerimizin, yine kendi dil kullan›mtarz›m›z›n harekete geçirece¤i, dilde sakl› kelime ve imgelerin di¤er anlamlar› afl-mas› gerekti¤i anlam›na gelir.


‹nflac› Yaklafl›mBu yaklafl›m, dilin toplu, sosyal karakterini ele al›r. Buna göre, ne nesneler ne debireyler, kendi bafllar›na dilde anlam› oturtabilir. Nesneler anlam yükleyemez, tem-sil sistemlerini kavramlar› ve göstergeleri kullanarak, anlam› oluflturan bizlerizdir.Bu, dilde anlam üzerine inflac› yaklafl›m olarak adland›r›l›r. Buna göre, nesnelerinve insanlar›n bulundu¤u maddesel dünya ile temsil, dil ve anlam›n yer ald›¤› sem-bolik uygulamalarla, süreçleri birbirine kar›flt›rmamal›y›zd›r. Hall’a göre bu yakla-fl›m› benimseyenler, maddesel dünyan›n varl›¤›n› inkâr etmezler. Ancak anlam›yükleyen maddesel dünya de¤ildir; bunu yapan kavramlar›m›z› temsil etmesi içinkulland›¤›m›z dil sistemi ya da di¤er sistemlerdir. Anlam› yükleyen, kendi kültür-lerinin kavramsal sistemleriyle dil bilimsel ve di¤er temsil sistemlerini, anlam olufl-turmak, dünyay› anlaml› k›lmak ve baflkalar›na da anlam ifade eden o dünyayla il-gili olarak iletiflim kurmak amac›yla kullanan sosyal aktörlerdir.

Dilin dünyay› nas›l temsil etti¤ine yönelik yaklafl›mlar nelerdir? Aç›klay›n›z.

Temsil ve temsil biçimlerine iliflkin ayr›nt›l› bilgi için bak›n›z:Stuart Hall (1997)”The Work Of Represantation” Represantation: Cultural Represantationand Signifying Practices. London: Sage Publications.Esin Demirbafl (2004). “Etnik Az›nl›klar Kültürel Entegrasyon ve Medyada Temsil: Nusay-ri Toplulu¤u Örne¤i”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilmler Enstitüsü Yay›nlanmam›fl YüksekLisans Tezi.

MEDYA VE TEMS‹LTemsil, medyan›n gücü ile yak›ndan iliflkilidir. Dolay›s›yla temsil, medya metinle-rini (film, müzik, televizyon program›, ‹nternet sitesi)çal›flma yollar›n› sunarken,ekonomi politik metinleri flirketlerin kurumsallaflm›fl ç›karlar› taraf›ndan belirlen-mifl ürünler olarak ele al›r. Bu ba¤lamda temsil, gerçek insan, mekân ve olaylar›betimleme sürecidir. K›sacas› temsil, gerçekli¤i temsil eder. Medyan›n ise temsilinen önemli sa¤lay›c›lar›ndan oldu¤u söylenebilir. Örne¤in, Hindistan’› hiç görme-yen birinin Hindistan hakk›ndaki bilgileri televizyon programlar›, gezi dergileri vebelgesellerdeki temsillerdir.

Oysa ki temsil gerçekli¤i bir ayna misali mükemmel yans›tmaz. Stuart Hall, ger-çek anlamlar›n asla sabit olmad›¤›n›, aksine tart›flmalar oldu¤unu ortaya koyar. Ohâlde gerçek Hindistan, gerçek Avusturalya ve gerçek ‹ngiltere nedir? Gerçe¤i ö¤-renmek için kendimiz bunu deneyimlemek zorunday›z ve medya sundu¤u gerçek-lik temsilleri ile gerçek dünyaya iliflkin kiflisel deneyimlerimizi ve yorumlamalar›-m›z› önemli ölçüde belirler. Bu nedenle temsil gerçek olaylardan sonra ortayaç›kan bir fley de¤il, yorumlad›¤›m›z gerçekli¤in bir parças›d›r. Temsil, sadece ger-çekli¤i temsil etmez. Ayn› zamanda gerçekli¤in anlam›na da katk›da bulunur.

Temsil ve gerçeklik birbirlerini d›fllamayan fleyler olsalar ve sabit anlamlar ilet-meseler dahi, bunu herkesin kendi gerçeklik temsilini istedi¤i gibi yorumlad›¤› birkarmafla durumu olarak görmek yanl›flt›r. Akisne bir ço¤umuz ortak inan›fllar›n,özlemlerin, umutlar›n, dilin ve para biriminin belli oldu¤u bir toplumun içindedo¤mufluz ve büyümüflüzdür. Hall, bu ortak kültürün kendi hayatlar›m›zda yorum-lad›¤m›z anlamlar›n ortak bir zeminde buluflmas›na neden oldu¤unu ileri sürer.Böylelikle örne¤e dönülecek olursa Hindistan’›n medya temsilleri, benzer kültürel


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1 S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



yap›larda yetiflmifl insanlar için benzer anlamlar tafl›r. Pek tabii Hindistanl›lar dakendi ülkelerinin temsilerini di¤er kültürlerden gelen ve Hindistan hakk›nda bilgisahibi olmayan insanlardan daha farkl› yorumlayacaklard›r. Ancak Türkler de t›p-k› Taylandl›lar, Almanyal›lar ve di¤er uluslar gibi Hindistan’›n kendileri için tafl›d›-¤› anlam hakk›nda ortak bir görüfle sahiptirler. Bu türden farkl› gerçeklikleri tem-sil eden medya, yine bu kültürlerin içine ayr›lmaz anlamlar›n yüklenmesinde de et-kin bir role sahiptir.

Medyaya bir bütün olarak bak›lmal›d›r. Kad›nlar›n, ö¤rencilerin ya da çal›flankiflilerin temsil edilme biçimleri medyada oluflturulur ya da bizim taraf›m›zdanmedya arac›l›¤› ile anlafl›l›r. Asl›nda temsil edilen toplumsal gruplar›n bak›fl aç›lar›-d›r. Biz de bu bak›fl aç›lar›n› alternatiflerinin engellenmesi ile bilinçsizce normalkabul etmeyi ö¤reniriz. Bu nedenle temsil etmeye daha yak›ndan bak›lmald›r. Afla-¤›da medyada temsil biçimleri verilmifltir. Ancak flu da belirtilmelidir ki temsil et-me her aflamada basitleflir, hamlafl›r daha da genel hâli ile klifleleflir.

Medya insan kategorileri ve belli insanlar›n niçin belirli kategorilere dahil edil-mesi gerekti¤ine dair anlay›fl›m›z› düzenler. Bu kategoriler medyada oldu¤u kadargerçek hayatta da insanlar› yarg›lamak için kulland›¤›m›z düflünme sürecimizin birparças› hâline gelir. Medya temsilleri kitlelere sunarken belli yollar› kullan›r Bun-lar; örneklerle temsil etme, kiflilikleri ve sunucular› kullanma ve y›ld›zlardan yarar-lanmad›r. Bunlardan birincisi örneklerle temsil etmedir. Örneklerin en güçlüsü ilkörneklerdir. En güçlü temsilleri onlar sunarlar. Onlar bir kültürün en derin inanç-lar›n›, de¤erlerini ve belki ön yarg›lar›n› özetleyen en büyük erkek ve kad›n kah-ramanlar, kötü adamlard›r. Süpermen bir ilk örnektir. ‹lk örnekler e¤lenceli olabi-lirler ve ayn› zamanda bizi hayal dünyas›na götürürler. Ancak di¤erleri gibi bu ör-nek de belirli davran›fl biçimleri, hareketler ve iliflkilerle infla edilmifltir. ‹nflan›n di-¤er unsurlar› bizim ele ald›¤›m›z örnekle vakur bir ölçülülük, belirli bir sayg› dü-flüncesi ile hareket etmek, belki sihir ya da sözüm ona do¤ulu hilelerin ve ö¤ren-ci hoca iliflkisinden baflka iliflkilerin yoklu¤u olarak ortaya ç›kabilir. Örneklerintemsil edilebilmesi için bir fleyden infla edilebilmesi gerekmektedir. Aynen türler-de oldu¤u gibi bu unsurlar kullan›ld›kça tan›d›k hâle gelirler. ‹lk bak›flta bu unsur-lar fiziksel görünüfle aittir; saç, giysiler, ay›rt edici niteliklerdir. Baz›lar› temsil etme-nin bu kadar oldu¤unu düflünerek anlam ve de¤er iletileri konusunu tamamen at-lar. Örnekler: Yafl, ›rk, meslek ve cinsiyet ile ortaya ç›kar. Do¤ulu, yafll›ca bir er-kek örne¤ini ele alal›m. Bu bilge kliflenin bir tutam sakal› ve b›y›¤›; uzun k›rlaflm›flve toplanm›fl saçlar›; cübbeye benzer bir giysisi ve esrarl› bir ifadesi olacakt›r.Temsil etme ayn› zamanda kullan›lan iletiflim arac› yolu ile de infla edilmifltir. Ya-ni, öyküyü anlatan yaz›l› ya da görsel bir dil vard›r. Bu dil belirli bir örnek ve buörne¤e belirli bir yaklafl›m› oluflturur. Televizyon ya da sinemay› ele al›rsak, ör-ne¤in niteliklerde yak›n çekim kullan›lmas› dikkatin oraya yöneltilmesi içindir,bize ne tür bir örne¤in infla edildi¤i hakk›nda ipuçlar› verir. Bu aç›dan bakarsakneyin infla edildi¤inden çok örne¤in nas›l infla edildi¤inden söz ediyoruz demek-tir. Do¤ulu örne¤inde oldu¤u gibi, tipik bir yak›n çekim, karakterin bir sorunlakarfl›laflt›¤›nda tak›nd›¤› sakin ifadeye ve mütefekkirli¤e dikkati çeken bir tepkiçekimi olacakt›r. Bütün örnekler yarat›lan temsil ve insan kategorilerine karfl›elefltirel ya da küçültücü olabilecek, flu ya da bu çeflit iletiler tafl›r. Komedileringözde tiplerinden biri sevimsiz, rahats›z edici, talepkâr, gelini ya da damad› ileçekiflen kaynanad›r. Bu örne¤i temsil eden bireysel örnekler gelifltirime göre çe-flitlenebilir. Bunlar›n içinden sadece baz›lar› tümüyle basmakal›pt›r. Ancak bütünörnekler göz önüne al›n›rsa temsil edilen, kad›n›n sadece görünüflü ve davran›fl-


lar› de¤ildir, ayn› zamanda bu davran›fllar›n anlam›d›r da. Bunun anlam›, sözge-limi özellikle kad›nlar›n aç›k cinsellikleriyle ustaca bafledemeyen ak›ll› kad›nlar-dan korku duymalar› olabilir. Medya materyali oluflturulurken baz› fleyler özellik-le d›flar›da b›rak›labilir. Örnekler birtak›m anlamlar›n d›flar›da b›rak›larak oluflturul-mas›d›r. Örne¤in Amerikan dergilerindeki öyküler üzerine yap›lan bir çal›flmada,etnik az›nl›klar, toplam nüfusun %40’›n› oluflturdu¤u hâlde karakterlerin sadece%10’nun bu az›nl›klar› kapsad›¤› ortaya ç›kar›lm›flt›r. Medya insan gruplar›n› tem-sil ederken kültür hakk›nda da bir fleyler söyler. Çünkü insan gruplar› belirli kül-türe ya da altkültüre dahil demektir. Örne¤in, medya bize Ameirkan kültürü ve ya-flam tarz› hakk›nda birçok fley söyler. Ayn› zamanda bizim kendi kültürümüzdenve alt kültürümüzden de bahseder. Gençler, Kuzeyliler, ‹skoçlar ya da Türkler gi-bi. Bahsedilenlerin do¤ru olup olmad›¤› baflka bir konu ancak bu kültürlerin baz›yönleri temsil edilmektedir. Çünkü sadece bunlar hakk›nda iletiler vard›r. Bu ileti-lerin ve anlamlar›n ne oldu¤una karar vermekte karfl›lafl›lan sorunlardan biri çokçeflitli medya materyallerinden geliyor olmalar›d›r. Bu, izleyicinin seyretmek veokumak için neleri seçece¤i ile s›k› s›k›ya ba¤lant›l›d›r. Bir taraftan belgeselleri vehaber programlar›n› seyretmeyi ve kalite programlar› takip etmeyi ye¤liyorsan›z ,ABD hakk›nda göreli olarak daha genifl bak›fl aç›s›na sahip olabilirsiniz. Di¤er ta-raftan sadece Amerikan gerilim dizilerini seyrediyorsan›z, bulvar gazetlerini ve po-püler dergileri okuyorsan›z size, s›n›rl› olarak tan›mlanabilecek baflka bir bak›fl aç›-s› iletilecektir. Medyada temsiller ço¤unlukla örnekler arac›l›¤› ile gerçekleflirken,y›ld›z karakterler de kullan›larak izleyicinin yak›nl›k duymas› ve iliflki kurmas› sa¤-lan›r. Böylece televizyon izleyicisi ile temsil edilenlerin iliflki kurarak arkadafll›k et-mesi sa¤lan›r. Çünkü zamanla izler kitle, ekranda gördü¤ü kimseleri bunlar y›ld›z-lar televizyon sunucular› ya da gazetelerdeki dert köflelerinin yazarlar› olsun onlar-la özdefllik kurarak sanki dert ablalar›n›, yak›n bir arkadafllar›n› izliyormufl/ oku-yormufl hissine kap›l›rlar. Örne¤in, Superman’i okurlar› yaz› iflleri müdürlerine san-ki o bir fantezi ürünü de¤il de gerçek bir insanm›fl gibi, kahraman›n hayat›n› ve ta-rihini tart›flan yaz›lar göndermifllerdir. Televizyon izleycilerinin haber sunucular›naiyi geceler diledikleri hatta giyinik olmad›klar› için özür diledikleri söylenir. Med-ya bu flekilde insanlarla ilgilenir. ‹zleyicilere gerçek insanlarla de¤il de iletifliminçeflitli biçimleriyle temsil edilen insan›n sembolik çeflitlemesi ile iliflkide olduklar›unutturulmaya çal›fl›l›r. Y›ld›zlar arac›l›¤› ile gerçeklefltirilen temsillerde de ayn› fleygeçerlidir. Y›ld›zlar, yans›tt›klar› etkileyici kiflilik nedeniyle çok iyi bir konuma ula-flan erkek ya da kad›n oyunculard›r. Bu sözcü¤ün televizyondan çok sinema içinkullan›lmas› anlaml›d›r. Film pazar›n›n uluslararas› boyutu ve y›ld›z sistemini bu-lan film endüstrisinin önceden var olan egemenli¤i buna katk›da bulunmufltur.Film y›ld›zlar› ilk örnekleri ve efsanevi karakterleri kolayca canland›rm›fllard›r.Çünkü sinemaya gitmek televizyon izlemekten çok daha fakl›d›r. Sinemada özelolarak yal›t›lm›fl bir mekânda izleyici perdeye düflen görüntüleri izlemek için haz›rbulunmaktad›r. Bu da gerçekleflen iletiflimin etkisini art›rmaktad›r. Bu nedenle si-nema y›ld›zlar› güçlü temsiller sunarlar. Örne¤in Clint Eastwood, y›llar önce tele-vizyonda yay›nlanan kovboy dizilerindeki, Rowdy Yates karaketeri ile ünlenmifltir.Ancak sinema filmleri sayesinde y›ld›z olmufltur. Bu filmlerle efsanevi bir karakterhâline gelmifltir, yaln›z adam, Kirli Hary gibi bir karaktere sahip adam, yaln›z yol-cu ve s›radan ölümlülerin ulaflamayaca¤› bir ilahi adalet da¤›t›c›s›na dönüfltü. Tür-kiye’de de Türkan fioray pek çoklar› için y›ld›z olma özelli¤ini koruyor. Bir dönemTürk kad›nlar›n›n olmak istedi¤i, Türk erkeklerinin de ulflamak istedi¤i bir kad›nmodeli idi. Çünkü koydu¤u fioray kanunlar› ile toplumun de¤erlerine sesleniyor-


du, di¤er taraftan da onlara zevk veriyordu. Y›ld›z karakterinin iletti¤i de¤erler neolursa olsun daha anlaml› olacaklard›r. Çünkü bunlar çok fazla kifli taraf›ndan gö-rülecek ve onlara çekici gelecektir. Ayr›ca bir filmde bir bütün olan iletilerin ince-lenmesi de yararl›d›rlar çünkü bunlar ayn› ülkenin çeflitli bölgelerinde ve dünya-n›n çeflitli ülkelerinde gösterilerek sa¤lamlaflt›r›l›r. Ayn› iddia, televizyon sunucu-lar› ve kifliliklere de uyarlanabilir. Birçok program› anlamam›zda çok önemli rolüstlenirler. Filmlerdeki y›ld›zlar gibi, bizi programlara çekerler. Yans›tt›klar› kifli-lik sayesinde bize anlamlar ulaflt›r›rlar ve di¤er bütün ileti ve anlamlar› ile prog-ram› bir bütün olarak sunarlar. Pek çok program›n iliflki noktas› sunucuya daya-n›r. Sunucu, izleyicilerin oturma odalar›nda bir baflka kifli hâline gelir. Sunucuço¤unlukla bize aç›klamalarda bulunur, bizi insanlarla tan›flt›r›r. Sunucular›n bü-yük ço¤unlu¤u kameraya do¤ru konuflma ayr›cal›¤›na sahiptirler. Sunucularprogram›n anlat›c›lar›d›rlar bu nedenle kameraya bakarlar. Belki de kararlar›m›-z› özgürce vermemizi engellerler. Bize uzun uzun aç›klamada bulunurlar. (Bur-ton, 1995).

GÖSTERGE B‹L‹M‹ VE TEMS‹L Ortak kültür ve medya s›n›rlar› içinde oluflturulan anlamlar› (Gerçek ve temsil edi-len olarak) yorumlad›¤m›z› düflünürsek, bu anlamlar› çözecek bir yöntem son de-rece yararl› olabilir. ‹flaretleri inceleyen gösterge bilimi böylesi bir yöntemdir.

Gösterge bilimi göstergeleri inceleyen bilimdir. Gösterge bilimin orijinal karfl›-l›¤› olan “semiotics” Yunanca kökenlidir, göstergelerin, baflka ifadeyle gerçek dün-yadaki iflaretlerin yorumu anlam›na gelir. (Rifat, 1989).

Gösterge bilimi gerçek dünya ve onu temsil etmek için kulland›¤m›z dil aras›n-da do¤rudan bir iliflki olmad›¤›n› söyler. Örne¤in en yal›n hâli ile “kar” kelimesigökyüzünden düflen so¤uk yumuflak ve beyaz madde için kullan›lan bir anlam bi-rimidir. As›l, gerçek “kar” ile dil bilimsel bir terim olarak kar do¤al olarak birbirle-ri ile iliflkilendirilmemifllerdir. Bunu ancak “kar” kelimesinin farkl› kültürel anlam-lar›n› hesaba katt›¤m›zda kan›tlayabiliriz. ‹ngilizce’de sadece so¤uk, beyaz yumu-flak madde için sadece bir tek sözcük var iken Eskimolar ayn› fley için otuz iki fark-l› anlam birimi kullan›rlar. Dolay›s›yla, ilk bak›flta kar ortak bir fikre iflaret ediyorgibi görünse de asl›nda farkl› insanlar için farkl› anlamlar tafl›r. Bu nedenle, göster-ge bilime göre, anlamlar asla do¤al ve evrensel gerçekler de¤illerdir. Dilsel olarakyap›land›r›lm›fllard›r.

Gösterge bilimi film, tiyatro, t›p, mimarl›k, hayvan bilimi gibi iletiflim ve bilgiiletimi ile ilgili pek çok alana uygulanm›fl, ilginç sonuçlar elde edilmifltir. Baz› gös-terge bilimciler her fleyin gösterge bilimsel yönden çözümlenebilece¤ini savun-maktad›rlar. Gösterge bilimi yorumsal bilimlerin kraliçesi, büyük ve küçük her fle-yin anlam›n› çözen anahtar olarak görürler. (Berger, 1993).

Gösterge bilimin temel ilgi alan›n›n merkezinde gösterge yer al›r. Gösterge biraraçt›r yani ayg›t›n ifllenmesi ile ilgili kimi ölçümlerin sonucunu kendili¤inden gös-teren bir araçt›r. (Fiske, 1996).

Örne¤in termometre bir göstergedir. Is›n›n göstergesidir. Önceden kararlaflt›r›l-m›fl bir ›s› birimine göre, bize ›s› hakk›nda bilgi verir. Havan›n s›cakl›¤›n› normalduyu organlar›m›zla matematiksel olarak ifade etmemiz mümkün de¤ildir. Termo-metre kullanarak havan›n s›cakl›¤›n› tahmin etmek bir yana nesnel ve say›sal ola-rak netlefltirebiliriz de. (Belkaya, 2001).

Böylece gösterge bizi bir ölçümü do¤rudan do¤ruya yapmaktan kurtaran, bi-zim ölçme eylemimizin yerine geçen bir araçt›r. (Erkman, 1987).


Asl›nda her fley bir göstergedir ve bunun do¤al sonucu olarak gösterge bilimiher fleyi inceler. Fakat bu incelemenin tarz› farkl›d›r. Gösterge bilimi her fleyi ince-ler denirken, anlam içeri¤i yönünden de¤erlendirmede bulundu¤unu belirtmekgerekir. Farkl› araflt›rmac› yazarlara göre çeflitli göstergeler saptanm›flt›r. Bunlar;kelimeler, cümleler, kelimeleri ve cümleleri temsil eden ses veya iflaretler, bilgisa-yar programlar›, resimler, flemalar ve grafikler, fizik ve kimya formülleri, parmakizleri, di¤er iflaretlerden türetilmifl nesneler (fliirler, romanlar vb.), iflaretlerden olu-flan yap› tafllar›na sahip nesneler (müzik vb.), hayali sahneler ve karakterler, ben-lik, Tanr›, kiflilik, düflünceler, fikirler, kavramlar, imgeler, duygular, para, tutumlar,gelenekler, kurallar ve de¤erler, hayvanlar›n içgüdüsel davran›fllar› (yön bulma gü-düsü vb.), DNA’d›r. (Lidov, 1999).

Gösterge bilimci, kristal (p›rlanta) yüzü¤ü bir gösterge sayacakt›r. Bu gösterge,önce kuyumcu ile müflteri, sonra da müflteri ile müflterinin çevresi aras›ndaki ileti-flimde bir rol oynamaktad›r. Öyleyse, kristalin maddi de¤eri ile manevi de¤eri ara-s›ndaki iliflki incelenecektir. O toplumda ve o kesimde, kristal bir tak› tafl›man›n,çevreye ne gibi mesajlar iletti¤i ve neyi temsil etti¤i üstünde durulacakt›r. Yani,gösterge bilimci, kristali iletiflim sa¤layan bir gösterge olarak kabul etmekle, bellibir bak›fl aç›fl›n› da kabul etmifl say›l›r. Bu bak›fl aç›s›na uyan bir araflt›rma düzene-¤i arayacakt›r. Birçok kuyumcu ve müflteriyle görüflebilir, gözlemlerini istatistikselbir denklemle bir sonuca ba¤layabilir ya da o toplumun, o dönemin kristale verdi-¤i de¤eri edebiyat metinlerinde araflt›rabilir. Ya da kristal tak›lar takan bir kaç ki-fliyle uzun görüflmeler yaparak, kristalin bu kiflilerin psikolojisinde nas›l bir yer tut-tu¤unu araflt›rabilir. ‹flte yöntem, deneylerin, gözlemlerin, yorumlar›n nas›l yap›ld›-¤›, hangi ölçütlere ve düzeneklere göre oluflturuldu¤u anlam›na gelir. Bilimsel biraraflt›rmada kullan›lan genel yöntem, tümevar›mc› ya da tümdengelimci olabilir.Birçok kez ikisi birden kullan›l›r. Birçok örne¤i gözlemleyip bir sonuca var›rs›n›z,bu tümevar›mc› yöntemdir. Bazen de daha önceden var›lm›fl bir sonucu s›nars›n›z,bu da k›smen tümdengelim say›l›r. Ya da gene tümdengelimi seçmiflseniz, kesinbir varsay›m›n›z vard›r, bu varsay›m› sorgulamadan kan›tlamaya çal›fl›rs›n›z (butehlikeli bir yaklafl›m olabilir). Yöntem, bu anlamda, çok genel bir terimdir. Ancakher bilim dal›n›n, kendine özgü deney ve gözlem yapma yollar› vard›r. Bunlar, obilim dal›nda özel araflt›rma yöntemlerini oluflturur. Bu araflt›rma yöntemleri, birbilim dal›ndan ötekine de¤ifliklikler gösterir. Bir kimya laboratuar›n›n düzene¤i,bir toplum bilimcinin kuraca¤› düzenekten farkl›d›r. Kimyac› belli kurallara göre,laboratuvar›nda çal›fl›r, göçebeler üstünde alan araflt›rmas› yapacak bir toplum bi-limci, dere tepe, da¤ bay›r dolaflabilir. (Erkman, 1987).

Göstergelere (iflaretlere) ve onlar›n anlam iletme biçimlerine ilgi göstermeninuzun bir tarihi vard›r. Bu tür çal›flmalar› Orta Ça¤ düflünürlerine, John Locke’a ka-dar indirmek mümkündür. ‹sviçreli dil bilimci Ferdinand de Saussure (1857-1913)ve Amerikal› mant›k-bilimci Charles Saunders Peirce (1839-1914) gösterge biliminkurucular›d›r. Saussure’ün ölümünden sonra ö¤rencileri taraf›ndan kitap hâline ge-tirilen “Genel Dilbilim Dersleri” (1916) adl› ders notlar›nda yazar, genel bir göster-ge bilimin varl›¤›ndan söz etmektedir. Saussure ve Pierce’dan baflka Roland Bart-hes, Christian Metz, Passolini ve Umberto Eco da gösterge bilimin gereklili¤ini sa-vunmufllard›r. (Parsa, 1999. Belkaya, 2001).

Dil biliminin kurucusu Saussure’e göre gösterge bilimi, göstergelerin toplumiçindeki yaflam›n› inceleyecek bir bilimdir. Dili inceleyen dil bilim, Saussure içingösterge bilimin sadece bir dal›d›r.


Saussure’e göre gösterge bir nesne ile bir ad› birlefltirmez., bir kavramla bir ifli-tim imgesini birlefltirir. ‹letiflim imgesi sesin anl›ksal izidir, duyular›m›z›n tan›kl›¤›ile bizde oluflan tasar›md›r. (Parsa, 1999).

Örne¤in a¤aç kavram› gösterilendir ve a, ¤, a, ç gibi harfler de gösterendir. Buharfler yaz›l› imgedir. Kavram, a¤aç ile yaz›l› imgenin birleflimi göstergedir. Gös-tergede gösterilen ile gösteren aras›ndaki iliflki nedensizdir. A¤aç kavram›n›n ken-disine gösterenlik yapan a, ¤, a, ç ya da a, r, b, o, r ses dizesi ile hiçbir ba¤lant›s›yoktur. Yani kendisi o fley olmad›¤› hâlde o fleyi ça¤r›flt›rarak iletiflim sa¤lar. Bu ile-tiflimi sa¤layan her fley bir göstergedir. Trafik iflaretleri, matematik formülleri, mo-da, yaz›, resim gibi. (Büker, 1991).

Peirce’ a göre gösterge, herhangi bir kimse için, herhangi bir ölçüde ve herhan-gi bir fleyin yerini tutan herhangi bir fleydir. Göstergenin yerini tuttu¤u fley göster-genin nesnesidir. Peirce’e göre el-kol hareketleri (gestures), elbise kodlar›, trafikiflaretleri, reklam resimleri, gazeteler, TV programlar› vb. görsel göstergeleri (visu-al signs) kullanan medya türleridir. Dil bilimsel göstergede gösterenleri gösterilenaras›ndaki iliflki kendili¤indendir, kediye k-e-d-i denmesi nedensizdir oysa filmsel,foto¤rafik göstergelerde gösteren/gösterilene benzemektedir, kedi göstergesi kedi-yi göstermektedir. (Parsa, 1999).

Gösterge bilimi kuram›yla ilgili yaz›lar›n› belli bir kitapta toplamam›flt›r Peirce. Sözkonusu yaz›lar, bilginin ölümünden yaklafl›k yirmi y›l sonra Collected Papers (BütünYaz›lar) [1931-1958] ad›yla yay›mlanmaya bafllam›fl ve Peirce’ün gösterge bilimi aç›-s›ndan de¤eri ancak bu yay›nlardan sonra anlafl›lm›flt›r. Yaklafl›m›n›n en belirgin özel-li¤i, gösterge kavram› için önerdi¤i tan›m ve s›n›fland›rma biçimidir. Gösterge bilim-sel olgular›n eksiksiz bir s›n›fland›rmas›n› yapmak isteyen Peirce, sonunda üçlükleredayal› altm›fl alt› s›n›ftan oluflan bir göstergeler dizelgesi oluflturur. Peirce’ün önerdi¤iüçlükler aras›nda en önemlisi de görüntüsel gösterge, belirti, simge üçlüsüdür.

Görüntüsel gösterge, belirtti¤i fleyi do¤rudan do¤ruya canland›ran bir gösterge-dir (resim, foto¤raf). Belirti, nesnesiyle kurdu¤u gerçek iliflki gere¤i, bu nesne ta-raf›ndan belirlenen bir göstergedir (a¤ac›n gölgesi a¤ac›n belirtisidir, duman ateflinbelirtisidir). Simge, uzlaflmaya dayanan bir göstergedir (terazi, adaletin simgesidir.Lübnan bayra¤›ndaki sedir a¤ac› bu ülkenin simgesidir).

Saussure ve Peirce’› elefltiren Umberto Eco’ya göre gösterge tan›m› daha de¤i-fliktir. Eco’nun gösterge ve gösterge bilimi tan›m›na göre: “Baflka bir fleyin yerinianlaml› olarak tuttu¤u varsay›labilen her fley göstergedir. Gösterge baflka bir fleyinyerini tuttu¤unda o fleyin var olmas› ya da o anda gerçekten bir yerde olmas› ge-rekli de¤ildir. Bundan dolay› ilke olarak gösterge bilimi yalan söylemek için kulla-n›labilen her fleyi inceleyen bir bilim dal›d›r” (Parsa, 1999).

Frans›z bilim adam› Roland Barthes’›n, gösterge bilimin ba¤›ms›z bir bilim nite-li¤i kazanmas›nda önemli çal›flmalar› vard›r. Barthes göstergelerin anlam› nas›lürettikleri konusunda çal›flmalar yapm›fl, Saussure’ün dil bilimsel ba¤lamdaki gös-terge çözümleme flemas›n› otomobilden modaya kadar uzanan bir yelpaze içinde-ki tüm göstergelere uygulam›flt›r.

Barthes gösterge bilimde anlamlama kavram›n› irdelemektedir. Barthes’›n ku-ram›nda anlamland›rman›n iki düzeyi bulunmaktad›r. Bunlar; düz anlam ve yananlamd›r.” Düz anlam, “gösteren”e bakt›¤›m›zda zihnimizde oluflan yans›mad›r.Bu yans›man›n ana belirleyicilerinden biri de kültürdür. Yan anlam ise gösterge-nin izleyiciye yine kültür çerçevesinde hissettirdikleridir. Ünlü bir futbolcununfoto¤raf›, düz anlamda o futbolcuyu gösterirken, yan anlamda gücü, çevikli¤i veh›z› iflaret eder. (Parsa, 1999).


Barthes medya analizlerinden en ünlüsü medya mit üretim analizi, Paris Matchadl› derginin ön kapa¤›n›n gösterge bilimsel analizidir. Kapakta siyahi bir genç as-kerî k›yafetler içinde gökyüzüne do¤ru bakmakta ve bir Frans›z bayra¤›n› selam-lamaktad›r. Barthes bu imgeyi iflaret ve dil olarak okur. Dil ba¤lam›nda (anlam-land›rman›n birinci düzeyi) imge Frans›z asker selam› çakan siyahi bir genç erke-¤i temsil eder. Ancak bu imgeyi mit ba¤lam›nda da( anlamland›rman›n ikinci dü-zeyi) okumak mümkündür: Fransa öyle büyük bir imparatorluktur ki herhangi birrenk ayr›m› görünmeksizin tüm o¤ullar› ülke bayra¤› alt›ndaki görevlerini ayn› sa-dakatle yerine getirirler. Gurur dolu siyahi asker Fransa’n›n eflit f›rsatlarla çok kül-türlü bir toprak oldu¤u mitini temsil ederken, bu sayede yabanc› insanlara bask›uygulayan bir devlet olan Fransa’n›n tarihsel anlam›n› gizler. E¤er bu imgedekigenç erkek bir siyahi de¤il de beyaz olsayd›, imgenin anlam› yani, temsil etti¤i fleybambaflka bir fley olurdu.

Gösterge bilimi belli bir temsil içinde olan ve olmayan tüm anlamlar›n nedeni-dir. T›pk› Frans›z bayra¤›n› selamlayan siyahi genç erkek imgesinden farkl› anlam-lar tafl›mas› gibi, bir cilt bak›m ürünü reklam›nda görülecek fliflman bir kad›n daorada bulunmayan anlamlar› da umulmad›k bir flekilde ak›llara getirecektir. Akta-r›lm›fl kültürel erdem normlar›n› yok eden medya temsilleri, anlamlar›n hem mev-cut olan hem de mevcut olmayan (bu örnekte zay›f kad›n)nas›l iflaret edildi¤ini or-taya koyar. Bu nedenle bir yöntem olarak gösterge bilimi, televizyon ya da dergisayfalar›nda ard› ard›na rastlad›¤m›z al›fl›lagelmifl zay›f, mutlu, güzel insan temsil-lerinin olas› di¤er anlamlar›n nas›l önünü kapatt›¤n› ortaya koyar. Temsil, farkl›kültür, renk ve beden ölçülerine sahip insanlar›n yaflad›¤› gerçek dünyan›n çarp›-t›lmas›ndan baflka bir fley de¤ildir; bu nedenle ideolojiktir.

‹DEOLOJ‹En genel hâli ile ideoloji özneleri kendi deneyimlerinin temellerinden bafllayarakflekillendiren ve onlar› özgül toplumsal de¤er ve inanç biçimi ile donatan örgütle-yici bir toplumsal güçtür (Eagleton, 2005:307). ‹deoloji çok tart›flmal› bir konudurve ona çeflitli yaklafl›mlarda bulunulmufltur. De Tracy’e göre do¤ru düflünme bili-mi, Napoleon’a göre birtak›m egzantirik adamlar›n acayip fikirleri, Karl Marx’a gö-re yanl›fl bilinç, Lenin’e göre bir s›n›f›n dünya görüflü, Antonio Gramsci’ye göretoplumu bir arada tutan s›va, Louis Althusser’e göre maddi bir pratiktir. Her düflü-nürün yeni bir tan›m› ideolojiye yeni bir boyut kazand›rm›flt›r.

‹deoloji kavram› ilk kez Antonie Destutt De Tracy taraf›ndan kullan›lm›flt›r.De Tracy ideoloji kavram›n› herkese do¤ru düflünme imkânlar› sa¤lamak içinkullan›lacak fikir bilimi anlam›nda kulland› ve Frans›z Devrimi’ne meflruiyet ka-zand›r›lmas›nda kullan›lan en etkili araçlardan biri oldu. Frans›z Devrimi ile bir-likte ideologlarla yak›n ba¤lar› olan Napoleon iktidara geçince insanlar›n yanl›fldüflüncelerini düzeltmeye yarayacak fikir biliminin yayg›nlaflt›r›lmas›n›n do¤ruolacak düflüncesiyle ideologlara destek oldu ve onlara gereken deste¤i sa¤lad›.(Merdin, 1982).

Bilimsel sosyolojinin kurucusu olan Marx’›n ideoloji yaklafl›m› yan›ltma ve gi-zemlefltirme ile ilgilidir. ‹deoloji daha sonralar› Frederic Engels’in “yanl›fl bilinç”olarak adland›rd›¤›, yanl›fl bir dünya görüflünü ifller. Marx, ideoloji kavram›n›, sis-tematik gizemlefltirme sürecinin maskesini düflürmek amac› ile elefltirel bir kavramolarak kullanm›flt›r çünkü gizem çözüldü¤ünde etkisini kaybeder. Marx ideolojiyis›n›f sistemi ile iliflkilendirir. Marx ideolojideki çarp›kl›¤›n, bu kavram›n toplumayönetici s›n›f›n ç›karlar› ve bak›fl aç›s›n› yans›tmas› gerçe¤inden do¤du¤una inan›r.


Yönetici s›n›f her zaman kendisini bask›c› olarak görme konusunda isteksizdir vebask› alt›nda tuttuklar›n› tahakkümlerine raz› etme endiflesi tafl›r. Yani s›n›f sistemibafl afla¤›, tepetaklak bir biçimde var olur. Marx bu ifadeyi camera obsucura yaniinsan gözü ya da foto¤raf makinesinin lensleri taraf›ndan oluflturulan ters resim fik-ri ile dile getirir. Üçüncü olarak da Marx’a göre ideoloji bir iktidar tezahürüdür vetam anlam›yla ça¤›n hakim düflüncelerini oluflturur ve ideoloji geçici bir fleydir, sü-reklili¤i ancak onu do¤uran s›n›f sistemi ayakta kald›¤› sürece söz konusudur.(Heywood, 2007).

Althusser (2008) ideolojiyi, bireylerin toplumsal bir varl›k hâlinde var olmas›n›sa¤layan bir sistem olarak aç›klar ve birey ile dünya aras›ndan yaflan›lan bir iliflki-dir. Ayr›ca, ideoloji de yans›yan gerçeklikle nesnel gerçeklik aras›nda ba¤lant› kur-mak da mümkündür. Althusser’e göre devletin ideolojik ayg›tlar› (dini, ö¤retimsel,aile, hukuksal, siyasal, sendikal, kültürel, iletiflim) ideolojiyi kullanarak ifllerler.Böyle olmakla birlikte devlet her ayg›t› hem ideoloji kullanarak hem de bask› kul-lanarak ifllemektedir. Devletin ideolojik ayg›tlar›n›n yan› s›ra devletin bask› ayg›t-lar› gibi bir ayr›ma da gider. Devletin bask› ayg›alr› ise ordu, hükûmet, yönetim,polis, mahkeme, hapisaneler.... Devletin ideolojik flemsiyesi alt›nda birleflmektedir.

Her ideoloji, ortak bir dizi de¤er, inan›fl ve fikir bar›nd›r›r. Yukar›daki örne¤edönülecek olursa; ‹ngilizce konuflan kültürlerde kad›ns› güzellik ideolojisi fizikselbir incelik, gençlik, temizlik, bronzluk, makyajl› bir yüz, yap›l› bir saç ve biçimligö¤üslerden ibarettir. Bu ortak de¤er inan›fl ve fikirler bir ideolojinin bar›nd›r›labi-lece¤i anlam ve temsiller dizisini s›n›rlar.

Medyan›n kendi ulus devlet ideolojisine riayet etti¤i, bunun bir parças› oldu¤uyönündeki görüfl, Çin gibi medyan›n devlet tekelinde oldu¤u ülkelerde hâlâ geçer-lili¤ini sürdürmektedir. Bu kutsal ideoloji anlay›fl›n›n, medya mülkiyet ve denetimgücüne iliflkin ekonomi politik yaklafl›mla birçok noktas› oldu¤u aflikârd›r. ‹ngilizelefltirmen Judith Williamson, Reklamlar›n Dili kitab›nda reklam› yap›lan ürünü sa-t›n ald›¤›m›z sürece, reklamc›l›k ideolojisinin bizi nas›l güçlendirdi¤ine iflaret eder.Baflka bir örnek de Glaskow Üniversitesi medya grubundan gelmifltir. Bu örnektede haber medyas›n›n belli gruplar› örne¤in doktarlar› ve mühendisleri di¤erlerin-den daha olumlu temsil ederek örne¤in iflçiler ve Aids kurbanlar›na göre dahaolumlu temsil ederek ideolojik bir tarafl›l›¤› benimsedi¤i imlenir. Ancak tüm bu ör-nekler, bir kavram olarak ideolojide bir zay›fl›¤a iflaret eder. ‹deoloji egemen grup-lar›n zay›f ve karars›z kitleleri yönetti¤i sabit bir modelin içine uymak zorundad›r.

HEGEMONYABu kavram yöneten ile yönetilen aras›ndaki iliflkiyi farkl› bir bak›fl aç›s› ile ele alan‹talyan siyaset kuramc›s› Antonio Gramsci ile özdeflleflmifltir. ‹deolojiden farkl› ola-rak Gramsci’nin hegemonya kavram› toplumdaki güçlü ile madun aras›ndaki mü-cadeleyi ele al›r.

Hegemonya; ortak irade oluflturma hedefiyle tan›mlan›r. Egemen s›n›f›n he-gemonik olmas›, di¤er toplumsal s›n›flar›n ç›karlar›n› kendi ç›karlar›na eklemle-yerek gerek bir ulusal kitlesel irade yaratmas›yla mümkündür. Gramcsi’nin kura-m›nda ideoloji sanata, hukuka, ekonomik etkinli¤e ve bireysel ortak yaflam›n di-¤er bütün tezahürlerine iliflkin bir dünya kavray›fl›d›r. Bu kavray›fl toplumsal çi-mento ifllevi görür. (Slattery, 2008).

Medya metinlerinin üretim ve tüketim süreçlerinin ideolojik merkezli çal›flmas›‹ngiliz Kültürel Çal›flmalar› ile bafllam›flt›r. ‹ngiliz Kültürel Çal›flmalar›’n›n medyametinlerine yaklafl›mlar›n›, do¤al olarak medyaya iliflkin bak›fl aç›lar› belirler. ‹ngi-


Madun: Rütbece afla¤›derecede olan,afla¤›derecede bulunan.

liz Kültürel Çal›flmalar› medyay› toplumda hakim ideolojiyi ve de¤erleri yenidenüreten bir kurum olarak görür. Bu yaklafl›m medya metinlerinin ideolojik analizi-nin gerçekleflmesini sa¤lam›flt›r. Bu nedenle ideoloji ‹ngiliz Kültürel Çal›flmalar›n-da merkezî bir konuma sahip olmufltur. Hall, Gramsci’nin hegemonya kavram›nadayanarak ideolojik mücadele süreçlerini eklemlenme olarak aç›klar. Hall’a görehegemonya ideolojik zorla de¤il kültürel önderlikle sa¤lan›r. Eklemlenme kulla-n›m s›ras›ndaki üretimdir. Kültürel üretimler ve pratikler eklemlenme ile anlam ka-zan›r. Hall ideolojiyi anlamlar çerçevesinde geçen bir mücadele olarak görür veideolojinin köklerini bulmaktan ziyade somut etkilerini tan›mlamaya çal›fl›r. Bu ne-denle, medya çal›flmalar›nda hegemonya düflüncesinin en ünlü destekçisi StuartHall’dur. Hall’a göre medya güçlülerin ç›karlar›na hizmet eden hegemonik gerçek-lik temsillerini iletir. (Da¤tafl, 1999).

Medyada egemen temsil biçimleri için ayr›nt›l› olarak bakabilece¤iniz kaynaklar afla¤›daverilmifltir:Grame, Burton. (1995) Görünenden Fazlas›. Alan Yay›nc›l›k,‹stanbul.Dan, Laughey. (2010) Medya Çal›flmalar› Teoriler ve Yaklafl›mlar. Kalkedon Yay›nc›l›k, ‹s-tanbul.

TOPLUMSAL C‹NS‹YET TEMS‹LLER‹Toplumsal cinsiyet kavram› kad›n ve erkek için toplum ve kültür taraf›ndan be-lirlenerek s›n›rlar› çizilmifl olan rol ve davran›fl kal›plar›d›r. Bunlar her ne kadarkültürden kültüre farkl›l›k gösterse de özünde ayn›d›r ve toplumun istedi¤i ide-al kad›n ve erkek modelleri belirlenmifl olan toplumsal cinsiyet rolleri ile çizilir.Toplumdaki sosyal, politik ve ekonomik eflitsizliklerden ortaya ç›kan toplumsalcinsiyet olgusu, kad›n erkek rollerinin farkl›laflmas›yla kendini somutlaflt›r›r.Toplumsal cinsiyet kavram›nda roller çok önemlidir. Toplumsal cinsiyet rolü,toplumun tan›mlad›¤› ve bireylerin yerine getirmelerini bekledi¤i cinsiyetle ilifl-kili bir grup beklentidir. (Dökmen, 2006).

Richerd Connell’a göre (1995:113) toplumsal cinsiyet, bir sosyalizasyon süreci-ni içermektedir, do¤umdan ölüme kadar kiflinin üzerine yüklenen cinsiyet rolleriy-le ilgilidir, yani pratik bir baflar›, toplumsal pratikle baflar›lan bir fleydir. Toplumuoluflturan bireylerin toplumsal yap›n›n devaml›l›¤›n› ve toplumsal düzenin iflleyifli-ni sa¤lanabilmesi için belli rolleri benimsemesi gerekmektedir. Bu roller kazan›l-m›fl ve atfedilmifl roller olarak s›n›fland›r›labilir. Atfedilmifl rollerin içine cinsiyet,akrabal›k ba¤lar› dahil edilirken, kazan›lm›fl rollerdeki temel belirleyici bireysel ça-bad›r. Bireyin kendi performans› ile kazand›¤› statü tamamen kiflisel çabalar›n ürü-nüdür. Atfedilmifl bir rol olan cinsiyet rolü ile bireyler erkek ve kad›n olarak kate-gorize edilerek iki ayr› pozisyon iflgal ederler bir taraftan da karfl›l›kl› olarak birbir-lerine ba¤lan›rlar, toplum içinde kendi tutum ve davran›fllar›n›n s›n›rlar›n› bilinçliya da bilinçsiz olarak ald›klar› modeller sayesinde nas›l davranmalar› gerekti¤iniö¤renirler. Böylece insanlar toplumsal yap› içerisinde kad›n veya erkek olarak ka-tegorize edilmifl olurlar ve bireyler ço¤u zaman atfedilmifl bir rol olan cinsiyetleri-ne göre tan›mlan›rlar.

Kad›nlar; dünyay› ve toplumsal gerçeklik içindeki konumlar›n› erkeklerdenfarkl› yerlerde görmekte ve tan›mlamaktad›rlar. Örne¤in toplum içinde e¤itimliama fliddet gören, çal›flan ama kendi ekonomik ba¤›ms›zl›¤›n› kullanamayan; e¤i-timsiz k›rsal kesimde törelere göre biçimlenmifl bir toplumsal birimde yaflayan onçocuklu bir kad›n; ifl hayat›nda baflar›l› olmufl Güler Sabanc› tarz› bir kad›n toplu-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



mun farkl› kesimlerinde, farkl› gerçeklikleri alg›layan kiflilerdir ve farkl› kimliközelliklerine sahiptirler. Bunlar elbette ayn› toplumsal bütün içinde yaflad›klar›için belli noktalarda belli ortak deneyimlere sahip olabilirler ama kesinlikle kad›-n›n toplumsal düzen içindeki konumlar›na iliflkin farkl› problemleri alg›lamakta,farkl› yaflamakta ve farkl› flekilde temsil etmektedirler. Bu yüzden sorunlar›n› dilegetirmekte farkl› argümanlar›, farkl› söylemleri, farkl› iletiflim biçimlerini kullan-maktad›rlar. (Karagöz, 2010).

Bugün en yayg›n kitle iletiflim arac› olan televizyon uzak mesafeleri yak›nlafl-t›rman›n yan›nda insan›n toplumsal kültürel çevresi ile iliflkilerinde de önemli birrol oynamakta, hayat›n içindeki gerçekli¤i kendi yay›n formatlar›na uygun bir fle-kilde kurgulayarak izleyicilerin günlük hayat›na efllik etmektedir. Bu özelliklerin-den dolay› televizyon toplumsal cinsiyet rollerinin aktar›m›nda da etkili bir araç-t›r. Televizyon eril ve diflil özelliklerin benimsenmesinde, toplumsal cinsiyet rol-lerinin kazan›lmas›nda ataerkil ideolojik yap›ya uygun temsiller sunarak izler kit-leye iletiler göndermektedir. Böylece televizyon ekranlar›nda izledi¤imiz görün-tüler bu reklam dizi ya da her hangi bir içeri¤e sahip program türü olsun görü-nürde her ne kadar basit içeriklere sahip olduklar› düflünülse de asl›nda pekiflti-rici bir rol üstlenmektedirler.

Erkek bak›fl aç›s› ile yay›nlanan bu programlarda kad›n›n tarihsel süreç içinde-ki konumu aynen sürdürülmekte olup kad›nlar çocuk do¤urmak, yedirmek, içir-mek, eflleri ilgilenmek, ev ifllerini yapmak gibi geleneksel rolleri ile temsil edilmek-tedirler. Erkek rollerine nazaran çok da de¤er verilmeyen bu geleneksel roller he-men hemen her kültürde küçük farkl›l›klar d›fl›nda ayn› olmakla beraber farkl›mecralarda benzer içerikler ile ortaya ç›kmaktad›r. Böylece belli de¤erler ve dü-flünce kal›plar› alttan alta benimsetilerek televizyon kanallar›n›n yay›nlad›¤› prog-ramlar›n görünürdeki basit içerikleri karmafl›klaflmakta ve önem kazanmaktad›r.

Sinema da kad›n› perdede sunarken onu nas›l temsil edece¤ine iliflkin bir seç-me eylemi yapar; seçti¤i temsillerle de birtak›m tezler ileri sürer ve seyirciye bellibir bak›fl aç›s›n› telkin eder. (Ryan ve Kellner, 1997:42) Türk sinemas›nda erkekler;fiziksel güçleri, cesaretleri, öz güvenleri, sayg›n meslekleri, parasal güçleri ya daonurlu yoksulluklar›yla temsil edilmifllerdir ve yuvay› koruyan baba, çapk›n sevgi-li, zalim koca, cesur delikanl› olmufllard›r. Erke¤in ve erkekli¤in bu benzeri klifle-lerle tan›mland›¤› pek çok film yap›lm›fl ve erkekler toplumsal yaflamda oldu¤u gi-bi filmlerde de önemli olmaya devam etmifllerdir. Kad›nlar›n rolü ise cinsellikleriile s›n›rl› kalm›fl, erkeklerin yan›nda de¤il ço¤u zaman arkas›nda yer alm›fllar ve er-kekler için var olmufllard›r. ‹kincil ve pasif rollerle temsil edilmifllerdir.

Medyada gey, lezbiyen, biseksüel ve trans bireylerin de temsili söz konusudur.Ço¤unlukla olumlu temsiller içermeyen medya metinleri üzerine yap›lm›fl olan Ka-os GL Derne¤i’nin “LGBT Bireyler, Nefret Söylemi ve Medyadaki Temsili” isimli ça-l›flmas› dikkat çekici bilgiler içermektedir.

LGBT bireyler sivil alanda seslerinin ç›kmaya bafllad›¤› dönem 12 Eylül askerîdarbesinin ertesine denk gelmektedir. Kaos GL dergisinin kurucular›ndan Ali Öz-bafl o dönemi flöyle ifade ediyor: “efl cinsel ne oldu¤u tam olarak kestirilemeyenhayalî bir varl›kt›r, hatta bu hayalî varl›k, hayattan daha da koparma, uzaklaflt›rmave toplumun d›fl›na atma gayreti ile özellikle homoseksüel olarak adland›r›l›rlar.Kendinden menkul her türlü uzman da sokakataki vatandafl da halk› bilgilendire-cek gazeteci de söz birli¤i etmiflçesine “normal” kategorisine sokamad›¤› herkesi“homoseksüel olarak adland›r›r.; ister gey olsun ister transseksüel medya için hep-si homoseksüeldir.”


LGBT: Lezbiyen, gey,biseksüel, transseksüel vetravesti

Bu dönemde Bat›’da ayn› zamanda HIV/ AIDS salg›n› bafllam›flt› ve HIV/AIDSüzerinden homofobi ve transfobinin körüklendi¤i gözlenmifltir. 12 Eylül darbesin-den Lambadaistanbul ve Kaos GL gibi gruplar›n ortaya ç›kt›¤› ve Kaos GL dergisi-nin yay›nlanmaya bafllad›¤› birinci dönem olarak görmek mümkündür.

‹kinci dönemde ise efl cinsel, biseksüel ve transvaroluflun, adliye muhabirle-rinin objektifinden ve kaleminden medyaya yans›d›¤› ve LGBT bireylerin sadeceüçüncü sayfada yer alabildi¤i bir dönem yaflanm›fl ve bu dönemden sonra, LGBTbireyler Ankara ve ‹stanbul’da bir araya gelerek ve Koas Gl dergisi etraf›nda ör-gütlenerek, sadece üçüncü sayfada ve homofobik ve transfobik monoblok tem-siileri k›rd›.

Medyada kad›n ve erkek ve LGBT bireylerin nas›l temsil edildi¤ini aç›klay›n›z?

Çünkü Koas GL dergisi kendini ayn› zamanda medya organ› olarak tan›ml›-yordu. Bu dönemde kurumsal olarak LGBT örgütler görünür olsalar bile bireyselolarak efl cinsel ve biseksüel bireylerin görünür olmad›¤› bir dönemdi. Ayn› dö-nemde Ülker Sokak’ta Habitat çevresinde translara yönelik sald›r›lar da son de-rece yo¤undu. 2001 y›l› May›s ay›na kadar Türkiye’de LGBT örgütler medyayayönelik elefltrilerini ve analizlerini Koas GL dergisi vas›tas› ile yapmaya bafllad›-lar. LGBT bireylerin art›k kamusal alanda oldu¤u dönem üçüncü dönemdir. Ka-os GL grubu “efl cinsellerin sesi” pankart› ile Ankara’da 1 May›s mitingine kat›l-d›. Birinci dönem esintilerinin hâlen devam etti¤i bir türlü objetiflerin yakalaya-mad›¤› efl cinsel, biseksüel ve trans bireyler art›k ortadayd›. “Ne suç ne günah ya-flas›n efl cinsel aflk” diyorlard›.

1 May›s 2011 sonras›nda Kaos GL dergisine yans›yan de¤erlendirmeler de med-yan›n efl cinsellerin 1 May›s miting alan›na kat›l›m›n› nas›l de¤erlendirece¤ini bile-medi¤ini gösteriyor ama birinci ve ikinci dönemin temsili ile bu iflin olamayaca¤›-n› anlad›¤› döneme evrildi¤i söylenebilir.

Günümüzde daha örgütlü bir LGBT hareket var. Ankara, Eskiflehir, ‹zmir, Di-yarbak›r’da örgütlü LGBT bireyler Kaos GL’in düzenledi¤i Homofobi karfl›t› bulufl-ma kapsam›nda 20’ye yak›n flehirde etkinlikler düzenlemesi LGBT bireylerin med-yada temsilinin de¤iflmesine katk›da bulunmufltur. Art›k LGBT bireyler üçüncüsayfa haberlerinin içinde de¤il insan haklar› haberlerinin içinde yer al›yorlar. Ayr›-ca koasgl.org yay›na bafllad›¤›ndan beri LGBT bireylerin gerçekleri anlatabilecek-leri ve egemen temsillere direnebilecekleri homofobik, transfobik ve cinsiyetçilik-ten ar›nm›fl bir dilin mümkün oldu¤unu görünür hâle geldi.

IRK VE ETN‹S‹TE TEMS‹LLER‹Hall, hegemonik medya temsillerinden hareketle, etnik az›nl›klar›nda sürekli ›rksalstereotiplerle yanl›fl temsil edildi¤ini belirtir. Yazar aleni ›rkç›l›k ile siyahlar›n ya dadi¤er etnik az›nl›klar›n ›rklararas› iliflkilerde gerilime neden oldu¤u türünden sor-gulanmam›fl varsay›mlara dayanan, dolayl› ›rkç›l›k aras›nda bir ayr›m yapar. Hallgünümüz dünyas›nda Bat› medayas›nda aleni ›rkç›l›¤a daha az rastland›¤›na ancakdolayl› ›rkç›l›¤›n daha fazla oldu¤una iflaret eder. Hall’un tan›mlad›¤› ›rkç› stere-otiplerden biri de köle figürüdür. Gone with the Wind (Rüzgar Gibi Geçti) gibifilmlerde köle kendisini beyaz efendisine adamam›flt›r ancak beyazlar›n görgü ku-rallar›na ve medeni usullerine ters düflmektedir. Bundan sonra yerli figürü gelir kibu figür eninde sonunda bir noktada barbarl›k ve vahflili¤i ak›llara getirir. Yerli fi-gürün temsili siyahlardan çok da farkl› de¤ildir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Homofobi, efl cinsellere yada efl cinselli¤e karfl›duyulan irrasyonel nefret,korku, hoflnutsuzluk ya daayr›mc›l›k. Genifl manas› iledi¤er cinsel yönelimleresahip olan LGBT kiflileri deiçerir. S›fat olarak,homofobik fleklindekullan›l›r. Homofobi sadecepsikiyatrik bir kavramde¤ildir. Her 48 saatte bir,efl cinsel bir kiflinin,homofobiyle ba¤lant›l›fliddete maruz kalaraköldürüldü¤ü tahminedilmektedir. Uluslararas› AfÖrgütü’ne göre yaklafl›k 70ülkede efl cinsellerezulmedilmektedir ve sekizülkede efl cinsellere idamcezas› verilmektedir.Transfobi: Travesti veyatranseksüellerden korkmaveya nefret etme

Irk ve etnisitenin Bat›l› temsillerine karfl› muhtemelen en kabul görmüfl elefltiriFilistinli kültür elefltirmeni Edward Said’in oryantalizmidir. Said, Batl› olmayan kül-türlerin temsillerinin nas›l ço¤unlukla Bat›l›lar taraf›ndan yap›ld›¤›n› ve yetkilendi-rildi¤ini ortaya koyar. Yazara göre fiark(ki bununla Do¤u’yu özellikle Orta Do-¤u’yu kasteder) Bat›’n›n (Avrupa ve Kuzey Amerika)s›kl›kla oluflturdu¤u öteki im-gesidir. M›s›r’›n develeri hakk›ndaki egzotik fliirler ya da Hintli kabilelerin antropo-lojik çal›flmalar› gibi oryantalist metinler sadece izleyicilerin gözleri, sözleri vemedyas›ndan tarafl›, küçümseyici ve sapt›r›c› bir flekilde yorumlanm›fl fiark hakk›n-daki Bat›l› söylemi oluflturur. Bu söylem tabii ki zarars›z de¤ildir. Tarihsel olarak,Bat› genifl bir bilgi da¤arc›¤›n›n kayna¤› olan fiark temsillerini kendi perspektifle-rinden gelifltirme gücünü kullanm›flt›r. Zaman içinde bu flark temsilleri gerçek flar-k›n daha evrensel kan›s›ndan ayr›lmaz hale gelmifl “gerçek fiark” Bat›’n›n kabul gö-ren görüfllerine göre söylemsel anlamda öteki olarak yap›land›r›lm›flt›r.

Said oryantalizm teorisini gelifltirdi¤i günden bu yana, güncel meselelere deuyarlanagelmifltir. Söz gelimi yazar Bat› d›fl› kültürlerin Bat›l› söylemlerde hâlâ yay-g›n olan iki yayg›n teriminin; terörizm ve köktendincili¤in 1980’lerde haber ajans-lar› dahil olmak üzere Bat›l› sistemlerin gücünden ortaya ç›kt›¤›n› söyler. Daha daötesi Hollywood gibi küresel medya sistemleri Bat› d›fl› kültürleri eksik ve yanl›flflekilde temsil eden Amerikanlaflt›r›lm›fl söylemi yayar.

Söz gelimi Disney’in Amerika’daki Araplar›n tepkisini toplayan Alaaddin (1992)çizgi filmindeki güvenilmez Arap sat›c›s› tasviri son derece dikkat çekicidir. JackieChan gibi olumlu ›rkç› stereotipleri yans›tmak için ihtiyatl› önlemlerin al›nd›¤› du-rumlarda dahi, bu özenle al›nm›fl temsiller s›kl›kla medya yap›mc›lar›n›n bu garip-lik ve ötekilik hâlini saklamak için girifltikleri sahte çabay› dikkat çeker. S›kl›klarastlanan baflar›l›, ahlakl› etnik az›nl›k figürünün medya temsilleri gerçek etnikfarkl›l›klar›n toplumsal eflitsizliklerle çevrelendi¤i Bat› kültüründe karfl›m›za ç›kar.

New York, Washington, Londra, Madrid, Bombay ve di¤er flehirlerdeki terör sal-d›r›lar›n›n ard›ndan yükselen ‹slamifobi de Said’in görüfllerini kan›tlar niteliktedir.Tabloit bas›n taraf›ndan körüklenen Müslüman genç erke¤e dair ahlaki panik yal-n›zca ‹slam ve Bat› dünyas› aras›nda hissedilen bofllu¤u daha da büyütmeye yarar.‹slam hem bu afl›r›l›kç› ve kökten dinci hem de sanki Müslümanlar›n Müslüman ol-mayanlara karfl› ayn› duygular› paylaflt›¤› homojen bir inançm›fl gibi gösterilir. Sa-id’in görüflleri yaflayageldi¤imiz ilgi çekici dönemleri yans›t›yor olmakla birlikte, as-l›nda Oryantalizme yönelik tepkileri biraz hafife ald›¤› öne sürülebilir. 2005 y›l›nda,Danimarka gazetelerinde yay›nlanan Hz. Muhammed karikatürleri Müslümanlar›nyan› s›ra di¤er inan›fllara mensup birçok insan›n sert tepkisi ile karfl›laflm›flt›r.



Medya ve temsil kavramlar›n› tan›mlayabilmek

Türkçe’de medya olarak kullan›lan, ‹ngilizce’de-ki media sözcü¤ü, araç, orta, ortam arac›, anlam-lar›na gelen medium (Latince medius) sözcü¤ü-nün ço¤uludur. Türkçe’de “media” sözcü¤ünükarfl›lamak üzere, “kitle iletiflim araçlar›” kavram›da kullan›lmaktad›r. Medya di¤er ad›yla kitle iletiflim araçlar› insanla-r›n yaflam›nda önemli bir yere sahip olmufltur.‹nsanlar zamanlar›n› di¤er bireysel etkinliklerdendaha çok kitle iletiflim araçlar›yla harcamaya bafl-lam›fllard›r. Onlar olmaks›z›n yaflamlar›n› düflü-nemez olmufllar ve hem toplumsal hem de kifli-sel olarak kitle iletiflim araçlar›na ba¤›ml› halegelmifllerdir. Temsil medyan›n gücü ile yak›ndan iliflkilidir. Do-lay›s›yla temsil, medya metinlerini (film, müzik,televizyon program›, internet sitesi) çal›flma yol-lar›n› sunarken, flirketlerin kurumsallaflm›fl ç›kar-lar› taraf›ndan belirlenmifl ürünler olarak ele al›r. Bu ba¤lamda temsil, gerçek insan, mekan veolaylar› betimleme sürecidir. K›sacas› temsil, ger-çekli¤i temsil eder. Medyan›n ise temsilin enönemli sa¤lay›c›lar›ndan oldu¤u söylenebilir. Ör-ne¤in, Hindistan’› hiç görmeyen birinin Hindis-tan hakk›ndaki bilgileri televizyon programlar›,gezi dergileri ve belgesellerdeki temsillerdir. Temsil kavram› kültürel çal›flmalarda üzerindeönemle durulan bir konudur. Bu önemin bafll›canedeni karmafl›k bir süreç olan temsilin dil, an-lam ve kültür aras›nda önemli bir ba¤lant› nokta-s› olmas›d›r. Hall, temsilin dil ve anlam› kültüreba¤lad›¤›n›, ancak temsille kastedilenin tam ola-rak ne oldu¤unun netlefltirilmesi gerekti¤ini söy-ler. Stuart Hall’a göre, temsil teriminin çok s›kkullan›lan aç›klamalar›ndan biri flu flekildedir:“Temsil, anlaml› bir fley söylemek ya da dünyay›anlaml› bir flekilde di¤erlerine anlatabilmek içindilin kullan›m›d›r” ( 2002:15).

Temsil kavram› ile ilgili yaklafl›mlar› aç›klaya-

bilmek

Dilin dünyay› temsil etmek için nas›l kullan›ld›¤›hak k›nda farkl› üç yaklafl›m sözkonusudur: Yans›t›c›c› (Reflective) yaklafl›m, Maksatl› (‹ntentional) yaklafl›m ve

‹nflac›/Yap›mc› (Consructivist) yaklafl›m.Yans›t›c› yaklafl›m “dil sadece d›flar›da varolanobjelerin, insanlar›n, ve olaylar›n anlamlar›n› m›yans›t›r?” sorusuyla, kas›tl› yaklafl›m “dil, sadecekonuflmac›n›n, yazar›n ve sanatç›n›n ne söyle-mek istedi¤ini ve kiflisel olarak ne kastetti¤inimi aç›klar?” sorusuyla, inflac› yaklafl›m ise “an-lam, dilde ve dilin içinde mi yap›l›r?” sorusuylayola ç›kar.

Medyan›n temsilleri kitlelere sunarken kulland›-

¤› yollara iliflkin bilgi sahibi olmak

Medya temsilleri kitlelere sunarken belli yollar›kullan›r Bunlar; örneklerle temsil etme, kiflilikle-ri ve sunucular› kullanma ve y›ld›zlardan yarar-lanmad›r. Bunlardan birincisi örneklerle temsil etmedir. Ör-neklerin en güçlüsü ilk örneklerdir. ‹lk örnekler,bir kültürün en derin inançlar›n›, de¤erlerini vebelki önyarg›lar›n› özetleyen en büyük erkek vekad›n kahramanlar, kötü adamlard›r. Süpermenbir ilk örnektir.Medyada temsiller ço¤unlukla örnekler arac›l›¤›ile gerçekleflirken, y›ld›z karakterler de kullan›la-rak izleyicinin yak›nl›k duymas› ve iliflki kurma-s› sa¤lan›r. Böylece televizyon izleyicisi ile temsiledilenlerin iliflki kurarak arkadafll›k etmesi sa¤la-n›r. Çünkü zamanla izler kitle, ekranda gördü¤ükimseleri bunlar y›ld›zlar televizyon sunucular›ya da gazetelerdeki dert köflelerinin yazarlar› ol-sun onlarla özdefllik kurarak sanki dert ablalar›-n›, yak›n bir arkadafllar›n› izliyormufl/ okuyor-mufl hissine kap›l›rlar. Televizyon izleycilerininhaber sunucular›na iyi geceler diledikleri hattagiyinik olmad›klar› için özür diledikleri söylenir.Medya bu flekilde insanlarla ilgilenir. ‹zleyicileregerçek insanlarla de¤il de iletiflimin çeflitli biçim-leriyle temsil edilen insan›n sembolik çeflitleme-si ile iliflkide olduklar› unutturulmaya çal›fl›l›r.Y›ld›zlar arac›l›¤› ile gerçeklefltirilen temsillerdede ayn› fley geçerlidir. Y›ld›zlar, yans›tt›klar› etki-leyici kiflilik nedeniyle çok iyi bir konuma ulaflanerkek ya da kad›n oyunculard›r.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


Temsilleri inceleyen bilim dal› olan gösterge bili-

mi aç›klayabilmek

Medya s›n›rlar› içinde oluflturulan anlamlar› (Ger-çek ve temsil edilen olarak) yorumlad›¤m›z› dü-flünürsek, bu anlamlar› çözecek bir yöntem sonderece yararl› olabilir. ‹flaretleri inceleyen göster-ge bilimi böylesi bir yöntemdir. Gösterge bilimigöstergeleri inceleyen bilimdir. Gösterge biliminorijinal karfl›l›¤› olan “semiotics” Yunanca kö-kenlidir, göstergelerin, baflka ifadeyle gerçekdünyadaki iflaretlerin yorumu anlam›na gelir.Gösterge bilimi belli bir temsil içinde olan ve ol-mayan tüm anlamlar›n nedenidir. Aktar›lm›fl kül-türel erdem normlar›n› yok eden medya temsil-leri, anlamlar›n hem mevcut olan hem de mev-cut olmayan (bu örnekte zay›f kad›n)nas›l iflaretedildi¤ini ortaya koyar. Bu nedenle bir yöntemolarak gösterge bilimi, televizyon ya da dergisayfalar›nda ard› ard›na rastlad›¤m›z al›fl›lagelmiflzay›f, mutlu, güzel insan temsillerinin olas› di¤eranlamlar›n nas›l önünü kapatt›¤n› ortaya koyar.Temsil, farkl› kültür, renk ve beden ölçülerinesahip insanlar›n yaflad›¤› gerçek dünyan›n çarp›-t›lmas›ndan baflka bir fley de¤ildir; bu nedenleideolojiktir.

‹deoloji ve temsiliyet iliflkisini betimleyebilmek

En genel hali ile ideoloji özneleri kendi dene-yimlerinin temellerinden bafllayarak flekillendi-ren ve onlar› özgül toplumsal de¤er ve inanç bi-çimi ile donatan örgütleyici bir toplumsal güçtür.Medya egemen ideolojileri makul temsillerele kit-lelere ulaflt›ran en önemli araçt›r. Bu nedenle ide-oloji, hegemeonya ve temsil aras›nda oldukçaanlaml› bir iliflki sözkonusudur. Bu iliflki medyametinlerinin üretim ve tüketim süreçlerinin ide-olojik merkezli çal›flmas› ‹ngiliz Kültürel Çal›fl-malar› ile incelenmeye bafllam›flt›r. ‹ngiliz Kültürel Çal›flmalar› medyay› toplumdahakim ideolojiyi ve de¤erleri yeniden üreten birkurum olarak görür. Bu yaklafl›m medya metin-lerinin ideolojik analizinin gerçekleflmesini sa¤-lam›flt›r. Bu nedenle ideoloji ‹ngiliz Kültürel Ça-l›flmalar›nda merkezi bir konuma sahip olmufl-tur. Hall, Gramsci’nin hegemonya kavram›na da-yanarak ideolojik mücadele süreçlerini eklem-lenme olarak aç›klar. Hall’a göre hegemonya ide-olojik zorla de¤il kültürel önderlikle sa¤lan›r. Hallideolojiyi anlamlar çerçevesinde geçen bir müca-

dele olarak görür ve ideolojinin köklerini bul-maktan ziyade somut etkilerini tan›mlamaya ça-l›fl›r. Bu nedenle, medya çal›flmalar›nda hege-monya düflüncesinin en ünlü destekçisi StuartHall’dur. Hall’a göre medya güçlülerin ç›karlar›-na hizmet eden hegemonik gerçeklik temsilleri-ni iletir.

Medyadaki ›rk, etnisite ve cinsiyet temsillerini

yorumlayabilmek.

Hall, hegemonik medya temsillerinden hareket-le, etnik az›nl›klar›nda sürekli ›rksal stereotipler-le yanl›fl temsil edildi¤ini belirtir. Hall günümüzdünyas›nda Bat› medayas›nda aleni ›rkç›l›¤a da-ha az rastland›¤›na ancak dolayl› ›rkç›l›¤›n dahafazla oldu¤una iflaret eder. Irk ve etnisitenin Bat›l› temsillerine karfl› muhte-melen en kabul görmüfl elefltiri Filistinli kültürelefltirmeni Edward Said’in oryantalizmidir. Said.Bat›l› olmayan kültürlerin temsillerinin nas›l ço-¤unlukla Bat›l›lar taraf›ndan yap›ld›¤›n› ve yetki-lendirildi¤ini ortaya koyar. Medya temsilleri üzerindeki bu hegemonik mü-cadele cinsiyet temsilleri için de geçerlidir. Med-ya; kad›nlar›, erkekleri ve son dönemde LGBTbireyleri temsil ederken egemen ideolojinin d›fl›-na ç›kmamaktad›r. Medyan›n bütün organlar›nda kad›n›n ve erke-¤in tarihsel süreç içindeki konumu aynen sür-dürülmekte olup; kad›nlar çocuk do¤urmak, ye-dirmek, içirmek, eflleri ilgilenmek, ev ifllerini yap-mak gibi geleneksel rolleri ile temsil edilmekte-dirler. Erkek rollerine nazaran çok da de¤er ve-rilmeyen bu geleneksel roller hemen hemen herkültürde küçük farkl›l›klar d›fl›nda ayn› olmaklaberaber farkl› mecralarda benzer içerikler ile or-taya ç›kmaktad›r. Erkekler, fiziksel güçleri, cesa-retleri, özgüvenleri, sayg›n meslekleri, parasalgüçleri ya da onurlu yoksulluklar› temsil edilmifl-lerdir ve yuvay› koruyan baba, çapk›n sevgili,zalim koca, cesur delikanl› olmufllard›r.Medyada LGBT bireylerin temsili daha yeni birdurum olmakla birlikte medya yak›n tarihe kadarçok da olumlu temsiller sunmam›flt›r. Ancak gü-nümüzde LGBT bireylerin medyadaki temsili ye-ni yeni de¤iflmeye bafllam›flt›r.

4NA M A Ç

5NA M A Ç

6NA M A Ç


1. Faaliyetlerini sürdürebilmek için hükümetin onay›-na ihtiyaç duyan ancak devlet mülkiyetinde olmayanve propaganda amac› tafl›mayan medya türü afla¤›daki-lerden hangisidir?

a. Propaganda Medyas›b. Reklam Medyas›c. Kült Medya d. Alternatif Medyae. Kamu Hizmeti Medyas›

2. “Temsil, anlaml› bir fley söylemek ya daünyay› an-laml› bir flekilde di¤erlerine iletebilmek için dilin kulla-n›m›d›r” tan›m› afla¤›daki kuramc›lardan hangisine aittir?

a. Edward Saidb. Louis Althusserc. Marshall McLuhand. Stuart Halle. Roland Barthes

3. “Dil d›flar›da varolan objelerin insanlar›n ve olayla-r›n anlam›n› yans›r m›? sorsunun cevab›n› arayan temsilyaklafl›m› afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Yans›t›c› Yaklafl›mb. Maksatl› Yaklafl›mc. ‹nflac› Yaklafl›md. Temsilci Yaklafl›me. Kas›tl› Yaklafl›m

4. Afla¤›daki kuramc›lardan hangi ikisi gösterge bili-min kurucular› olarak kabul edilirler?I. F. Saussere II. C. MetzIII. C.S. PierceIV. Roland Barthes

a. I ve IIIb. I ve IIc. II ve IIId. II ve IVe. III ve IV

5. Bir ölçümün do¤rudan do¤ruya yapmaktan kurtaranve ölçme eyleminin yerine geçen araca ne ad verilir?

a. Gösteren b. Gösterilenc. Simged. Kode. Gösterge

6. Edward Said Bat› d›fl› toplumlar›n kültürel temsille-rinin ço¤unlukla Bat›l› toplumlar taraf›ndan belirlendi-¤ini öne sürdü¤ü görüfle ne ad verilir?

a. Fordizmb. Modernizmc. Postmodernizmd. Oryantalizme. Emperyalizm

7. Resim, bir a¤ac›n gölgesi ve Lübnan bayra¤›ndakisedir a¤ac› s›rasuyla hangi gösterge türleri içine girmek-tedir?

a. Görüntüsel gösterge/belirti/simgeb. Belirti/görüntüsel gösterge/simgec. Simge/görüntüsel gösterge/belirtid. Belirti/simge/görüntüsel göstergee. Görüntüsel gösterge/simge/belirti

8. Afla¤›dakilerden hangi ikisi ideolojiyi yanl›fl bilinçve hegemonya kavramlar› ile aç›klam›flt›r?

a. Edward Said/ Louis Althusserb. Edward Said/Antonio Gramscic. Antonio Gramsci/ Frederic Engelsd. Frederic Engels/Napolyone. Edward Said/ Louis Althusser

9. Gösterge bilimi yalan söylemek için kullan›lan herfleyi inceleyebilen bir bilim dal› olarak kabul eden dü-flünür afla¤›dakilerden hangisidir?

a. F. Saussureb. C. Piercec. Umberto Ecod. Stuart Halle. Edward Said

10. Dilin dünyay› nas›l temsil etti¤ine yönelik yaklafl›m-lardan hangisi, anlam dilde ve dilin içinde mi yap›l›r so-rusuyla yola ç›kar ?

a. Kas›tl› Yaklafl›mb. ‹nflac› Yaklafl›mc. Yans›t›c› Yaklafl›md. Yap›c› Yaklafl›me. Maksatl› Yaklafl›m



1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Medya Türleri” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Temsil” konusunu yenidengözden geçiriniz.

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Temsil” konusunu yenidengözden geçiriniz.

4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gösterge Bilimi ve Temsil”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gösterge Bilimi ve Temsil”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Irk ve Etnisite Temsileri”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gösterge Bilimi ve Temsil”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹deoloji” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gösterge Bilimi ve Temsil”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Temsil” konusunu yenidengözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Dilin dünyay› temsil etmek için nas›l kullan›ld›¤› hak-k›nda farkl› üç yaklafl›m söz konusudur: Yans›t›c› (Reflective) yaklafl›m, Maksatl› (‹ntentional) yaklafl›m ve‹nflac›/Yap›mc› (Consructivist) yaklafl›m. Yans›t›c› yaklafl›m “dil sadece d›flar›da var olan objele-rin, insanlar›n, ve olaylar›n anlamlar›n› m› yans›t›r?” so-rusuyla, kas›tl› yaklafl›m “dil, sadece konuflmac›n›n, ya-zar›n ve sanatç›n›n ne söylemek istedi¤ini ve kifliselolarak ne kastetti¤ini mi aç›klar?” sorusuyla, inflac› yak-lafl›m ise “anlam, dilde ve dilin içinde mi yap›l›r?” soru-suyla yola ç›kar.

S›ra Sizde 2

Televizyon eril ve diflil özelliklerin benimsenmesinde,toplumsal cinsiyet rollerinin kazan›lmas›nda ataerkilideolojik yap›ya uygun temsiller sunarak izler kitleyeiletiler göndermektedir. Böylece televizyon ekranlar›n-da izledi¤imiz görüntüler bu reklam dizi ya da herhan-gi bir içeri¤e sahip program türü olsun görünürde herne kadar basit içeriklere sahip olduklar› düflünülse deasl›nda pekifltirici bir rol üstlenmektedirler.Erkek bak›fl aç›s› ile yay›nlanan bu programlarda kad›-n›n tarihsel süreç içindeki konumu aynen sürdürülmek-te olup; kad›nlar çocuk do¤urmak, yedirmek, içirmek,eflleri ilgilenmek, ev ifllerini yapmak gibi geleneksel rol-leri ile temsil edilmektedirler. Sinema da kad›n› perdede sunarken onu nas›l temsiledece¤ine iliflkin bir seçme eylemi yapar; seçti¤i temsil-lerle de birtak›m tezler ileri sürer ve seyirciye belli birbak›fl aç›s›n› telkin eder. Türk sinemas›nda erkekler, fiziksel güçleri, cesaretleri,öz güvenleri, sayg›n meslekleri, parasal güçleri ya daonurlu yoksulluklar›yla temsil edilmifllerdir ve yuvay›koruyan baba, çapk›n sevgili, zalim koca, cesur deli-kanl› olmufllard›r. Erke¤in ve erkekli¤in bu benzeri kli-flelerle tan›mland›¤› pek çok film yap›lm›fl ve erkeklertoplumsal yaflamda oldu¤u gibi filmlerde de önemli ol-maya devam etmifllerdir. Kad›nlar›n rolü ise cinsellikle-ri ile s›n›rl› kalm›fl, erkeklerin yan›nda de¤il ço¤u za-man arkas›nda yer alm›fllar ve erkekler için varolmufl-lard›r. ‹kincil ve pasif rollerle temsil edilmifllerdir. Medyada gey, lezbiyen, biseksüel ve trans bireylerin detemsili ço¤unlukla olumlu temsiller de¤ildirler.



Alemdar, K. (2001). ‹letiflim ve Tarih. Ankara: ÜmitYay›nc›l›k.

Althusser, L. (2004) ‹deoloji ve Devletin ‹deolojik Ay-

g›tlar›. Alp Tumertekin, (Çev.) ‹stanbul: ‹htaki Ya-y›nlar›.

Barthes, R. (1994) The Semiotic Challenge, Los An-geles: University Of California Pres.

Belkaya fiavk, G. (2001) Film Çözümlemede Temel

Yaklafl›mlar. ‹stanbul: Der Yay›nlar›.Berger, A. A. (1996) Kitle ‹letifliminde Çözümleme

Yöntemleri. Murat Barkan, Nazl› Bayram, DenizGüler, U¤ur Demiray, Asl› Tunç, Nazmi Ulutak, A.Haluk Yüksel. (Çev.) Eskiflehir: Anadolu Üniversi-tesi, E¤itim Sa¤l›k ve Bilimsel Araflt›rma Yay›nlar›.

Burton, G. (1995) Görünenden Fazlas›. Nefin Dinç(Çev.) ‹stanbul: Alan Yay›nc›l›k

Büker, S. (1991) Sinemada Anlam Yaratma. Anka-ra:‹mge Yay›nlar›.

Connell, W. R. (1998) Toplumsal Cinsiyet ve ‹ktidar.

Cem Soydemir (Çev.) ‹stanbul: Ayr›nt› Yay›nlar›.Da¤tafl, B. (1999). ‹ngiliz Kültürel Çal›flmalar›nda ‹de-

oloji. Anadolu Üniversitesi ‹letiflim Bilimleri Fa-

kültesi Kurgu Dergisi, 16, 335-357.Dökmen, Z. (2006). Toplumsal Cinsiyet Sosyal Psiko-

lojik Aç›klamalar. ‹stanbul: Sistem Yay›nc›l›k.Eagleton, T. (2005). ‹deoloji Muttalip Özcan (Çev.),

Ayr›nt› Yay›nlar›.Erkman, F. (1987) Gösterge Bilime Girifl. ‹stanbul:

Alan Yay›nc›l›k. Demirbafl E. (2004). “Etnik Az›nl›klar Kültürel Entegras-

yon ve Medyada Temsil: Nusayri Toplulu¤u Örne-¤i”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilmler Enstitüsü Ya-y›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi.

Fiske, J. (1996) ‹letiflim Çal›flmalar›na Girifl, Süley-man ‹rvan (Çev.) Ankara: Ark Yay›nlar›.

Hall, S. (2002) “The Spectacle of The Other”Representation - Cultural Representations and

Signifying Practices. Stuart Hall (Ed.). USA: SagePublications.

Heywood, A. (2007). Siyasi ‹deolojiler. Ahmet Ke-mal Bayram, Özgür Tüfekçi Hüsamettin ‹naç, fiey-ma Ak›n, Bu¤ra Kalkan(Çev.). Ankara: Adres Ya-y›nlar›.

Karagöz, E. (2010). Sosyal Bilimlerde Kuram Olu-

flum Süreci ve ‹letiflim ‹stanbul: Derin Yay›nlar›.K›rel, S. (2010) Kültürel Çal›flmalar ve Sinema. ‹s-

tanbul: K›rm›z› Kedi Yay›nlar›. “Nefret Suçlar› Kimin Sorunu? LGBT Bireyler, Nefret

Söylemi ve Medyadaki Temsili.” (2012) Nefret Söy-

lemi ve Nefret Suçlar›. Yasemin ‹nceo¤lu (der.)‹stanbul: Ayr›nt› Yay›nlar›

Laughey, Dan. (2010) Medya Çal›flmalar› Teoriler ve

Yaklafl›mlar. Ali Toprak (Çev.) ‹stanbul: KalkedonYay›nc›l›k.

Lidov, D. (1999) Elemets of Semiotics, New York: St.Martin’s Press.

Mardin, fi. (1982) ‹deoloji. Ankara: Turhan Kitabevi.McQuail, D. Windahl, S. Kitle ‹letiflim Modelleri. An-

kara: ‹mge Yay›nevi. O¤uz, G. Y.(2000). Televizyon Kaç›n›lmaz Ö¤reticimiz.

Kurgu, 17, 27-34.Parsa, S. Gösterge Bilimi Çözümlemeleri, ‹zmir: Ege

Üniversitesi Bas›mevi,.Ryan, M. ve Douglas, K. (1997) Politik Kamera Elif

Özsayar, (Çev.). ‹stanbul: Ayr›nt› Yay›nlar›.Slattery, M. (2008). Sosyolojide Temel Fikirler. Ümit

Tatl›can (Çev.) ‹stanbul: Sentez Yay›nc›l›k.Hall S. (1997)”The Work Of Represantation” Represan-

tation: Cultural Represantation and Signifying

Practices. London: Sage Publications.Ünlüer, A. O. (2005) Ekran›n Öte Yüzü. Konya: Tab-

let Kitabevi.Yaylagül, L. (2006), Kitle ‹letiflim Kuramlar›: Ege-

men ve Elefltirel Yaklafl›mlar, Ankara: DipnotYay›nlar›.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Kültür, iletiflim ve medya kavramlar›n› ve geleneksel medya ögelerini ta-n›mlayabilecek,Küreselleflme kavram› üzerine yap›lan tan›mlar ve tart›flmalar hakk›nda fi-kir sahibi olup küreselleflme ile etkileflime giren iletiflim teknolojileriniaç›klayabilecek,Küreselleflme ile birlikte de¤iflim geçiren yeni medyan›n özelliklerini ay›rtedebilecek,Medya sahipli¤i ve tekelleflmeyi tan›mlay›p bunlar›n medya ve insanlar ara-s›ndaki iliflkiye etkileri hakk›nda öne ç›kan yaklafl›mlar› tart›flabilecek,bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Medya• Teknoloji• Yeni Medya• Medya Sahipli¤i

• ‹letiflim• Kültür• Küreselleflme• Geleneksel Medya

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

N

N

N

N


Medya veKüreselleflme

• G‹R‹fi• KÜRESELLEfiME ÖNCES‹

GELENEKSEL MEDYA• KÜRESELLEfiME VE ‹LET‹fi‹M

TEKNOLOJ‹LER‹• KÜRESELLEfiME VE YEN‹ MEDYA• MEDYA, EKONOM‹, KÜLTÜR VE

KÜRESELLEfiME


G‹R‹fiÇa¤›m›zda birçok kavram birden çok anlamda kullan›labilmektedir. Yine birçokkavram insanlar için farkl› anlamlar ifade edebilmektedir. Bunun en önemli ne-deni biri, baz› kavramlar›n çok genifl anlamda kullan›lmas›, kullan›ld›klar› zama-na, mekâna ve beraber ele al›nd›klar› di¤er konulara göre farkl› anlamlar ifadeedebilmesidir.

Medya, kültür, küreselleflme gibi kavramlar birden fazla tan›m› yap›labilen veçok farkl› flekillerde kullan›labilen kelimelerdir. “Medya” kelimesi, günümüzde ya-flayan insanlara yabanc› gelmese de anlam› soruldu¤unda çok farkl› cevaplar al›-nabilir. Konuyla bilimsel olarak ilgilenmeyen insanlar için medya, gazete, dergilerve televizyon anlam›na gelebilece¤i gibi haberleri ve habercili¤i ça¤r›flt›rabilir yada televizyon dizileri ve magazin programlar›n› an›msatabilir. Asl›nda bu akla ge-lenlerin hepsi medya kapsam›na girmektedir. Ama daha genifl anlam› ile bak›ld›-¤›nda medya; tarihi, geliflimi ve etkileri ile bu tan›m ve aç›klamalardan çok dahafazlas›n› kapsamaktad›r. “Kültür” de insanl›¤›n geliflimiyle birlikte geliflen ve haya-t›n her alan›yla iliflkilendirilebilen bir kavramd›r.”Küreselleflme” de bahsedilen di-¤er kavramlar gibi genifl anlaml› ve tart›flmaya aç›kt›r ve birçok insan taraf›ndanfarkl› flekilde tan›mlanabilmektedir. Ad›ndan da anlafl›labilece¤i gibi “küre” ile ya-ni dünya ile ilgili olan “küreselleflme”, en basit anlam› ile “fleylerin”, yani akla ge-lebilecek her fleyin küreselleflmesini, dünya çap›nda yayg›n hâle gelmesini ve ge-nifllemesini anlatmaktad›r.

Medya ve küreselleflme, di¤er birçok kavram gibi iç içe geçmifl ve birbirini kar-fl›l›kl› olarak etkileyen ve de¤iflen kavramlard›r. Birini di¤erinden ay›rmak, ayr› dü-flünmek, sadece birini di¤erinin nedeni ya da sonucu saymak mümkün de¤ildir.Medyan›n dünya çap›nda yayg›n ve etkili olmas› küreselleflmenin geliflmesini, eko-nomik ve kültürel yay›lmay› etkilemifltir. Benzer flekilde küreselleflmenin yay›lma-c› ekonomi ve politikas›, medyan›n, yani kitle iletiflim araçlar›n›n dünya çap›ndayay›lmas›n› sa¤lam›flt›r.

KÜRESELLEfiME ÖNCES‹ GELENEKSEL MEDYAKüreselleflme öncesindeki medyay› tan›mlamadan önce, böyle bir ayr›m›n geçerli-li¤i konusunda oluflabilecek flüphelere hak vererek bafllamak do¤ru olacakt›r. S›-n›rlar› ve içeri¤i tart›flmal› ve belirsiz olan küreselleflme kavram›n›n›n bafllang›c›konusunda da çeflitli fikirler vard›r. Kimi düflünürler küreselleflmenin temellerinin

Medya ve Küreselleflme

‹kinci Dünya Savafl›’dan sonra at›ld›¤›n› ve seksenlerin sonunda SSCB’nin y›k›l›fl›ile hayata geçti¤ini söyleseler de baz›lar› küreselleflmenin kökenlerinin co¤rafi ke-fliflere ve sömürgecilik hareketlerine kadar götürülebilece¤ini düflünmektedir. Kü-reselleflmeyle ilgili tan›mlara ünitenin ikinci bölümünde genifl flekilde yer verile-cektir. Böyle bir belirsizlik ortam›nda medyan›n küreselleflmeden önce nas›l oldu-¤unu ve küreselleflmeyle beraber nas›l de¤iflti¤ini anlatmak mümkün görünme-mektedir. Ama bu tip ayr›mlar ve s›n›fland›rmalar yapmak, konular›n anlafl›lmas›ve baflka konularla iliflkilendirilmesi için kolayl›klar sa¤lamaktad›rlar. Benzer flekil-de tarihçilerin, tarihte yaflanan olaylar› dönemlere ay›rmas›n›n, baz› olaylar› di¤er-lerinin nedeni veya sonucu olarak aç›klamas›n›n (‹stanbul’un fethi, Yeni Ça¤ veAvrupa’da feodalitenin y›k›lmas›; Kavimler Göçü, Orta Ça¤ ve Roma ‹mparatorlu-¤u’nun ikiye ayr›lmas› gibi) nedenlerinden biri de budur. Bu s›n›fland›rma ve ay-r›mlar, insanlar›n konular aras›nda iliflki kurmas›n› ve de¤erlendirmeler yapabilme-lerini kolaylaflt›rmaktad›r. Ayr›ca dünyada son y›llarda yaflanan h›zl› de¤iflimlerinmedyay›, insanlar aras›ndaki iletiflimi ve toplumsal yap›lar› derinden etkiledi¤i göz-lemlenebilen bir gerçektir. Yaflad›¤›m›z ça¤da insanlara yak›n geçmifli hat›rlatmak,kimi zaman tarih öncesi devirlerden bahsetmeye benzemektedir. Örne¤in, cep te-lefonu ile büyüyen nesiller bir yana, cep telefonu ile yetiflkinlik ça¤›nda tan›flm›flinsanlar bile kullanmaya bafllad›ktan befl on sene sonra, cep telefonu kullanmad›k-lar› zaman› hat›rlamakta güçlük çekebilmektedir. Teknolojik geliflmeler, hayat›m›-za girdikten sonra yaratt›¤› al›flkanl›k ve sa¤lad›¤› kolayl›klarla, kendisinden önce-ki dönemi insanlara unutturabilmektedir. Ama insanlar›n içinde yaflad›¤› ça¤dakigeliflmeleri anlayabilmak için, o ça¤› haz›rlayan koflullar› ve zaman içinde yaflanande¤iflimleri bilmeleri gerekmektedir. Bu yüzden bu ünitede böyle bir s›n›fland›r-maya gidilecektir. Geliflen teknolojilerle birlikte medyada yaflanan de¤iflimleri an-latmak için daha önce yap›lan eski medya-yeni medya, geleneksel medya-modernmedya, medya-postmedya ayr›mlar›na benzer bir ayr›m, medyay› küreselleflme ileiliflkilendirip yap›lmaya çal›fl›lacakt›r.

Ünite’nin bu ilk bölümünde konuyla ilgili olarak önce kültür, iletiflim ve med-ya iliflkisine de¤inilecektir. Daha sonra medyan›n ilk ortaya ç›kt›¤› hâli olan gele-neksel medyan›n ögeleri tan›t›lacakt›r.

Kültür ve ‹letiflimKültür, insanla ilgili kullan›lan belki de en genifl kapsaml› kavramd›r. Kültür keli-mesi, hayat›n birçok alan›nda karfl›m›za, televizyon kültürü, küresel kültür, ‹nter-net kültürü, yemek kültürü gibi farkl› konularla iliflkili olarak ç›kmaktad›r. Kelime-nin bu kadar yayg›n kullan›lmas› tan›m›n› yapmay› zorlaflt›rmaktad›r. Bu yüzdenbirçok kültür tan›m› ile karfl›laflmak mümkündür. Kültürü tan›mlamaya çal›flan dü-flünürler genelde kelimenin kökeninden yola ç›kmaktad›r. Latince “colere” kelime-sinden türeyen “cultura” genel olarak “ekmek, biçmek, bakmak, ifllemek” anlam-lar›na gelmektedir. Birçok dile benzer flekillerde yerleflen “kültür” kelimesi, tar›m,topra¤› ifllemek, yetifltirmek gibi anlamlar›n›n baz›lar›n› hâlâ korumaktad›r. Türk-çede de kültür, genifl kapsaml› anlam›n›n yan›nda tar›m anlam›na da gelmekte ve“ekin” kelimesi ile karfl›lanmaktad›r. Ayr›ca Türkçe sözlükte kültür kelimesinin di-¤er bir karfl›l›¤› olan “hars” kelimesi, Arapçadan dilimize geçmifltir ve “tarla sürme”anlam›na gelmektedir.

Genifl anlam›yla sözlükte “Tarihsel, toplumsal geliflme süreci içinde yarat›lanbütün maddi ve manevi de¤erler ile bunlar› yaratmada, sonraki nesillere iletme-de kullan›lan, insan›n do¤al ve toplumsal çevresine egemenli¤inin ölçüsünü


1216. Ünite - Medya ve Küresel leflme

gösteren araçlar›n bütünü, hars, ekin (TDK,2012).” olarak tan›mlanan kültürünanlam›n› kelimenin kökeninden yola ç›karak daha iyi anlayabiliriz. ‹nsanlar be-raber yaflamaya bafllay›p toplumsal hayata geçtiklerinde, yapt›klar› en önemli ifl-lerden biri do¤aya müdahale etmek olmufltur. O zamana kadar çevresinde do-¤al koflullarda yetiflen ürünleri toplayan insanlar tar›m yaparak, yani topra¤› ifl-leyerek kendi ürünlerini yetifltirmeye bafllam›fllard›r. Bu süreç, insan›n do¤ayaegemen olma ve koflullar› kendi belirleme çabalar›n›n bafllang›c› olarak görüle-bilir. Benzer flekilde günümüzde insanlar gelifltirdikleri teknolojik araçlarla mev-simlere ve hava koflullar›na müdahale etmeye çal›flmaktad›r. Yine benzer flekil-de insanlar›n do¤ada bulduklar› imkânlarla ile yetinmeyip iletiflim kurmak içinaraçlar gelifltirmesi, telgraf, telefon ya da uydular gibi araçlar kullanmas› bu mü-dahaleye örnek gösterilebilir.

Toplumsallaflma sürecinde insanlar ayr›ca beraber üretip beraber tüketerek ara-lar›nda ifl bölümü yapm›fllard›r. Bu ifl bölümü sonucunda belli alanlarda uzmanla-flan insanlar, bu birikimlerini kendilerinden sonra gelen kuflaklara da aktarm›fllar-d›r. Bir çocu¤un ailesi ile birlikte tarla sürerek topra¤› ifllemeyi, üretmeyi ö¤renme-si ve bunu kendi çocuklar›na ö¤retmesi gibi kültür de nesiller aras›nda aktar›larakgeliflmifltir. Bu ifl bölümü ve birikim ayn› zamanda insanlar›n toplumsal hayat için-de nas›l davranmas› gerekti¤ini belirleyen düflüncelerin ve kurallar›n ortaya ç›kma-s›n› sa¤lam›flt›r. Bunlar de¤erler, gelenekler, inançlar, semboller, normlar gibi kül-türel ögelerdir.

Kültürün tan›m›, ögeleri ve çeflitleri hakk›nda daha genifl aç›klamalar› bu kitab›n 4. Ünitesin-de bulabilirsiniz.

Ayn› toplumsal yap› içinde yaflayan insanlar›n ortak düflünce ve de¤erleri olsada bölgesel farklar, kuflak farklar›, e¤itim ve inanç farklar›, ekonomik nedenler gi-bi birçok sebepten ötürü kültürel yap›larda de¤ifliklikler görülebilmektedir. Ayr›n-t›l› tan›mlamalar› yap›lsa da genel olarak bir toplumdaki etkili kültür çeflitleriniflöyle özetleyebiliriz (Denisoff ve Wahrman’dan aktaran Yüksel,1987: 50):

• Genel Kültür: Bask›n ya da yayg›n kültür olarak da anland›r›labilecek genelkültür, bir toplumun genelinde hakim olan ve toplumun ço¤unlu¤u taraf›n-dan kabul gören kültürü anlatmaktad›r.

• Alt Kültür: Toplumdaki bir grubun toplumun geneliyle ayn› kültürü paylafl-mas› ama bunun yan›nda kendi aralar›nda farkl› kültürel de¤erlere de sahipolmas› alt kültürü oluflturmaktad›r. Buna etnik gruplar ya da yafl gruplar› ör-nek verilebilir.

• Karfl›t Kültür: Toplumun birtak›m de¤erlerine ters düflen gruplar›n kültürle-rine karfl›t kültür denmektedir.

Kültürün bir toplum içinde gelecek kuflaklara aktar›lmas›nda ayn› toplumdakifarkl› kültürlerin ve farkl› toplumlar›n kültürlerinin aras›ndaki etkileflimde çeflitlisüreçler etkili olmaktad›r. Bunlar›n öne ç›kanlar› flunlard›r:

• Kültürleme: Bireyin, do¤umundan ölümüne kadar içinde yaflad›¤› toplumunistek ve beklentilerine uyacak flekilde etkilenmesi ve de¤ifltirilmesi.

• Kültürel Yay›lma: Bir toplumdaki kültür ögelerinin, içinde olufltuklar› top-lumdan baflka toplumlara yay›lmas›.

• Kültürlefltirme: Kültürel yay›lma süreciyle aktar›lan ögelerin, baflka kültür-lerden gelen birey ve gruplar›n belirli bir kültüre girmesi ve karfl›l›kl› olarakde¤iflmeleri.

N N

• Zorla Kültürleme: Bir kültüre üye birey ve gruplar›n, baflka bir kültür tara-f›ndan zorla de¤ifltirilmesi.

• Kültürel Özümseme: Bir kültürel sistemin baflka bir kültürel sistemi, giderekkendine benzetmesi ve egemenli¤i alt›na almas› (Yüksel,1987: 56’dan özet-lenerek al›nm›flt›r).

Kültürün bir toplum içinde aktar›lmas›nda, farkl› kültürlerin yay›lmas›nda vebirbirlerini etkilemesinde iletiflim önemli bir rol oynamaktad›r. ‹nsano¤lunun enönemli eylemlerinden biri olan iletiflim, hayat›n kendisi kadar eskidir. ‹nsanl›ktarihi boyunca iletiflim, ekonomiden kültüre, inançlardan toplumsal iliflkilerekadar insanlar›n yaflam›ndaki her alanda etkili olmufl ve ayn› zamanda bu alan-lardaki de¤iflimlerle iletiflim de de¤iflmifl ve karmafl›klaflm›flt›r. Günümüzde dede¤iflen koflullar ve ortaya ç›kan yeni imkânlarla iletiflim flekli ve araçlar› de¤ifl-meye devam etmektedir.

Oskay’a göre iletiflim, “gündelik yaflam›m›zda bize nesneleri, insanlar› tan›mlar,ifl bölümü içinde de¤iflik toplumsal roller yüklenmifl insanlara bu rolleri yerine ge-tirirken, bu rol da¤›l›m›ndan oluflan toplumun o tarih dönemindeki hayat tarz›n›ö¤retir, olumlat›r, yeniden üretimi için gereken de¤erlendirme biçimlerini afl›lar.”Yani “... toplumsal sistemin sürmesini, kendini yeniden üretmesini sa¤lar (2011:2).” Bu anlam›yla iletiflim, insanlar aras›ndaki iliflkileri düzenleyen, insan›n do¤u-mundan ölümüne kadar çevresi ile iliflki kurmas›n›, anlamas›n› ve kendini anlat-mas›n› sa¤layan önemli bir eylemdir.

En basit anlam›yla iletiflim, bir kaynaktan ç›kan bir mesaj›n, yani bir iletinin, be-lirli bir ortamdan geçerek bir hedefe ulaflmas›d›r. Yani iletiflimin en basit hâlindedört temel ögesi vard›r:

• Kaynak• ‹leti• Ortam• HedefKaynak, iletiflim sürecenin bafllang›c›d›r. Kaynak, bir duyguyu, düflünceyi bafl-

ka bir insana ya da insanlara aktarmak, iletmek için harekete geçen taraft›r. Bir ki-fli, grup ya da kurulufl olabilir.

‹leti, kayna¤›n aktarmak istedi¤i duygu ve düflüncedir ve bir ortam arac›l›¤›ylahedefe ulafl›r.

Ortam, kaynaktan gelen iletinin geçti¤i yerdir. Bu sözlü iletiflimde bildi¤imizhava gibi basit bir ortam olabilirken daha karmafl›k iletiflim flekillerinde teknolojikolarak geliflmifl bir araç da olabilir.

Hedef, kayna¤›n iletiyi ulaflt›rmay› amaçlad›¤› ve gelen iletiye belirli bir tepkiveren kifli ya da gruptur.

Medya, bu süreçteki ortam›, arac› ifade etmektedir. Latincede ortam, araç anla-m›na gelen “medium” kelimesinin ço¤ulu olan medya (media), asl›nda “ortam-lar,araçlar” demektir. Türk Dil Kurumuna göre “‹letiflim ortam›, iletiflim araçlar›”(TDK, 2012) anlam›na gelen medya, Türkçe’ye bu ço¤ul hâli ile yerleflmifltir. Söy-leyecek bir sözü, anlatacak bir fleyi olan bir insan›n (bu kifli bir tüccar, politikac›ya da bir kabile lideri, herhangi biri olabilir); kelimelerle, resim, müzik gibi simge-sel bir yolla, bir ya da birden çok insana ulaflt›rd›¤› bir mesaj›n, al›c› kifliye gider-ken geçti¤i her yol, bu anlamda bir “medya” olmaktad›r. Ama iletiflim çal›flmalar›n-da 1920’lerden beri kullan›lan medya kavram›n›n anlam› zaman içinde de¤iflmifltir.Genel olarak “medya” kelimesi günümüzde kitle iletiflim araçlar›n› anlatmak içinkullan›lmaktad›r. Küreselleflme toplumsal, yani kitleleri etkileyen bir olgudur. Bu



yüzden bu ünitede, medya kavram› genifl anlam› ile yani kitle iletiflim araçlar› an-lam›nda kullan›lmaktad›r.

Bu ünitede “medya” kavram›, kitle iletiflim araçlar› anlam›nda kullan›lmaktad›r.

Kitle iletiflimi, iletiflimin zaman içinde toplumsal geliflmelerle birlikte de¤iflmifl,karmafl›klaflm›fl hâlidir. Medya kavram›n›n bu ünitedeki kullan›m›n› daha iyi anla-mak için medya ve kitle iletiflimi kavramlar›na daha yak›ndan bakmak gereklidir.

Geleneksel Kitle ‹letiflimiToplumsallaflma, daha önce bahsetti¤imiz gibi insan hayat›nda ifl bölümü ve uz-manlaflman›n geliflmesini sa¤lam›flt›r. ‹lk önceleri yaln›z ya da küçük gruplar hâlin-de yaflayan insanlar, bir araya gelerek toplumlar› oluflturmufllard›r. Toplumsalalanlar›n hepsinde oldu¤u gibi iletiflim alan›nda da uzmanlaflmalar ve kurumlafl-malar yaflanm›flt›r.

Oskay’a göre, bireyler aras›ndaki iletiflimden farkl› olarak kitle iletifliminde kay-nak tek bir kifli de¤il, bir kurulufl, kurumlaflm›fl bir kifliliktir (Oskay,2011: 42).McQuail de ilk olufltu¤u flekliyle geleneksel kitle iletiflimini tan›mlarken, kayna¤›ntek bir insan de¤il, uzmanlaflm›fl, örgütlü bir yap›da oldu¤unu söylemektedir(McQuail,19945: 35). Kitle iletifliminde al›c› da belli bir kifli ya da grup de¤il, top-lumun geneli, kitle, y›¤›nd›r. ‹letiler, bu kim oldu¤u tek tek belli olmayan isimsizkalabal›k için haz›rlan›r. Yani bu iletiflim sürecinde, kaynak durumunda örgütlü,iletiflimde uzmanlaflm›fl bir kurumsal yap›, al›c› durumunda ise bir kitle, toplumsalbir y›¤›n vard›r. Buna göre gazete, radyo, televizyon gibi arkas›nda sahipleri ve ça-l›flanlar› olan örgütlü araçlarla toplumun geneline aktar›lan her fley kitle iletiflimiolmaktad›r. Bu yap›l›rken kullan›lan araçlar da kitle iletiflim araçlar›, yani medyaolarak adland›r›l›r.

‹lk olufltu¤u flekliyle geleneksel kitle iletifliminin özelliklerini flöyle özetleyebiliriz:• Kaynak s›radan bir kifli de¤ildir, örgütlenmifl bir kurumsal yap› ya da bu ya-

p›n›n sahibi kurumlaflm›fl bir kiflidir. • Hedef durumunda kim oldu¤u belli olan bir kifli ya da grup yoktur. Bunun

yerine hedef toplumun geneli ya da kim oldu¤u tek tek belli olmayan birkitle, y›¤›nd›r.

• Mesaj yani ileti kifliler için tek tek haz›rlanmaz. Hedefteki kitlenin hepsininanlayaca¤› flekilde tek bir içerik haz›rlan›r.

• ‹letinin geçti¤i yol gazete, televizyon gibi teknolojik olarak gelifltirilmifl biraraçt›r.

• Bireyler aras›ndaki iletiflimden farkl› olarak geleneksel kitle iletiflimi tekyönlüdür. Yani kitle iletiflim araçlar›n›n iletisi hedefe ulafl›nca hedefin ileti-ye verdi¤i tepki kayna¤a ayn› kanal üzerinden ulaflmaz. Bir gazeteyi haz›r-layanlar o gazeteyi okuyanlar›n tepkilerini ancak sat›fl rakamlar› ya da oku-yucu mektuplar› gibi baflka kanallardan ö¤renebilir.

Geliflen iletiflim teknolojileri ile kitle iletifliminin yap›s› da de¤iflmeye bafllam›fl-t›r. Bu de¤iflimlere ünitenin üçüncü bölümünde yer verilecektir. Ama küçük de¤i-flikliklere ra¤man kitle iletiflim araçlar›, yani medya genel özelliklerini korumakta-d›r. Ortaya ç›kmaya bafllad›¤› zamandan itibaren medya toplumsal yap›lar içindebirçok ifllev görmektedir. ‹nsanlara çevreleri hakk›nda bilgi veren medya ayn› za-manda kültürel yap›lar›n oluflturulmas›nda ve aktar›lmas›nda önemli bir rol oyna-maktad›r. Medyan›n ifllevleri konusunda olumlu ve olumsuz birçok tan›mlama ya-

N N

p›lmaktad›r. Bu ifllevlerle ilgili egemen görüflü McQuail flöyle özetlemektedir (ak-taran Erdo¤an, 2011: 376).

• Enformasyon sa¤lama: Bir toplumda ve dünyan›n genelinde olan olaylarhakk›nda bilgi sa¤lamak.

• Karfl›l›kl› ba¤ kurma: Verilen bilgilerin ve olaylar›n anlam› hakk›nda aç›kla-ma ve yorum yapmak; toplumsal yap›n›n kurulmas›n› ve güçlenmesini sa¤-lamak; yerleflmifl kurallar ve egemenlik için destek sa¤lamak.

• Devaml›l›k sa¤lama: Kültürü ifade etmek, yeni ve alt kültürlerin gelifliminitan›mak; toplumsal de¤erlerin ortaklaflmas›n› sa¤lamak.

• E¤lendirme: ‹yi ve hofl vakit geçirtmek, günlük s›k›nt›lardan uzaklaflt›rmak. • Harekete geçirme (seferber etme): Siyaset, savafl, ekonomik kalk›nma gibi

amaçlar için kampanya yapmak.

Geleneksel MedyaGeleneksel olan, sözlük anlam› ile eskiden kalan, sayg› gören ve gelecek kuflak-lara aktar›lan demektir. Günümüzde küreselleflme ve geliflen iletiflim teknolojileriile ortaya ç›kan medyaya ço¤unlukla “yeni medya” denmektedir. Bu da bu yenimedyadan öncesinin adland›r›lmas›na neden olmaktad›r. Yeninin karfl›l›¤› eski ol-mas›na ra¤men, “eski” kelimesi, zaman› geçen, art›k kullan›lmayan anlamlar›n›ça¤r›flt›rmaktad›r. Oysa en eski medya olarak adland›raca¤›m›z “gazete” bile tek-nolojijk geliflmeler karfl›s›nda de¤iflse ve eski haliyle önemini yitirse de hâlâ var-l›¤›n› korumaktad›r.

Bu yüzden ilk olarak ortaya ç›kan ve hâlâ etkisini sürdüren kitle iletiflim araç-lar›, geleneksel medya bafll›¤› alt›nda ele al›nmaktad›r. Matbaan›n geliflimi ile orta-ya ç›kan bas›l› yay›nlar, kitap gazete ve dergiler bugün bildi¤imiz anlamda ilkmedyad›rlar. Teknolojinin yeteri kadar geliflmemesi onlardan önce medyan›n olufl-mas›n› engellemifltir. Matbaadan günümüze geleneksel medyay› gazete, sinema,radyo ve televizyon olarak tan›mlayabiliriz.

Sözlü ‹letiflim Dönemi ve Yaz›ya Geçifl‹nsanl›¤›n kulland›¤› ilk geliflmifl iletiflim flekli sözlü iletiflimdir. Günlük hayatta hâ-lâ kulland›¤›m›z iletiflim yöntemi olan sözlü iletiflim, bir zamanlar insanlar›n kulla-nabilece¤i tek iletiflim flekliydi. Bu dönemde ayr›ca insanlar, duvarlara çizilen re-simlerle, iletiflim için kullan›lan davul ve tamtamlarla, yak›lan atefl ve dumanla bi-reyler aras›nda ya da toplu olarak iletiflim kuruyorlard›. Ama bu toplu iletiflim fle-killeri, bugün anlad›¤›m›z anlamdaki kitle iletiflim flekilleri kadar etkili ve kapsam-l› de¤ildi. Bu dönemde kültürün oluflmas›, kültürün ve bilginin aktar›lmas› sözlüiletiflime dayanmaktayd›.

Yaz›n›n kullan›lmaya bafllanmas›yla söz ve iletiflimin kaydedilmesi dönemi bafl-lam›flt›r. Bu dönemde iletilerin ve bilginin yaz›ya geçirilerek saklanmas› ve dahauzak yerlere ulaflt›r›lmas› söz konusu olmufltur. Önceleri kil, papirüs, parflömen veipe¤e yaz›lan yaz› için daha sonra kâ¤›t kullan›lm›flt›r. Ama di¤erlerine göre ucuzolmas›na ra¤men kâ¤›t “...sanayi devrimine kadar oldukça pahal›, seçkinci bir ya-z› malzemesi olarak kalm›flt›r (Geray, 2003: 10).” Yaz›n›n iletileri saklayabilmesiiletiflim için önemli bir aflamad›r, ama yazma sürecinin zor ve maliyetli olmas›, buyüzden yaz›n›n yayg›nlaflmamas›, yine bugün bildi¤imiz anlamda bir medyan›noluflmas›n› bu dönemde de engellemifltir.


Bas›l› Yay›nlar ve ‹lk Medya‹letiflim araflt›rmalar›nda genel olarak kabul gören görüfle göre ilk medya ürünleri,15. yüzy›ldan sonra matbaa ile bas›l›p yay›lan, gazete, kitap ve dergi gibi ürünler-dir. Gerçekten de iletilerin sistematik bir flekilde üretilip ço¤alt›lmas›, sonras›ndagenifl kitlelere ulaflt›r›lmas› bu dönemden sonra yayg›nlaflm›flt›r.

Yaz›n›n kullan›lmaya bafllamas›ndan 15. yüzy›la kadar insanlar birçok kez yaz›-y› mekanik olarak üretip ço¤altabilecek makineler yapmay› denemifllerdir. Ancakbu teknolojinin yayg›n ve etkili kullan›m›, 1450’den sonra Gutenberg’in yapt›¤›makine ile mümkün olmufltur.

Toplumun kültürel gelifliminde önemli bir ço¤alt›m teknolojisi olan matbaan›nkullan›lmaya bafllamas›ndan sonra, insanlar›n sözlü kültüre ait birçok özelli¤i de-¤iflmeye bafllam›flt›r. Öncelikle sözlü kültürürün söylentiye dayal› yap›s› zay›flam›fl-t›r. Yaz›l› bilgi sözlü bilgiya göre daha kesin ve kal›c›d›r. ‹kinci olarak insanlar›nbilgiye ulaflmas› kolaylaflm›flt›r. El yazmas› kitaplar az bulunur ve pahal›yken, mat-baa ile bas›lan kitaplar daha çok insana daha kolay ulaflm›flt›r. Bilgiye ulafl›m›n ko-laylaflmas›, insanlar›n baz› alanlarda özgürleflmelerini de sa¤lam›flt›r. Herkesin bil-giye daha kolay ulaflabilir olas›, din adamlar› ve pahal› kitaplara ulaflabilen zengin-lerin bilgi üzerindeki tekelinin k›r›lmas›n› sa¤lam›flt›r. ‹nsanlar›n dinî metinlere ula-flabilmesi ve bunlar› kendilerinin yorumlamas›, dini kullanarak insanlar› yönlendi-renlerin otoritesini zay›flatm›flt›r.

‹nsanlar›n çevrelerinde olup bitenleri haber almalar› için günlük gazeteler debu dönemde yayg›nlaflm›flt›r. McQuail’e göre gazete, yeni yaz›nsal ve kültürel olu-flumlarla farkl› bir toplum biçiminin do¤mas›n› sa¤lam›flt›r. ‹letiflim tarihinde eskiolandan kopufl ve yeni bir dönemin bafllang›c›d›r. Gazetenin, süreli ve düzenli ya-y›nlanmas›, aç›kça sat›fla sunularak ticari temeli pekifltirmesi ve haber ve bilgi ilet-menin yan›nda reklam, e¤lendirme, dedikodu tarz› yeni içeriklerle sunulmas› bu-nun nedenidir (aktaran Cangöz;2011: 30). Yani gazetenin sistematik bir flekilde ge-nifl kitlelere bilgi ve haber satmas›, iletiflimin fleklini de¤ifltirerek iletiflim tarihindeyeni bir sayfa açm›fl›tr.

18.yüzy›ldan sonra sanayi devrimi ile gazetenin önemi iyice artm›flt›r. Bu dö-nemde her türlü üründe makine gücü ile üretime geçilince üretim miktar› ve h›z›artm›fl, bu yüzden daha fazla insan, yeni oluflan ifl gücü ihtiyac›n› karfl›lamak içinkentlere göç etmifltir. Kentteki insanlar aras›nda okuma bilenlerin oran› artm›flt›r,böylece gazete okuma al›flkanl›¤› yayg›nlaflm›flt›r (Cangöz; 2011: 31).

McQuail’in belirtti¤i gibi, gazete ile iletiflimin sadece flekli de¤il, yap›s› da de-¤iflmeye bafllam›flt›r. Gazete, aç›k flekilde insanlar›n sat›n almas› için sunulan, ha-ber ve bilginin birer ticari mal hâline geldi¤i ilk kitlesel üründür. Ayn› zamanda sa-dece bilgi ve haber de¤il, e¤lence ve dedikodu da satmaktad›r, yan›nda reklam› ilebirlikte. Bu anlamda gazete, bilginin ve haberin kitlesel ticaret anlam›nda al›n›p sa-t›lmas›n› sa¤layan, arkas›nda iletiflim alan›nda ticari olarak kurumsallaflm›fl yap›lar,yani medya sahipleri yaratan iletiflimin ilk örne¤idir.

Radyo ve Sesin Uzaklara Aktar›lmas›Radyo, sesin önce elektromanyetik dalgalara, sonra da tekrar sese dönüfltürül-mesi sistemi ile çal›fl›r. ‹nsano¤lu tarihinde ilk defa uzak mesafeler aras›nda,kablo gibi ba¤lant›lara ihtiyac› olmadan h›zl› ve geliflmifl bir iletiflim fleklini rad-yo ile sa¤lam›flt›r.

Di¤er iletiflim araçlar›na göre h›zl› ve kolay tafl›nabilir olmas› radyoyu uzun birsüre en önemli medyalardan biri yapm›flt›r. Okuma eylemi gibi nispeten yorucu ve


e¤itim gerektiren bir eylem yerine radyo karfl›s›ndakinden sadece dinlemesini bek-lemektedir. Bu da radyonun bir medya olarak ulaflabildi¤i kitleyi geniflletmektedir.Özellikle dil fark› yüzünden radyo farkl› toplumlar›n kültürel iletifliminde fazla et-kili olmasa da, ayn› toplum içindeki kültürel iliflkilerde uzun bir süre önemli rolleroynam›flt›r.

Monaco’nun da belirtti¤i gibi “Radyonun temel amac› yaln›zca öyküler anlat-mak ve enformasyon aktarmak de¤il, ayn› zamanda sürekli bir iflitsel ortam yarat-makt›r (2001: 435).” Bu sürekli olarak insan›n yan›nda olan iflitsel ortam, ayn› za-manda insanlar›n medya ile iliflkilerinin geliflmesini ve medya al›flkanl›klar›n›n art-mas›n› sa¤lam›flt›r.

Sinema ve Hareketli Görüntünün KaydedilmesiGörüntünün etkili bir flekilde kaydedilmesi 19. yüzy›l›n bafllar›nda foto¤raf ile ol-mufltur. Foto¤raf, gazetelere ve di¤er bas›l› yay›nlara yaz›n›n yan›nda görsel birmalzeme olarak katk›da bulunmufltur.

Hareketli görüntünün kaydedilmesi ve kitlesel olarak insanlara ulaflt›r›lmas› iseLumiere kardefllerin yapt›¤› sinematograf cihaz› ile 19. yüzy›l›n sonlar›nda müm-kün olmufltur. Hareketli görüntünün kaydedilmesinin temelinde foto¤raf teknolo-jisi vard›r. Belirli say›da foto¤raf›n h›zl› flekilde gösterilmesi ile izleyen insanlardahareketli görüntü izlenimi yarat›lmaktad›r.

Çekilen hareketli görüntüleri büyük sinema perdesinde izlemek insanlar içinilk bafllarda çok flafl›rt›c› bir deneyim olmufltur. Öyle ki Lumiere kadefllerin ilk gös-terimlerinde, gara giren bir treni gösteren sahneyi izleyen seyircilerin, trenin üzer-lerine geldi¤ini zannedip kaç›flt›klar› rivayet edilmektedir. Daha sonra insanlar ha-reketli görüntüleri izlemeye al›flm›fllard›r ve sinema gündelik hayat›n bir parças›hâline gelmifltir. Bafllang›c›nda kitlelerin e¤lencesi olarak ortaya ç›kan sinema, ar-kas›nda büyüyen endüstri, yani ticari iliflkiler a¤› ile birlikte o zamandan bu günekadar büyüyen ve geniflleyen bir medya ifllevi görmektedir.

Sinema insanlara bilgi vermekten çok hikâye anlat›r. Daha önce kitap gibi ba-s›l› yay›nlarla anlat›lan kurmaca hikâyeler, sinemada görüntü ve ses ile anlat›l-maktad›r. Bu da insanlar›n gerçek hayatlar›na daha yak›n bir deneyim sa¤lamak-tad›r. Kitaplardaki hikâyeleri okumak zorunda olan insanlar, sinemada sadece iz-leyip dinlemektedir. Bu anlamda sineman›n görüntülü ve sesli oluflu, gerçek ha-yata benzerli¤i hikâyelerin etkisini artt›rmaktad›r. Bu hikâyelerin tek ifllevi insan-lara iyi vakit geçitrmek ve onlar› e¤lendirmek de¤ildir. Hikâyeler ayr›ca kültürelögelerin aktar›lmas› ifllevi de görmektedirler. Anlat›lan hikâyelerdeki iyiler ve kö-tüler, kahramanlar insanlar için örnek oluflturmaktad›rlar. Ayr›ca erkeklerin ve ka-d›nlar›n nas›l davrand›klar›, aile içi iliflkiler, sayg›, sevgi, gelenekler, kanunlar,mutlu olmak için yap›lmas› gerekenler gibi birçok konuda insanlar bu anlat›lanhikâyelerden etkilenebilmektedirler.

Sineman›n görsellik a¤›rl›kl› olmas› farkl› toplumlarda ve kültürlerde de etkiliolmas›n› sa¤lam›flt›r. Dil fark› sorununun dublaj ve alt yaz› ile afl›lmas› filmlerin ya-p›ld›klar› ülke ve kültürden farkl› co¤rafyalara ulaflmas›n› kolaylaflt›rm›flt›r. Dahagüçlü sinema endüstrisine sahip Avrupa ülkelerinde ve Amerika Birleflik Devletle-ri’nde yap›lan filmler dünyadaki di¤er ülkelere daha kolay yay›lm›flt›r. Bunun so-nucunda bu ülkelerin kültürlerinde yer alan modalar, davran›fl ve düflünce flekille-ri gibi özellikler di¤er ülkelerin kültürlerini etkilemifltir.


Televizyon ve Görüntünün Uzaklara Aktar›lmas›Geleneksel medya içinde belki de insan› en çok meflgul eden iletiflim arac› televiz-yon olmufltur. Radyo ile benzer çal›flma flekline sahip televizyon, sesin yan›nda gö-rüntünün de h›zl› bir flekilde uzaklara aktar›lmas›n› sa¤lam›flt›r. 20. yüzy›l›n baflla-r›nda geliflmeye bafllayan, ortalar›ndan itibaren en etkili zamanlar›na yaflayan tele-vizyon, medya flekillerinin ve içeriklerinin h›zla de¤iflmeye bafllad›¤› günümüzdehâlâ etkisini sürdürmektedir.

Televizyon, radyonun kolay ulafl›labilirli¤i ile sineman›n görsel ve iflitsel gücü-nü birlefltirmifltir. Radyo gibi sürekli evin içinde olan ve haber veren televizyon ay-n› zamanda sinema gibi filmlerle ve dizilerle hikâyeler de anlatmaktad›r. Bununyan›nda televizyonla beraber yar›flma ve e¤lence programlar› gibi birçok tür vedramatik ögelerle güçlendirilmifl reklamlar gibi birçok yeni anlat›m insan hayat›nagirmifltir.

Bütün medyalar gibi televizyon da haber ve bilgi vermenin yan›nda e¤lendir-me, reklam yapma özellikleri olan ticari bir araçt›r. Monaco, bu konuda “Televiz-yonun hem bir e¤lence hem de bir enformasyon arac› olmas› nedeniyle, bazen bi-rincinin esasen kurmaca do¤as›yla ikincinin kurmaca-olmayan do¤as› aras›nda ay-r›m yapmakta zorlan›r›z (2001: 476).” demektedir. Yani bir arac›n hem e¤lendirme-si hem de bilgi ve haber vermesi, bunlar› yaparken reklam yap›p bir fleyler satma-ya çal›flmas› insanlar›n kafas›n› kar›flt›rabilmektedir. Haber ve bilgi verme zaman›ile reklam yapma zaman› ya da e¤lence zaman› birbirine kar›flabilmektedir.

KÜRESELLEfiME VE ‹LET‹fi‹M TEKNOLOJ‹LER‹Küreselleflme ve medya aras›ndaki etkileflimi anlamak için, bu ba¤lam içinde med-yay› tan›mlad›¤›m›z gibi küreselleflmeyi de tan›mlamam›z gerekmektedir. Küresel-leflmeyi tan›mlarken de giriflte bahsetti¤imiz gibi çeflitli zorluklarla karfl›laflmakta-y›z. Bunun en önemli nedeni, “küreselleflme” kavram›n›n, insanlar›n son otuz y›l-da yaflad›¤› birçok ekonomik, kültürel ve siyasal de¤iflimi aç›klarken kulland›¤›“flemsiye” bir kavram olmas›d›r. Yani küreselleflme, birçok fleyi kapsayan ve insan-lar›n baflka fleyleri de kapsas›n diye tekrar baflka anlamlarda kullanabilecekleri birkavramd›r. Bu yüzden ünitenin bu bölümünde, küreselleflmenin anlafl›lmas› içinönce, küreselleflme için çeflitli düflünürlerin yapt›¤› tan›mlara yer verilecektir. Da-ha sonra küreselleflmeyle alakal› farkl› düflüncelere sahip gruplar›n yap›s›na de¤i-nilecektir. Son olarak da iletiflim alan›nda küreselleflmeyi sa¤layan iletiflim tekno-lojilerinin gelifliminden bahsedilecektir.

KüreselleflmeKüreselleflme, günümüzde ekonomi, iletiflim, kültür, siyaset gibi birçok alanda bir-birinden farkl› anlamlarda kullan›labilen bir kavramd›r. Bunun bir nedeni insanla-r›n küreselleflmeyi farkl› konularla beraber ele almas›d›r, di¤eri ise küreselleflmehakk›ndaki düflüncelerinin farkl› olmas›d›r.

Küreselleflmek, Türk Dil Kurumuna döre “Dünya milletlerini ekonomi, siyasetve iletiflim bak›mlar›ndan birbirine yaklaflmaya ve bir bütün olmaya götürmek, glo-balleflmek (TDK,2012).” anlam›na gelmektedir. Bu basit tan›m›yla küreselleflme,dünya üzerinde farkl› ve uzak co¤rafyalarda yaflayan insanlar›n ekonomik, siyasi,kültürel bak›mdan yak›nlaflmas›, aralar›ndaki iletiflimin, paylafl›m›n artmas›d›r.

Robertson’a göre “Bir kavram olarak küreselleflme, hem dünyan›n küçülmesinehem de bir bütün olarak dünya bilincinin güçlenmesine gönderme yapar (1999:21).” Bu anlamda, de¤iflen ve geliflen ulafl›m ve iletiflim koflullar›, insanlar›n daha


genifl çapl› düflünmelerini sa¤lam›flt›r. Daha önceleri kendi yaflad›klar› yerdeki so-runlara kafa yoran insanlar, flimdi dünyan›n kirlenmesi, dünyadaki kaynaklar›n tü-kenmesi ya da “küresel” ›s›nma gibi durumlar› da tart›flmaktad›r.

Karluk da “Küreselleflme, ekonomik, siyasi, sosyal ve kültürel alanlarda baz› or-tak de¤erlerin yerel ve ulusal s›n›rlar› aflarak dünya çap›nda yay›lmas›d›r (aktaranGünsoy,2006: 14).” demektedir.

Giddens küreselleflmeyi “...yerel oluflumlar›n kilometrelerce uzaktaki olaylarcaflekillendirilmesi ya da tersi biçimde, uzak yerellikleri birbirine ba¤layan dünya ça-p›ndaki toplumsal iliflkilerin yo¤unlaflmas›...(2009: 161)” olarak tan›mlamaktad›r.Yani yerel olan›n, bir bölgeye ait olan›n di¤er bir bölgeyi etkilerken ayn› zamandakendisinin de etkilenmesini anlatmaktad›r.

Kutlu ve Eflkinat da benzer flekilde küreselleflme için “...ulafl›m, haberleflme vebilgi ifllem teknolojisindeki geliflmeler sonucunda, toplumsal ve kültürel düzenle-meler üzerinde, mekânsal uzakl›klardan kaynaklanan farkl›l›klar›n ortadan kalkt›-¤›, toplumsal bir süreçtir (aktaran Günsoy,2006: 13).” tan›m›n› yapmaktad›r. Bu ge-nel tan›mlarda görüldü¤ü gibi, küreselleflme genel olarak, uzakl›klar›n yak›nlaflma-s›, ulafl›m ve iletiflimin h›zlanmas›, toplumlar›n ve kültürlerin iliflkisinin daha önce-ki dönemlere göre artmas›d›r. Bunlara benzer olarak birçok küreselleflme tan›m›n-da, kavram›n›n kültür, ekonomi, siyaset ve iletiflim gibi alanlarla iliflkili, benzer yada farkl› aç›klamas› yap›lmaktad›r. Bu farkl›l›klar›n en belirgin oldu¤u ve en çoktart›flman›n yafland›¤› alan, küreselleflmenin ekonomi ile ilgili tan›mlar›d›r. Küresel-leflme gibi genifl kapsaml› ve kifliler aras›nda tan›m› de¤iflebilen kavramlar› dahaiyi anlayabilmek için o kavram hakk›nda yap›lan tart›flmalar› incelemek faydal› ola-cakt›r. Held ve di¤erlerinin yapt›¤› ve pek çok düflünürün kabul etti¤i s›n›fland›r-maya göre tart›flmalar flu üç grup etraf›nda toplanmaktad›r:

• Afl›r› Küreselleflmeciler (Hiper Küreselleflmeciler), • fiüpheciler,• Dönüflümcüler (Held vd,2009: 141).

Afl›r› KüreselleflmecilerKüreselleflme üzerine düflünce üreten bir grup, küreselleflmenin her alanda hisse-dilen, etkili bir durum oldu¤unu savunmaktad›r. Bu gruba Afl›r› Küreselleflmecilerdenmektedir. Gidens’a göre (2008: 95), Afl›r› Küreselleflmeciler küreselleflme süre-cine ulus devletinin de¤iflen rolü üzerinden bakmaktad›r. Bu grubun yapt›¤› çö-zümlemelere göre dünyadaki ticari iliflkilerin ço¤al›p eskiye göre çok fazla yay›l-mas›, ülkeleri tek bafllar›na kendi ekonomilerini denetleyemez hâle getirmifltir.

Held ve McGrew’e göre de Afl›r› Küreselleflmeciler için, sanayi toplumunun ak-törü olan ulus devletler, art›k önemlerini yitirmifllerdir. Günümüzde mevcut piya-sa mekanizmas›, yani sermaye sahipleri ve flirketlerin koydu¤u kurallar, devletle-rin uygulad›¤› politikalar›n yerini almaya bafllam›flt›r (aktaran Kaymakç›,2007: 7).Bu görüfle göre ekonomik olarak küreselleflmede, dünya çap›ndaki ticaret iliflkile-rinde art›k devletler güç kaybetmektedir. Devletler yerine flirketler, yani sermaye-leri, kaynak ve pazar s›n›rlar› küresel olarak geniflleyen “çok uluslu flirketler” be-lirleyici hâle gelmeye bafllam›flt›r. Daha önce sermayesi tek bir ülkede toplanan veulusal s›n›rlar› sadece ham madde bulmak ve ürünlerini satmak için geçen ulusalflirketlerin aksine bu dönemde geliflmeleri yönlendirenler sermayesi dünyan›nfarkl› yerlerinde toplanan “çok uluslu flirketler”dir. Held ve di¤erlerine göre “...eko-nomik küreselleflme, ekonomilerin, üretim, ticaret ve finans a¤lar›n›n uluslar› aflankurumuyla ‘ulusall›ktan ç›k›fl›na’ neden olmas›d›r (2009: 134). Afl›r› Küreselleflme-


cilerin savundu¤u “ulus devlet art›k önemini yitirmifltir” düflüncesi bu geliflmeler-den kaynaklanmaktad›r. Ticaretin art›k devletlerin s›n›rlar›na ve koyduklar› kural-lara göre flekillenmedi¤ini anlatmaktad›rlar.

fiüpheciler Küreselleflme kavram›na flüpheyle yaklaflan bir grup Afl›r› Küreselleflmecilerin kar-fl›s›nda durmaktad›r. Gidens’a göre (2008: 93) tart›flman›n bu taraf›nda yer alanfiüpheciler, “küreselleflme” kavram›n›n abart›ld›¤›n› ve yeni bir fley olmad›¤›n› dü-flünmektedirler. Yani onlara göre ticari iliflkiler daha önceki yüzy›llarda olufltu¤uflekilde ifllemektedir. Farkl›laflan tek fley uluslar aras›ndaki etkileflimin yo¤unlu¤u-nun artmas›d›r.

fiüpheciler, Afl›r› Kürselleflemecilerin geneli taraf›ndan benimsenen küresellefl-menin ulus devletleri güçsüzlefltirdi¤i düflüncesine karfl› ç›kmaktad›r. Onlara göre,ulus devletler ve bu devletlerdeki ulusal hükümetler, yani yöneticiler küreselleflenekonominin düzenlenmesinde önemli rol oynamaktad›r. Bu anlamda dünyada fle-killenen yeni ekonomik iliflkilerde ulus devletler güçlerini korumaktad›r.

DönüflümcülerDi¤er görüfllerin yan›nda, Dönüflümcüler grubu bu tart›flman›n ortas›nda yer al-maktad›r. Bu grubun düflüncelerini derleyen Held ve di¤erlerine göre (2009:139), küreselleflme Dönüflümcüler için modern toplumlar› ve dünya düzeniniyeniden flekillendiren h›zl› toplumsal, politik ve ekonomik de¤iflimlerin merke-zi itici gücüdür.

Dönüflümcülere göre, küresel düzen dönüflüm geçirmektedir. Bu dönüflümlersadece sadece ekonomik alanda de¤il, siyaset, kültür ve kiflisel yaflam alanlar›ndada ayn› derece önemlidir. Küreselleflme ile uluslar›n içinde ve uluslararas› düzey-de daha önce kurulmufl s›n›rlar yok olmaktad›r. Küresel göç, medya ve geliflen ile-tiflim teknolojileri, kültürel etkilerin yay›lmas›n› sa¤lamaktad›r (Giddens, 2008: 95).Dönüflümcülere göre devletler de çok uluslu flirketler karfl›s›nda güçsüz ya da da-ha güçlü de¤illerdir. Sadece de¤iflen her fley gibi devletlerin ve hükûmetlerin ya-p›s› da de¤iflmektedir.

Di¤er Tart›flmalarDünyadaki ekonomik geliflmelerde kimin etkili oldu¤u ve nelerin de¤iflti¤i üze-rine yap›lan tart›flmalarda bu yukar›da bahsetti¤imiz üç grup ön plana ç›kmak-tad›r. Afl›r› Küreselleflmeciler dünyadaki ekonomik de¤iflimlerin her fleyi belirle-di¤ini ve bu süreçte devletlerin güç kaybetti¤ini, çok uluslu flirketlerin güç ka-zand›¤›n› söylerken fiüpheciler küreselleflmenin yeni bir fley getirmedi¤ini vedevletlerin güçlerini koruduklar›n› söylemektedir. Dönüflümcüler ise küresellefl-menin sadece ekonomik bir olgu olmad›¤›n› ve herkesi ayn› flekilde etkiledi¤i-ni iddia etmektedirler.

Tart›flmalar›n di¤er bir boyutunda ise küreselleflmenin olumsuz bir olgu oldu-¤unu iddia edenler vard›r. Afl›r› Küreselleflmeciler ve fiüpheciler içinde de var olanbu yaklafl›ma göre küreselleflen fley insanlar aras›ndaki eflitsizliktir. Held veMcGrew’e göre “Ça¤dafl ekonomik uluslararas›laflman›n Bat› Emperyalizminin ye-ni bir biçimi olarak görülmesi, bu görüflün temelinde yatan anlay›flt›r (2008: 43)”.Bu gruba biz “Küreselleflme Karfl›tlar›” diyebiliriz. Bu grubun düflüncelerini aç›kla-madan önce, konuyla ilgili baz› kavramlar›n tan›mlanmas› gerekli görülmektedir.


• Kapitalizm: Kapitalizm, sözlük anlam›yla sermayeye dayanan ve kâr amac›ile hareket eden üretim düzeni demektir.

• Sanayi Devrimi: Endüstri Devrimi de denilen Sanayi Devrimi dönemi 18. ve19. yüzy›llardan itibaren yaflanmaya bafllam›flt›r. Bu dönemde keflfedilen vekullan›lmaya bafllanan makinelerle birlikte, insanlar›n mal üretimi daha ön-ceki dönemlere göre oldukça artm›flt›r. Üretimin artmas›, sat›fl› ve kazanc›artt›rm›fl, bu da sermayenin, yani paran›n birikmesini sa¤lam›flt›r. Birikenparay› elinde tutan ve ona sahip olanlar ise üretimin yap›ld›¤› makinelerinsahipleri olmufltur. Kapitalizm, yani sermayeye dayal› üretim düzeni bu dö-nemden sonra yaflanmaya bafllam›flt›r.

• Emperyalizm: Emperyalizm bir milletin ya da grubun, sömürü temeline da-yanarak baflka bir milleti ya da grubu siyasi ve ekonomik egemenli¤i alt›naal›p yay›lmas› anlam›na gelmektedir. Ça¤lar boyu güçlü devletlerin ya datopluluklar›n, daha az güçlü devlet ya da topluluklar›ndan faydalanmalar›,onlar›n kaynaklar›nlar›ndan, ifl gücünden faydalanmak için üzerlerinde ege-menlik kurmalar› buna örnek gösterilebilir. Tarih boyunca ç›kan savafllar›nço¤u, savaflan taraflar›n birbirleri üzerinde egemenlik kurup di¤er taraf› sö-mürme, onun kaynaklar›n› kullanma iste¤i yüzünden ç›km›flt›r.

Küreselleflme karfl›tlar›, kapitalizmin savafls›z mant›¤›n›n küreselleflme oldu¤u-nu savunmaktad›rlar (Kaymakç›,2007: 7). Yani onlara göre küreselleflen sadece ka-pitalizmdir ve bu anlamda dünyada hiçbir fley de¤iflmemifltir.

Petras ve Veltmeyer’e göre “ Küreselleflme olarak tan›mlanan olgu esas›nda, sö-mürgeci s›n›f iliflkilerinin, daha önce kapitalist üretim d›fl›nda kalan bölgelere ya-y›lmas›na dayanan geçmiflin bir uzant›s›d›r (aktaran Bulunmaz, 2010: 9).”

Boratav’a göre ise küreselleflme, emperyalizmin sadece ad›n›n de¤iflmifl hâli-dir. Olumsuz anlamlara sahip emperyalizm kavram›na tekrar sayg›nl›k kazand›-r›lmak için ad› de¤ifltirilip küreselleflme denmeye bafllam›flt›r (aktaran Kaymak-c›,2007: 5).

Kapitalist ekonomik sistemin geliflmesi ile üretici ve tüccarlar›n ham madde vepazar ihtiyaçlar› artm›flt›r. Ekonomik ve teknolojik olarak geliflen Avrupa ülkeleri-nin, bu alanlarda kendilerine göre daha az geliflmifl ülkelerin kaynaklar›n› kullan-mak istemesi ve bu yüzden onlar üzerinde egemenlik kurmas› emperyalizm içingösterilebilecek bir örnektir. Hatta 20. yüzy›l›n bafllar›nda yaflanan iki dünya sava-fl›n›n nedenleri aras›nda bu ekonomik olarak geliflmifl ülkelerin ham madde ve pa-zar paylafl›mlar›nda yaflanan anlaflmazl›klar da gösterilmektedir.

Küreselleflme karfl›tlar›n›n, kapitalizmin savafls›z mant›¤›n›n küreselleflme ola-rak adland›rmas›, bu egemenlik mücadelelerinin günümüzde de devam etti¤i veart›k savafllarla de¤il ekonomik olarak yafland›¤› anlam›na gelmektedir. Yani art›ksavafllar silahlarla ve cephede de¤il, üretim ve sat›fl kanallar› ile ticari piyasada ya-flanmaktad›r. Geliflen ulafl›m ve iletiflim imkânlar›yla bu ticari piyasa küresel olarakgenifllemifltir. Bu savafl›n galibi, baflka ülkelerin kaynaklar›n› kullan›p, üretimi yinebaflka bir ülkede ucuza yapt›r›p, ortaya ç›kan ürünü yüksek fiyatlarla, kayna¤›n› veifl gücünü kulland›¤› ülkelere satan ve zenginleflen, küreselleflmifl kesimdir. Sava-fl›n kaybedeni ise kayna¤›n› ve ifl gücünü ucuza verip kendisine sat›lan pahal›ürünleri alan ve böylece fakirleflen kesimdir.

Siz de kendinize göre bir küreselleflme tan›m› yap›n? Bunu yaparken de sizi ve çevrenizietkileyen ekonomik, siyasal ve kültürel faktörleri göz önünde bulundurun.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T



K ‹ T A P



M A K A L EM A K A L E

1

Görüldü¤ü gibi küreselleflme üzerine, genel olarak ekonomi ve siyasi temellibirçok tart›flma bulunmaktad›r. Bu farkl› görüfllerle ra¤men insanlar›n genel olarakkabul ettikleri fley, dünyan›n eskisine göre ekonomik, kültürel ve siyasi olarak da-ha yak›n iliflkiler içinde oldu¤udur. Ekonomik olarak yay›lma bu yak›nlaflman›nönemli nedenlerinden biridir. ‹nsanlar ça¤lar boyunca ticari iliflkiler için bulunduk-lar› co¤rafyalardan uzaklara gitmifllerdir. Bu yolculuklar s›ras›nda, ticari paylafl›m-lar›n yan›nda kültürel paylafl›mlarda da bulunmufllard›r.

Günümüzdeki ekonomik yay›lman›n bu kadar artmas›n› sa¤layan en önemlinedenlerden biri, iletiflim teknolojilerinin geliflmesidir. Baflta da bahsedildi¤i gibibu karfl›l›kl› bir süreçtir. Ekonomik ihtiyaçlar teknolojiyi, teknolojik ihtiyaçlar daekonomiyi etkilemifltir. Örnek olarak para eskiden, filmlerde gördü¤ümüz gibiposta arabalar›nda ya da trenlerde tafl›n›rken flimdi elektronik ortamda say›sal ola-rak iletilmektedir ya da bir flirket baflka bir ülkedeki flubesiyle görüflmek için ge-milerle mesaj yollarken, flimdi aralar›ndaki iletiflim saniyeler içinde gerçekleflmek-tedir. ‹letiflim alan›ndaki bu geliflmeler, tan›m› olursa olsun küreselleflmenin oluflu-munda çok önemli bir rol oynamaktad›r.

‹letiflim Alan›nda Küreselleflme ve ‹letiflim TeknolojileriEkonomik olarak küreselleflmenin yeni ya da olumlu bir fley olup olmad›¤› tart›fl-malar›n›n ötesinde, iletiflim alan›nda küreselleflme, insanlar›n hayat›na etkileriaç›kça gözlemlenebilen bir olgudur.

Friedman’a göre “Küreselleflmenin kendine özgü tan›mlay›c› teknolojilerivard›r: Bilgisayarlaflma, minyatürleflme, dijitalleflme, uydu iletiflimi, fiber optikteknolojisi ve internet. Bu teknolojiler küreselleflmenin tan›mlay›c› perspektifi-nin ortaya ç›kmas›na yard›mc› olmufltur (2003: 31).” Gerçekten de iletiflim tek-nolojilerinde bugüne kadar yaflanan ve yaflanmaya devam eden de¤ifliklikler ol-masayd›, bugün küreselleflmeden ve küresel bir iletiflimden bahsetmek müm-kün olmayabilirdi.

Bu teknolojik de¤iflimlerin öne ç›kanlar› flunlard›r: • Uydu teknolojisi, • Fiber optik a¤lar, • Say›sallaflma, • Bilgisayar,• ‹nternet.

Uydu TeknolojisiUydular, bir gezegenin çevresinde, onun çekim gücünün etkisiyle dönen dahaküçük gök cisimleridir. Yapay uydular ise çeflitli amaçlarla yeryüzünden f›rlat›-lan ve genellikle kapal› bir yörünge çizerek yerkürenin çevresinde dolananaraçlard›r.

1957’de SSCB’nin uzaya yollad›¤› ilk yapay uydu Sputnik 1’den sonra günümü-ze kadar çeflitli amaçlarla binlerce uydu uzaya gönderilmifltir. Bunlar haberleflme,televizyon yay›n›, yön bulma (navigasyon) uydular›, askerî uydular ve meterolojiuydular› gibi birçok amaç için kullan›lmaktad›r.

Haberleflme uydular›, temel çal›flma prensibi olarak yeryüzünden ald›¤› sinyal-leri yine yeryüzünün belirli bir bölgesine gönderirler.



Uydu teknolojisi dünyan›n her yerinden yap›lan telefon konuflmalar›, ‹nternetba¤lant›lar›, bilgi al›flverifli gibi uygulamalar› olanakl› k›lan, bir bak›ma uzay› verive kitle iletiflimi amac›yla kullan›labilecek bir araç-ortam hâline getiren sistemler-dir (Törenli,2005: 105). Uydu teknolojisinin geliflmesiyle birlikte k›talar aras› ileti-flim kolaylaflm›fl, karasal iletiflim araçlar›n›n ulaflamad›¤› ve yayg›n olmad›¤› uzakbölgelerle bile iletiflim mümkün hâle gelmifltir.

Fiber Optik A¤larBilginin, verilerin ve sinyallerin kablolarla, tellerle tafl›nmas› telgraf›n gelifltirilme-sinden beri kullan›lan bir yöntemdir. Teknoloji gelifltikçe kablolar›n veri tafl›ma ka-pasitesi artmaya devam etmektedir. Fiber optik kablolar, görüntü ve sesin efl za-manl› olarak devrede olmas›n›n istendi¤i, yüksek veri ak›fl›na gerek duyuldu¤u za-man kullan›lan bir teknolojidir. “Fiber optik kablolarda veriler-sinyaller, daha ön-ce kullan›lan bak›r tel kablolarda tafl›nd›¤› gibi elektron parçac›klar› olarak de¤il,veri tafl›ma kapasitesi çok daha yüksek olan foton parçac›klar› (k›z›l ötesi ›fl›nlar)hâlinde, ›fl›k h›z›nda tafl›nmaktad›r (Törenli,2005: 111).”

Fiber, sözlük anlam› olarak “lif” demektir. Fiber optik kablolar, iletiflimi elektrikak›m› olarak de¤il, ›fl›k parçac›klar› olarak tafl›rlar. Ancak, bunlar gözle görünme-yen k›z›lötesi ›fl›nlard›r. Bu ›fl›nlar bir saçtan daha ince olan fiber lifleri üzerindengönderilirler. Elektrik ak›m› yerine ›fl›k parçac›klar›n›n kullan›lmas›n›n nedeni, ›fl›kparçac›klar›n›n elektrik ak›m›na oranla daha fazla kapasiteye sahip olmas›d›r (Ge-ray,2003: 25). Yani fiber optik tafl›ma ile bilgi ›fl›kla tafl›nmaya bafllam›flt›r. Bu elek-trik ak›m›na göre çok daha h›zl› bir tafl›ma yöntemidir. Ayr›ca fiber optik kablolarelektromanyetik ortamlardan etkilenmedikleri için bu tür tafl›mada kay›plar metalkablolara göre daha az olmaktad›r. Daha çok bilgiyi ayn› anda tafl›maya imkân ver-mesi, iletiflimin h›zlanmas›n› sa¤lam›flt›r.

Resim 6.1

Dünyan›netraf›nda dolaflanuydular›n sembolikbir foto¤raf›.

K›talar› birbirine ba¤lamak için daha önce deniz alt›na döflenen eski kablolar›nyerine fiber optik kablolar kullan›larak bugün al›flt›¤›m›z anlamda sürekli h›zlananiletiflimin yolu aç›lm›flt›r.

Bilgisayar‹nsanlar›n yerine say›sal ifllemleri yapmalar› için icat edilip gelifltirilen bilgisayarlar,yani bilgi ifllemciler, temel olarak belirli komutlara göre verileri iflleyen ve depola-yan makinelerdir. Sözlük anlam› olarak da çok say›da aritmetiksel veya mant›ksalifllemlerden oluflan bir ifli, önceden verilmifl bir programa göre yap›p sonuçland›-ran elektronik araç demektir.

Özellikle 19. yüzy›l›n sonlar›ndan itibaren hesap makinesi benzeri cihazlar›ngelifltirilmesi ile bafllayan süreçte, uzun y›llar içinde bugün bildi¤imiz anlamdakibilgisayar gelifltirilmifltir. Ama temelde bilgisayar›n mant›¤› ayn› kalm›flt›r. ‹nsanla-r›n yapmak istemedi¤i ya da yapamayaca¤› iflleri yaparak onlar›n hayat›n› kolay-laflt›rmak bilgisayar›n temel amac›d›r. Zaman içinde geliflen teknoloji ile bilgisaya-r›n ifllevleri ve amaçlar› da farkl›laflm›flt›r.

Bilgisayar›n iletiflim teknolojisine en büyük etkilerinden biri kulland›¤› dildir.Say›sal ifllemleri yerine getirmesi için gelifltirilen bilgisayar say›sal bir dil kullan-maktad›r. Günümüzdeki bilgisayarlar›n ço¤u verileri kaydetmek için ikili say› taba-n›ndaki say›lar›, Yani 0’lar› ve 1’leri kullan›rlar. Bu da iletiflimde say›sallaflmaya (di-jitalleflmeye) neden olan en önemli faktörlerden biridir.

Say›sallaflma (Dijitalleflme)Say›sallaflma, bilginin saklanmas›, ifllenmesi ve aktar›lmas›nda yaflanan büyük birde¤iflimdir. Günlük hayat›m›zda karfl›m›za daha çok “dijital” ve “analog” kelimele-ri ile ç›kan bu ayr›m, asl›nda verinin kaydedilme, saklanma ve aktar›lmas›ndaki ay-r›m› iflaret etmektedir.

Analaog kelimesi, sözlük anlam› olarak benzer, efl anlam›na gelmektedir.Yani bir nesnenin analog olarak kopyalanmas›, onun bir benzerinin oluflturul-mas›d›r. Say›sal olarak ayn› nesnenin kopyalanmas› ise o nesnenin say›sal verihâline dönüfltürülmesidir.


Resim 6.2

Okyanuslar› aflarakk›talar› birbirineba¤layan fiberoptik kablo a¤lar›.

Kaynak:(http://thumbnails.visually.netdna-cdn.com/internetmap2010_4dcdbdc0a0409.jpgadresinden10.07.2012tarihindeal›nm›flt›r)

Say›sallaflma, “...verilerin, yani ses, müzik, yaz›, foto¤raf, görüntü biçiminde hertür enformasyonun, “bit”lere (0 ve 1’lere), yani bilgisayar diline, mikroifllemcileryard›m› ile dönüfltürülmesidir Törenli,2005: 98).”

Biraz karmafl›k olan bu tan›m› daha anlafl›l›r hâle getirmek için bir örnek vere-lim. Ayn› nesnenin foto¤raf›n›, analog dedi¤imiz geleneksel bir foto¤raf makinesiile çekti¤imizde olan fley, o nesneden yans›yan ›fl›¤›n makinenin içine girerek birfoto¤raf filmi üzerine kopyas›n›n ç›kar›lmas›d›r. Yani nesnenin kimyasal bir benze-ri, yans›mas› üretilmifl olur. Ayn› foto¤raf› dijital, yani say›sal bir makine ile çekti-¤imizde ise nesneden yans›y›p gelen ›fl›k, makinenin içerisindeki bir ifllemci tara-f›ndan say›sal veriye, yani 0’lara ve 1’lere dönüfltürülür ve öyle saklan›r. Analog ka-y›t yönteminde her veri kendi özelli¤ine göre saklan›r, foto¤raf kimyasal bir iz ola-rak, görüntü ve ses elektrik dalgalar›na dönüflerek yaz› yine yaz› olarak saklan›rveya iletilir. Say›sallaflma ile bütün bilgiler ayn› biçime getirilerek say›sal olaraksaklanmaya bafllam›flt›r. Analog yönteme göre daha az yer kaplayan, aktar›mlar s›-ras›nda veri kayb› daha az olan say›sal teknolojinin kullan›m› ile iletiflimin kalitesive h›z› çok büyük oranda artm›flt›r.

‹nternetGenel a¤ da denen ‹nternet, zaman içinde geliflen ve neredeyse bütün dünyay› sa-ran iletiflim a¤›d›r. Önce Amerika’da askerî olarak gelifltirilen ve bilgisayarlar› bir-birine ba¤layan sistem, 1970’lerden itibaren halk›n kullan›m›na aç›lm›fl ve zaman-la bütün dünyaya yay›lm›flt›r.

Fiber optik kablolar ve uydu iletiflimi gibi birçok teknolojiyi kullanan ‹nternetba¤lant›s›, ayn› zamanda verileri say›sal olarak tafl›d›¤› için iletiflimin çok h›zl› ol-mas›n› sa¤lamaktad›r.

‹lk önceleri askerî haberleflme için kullan›lan internet, daha sonra devlet ku-rumlar›nda, üniversitelerde ve en sonunda kiflisel kullan›c›lar›n iletiflimi için kulla-n›lmaya bafllam›flt›r. Bugün dünyan›n neredeyse bütün co¤rafyalar›nda, devlet hiz-metleri, güvenlik birimleri, hastane ve okul gibi kurumlar, flirketler, medya a¤lar›ve kiflisel bilgisayarlar birbirine ba¤lanm›flt›r.

KÜRESELLEfiME VE YEN‹ MEDYA Sürekli de¤iflen ve geliflen bir ortamda yeniyi tan›mlamak oldukça zordur. Fried-man’›n da dedi¤i gibi “... küreselleflme sisteminin tan›mlay›c› ölçümü h›zd›r...(1999: 32)”. Günümüzde insanlar her fleyin daha h›zl›s› için flartland›r›lm›fllard›r:Daha h›zl› ‹nternet ba¤lant›s›, daha h›zl› bilgisayarlar, daha h›zl› ulafl›m, daha h›z-l› iletiflim. Küresellefleme ça¤›nda bugünün moderni ve yenisi, yar›n›n gelenekseliya da eskisi olabilmektedir. ‹nternet ve bilgisayar teknolojisinin geliflti¤i ilk y›llar-da yaz›lan kitaplarda, bilgisayarda kullan›lan disket teknolojisi yeni olarak gösteri-lirken bugün disketin ad› bile geçmemektedir. Ama bilgi saklama arac› olarak dis-ket, say›sallaflma teknolojisinin bir ürünüdür. Günümüzde kullan›lan bilgi saklamaaraçlar›, disketten çok daha fazla kapasiteye sahip olsalar da benzer flekilde say›-sallaflman›n sa¤lad›¤› imkânlar›n bir sonucudurlar.

Bu anlamda yeni medyan›n ögelerinin neler oldu¤undan çok, onu gelenekselmedyadan ay›ran özelliklerini bilmek daha önemlidir. Böylece karfl›m›za ç›kan biriletiflim arac›n›n özelliklerine bakarak onun hangi kapsama girdi¤i konusunda fikiryürütebiliriz.


Yeni medyan›n geleneksel medyadan ayr›lmas›n› sa¤layan temel farklar› flu fle-kilde s›ralayabiliriz:

• Say›sall›k • Kitlesizlefltirme• Efl zamans›zl›k• Etkileflim

- Çoklu metin- Çift yönlülük- Çoklu ortam

• A¤a (‹nternet’e) ba¤l› olmak (Lister vd,2003: 14-35, Rogers’tan aktaranGeray, 2003: 18’dan uyarlanm›flt›r)

• Ulafl›labilirlik

Say›sall›k Say›sall›k, yeni medya ürünlerinde her fleyin say›sal, yani dijital hâle gelmesidir.Çünkü h›zlanan dünyada analog olana yer yoktur. Daha pahal›, zor ve yavafl birifllem olan analog saklama ve iletme, medyan›n bütün alanlar›nda yerini say›salteknolojiye b›rakmaktad›r. Öyle ki geleneksel medyan›n eski ürünleri, eski fimlerve flark›lar gibi ürünler de say›sal ortama tafl›nmaktad›r.

Kitlesizlefltirme Kitlesizlefltirme, yeni medyan›n bireye, yani kitlenin içindeki insanlara davran›flla-r›n›n de¤iflti¤ini belirten bir kavramd›r. Geleneksel medya, karfl›s›ndaki kitleye veo kitle içindeki bireylere ayn› flekilde davranmakta, aralar›nda ayr›m yapmamakta-d›r. Yani bir gazete, onu bayiden alan herkes için ayn› fleyleri yazmaktad›r. Benzerflekilde sinema salonuna giden insanlar toplu hâlde ayn› filmi hiçbir de¤ifliklik ol-madan izlemektedir. Yeni medya ile kurulan iliflkide ise bireye kitleden ayr› olarakda iletiler sunulabilmektedir. Bireyin medyay› kullanma al›flkanl›klar› kay›t alt›naal›narak ona özel içerikler haz›rlanmaktad›r. Örne¤in ‹nternet’teki arama motorla-r›, kullan›c›n›n girdi¤i siteleri ve inceledi¤i bafll›klar› türlerine göre ay›r›p kayd›n›tutmaktad›r. Sonra bu kay›tlar o arama motorunun sahibi flirket ya da onun bu bil-gileri satt›¤› baflka bir flirket taraf›ndan kullan›labilmektedir. Bu flirketler, ald›klar›bilgilere göre kullan›c›ya özel reklamlar haz›rlamakta ya da kullan›c›y› ilgilenece-¤ini düflündükleri baflka içeriklere yönlendirmektedirler. Böylece her bireye özeliçerik haz›rlanabilmektedir. Ama bu yeni medyan›n art›k kitle iletiflim arac› olmak-tan ç›kt›¤› anlam›na gelmemektedir. Yeni medya da karfl›s›nda bir kitle varm›fl gi-bi davranmaktad›r. Kifliye özel bu ileti haz›rlama süreci, geliflen teknolojinin getir-di¤i imkânlar sonucunda oluflmufltur, yeni medyan›n insanlara farkl› davranmay›amaçlamas›ndan dolay› de¤il.

Efl Zamans›zl›k Efl zamans›zl›k, yeni medya ile kurulan iliflkide efl zamanl› olman›n gerekmedi¤inianlatan kavramd›r. Yani insanlar›n geleneksel medya ile kurduklar› iliflkide oldu-¤u gibi belli zaman s›n›rlamalar›n›n olmad›¤›n› ifade etmektedir. Örnek olarak, si-neman›n geleneksel kullan›l›fl›n› düflünelim. ‹nsanlar›n film izlemek için belirli birsinemadaki, belirli saatte yap›lan gösterime gitmeleri gerekmektedir. E¤er o andafilm herhangi bir yerde gösterilmiyorsa beklemek zorunda kalacaklard›r. Benzerflekilde gazetenin geleneksel kullan›m›nda, o günün sabah›nda gazetesini alan vedünün haberlerini okuyan kifli, o gün olan olaylar› okumak için yar›n›n gazetesini


beklemek zorundad›r ya da televizyondan hava durumunu ö¤renmek isteyen kifli,televizyonlar›n hava durumunu yay›nlad›¤› saati takip etmelidir.

Geleneksel medyan›n aksine yeni medyada ise kullan›c›, izleyici için böyle za-man s›n›rlamalar› yoktur. Örne¤in bir film izlemek isteyen kifli sinemay› beklemekyerine internetteki ya da ‹nternet’e ba¤l› televizyonlardaki ödemeli sistemlerle is-tedi¤i filmi istedi¤i zaman izleyebilmektedir ya da gün içinde olan olaylar› veya ha-va durumunu ö¤renmek isteyen kifli, beklemek yerine ‹nternet’teki sürekli güncel-lenen haber sitelerinden istedi¤i bilgileri alabilmektedir.

EtkileflimEtkileflim, yeni medya ürünlerinin kullan›c›ya sa¤lad›¤› önemli olanaklardan biri-dir. Geleneksel medya ile kurdu¤u iliflkide al›c›n›n tercih hakk› sadece gönderileniletiyi al›p almamak ile s›n›rl›d›r. Yani al›c› bir gazeteyi ya okur ya da okumaz, birfilmi ya izler ya da izlemez. Ama yeni medyan›n etkileflim özelli¤i ile al›c›n›n me-saj üzerinde, yani kendisine sunulan film, haber, program benzeri içerikler üzerin-de kontrolü artm›flt›r.

Öncelikle art›k al›c›n›n istedi¤i filmi, müzi¤i, haberi ‹nternet üzerinden aray›pbulma imkân› vard›r. Benzer flekilde geliflmifl televizyon teknolojisi olan etkileflim-li televizyonlar ile seyirciler istedikleri program› ve filmi seçip izleyebilmektedirler.

Etkileflimin di¤er bir boyutu hikâye anlat›m›ndaki de¤iflimlerdir. Geliflmekteolan baz› yeni program formatlar›nda, hikâyenin geliflimindeki baz› bölümler se-yircinin tercihine b›rak›lmaktad›r. Yani hikayenin belli bir yerinden sonra nas›l ge-liflece¤ine seyirci karar vermektedir. Bunu yaparken tabii var olan seçenekler ara-s›ndan bir tercih yapmaktad›r. Yine de bu geliflmeler al›c›n›n kendisine iletilen içe-rik üzerinde kontrolünü artt›rmaktad›r.

Özellikle bilgisayar teknolojisinin geliflmesi ve verilerin say›sal olarak ifllenme-sinin geleneksel medyaya göre kolayl›klar sa¤lamas› yeni medyada etkilefliminoluflmas›n› sa¤lam›flt›r. Yeni medyada al›c›n›n seçim flans›n›n artmas›n›n yan›ndaiçeri¤in zenginleflmesi de söz konusudur. Bu da çoklu metin ve çoklu ortam gibiolanaklar› ortaya ç›karm›flt›r.

Etkileflimin en önemli boyutlar›ndan biri ise al›c›n›n kullan›c› durumuna gelme-si ve içerik üretebilmesidir. Geray’a göre etkileflim, iletiflim sürecine kat›lm›fl tek-nik düzenlemeler yard›m›yla al›c›n›n, verici olabilmesi veya kayna¤›n mesaj üze-rinde kontrolünü artt›rabilmesidir (Geray,2003: 18). Yani yeni medyada iletiflim çiftyönlüdür ve bu da al›c›n›n da üretim sürecine kat›l›p verici, yani kaynak durumu-na geçebilmesini sa¤lamaktad›r.

Çoklumetin Hiper metin ya da üst metin de denen çoklu metin, medya ürünün sadece tek birmetin olman›n ötesine geçmesidir. Geleneksel medya ürünlerinde bir yaz› sade-ce bir yaz›, bir görüntü sadece bir görüntü iken yeni medyada art›k her medyasadece bir metinden fazlas› olabilmektedir. Bunun için, içinde baflka yaz›lara, fo-to¤raflara ya da görüntülere link, yani ba¤lant› tafl›yan bir ‹nternet sayfas› örnekverilebilir. Böylece o ‹nternet sayfas›ndaki metin okunurken ayn› zamanda bafl-ka metinlere, foto¤raflara, görüntülere ya da baflka kaynaklara ulafl›labilmektedirya da görüntü yay›nlayan bir sitedeki videoyu izlerken o video üzerine eklenenyaz› ve ba¤lant›lar da çoklu metin örne¤i olarak gösterilebilir. Video izlenirken oba¤lant›lar seçilerek konuyla ilgili baflka video ya da sitelere geçmek mümkünolmaktad›r.


Çift YönlülükYeni medyay› geleneksel medyadan ay›ran en önemli özelliklerden biri de ye-ni medyan›n çift yönlü olmas›d›r. Bu geleneksel medyan›n sahip olmad›¤› birözelliktir.

‹nsanlar iletiflimin ilk dönemlerinde, yüz yüze iletiflim kurarken girdikleri ileti-flim çift yönlüydü. Bugün de gündelik hayat›m›zda girdi¤imiz yüz yüze iliflkilerdebu durum söz konusudur. Bu durumda kaynak durumundaki kifli, karfl› tarafa ak-tard›¤› iletinin karfl›l›¤›n› hemen alabilmektedir. Örne¤in bir soru soruldu¤unda ce-vab› hemen al›nabilmektedir ya da bir fley söylendi¤inde karfl› taraf›n tepkisi he-men görülebilmektedir. Ama kitle iletiflim araçlar›n›n, yani medyan›n geliflimindensonra bu durum kesintiye u¤ram›flt›r. Geleneksel medyan›n kitle ile kurdu¤u ileti-flim tek yönlüdür. Örne¤in bir gazete kuruluflu, yay›nlad›¤› gazeteyi okuyan kiflile-rin, o gazetedeki haberleri okuduktan sonraki tepkilerini görmemektedir. Gazete-nin ulaflt›rd›¤› mesajlara okuyucunun verdi¤i karfl›l›k gazeteye ulaflmamaktad›r.Burada dikkat edilmesi gereken nokta, o gazete okuyucusunun daha sonra gaze-te kurulufluna mektup yazarak ya da telefon ederek ulaflmas›n›n bu iliflkiyi çiftyönlü yapmamas›d›r. Bu durumda araya baflka bir iletiflim arac› daha girmektedir.Okuyucunun bu flekilde gazeteye ulaflmas›na “geri dönüfl” denmektedir ve bu du-rum iletiflim sürecinin baflka bir aflamas›d›r. Geri dönüfl için araya baflka bir kanalgirmek zorundad›r.

Gazete gibi di¤er geleneksel medya örnekleri de tek yönlü bir iletiflimi mümkünk›lmaktad›r. Benzer bir flekilde bir televizyon izleyicisinin karfl›l›¤›n›, o televizyonkanal› ancak izlenme oranlar›n› ö¤renerek almaktad›r. ‹zleyicinin televizyondakiprogram› izlerken söyledikleri, hissettikleri televizyon kanal›na ulaflmamaktad›r.

Yeni medyada ise bu süreç de¤iflip iki yönlü olmaktad›r. ‹letiflimin çift yönlüolabilmesi için kaynak ve hedefin ayn› iletiflim kanal› üzerinde yer de¤ifltirmesi ge-rekmektedir. Örne¤in gazeteyi de¤il de bir ‹nternet sitesindeki haberi okuyan kifli,o haber hakk›ndaki yorumunu haberin alt›na ekleyerek iletiflim sürecini çift yönlühâle getirmektedir. O kiflinin yazd›¤› yorum, o haberi yazan kifliye ve haberi oku-yanlara ayn› kanal üzerinden ulaflaca¤› için, burada yorumu yazan kifli de kaynakdurumuna gelmektedir.

Yeni medyada al›c›n›n kullan›c› olmas› ve kaynak durumuna gelmesi birçok fle-kilde olmaktad›r. ‹nsanlar›n kendi haz›rlad›klar› görüntüleri ‹nternet’te yay›nlama-lar› bunun bir örne¤idir. Ayr›ca sosyal medya ve blog denilen ortamlarda insanlarkendi haz›rlad›klar› birçok içeri¤i paylaflma flans› bulmaktad›rlar. Bu geliflmeler ya-ni medyan›n çift yönlü ve etkileflimli olmas›n›n bir sonucudur.

Çoklu OrtamYeni medyada birden fazla ortam› ayn› anda ve ayn› araç ile kullanabilme özelli¤imevcuttur. Geleneksel medyada örne¤in kitap okurken müzik dinlemek için ayr›bir cihaz kullanmak gerekirken, yeni medyada bu ikisi ayn› anda ve tek bir cihaz-la yap›labilmektedir ya da bir film izlerken ayn› anda internete girmek ya da bir ki-tap okumak yeni medyada mümkün olabilmektedir.

A¤a (‹nternete) Ba¤l› OlmakBir a¤a ba¤l› olmak ve sürekli iletiflim içinde olmak yeni medyan›n en belirleyiciözelliklerinden biridir. Bunun aksine geleneksel medyada bir sinema filmi, kitap,radyo program› ya da televizyon haberi aras›nda direk olarak bir ba¤lant› yoktur. Ye-ni medyada ise neredeyse bütün iletiflim kanallar› ‹nternet üzerinden birbirine ba¤-



l›d›r. Ba¤l› olmayanlar bile h›zla bu a¤a kat›lmaya devam etmektedirler. ‹nternet’e ilkba¤lanan makineler olan bilgisayarlar›n d›fl›nda, ‹nternet’e ba¤l› televizyonlar, bilgi-sayar özelli¤i tafl›yan ak›ll› cep telefonlar› ve hatta medyaya dâhil olmasalar bile buz-dolaplar› ve klimalar bile internete ba¤lanmaya bafllam›fllard›r. Dünyadaki bütün ile-tiflim araçlar›n› birbirine ba¤layan internet sayesinde, yeni medya sürekli birbirineba¤l› ve her zaman her yerden ulafl›labilir hâle gelmektedir.

Ulafl›labilirlikUlafl›labilirlik özellikle yeni medyan›n say›sall›k ve a¤a ba¤l› olma özelliklerine da-yanmaktad›r. Ayr›ca mobil, yani tafl›nabilir flekillerde de olmas› yeni medyan›n ula-fl›labilirli¤ini artt›rmaktad›r. Geleneksel medyaya göre, yeni medya insan hayat›nadaha fazla girmifl ve daha çok ulafl›labilir hâle gelmifltir. Örne¤in insanlar gelenek-sel medyada film izlemek için sinema salonlar›n› ya da evlerindeki televizyonlar›kullan›rlarken yeni medya ile neredeyse akla gelebilecek her yerde film izleyebil-mektedirler. Uzun ve k›sa yolculuklarda, otobüs beklerken, hatta tuvalette bile sa-dece tek bir medyaya ba¤l› kalmadan istedikleri gazeteye, ayn› anda istedikleri fil-me ya da müzi¤e ulaflabilmektedirler.

Siz de kulland›¤›n›z ya da çevrenizde gördü¤ünüz iletiflim araçlar›n›n hangilerinin yenimedya özellikleri tafl›d›¤›n› inceleyiniz.

Belirleyici özelliklerini sayd›¤›m›z yeni medyan›n ögeleri, daha önce bahsetti-¤imiz gibi sürekli de¤iflebilmektedir. Genel olarak ‹nternet ba¤lant›s›na sahip vebilgisayar özelli¤i olan yeni medya ögelerine flöyle örnek verebiliriz:

• ‹nternet ve bilgisayar• ‹nternet’e ba¤l› ve bilgisayar özelli¤i tafl›yan cihazlar: Ak›ll› cep telefonlar›,

tafl›nabilir tablet ve bilgisayarlar, elektronik kitap okuyucular gibi araçlar• Sosyal medya• Bilgisayar oyunlar›• ‹zleyicinin var olan içerikler aras›ndan istedi¤ini seçmesini sa¤layan etkile-

flimli televizyonlar

MEDYA, EKONOM‹, KÜLTÜR VE KÜRESELLEfiME‹nsan›n toplumsal iliflkilerinde, medya, ortaya ç›kt›¤› zamandan beri önemli biraraç olarak vazife görmektedir. Yirminci yüzy›l›n bafllar›ndan itibaren geliflen ileti-flim çal›flmalar›, genel olarak medyan›n kitleler üzerindeki etkilerini anlamaya ça-l›flmaktad›r. Bunu yaparken de baz› araflt›rmac›lar medyan›n insanlar› nas›l etkile-di¤ini araflt›r›rken baz›lar› ise “medya insanlar› nas›l daha fazla etkileyece¤i” üze-rinde çal›flmalar yapmaktad›r.

Medya kurulufllar› hay›r kurumlar› de¤il ticari iflletmelerdir. Do¤al olarak varolan ekonomik sistemin yap›s›na uyup kâr amac› ile hareket etmektedirler. Hattabu medya araflt›rmalar›n›n baz›lar›, güçlerini ve kazançlar›n› artt›rmak için medyakurulufllar› taraf›ndan yapt›r›lmaktad›r.

‹nsanlar› etkilemek için bu kadar u¤raflan medya, küreselleflme ile birlikte geli-flen teknolojiler ve ulusal s›n›rlar› aflarak ortaklaflan sermaye birikimleri ile dünyaçap›nda genifllemifl ve daha güçlü hâle gelmifltir.

Geliflen iletiflim teknolojileri ile artan sadece insanlar›n medyay› kullanma im-kânlar› ve etkileflim de¤ildir. Ayn› teknolojik geliflmeler medyan›n hayat›m›z›n heralan›na daha fazla girmesini ve daha fazla etkili olmas›n› da sa¤lamaktad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T



K ‹ T A P




2

Medyan›n ekonomik yap›s›, siyasi ve kültürel etkileri ile alakal› olarak üniteninbu bölümünde önce medya sahipli¤i ve tekelleflme kavramlar› ele al›nacakt›r. Da-ha sonra medyan›n etkileri üzerine yap›lan araflt›rmalarda ortaya konan yaklafl›m-lardan konuyla ilgili görülen baz›lar› aç›klanacakt›r. Medyan›n etkileri üzerine ya-p›lan araflt›rmalar›n ço¤u geleneksel medya üzerinde flekillenmeye bafllam›flt›r.Ama medyan›n hayat›m›za daha fazla girmesi ve daha çok yer kaplamas› ile bu et-kiler de artmaktad›r.

Medya Sahipli¤i ve TekelleflmeMedya mülkiyeti, iletiflim araçlar›n›n sahipli¤i, medyan›n ilk var oldu¤u gündenberi önem tafl›maktad›r. Karmafl›k yap›s›, arkas›nda uzmanlaflm›fl kurumsal yap›la-r› oluflturmas› ve ticari iliflkilerle varl›¤›n› devam ettirmesi, medya söz konusu ol-du¤unda di¤er bütün özelliklerinden önce ekonomik yap›s›n› ön plana ç›karmak-tad›r.

‹nsanlar›n haber ve bilgi kayna¤› olarak bakt›klar› arama motorlar›na, ‹nternetsitelerine, bu medyalar›n sahipleri birer ticari flirket olarak bakmaktad›r. Örnekolarak Microsoft, Apple, Facebook, Google gibi flirketler sürekli olarak di¤er kü-çük ya da büyük flirketlerle ticari al›m sat›m iliflkilerine girmektedirler.

Küreselleflen ve ulusal devlet s›n›rlar›ndan kurtulup dünyaya yay›lan medyakurulufllar›n›n, devletlerin kontrolünden ç›k›p serbest piyasa ekonomisine göre ha-reket etmesi, istedikleri gibi hareket etme flanslar›n› da artt›rm›flt›r.

Medya ekonomisi ve sahipli¤i üzerine çal›flmalar yapan Gillian Doyle’a göremedya sahipli¤i dura¤an de¤ildir ve üç flekilde yo¤unlaflabilmektedir. Bu yo¤un-laflmalar da medya flirketlerinin etki alanlar›n› ve güçlerini artt›rmaktad›r. Yo¤un-laflma flekilleri “yatay büyüme”, “dikey birleflme” ve “çapraz geniflleme”dir (2002:66-81):

• Yatay Büyüme: Medyan›n bir alan›nda faaliyet gösteren medya flirketlerinin,yine ayn› alanda büyümesi yatay büyüme olarak adland›r›lmaktad›r. Örnekolarak bir gazete sahibinin baflka bir gazete daha sat›n almas› gösterilebilir.Ya da bir televizyon kanal›na sahip bir flirketin, baflka bir televizyon kanal›daha almas› medya sahipli¤inde yatay büyümedir.

• Dikey Birleflme: Medyan›n bir alan›nda faaliyet gösteren bir medya flirke-tinin, kendisine ham madde sa¤layan bir flirket ile ya da kendi ürünününinsanlara ulaflmas›n› sa¤layan bir flirket ile birleflmesi ya da onu sat›n al-mas› dikey birleflmedir. Örnek olarak bir gazeteye sahip olan flirketinkendisine kâ¤›t sa¤layan flirketi sat›n almas› verilebilir ya da yine bir ga-zete sahibi flirketin, gazetenin da¤›t›m›n› yapan flirket ile birleflmesi dikeybirleflmedir.

• Çapraz Geniflleme: Çapraz geniflleme, bir medya flirketinin, faaliyet göster-di¤i alan›n d›fl›nda baflka medya alanlar›ndan bir flirket ile birleflmesi anla-m›na gelmektedir. Örnek olarak, bir televizyon patronunun ayn› zamandagazete sahibi olmas› gösterilebilir ya da bir medya flirketinin, televizyon, ga-zete, radyo ve ‹nternet gibi medyan›n her alan›nda flirketlere ve araçlara sa-hip olmas› çapraz genifllemedir. Medya sahiplerinin gücünü artt›rmas› anla-m›nda en etkili büyüme flekli olarak görülen çapraz geniflleme, ayn› zaman-da tekelleflme ve medyan›n kifli ve kurulufl ç›karlar› için kullan›lmas› anla-m›nda en tehlikelisi olarak adland›r›lmaktad›r.

Türk ve dünya medyas›nda bu büyüme, birleflme ve geniflleme flekillerinin hertürlüsü görülmektedir.


Medya alan›ndaki bu yo¤unlaflmalar da tekelleri meydana getirebilmektedir. Te-kel, sözlük anlam› ile “Bir mal›n yap›m›n›n yaln›zca bir kuruluflun elinde bulundu-¤u durum, bir kifli veya kuruluflun herhangi bir alanda kazand›¤› büyük güç(TDK,2012).” anlam›na gelmektedir. Yani medya sahipli¤indeki yo¤unlaflmalarlamedyadaki üretimin ve kontrolün belirli kifllerin elinde toplanmas›, medya alan›ndatekelleflmelere neden olabilmektedir. Bu da medyan›n sa¤lad›¤› ekonomik ve siya-si gücün bir kaç kifli ya da flirket taraf›ndan kullan›labilmesine olanak vermektedir.

McChesney’e göre “Ticari medya piyasalar›n›n mant›¤› bellidir: Özel mülkiyet,medyaya sahip olabilecek olan insanlar›n say›s›n› bir elin parmaklar› kadar azalt›r,yo¤unlaflmay› güçlü bir biçimde teflvik eder ve daha küçük ve ticari aç›dan marji-nal medyay› tasfiye eder (2006: 295).” Yani medyada da ekonominin di¤er alanla-r›nda oldu¤u gibi rekabet içindeki büyük flirketler, küçük iflletmelerin varl›¤›na im-kân vermezler. Buna çevremizdeki süpermarket-bakkal iliflkilerinden örnek vere-biliriz. Sermeyesi fazla olan süpermarketler, mallar› ucuza almakta ve daha geniflda¤›t›m a¤›yla daha ucuza satmaktad›rlar. Bunun sonucunda, büyük flirketler direkolarak onlara müdahalede bulunmasalar da daha küçük iflletmeler olan bakkallarbu koflullarla rekabet edemeyip kapanmak zorunda kal›rlar.

Yine McChesney’e göre “Mülkiyet; fikirler, haberler ve kültür üzerindeki kon-trolün güçlü flirketler aras›nda bile benzersiz bir güç olarak hüküm sürdü¤ü med-yada özellikle önemlidir. Eflitlikçi olmayan toplumlardaki özel medya mülkiyeti,içerik tarafs›z ya da bak›fl aç›s› tarafs›z de¤ildir; en de¤erli fikirler otomatik olaraküst s›ralara t›rmanamazlar (McChesney,2006: 293).” Yani medya mülkiyeti, medya-n›n yay›nlar›n›n içeri¤ini de belirleyebilmektedir.

Chomsky’ye göre de “Ancak çok büyük sermeye sahipleri medya alan›na gire-bilmektedir. Bu insanlar da kendilerini servet sahibi yapan toplumsal sistemin elefl-tirisini yapacak fikir ve ideolojilere bu yap›lar içerisinde yer vermezler (aktaranYaylagül, 2010: 170).”


Resim 6.3

Yurttafl Kane(CitizenKane,1941,Yönetmen: OrsonWelles) filmindenbir sahne. Filminkonusu, gerçekhayattanesinlenilerekyarat›lan hayali birkarakter olanCharles FosterKane’in hayat›d›r.Film, Kane’inkendisine miraskalan medya flirketiile nas›l bir medyatekeli oldu¤unu veburadan elde etti¤igücü kiflisel politikç›karlar› için nas›lkulland›¤›n›anlatmaktad›r.

Medya sahipli¤i ile ilgili olarak McChesney, “Küre etraf›ndaki medya sistemle-ri, temelde güçlerini kendi politik gündemlerini ilerletmek üzere kullanan az say›-da zengin flirket ya da birey taraf›ndan kontrol edilmektedir (2006: 291).” demek-tedir. Yani baz› medya sahiplerinin kendi ekonomik ç›karlar›n› düflünen patronlarolduklar›n› söylemektedir. Bu durumla ilgili tarihten ve günümüzden örnekler ve-ren McChesney, ‹kinci Dünya Savafl›’ndan önce Almanya’daki medyaya sahip olanmedya patronlar›n›n Hitler’in iktidara yükseliflini destekledi¤ini belirtmektedir. Ya-k›n dönemde ise Venezüella’da özel medya sisteminin, seçimle yönetime gelenHugo Chavez hükümetini, sadece kendi s›n›fsal ç›karlar›na karfl› hareket etti¤i içinküçümsedi¤ini örnek göstermektedir. Ayn› özel medya sisteminin, Chavez’in gö-revden al›nmas› için yalan söyleyip haberleri çarptt›¤›n› iddia etmektedir. Ayr›cabaflka bir örnek olarak ‹talya Baflbakan› Silvio Berlusconi’yi gösterip Berlusco-ni’nin politik baflar›s›nda, ülkesindeki medyan›n ço¤unlu¤una sahip olmas›n›nönemli katk›s› oldu¤unu söylemektedir (2006: 292). Yani Berlusconi’nin medya sa-hipli¤inden gelen gücünü kendi politik ç›karlar› için kulland›¤›n› iddia etmektedir.

Medya ve Gündem Belirleme Kuram›‹nsanlar içinde yaflad›klar› dünyada olanlar› ö¤renmek için medyaya ihtiyaç duyar-lar. Medya dünyaya yay›ld›kça ve medya kurulufllar›n›n say›s› artt›kça bu durumdaha da belirgin hâle gelmifltir.

Dünyada her an bir sürü olay yaflanmaktad›r. ‹nsanlara haber ve bilgi getirenmedya, bu olaylar aras›nda haber yapacaklar›n› ve insanlara ulaflt›racaklar›n› seç-mek zorundad›r. Bir gazete ya da ‹nternet sayfas›n›n yeri ya da bir televizyon ha-berinin süresi, o gün dünyada ve ülkede olan bütün olaylar› haber vermek içinyeterli de¤ildir. Yeterli olmas› durumunda bile insanlar›n gündelik hayatlar›ndahaberleri takip etmek için ay›rabilecekleri süre s›n›rl›d›r. Bu yüzden medya kuru-lufllar›n›n haber yapmak için seçtikleri konular ve bu konulara verdikleri öncelik,insanlar›n habere ulaflmas› ve haberin insanlara ulaflmas› konusunda önemli biretkendir.

‹letiflimin etkileri üzerine yap›lan di¤er araflt›malarla flekillenen ve MaxwellMcCombs ve Donald L. Shaw’›n son fleklini verdi¤i Gündem Belirleme kuram›nagöre medya halka “ne düflünece¤ini” söylemede her zaman baflar›l› olamasa da,“ne hakk›nda düflünece¤ini” söylemede her zaman etkili olmaktad›r (Tekinalp veUzun,2009: 125). Yani medyada yer alan haberleri seçerek medya kurulufllar›, in-sanlar›n ne düflünece¤ini belirleyemezler ama ne hakk›nda düflünece¤i üzerindeetkili olabilirler. Örne¤in, bir zam haberini göstererek medya, insanlar›n o zam ha-beri üzerine ne düflünece¤ini belirleyemez. Ama o zam haberi yerine bir ormanyang›n› ya da bir flark›c›n›n dü¤ününü göstererek insanlar›n yang›n ya da dü¤ünüzerine düflünmesini ve zamdan bahsetmemesini sa¤layabilir. Ayr›ca Gündem Be-lirleme kuram›na göre, medyan›n haberlere verdi¤i öncelik de izleyicinin habereverece¤i önceli¤i etkilemektedir. Yani medyan›n çok yer verdi¤i ve alt›n› çizdi¤ibir haber, izleyici için de önemli ve öncelikli hâle gelecektir.

Medya ve Propaganda Modeli Propaganda, sözlük anlam›yla “bir ö¤reti, düflünce veya inanc› baflkalar›na tan›t-mak, benimsetmek ve yaymak amac›yla söz, yaz› vb. yollarla gerçeklefltirilen çal›fl-ma (TDK,2012)” olarak tan›mlanmaktad›r. Çok say›da insan›n düflünce ve davra-n›fllar›n› etkilemek amac›yla önceden planlanarak haz›rlanan propaganda mesajla-r›, insanlara tarafs›z bilgi vermek yerine onlar› yönlendirmeyi amaçlar. Hedefledi-


¤i toplulu¤a, hedefledi¤i fleyleri yapt›racak bilgileri sunar. Verilen bilgiler yanl›fl yada do¤ru olabilece¤i gibi bütün ve dengeli olmayabilir. Yani gerçeklerin hepsi ve-rilmeyebilir ve gerçekler çarp›t›labilir.

Tarih boyunca medya birçok kez propaganda amac› ile kullan›lm›flt›r. En belir-gin örneklerinden biri 2. Dünya Savafl› s›ras›nda Almanya ve karfl›s›ndaki ülkelertaraf›ndan, o zaman›n en güçlü medyas› olan radyonun etkin biçimde kullan›lma-s›d›r. Radyonun yan›nda geliflmekte olan sinema da Almanlar taraf›ndan bu dö-nemde kullan›lm›flt›r. Almanya’da o y›llarda özellikle bu ifl için bir Propaganda Ba-kanl›¤› kurulmufltur. Almanya’n›n kendisini iyi ve hakl›, düflmanlar›n› da kötü vehaks›z gösterme çabas› savafl›n sonuna kadar sürmüfltür.

ABD ve SSCB aras›ndaki, 2. Dünya Savafl›’ndan SSCB’in y›k›lmas›na kadar sü-ren So¤uk Savafl döneminde, propaganda yine iki ülke taraf›ndan sürekli kullan›l-m›flt›r. Bu iki ülke de kendi do¤rular›n› insanlara kabul ettirmek ve karfl› taraf› kö-tülemek için radyo, televizyon ve sinemay› yo¤un bir flekilde kullanm›fllard›r.

Amerikal› dilbilimci Noam Chomsky’ye göre medyan›n ana görevlerinden enönemlisi propagandad›r. Ona göre medya kas›tl› bir flekilde propaganda arac› ola-rak kullan›lmaktad›r ve egemenlik ile emperyalizmi desteklemektedir (aktaran Te-kinalp ve Uzun,2009: 177).

Chomsky’nin Propaganda modeline göre, “...kapitalist toplumlarda bütün iflalanlar› gibi iletiflim, medya ve kültür alan› da di¤er endüstri dallar› gibi kapita-lizmin yasalar›na göre örgütlenmifltir. Bu alanlar›n herbiri kapitalistlerin, yani ser-maye ve flirket sahiplerinin denetiminde ve kontrolündedir (aktaran Yaylagül,2010: 169).”

Dünyadaki en etkili medya yap›lanmalar›ndan biri olan ABD medyas› üzerindearaflt›rmalar yapan Chomsky’e göre medyadan kitleye, yani insanlara ulaflan haberve bilgiler befl tane süzgeçten geçmektedir:

• Medyan›n sahiplerinin ç›karlar›• Medyan›n gelirini sa¤layan reklam verenlerin ç›karlar› • Medyaya haber kayna¤› olan devlet ve flirketlerin ç›karlar›• Medyaya etki edebilecek güçlü gruplar›n ç›karlar›• Kapitalizmin düflman› olarak görülen komünizme karfl› antikomünizm (ko-

münizm karfl›tl›¤›) propagandas›Alemdar ve Erdo¤an, son madde olan komünizm karfl›tl›¤› propagandas›n›n,

1990’lardan sonra SSCB’nin y›k›lmas› ile de¤iflim geçirdi¤ini belirtmektedir. Onlaragöre bu düflünce, Kaddafi ve Saddam gibi yöneticilere karfl› “diktatör” karfl›tl›¤› veBin Ladin ve El Kaide gibi gruplara karfl› “Müslüman terörist” karfl›tl›¤›na dönüfl-müfltür (2010: 293). Bu durum için ABD’nin Irak iflgalinden önce ortaya att›¤›, Sad-dam Hüseyin’in kitle imha silahlar› oldu¤u iddias› gösterilebilir. ABD bas›n› tara-f›ndan sürekli ülke ve dünya bas›n›na duyurulan bu haberin daha sonra as›ls›z ç›k-mas›, belirgin bir propaganda örne¤idir.

Propaganda modeline göre, ifllenmemifl haberler bu filtrelerden geçerler. Uy-gun olan içerik yay›nlan›r. Yani medya üzerinde etkili olan bu yap›lar›n ç›karlar›-na ve düflüncelerine ters düflen haberler yay›nlanmaz.

Ayr›ca Chomsky’e göre, medyan›n devlet tekelinde oldu¤u, resmî sansürün et-kili oldu¤u yerlerde medyaya yap›lan müdaheleyi görmek daha kolayd›r (aktaranAlemdar ve Korkmaz,2010: 294). Örne¤in 2. Dünya Savafl›’nda Almanya’da bir Pro-paganda Bakanl›¤›’n›n olmas› gibi. Bu devlet eliyle yap›lan sansür ve propaganda-y› görmeyi kolaylaflt›rmaktad›r. Ama medyan›n devlet tekelinden ç›kt›¤›, küresel-leflme örne¤inde oldu¤u gibi medyan›n kendi bafl›na hareket etti¤i özel sistemler-



de propaganday› görmek, farketmek oldukça zorlaflmaktad›r. Bu durumda daChomsky’e göre “...piyasan›n gizli yumru¤u devletin güçlü yumru¤u kadar etkilibir denetim arac›d›r. Medya bu piyasan›n yaratt›¤› bir kurumdur ve kendi s›n›f ç›-karlar›n› savunan bir propaganda arac›d›r (aktaran Tekinalp ve Uzun, 2009: 178).

Kültür Endüstrisi Yaklafl›m›Kültür Endüstrisi yaklafl›m› yirminci yüzy›l›n ortalar›nda Adorno ve Horkheimer ta-raf›ndan ortaya at›lm›flt›r. Adorno ve Horkheimer Kültür Endüstrisi terimini on do-kuzuncu yüzy›l›n sonu ve yirminci yüzy›l›n bafllar›nda Amerika ve Avrupa’da yük-selen e¤lence endüstrisinin, kültürel ürünleri ticari mal hâline getirmesini anlatmakiçin kullanmaktad›lar. Onlara göre bu endüstriler taraf›ndan üretilen kültürel ürün-ler, birer ticari mal olarak kapitalist birikim ve kâr elde etme amaçlar›na uygun birflekilde haz›rlan›rlar (Alemdar ve Erdo¤an, 2011: 287). Bu düflünürler, kültür alan›-na tekellerin hâkim oldu¤unu ve bunun da kültürü tek tiplefltirdi¤ini iddia etmifl-lerdir. Teknolojik geliflmeler neticesinde kültür ve endüstri iç içe geçmifl; bu du-rum kültürün bozulmas›na sebep olmufltur (Yaylagül,2010: 100). Yani bu yaklafl›-ma göre kültürün aktar›lmas›nda önemli bir ifllevi olan medya ürünlerinin ayn› za-manda birer ticari mal olmas›, kültürün medya arac›l›¤›yla aktar›lmas›n› olumsuzetkilemektedir.

Adorno ve Horkheimer “...kapitalist toplumlarda ailenin giderek ifllevini kay-betti¤ini ve onun yerini Kültür Endüstrisinin ald›¤›n› belirtirler. Geleneksel olarakbireyi biçimlendirme ve sosyallefltirme ifllevini yerine getiren aile bu ifllevi KültürEndüstrisine b›rakmaktad›r. Bu süreçte de kitle iletiflim araçlar›n›n bask›c› bir yap›-da oldu¤unu savunurlar. Medya egemen sisteme karfl› gelifltirilecek elefltirilere en-gel olurken kitlelerin egemen sistemle bütünleflmesini de sa¤lar. (Yaylagül,2010:100). Yani Adorno ve Horkheimer’a göre, medya hayat›m›za daha fazla girdikçekültürün kuflaklar aras›nda aktar›lmas›nda daha fazla etkili olmaktad›r. Ama med-yan›n as›l amac› para kazanmakt›r çünkü medya bir endüstri, yani ticari bir kuru-lufltur. Bu yüzden de medya kültürel ögeleri aktar›rken onlar› kendi ç›karlar› içindönüfltürür ve ticari birer mal hâline getirir. Bunu yaparken de sundu¤u kültürelürünleri, kendi kazanc›n› sa¤lad›¤› sisteme zarar vermeyecek flekilde haz›rlar.

Kültür Endüstrisi yaklafl›m›na göre, Kültür endüstrileri medya ve e¤lence firma-lar›d›r. E¤lence ürünlerinin üretim, da¤›t›m ve tüketim süreçlerinin büyük flirketlerkontrol ederler. Bunlar›n üretti¤i ürünler de karlar›n› artt›rmak için ticari mal flek-linde üretilir (Yaylagül,2010: 101). Buna göre, kültürel ürünler; filmler, diziler, rad-yo programlar›, magazinler di¤er endüstrilerdeki ürünler gibi yani arabalar, k›ya-fetler gibi birbirine benzer olarak üretilip insanlara sunulmaktad›r. Kültür Endüstri-si, çok say›da iste¤i karfl›lamak için her yerde birbirine benzeyen mallar sunmak-tad›r (Tekinalp ve Uzun 2009: 165). Bu yaklafl›ma sürekli karfl›m›za ç›kan film vedizilerden örnek verilebilir. Sinema ve televizyon alan›nda endüstriyel anlamdadaha fazla geliflmifl ülkelerde, örne¤in Amerika Birleflik Devletleri’nde yap›lan di-zilerin ve filmlerin benzerleri di¤er ülkelerde de yap›lmaktad›r ya da ayn› ülke için-de yap›lan dizilerin birbirine benzemesi ve be¤enilen bir dizinin hemen benzerle-rinin yap›lmas› bu yaklafl›ma örnek gösterilebilir.

Siz de ülkemizde yay›nlanan dizilerin birbirleriyle ve yabanc› dizilerle benzeyen özellik-lerini inceleyiniz.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T



K ‹ T A P




3


Kültür, iletiflim ve medya kavramlar›n› ve gele-neksel medya ögelerini tan›mlamakGenel anlam›yla tarihsel, toplumsal geliflme sü-reci içinde yarat›lan bütün maddi ve manevi de-¤erler ile bunlar› yaratmada, sonraki nesillereiletmede kullan›lan, insan›n do¤al ve toplumsalçevresine egemenli¤inin ölçüsünü gösteren araç-lar›n bütününü anlatan kültür kavram› insanl›ktarihinin ayr›lmaz bir parças›d›r. Kültürün yarat›l-mas›nda ve özellikle aktar›lmas›nda “iletiflim”önemli bir rol oynamaktad›r. ‹nsanlar aras›ndakien basit haberleflmeden toplumsal boyuttaki et-kileflimlere kadar birçok flekli olan iletiflim en te-mel flekliyle dört ögeye sahiptir. Kaynak, ileti,araç ve hedef ögelerinden araç, ayn› zamanda“medya” demektir. Günümüzdeki kullan›m›ylamedya, kitle iletiflim araçlar› anlam›na gelmekte-dir. ‹lk ortaya ç›kan gazete, kitap, radyo, televiz-yon ve sinema gibi kitle iletiflim araçlar› gelenek-sel medya ögeleridir.

Küreselleflme kavram› üzerine yap›lan tan›mlarve tart›flmalar hakk›nda fikir sahibi olup küre-selleflme ile etkileflime giren iletiflim teknolojileri-ni aç›klamakKullan›ld›¤› yere ve ba¤lama göre birçok farkl› ta-n›m› olan “küreselleflme”, en basit anlam›yla fley-lerin, yani insana ait akla gelebilecek her fleyindünya çap›nda genifllemesi, yerel olmaktan ç›k›pküreye, yani dünyaya yay›lmas›d›r. ‹letiflim, eko-nomi, kültür gibi birçok alanda etkili olan bu sü-reç üzerine birçok tart›flma da yap›lmaktad›r. Afl›-r› Küreselleflmeciler, küreselleflmenin dünya ça-p›nda etkili oldu¤unu ve devletlerin küresel hâlegelen ekonomik iliflkileri art›k denetleyemedikle-rini söylemektedirler. Onlar›n yerine çok ulusluflirketler güç kazanmaktad›r. fiüpheciler ise sonyüzy›lda de¤iflen fazla bir fley olmad›¤›n› ve dev-letlerin güç kaybetmedi¤ini iddia etmektedirler.Dönüflümcülerin tezi ise küreselleflmenin sadeceekonomi alan›nda de¤il, her alanda etkili oldu¤uve hiçbir fleyin bu de¤iflimden kurtulamayaca¤›-d›r. Bütün bu gruplara az ya da çok dahil olan Kü-reselleflme Karfl›tlar› ise, küreselleflmenin sadeceisim de¤ifltirmifl “emperyalizm” oldu¤unu ve kü-reselleflen fleyin sömürü iliflkileri oldu¤unu iddiaetmektedirler. Özellikle iletiflim alan›nda yaflananküreselleflme ile medya da de¤iflim geçirmektedir.K›talar aras› iletiflimi kolaylaflt›ran uydu teknoloji-si, veri aktar›m›n› h›zland›ran fiber optik a¤lar, gö-rüntü, ses, yaz› gibi her türlü veriyi saklamay›, ilet-

meyi ve yaratmay› kolaylaflt›ran say›sallaflma, bil-gisayar ve internet gibi teknolojik yeniliklerle med-yan›n özellikleri de de¤iflmeye bafllam›flt›r.

Küreselleflme ile birlikte de¤iflim geçiren yenimedyan›n özelliklerini ay›rt etmekÖncelikle say›sallaflma sayesinde medyan›n içe-rik üretimi ve bu içeri¤in iletilmesi ve paylafl›lma-s› geleneksel medyaya göre oldukça h›zlanm›flt›r.Kiflisel bilgisayarlar sayesinde kifliye özel içeriklerhaz›rlanmaya bafllam›fl ve medya kitlesizleflmeyebafllam›flt›r. Daha önce belirli medya içerikleriiçin beklemek zorunda olan al›c›lar yeni medya-n›n efl zamans›zl›k özelli¤i ile istedikleri içeri¤eistedikleri zaman ulaflabilmektedirler. Çoklu me-tin, çift yönlülük ve çoklu ortam gibi özellikler ileyeni oluflan medya ile al›c› aras›ndaki etkileflimartm›fl ve çift tarafl› hâle gelmeye bafllam›flt›r. A¤a(internete) ba¤l› olmak de yeni medyan›n ulafl›la-bilirli¤ini sürekli artt›rmaktad›r. Bu de¤iflim tek-nolojik geliflmelerle beraber devam etmektedir.

Medya sahipli¤i ve tekelleflmeyi tan›mlay›p bun-lar›n medya ve insanlar aras›ndaki iliflkiye etki-leri hakk›nda öne ç›kan yaklafl›mlar› tart›flmakMedya sahipli¤i üç flekilde yo¤unlaflabilmekte-dir. Bunlar yatay büyüme, dikey birleflme ve çap-raz genifllemedir. Özellikle çapraz geniflleme ilemedya alan›nda tekeller oluflabilmektedir. Tekel,bir alandaki gücün yaln›zca bir kuruluflun elindebulundu¤u durumdur. Medya söz konusu oldu-¤unuda tekeller, o iletiflim araçlar›n›n sahip ol-du¤u ekonomik ve siyasi güçleri kendi ç›karlar›için kullanabilmektedirler. Böyle bir durumunsonucunda medyan›n Gündem Belirleme gücühalk› yönlendirmede etkili olabilmektedir. Gün-dem Belirleme yaklafl›m›na göre medya, halk›nhangi konular üzerinde düflünece¤ini belirleme-de etkili olmaktad›r. Propaganda modeli yaklafl›-m› ise, medyaya sahip olanlar›n güçlerini kendiç›karlar› için kulland›klar›n› ve yay›nlayacaklar›haberleri buna göre seçtiklerini iddia etmektedir.Kültür Endüstrisi yaklafl›m›na göre de kültürünaktar›lmas›nda önemli bir rolü olan medyan›nayn› zamanda bir ticaret arac› olmas›, kültür ak-tar›m›na zarar vermektedir. Yani birer ticaret mer-kezi olan medya kurulufllar›, yapt›klar› yay›nlar›kendi varl›klar›n› sa¤layan sistemi devam ettire-cek flekilde yönlendirmektedir. Onlar›n varl›¤›naayk›r› olan fleyler, halk›n yarar›na da olsa med-yada yer bulamazlar.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


1. Bir kültürel sistemin baflka bir kültürel sistemi ken-dine benzetmesi ve egemenli¤i alt›na almas›n› afla¤›da-kilerden hangisi ifade etmektedir?

a. Kültürlemeb. Kültürlefltirmec. Kültürel özümsemed. Genel kültüre. Kültür de¤iflmesi

2. Afla¤›dakilerden hangisi geleneksel medya ögelerin-den biri de¤ildir?

a. Sinemab. Televizyonc. Radyod. Cep telefonue. Gazete

3. Küreselleflme sürecinde devletlerin güç kaybetti¤inive önemini yitirdi¤ini savunan grup afla¤›dakilerdenhangisidir?

a. Afl›r› küreselleflmecilerb. Dönüflümcülerc. Küreselleflme karfl›tlar›d. Orta yolculare. fiüpheciler

4. Afla¤›dakilerden hangisi iletiflim alan›nda küresellefl-meyi etkileyen ve onunla beraber geliflen ögelerden bi-ri de¤ildir?

a. ‹nternetb. Uydu teknolojisic. Fiber optik a¤lard. Analog yay›nlare. Bilgisayar

5. Afla¤›dakilerden hangisi yeni medyan›n özelliklerin-den biri de¤ildir?

a. Kitlesizlefltirmeb. Analog kay›t ve yay›nc. Etkileflimd. Say›sall›ke. A¤a (internete) ba¤l› olmak

6. Bir seyircinin sinemadaki gösterim zaman›n› bekle-meden istedi¤i filmi yeni medya araçlar›n› kullanarakistedi¤i zaman izlemesi yeni medyan›n hangi özelli¤i ileaç›klanabilir?

a. Say›sall›kb. Efl zamans›zl›kc. Çoklu metind. Çift yönlülüke. Etkileflim

7. Afla¤›dakilerden hangisi yeni medyada, al›c›n›n veri-ci olabilmesi veya kayna¤›n mesaj üzerinde kontrolünüartt›rabilmesi özelli¤ini ifade etmektedir?

a. Etkileflimb. Ulafl›labilirlikc. Say›sall›kd. Çoklu ortame. Efl zamans›zl›k

8. Bir gazete sahibinin baflka bir gazete daha sat›n al-mas› medya sahipli¤i yo¤unlaflmas›n›n hangisine örnekgösterilebilir?

a. Dikey birleflmeb. Medya büyümesic. Yatay büyümed. Çapraz genifllemee. Tekelleflme

9. Medyan›n, insanlar›n ne düflündü¤ü üzerinde de¤il,ne hakk›nda düflündü¤ü üzerinde etkili oldu¤unu sa-vununan kuram afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Propagandab. Gündem belirlemec. Kültür endüstrisid. Tekelleflmee. Medya yo¤unlaflmas›

10. Kültür alan›na tekellerin hakim oldu¤unu ve bununda kültürü tek tiplefltirdi¤ini iddia eden yaklafl›m afla¤›-dakilerden hangisidir?

a. Gündem belirlemeb. Kültür endüstrisic. Kültürel yay›lmad. Medya sahipli¤ie. Propaganda



Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme Öncesi Ge-

leneksel Medya” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme Öncesi Ge-leneksel Medya” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve ‹letiflim Tek-nolojileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve ‹letiflim Tek-nolojileri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve Yeni Med-ya” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve Yeni Med-ya” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Küreselleflme ve Yeni Med-ya” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Medya, Ekonomi, Kültürve Küreselleflme” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Medya, Ekonomi, Kültürve Küreselleflme” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

10. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Medya, Ekonomi, Kültürve Küreselleflme” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.


Ekonomik olarak küreselleflme sayesinde, dünyan›nbaflka bir ucunda üretilen ürünler dünyan›n her yan›nakolayca ulaflabilmektedir. Örnek olarak ülkemizde,uzak ve do¤ru düzgün yolu olmayan köylere bile gazl›içecek markalar› ve cep telefonlar› gibi küresel olarakyay›lm›fl markalar›n ürünleri gelebilmektedir. ‹letiflimalan›ndaki küreselleflme sayesinde bu ürünler ile ilgilireklamlar da o köye kolayca ulaflmaktad›r. Köyün yolu-nun olmamas›, köydeki e¤itim ve sa¤l›k hizmetlerininkötü durumda olmas› bu konuda belirleyici de¤ildir. Oköyde de gazl› içecekler sat›labilir ve uydu yay›nlar› iz-lenebilir. Küreselleflmenin belirleyici olan ekonomik veiletiflim yan› koflullar› belirler. Bu da kültürel, siyasi vebenzeri alanlarda küreselleflmenin geliflmesini sa¤la-maktad›r. Sonuç olarak küreselleflme için geliflen ula-

fl›m ve iletiflim imkânlar› ile dünyan›n uzak köflelerinin,önce iletiflim ve ekonomi alan›nda, sonras›nda kültürve siyaset gibi alanlarda birbirine yak›nlaflmas› sürecidiyebiliriz.

S›ra Sizde 2

Yeni medya tamamen geleneksel medyadan ayr›lma-m›flt›r. Birçok geleneksel medya ürünü yeni medyaaraçlar› ve imkânlar› ile kullan›lmaya devam etmekte-dir. Örne¤in filmler, televizyon programlar›, gazeteleryeni medya araçlar› ile geleneksel medyaya göre da-ha geliflmifl flekilde insanlara ulaflmaktad›r. fiehirleraras› bir otobüs yolculu¤unda koltu¤un arkas›ndakiekrandan izlenen filmden mobil bir cihazla tuvaletteokunan gazetelere kadar yeni medya hayat›m›z›n heralan›na girmifltir.

S›ra Sizde 3

Kültürün aktar›lmas›nda ve insanlar›n içinde yaflad›kla-r› toplum hakk›nda bilgi sahibi olmas›nda kitle iletiflimaraçlar›, yani medya çok önemli bir rol oynamaktad›r.Ama medya kurulufllar› her fleyden önce birer ticari flir-kettir. Halka bir ürün sunarken de di¤er ticari flirketle-rin yapt›klar›na benzer fleyler yapabilmektedirler. Ör-ne¤in bir flirketin piyasaya sürdü¤ü ve insanlar›n dahaçok sat›n ald›¤› bir telefonun benzerlerinin di¤er flirket-lerce yap›lmas› gibi medya kurulufllar›n›n ürünleri debirbirine benzeyebilmektedir. Buna örnek olarak yurt-d›fl›nda yap›lan dizilerin benzerlerinin ülkemizde deyap›lmas› gösterilebilir. Polisiye, olay yeri inceleme,doktor ve hastane dizileri gibi benzer konulara sahipbirçok dizinin neredeyse ayn›lar› ülkemizde de yap›la-bilmektedir. Ayn› flekilde ülkemizde yap›lan a¤a, töredizileri gibi medya ürünlerinin benzerleri de di¤erleriile ayn› zamanda piyasaya ç›kabilmektedir.


Alemdar, K., Erdo¤an, ‹. (2010). Öteki Kuram. Ankara:Erk Yay›nlar›

Alemdar, K, Erdo¤an, ‹. (2011). Kültür ve ‹letiflim. An-kara: Erk Yay›nlar›

Beck, U. (2009). Modernitenin Küreselleflmesi. (Çev:Bülbül, K.). Küreselleflme Temel Metinler. (Der:Bülbül,K.). Ankara: Orion Kitabevi

Bulunmaz, B. (2010). Küreselleflme ve Bas›n ‹flletmele-ri Üzerindeki Etkisi. Marmara ‹letiflim Dergisi. 16.7-20.

Büyükbaykal, C.I. (2008). Küresel Medya Yap›lar›n›nYo¤unlaflmas›. ‹stanbul Üniversitesi ‹letiflim Fa-

kültesi Dergisi, 31. 39-50.Cangöz, ‹. (2011). Habere ‹lk Ad›m: Gazete. Toplum

ve ‹letiflim (Ed: Bayram, N.). Eskiflehir: AnadoluÜniversitesi Yay›nlar›.

Doyle, G. (2002). Media Ownership. London: SagePublications.

Erdo¤an, ‹. (2011). ‹letiflimi Anlamak. Ankara: ‹rfanErdo¤an Yay›nlar›.

Ertuna, Ö. (2006) Yeni Dünya Düzeni. Küreselleflme.Mufad Journal. 30.

http://journal.mufad.org/attachments/article/508/3.pdfFriedman, T. (2003). Küreselleflmenin Gelece¤i. (Çev:

Özsayar, E.). ‹stanbul: Boyner Yay›nlar› Geray, H. (2003). ‹letiflim ve Teknoloji. Ankara: Ütop-

ya Yay›neviGiddens, A. (2008). Sosyoloji. (Ed: Güzel, C.). (Çev:

Özel, H.). ‹stanbul: K›rm›z› Yay›nlar›.Giddens, A. (2009). Modernitenin Küreselleflmesi. (Çev:

Bülbül, K.). Küreselleflme Temel Metinler. (Der:Bülbül, K.). Ankara: Orion Kitabevi.

Günsoy, B. (2006). Küreselleflme. Ankara: Ekin Kita-bevi.

Held, D., McGrew, A. (2008). Büyük Küreselleflme Tar-t›flmas›. Küresel Dönüflümler. (Çev: Mercan, S.A.,Sar›ot, E.). Ankara: Phoenix Yay›nevi.

Held, D. vd. (2009). Küresel Dönüflümler, Siyaset, Eko-nomi ve Kültür. (Çev: Aktar, ‹.). Küreselleflme. (Ed:Bülbül, K.). Ankara: Orion Kitabevi.

Kaya, M. (2009). Küreselleflme Yaklafl›mlar›. Dicle Üni-

versitesi Ziya Gökalp E¤itim Fakültesi Dergisi.

13.1-16. Kaymakç›, O. (2007). Kavramsal, Kuramsal ve Tarih-

sel Aç›dan Küreselleflmeye Girifl. Küreselleflme

Üzerine Notlar. (Ed: Kaymakç›,O.). Ankara: No-bel Yay›nlar›.

K›l›ç, L. (2011). Bireyden Kitleye. Toplum ve ‹letiflim

(Ed: Bayram, N.). Eskiflehir: Anadolu ÜniversitesiYay›nlar›.

Lister, M., Dovey, J., Giddens, S., Grant, ‹., Kelly,K.(2009). New Media: a critical introduction. Rout-ledge, Taylor&Francis Group.

McChesney, R. W. (2003). Küresel ‹letiflimin Politik

Ekonomisi.Kapitalizm ve Enformasyon Ça¤›

Küresel ‹letiflim Devriminin Politik Ekonomisi.

(Der: McChesney, R.W., Wood, M., Foster, J.B.).(Çev: Baltac›, E., Ç›nga, N.S., Yalç›n,Ö.). Ankara:Epos Yay›nlar›.

McChesney, R. W. (2006). Medyan›n Sorunu. (Çev:Çidaml›, Ç., Coflkun, E., Usta, E.). ‹stanbul: Kalke-don Yay›nc›l›k.

Monaco, J. (2001). Bir Film Nas›l Okunur. (Çev: Y›l-maz, E.). ‹stanbul: O¤lak Yay›nlar›.

Oskay, Ü. (2011). ‹letiflimin Abc’si. ‹stanbul. Der Ya-y›nlar›.

Robertson, R. (1999). Küreselleflme. (Çev: Yolsal, Ü.H.). Ankara: Bilim Sanat Yay›nlar›.

TDK. (2012). http://www.tdk.gov.tr

Tekinalp, fi., Uzun, R. (2009). ‹letiflim Araflt›rmalar›

ve Kuramlar›. ‹stanbul: Beta Yay›nlar›.Törenli, N. (2005). Yeni Medya, Yeni ‹letiflim Orta-

m›. Ankara: Bilim ve Sanat Yay›nlar›.Ustakara, F.(2009). Küreselleflme Olgusu Çerçevesinde

Kitle iletiflim Araçlar›n›n Demokratikleflme ve ‹nsanHaklar› Ba¤lam›nda Sa¤layaca¤› Katk› Potansiyeli.

http://idc.sdu.edu.tr/tammetinler/demokrasi/demokra-si26.pdf

Yaylagül, L. (2010). Kitle ‹letiflim Kuramlar›. Ankara:Dipnot Yay›nlar›.

Y›ld›z, fi. (2005). Dil, Kültür, ‹letiflim ve Medya. An-kara: Sinemis Yay›nlar›.

Yüksel, A. H. (1987). Atatürkçü Düflünce Sisteminde

Kültürel ‹letiflimin Modele Dayal› Boyutlar›. Es-kiflehir: Anadolu Üniversitesi Yay›nlar›.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Çat›flma, çat›flma çözümü ve bar›fl inflas› kavramlar›n› tan›mlayabilecek,Çat›flma ile ilgili olarak kültürleraras› yaklafl›mlar hakk›nda fikir sahibi olupkültürlerin farkl› etkilerinin nas›l yer ald›¤›n› aç›klayabilecek,Bar›fl› infla etmede farkl› yaklafl›m tarzlar›n› ay›rt edebilecek,Bar›fl inflas›nda yer alan farkl› kavramlar›n ve önerilebilecek yollar›n neleroldu¤unu tart›flabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Çat›flma• Güç• Çat›flma Çözümü• Bar›fl

• Bar›fl ‹nflas›• Kültür• Johan Galtung• Arac›l›k

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NN

NN


Çat›flma Çözümüve Bar›fl ‹nflas›

• G‹R‹fi• ÇATIfiMA• ÇATIfiMA VE KÜLTÜRLERARASI

‹LET‹fi‹M• BARIfi VE BARIfiIN ‹NfiASI• BARIfi ‹Ç‹N ‹ZLENEB‹LECEK

YOLLAR


G‹R‹fi

“E¤er bir duruma olumlu enerji aktar›rsan›z,

durum daha iyiye gider.

E¤er olumsuz enerji aktar›san›z,

daha da kötüye gider.”

Buda

Çat›flma ve bar›fl ile ilgili kavramlar›n bir arada kullan›l›yor olmas› ilginçtir. Ancak,çat›flma ve bar›fl ifadelerini bir sürecin parças› olarak de¤erlendirdi¤imizde ise as-l›nda çok garipsenmemesi gereken ve do¤ru bir birlikteli¤i ifade etti¤ini görürüz.Hiçbir çat›flma kal›c› de¤ildir. Belki k›sa, belki uzun say›labilecek süreç ve zamançerçevesinde de¤iflim ve dönüflüm do¤rultusunda bar›fla do¤ru ilerler. Çat›flma de-di¤imiz kavram asl›nda daha çok bir yorum ve s›fat de¤erlendirmesi içermekle bir-likte flüphesiz durumu, olageleni de ifade etmektedir. Peki, en yal›n hâli ile ‘çat›fl-ma’ nedir diyecek olursak flu flekilde tarif edebiliriz: Çat›flma, bir durum, davran›flve tutum üçgenindeki iliflkilendirme sonucunda ortaya ç›kar. Çat›flma, durum, dav-ran›fl ve tutumun birleflmesi sonucunda ortaya ç›kand›r.

Tutumlar›m›z seçici alg›lar›m›za, inançlar›m›za, sterotiplerimize ve iletiflim sü-reçlerimizdeki di¤er birçok ögeye dayanmaktad›r. Bunlar›n tümü gördü¤ümüz,duydu¤umuz ve bize sunulanlara karfl› nas›l yorumlamalarda bulunaca¤›m›z› belir-ler. Her insan›n belli bir ‘kültürel mer-ce¤i’ oldu¤unu unutmayal›m. Sahipoldu¤umuz kültürel mercek sayesin-de, yani bak›fl aç›lar›m›z, yaklafl›mtarzlar›m›z nedeniyle tan›kl›k etti¤i-miz, duydu¤umuz ve gördü¤ümüzolaylar› farkl› farkl› de¤erlendirmee¤ilimimiz vard›r. Bunda da hiçbirsak›nca yoktur. Sadece, herbir kifli-nin de farkl› merceklere sahip olabi-lece¤ini hat›rlayabilerek, farkl› de-¤erlendirmelerin olabilece¤ini de ha-t›rlamam›z gerekir.

Çat›flma Çözümü ve Bar›fl ‹nflas›

fiekil 7.1

Kaynak: http://www.international.ucla.edu/calendar/showevent.asp?eventid=6909

Çat›flman›n içersinde yer alan kaç›n›lmaz olarak birey veya bireylerdir. Bu du-rumda bireye özgü olarak çat›flman›n ortaya ç›kmas›na ve belli bir süreç içersindeyer almas›na neden olan iki önemli etkenin ‘kültür’ ve ‘duygular’ oldu¤unu hat›r-lamam›z gerekir. Kültür aç›s›ndan kültürel farkl›l›klara sayg› gösterilmesi ve asl›n-da kültürel farkl›l›klar ile ilgili konularda meselenin do¤ruyu ve yanl›fl› bulmak ol-mad›¤›n› hat›rlamam›z gerekir. Bu durumda, çat›flmaya iliflkin sürecin içersinde yeralan her bir bireyin belirtilen konular ile ilgili olarak bilgilendirilmesi ve güçlendi-rilmesi gerekir. Çat›flma ile ilgili süreçlerde olumsuz at›flarda ve de¤erlendirmeler-de bulunmak çözüme a¤›rl›kl› olarak olumlu bir katk› sa¤lamamaktad›r. Bir de¤er-lendirme ve at›f demek asl›nda belli s›fat veya s›fatlar›n kullan›lmas› anlam›na gel-mektedir. Bu da de¤er yarg›lar›na dayanan bir durumu ortaya koyar. Sürece katk›-s› neredeyse çok s›n›rl›d›r veya katk›s› yoktur. Baz› durumlarda çat›flman›n daha daolumsuz yöne gitmesine, çat›flman›n belirmesine neden olabilir. Unutmayal›m,kimse de¤er yarg›lar›n›n bir baflkas›n›n de¤er yarg›lar› taraf›ndan elefltirilmesini vede¤erlendirmesini pek de hofl karfl›lamaz.

ÇATIfiMAÇat›flma süreçleri içersinde bireyler ad›na temel olan, çat›flman›n taraf› olanlar›nkonumlar›yla ilgili olmad›¤›d›r. Fark›nda olmam›z gereken çat›flmay› do¤uran ta-raflar›n ihtiyaçlar›, arzular›, kayg›lar› ve korkular› aras›nda oldu¤udur. Sözü edilenihtiyaçlar, arzular, kayg›lar ve korkular ile ilgili beklentilerimizin yerine gelmesiiçin de s›kl›kla baflvurulan ve belki de kolayc›l›k olarak adland›r›labilecek olan‘güç kullan›m›d›r’.

Güç kullan›m› ile ilgili olarak üç temel paylafl›m ortaya ç›kmaktad›r. Bunlar fluflekilde ifade edilebilir:

1. Gücü kullan›fl biçimimiz: Güce hakim olarak yerine gelmesini istedi¤imizsüreçlerde tarflar ile kurdu¤umuz iletiflim “istedi¤im fleyi yap, yoksa isteme-di¤in fleyi yapmak zorunda kalaca¤›m” önermesine yak›n bir anlam ortayaç›kartacakt›r.

2. Gücü de¤iflime sokmam›z: Taraflar›n sahip oldu¤u güçlere ba¤l› olarak ye-rine gelmesini istedi¤imiz süreçlerde taraflar kurduklar› iletiflim ile “istedi-¤im fleyi bana ver, ben de sana istedi¤in birfleyi vereyim” diyen bir iletiflimpaylaflm›fl olurlar.


fiekil 7.2

Kaynak: http://getentrepreneurial.com/archives/the-key-to-absolute-power/

3. Bütünlefltirici güç: Güçle ilgili paydafllara sundu¤umuz iletiflimde “do¤ru ol-du¤una inand›¤›m fleyi yapaca¤›m, bu da özgün bir yol olacak ve sonundadaha da yak›nlaflm›fl olaca¤›z” diyen bir önermede bulunmufl oluruz.

Elbette, güç kullan›m› çat›flmaya iliflkin ifade edilebilecek temel vurgu alanla-r›ndan sadece bir tanesidir. ‹ster çat›flma içersinde güç kullanmaya iliflkin e¤ilimlerolsun, ister çat›flma içersinde farkl› biçimler ortaya ç›ks›n öncelikle çat›flman›n te-mel nedenlerini anlamam›z gerekir. Özetle bu nedenlere bakacak olursak flu temelnedenleri görürüz:

1. S›n›rl› Kaynaklar (zaman, para, mülk ve benzerleri gibi),2. Kar›fllanmam›fl Temel ‹htiyaçlar (güvenlik, kimlik, kendini ifade edebilmek

ve benzerleri gibi),3. Çat›flan De¤erler (örne¤in özgürlü¤e karfl› eflitlik, ailenin güvenli¤ine karfl›

risk alma konusunda istek gibi),4. ‹nançlar,5. ‹deolojiler (örne¤in kapitalizm ve komünizm ilkelerinin buluflamamas›).

Siz de kendinize göre gündelik hayat deneyimleriniz içerisinde, televizyonda izledi¤inizhaberleri göz önüne alarak güç konusuna iliflkin bir de¤erlendirmede bulunun.

Her çat›flman›n eflit a¤›rl›kta yo¤unlu¤a sahip olmad›¤›n› vurgulamam›z gerekir.Burada yo¤unluk ifadesi ile vurgulanmak istenen, çat›flman›n alansal çerçevesidir.Farkl› ölçekler içersinde çat›flma s›n›rlar›n› ifade edebiliriz. K›saca, çat›flman›n bo-yutsal s›n›rlar›na bakt›¤›m›zda afla¤›daki flu temel grupland›rmalar› görürüz:

1. Kifliler içindeki çat›flma2. Kifliler aras› çat›flma3. Gruplar içindeki çat›flma4. Gruplar aras› çat›flma5. Devletler aras› çat›flmaÖrnek olarak kifliler aç›s›ndan düflündü¤ümüzde, çat›flmaya taraf olanlar›n ken-

dilerine sorabilece¤i belli temel sorulardan yararlanabiliriz. Çat›flman›n belli kültü-rel de¤erlerden ve duygulardan dolay› belirginleflmesinde sorulabilecek kendi içiletiflimimize dayanan baz› rehber sorular, süreci olumlu yöne tafl›yabilmek içinyard›mc› olabilir. Kendimize soraca¤›m›z baz› temel sorular flunlar olabilir:

• Neyi, neleri gözlemledim?• Ne hissediyorum, ne hissetti¤imi düflünüyorum?• Nelere de¤er veriyorum, de¤er vermekte eksik kalm›fl olabilece¤im yerler

neler olabilir?• Ne talep ediyorum? Beklentim nedir?

Çat›flman›n temellerinde özellikle önemli kavramlar olan kültür ve çeflitlilik konular› hak-k›nda daha genifl aç›klamalar› bu kitab›n 1. Ünitesinde bulabilirsiniz.

Çat›flma ÇözümüÇat›flmay› anlamaya çal›fl›rken asl›nda çat›flmaya iliflkin belirli temel yap›lar› anla-maya çal›fl›r›z. fiu inceleme süreçlerini ifade edebiliriz:

1. Gerginli¤in temel kayna¤› olabilecek nedenleri tan›mlamak ve bunlar›n ya-p›sal nedenlerini anlamak. Yap›sal etkenler içersinde flu konular temel ne-den olarak yer alabilir:

1517. Ünite - Çat ›flma Çözümü ve Bar ›fl ‹nflas›

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



• Yoksulluk• Ekonomik nedenlere ba¤l› eflitsizlikler• Kötü yönetim• Demokrasinin iflletilememesi ve demokraside yetersizlik• ‹nsan haklar› ihlalleri

2. Çat›flmaya karfl› yan›t verebilmedeki yeterliliklerimizi tespit edebilmek.

Çat›flman›n Artmas› ve Azalmas›Çat›flman›n artmas› ile ilgili süreç karmafl›k ve tahmin edilemeyen bir özelliktedir.Temel olarak bafllang›ç farkl›l›klar› ile birlikte yeni konular ortaya ç›kmaktad›r veçat›flman›n taraf› olan kesimler birbirine yaklaflmaya bafllar. Z›tl›klar ve uzlaflmaz-l›klar ile iç yap›lardaki güç mücadeleleri görülmeye bafllar ve bunlar yeni taktikle-rin ve amaçlar›n da belirginleflmeye bafllamas›na neden olabilir. Bu geliflmeler gö-rünür veya görünür olmayabilir. Devam eden ikincil çat›flmalar ve sarmallar ile bir-likte durum daha da karmafl›k bir hâl alabilir. Kutuplaflma belirginleflir. Taraflar veçat›flman›n paydafl› olan gruplar daha aç›k ve belirgin hâle gelirler. Kendilerini da-ha da güçlü ifade etmeye çal›fl›rlar. Çat›flman›n daha da belirginleflmesi ile birlikteyo¤unlaflma kaç›n›lmaz olarak kendisini çat›flma veya savafl do¤rultusuna sokar.

Çat›flma artmas› ve azalmas›nda flu aflamalar söz konusudur:1. En bafllang›ç düzeyinde önce ‘farkl›l›klar’ vard›r.2. Yavafl yavafl ‘z›tl›klar’ belirginleflmeye bafllar.3. Belirginleflmeye bafllayan z›tl›klar ile z›tl›klar› üreten taraflar aras›nda ‘ku-

tuplaflmalar’ bafllar.4. ‘fiiddete’ iliflkin geliflmeler yaflanabilir.5. Sürecin en fazla artabilece¤i nokta ‘savafl’ durumudur.6. Hiçbir savafl›n sonsuza dek sürmesi mümkün de¤ildir. Savafl›n doyma nok-

tas›na gelmesi ile birlikte ‘ateflkes’ de takip eden bir sonraki ad›md›r. Çat›fl-man›n azalmas›ndaki ilk süreçtir.

7. Ateflkes ile birlikte ‘anlaflmalar’ belirginleflir.8. Anlaflmalar›n sa¤lanmas›yla taraflar aras›ndaki süreç ‘normalleflmeye’ bafllar.9. Normalleflme de beraberinde bir sakinlik, uzlafl› sürecini, yani ‘bar›fl› ve uz-

lafl›y›’ sa¤lar.

ÇATIfiMA VE KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹MFarkl› kültürleraras› iletiflim biçimleri ile etkileflim, paylafl›m ve iletiflim içersindey-ken dikkat edilmesi gereken temel noktalar› özellikle çat›flman›n azalt›lmas› konu-sunda bir rehber olarak de¤erlendirebiliriz. Bu ba¤lamda, çat›flman›n oluflmamas›ve mümkün oldu¤unca çözüme kavuflturulabilmesi için kültürleraras› iletiflimin bi-reylere rehberlik edebilecek flu noktalar›ndan yararlanabiliriz:

1. ‹letiflimde sorumululuk al›n.2. Yarg›lardan uzak durun.3. Sayg› gösterin.4. Empati kurun.5. Sab›rl› olun.6. Kendi kültürel yanl›l›klar›n›z› hat›rlay›n.7. Esnek olun.8. Aç›k mesajlar paylafl›n.9. Kültürel hassasiyetinizi artt›r›n.10.Dinlemeyi önemseyin.


Unutmayal›m, uluslararas› ve kültürleraras› iletiflimde en yayg›n sorunlar karfl›-l›kl› anlama ve anlama çabas›n›n eksikli¤inden, yanl›fl anlama ve yorumlamalar-dan, duygusal tepki ve eylemlerden, iletiflim sürecinin kesintiye u¤ramas›ndan,yok saymadan, güç elde etme çabas›ndan ve ço¤ulculu¤a olan inanc›n yitirilmesigibi nedenlerden kaynaklanmaktad›r. Kültürleraras› iletiflimde sözü edilen neden-leri, farkl› iletiflim süreçlerini ve iletiflime ba¤l› etkileflim süreçlerini belirleyen birbaflka nokta da kültürel özelliklere ba¤l› olarak flekillenen ‘iletiflim tarzlar›m›zd›r.’Belirtilen konularda yetersiz çal›flma ve uygulamalarda kaç›n›lmaz olarak farkl› bo-yutlarda çat›flmalar› beraberinde getirmektedir.

Peki, yukar›da yer alan tart›flmalar ›fl›¤›nda çat›flma için nas›l bir tan›m ortayakoyabiliriz? Çat›flma için kesin, tek tip bir tan›m bulunmamaktad›r. Günümüz bar›flve çat›flma çal›flmalar› içer-sinde a¤›rl›kla fliddet, öldür-me ve yok etmeler ile iliflki-lendirildi¤ini görmekteyiz.Bir baflka tan›mlamada iseçat›flma bir veya daha fazlataraf aras›nda karfl›laflma an-lam›na gelmektedir (Miller,2005, s.22).

Siz de çevrenizde gördü¤ünüz çat›flmaya neden olan kültürleraras› iletiflim süreçlerini, ya-flanan sorunlar› ve benzerlerini de¤erlendiriniz.

Çat›flmay› ç›karlar›n buluflamad›¤› bir alg› olarak tan›mlayan yaklafl›mda bir ta-raf›n belli ölçüde istedi¤ini al›rken di¤er taraf›n istedi¤ini alamamas› olarak da ta-n›mlamaktad›rlar (Pruitt ve Kim, 2004, s.8).

Johan Galtung’a göre çat›flmalar›n kendi yaflam döngüleri vard›r. Çat›flmalar›nçözümlenmesi iflte bu döngüler içersinde olmaktad›r ve empati, fliddetten uzaklafl-ma ile yarat›c›l›¤› gerektirmektedir (Galtung, 2000, s.77).

Çat›flma ile ilgili karfl›m›za ç›kan haberlere veya araflt›rmalara bakt›¤›m›zda dik-katimizi çeken temel özelli¤in çat›flman›n toplumsal özellikler gösterdi¤idir. Çat›fl-ma ile ilgili haberlerde yer alan bir baflka de¤iken ise farkl› boyutlar›yla fliddettir.Çat›flma ve çat›flman›n çözümüne iliflkin süreç ve çal›flmalarda çat›flmada bir boyutolarak yer alan fliddeti artt›ran etkenleri anlamak da önemli bir yer tutar. Çat›flma-n›n özünü teflkil eden ihtiyaçlar›n tespit edilmesi ve bu ihtiyaçlar›n etraf›nda çat›fl-may› yönetmek s›kça karfl›laflt›¤›m›z örneklerdendir. Çat›flmay› ifade etti¤imiz an-dan itibaren çat›flmaya konu olan taraflar› da vurgulam›fl oluruz. Taraflar aras›nda-ki gerilimin düflürülmesi ve taraflar›n da sorunun çözümüne ortak edilmesi arzuedilen yaklafl›mlardan biridir. Çat›flma ile ilgili çaba ve çal›flmalar özel bilgi ve ay-n› zamanda becerileri gerektirmektedir. Çat›flman›n içersinde yer alan taraflar›n uz-laflt›r›lmas›nda özellikle üçüncü taraflar›n yer almas› durumunda arabuluculuk ileilgili deneyimlere ve birikimlere gereksinim duyulmaktad›r.

Anlafl›laca¤› üzere çat›flma pek de arzulanan bir durum olarak görülmemekte-dir. Bu noktada hat›rlanmas› gereken ise fikirsel düzeyde çat›flman›n faydalar sa¤-layabilece¤idir. Farkl› fikirlerin karfl› karfl›ya gelmesi ile bir sonuca gitme çabas›nak›saca “dialektik” ad›n› vermekteyiz. Dialektik yaklafl›m› ile birlikte bir teze, yanibir önermeye karfl›l›k baflka bir tez, yani antitez sunulmaktad›r. Bu iki karfl› tezinsunulmas› ile birlikte baflka bir sonuca, yani senteze ulafl›lmaktad›r. Bu da kendibafl›na ba¤›ms›z bir tezi, yani önermeyi içermektedir.


fiekil 7.3

Kaynak:http://www.peace-talk.com/id3.html

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Çat›flman›n çözümlenmesine iliflkin bugüne kadar uygulanagelmifl yöntem veyaklafl›mlara bakt›¤›m›zda ise dört temel yaklafl›m›n söz konusu oldu¤unu söyle-yebiliriz. Çat›flman›n çözümlenmesi ve bar›fl›n inflas›nda dikkati çeken yaklafl›mlar-dan birisi “güce dayanan” yaklafl›m ve çözümlerin üretilmesidir. Bir baflka karfl›la-fl›lan örnek ise “haklara dayanan” yaklafl›m tarz›d›r. Çat›flmalar›n karfl›lanmayan ih-tiyaçlardan da ç›kt›¤›n› düflünecek olursak, di¤er yaklafl›m ve çözüm yönteminin“ihtiyaçlara dayanan” özellikler tafl›d›¤›n› söyleyebiliriz. Sözü edilen bu üç yakla-fl›m ve çözüm yönteminin yan›nda elbette farkl› “deneysel” durumun özgünlü¤ü-ne ba¤l› çözüm yöntemlerinden de bahsedebiliriz.

Çat›flmalar›n çözümlenmesinde üretilen teknik süreçler bak›m›ndan üç farkl› te-mel yöntemden yararlan›ld›¤›n› söyleyebiliriz. Bunlar flu flekilde ifade edilebilir:

1. Pazarl›k: ‹ki ve daha fazla taraf›n bir çat›flmay› çözmek için çal›flmas›d›r.2. Ara buluculuk: Çat›flmada yer alan kifli ya da gruplara üçüncü bir taraf›n yar-

d›m etmesidir.3. Hakemlik: Üçüncü bir taraf arac›l›¤› ile çat›flmadaki taraflar›n çözüme ulafl-

maya zorlanmas›d›r.Çat›flman›n çözümüne iliflkin süreçlerde sürece dahil olan taraflar her zaman is-

tekli ve çat›flman›n çözümü konusunda benzer beklentilere sahip olmayabilirler.Çat›flman›n yer al›fl›ndan bafllayarak, çat›flman›n yafland›¤› ve çözüme ulaflt›r›lmas›do¤rultusunda geçti¤i aflamalarda belli tepkiler üretebilirler. Örnek olarak, bireyseldüzeyde çat›flmaya karfl› tepkileri de flu tan›mlar içersinde ifade edebiliriz:

1. Kendini çekme (kendini yokedici davran›fl)2. Hakim olmak (sertlik göstermek)3. Boyun e¤mek (bunal›m)4. Ba¤lanmak (sa¤l›kl›)5. Belirsizlik (kayg›) Çat›flmaya iliflkin tart›flmalar çat›flman›n belli bir soruna dayand›¤›n› ve çat›flma-

n›n da asl›nda bir sorun olarak ele al›nmas› gerekti¤ini ortaya koymaktad›r. Çat›fl-man›n çözülmesi demek sorunun çözülmesi ile benzer anlama gelmektedir.

Harvard Okulu taraf›ndan gelifltirilmifl olan sorun çözümü ve temel olan pazar-l›k yaklafl›m›nda sorunun çözümü için çat›flman›n taraf› olan tüm gruplar herkes


fiekil 7.4

Kaynak: http://rimaaboumrad.com/communication-2

aç›s›ndan kazan-kazan yaratabilecek bir sonuç elde edebilmek için çat›flmay› yeni-den ele alacak yarat›c› bir yaklafl›m bulmaya davet edilir.

Böylesi bir karfl›l›kl› etkileflime dayanan çat›flma çözümünde flu uygulamalar-dan yararlan›labilir:

• Üçüncü taraflara dan›flmalar• Süreci gelifltirecek ve destekleyecek çal›flmalar• Arac›l›k edilmifl ve desteklenmifl görüflmelerÇat›flman›n alg›lanabilmesi ve tüm taraflar› kapsayabilmesinde güvenin infla

edilmesi, uzlaflma ve ba¤l›l›k sa¤lanmas› önemli ihtiyaçlardand›r. Kültürleraras› ile-tiflimin ve kültürel de¤erlerin yönetilebilmesinin önemi bu noktada bir kere dahaortaya ç›kmaktad›r. Ön yarg›lar›m›z, sterotiplerimiz, suçlamalarda bulunmalar›m›zve benzer farkl› birçok yaklafl›m kültürleraras› iletiflim ve kültürel de¤erlerin yöne-tilememesinden kaynaklanmaktad›r.

Kültürleraras›ndaki farkl›l›klar› çat›flma ve bar›fl de¤iflkenleri üzerinden de ince-leyebiliriz.

Çat›flma ve bar›fl temel al›narak kültürleri inceleyecek olursak afla¤›daki gibi birayr›flmay› da gözlemlemifl oluruz:

Kültürleraras› iletiflim ve kültürel de¤erlerin yönetilebilmesi ile ilgili s›n›rl› bilgive deneyimimizin olmas› kültürel yeterlilik ile ilgili bireysel durumumuzu sorgula-mam›z› da beraberinde getirir. Farkl› bilgi ve deneyimlerimiz nedeniyle farkl› ‘kül-türel yeterlilik (veya yetkinlik) seviyelerine’ sahip olabiliyoruz. Bu kültürel yeterli-lik seviyeleri flu flekilde s›ralanabilir:

1. Kültürel y›k›c›l›k: Davran›fllar›m›z›n, tav›rlar›m›z›n, kurallar›m›z›n ve uygu-lamalar›m›z›n di¤er kültürlerden olanlara karfl› y›k›c› olmas› durumundakültürel y›k›c›l›k kavram› karfl›m›za ç›kmaktad›r. Di¤er kültürlere ve kültür-lerden olanlara karfl› bilerek y›k›c› davran›fllarda bulunmak ve farkl› kültür-lerden olanlara karfl› insani olmayan yaklafl›mlarda bulunmak ve bu kiflile-re karfl› afla¤›lay›c› de¤erler atfetmek y›k›c›l›k içersinde yer almaktad›r. Di-¤er kültürlerden olanlar› ortadan kald›rmaya çal›flmak, bu kiflilere karfl› sö-mürmeye yönelik birtak›m eylemlerde bulunmak da ayn› s›n›flama içersinegirmektedir.

2. Kültürel yetersizlik: Fark›nda olmadan veya bilmeyerek yer alan kültürel y›-k›c›l›k durumudur. Bir tür tarafl› bir sistemi iflaret etmektedir. Belli bir kültü-

Savafl, fiiddet ve Çat›flma E¤ilimli

Kültürler

Bar›fl ve fiiddet Karfl›t› Kültürler

• Kuvvete dayanan güce inanmak • E¤itim sistemi bar›fl kültürünü destekler

• Her zaman bir flekilde düflman vard›r • Hoflgörü, dayan›flma ve uluslararas› anlaflma

• Otoriter yönetim biçimleri yayg›n • Demokratik kat›l›m söz konusudur

• Gizlilik ve propaganda ihtiyac› • Serbest dolaflan bilgi

• Silahlanma • Silahs›zlanma

• ‹nsanlar› istismar etme • ‹nsan haklar›

• Do¤ay› istismar etme • Sürdürülebilir kalk›nma

• Erkek egemen • Erkek ve kad›n aras›nda eflitlik


rel kimlikteki grubun di¤erini veya di¤erlerini yok saymas› durumudur. Di-¤er kültürlerden ve gruplardan korkulmas› da örnek olarak gösterilebilir.Ayr›mc›l›¤a neden olan uygulamalar›n görülmesi, belli gruplar›n beklentile-rinin ve de¤er alg›lar›n›n düflürülmesi ve benzer durumlar da bu örnekleriçersinde gösterilebilir.

3. Kültürel körlük: Bir tür tarafs›z olma yaklafl›m›d›r. Bu yaklafl›ma göre herhan-gi bir kültür, s›n›f veya ›rk di¤erlerine göre bir farka sahip de¤ildir. Böylesibir yaklafl›mda asl›nda “ben tarafs›z›m” ifadesi ile dolayl› olarak kendi kültü-rel grubunun üstünlü¤üne ve gücüne dayanan yaklafl›mlarda bulunmakt›r.

4. Kültürel yeterlili¤e yak›nl›k: Farkl› kültürler ve kültürlerden olan kifliler ileçal›flmalarda gözlemledi¤imiz zay›f yanlar›m›z›n fark›na varma durumudur.Farkl› kültürlerden kifliler ile çal›flmalar› yürütürken her kültürün temsiliye-tini mümkün oldu¤unca sa¤lamaya çal›flmak ve insan haklar›na ba¤l›l›k gös-termek gibi yaklafl›mlar› içermektedir. Bu yaklafl›m, egemen kültürel grup-lardan temsilcilerin kimi zaman ‘ödün verildi¤ini’ düflündü¤ü gibi bir yanl›flhissin de uyanabilmesine neden olmaktad›r.

5. Kültürel yeterlilik: Kültürleraras›nda benzerlikler olabilece¤i gibi farkl›l›kla-r›n da olabilece¤ini görmek, bu farkl›l›klar›n varl›¤›n› kabul etmek ve bun-lara sayg› göstermek anlam›na gelmektedir. Di¤er kültürlere karfl› hassiyet-lerin özenle yaflat›lmas› gerekti¤ini, bu durumla ilgili bilginin artt›r›lmas›n›ve çeflitlili¤e önem verilmesini iflaret etmektedir.

6. Kültürel maharet: Kültürler en üst sayg›nl›k derecesinde ele al›narak de¤er-lendirilir. Kültürler ile ilgili olarak yeni yaklafl›mlar›n üretilebilmesi, varolanbilginin üzerine eklenebileceklerin sorgulanmas› ve kültürleraras› etkilefli-min önemine inanarak kültürel yetkinlik için savunuculu¤un yap›lmas›n› daiflaret etmektedir.

Kültürleraras› iletiflimin gereklili¤ine ve faydalar›na inan›rken farkl› kültürel ile-tiflim biçimleri ile nas›l etkileflim içersinde olaca¤›m›za da dikkat etmemiz gerekir.Dikkat etti¤imiz bu noktalar kültürleraras› iletiflimden mümkün olan en büyük fay-day› sa¤lamam›za da yard›mc› olur. Kültürleraras› iletiflimde temel olarak dikkatedilmesi gereken bu noktalar flu flekilde s›ralanabilir:

a. Farkl› sosyal de¤erlerin oldu¤unu akl›m›zda tutal›m.b. Farkl› statü alg›lamalar›, yorumlamalar› ve anlamlar›n›n oldu¤unu ve bunla-

r› sergilemede de farkl›l›klar olabilece¤ini hat›rlayal›m.c. Farkl› karar alma yöntemleri ve yaklafl›mlar›n›n olabilece¤ini unutmayal›m.d. Farkl› zaman alg›lar›n›n olabilece¤ini hat›rlayal›m. Baz› kültürler zaman›

önemli bir de¤er, hatta maddi bir de¤ermifl gibi alg›larken, bir baflka kültürdaha rahat de¤erlendirilebilecek bir yaklafl›mda olabilir.

e. Farkl› bireysel mesafe ve mekân alg›lar›n› hat›rlayal›m. Baz› kültürlerde ya-k›n bireysel iliflkiler ve iletiflim tercih nedeniyken baflka kültürlerde bireyle-raras› mesafe tercih ediliyor olabilir.

f. Farkl› kültürel dokulardan kaynaklanan sözlü ve sözsüz iletiflimi kullanmabiçimlerinde farkl›l›klar olabilece¤ini unutmayal›m.

g. Farkl› beden dillerinin oldu¤unu unutmayal›m. Bir kültürde yer alan be-den dilinin farkl› bir kültürde çok daha farkl› anlamlar tafl›yabilece¤iniunutmayal›m.

h. Farkl› davran›fl kurallar›n›n olabilece¤ini hat›rlayal›m. Bir kültürde do¤ruolarak bildi¤imiz bir davran›fl›n farkl› bir kültür içersinde olumlu karfl›lan-mayacak flekilde alg›lanabilece¤ini unutmayal›m.


i. Farkl› hukuki ve etik davran›fllar›nda var oldu¤unu, kültürleraras› et-kileflim ve iletiflim süreçleri içer-sinde farkl›laflabileceklerini hat›r-layal›m.

j. Farkl› dil engellerinin olabilece¤i-ni hat›rlayal›m. Ayr› dilleri konu-flanlarda oldu¤u gibi ayn› dili ko-nuflanlar›n aras›nda da çeflitli ne-denler ile paylafl›m ve anlaflma sü-reçlerinde engeller olabilece¤iniunutmayal›m.

BARIfi VE BARIfiIN ‹NfiASI

“Yurtta Sulh, Cihanda Sulh”

Mustafa Kemal Atatürk

Bar›fl ile ilgili tan›mlar farkl›l›klar göstermektedir. Ele al›nan bak›fl aç›s›na görefarkl› yaklafl›mlar dikkati çekmektedir. Tan›mlara bakt›¤›m›zda bar›fl için genellik-le savafl ve düflmanl›klar›n olmad›¤›, çat›flmalardan uzak kal›nan bir ifade tarz› öneç›kar. Bir baflka yaklafl›mda ise bar›fl bir politik durum olarak ele al›nmakta, resmîolan ve olmayan kurumlar, uygulamalar ve normlar do¤rultusunda adaletin ve sos-yal istikrar›n garanti alt›na al›nmas› olarak ifllenmektedir (Miller, 2005, s.56).

Bar›fl ile ilgili farkl› çal›flma ve kuramlara imza atm›fl John Paul Lederach ve Jo-han Galtung öngördükleri tan›m ve yaklafl›mlar ile karfl›m›za ç›karlar. John PaulLederach’a göre bar›fl, fliddeti ve adaletsizli¤i azaltmaya yard›mc› olan insan iliflki-leri sistemlerinin yer ald›¤› dinamik ve sürekli bir süreçtir (Lederach, 2003).

Bar›fl›n inflas› ile ilgili süreçlerde ve çal›flmalarda karfl›m›za farkl› birçok kavramç›kmaktad›r. Bu kavramlar›n bar›fl ile ilgili farkl› birçok süreçte yer ald›¤›n› da ka-bul etmemiz do¤ru olacakt›r. Örne¤in, güvenlik, sonuçlar, kabullenme, ortak amaç,sab›r, farkl›l›klar, güçlendirme, eylem ve sorumluluk gibi daha birçok kavram ba-r›fl ile ilgili çal›flmalarda yer alan kavramlardan olmaktad›r.

Bar›fl ile ilgili hangi süreç olursa olsun vazgeçilmesi mümkün olmayan belli te-mel ilkeler de söz konusudur. Örne¤in, her bir insan›n ve toplulu¤un hayat hakk›-na sayg› göstermek, fliddeti ne olursa olsun reddetmek, kendimizden olan veya ol-mayan ile paylafl›m› düflünebilmek, bizden olan› da olmayan› da dinleyebilmek,çevremizi ve dünyay› koruyucu esaslardan vazgeçmemek, dayan›flmay› birçok yer-de kullanabilece¤imizi hat›rlamak gibi kavram ve temel ilkeler de bar›fl›n inflas›n-da olmazsa olmazlardand›r.

Bar›fl süreçlerinin oluflturulmas› ve inflas› ile ilgili olarak farkl› yaklafl›mlara rast-lamaktay›z. Bunlar› flu flekilde s›ralayabiliriz:

1. Gandhi Yaklafl›m›: fiiddete dayanmayan çat›flma ve sosyal kuram› içindebar›nd›r›r. Bu yaklafl›m içersinde üç ayr› vurgu noktas› öne ç›kmaktad›r. Bunlar:a. Do¤ru için mücadele etmek.b. fiiddeti önleyen iç bileflenlerden yararlanmak.c. Amaç kazanmak de¤il, daha sa¤l›kl› bir iliflki bafllatarak sosyal gerçeklik-

le ilgili olarak daha taze bir düzeye gelmektir.


fiekil 7.5

Kaynak:http://www.uea.ac.uk/lcs/research/cross-cultural-pragmatics-at-a-crossroads-iii

2. Pasif Yaklafl›m: Temel olarak savafl› veya çat›flmay› ahlaki olarak yanl›fl gö-ren yaklafl›md›r.

3. John Paul Lederach Yaklafl›m›: Lederach yaklafl›m›na göre bar›fl›n inflas› enafla¤›dan bafllar ve yukar›ya do¤ru ilerler. Bask› ve fliddet alt›ndaki topluluk-lar›n özgürlefltirilmesi fikrine ba¤lanm›fl olan bir bar›fl inflas› söz konusudur.Bu fikrin öngörülmesi ile birlikte bar›fl kültürü ve yap›lar›n›n ortaya ç›kabil-mesi temel amaç olmaktad›r. Çat›flman›n dönüflmesini istedi¤imiz ortamdasöz konusu olan insani ve kültürel tüm kaynaklar öngörülmeli, sürece dahiledilmeli ve bunlara sayg› duyulmal›d›r. Dönüflümün uzun süreli amac› or-tamdaki insan ve kaynaklar üzerindeki geçerlili¤i pekifltirmektir.

4. Johan Galtung Yaklafl›m›: Galtung’un yaklafl›m› içersinde temelde üç noktaöne ç›kmaktad›r. Bunlar:a. Bar›fl›n inflas›na iliflkin olarak bar›fl› infla etmekle bar›fl› korumak aras›n-

da bir ba¤ kurmak gerekir.b. Do¤rudan fliddet, yap›sal fliddet ve kültürel fliddet aras›nda da farklar›

görmek gerekir.c. Olumsuz bar›fl ile olumlu bar›fl aras›ndaki farklar› da görmek gerekir.

Johan Galtung’un bar›fl›n infla edilmesine iliflkin yaklafl›m› bar›fl› insan›n empa-ti üretebilmesinde, dayan›flmas›nda ve topluluk bilincine iliflkin yap›larda aramak-tad›r. Yap›sal fliddete iliflkin tart›flmalar›n› emperyalizm ve bask›c› yaklafl›mlar› or-taya koyarak ve bunlar› dönüfltürerek ele almay› önerir. Ayn› zamanda, Galtung’unyaklafl›m› içersinde bat›l› olmayan inan›fllarda oldu¤u gibi alternatife de¤erleri dearaflt›rarak çözümler üretmeye çal›fl›r.

Bar›fl›n infla edilmesinde tüm bileflenler aras›nda olmazsa olmaz durumundaolan iletiflimin ve diyalo¤un aç›k kalmas›, sürdürülebilir olmas›d›r. Diyalog belli sa-y›da insan veya topluluk aras›nda olabilir. Belli miktarda insan veya grup aras›ndadüflüncelerinde paylafl›m sa¤layabilmek ve sonuçta paylafl›lanlar ile yeni bir anla-ma biçimi üretilebilmektedir. ‹flte bunlar›n tümü bar›fl›n inflas›nda gerekli olan di-yalo¤un tan›m›n› ortaya koyarlar (Bohm, 1996, s.7). Özellikle bar›fl söz konusu ol-du¤unda diyalog ‘yeni bir tür görüflme’ olarak belirginleflmektedir.

Bar›fl için diyalog özellikle önemlidir. Diyalog sayesinde iletiflimi artt›rabilir,farkl› deneyim ve bak›fl aç›lar›ndaki insanlar ile iliflkileri infla edebiliriz (Schirch,2004, s.50). Diyalog sayesinde insanlar çat›flmalar›n karmafl›kl›¤› ile ilgili olarak da-ha iyi bir anlama sa¤layabilir ve bu sayede sürece farkl› kat›l›m yöntemlerini gelifl-tirebilirler.

Etkili diyalog için önerilen 12 temel ilkeden de yararlanabilece¤imizi düflünebi-liriz (Justice ve Jamieson, 1998). Yararlanabilece¤imiz ilkeleri flu flekilde s›ralayabi-liriz:

• Kendi varsay›mlar›m›z için bilinçli hale geliriz.• ‹nsanlar fikirlerin arkas›ndaki anlam› ararken birbirlerini ödüllendirir.• ‹nsanlar ortak bir deneyim üretmek ve ortaklafla nas›l birlikte düflünecekle-

rini anlamak için çal›fl›rlar.• Farkl›l›klar kabul edilir ve aç›klamalar için aran›rlar.• Farkl› deneyim ve fikirlerden yeterince büyük bir yap›y› oluflturmak için ya-

rarlan›l›r.• Tabu olarak kabul edilegelmifl konular güvenli ve anlaml› bir aramada ele

al›nabilir.• Belli bir gündem yoktur. Anlaflma zamanla ortaya ç›kmaya bafllar.


• Parçalayarak düflünmek bir bütün içersinde düzenli hâle gelir.• Karmafl›k probleme ‘yeni bir gözle’ bakar›z.• Karfl›l›kl› ve çaprazlama konuflmalar teflvik edilir.• Sürecin bafllang›c› vard›r, ama sonu yoktur. Ne zaman oluflursa de¤iflim o

zaman gerçekleflir. Acele etmeye gerek yoktur.

Arac›l›kAdam Curle’ün üzerinde durdu¤u arac›l›k kuram› ve uygulamas›na göre benzer ol-mayan taraflara efl aral›kta olmayan bir model sunulur. Bu yaklafl›m ile amaç ba-r›flç›l olmayan iliflkilerden bar›flç›l olan iliflkilere geçifl sa¤lanmaya çal›fl›l›r. Arac›l›ksüreci içersinde iki tarafl› bir yaklafl›m ve uygulama söz konusudur. Taraflardan bi-ri çat›flmay› üreten taraf iken di¤eri ise incitilmifl taraft›r. Arac›l›k süreci bu iki tarafad›na yürütülür. fiu flekilde inceleyebiliriz:

A. Çat›flmay› üreten taraf için arac›l›k temel süreç ve eylemleri1. Çat›flmay› üreten tarafa sorumluluk almas› gerekti¤i konusunda yard›m-

c› olmal›y›z.2. Yanl›fl yap›lm›fl olanlar› kabul konusunda teflvik etmeliyiz.3. Çat›flmay› üreten tarafa uzlaflmadaki zorluklar konusunda da yard›mc›

olmal›y›z. 4. S›n›fland›rma suçlamalardan kaç›nmal›y›z.5. Sürecin gelifltirilmesine yönelik teflvik edicilik ve destekleyicili¤i unut-

mamal›, bir flans daha üretilmesinin gereklili¤ini vurgulamal›y›z.B. Çat›flmadan zarar gören incinen taraf için arac›l›k temel süreç ve eylemleri

1. Çat›flmadan zarar gören taraf›n ba¤›fllamas› ve isteksizlik ile kin gibi du-rumlardan vazgeçmesi konusunda yard›mc› olmal›y›z.

2. Çat›flmadan zarar görenin kendi hatalar›n› da görebilmesi konusundayard›mc› olmal›y›z.

3. Zarar görenin kendisine sunulan veya sunulacak olan özürü veya ben-zeri paylafl›mlar› kabul etmesi konusunda yard›mc› olmal›y›z.

4. Çat›flmay› üreten taraf ile birlikte olabilmeyi ve dostluklar kurma konu-sunda sürecin güçlendirilmesini gözetmeliyiz.

Çat›flman›n çözülmesi içersinde taraflar›n sürece katk›da bulunabilmeleri ve sü-recin olumlu olarak üretilebilmesi için sürecin gelifltirilmeye ve belirli ö¤eler ilebeslenebilmesine ihtiyaç vard›r. Bu ö¤eleri ve süreç aflamalar›n› flu flekilde tan›m-layabiliriz:

1. Güç konusundaki dengesizlikler ve adalet konusundaki eflitsizlikler hakk›n-da insanlar›n fark›nda olmas›n› sa¤lay›n›z.

2. Kendilerini düzenlemelerini ve flikayetlerini dile getirmelerine yard›mc› olu-nuz.

3. Söz konusu maddelere çok daha eflit güç dengeleri ve iliflkiler içersinde yak-lafl›n›z.

4. Daha de¤er kazanm›fl bir iliflkiyi yap›land›rmaya çal›fl›n.

BARIfi ‹Ç‹N ‹ZLENEB‹LECEK YOLLARBar›fl›n infla edilemesi süreci ve çabalar› içersinde yer almay›p daha genel bir çer-çevede de¤erlendirilebilecek etkenler ve katk›lar da göz önüne al›nabilir. Sürecinçevresinde ve daha genel olarak tarif edilebilecek belirleyici etmenler içersindesosyal adaletin sa¤lanmas› öncelikle hem çat›flmalar›n önüne geçmeye, hem de ça-t›flma süreçlerinin çözümlenmesine katk›da bulunur. Sosyal adaletin sa¤lanmas›n›nkatk›lar›n› flu flekilde hat›rlayabiliriz:


1. Aç›k diyalog ve elefltiriyi kabullenmek.2. Artan çat›flma süreci içersinde iletiflim kanallar›n› aç›k tutacak süreçlerin ku-

rulmas›.3. De¤erlerde çeflitlilik ve farkl› olanlar›n kabulünün sa¤lanmas›.4. Ahlaki yarg›lama ve d›flarda tutmalara iliflkin belirtilere haz›r olmak.5. Adaletsizli¤e karfl› yap›sal bir mücadeleye girmek.

Siz de ülkemizde ve çevremizde yaflanan çat›flmaya iliflkin konular› gözönüne alarak, sos-yal adalet kavram›n›n nas›l önem tafl›d›¤›n› de¤erlendirebilirsiniz.

Bar›fl›n inflas› sürecinde ister bireysel anlamda olsun, iste topluluklar düzeyin-de olsun belli eylemlerin öncelikli say›lmas›, olumlu geliflmeler do¤rultusunda çö-zümler sunabilecektir. Bireysel düzeyde bar›fl›n inflas›na katk› sa¤lamam›za yar-d›mc› olacak üç temel özellikten bahsedebiliriz. Bu özellikler sayesinde süreci da-ha sa¤lam temellere oturtma flans›n› da elde etmifl oluruz.

Bireysel aç›dan bar›fla hizmet edecek üç temel özelli¤i flu flekilde ifade edebiliriz:1. Alçak gönüllülük: Belli konular içersinde hakl› oldu¤umuzu düflünmek ka-

dar her zaman hakl› olamayaca¤›m›z› bilmemiz de önemli bir bafllang›çnoktas› olacakt›r. Ayn› zamanda, baflkalar›ndan da ö¤renebilece¤imiz fleyle-rin oldu¤unu düflünebilmemiz de farkl› katk›lar sa¤layacakt›r.

2. Yüce gönüllülük-büyüklük: Süreçler içersinde zorluklar› aflmada kolaylaflt›-r›c› bir yaklafl›m›n ötesinde, vermeyi bir de¤er olarak görmek de bar›fl› inflaeden yaklafl›mlardan olacakt›r. Belli bir flarta ba¤l› olmaks›z›n ve karfl›l›¤›n-da birfley beklemeden vermek de bar›fl›n infla edilmesi sürecinde olumlukatk›lar sa¤layacakt›r.

3. Hizmet: Bar›fl›n inflas› sürecinde paydafl olan ve farkl› beklenti düzeylerinesahip birey ve topluluklar›n ihtiyaçlar›n› gözeterek hizmeti temel alan ey-lemleri uygulamaya koymak da olumlu sonuçlar do¤urmaktad›r. Süreçtekarfl› taraf olarak yer alan›n varolufl koflullar›na sayg› göstermek de önemlibir noktad›r.

Bireyleraras› ve taraflar aras›nda bar›fl› infla etmede 10 temel kural› bir rehbergibi de de¤erlendirebiliriz. Bunlar› s›ralayacak olursak:

1. Zaman içersinde tüm geliflmelerden s›yr›larak kendimizi ve temsil etti¤imiztopluluklar› nas›l iliflkilendirdi¤imizi anlamam›za yard›mc› olacak süreçlerüretmeliyiz.

2. ‹nsanlar›n ve topluluklar›n benzer ihtiyaçlara sahip oldu¤unu hat›rlamal›y›z.3. Kendi veya toplulu¤umuzun ihtiyaçlar›n›n baflkalar› taraf›ndan nas›l yerine

getirilmesini bekliyorsak kendimizin ve toplulu¤umuzun baflkalar›n›n ihti-yaçlar›n› karfl›lay›p karfl›lamad›¤›n› düflünmeliyiz.

4. Birinden veya bir topluluktan birfleyi yapmas›n› veya yapmalar›n› istiyorsaköncelikle bir talepte mi, yoksa bir istekte mi bulundu¤umuzu görebilmemizgerekir.

5. Birinden veya bir topluluktan neyi yapmas›n› ‘istemedi¤inizi’ söylemek ye-rine, o kifli veya topluluktan neyi yapmas›n› ‘istedi¤imizi’ söylemek dahaolumlu bir süreç üretecektir.

6. Birinden veya bir topluluktan ‘ne olmas›n› veya ne olmalar›n›’ söylemek ye-rine, ne tür bir eylemde bulunmalar›n› istedi¤imizi söylemek ve o eylem ilebirlikte o kifli veya toplulu¤un ne yönde olaca¤›n› umdu¤umuzu söylemekdaha olumlu bir süreç üretecektir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

7. Biri veya bir topluluk ile bir konu veya fikirde uzlaflmak veya uzlaflmadanönce o kifli veya toplulu¤un ne hissetti¤ini ve neye ihtiyaç duydu¤unu an-lamaya çal›flmal›y›z.

8. ‘Hay›r’ ifadesini kullanmak yerine bizi ‘evet’ demekten al›koyan ihtiyac›n neoldu¤unu vurgulamay› tercih edebiliriz.

9. E¤er bir konuda olumsuz düflünceler ve hisler geliflmeye bafllad›ysa ne türihtiyaçlar›n karfl›lanmam›fl olabilece¤ini düflünmeliyiz. Bunun ard›ndan dabunlar› karfl›layabilmek için nelerin yap›labilece¤ini hesaba katmak dahaolumlu çözümler ve süreçler üretecektir. Maalesef, s›kça karfl›laflt›¤›m›z yak-lafl›m ise kendimiz ve toplulu¤umuz ile di¤erleri için neyin yanl›fl oldu¤unuve ters gitti¤ini tespit etmeye çal›flmakt›r.

Kifliler ve topluluklar aras›nda olumlu infla edilmifl süreçlerin olumlu geribil-dirimler ile paylafl›labilmesinin süreçleri daha da sürdürülebilir k›laca¤›n› hat›rla-mal›y›z.



Çat›flma, çat›flma çözümü ve bar›fl inflas› kav-ramlar›n› tan›mlamakÇat›flma ve bar›fl ile ilgili kavramlar›n bir aradakullan›l›yor olmas› ilginçtir. Ancak, çat›flma vebar›fl ifadelerini bir sürecin parças› olarak de¤er-lendirdi¤imizde asl›nda çok garipsenmemesi ge-reken ve asl›nda do¤ru bir birlikteli¤i ifade etti-¤ini görürüz. Hiçbir çat›flma kal›c› de¤ildir. Belkik›sa, belki uzun say›labilecek süreç ve zamançerçevesinde de¤iflim ve dönüflüm do¤rultusun-da bar›fla do¤ru ilerlerler.Tutumlar›m›z seçici alg›lar›m›za, inançlar›m›za,sterotiplerimize ve iletiflim süreçlerimizdeki di-¤er birçok ö¤eye dayanmaktad›r. Bunlar›n tümügördü¤ümüz, duydu¤umuz ve bize sunulanlarakarfl› nas›l yorumlamalarda bulunaca¤›m›z› belir-ler. Her insan›n belli bir ‘kültürel merce¤i’ oldu-¤unu unutmayal›m. Sahip oldu¤umuz kültürelmercek sayesinde, yani bak›fl aç›lar›m›z, yakla-fl›m tarzlar›m›z nedeniyle tan›kl›k etti¤imiz, duy-du¤umuz ve gördü¤ümüz olaylar› farkl› farkl› de-¤erlendirme e¤ilimimiz vard›r.Çat›flman›n içersinde yer alan kaç›n›lmaz olarakbirey veya bireylerdir. Bu durumda bireye özgüolarak çat›flman›n ortaya ç›kmas›na ve belli birsüreç içersinde yer almas›na neden olan ikiönemli etkenin ‘kültür’ ve ‘duygular’ oldu¤unuhat›rlamam›z gerekir. Kültür aç›s›ndan kültürelfarkl›l›klara sayg› gösterilmesi ve asl›nda kültürelfarkl›l›klar ile ilgili konularda meselenin do¤ruyuve yanl›fl› bulmak olmad›¤›n› hat›rlamam›z gere-kir. Bu durumda, çat›flmaya iliflkin sürecin içer-sinde yer alan her bir bireyin belirtilen konularile ilgili olarak bilgilendirilmesi ve güçlendirilme-si gerekir. Çat›flma ile ilgili süreçlerde olumsuzat›flarda ve de¤erlendirmelerde bulunmak çözü-me a¤›rl›kl› olarak olumlu bir katk› sa¤lamamak-tad›r. Bir de¤erlendirme ve at›f demek asl›ndabelli s›fat veya s›fatlar›n kullan›lmas› anlam›nagelmektedir. Bu da de¤er yarg›lar›na dayanan birdurumu ortaya koyar. Sürece katk›s› neredeyseçok s›n›rl›d›r veya katk›s› yoktur. Baz› durumlar-da çat›flman›n daha da olumsuz yöne gitmesine,çat›flman›n belirmesine neden olabilir. Unutma-yal›m, kimse de¤er yarg›lar›n›n bir baflkas›n›nde¤er yarg›lar› taraf›ndan elefltirilmesini ve de-¤erlendirmesini pek de hofl karfl›lamaz.

Çat›flma ile ilgili olarak kültürleraras› yaklafl›m-lar hakk›nda fikir sahibi olup kültürlerin farkl›etkilerinin nas›l yer ald›¤›n› aç›klamakUluslararas› ve kültürleraras› iletiflimde en yayg›nsorunlar karfl›l›kl› anlama ve anlama çabas›n›n ek-sikli¤inden, yanl›fl anlama ve yorumlamalardan,duygusal tepki ve eylemlerden, iletiflim sürecininkesintiye u¤ramas›ndan, yok saymadan, güç eldeetme çabas›ndan ve ço¤ulculu¤a olan inanc›n yi-tirilmesi gibi nedenlerden kaynaklanmaktad›r.Kültürleraras› iletiflimde sözü edilen nedenleri,farkl› iletiflim süreçlerini ve iletiflime ba¤l› etkile-flim süreçlerini belirleyen bir baflka nokta da kül-türel özelliklere ba¤l› olarak flekillenen ‘iletiflimtarzlar›m›zd›r.’ Belirtilen konularda yetersiz çal›fl-ma ve uygulamalarda kaç›n›lmaz olarak farkl› bo-yutlarda çat›flmalar› beraberinde getirmektedir.

Bar›fl› infla etmede farkl› yaklafl›m tarzlar›n›ay›rt etmekBar›fl›n inflas› ile ilgili süreçlerde ve çal›flmalardakarfl›m›za farkl› birçok kavram ç›maktad›r. Bukavramlar›n bar›fl ile ilgili farkl› birçok süreçte yerald›¤›n› da kabul etmemiz do¤ru olacakt›r. Örne-¤in, güvenlik, sonuçlar, kabullenme, ortak amaç,sab›r, farkl›l›klar, güçlendirme, eylem ve sorum-luluk gibi daha birçok kavram bar›fl ile ilgili çal›fl-malarda yer alan kavramlardan olmaktad›r.Bar›fl ile ilgili hangi süreç olursa olsun vazgeçil-mesi mümkün olmayan belli temel ilkeler de sözkonusudur. Örne¤in, her bir insan›n ve toplulu-¤un hayat hakk›na sayg› göstermek, fliddeti neolursa olsun reddetmek, kendimizden olan veyaolmayan ile paylafl›m› düflünebilmek, bizden ola-n› da olmayan› da dinleyebilmek, çevremizi vedünyay› koruyucu esaslardan vazgeçmemek, da-yan›flmay› birçok yerde kullanabilece¤imizi ha-t›rlamak gibi kavram ve temel ilkeler de bar›fl›ninflas›nda olmazsa olmazlardand›r.

Bar›fl inflas›nda yer alan farkl› kavramlar›n ve öne-rilebilecek yollar›n neler oldu¤unu tart›flmakBar›fl›n infla edilemesi süreci ve çabalar› içersindeyer almay›p daha genel bir çerçevede de¤erlendi-rilebilecek etkenler ve katk›lar da göz önüne al›-nabilir. Sürecin çevresinde ve daha genel olaraktarif edilebilecek belirleyici etmenler içersinde sos-yal adaletin sa¤lanmas› öncelikle hem çat›flmalar›nbelirlemesinin önüne geçmeye, hem de çat›flmasüreçlerinin çözümlenmesine de katk›da bulunur.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


1. Bak›fl aç›lar›m›z ve yaklafl›m tarzlar›m›z nedeniyletan›kl›k etti¤imiz, duydu¤umuz ve gördü¤ümüz olayla-r› farkl› de¤erlendirme e¤ilimimize ve yararland›¤›m›zyönteme ne ad verilir?

a. Kültürel mercekb. Kültürc. Kültürel özümsemed. Kültürel yeteneke. Kültürel yaklafl›m

2. Afla¤›dakilerden hangisi güç ile ilgili temel bileflen-lerden biri de¤ildir?

a. Gücü kullan›fl biçimimizb. ‹letiflimin taraflar›c. Gücü de¤iflime sokmam›zd. Bütünlefltirici güçe. Paydafllara sundu¤umuz iletiflim

3. Afla¤›dakilerden hangisi güce iliflkin olarak “istedi-¤im fleyi yap, yoksa istemedi¤in fleyi yapmak zorundakalaca¤›m” yaklafl›m›n› vurgulamaktad›r?

a. Bütünlefltirici güçb. Bölücü güçc. Gücü kullan›fl biçimimizd. Ayr›mc›l›ke. Gücü üretme biçimimiz

4. Afla¤›dakilerden hangisi güce iliflkin olarak “do¤ruoldu¤una inand›¤›m fleyi yapaca¤›m, bu da özgün biryol olacak ve sonunda daha da yak›nlaflm›fl olaca¤›z”vurgusunu üretmektedir?

a. Uzlafl› gücüb. Arac›l›k edici güçc. Ay›rt edici güçd. Bütünlefltirici güçe. Gücü kullan›fl biçimimiz

5. Afla¤›dakilerden hangisi çat›flman›n temel nedenle-rinden biri de¤ildir?

a. S›n›rl› kaynaklarb. ‹nançlarc. ‹deolojilerd. De¤erlere. Yafl

6. Afla¤›dakilerden hangisi çat›flman›n temel boyutla-r›ndan biri de¤ildir?

a. Kurumlar aras› çat›flmab. Ülkeler aras› çat›flmac. Kifliler aras› çat›flmad. Gruplar aras› çat›flmae. Kifli içi çat›flma

7. Afla¤›dakilerden hangisi çat›flma sürecinin en fazlaartabilece¤i noktay› ifade etmektedir?

a. Parçalanmab. Savaflc. Y›k›md. Soyk›r›me. Bölünme

8. Fark›nda olmadan veya bilmeyerek yer alan kültürely›k›c›l›k durumu afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Kültürel körlükb. Kültürel çat›flmac. Kültürel yetersizlikd. Kültürel y›k›c›l›ke. Kültürel y›k›m

9. “fiiddeti önleyen iç bileflenlerden yararlanmak” bar›-fl›n inflas› sürecinde hangi görüflün savundu¤u yakla-fl›md›r?

a. Galtung yaklafl›m›b. Buda yaklafl›m›c. Kültürel yaklafl›md. Gandhi yaklafl›m›e. Uzlafl›c› yaklafl›m

10. “Bar›fl›n inflas›na iliflkin olarak bar›fl› infla etmeklebar›fl› korumak aras›nda bir ba¤ kurmak gerekir” görü-flü bar›fl›n inflas› sürecinde hangi görüflün savundu¤uyaklafl›md›r?

a. Uzlafl›c› yaklafl›mb. Buda yaklafl›m›c. Kültürel yaklafl›md. Gandi yaklafl›m›e. Galtung yaklafl›m›



1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Girifl” konusunu yenidengözden geçiriniz.

2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çat›flma” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çat›flma” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çat›flma” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çat›flma” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çat›flma” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çat›flman›n Artmas› ve Azal-mas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Çat›flma ve Kültürleraras›‹letiflim” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bar›fl ve Bar›fl›n ‹nflas›” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bar›fl ve Bar›fl›n ‹nflas›” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.


Öncelikle televizyonda izledi¤imiz çat›flmaya iliflkin ha-berlerin neden bu kadar dikkatimizi çekti¤ini düflüne-biliriz. Lütfen, bir süre için düflünün ve kendinize asl›n-da günlük hayat›n›zda ne kadar s›k çat›flmaya tan›kl›ketti¤inizi hat›rlamaya çal›fl›n. Birço¤umuzun yan›t› çoks›n›rl› olacakt›r, ya da belli bir say›y› geçmeyecektir. ‹fl-te bu nadir olan çat›flma olaylar›n›n da televizyonda buyüzden dikkatimizi çekti¤ini düflünebiliriz. Çat›flma den-di¤i anda zihnimizde uzlaflamayan taraflar belirmekte-dir. Kimi zaman çat›flman›n yo¤unlu¤u dikkatimizi çe-kerken, kimi zaman da uzlafl› ile ilgili bilgiler gelir. Na-dir olarak gördü¤ümüz ise çat›flman›n çözümünün na-s›l oldu¤u, bar›fl›n nas›l infla edildi¤idir. Belki de izledi-¤imiz yay›nlarda dikkatimizi biraz daha yo¤unlaflt›rma-m›z gereken nokta bu olabilir. Çat›flmalar›n nas›l çö-zümlendi¤i ve bu noktaya nas›l ulafl›ld›¤› odaklanma-m›z gereken esas noktad›r.

S›ra Sizde 2

Kültürlerararas› iletiflim bafll› bafl›na keflfedilmesi gere-ken bir alan olarak karfl›m›za ç›kar. Her bir bireyin bi-reysel kültürünün yan›nda gruplar›n, ülkelerin ve top-luluklar›n da kültürlerinden bahsetmek gerekir. Her birkültürün de kendine özgü kültürel de¤erlerinin oldu¤u-nu hat›rlamam›z gerekir. Baz› kültürler için risk almakkültürel bir de¤er olurken bir baflka kültürel de¤erin ai-lenin güvenli¤i olabilece¤ini hat›rlamal›y›z. Kültürlera-ras› iletiflim sayesinde de bu farkl› kültürel de¤erlerinpaylafl›ld›¤›n› görmekteyiz, bu flekilde fark›na varmak-tay›z. Kültürleraras› iletiflimi üretmekte herbirimizin sa-hip oldu¤u kültürel merce¤in de önemli bir belirleyicioldu¤unu hat›rlamal›y›z.

S›ra Sizde 3

Sosyal adaletin sadece çat›flmalar›n önlenmesindeönemli bir etken oldu¤unu düflünmek hata olur. Sosyaladalet sayesinde toplumsal bir uzlafl› da üretilmifl olur.‹flte bunu üretirken yararlanabilece¤imiz farkl› birçoknoktadan belirli birkaç›n› vurgulayabiliriz. Alçak gönül-lülük ile belli konular içersinde hakl› oldu¤umuzu dü-flünmek kadar her zaman hakl› olamayaca¤›m›z› bilme-miz de önemli bir bafllang›ç noktas› olacakt›r. Ayn› za-manda, baflkalar›ndan da ö¤renebilece¤imiz fleylerinoldu¤unu düflünebilmemiz de farkl› katk›lar sa¤laya-cakt›r. Yüce gönüllülük ile süreçler içersinde zorluklar›aflmada kolaylaflt›r›c› bir yaklafl›m›n ötesinde vermeyibir de¤er olarak görmek de bar›fl› infla eden yaklafl›m-lardan olacakt›r. Belli bir flarta ba¤l› olmaks›z›n ve kar-fl›l›¤›nda birfley beklemeden vermek de bar›fl›n inflaedilmesi sürecinde olumlu katk›lar sa¤layacakt›r. Hiz-met ile bar›fl›n inflas› sürecinde paydafl olan ve farkl›beklenti düzeylerine sahip birey ve topluluklar›n ihti-yaçlar›n› gözeterek hizmeti temel alan eylemleri uygu-lamaya koymak da olumlu sonuçlar do¤urmaktad›r. Sü-reçte karfl› taraf olarak yer alan›n varolufl koflullar›nasayg› göstermek de önemli bir noktad›r.



Aron, R. (2003). Peace and War: A Theory of

International Relations. London: Transaction.Avruch, K., Peter W. B., and Joseph A. Scimecca (eds.),

(1991). Conflict Resolution: Cross-Cultural

Perspectives. London: Greenwood Press.Azar, E. E. (1990). The Management of Protracted

Social Conflict. Hampshire, UK: DartmouthPublishing.

Bohm, D. (1996). On Dialogue. New York: Routledge.Galtung, J. (1996). Peace by Peaceful Means. Peace

and Conflict, Development and Civilization.

Oslo: PRIO.Galtung, J. (2000). Conflict Transformation by

Peaceful Means (the TRANSCEND Method), AManual Prepared by the Crisis EnvironmentsTraining Initiative (CETI) and the DisasterManagement Training Programme of the UnitedNations, Geneva: United Nations.

Galtung, J. and G. G. Jacobsen (2000). Searching for

Peace: The Road to TRANSCEND. Pluto Press:London.

Juctice, T. & Jamieson, D. (1998). Complete Guide to

Facilitiation. Massachusettes, HRD Press.Koppensteiner, N. (2009). The Art of the

Transpersonal Self. Transformation as

Aesthetic and Energetic Practice. [ATROPOS]New York, Dresden.

Lederach, J. (2003). Defining Conflict

Transformation, Conflict and Change (LittleBook of Conflict Transformation). Intercourse, PA:Good Books.

Miller, C. (2005). A Glossary of Terms and Concepts

in Peace and Conflict Studies. San Jose: Universityfor Peace.

Morgan, P. M. (1995). Regional Conflicts: Some

Preliminary Considerations. UC _Irvine.Pruitt, D. & Kim, S. (2004). Social Conflict: Escalation,

Stalemate and Settlement. Boston: McGraw-Hill.Richmond, OP. (2005). The Transformation of Peace.

Palgrave Macmillan.Schrich, L. (2004). The little Book of Strategic

Peacebuilding. PA: Good Books.Vayrynen, R. (1991). New Directions in Conflict

Theory: Conflict Resolution and Conflict

Transformation. London: Sage.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Endüstri toplumundan a¤ toplumuna kadar yaflanan toplumsal süreçleri k›-saca tan›mlayabilecek,Yeni medya düzeni kavram›n› aç›klayabilecek,Yeni medya ve çal›flma hayat› iliflkisini betimleyebilecek,Yeni medyan›n toplumsal yaflam içindeki rolünü aç›klayabilecek,Yeni medya ve bireyleraras› iletiflim kavramlar›n› iliflkilendirebilecekbilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Yeni Medya• Sosyal A¤lar• Toplumsallaflma• Dijital Göçmenler

• Web 2.0• Yöndeflme• Dijital Yerliler • A¤ Toplumu

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

N

NNNN


• G‹R‹fi• ENDÜSTR‹ TOPLUMUNDAN A⁄

TOPLUMUNA• YEN‹ MEDYA DÜZEN‹• YEN‹ MEDYA VE ÇALIfiMA HAYATI• YEN‹ MEDYA VE TOPLUMSAL

YAfiAM• YEN‹ MEDYA VE B‹REYLERARASI

‹LET‹fi‹M

Yeni Medya veYeni YaflamBiçimleri


G‹R‹fiYeni medyan›n toplumsal yaflama etkileri ve neden oldu¤u yeni yaflam biçimleri-ni tan›mlayabilmek için öncelikle geleneksel medyan›n yüzy›llard›r nas›l bir top-lumsal ifllevi oldu¤una göz atmak gerekir. Bu bak›fl aç›s› ile irdelendi¤inde iseDaniel Bell’in (1996) ortaya koydu¤u ayr›mlama ön plana ç›kmaktad›r. DanielBell, insano¤lunun yaflad›¤› toplumsal geliflimi ifl ve toplumsal statü tan›mlar›nda-ki dönüflümden yola ç›karak üç dönemde ele almaktad›rlar. Bu ayr›mlar, “endüs-tri öncesi toplum”, “endüstri toplumu” ve “endüstri sonras› toplum” olarak adlan-d›r›l›r. Tabii ki bu tür bir ayr›m uygarl›k tarihinde insano¤lunun üretim sürecinigöz önünde tutarak yap›lm›flt›r ve Endüstri Devrimi’nin önemini vurgulamaktad›r.Bell’in ortaya koydu¤u bu ayr›m›n yan›nda, Manuel Castells’in (2008) tan›mlad›¤›a¤ toplumu kavram›, yaflanan süreci anlamland›ran temel yaklafl›mlardan biridir.Yeni medyan›n toplumsal yap› ile olan iliflkisini ifade ederken bu yaklafl›mlar›nfark›nda olmak, geleneksel medya ile yeni medyan›n toplumsal düzenin kurulma-s›nda ve süreklili¤inin sa¤lanmas›nda ne gibi etkileri olabilece¤ini ifade edebil-mek için önem tafl›r.

Endüstri Devrimi 18 ve 19. yüzy›l Avrupa’s›nda özellikle buhar gücüyle çal›flanteknolojilerin keflfiyle bafllar. Tar›m ve zanaata dayal› bir ekonomiden, sanayilefl-me süreçlerine, bir baflka deyiflle makine üretiminin egemen oldu¤u bir ekonomi-ye geçifl sürecini tan›mlar.

18. yüzy›lda ‹ngiltere’de alevlenen Endüstri Devrimi daha sonra bütün Avru-pa’ya yay›l›r. Endüstri Devrimi’nin dünya tarihindeki önemi, kas gücünün yerinimakinelerin almas› olarak bilinir. Bir baflka deyiflle bilimin uygulamaya geçmesiy-le, insano¤lunun alet yapma olgusunun birleflmesi, yani techne’nin ön plana ç›k›-fl›d›r. Techne, insano¤lunun beceri ve zanaatla ortaya ç›kard›¤› üretimdir ve AntikYunan’da bütün sanatlar ve zanaatlar› içeren bir ifade olarak kullan›lm›flt›r (Artun,2008).

Endüstri Devrimi’nin bir baflka özelli¤i ise sadece üretim koflullar›nda de¤il,toplumsal s›n›flar›n da yeniden düzenlenmesinde ortaya ç›kard›¤› yeni sonuçlard›r.Bir yandan üretimde kas gücünün yerini makineler al›rken di¤er yandan bireyle-rin makineler ile olan iliflkisi üzerine yap›land›r›lm›fl yeni ifl düzeni, Bell’in yaklafl›-m›n›n temellerini oluflturur.

Yeni Medya ve Yeni Yaflam Biçimleri

Techne; belirli bir amac›olan, bu amaca ulaflmakiçin belirli bir yol ve yordamizleyen, belirli bilgilerdenyararlanarak sonuç olarakbirtak›m ihtiyaçlar› giderenifllevsel tüm sonuçlar›n yada ürünlerin elde edildi¤itüm etkinlikler olaraktan›mlanabilir (Artun,2008).

ENDÜSTR‹ TOPLUMUNDAN A⁄ TOPLUMUNA

Endüstri Öncesi ToplumEndüstri Devrimi ile birlikte sadece üretim biçimleri dönüflmemifl, toplumun yap›-s›nda önemli dönüflümler ortaya ç›km›fl, bireyin toplum içindeki iliflkilerini dahafarkl› de¤iflkenler belirler olmufltur. Avrupa burjuvas› önemli oranda de¤iflime u¤-ram›fl ve daha önce var olmayan bir iflçi s›n›f›n›n do¤mas›na yol açm›flt›r. Bu yenitoplumsal düzende ifl ve ifl koflullar› temel de¤iflken olarak öne ç›kmaktad›r. Yeniifl koflullar›nda üretim süreçleri eskisine oranla bütünüyle dönüflüme u¤ram›flt›r.Endüstri Devrimi’ne kadar olan yaflam›nda birey, do¤aya karfl› bir savafl vermifl, busavafl›nda ise kas gücünü kullanm›flt›r. Bell (1996), Endüstri Devrimi’ne kadar olanbu dönemdeki toplumsal yap›y›, “endüstri öncesi toplum” kavram› ile ifade ederve ona göre insano¤lunun karakteri ve sosyal iliflkilerinin biçimi genelde yapt›¤› ifl-lerin türü taraf›ndan flekillenir. ‹nsano¤lunun toplumdaki yerini, o toplumdaki ro-lü belirler ve bu rol öncelikli olarak bireyin yapt›¤› iflle iliflkilidir. Endüstri öncesitoplumda birey bir bak›ma bir oyun oynamaktad›r. Bu oyun ise do¤ayla olan biroyundur ve do¤aya karfl› oynanan bu oyunda insano¤lu kas gücünü kullanmakta-d›r. Endüstri öncesi toplumda üretim do¤ay› sömürerek yap›lan bir üretimdir; üre-tilen ürünlerin kayna¤› do¤ad›r. Tar›m, madencilik, avc›l›k, ormanc›l›k gibi endüs-tri öncesi toplumda var olan ifller, do¤al kaynaklara dayan›r. ‹flin koflullar›n› da yi-ne do¤a olaylar› belirlemektedir. Örne¤in mevsim, hava flartlar›, topra¤›n verimli-li¤i, maden yataklar›n›n zenginli¤i gibi de¤iflkenler iflin koflullar›n› belirleyen temelögelerdir. Endüstri öncesi yaflam do¤aya ve do¤al kaynaklara ba¤›ml› oldu¤undan,yaflam›n ritmi yine bu do¤al etkenlerle do¤rudan iliflkilidir. Endüstri öncesi top-lumda yaflam›n›n ritmini do¤a belirlemektedir.

Endüstri Toplumu18. yüzy›l ‹ngiltere’sinde patlak veren Endüstri Devrimi, üretim süreçlerinin maki-nelerin yard›m› ile yap›lmaya baflland›¤› dönüflümü ifade eder. Teknik ve tekno-lojinin gelifliminin önce üretim biçimlerine katk›lar›, sonra ise ekonomik ve sos-yal dönüflümlere neden oldu¤u etkileri tan›mlamak için s›kl›kla kullan›l›r. Endüs-tri Devrimi ço¤unlukla teknolojik determinist bir geliflme olarak gösterilse de te-melinde ayd›nlanma felsefesinin getirdi¤i toplumsal dönüflüm vard›r ve bu dönü-flüm endüstrileflme ile devam edegelmifltir. Bu bak›fl aç›s› ile incelendi¤inde En-düstri Devrimi hiçbir zaman sadece bir teknolojik dönüflümü ifade etmemifltir.Ayn› zamanda köklü bir ekonomik, politik ve toplumsal bir dönüflüm sürecinekarfl›l›k gelir.

Bell’in de ifade etti¤i gibi Endüstri Devrimi ile birlikte, insan yaflam›nda etkinbir rol oynayan ve bireyin karakterini, toplumsal rolünü belirleyen ifl biçimleriköklü bir flekilde de¤iflmifltir. Endüstri toplumunda kas gücünün yerini enerji vemakineler alm›flt›r. Endüstriyel toplumda insano¤lunun çevresi, yine insano¤lu ta-raf›ndan imal edilmifl ürünler ile bezenmifltir. Bu kez insano¤lu do¤aya karfl› de¤il,daha önce imal edilmifl, dönüfltürülmüfl bir do¤aya karfl› oyun oynamaktad›r. En-düstri toplumunda makine a¤›r basm›fl ve yaflama hakim olmufltur. Yaflam›n ritmido¤al olaylar taraf›ndan de¤il, mekanikleflmifl bölümler taraf›ndan belirlenir ol-mufltur. Endüstri Devrimi’nde zaman kronolojiktir, saatin ayr›mlar› ile konumland›-r›lm›flt›r. Kas gücünün yerini enerjinin almas›yla verimlilik artm›fl, yaflam bir bak›-ma standartlaflm›flt›r. Enerji ve makineler iflin do¤as›n› de¤ifltirmifl, hünerler basit


Ayd›nlanma: 17. ve 18.yüzy›llarda entelektüellerinbafllatt›¤›, önce Avrupa’dasonra AmerikanKolonilerinde etkisinigösteren, bilimsel yöntemleaç›klanmaya çal›fl›lanbilgilerin, insan akl›n›nyozlaflm›fl gelenekçi fikirlerve inançla mücadelesineyine insan akl›na dayananbir reform gelifltiren kültürelbir harekettir.

bileflenlere ayr›lm›fl, geçmiflin zanaatkârlar›n›n yerini mühendisler ve makineleraras›ndaki çark görevini gören yar› kalifiye iflçiler alm›flt›r. Fakat bilinen bir gerçekde mühendislerin yeni bir makine üretmesiyle yar› kalifiye iflçisinin de iflinin sonbulaca¤›d›r. ‹flçinin görevi, ancak mühendisin onun yerine bir makine tasarlamas›-na dek sürebilir. Daha sonra onun yerini de bir makine alacakt›r.

Yaflam fabrikalaflm›fl do¤aya karfl› bir oyundur. Dünya teknikleflmifl, rasyonelleflmifl-

tir. Makineler belirleyicidir, yaflam›n ritmi mekanik olarak ilerlemektedir, zaman

kronolojik, metodolojik ve hatta mekansallaflm›flt›r. ‹nsan gücünün yerini üretkenlik,

az girdi ile ç›kt› elde edebilmek ve sanayi toplumlar›n›n temek özelli¤i olan kitlesel

üretim için gerekli güç kayna¤› olan enerji alm›flt›r. Enerji ve makineler iflin do¤as›-

n› dönüfltürür (Bell, 1976).

Böyle bir sistemde art›k hüner ve zanaat›n çok büyük de¤eri yoktur. Hüner vezanaat›n yerini do¤ru zamanda, do¤ru parçalar›n üretilmesi ve bir araya getirilmesialm›flt›r. Endüstri toplumunda bireysel hünerden çok, kitlesel bir organizasyon vekoordinasyon önem kazan›r. Bir üretim sürecini bafl›ndan sonuna kadar yürüten za-naatkârlar›n yerini, üretim organizasyonu içinde s›n›rl› bir yeri olan ve kiflisel hüner-lerine ihtiyaç duyulmayan yar› kalifiye iflçiler alm›flt›r. Üretim bireysel de¤il, kitlesel-dir. Bireyin tek bafl›na yapabilece¤inden daha fazla üretim makineler taraf›ndan ya-p›lmaktad›r. Böyle bir efl güdümlemede ancak sembolik iliflkilerden bahsedilebilir.Birey çal›flma yaflam›nda ve dolay›s›yla toplumda hüner ve zanaat› ile de¤il, bir difl-li görevi gören nesne olarak yer almaktad›r. Toplumda bir diflli olarak yer alan bi-rey, bazen kendinden daha büyük bazen ise daha küçük difllilerle iletiflim içinde-dir. Dolay›s›yla bireyleraras› iliflkilerde bir hiyerarfli ve bürokrasinin oldu¤undan sözetmek mümkündür. Bu ise yeni bir s›n›f yap›lanmas› anlam›n› tafl›r. Endüstri Devri-mi var olan s›n›fsal düzeni bafltan afla¤› dönüfltürür. Sermaye ile ifl gücü aras›ndakiç›kar çat›flmalar› artar. S›n›flar aras› ayr›mlar derinleflir. S›n›flar›n toplumsal yaflamiçindeki yerleri, gündelik yaflam al›flkanl›klar›, serbest zaman ve ifl zaman› ayr›mla-r› yapt›klar› ifl ve buna ba¤l› olarak bireyin ait olduklar› s›n›flar ile do¤rudan ilintilibir hâl al›r. Örne¤in makineler ile üretim süreçlerinin bir sonucu olan vardiya siste-mi, ifl gücünü oluflturan toplumsal s›n›f›n yaflam biçimlerinde köklü de¤iflimlerin ya-flanmas›na neden olur. ‹fl zaman› ve bofl zaman art›k makinelere uyumlu bir hâlegelir. Bu kesim için yaflam, gece ve gündüz gibi do¤aya dayal› yaflam›n biçimlerin-den, makineye ve makinelerle üretim sistemine dayal› yaflam biçimlerine dönüflür.‹flin temel yap› tafl› efl güdümlülük ve organizasyon biçimidir.

Endüstri Devrimi ile birlikte yaflanan dikkat çekici bir di¤er geliflme ise kitle ile-tiflim araçlar›n›n toplumun tam merkezine oturacak bir öneme sahip olmaya bafl-lamas›d›r. 19. yüzy›l›n bafllar›ndan itibaren yeni teknolojiler kitle kavram› ile birlik-te bir anlam kazanmaya bafllam›flt›r. Özellikle modern yüzy›l›n son dönemlerindeiyice önem kazanan kitle kavram›n›n toplumlar üzerindeki etkisi de ayn› derecedeolmufltur. Kitle iletiflim araçlar› kendi kitle kültürünü yaratm›fl, Endüstri Devrimi ilebirlikte yaflanan toplumsal dönüflümün toplum içindeki çimentosunu kitle iletiflimaraçlar› atm›flt›r. Kitle iletiflim araçlar›n›n ortaya ç›kard›¤› kitle kültürü ile birlikte,sosyoekonomik dönüflüm süreci büyük bir ivme kazanm›fl, geleneksel medya hemkapitalizmin do¤ufluna hem de yerleflerek geliflmesine önemli olanaklar sa¤lam›fl-t›r. Art›k t›pk› fabrikada üretilen ürünler gibi kültürel ürünler de endüstrileflmifl,metalaflm›flt›r. Bu süreci Frankfurt Okulu temsilcileri kültür endüstrisi kavram› ileaç›klam›fllad›r.

1698. Ünite - Yeni Medya ve Yeni Yaflam Biç imler i

Kültür endüstrisi: Kültürünkendisinin bir endüstri vekültür ürünlerinin demeta’lar hâline geldi¤inisavunur.

Kitle kültürü ögeleri, sanatsal biçimin bütünselli¤ine önem vermedi¤i için etki-nin öncelikli hâkimiyetini düflünür. Öncelikli amac› gündelik yaflam›n s›k›c›l›¤›nakarfl› geçici bir kaç›fl olana¤› sunmakt›r. Böylece anlaml› bir oyalanma ve zihinseluzaklaflma sa¤layarak tam da bu zeminde sistemin süreklili¤ini sa¤lamaya katk›dabulunur. Frankfurt Okulu temsilcilerine göre kültür ile endüstrinin bileflimindendo¤an bu yeni ekonomik-toplumsal-siyasal gerçekli¤in elefltirel bir flekilde çözüm-lenmesi gerekir.

Endüstri Sonras› ToplumEndüstri öncesi toplum fiziksel insan gücüne, endüstri toplumu enerjiye ba¤›ml›bir yap› sergilerken endüstri sonras› toplum ise bilgi üzerine temellenir. Ancak,Bell için endüstri sonras› toplumun dönüflümü, bir devrimden çok bir yeniden ya-p›lanmad›r. Eski yap›n›n karakterinde ortaya ç›kan bir de¤iflimdir. Bu süreçte üçtemel konu bafll›¤› dikkat çeker:

• Ekonomide imalat sektöründen hizmet sektörüne olan dönüflüm• Teknolojide yeni bilimsel temelli sanayinin öne ç›k›fl›• Sosyolojik anlamda ise yeni seçkinlerin ortaya ç›k›fl› ve yeni tabakalaflma il-

kelerinin do¤uflu (Polomo, 2007).Avrupa ve hemen ard›ndan Amerika’da yaflanan modernleflme sürecinin ve

toplumsal dönüflümün ortaya ç›kard›¤› yeni bir döneme karfl›l›k gelen endüstrisonras› toplumda hem ifl tan›mlar›nda hem de sosyal tabakalaflmada anlaml› de¤i-flimler olmufltur. ‹fl koflullar› bütünüyle de¤iflime u¤ram›fl, insan-makine iliflkisininyerine makine-makine iliflkisi alm›flt›r. Endüstri sonras› toplum, hizmetler üzerineodaklanm›flt›r. Art›k toplumsal iliflkiler bir hasta-doktor, ö¤retmen-ö¤renci, al›c›-sa-t›c› gibi hizmet iliflkilerine dayanmaktad›r.

Yine bir efl güdümlülük ve organizasyonun varl›¤›ndan söz edilse de toplumsaliliflkileri daha çok karfl›l›kl› iliflkilere, bir ifl birli¤ine dayand›rmak mümkündür. En-düstri sonras› toplum bu nedenle sosyal bir birim olarak bireysellikten çok toplum-sal bir ifl birli¤inin oldu¤u komünal bir toplumdur. Böyle bir toplum yap›s›nda ilifl-kiler art›k simetrik de¤il asimetriktir. Bireyleraras› iletiflimin ba¤› de¤iflmifltir. Bukurulan yeni ba¤ daha çok arac›n, yani kitle iletiflim arac›n›n özellikleri içinde ge-liflmifltir. Bireyleraras› iliflkiler art›k çok de¤iflkenli boyutlardad›r. Özellikle hizmetiliflkileri, nesnelerin yönetiminden çok daha zor bir ifltir. Bu iletiflimde ifl birli¤ininolabilmesi için kat›l›m bir ön kofluldur. Art›k insano¤lunun oynad›¤› oyun ne do-¤a ile ne de üretilmifl do¤ayla oynanan bir oyundur. ‹nsano¤lu endüstri sonras›toplumda bir toplumsal kat›l›m ve ifl birli¤i gerektiren yeniden üretilmifl hatta ye-niden ve yeniden üretilebilen bir do¤ayla oynamaktad›r. Endüstri sonras› toplu-mun en büyük olanaklar›ndan biri de do¤ay› yeniden üretebilmesinde, do¤ay› dö-nüfltürebilmesinde yatmaktad›r.

Bell (1996), endüstri sonras› toplum kavram›n› befl temel boyut ve bileflen için-de aç›klamaya çal›fl›r. Bunlar:

• Mal üretiminden hizmet sektörüne do¤ru bir de¤iflimin yafland›¤› ekonomikboyuttur. Endüstrileflme süreci tamamland›¤›nda ifl gücünün önemli bölümüçiftçilik, tar›m gibi sektörlerden imalat sektörüne do¤ru kayar.

• ‹fl gücü vas›fs›z ve niteliksiz çal›flanlardan teknik ve profesyonel çal›flanlarado¤ru dönüflür. Bilim insanlar›, teknisyenler, mühendisler, sa¤l›k ve t›p per-sonelleri ve benzer meslek gruplar› endüstri sonras› toplumun yap› tafllar›gibidir.


• Toplumsal dönüflümler için al›nan politik kararlarda ve toplumun gelece¤i-nin planlanmas›nda kuramsal bilgi temel yap› tafl›d›r.

• Teknolojik de¤erlerin kontrolü gelece¤i kurmak ad›na yönlendirilir. Tekno-lojik geliflim kendili¤inden de¤il, toplumsal hedefleri gözeterek planlanabi-lir ve kontrol edilebilir hâle dönüflür.

• Teknolojik geliflim s›radan de¤il, entelektüel bir çizgide sürer.Endüstri sonras› toplumda bilgi temel yap›tafl› konumunda oldu¤u için bilginin

üretimi çok önemlidir. Gelece¤i tasarlarken bilgi s›n›f›n›n çal›flma yaflam› içindekirolünün çözümlenmesi anlam tafl›r. Bilgi sadece üretim süreçlerinde de¤il, daha iyibir yaflam kurmak için gerekli tüm toplumsal ve ekonomik alanlarda da baflvurul-mas› gereken en temel ögedir. Bu nedenle sanayi sonras› toplum e¤itim ba¤›ml›bir toplumdur.

Ça¤dafl sosyoloji kuramc›lar›n›n, toplumsal olaylara getirdikleri farkl› yaklafl›mlar› oku-mak için M. Margeret Poloma taraf›ndan yaz›lan ve Hayriye Erbafl taraf›ndan Türkçeye çev-rilen Ça¤dafl Sosyoloji Kuramlar› adl› kitab› okuyabilir ve bu kitaptan edinece¤iniz bilgi-lerden yararlanabilirsiniz.

Williams (1989), endüstri sonras› ça¤› üç ana bafll›k alt›nda inceler. Bunlar: Meka-nik ça¤, elektronik ça¤ ve nükleer ça¤ kavramlar› ile tan›mlan›r. Bu üç ana bafll›kBell’in s›n›fland›rma sistemine yak›n olarak görülse de Williams’›n bu ayr›mlamas›daha çok teknolojik belirleyici bir bak›fl aç›s› içerir. Her ne kadar Williams, toplumve teknoloji iliflkilerinde teknolojiyi belirleyici bir etken olarak gören “teknolojik de-terminizm”e önemli bir yan›lg› olarak yaklaflsa da gelifltirdi¤i mekanik, elektronik venükleer ça¤ ayr›mlamas›, teknolojik determinist bak›fl aç›s› içermekten kurtulamaz.

A¤ ToplumuA¤ toplumu Castells’in (2008) ortaya koydu¤u bir kavram olarak günümüz iletifli-mine dayal› toplumsal yap›s›n› tan›mlamak üzere kullan›lagelen bir kavramd›r. A¤toplumunun temel farkl›l›¤›, geleneksel iletiflim araçlar› yerine yeni medyay› kulla-nagelen, yeni medyan›n iletiflim olanaklar›n› gündelik yaflam› içine yerlefltirmifl vebelirli bir al›flkanl›k edinmifl olmalar›d›r.

A¤ toplumu öncelikle di¤er toplumsal yap›lardan farkl› olarak küresel bir top-lumdur. ‹çinde bulundu¤u a¤ sayesinde birey, küresel bir a¤›n parças› hâline ge-lir. A¤ toplumu, geleneksel kitle iletiflim araçlar›n› kullanan bilgi toplumundanfarkl› olarak, küresel bir a¤da aktif bir oyuncu olarak yer al›r. McLuhan’›n gele-neksel medya için gelifltirdi¤i küresel köy kuram›nda da izler kitle küresel bir kö-yün parças›d›r ancak bu küresel sistemde aktif olarak de¤il, pasif izleyici olarakyer al›r. Yeni medya kullan›c›lar› pasif izleyiciler de¤il, aktif kullan›c›lard›r. Bunedenle a¤ toplumu edilgen bir yap› göstermez, aktif bir yap› sergiler.

A¤ toplumunun parças› olan bireyler neden geçmiflte oldu¤u gibi pasif izleyiciler de¤il, ak-tif kullan›c›lard›r?

Castells’in ifadesiyle enformasyon devriminden sonra art›k endüstriyel bir top-lumdan de¤il, enformasyonel bir toplumdan söz edilebilir. Yine Castells, McLu-han’›n kitle iletiflim araçlar› insan uzuvlar›n›n bir uzant›s› oldu¤u sav›ndan yola ç›-karak, bilgisayarlar› “insan akl›n›n uzant›s›” olarak tan›mlar. Bilgisayarlar; zihinlerile makinelerin aras›nda oluflan kaynaflman›n ürünleridir. A¤ toplumunun en önem-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

li araçlar›ndan biri olan bilgisayarlarla birlikte “do¤ma, yaflama, ö¤renme, çal›flma,üretme, tüketme, hayal etme ve hatta kavga etme, afl›k olma” gibi tüm insana aitedimler kökten de¤iflime u¤ramaktad›r.

A¤ toplumunda bilgi baflka ürün ve hizmetleri üretebilmek için gerekli birham madde olarak yer almaz, bunlar›n yan›nda temel olarak yine bilgi teknoloji-lerinin geliflmesine katk›da bulunacak bir ön haz›rl›k olarak vard›r. Her bilgi pay-lafl›labilir ve gelifltirilebilir oldu¤u sürece anlaml› ve önemlidir. A¤ toplumu, üret-ti¤i teknolojileri kendi geliflimini sürdürmek için kullan›r. Bu nedenle sürdürüle-bilirlik kavram› a¤ toplumunun olmazsa olmaz terimlerinden biridir. Bu kavramhem yeni medya teknolojilerinin yeniden üretilebilir ve gelifltirilebilir olmas›nahem de bu medyay› kullanan tüm toplumsal, kültürel ve ekonomik üretim biçim-lerinin sürekli¤inin sa¤lanmas›na karfl›l›k gelir. A¤ toplumunda üretilen tüm de-¤erler sürdürülebilir olmal›d›r. Tüm iletiflim biçimlerinin temel noktas› sürdürüle-bilirlik üzerinedir. Bu ise yeni medyan›n kesintisiz ve çift yönlü iletiflim olanakla-r› sayesinde olanakl› bir hâl al›r. Yeni medyan›n bu kendine özgü olanaklar› sa-yesinde, a¤ toplumunda üretilen tüm de¤erlerin yine yeni medya ve benzer en-formasyon/üretim teknolojileri kullanarak sürdürülebilir üretim süreçlerine dö-nüfltürülmesi temel hedeftir.

A¤ toplumu ile birlikte sadece iletiflim sistemi bafltan afla¤›ya yenilenmemifltir,ayn› zamanda tüm sosyoekonomik örgütlenme sistemi de köklü bir de¤iflime u¤-ram›flt›r. Daha sonra da belirtilece¤i üzere, yeni medya çal›flma yaflam›n›n ritminidönüflüme zorlam›fl, üretim biçimlerini, ifl ve çal›flma kavramlar›n›n tan›mlar›n› ye-niden sorgulamaya yol açm›flt›r. Ayn› flekilde toplumsal örgütlenme biçimlerindede farkl› sosyal medya uygulamalar› ile yüz yüze iletiflim olanaklar›ndan çok dahafarkl› bir iletiflim boyutu; insanlar›n evlerinde gündelik yaflam›n bir parças› olarakdeneyimlenir bir hâle gelmifltir.

A¤ toplumunun farkl› toplumsal göstergeleri hakk›nda daha fazla bilgi edinmek için Ma-nuel Castells taraf›ndan yaz›lan ve Ebru K›l›ç taraf›ndan Türkçeye çevrilen A¤ ToplumununYükselifli adl› kitab› okuyabilir ve bu kitaptan edinece¤iniz bilgilerden yararlanabilirsiniz.

YEN‹ MEDYA DÜZEN‹Yeni medya düzeni kavram›; gündelik yaflam›n bir yandan yeni medya araçlar› ta-raf›ndan yeniden flekillendi¤i, di¤er yandan da yeni medya araçlar›n›n da bu ye-ni yaflam biçimine uyumlu bir flekilde tasarland›¤› 2000’li y›llar›n teknoloji ve ile-tiflime dayal› yeni yaflam biçimlerini tan›mlar. Yeni medya düzeninde bu karfl›l›k-l› etkileflim çift yönlü süregelmifltir. Teknoloji bir yandan yaflam›n ritmini do¤ru-dan etkilerken di¤er yandan da teknolojinin geliflim çizgisini dönüflen, de¤iflen,evrilen yeni yaflam biçimleri belirler olmufltur. Bu karfl›l›kl› etkileflim sayesindeteknolojik yenilikler için flirketler yat›r›m maliyetlerini geri alabilecekleri finansalkaynaklara rahatl›kla eriflebilmifl, toplumu oluflturan bireyler ise bir endüstri ürü-nü olarak sat›n ald›klar› yeni medya araçlar›ndan beklentilerinden fazlas›n› bula-rak, gündelik yaflamlar›nda daha önce sahip olmad›klar› yeni olanaklara kavufl-mufllard›r. Yeni medya düzeninin tekno-ekonomik boyutunun olgunlaflmas›n›sa¤layan bu güçlü yap›, bu sektöre yat›r›m yapan flirketler için önemli bir cazibemerkezi olufltururken di¤er yandan da toplumun dönüflüm ivmesini h›zland›ran,toplumun tamam›n› bir a¤ toplumu hâline dönüfltüren finansal kayna¤› da yarat›rhâle gelmifllerdir. Bu karfl›l›kl› memnuniyet sarmal›ndan ortaya ç›kan sonuç isesay›sal iletiflimin olanaklar›na sahip olan bireylerin say›s›ndaki h›zl› art›fl ve bu bi-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



reylerin oluflturduklar› a¤ toplumu ile bu toplumun yaratt›¤› sinerjiden ortaya ç›-kan yeni yaflam biçimleridir.

Castells (2008) bu durumu “80’lerden sonra kapitalizmin yeniden yap›lanma-s›nda enformasyon devriminin oynad›¤› kilit rol” olarak aç›klar. ‹leri kapitalist dü-zen ile teknoloji devriminin ç›karlar›n›n örtüfltü¤ü bu ortamda karfl›l›kl› etkileflimkaç›n›lmazd›r ve bu güçlü etkileflim her iki sistemi de oldu¤undan çok daha güç-lü hâle getirmifltir.

Bu süreçte özellikle kapitalist toplumlarda devletlerin tercihleri ve politikalar›da önem tafl›maktad›r. Enformasyona dayal› kalk›nma biçimlerini uygulamaya ça-l›flan devletler için yeni medya düzeni, sadece sosyopolitik de¤il, ayn› zaman sos-yoekonomik bir tercihtir.

Kuflkusuz, bilgi ve enformasyon bütün kalk›nma biçimlerinde kritik unsurlard›r;

çünkü üretim süreci her zaman belirli bir bilgi düzeyine ve enformasyonun iflleme-

sine dayal›d›r. Ancak, enformasyonel kalk›nma biçimine özgü olan fley, bilginin

üzerine bilgi gelmesi eyleminin bizzat üretkenli¤in ana kayna¤› olmas›d›r (Castells,

2008; 20).

Yeni medya düzeninde arac› kullanan kifliler, izler kitle olarak tan›mlanmazlar.Do¤rudan kullan›c› kavram› ile ifade edilirler. Bunun nedeni ise yeni medya araç-lar›n›n geleneksel medyada al›fl›k olundu¤u gibi tek yönlü iletiflim süreçleri üzeri-ne yap›land›r›lmamas›, aksine çift yönlü bir iletiflim ortam› sunarak her bireyi ayn›zamanda bir “kaynak” hâline dönüfltürebilmesidir. Bu nedenle a¤ toplumunun or-taya ç›kard›¤› yeni medya düzeninde, geleneksel medyada oldu¤u gibi dikey biryap›lanma de¤il, yatay bir yap›lanma vard›r. Yeni medya araçlar›ndan bir tanesinesahip olan ve a¤da yer alabilen herkes, hem bir al›c› ve ayn› zamanda kaynakt›r.Bu nedenle de yeni medya içerikleri, geleneksel medyada oldu¤u gibi belirli pro-fesyoneller taraf›ndan belirli amaçlarla üretilmifl içerikler de¤ildir, aksine kullan›c›taraf›ndan üretilmifl içeriklerdir.

Kullan›c› taraf›ndan üretilmifl içeriklerin üç temel özelli¤i dikkat çekicidir.Bunlar:

• Kullan›c› içerikleri a¤ üzerinde yay›mlanm›fl olmal›d›r. A¤ üzerinde yer al-mayan fakat kullan›c›lar taraf›ndan üretilmifl birçok medya içeri¤inin varl›¤›olas›d›r ancak bu içeriklerin bir kullan›c› taraf›ndan üretilifl yeni medya içe-ri¤i olarak de¤er kazanabilmesi için içeri¤in bir flekilde yeni medya araçla-r›ndan herhangi biri ile paylafl›lm›fl ya da yay›mlanm›fl olmas› gerekir.

• Kullan›c› içeri¤inin di¤er içeriklerden farkl› olarak bireyler taraf›ndan yarat›-c› bir efor sonucunda ortaya ç›kar›lm›fl olmas› gerekir. Ortaya ç›kan içeri¤inilk ç›k›fl noktas› özgün olmayabilir. Daha önce var olan bir medya metnikullan›c› taraf›ndan yeniden ifllenmifl ve yeni bir medya içeri¤ine dönüfltü-rülmüfl de olabilir. Buradaki belirleyici farkl›l›k, medya içeri¤inin bütünüylebiricik olmas› de¤il, ilk ç›k›fl noktas› özgün olmasa bile, içeri¤i üreten ya dayorumlayan kullan›c›n›n kendi yorumunu ortaya koyabilmesidir. Çünkü busüreç içinde medya içeri¤i ilk ba¤lam›ndan koparak, kullan›c›n›n ona ka-zand›rd›¤› yeni ba¤lama devflirilir. Bu süreç içerisinde kullan›c›n›n medyaiçeri¤ine yapt›¤› dokunufl, bu içeri¤i kullan›c› üretimi bir içerik hâline sokar.

• Profesyonel rutin ve uygulamalar d›fl›nda amatör bir üretim biçimi, kullan›-c› içeri¤inin olmazsa olmaz kurallar›ndan biridir. Bu süreç içerisinde kulla-n›c›n›n üretti¤i içerikten para kazanmak gibi profesyonel bir beklenti içinde


Kullan›c› taraf›ndanüretilmifl içerik: Web 2.0uygulamalar›n›n olanaksa¤lamas›yla birlikte a¤ortam›nda oluflturulan tümsay›sal video, bloglar,podcastler, forumlar, yorumsiteleri, sosyal a¤lar, mobilve telefon foto¤rafuygulamalar› ve Wikiler gibiuzmanlaflm›fl profesyonellerde¤il de bizzat a¤da yer alankifliler taraf›ndan üretilmiflve paylafl›lm›fl içeriklerintümüdür.

olmas›, üretilen ürünü bir kullan›c› içeri¤i olmaktan ç›karacakt›r. Kullan›c›içeri¤inin üretilmesindeki temel motivasyon nedenleri kiflileraras› iletiflimkurma, ün ve prestij kazanma, bireyler taraf›ndan kabullenme, tutku, kendi-ni ifade etme iste¤i, var olma mücadelesi gibi nedenler say›labilir. Bu ne-denler d›fl›ndaki tüm maddi ç›kar sa¤lamak üzerine kurulmufl profesyonelbeklentiler, üretilen içeri¤i kullan›c› içeri¤i tan›m› kapsam›nda uzaklaflt›ra-cakt›r (Oecd, 2007).

Günümüz ‹nternet içerikleri göz önüne al›nd›¤›nda bütün varl›¤›n› sadece kul-lan›c› içerikleri üzerine yap›land›ran oluflumlar oldukça dikkat çekicidir. Bunlar-dan en çarp›c› olanlar› ise sosyal a¤lard›r. Özellikle Türkiye’deki yayg›n kullan›moranlar› dikkate al›nd›¤›nda, sosyal a¤lar konusunu ayr› bir bafll›k alt›nda özetlen-mesinde fayda vard›r.

Türkiye’de s›kl›kla kullan›lan sosyal a¤lar hangileridir ve bu a¤lar›n en temel özelliklerinelerdir?

YEN‹ MEDYA VE ÇALIfiMA HAYATICastells (2008), yeni medya teknolojilerinin h›zl› gelifliminin ard›ndan oluflan yeniekonomik koflullar› enformasyon teknolojisi devrimi kavram› ile aç›klamaya çal›-flan kuramc›lardan biridir. Ortaya ç›kan yeni toplumsal düzeni sadece sosyolojikboyutlar› ile de¤il, ekonomik koflullar› ile de çözümlemeye çal›fl›r. Günümüz eko-nomisini dönüflüme zorlayan dinamikler aras›nda sadece küresel eriflim olanakla-r›n›n artmas› de¤il, ayn› zamanda a¤ teknolojisinin geliflmesi ile ortaya ç›kan örgüt-sel yap›daki dönüflümlerin de önemli rolü vard›r. Tüm bu süreçleri enformasyonteknolojisi devrim bafll›¤› alt›nda toplaman›n temel nedeni de budur. Çünkü bukavram sosyolojik ve ekonomik aç›l›mlar› iç içe bar›nd›ran köklü bir de¤iflimi vur-gular. ‹flte 2000’li y›llar›n bilgi teknolojilerinin yeniden yap›land›r›ld›¤› ve tüm eko-nomik uygulamalar›n merkezinde bilgi teknolojilerinin yer ald›¤› günümüz ekono-mik düzeni “yeni ekonomi” kavram› ile an›l›r (Zagler, 2002). Yeni ekonomi kavra-m› da t›pk› yeni medya gibi ortaya ç›kan köklü bir dönüflümü vurgulamak için kul-lan›l›r. Bu köklü de¤iflimin temellerinde ise bilgiye dayal› üretim süreçleri, say›sal-laflma, a¤ ba¤lant›l› yap›, kolay ve h›zl› eriflim, küresel efl zamanl›l›k gibi kavram-lar yer al›r.

A¤ toplumunun ekonomik yap›lanmas›nda dikkat çeken ilk unsur teknoloji ba-¤›ml› bir ekonomiye dayal› olmas›d›r. Öyle ki küresel ya da yerel ekonomilerinsa¤l›kl› ifllemesi için teknolojik olanaklar›n kullan›m› bir gereksinimden çok, birba¤›ml›l›k fleklindedir. Bu ba¤›ml›l›¤›n sacayaklar›n› da bilgi, teknoloji ve bu ola-naklar›n yönetime aktar›lma kapasitesi, yani ifllenebilme becerisi oluflturur. fiirket-ler için bilgi ve teknolojinin ifllenmesi baz› konularda önemli f›rsatlar› da berabe-rinde getirmifltir. Endüstri sonras› toplumunun önemli kavramlar›ndan biri olan ve-rimlili¤in yerini, kârl›l›k ve flirketlerin stok de¤erlerindeki art›fl›n almas› bunlardanbiridir. Yine yeniden yap›lanan flirketlerin rekabet gücü ve bu gücün enformasyonteknolojileri sayesinde h›zla test edilebilmesi olana¤› bilgi teknolojileri sayesindegitgide kolaylaflm›flt›r.

Belli bir mali ortamda piyasa rakamlar› ile kar› artt›rmak için izlenebilecek dörtfarkl› yöntemde de bilgi teknolojilerinin etkisini görmek mümkündür. Üretim ma-liyetlerini düflürmek, verimlili¤i artt›rmak, piyasay› geniflletmek ve sermayenin ge-ri dönüflümünü h›zland›rmak olarak s›ralanan bu dört öge içinde geliflen bilgi tek-nolojilerinin önemli dönüflümler yaratt›¤› bilinmektedir. Castells (2008), bu dört


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

madde aras›ndan piyasay› geniflletmek kavram›n› di¤erlerinden biraz daha öne ç›-kar›r. Gerçekten de bilgi teknolojilerinin gelifliminin piyasalar›n geliflimi aç›s›ndanne kadar önem tafl›d›¤› son çeyrek yüzy›lda en s›k rastlanan örneklerden biri ol-mufltur. Çünkü 2000’li y›llar›n rekabet ortam›nda flirketlerin yeni piyasalar açabil-meleri için küresel bir a¤›n içinde olmalar› neredeyse bir ön kofluldur. Castells’inifadesi ile “Enformasyonel üretim küreseldir. Küresel bir ekonomi, dünya ekono-misinden farkl›, yeni bir tarihsel gerçekliliktir” (2008; 127). T›pk› Endüstri Devri-mi’nde, endüstri gücüne ulaflm›fl flirketler ile di¤erleri ars›ndaki fark›n aç›lmas›ndayafland›¤› gibi enformasyon devriminde de bilgi teknolojilerini kullanan flirketlerile kullanamayan flirketler aras›ndaki ayr›m gitgide daha da artm›flt›r. Bilgi tekno-lojileri bu aç›dan rekabet gücünü oluflturan temel ögeler aras›nda yerini alm›flt›r.Teknolojik kapasite ve altyap› ile yetenekli insan kaynaklar›n›n yan›nda, bilgi tek-nolojilerinin yetkin kullan›m› da rekabet gücünün bafll›ca kaynaklar›ndan biri hâ-line gelmifltir.

Bilgi teknolojisinin ortaya ç›kard›¤› a¤ yap›lanmas› ile birlikte ekonomiyi olufl-turan küresel ve bölgesel flirketlerin örgütlenmesinde de önemli de¤iflimler ortayaç›km›flt›r. Dünya ekonomisine yön veren küresel flirketler bu a¤ yap›lanmas› saye-sinde üretim süreçlerini bölgesel flirketler aras›nda paylaflt›rarak küre/yerel bir ya-p›lanmaya yönelmifltir. Bu yap›lanma yerel bir ekonomik de¤er oldu¤u kadar, kü-resel bir ekonominin de önemli bir parças›n› oluflturabilecek yeni örgütlenme fle-mas›na karfl›l›k gelmektedir. Bu yeni yap›lanmada birçok orta ölçekli yerel flirket-lerin küresel ekonomi içinde rol oynayabilmesi için eskisine oranda daha fazlaflans› oldu¤u söylenebilir.

Bu geliflim sürecinde küresel ekonominin dengelerini oluflturan ve yön vereniki önemli sektör dikkat çekicidir; bu sektörler enformasyon teknolojisi ve finanssektörleridir. Enformasyon devrimi, finans sektörünü küresel bir boyuta tafl›m›fl, fi-nans maliyetleri azalm›fl, finans sektörü ile yat›r›m› aras›ndaki engeller ve arac›larortadan kalkm›flt›r. Tüm bunlar›n ötesinde enformasyon teknolojileri ile birlikte sa-dece finans sektöründe de¤il, tüm flirket yap›lanmalar›nda önemli bir yap›sal dö-nüflüm göze çarpmaktad›r. Bu ise dikey yap›lanmadan yatay yap›lanmaya geçiflolarak tan›mlanabilir. Bu dönüflüm sürecini tan›mlayan temel ögeler ise

• ‹flin de¤il, sürecin etraf›nda örgütlenme, • Merkezle uyumlu ancak merkezden ba¤›ms›z bir yap›, • Dikey de¤il, kendi kendini yönetebilen yatay bir hiyerarflik düzen, • Daha güçlü bir ekip yönetimi, performansa dayal› ödüllendirme sistemi, • Müflteri ve tedarikçilerle daha güçlü bir iletiflim, • Tüm çal›flanlar için önem kazanan yaflam boyu e¤itim ve, • Tüm bu süreçler için temel olan sürdürülebilirlik ilkeleridir. Bu ilkelerin ço¤u enformasyon devriminden sonra sadece flirketler için de¤il,

tüm kurum ve kurulufllar için dikkate al›nan temel kavramlar hâline gelmifl, yeniekonomik düzenin ortaya ç›kard›¤› yeni yönetim biçimlerinin de temellerini olufl-turmufltur.

Bu küresel a¤ yap›lanmas›nda flirketler için dikkat çeken en önemli ad›mlardanbiri de ‹nternet üzerinden yap›lan sat›fl olanaklar›d›r. Özellikle yeni enformasyonteknolojisi ile ilgili flirketlerin kalbinde ‹nternet ortam› bulunmaktad›r. Enformas-yon flirketleri hem ‹nternet teknolojisinin altyap›s›ndaki geliflimi h›zland›rmak içinhem de bireysel kullan›c›lar›n bu a¤ içinde daha fazla yer alabilmelerine olanaksa¤lamak için ayn› hedefleri gözeten üretim stratejileri üzerinde birleflirler. Bu stra-teji için dört önemli sacaya¤› dikkat çekmektedir:


Bunlardan ilki a¤ teknolojilerinin geliflimini h›zland›racak küresel donan›mlar›üreten flirketlerdir. ‹nternet’in altyap›s›n› sa¤layan telekomünikasyon flirketleri, ‹n-ternet servis sa¤lay›c›lar› gibi yap›lanmalar bu flirketlere örnek gösterilebilir. Ço-¤unlukla bu flirketler çok uluslu bir yap›lanma içinde olabilir. Bu flirketler ‹nter-net’in bel kemi¤ini olufltururlar, TTNet, Türk Telekom gibi flirketler bunlara örnekgösterilebilir.

‹kincisi, a¤ teknolojilerinde daha fazla kiflinin, daha h›zl› ifllem görebilmesi içinküresel yaz›l›m üreten flirketlerdir. ‹nternet altyap› uygulamalar› üreterek, küreselbir kullan›c› profili gelifltirirler ve milyonlarca kiflinin ayn› dili kullanarak iletiflebil-mesi için gerekli ortak bilgisayar dilini olufltururlar. Bilgisayar yaz›l›mlar› üretenMicrosoft, Netscape, Adobe gibi flirketler bunlara örnek gösterilebilir.

Üçüncüsü, do¤rudan ticaret yapmak yerine, web üzerinde sunduklar› ücretsizhizmetlerle, üyelik, komisyon gibi ikincil yoldan gelir elde etmeyi planlayan a¤ flir-ketleridir. Medya komisyonculuk flirketleri, ikinci el ürün sat›fl siteleri bunlara ör-nek gösterilebilir.

Dördüncü örnek ise ‹nternet sektörünün gelece¤ini oluflturan flirket yap›lanma-lar› olarak kabul edilebilir. Bu flirketler kendi ekonomik varolufllar›n› web üzerin-den sürdüren, web tabanl› ekonomik ifllemler gerçeklefltiren, ticaret geleneklerinie-ticaret üzerine yap›land›ran flirketlerdir. Amazon, Hepsiburada gibi flirketler, buyap›lanma için birer örnek oluflturabilir (Catells, 2008).

Yeni iletiflim teknolojilerinin çal›flma yaflam›na girmesiyle birlikte, bu teknoloji-lerin ifl ve iflin sürdürülebilirli¤ine de önemli etkileri oldu¤u gözlemlenmifltir. Ön-celikte bu teknolojilerin zaman-mekân s›n›r›z iletiflim gücü ile birlikte, ifl kavram›-n›n tan›m› bütünüyle de¤iflmifltir. ‹fli net olarak tan›mlaman›n önemi artm›fl, çal›-flanlar daha berrak görev tan›mlar›na ihtiyaç duyar olmufl, iflin bafllang›ç ve bitiflsüreçleri araç ba¤›ml› hâle gelmifltir. Yeni iletiflim teknolojilerinde ifl süreçleri eski-si gibi kesintisiz de¤il, kesintili bir sürece dönüflmüfltür. Araca ba¤l› farkl› iletiflimolanaklar› sayesinde her zaman-her yerde iletiflim olana¤›, ifl süreçlerinde uzak ile-tiflim nedenlerinden dolay› s›kl›kla kesintiye u¤rar bir hâl alm›flt›r. Öte yandan yi-ne iletiflim teknolojileri sayesinde çal›flanlar›n çok görevli (human multitasking)olarak tan›mlanan ayn› anda birden fazla ifli sürdürebilme becerileri geliflmifltir. Bubecerilerin geliflmesinde ise yeni iletiflim teknolojileri temel de¤iflken olarak yer al-m›flt›r. Zaten çok görevli kavram› da bilgisayarlar›n ayn› anda birden fazla ifl göre-bilen (computer multitasking) yap›lar›ndan devflirerek al›nm›flt›r. Yeni iletiflim tek-nolojilerinin çok görevli yap›s›, bu teknolojileri kullanan kiflileri de ayn› anda bir-den fazla ifli sürdürebilme, yönetebilme ve gözlemleyebilme gibi becerilere sahipolmaya yönlendirmifl, araç-kifli uyumlulu¤unun sa¤lanmas› ile yeni çal›flma düze-ninde çok görevlilik kavram› önem kazanm›flt›r. Yeni iletiflim teknolojileri sayesin-de ifl zaman› ile bofl zaman aras›ndaki ayr›mlar da ortadan kalkmaya bafllam›fl, ki-flinin ulafl›labilir oldu¤u her zaman ya da çal›flanlar›n a¤ ortam›nda çevrim içi ola-bildikleri her dakika, iletiflim içinde olabilmeleri sa¤lam›flt›r. ‹fl zaman ile bofl za-man aras›ndaki s›n›rlar›n bulan›klaflmas› ile birlikte çal›flma düzenlerinde de önem-li farkl›l›klar›n yafland›¤› gözlenmektedir. Art›k mesai saatlerinde aç›k olan flirket-lerin yerini, 24 saat hizmet veren flirket yap›lanmalar› alm›flt›r.

Yeni medyan›n çal›flma süreçlerine bir di¤er etkisi ise ifl ile mekân aras›ndakiba¤› yeniden düzenlemesinde yatmaktad›r. Bilindi¤i gibi yeni medya sadece za-man ba¤›ms›z de¤il, ayn› zamanda mekân ba¤›ms›z bir iletiflim süreci sunabilmek-tedir. Bu nedenle daha önce var olan tek mekânl› ifl kavram›, özellikle tafl›nabiliryeni iletiflim teknolojileri ile sürdürülebilen meslekler için mekân k›s›tlamas› olma-


Kullan›c› profili:Kullan›c›lar›n bir a¤a üyeolabilmek için tan›mlamakzorunda olduklar›; yafl,cinsiyet, ikamet bilgileri,e¤itim durumu, mesle¤i, ilgialanlar›, zevkleri gibi kifliselözellikleri hakk›nda bilgileriçeren web tabanl› formlar›ngenel ad›d›r.

yan ifllere dönüflmüfltür. ‹fl, a¤a ulafl›labilen, teknolojinin tafl›nabildi¤i her yerde ic-ra edilebilen bir u¤rafla dönüflmüfltür. Yeni medyan›n ulaflabildi¤i her yer bir ifl ye-rine dönüflür. Hatta a¤ toplumunda zaman mekân s›n›rs›z mesleklerin di¤erlerineoranla daha fazla ra¤bet gördü¤ü, yükselifle geçti¤i de söylenebilir.

YEN‹ MEDYA VE TOPLUMSAL YAfiAMYeni medyan›n toplumsal yaflama etkisini incelemeden önce, kavram olarak top-lumsallaflman›n ne oldu¤unu ve nas›l bir süreç içinde yafland›¤›n› hat›rlamakta fay-da vard›r.

Toplumsallaflma kavram› sözlük anlam› karfl›l›¤› olarak “bireyin kiflilik kazana-rak belli bir toplumsal çevreye haz›rlanmas›, toplumla bütünleflmesi süreci, sosyal-leflmesi” ifadesi ile tan›mlan›r. Toplumsallaflma, bireyin içinde do¤du¤u toplumaadaptasyonu, bu toplum içinde yaflam›n› sürdürebilmek için kendine özgü bilgi vebeceriler kazanarak, toplumun bir parças› olabilmesi sürecidir. Tüm bu süreçler,insan› sadece biyolojik bir varl›k olmaktan ç›kararak, toplumsal bir varl›¤a dönüfl-türür. Bu süreç içinde toplumsal de¤er ve normlar› ö¤renmesi, içinde bulundu¤utoplumun bir parças› hâline gelebilmesi, insani de¤erler kazanmas› gibi temel öge-leri içerir.

Toplumsallaflma sürecinde birey topluma ait de¤er ve normlar› ö¤renir. Genelgeçer norm davran›fl kal›plar› hakk›nda fikir sahibi olur ve toplumun bir parças›olabilmek için gerekli davran›fl kal›plar› hakk›nda fikir yürütmeye bafllar. Bu süreçsadece bir ö¤renme süreci de¤ildir, ayn› zamanda gerekli olan davran›fl kal›plar›n›içsellefltirme ve bütünleflme sürecidir. Toplum ve birey aras›ndaki bu etkileflim bunedenle uzun soluklu homojen bir yap› içerir ve kesintisiz olarak ölene kadar de-vam eder. Bu nedenle insano¤lunun do¤umundan ölümüne kadar toplumsallaflanbir varl›k oldu¤unu belirtmek yanl›fl olmayacakt›r. Toplumsallaflma yaflam›n tümevrelerini kapsayan, bitmeyen bir süreç olarak tan›mlanabilir.

Sosyoloji kuramc›lar› toplumsallaflma süreçlerini farkl› kademeler ile aç›klar.Bu kademeleri birincil ve ikincil toplumsallaflma kavramlar› ile ifade etmek müm-kündür.

Birincil toplumsallaflma; insano¤lunun çevresine ayak uydurmak için gerek-sinim duydu¤u hayat ve dünya bilgisinin de temellerinin at›ld›¤› döneme karfl›l›kgelir. Birincil toplumsallaflma sürecinde bireyin dünyas›na uyumunun esaslar› or-taya konur ve bireyin yaflam›n› do¤ru flekilde sürdürebilmesi için yerine getirmesigereken görev yap›lan›r.

Yine bireyin kendisine ve çevresine olan temel güven duygusunun oluflmas› budöneme karfl›l›k gelir. Birincil toplumsallaflma bu nedenle anne karn›nda bafllar veileri çocukluk dönemine kadar süregider. Bu süreç içinde çocu¤un toplum içindeedindi¤i ilk roller ve bu roller çerçevesinde gelifltirdi¤i davran›fl biçimleri birinciltoplumsallaflmaya karfl›l›k gelen süreçlerdir. Ayr›ca, sosyal yaflant›s› içinde kendiald›¤› rollere karfl›l›k, karfl›s›ndaki kifli ve gruplardan bekledi¤i rol ve davran›fl mo-delleri de bireyin ilk toplumsallaflma sürecinde yaflad›¤› süreçlerdir. Bu aç›ndanbak›ld›¤›nda aile birincil toplumsallaflma sürecinin ilk temel ögesidir. Daha sonraokul, ilk arkadafl çevresi ve ailenin yak›n›nda olan di¤er yak›n çevreler, bireylerinbirincil toplumsallaflmas›nda aktif rol oynayan sosyal gruplard›r.

‹kincil toplumsallaflma ise bireylerin toplum içindeki yerlerinin pekiflmesindeönemi olan kurumsal alt dünyalar›n özümsenmesine karfl›l›k gelir. Bir bak›ma ikin-cil toplumsallaflma, özümsenmifl alt dünyalar ile bireyin iliflkisi taraf›ndan yap›lan›r.‹kincil toplumsallaflma sürecinde bireyin toplum içinde de¤iflen rollerine karfl›l›k


gelifltirdikleri farkl› davran›fl biçimleri yer al›r. Bu süreçte de¤iflkenlik gösteren top-lumsal iliflkiler içinde bireyin farkl› rolleri üstelenebilmesi becerisini gösterir. Bire-yin bir anne ya da baba olarak toplumdaki rolünün hemen ard›ndan bir doktor yada bir ö¤retmen olarak toplumsal rolünün nas›l geliflti¤i ve hemen ard›ndan trafik-te bir sürücü olarak toplumsal rol ve görevlerinin neler oldu¤u gibi de¤iflkenlerikincil toplumsallaflma sürecinin konular› aras›ndad›r. Burada bireylerin farkl› du-rumlarda, farkl› kiflilere ve gruplara karfl› oluflturduklar› davran›fl biçimleri aras›ndane tür de¤iflkenlikler yafland›¤› ve bu de¤iflkenlikler içinde bireyin kendi konumu-nu topluma göre nas›l yap›land›rd›¤› önem tafl›r. Bireylerin ayn› ya da farkl› mekân-larda, ayn› ya da farkl› kiflilere karfl›, ayn› ya da farkl› roller içinde edindikleri vegösterdikleri tüm davran›fl biçimleri ikincil toplumsallaflma süreçleri içinde yer al›r.

Bireylerin toplumsallaflmas›na yeni iletiflim teknolojilerinin etkisi konusundaortaya at›lan ilk görüfller, yüz yüze olmayan tüm iletiflim modellerinin toplumsal-laflma süreçlerini sekteye u¤rataca¤›, araç kullanarak toplumsallaflman›n sa¤lana-mayaca¤›, sa¤lansa bile yüz yüze olan iletiflim biçimlerinin yerini tutamayaca¤› yö-nünde olmufltur. Öte yandan yeni medyan›n toplumsal etkileri konusunda dahaderinlemesine araflt›rmalar yap›ld›kça, bunun tam tersi sonuçlara ulafl›ld›¤› gözlem-lenmifltir. Hatta Pew ‹nternet Araflt›rmalar› fiirketinin ABD’de yapt›¤› son araflt›rma-larda, ABD vatandafllar›n›n yeni iletiflim teknolojileri kullanamaya bafllad›ktan son-ra kendilerini daha az yaln›z hissettiklerini, ‹nternet’in sa¤lad›¤› olanaklar ile dahafazla sosyallefltiklerini, kendilerini eskiye nazaran daha çok bir toplumun parças›olarak düflündüklerini göstermektedir (NTVMSNBC, 2009).

Günümüzde yeni iletiflim teknolojilerinin toplumsal yap› üzerinde en belirginetkisinin gözlemlenebilece¤i örnekleri, sosyal a¤lar olarak ortaya ç›kmaktad›r. Sos-yal a¤lar, kiflilerin bireysel ve toplumsal iletiflim ihtiyaçlar›n› karfl›lamak üzere olufl-turulmufl çevrim içi hizmetlerin tümü olarak tan›mlanabilir. Bu bireysel ve toplum-sal iletiflim ihtiyaçlar› ise paylafl›m, ortak ilgi alanlar›n› keflfetme, yeni kifliler ile ta-n›flma ve yeni iliflkiler kurabilme, var olan iliflkilerini a¤ üzerinden sürdürebilme,gerekti¤inde kiflisel haberleflme ortamlar› oluflturabilme ve bu ortamlar›n sürdürü-lebilirli¤ini sa¤lama, anl›k bireyleraras› iletiflim ihtiyaçlar›n› karfl›lama gibi farkl›bafll›klar alt›nda toplanabilir. Sosyal a¤lar›n temel karakteristi¤inde, bu ve benzeriihtiyaçlar›n tamam›n› ya da bir bölümünü karfl›layabilecek a¤ yap›lanmalar›n› sa¤-lamak, bireylerin bir araya toplanabilecekleri, gruplar oluflturabilecekleri çevrim içialtyap›lar› haz›rlamak ve bu iletiflim etkinliklerinin sürdürülebilirli¤ini desteklemekvard›r. Birçok sosyal a¤ web tabanl› olarak çal›fl›r ve teknolojik altyap›s› web 2.0uygulamalar›na dayan›r.

Sosyal a¤lar, kiflilerin bireysel özelliklerine göre kendi profillerini oluflturabil-dikleri, oluflturduklar› profiller ile kendi bireysel iliflkilerini sürdürebildikleri, ayn›zamanda hem bir birey hem de bir grup üyesi olarak iletiflimlerini yap›land›rabil-dikleri hem bireysel hem de kitlesel iletiflim ortamlar›n› kullan›c›lar›na sa¤larlar.Bireylerin bilgisayar bafl›nda geçirdikleri sürenin artmas› ve sosyal a¤lara eriflimolanaklar›n›n tafl›nabilir ayg›tlar ile de gerçeklefltirilebiliyor olmas›, 2000’li y›llar›nen önemli toplumsallaflma ögesinin sosyal a¤lar olaca¤›n› göstermektedir. Öyle kigünümüz iletiflim etkinlikleri dikkate al›nd›¤›nda, sosyal a¤lar üzerinden gerçek-lefltirilen anl›k mesajlaflma, haber alma, ö¤renme, paylaflma, kamuoyu yaratma,tepki oluflturma gibi etkinliklere sa¤lad›¤› olanaklardan dolay› sosyal a¤lar›n ge-lecek yüzy›l›n en önemli iletiflim ortamlar› hâline gelece¤ini göstermektedir. Tafl-ç› (2010), sosyal a¤lar› veya Web 2.0’›n kapsad›¤› tüm alt kümeleri afla¤›daki ifa-deler ile s›ralam›flt›r:


Web 2.0: O’Reilly Mediataraf›ndan 2004’tekullan›lmaya bafllanan veikinci nesil ‹nternethizmetlerini - toplumsaliletiflim sitelerini, Wikileri,iletiflim araçlar›n›- bir baflkaifade ile ‹nternetkullan›c›lar›n›n ortaklafla vepaylaflarak yaratt›¤› sistemitan›mlayan kavramd›r.

• Bloglar• Mikrobloglar• Sosyal a¤lar• Aç›k kaynak ansiklopediler• Sosyal bookmarking• Sosyal haber• Foto¤raf paylafl›m› • Video paylafl›m› • Ses ve müzik paylafl›m›• Anl›k mesajlaflma uygulamalar›• Forumlar• Sanal oyunlar• Sanal topluluklarBilinen en eski sosyal a¤, 1997 y›l›nda kurulan SixDegrees’dir (Toprak ve di-

¤erleri, 2009) ancak 13 y›l içinde Facebook ve Twitter gibi küresel sosyal a¤lar›ntoplumun her kesimini kapsayacak bir yap›ya ulaflmas› sürecinde birçok sosyal a¤denemesi hayal k›r›kl›¤› ile sonuçlanm›flt›r. Bunlar›n baz›lar› kullan›c›lar için cez-bedici içerik oluflturamamaktan, baz›lar› ise ortaya ç›kan içeri¤i saklayacak ve iflle-yecek gerekli donan›mlara sahip olamamaktan baflar›l› olamam›fl ve belirli bir sü-re sonra çevrim içi yaflam›na son vermifltir. Günümüz sosyal a¤lar›n›n bu kadar ba-flar›l› olmas›n› iki temel de¤iflkenle aç›klamak mümkündür. Bunlardan ilki sosyala¤lar›n teknolojik altyap›s› ile ilgilidir; milyonlarca kiflinin kendi içeriklerini olufltu-rabilecekleri ortamlar sunmak ve bu içeriklere her an, her yerde, farkl› iletiflimplatformlar›n› kullanarak ulafl›labilir bir sistem yaratmak, bu sürecin en önemli sa-caya¤›n› oluflturmaktad›r. Teknolojik altyap› bu iflin olmazsa olmaz temelini olufl-turur. Hiç kimse yazd›ktan iki saat sonra yerinde bulaca¤›na emin olmad›¤› bir içe-ri¤i bir sosyal a¤da paylaflmaz. Bu nedenle sosyal a¤ ile birey aras›ndaki güven ilifl-kisi ve sürdürülebilir bir iletiflim süreci oluflturmak sosyal a¤lar için en temel ge-reksinimlerden biridir. Günümüzün en çok tercih edilen sosyal a¤lar›n baflar› ilegerçeklefltirdikleri etkinliklerden birisi budur.

Sosyal a¤lar›n bu derece kabul gören iletiflim ortamlar› hâline gelmesindeki birdi¤er etken ise kullan›c›lar›na kendi kiflisel içeriklerini oluflturmalar› için olanak ta-n›mas›d›r. Ayr›ca oluflturduklar› içerikleri kendi toplumsal gruplar› içinde paylafla-bilmeleri, gerekli¤inde silebilmeleri, gerekti¤inde onaylayabilmeleri ve hatta kimifarkl› teknolojik imgelemeler ile birbirlerinin içerikleri üzerinden iletiflimlerini sür-dürebilmeleri sosyal a¤lar›n önemini ciddi anlamda artt›rm›flt›r. Günümüz sosyala¤lar›, gündelik yaflam›n önemli bir parças› hâline gelmifl, bireylerin toplumsallafl-ma süreçlerini yap›land›rd›¤› en temel çevrim içi ortamlardan birine dönüflmüfltür.

Örne¤in Facebook sosyal a¤›n›n en çok kullan›ld›¤› ülkeler listesinin bafl›ndaTürkiye yer al›r. Facebook ve benzeri sosyal a¤lar›n bu derece büyük bir kullan›-c› kitlesine ulaflmas› afla¤›daki etkenler ile aç›klanabilir:

• Sosyal a¤ içeriklerinin bütünüyle kullan›c› içeriklerinden oluflmas›• Kullan›c›lar›n içerik alma ve gönderme biçimlerini ve içerik ak›fllar›n› tama-

m›yla kendi talepleri do¤rultusunda özellefltirebilmesi• Sosyal a¤lar›n karakteristik özelliklerinin kullan›c›lar›n bireysel kullan›m

al›flkanl›klar› gelifltirebilmelerine olanak sa¤layacak flekilde tasarlanm›fl ol-malar›

• Kullan›c›lar›n sosyal a¤lar› ayn› anda hem bir kamusal alan hem de bir özelalan hâline dönüfltürebilmeleri.


Toprak ve di¤erleri (2009) Facebook üzerinde yapt›klar› araflt›rma sürecinde,sosyal a¤lar›n kullan›c›lar taraf›ndan tercih edilme nedenlerini afla¤›daki gibi s›ra-lam›fllard›r:

• Arkadafl bulmak amaçl›• Denetim ve gözetim amaçl›• Video, foto¤raf, müzik, fikir paylafl›m› amaçl›• Oyun amaçl›• Örgütlenme amaçl›• Siyasal amaçl›• E-ticaret amaçl›• Cinsel amaçl›• ‹hbar amaçl›Yukar›daki s›ralama dikkate al›nd›¤›nda sosyal a¤larda paylafl›m olgusundan

söz etmek olas›d›r. Ayr›ca özel alan›n kamusal alana tafl›nmas› sonucunda ortayaç›kan bir teflhir-gözetim iliflkisinden de söz edilebilir. Var olan iliflkileri sürdürmekamaçl› ya da yeni iliflkiler kurmak amaçl› kullan›mlar ile a¤ üzerinden örgütlenme,siyasal sonuçlar elde etmeye çal›flma gibi kullan›m içeriklerinin de do¤rudan top-lumsallaflma ile iliflkili oldu¤u ileri sürülebilir. Öte yandan yukar›da yer alan s›rla-mada görülen oyun amaçl› kullan›mlar ise özellikle çocuklar›n toplumsallaflmas›n-da önemli bir yer tutar. A¤ üzerinden oyunlar ile gerçek yaflamda oynanan oyun-lar›n toplumsallaflmaya olan etkileri aras›nda büyük farkl›l›klar oldu¤unu ileri sür-mek do¤ru de¤ildir. Toplumsallaflma her iki oyun biçiminin de sonuçlar›ndan bi-ridir ancak a¤ üzerinden bilgisayarlar kullan›larak oynanan oyunlarda kurallar ke-sin ve nettir. Oysa çocuklar›n kendi aralar›nda sokakta oynanan oyunlarda kural-lar›n gözetimi yine çocuklar taraf›ndan yap›ld›¤› için insan faktöründen kaynakla-nan kural sapmalar› yaflanabilir. Di¤erlerinden daha büyük/güçlü/popüler/ söz ge-çen herhangi bir çocuk anl›k olarak kural›n uygulanmas›na engel oluflturabilir. Oy-sa bilgisayarlar ile a¤ üzerinden oynanan oyunlar›n kurallar›n›n gözetimi yine biz-zat bilgisayarlar taraf›ndan yap›l›r ve bu kurallar›n herhangi bir nedenle de¤ifltiril-mesi söz konusu de¤ildir. Bu nedenle a¤ üzerindeki oyunlar kullan›c›lar›na dahaadil bir ortamda toplumsallaflma olana¤› sunarken yüz yüze gerçekleflen ve oyuntemelli toplumsallaflma süreçlerinde kimi zaman kurallarda de¤iflkenlikler yaflana-bilir. Binark ve Bayraktutan Sütçü (2007) dijital oyunlar›n genç neslin toplumsal-laflma süreçlerini do¤rudan etkiledi¤ini belirtir; bu yeni dijital toplumsallaflma biçi-mi Bakardjieva’n›n ifadesi ile hareketsiz toplumsallaflma olarak tan›mlar. Ayr›cagençlerin oyun oynama al›flkanl›klar› da sosyal a¤lar›n flekillenmesine etkide bulu-nan en önemli ögelerden biri olarak öne ç›kar. Sosyal a¤lar, evrimsel süreçlerinikullan›c›lar›n›n kullan›m al›flkanl›klar› üzerinden sürdürür. Bu bir nevi karfl›l›kl› biretkileflimdir. Teknoloji toplumsal formu dönüfltürürken dönüflen her toplumsal ya-p› da kendi teknolojisini üretir.

Yeni medya üzerine yaz›lm›fl farkl› ve zengin metinleri okumak için Mutlu Binark taraf›n-dan derlenen Yeni Medya Çal›flmalar› adl› kitab› okuyabilir ve yeni medya üzerine yaz›lm›flçeflitli kuramsal bilgilere ulaflabilirsiniz.

Sosyal a¤lar üzerinden, yeni iletiflim ortamlar›n› kullanarak ortaya ç›kan toplum-sallaflma süreçlerinin, yüz yüze yaflanan toplumsallaflma süreçlerinden bir di¤erfarkl›l›¤› da yeni medya araçlar›n›n kullan›c›lar›na anonim kimlikler üzerinden ileti-flime olanak sa¤lamas›d›r. Anonim kimlik, kullan›c›lar›n gerçek kimliklerini gizleye-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



rek sanal ortamda oluflturduklar› gerçek d›fl› kimliklere verilen genel add›r. Bu ger-çek d›fl› kimlikler illa ki gerçekte var olan baflka karakterlerden ödünç al›nan kim-likler olmak durumunda da de¤ildir. Kullan›c›lar daha önce gerçekte hiç var olama-m›fl bir kimli¤i de kendi anonim kimlikleri olarak seçebilme ve oluflturabilme özgür-lü¤üne sahiptirler. Sosyal a¤lar›n çok az bir bölümü kullan›c›lar›ndan gerçek kimlik-lerini kullanarak bir profil oluflturmas›n› ister. Öte yandan büyük bir bölümü ise kul-lan›c›lar›n›n anonim kimlikler ile sosyal a¤ içinde yer alabilmeleri olana¤›n› tan›r.

YEN‹ MEDYA VE B‹REYLERARASI ‹LET‹fi‹MKavram olarak bireyleraras› iletiflim, insanlar›n baflka insanlarla birebir iliflkilerinitan›mlamak için kullan›l›r. Bireylerin kendi duygu, düflünce, tav›r vb. tüm hâl vehareketlerini karfl›s›ndaki bireylere aktarmak için gerçeklefltirdi¤i tüm iletiflim et-kinlikleri bireyleraras› iletiflim olarak tan›mlan›r. Bir bireyin karfl›s›ndaki bireyleolan iletiflimini ise iki farkl› aç›dan ele almak mümkündür. Yüz yüze iletiflim veuzaktan iletiflim kavramlar›, bireyleraras› iletiflimi sistematik bir flekilde çözümle-mek üzere tan›mlanm›fl kavramlard›r. Ayr›ca bu iki farkl› iletiflim yöntemini dolay-l› iletiflim ve dolays›z iletiflim yöntemleri olarak da tan›mlamak olas›d›r. Dolays›ziletiflim, bireylerin herhangi bir araç kullanmadan gerçeklefltirdikleri iletiflim süreç-lerini tan›mlarken dolayl› iletiflim kavram› ise bireyleraras› iletiflimin bir araç saye-sinde dolaylanarak gerçeklefltirildi¤i yöntemlere karfl›l›k gelir. Yüz yüze iletiflim,bireylerin birbirleri ile herhangi bir araç kullanma ihtiyac› duymadan, ayn› fizikimekân içeresinde, kendi fiziksel olanaklar›n› kullanarak gerçeklefltirdikleri iletiflimbiçimdir. Birey bu iletiflim yönteminde, bir konuflma becerisi olarak sözel dili, be-den dilini, mimik ve jestlerini kullan›r. Yüz yüze iletiflim sürecinde arada herhan-gi bir araç olmad›¤› için bireyleraras› iletiflim sürecinde insan›n iletiflim beceri yada becerisizlikleri d›fl›nda mesaj›n iletilmesi ve anlamlanmas›nda araçtan kaynak-lanan herhangi bir etki, gürültü ya da dönüflüm söz konusu olmaz. Mesaj, iki bire-yin kendi becerileri dâhilinde al›c›ya ulafl›r ve yorumlan›r. Öte yandan yüz yüzeiletiflim sürecinde herhangi bir araç kullan›lmad›¤› için mesaj›n içeri¤inde araçtankaynaklanan eksilme, azalma, niteli¤inde de¤iflme yaflanmaz. Hatta yüz yüze ileti-flim arac›s›z bir iletiflim yöntemi olarak bireyler aras›nda tercih edilen en güçlü ile-tiflim yöntemi olarak kabul edilir. Çünkü yüz yüze iletiflim sürecinde bireyler sözeliletilerin yan›nda, mimik, jest, hâl ve tav›rlar›yla da iletiflim içinde bulunurlar ve ki-mi zaman bu sözsüz iletiflim yöntemleri, sözlü iletiflimden çok daha güçlü, çok da-ha çabuk anlafl›labilir bir etki b›rak›r.

Günümüzde bireyleraras› iletiflim sadece yüz yüze yöntemlerle gerçeklefltiril-mez. Yüz yüze iletiflim iki bireyin fiziksel olarak ayn› zaman dilimi içinde ayn› me-kânda bulunmalar›n› gerektirir. Oysa, insano¤lu bu zaman ve mekân k›s›tlamas›-n›n üstesinden gelebilmek için uzaktan iletiflim teknolojilerini gelifltirmifltir. Tele-fon, telsiz, telgraf gibi geleneksel iletiflim araçlar›n›n yan›nda art›k mobil telefonlar,tümleflik ayg›tlar, a¤ teknolojileri gibi birçok yeni iletiflim arac›, bireylerin iletiflimihtiyaçlar›nda zaman ve mekân k›s›tl›l›klar›n› ortadan kald›rmay› amaçlam›flt›r. Buamaç do¤rultusunda üretilen yeni iletiflim araçlar› bireylerin iletiflim yöntemlerinehem yeni olanaklar eklerken hem de bireyleraras› iletiflimin boyutlar›n› de¤ifltire-cek yeni kullan›m pratiklerinin oluflmas›na da önayak olmufltur.

Bu aç›dan bak›ld›¤›nda araç ve mesaj iliflkisinin yeni medyan›n kullan›m pratik-leri aç›s›ndan önemi düflünüldü¤ünde üç kavram ön plana ç›kar:

• Seçilen araç, mesaj›n içeri¤ini etkiler. • Seçilen araç, bireylerin iletiflim araçlar›n› kullan›m pratikleri taraf›ndan belir-

lenir.


• Bireylerin iletiflim teknolojilerini kullan›m biçimleri, içinde bulunduklar›toplumun teknolojiyi kullan›m pratiklerini ve al›flkanl›klar›n› yap›land›r›r.

Öncelikle unutulmamas› gereken ilk bilgi, her uzaktan iletiflim yönteminin biraraç sayesinde gerçeklefltirilmifl iletiflim süreci oldu¤udur. Bir baflka deyiflle heruzaktan iletiflim, mesaj›n bir araç taraf›ndan ifllenerek al›c›s›na iletildi¤i bir iletiflimsürecidir. Bireyleraras› ya da kitle iletifliminde bir mesaj, göndericisinden al›c›s›nabir araç sayesinde iletiliyorsa yaflanan bu iletiflim süreci arac›lanm›fl, medyalaflt›-r›lm›fl bir iletiflim süreci olarak tan›mlan›r. Gerçek bir görüntüyü bir foto¤raf hâli-ne getirerek bir baflkas›na göndermek, var olan görsel bir gerçekli¤i medyalaflt›ra-rak bir baflkas›na iletmektir. Ayn› flekilde annenizin söyledi¤i bir ninniyi dijital yön-temlerle kaydederek y›llar sonra baflkalar›na dinletmek, annenizin sesini medya-laflt›rarak kal›c› hâle getirmek, kaydetmek, saklamakt›r. Her kay›t, bir medyalaflt›r-ma sürecidir. ‹letiflim sürecine dahil olan her araç, iletinin medyalaflmas›, arac›lan-mas› anlam›n› tafl›r. ‹letiflim teknolojisi sektörü, iletilerin medyalaflt›r›labilmesi içingerekli teknolojileri, bireyleraras› iletiflimde ya da kitle iletifliminde var olan fizik-sel k›s›tl›l›klar› aflmak için üretirler. Bu teknolojiler sayesinde bireyler gündelik ya-flamlar›nda art›k birçok iletiyi bir araç arac›l›¤› ile kaydedebilir ve birbirleri ile pay-laflabilir hâle geldiler. Öte yandan unutulmamas› gereken en önemli etken ise herarac›n mesaj› kendi olanaklar› do¤rultusunda iflledi¤i, iletti¤i ya da kaydetti¤idir.Mc Luhan’›n “araç mesajd›r” kuram› yine ayn› bak›fl aç›s›na dayan›r. Bir iletiyi med-yalaflt›rmak için seçilen araç, o mesaj›n içeri¤ini de dönüfltürür. Mesaj, arac›n ola-nak ve s›n›rl›l›klar› içinde yeniden yap›lan›r. Bir bilgiyi bir arkadafl›n›za telefonederek iletmek ile mesaj yollayarak iletmek ya da a¤ teknolojilerini kullanarak e-posta yoluyla iletmek aras›nda önemli farkl›l›klar vard›r. Örne¤in mesaj›n ivedili¤igibi di¤er etkenler, seçilen iletiflim ortam› ile birlikte bir mesaj özelli¤i olarak al›c›-ya iletilir. Acil bir iletiflim süreci için e-posta yolunu tercih etmek gibi bir gelenekyoktur. Zaten e-posta ile haberleflmek efl zamans›z bir iletiflim yöntemi oldu¤u içinböyle bir mesaja acil yan›t bekleme gelene¤i de oluflmam›flt›r. Oysa acil durumlar-da do¤rudan sesli görüflme tercih edilir ve telefon görüflmesi yap›l›r. Acil bir du-rumda ulafl›lamayan kifliye “sana e-posta gönderdim, neden bana dönmedin” diye-rek tepki göstermek, yeni medyan›n kullan›m pratikleri aç›s›nda anlaml› bir yakla-fl›m olmayacakt›r. Çünkü toplumsal olarak e-posta için acil durumda kullan›lmaal›flkanl›¤› ve prati¤i geliflmemifltir. Bu örnekler, geleneksel iletiflim araçlar› ile ye-ni medya araçlar›n›n toplumsal kullan›m alanlar› aras›ndaki farkl›l›klar› göstermek-tedir. Yeni medya, geleneksel medyan›n toplumsal yap› içerisindeki konumundan,kullan›m al›flkanl›klar›ndan, gelenekleflmifl kullan›m biçimlerinden yararlan›r an-cak öte yandan kendine özgü bir toplumsal kullan›m biçimini de oluflturur. Bu ye-ni toplumsal kullan›m biçimi bir yandan toplumun yeniden yap›lanmas›nda önem-li rol oynarken di¤er yandan da yeni iletiflim araçlar›n›n teknolojik serüveni de bugelenekler içerisinde yap›lan›r. Kullan›c›lar›n kullan›m al›flkanl›klar› ise ard›l tek-nolojilerin geliflmesine temel oluflturur. Bu teknoloji, toplumun bir arada birbirle-rini biçimlendirdi¤i ortak bir kader gibidir.

Yeni medyan›n toplumsal yaflam ve sanatsal uygulamalarla olan iliflkisi üzerine farkl› ya-zarlar taraf›ndan yaz›lm›fl ve Deniz Yengin taraf›ndan derlenmifl “Yeni Medya ve...” adl› ki-tab› okuyabilir ve bu kitaptan edinece¤iniz bilgilerden yararlanabilirsiniz.

Yeni medya araçlar› bireylere kendi mesajlar› için kullanabilecekleri farkl› ileti-flim ortamlar› sunar. Kullan›c›lar, bu araçlar› toplumsal gelenekler ve kodlar dâhi-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



linde seçerek kullan›rlar. Örne¤in, yeni medya araçlar›ndan önce bireyleraras› ile-tiflim süreçlerinin iflletilebilece¤i saatler toplumsal normlar içinde s›n›rl› olarak ger-çekleflmifltir. Herhangi birini, ev telefonundan arama saatleri, o kifli ile olan iliflkidüzeyine göre de¤ifliklik gösterebilmektedir. Ev telefonu kamusal bir alan de¤ildirve özel alana telefon görüflmesi ile girmek için yaz›l› olmayan toplumsal normlarve kurallar dâhilinde hareket etmek gerekir. Böyle bir durumda, örne¤in saat23:00’te birisini ev telefonundan aramak için gerçekten çok iyi bir nedeninizin ol-mas› gerekir. Mesela, ertesi günkü toplant›n›n bir saat erkene al›nd›¤› bilgisini ifliliflkisi d›fl›nda bir yak›nl›¤› olmayan birine gece 23:00’te ev telefonundan arayarakvermek, toplumsal gelenekler aç›s›ndan uygun bir davran›fl biçimi olmayacakt›r.Yeni medya, böyle bir durumda bireylere çeflitli ve farkl› iletiflim olanaklar› sa¤lar.Bu olanaklar dâhilinde geliflen toplumsal normlar içinde daha önce var olamayaniletiflim süreçlerini uygun hâle getirir. Saat 23:00’te telefon etmek zorunda b›rak-madan, e-posta ile SMS ile ve hatta sosyal paylafl›m a¤lar› mesajlar› ile bireylereulaflmak mümkün hâle gelmifltir. Yeni iletiflim ortamlar› bireyleri, eskisine göre da-ha kolay ulafl›labilir hâle getirir. Bireylerin iletiflime aç›k olan saatlerini, ifl zaman›-serbest zaman ayr›m›ndan ç›kar›r ve uyku zaman›-uyan›k olunan zaman ya daçevrim içi olunan zaman-çevrim d›fl› olunan zamana dönüfltürür. Geleneksel med-yan›n ifl zaman› ile serbest zaman ayr›m› yerine bu yeni zaman tan›mlar› geliflmifl-tir. Yukar›daki örnekten yola ç›karak yeni medyan›n bireysel iletiflim süreçlerineetkisi afla¤›daki ifadeler ile s›ralanabilir:

• Bireysel iletiflim süreçlerindeki zaman-mekân s›n›rl›l›klar›n› ortadan kald›r-m›flt›r. Daha önce uzaktan iletiflim belirli s›n›rl›l›klar içerisinde gerçekleflebi-lirken yeni iletiflim araçlar› zaman-mekân s›n›rs›z iletiflim olanaklar›n› kulla-n›c›lar›na sunmufltur.

• ‹letiflim araçlar›n›n olanaklar›n›n çeflitlenmesine yol açm›flt›r. Yeni iletiflimaraçlar› bünyelerinde birden fazla iletiflim olana¤›n› bar›nd›rd›klar› için ge-rekti¤inde bir kitle iletiflim arac›, gerekti¤inde ise bir bireysel iletiflim arac›-na kolayl›kla dönüflebilmekte, bireylere iletiflimin boyutlar› konusunda fark-l› taleplere karfl›l›k verebilecek özellikleri de sunabilmektedir.

• Bireysel iletiflim olanaklar›n›n artmas›yla birlikte, bireylerin gündelik yaflam-lar› içinde al›p verdi¤i ileti say›s› ve iletiflimde bulunduklar› kifli say›s› ile sü-resi artm›flt›r.

• Bireylere iletiflim ihtiyaçlar›na göre bir araç içinde farkl› iletiflim ortamlar› se-çenekleri sunabilmifltir. Yeni medya araçlar› tümleflik araçlard›r ve yenimedyan›n karakteristi¤inde yöndeflme olgusu vard›r. Bu ise yeni medyaaraçlar›ndan herhangi birisi için üretilen içeri¤in di¤er yeni medya ortamla-r›na rahatl›kla tafl›nabilmesi, ifllenebilmesi ve yeniden yorumlanabilmesi an-lam›n› da tafl›r. Yeni medya kullan›c›lar›na bir araç içinde toplanm›fl farkl›iletiflim ortamlar›ndan herhangi birini, herhangi bir nedenle seçebilme ola-na¤›n› tan›r.

• Gerçek yaflamlar›nda herhangi bir gruba üye olmayanlara, çevrim içi birgruba dahil olabilme olana¤›n› sa¤lam›flt›r. Bunun en çarp›c› örnekleri çevrimiçi cemaatlerdir. Çevrim içi cemaatler, bir amaç u¤runa, belirli ortak nokta-lar üzerinden yeni medya ortamlar›ndan biri ya da birkaç›nda bir araya ge-len ve online iletiflim süreçleri d›fl›nda baflka bir etkinlik gerektirmeyen kul-lan›c› gruplar›d›r. Bu gruplarla iletiflim içinde bulunmak için sadece belirlen-mifl olan ortak yeni iletiflim platformunda yer almak ve di¤er üyelerle ileti-flim içinde bulunmak yeterlidir. Gruba ait konu bafll›klar› zaman zaman de-


¤iflim gösterse de bireylerin bu tür cemaatleri tercih etmelerinin en önemlinedeni ise toplumsallaflma süreçlerini sürdürebilmektir.

• Bireyleri anonim kimlikler haz›rlay›p bu anonim kimliklerin sa¤lad›¤› mah-remiyet duygusu içinde gerçek hayatta konuflamad›klar› konular› konuflabi-lir, söyleyemedikleri sözleri söyleyebilir hâle getirmifltir. Geleneksel medya,anonim kimliklere izin vermez. Geleneksel medyada anonim kimlik temsilien fazla “ismini vermek istemeyen izleyici” olarak yer alabilir. Oysa, 2000’liy›llar›n insan› için yeni medyan›n en temel varl›k nedeni, gerçek hayatta ko-nuflulamayan› konuflabilmek, tart›flamad›¤›n› tart›flabilmektir. Yeni medya-n›n anonim kimli¤e izin veren yap›s›, bireylerin yeni medyada kendi gerçekkimlikleri ile de¤il, sahte düzmece kimliklerle de yer alabilmelerini sa¤lar.Bireyler anonim kimlikler sayesinde gerçek hayatta ortaya koyamayacaklar›iletiflim süreçlerini yeni medya arac›l›¤› ile yaflarlar.

• Toplum taraf›ndan d›fllanabilen, ötekilefltirilebilen, radikal olarak tan›mla-nan kifli ve gruplara sözlerini söyleyebilecekleri ortamlar oluflturmufltur. Ye-ni iletiflim ortamlar› herkese tüm olanaklar›n› eflit bir flekilde sunar ve gele-neksel medyan›n denetlenebilir yap›s›na karfl›n, tek bir merkezden deneti-mi ve yönetimi neredeyse imkâns›z k›lan bir yap›dad›r. Olas› tüm sansür,engelleme, yay›n durdurma faaliyetlerine karfl›n gelifltirilebilecek binlerceyeni yöntemi kendi içinde bar›nd›r›r. Bu nedenle yeni medya kullan›c›lar›-na, gerçek anlamda sansür uygulanabilmesi, yani ileti ile izleyicinin aras›naengelleyiciler konulabilmesi oldukça zor olan bir iletiflim ortam› sunar. En-gelleme amac› ile yap›lan her türlü etkinli¤e karfl›n, iletiye ulaflabilmek içinyüzlerce farkl› yöntemi ve çözüm yollar›n› bünyesinde bar›nd›r›r. Kullan›c›gerçekten iletiye ulaflmak isterse ulafl›r.

• Sosyal a¤lar sayesinde bireyleraras› statü farklar›n› s›f›rlam›fl, herkesin eflitoldu¤u bir iletiflim platformu oluflturmufltur. Sosyal a¤lar hiyerarflik örgütle-me biçiminden ba¤›ms›z, eflitlikçi bir yap› içinde geliflir. Sosyal a¤da payla-fl›lan bir foto¤rafa, 12 yafl›ndaki ye¤eninizle 65 yafl›ndaki patronunuz ayn›oranda yorum yapma, yeniden paylaflma ya da engelleme hakk›na sahiptir.Yeni medya, ileti gönderebilecek araçlardan birine sahip olan ve çevrim içiolabilme olana¤›n› edinen herkes için eflit koflullar sunar. Herkesi eflit düz-lemde buluflturan en önemli gereksinimi ise bireylerin çevrim içi olabilme-leri için gerekli olan yeni iletiflim araçlar›ndan herhangi birine sahip olabil-meleridir.

• Sosyal a¤lar›n “kullan›c› içeri¤ine” dayal› yap›s› ve her kullan›c›n›n eflit ola-rak yer almas›, geleneksel medyan›n üretti¤i popüler kültürden farkl› bir kit-le kültürünün oluflmas›na yol açm›flt›r. Geleneksel medyan›n aksine yenimedya kendi “ünlülerini” yarat›r ve bu ünlülerin geleneksel medyada oldu-¤u gibi herhangi bir artistik yetene¤e sahip olmas› gerekmez. Yeni medyaünlülerinin en büyük meziyetleri yeni medya ortamlar›n› etkin bir flekildekullanma becerilerine sahip olmalar›d›r. Yeni medyan›n üretti¤i popülerkültür de geleneksel medyadan farkl›d›r. Geleneksel medyada üretilen po-püler kültür içerikleri tek bir kanaldan izler kitleye kitle iletiflim araçlar› ta-raf›ndan iletilir. Ayn› anda, ayn› iletiye maruz kalan izler kitle, herkes tara-f›ndan gelir geçer bir ortalama be¤eni ve fark›ndal›k oluflturur. Tek bir kul-lan›c›ya ba¤l› olarak geliflen popüler kültür ögeleri geleneksel medyay› birkitle kültürü üreticisi konumuna sokar. Yeni medya da bir kitle kültürü üre-ticisidir ancak geleneksel medyadan farkl› olarak, popüler kültür ögelerini


oluflturan içeriklerin illa ki bir kanal taraf›ndan üretilmesi ya da aktar›lmas›gerekmez. Yeni medyada her birey ayn› zamanda hem al›c› hem de verici-dir. Yeni medyan›n bu etkileflimli yap›s›, yeni medyan›n üretti¤i popülerkültürün, egemen ideolojinin, var olan popüler kültür sisteminin ya da starsistemine dayal› yap›s›n›n dönüflmesine neden olmufltur. Yeni medya ilebirlikte popüler kültür ögeleri bir ar› kovan›ndaki bal gibi tüm kullan›c›lartaraf›ndan el birli¤i ile örülür, ço¤al›r ve aktar›l›r. Bu nedenle yeni medya-n›n popüler kültür içerikleri geleneksel medyadan farkl› olarak herhangi birkullan›c› taraf›ndan üretilebilir, yay›labilir ve paylafl›labilir.

Dijital Yerliler- Dijital GöçmenlerPrensky (2001) “Dijital Yerliler, Dijital Göçmenler” adl› makalesinde ‹nternet, bil-gisayarlar, cep telefonlar› ve benzerleri yeni kitle iletiflim araçlar›n› kullanarak bü-yüyen nesli, dijital yerli olarak tan›mlar. Bu nesli di¤erlerinden ay›ran fark, 80 son-ras› dijital devrimden sonra do¤malar› ve kendilerini bildiklerinden itibaren dijitalteknolojilerin içinde büyümüfl olmalar›d›r. Analog bir dünyaya do¤an ve analogteknolojileri kullanarak büyüyen kifliler ise Prensky (2011) taraf›ndan dijital göç-menler olarak tan›mlan›r. Bu iki kuflak aras›ndaki farkl›l›k teknolojik deterministbir yaklafl›mla ortaya kondu¤unda, say›sal teknolojilerin bir kufla¤› di¤erinden nederece büyük bir farkl›l›¤a itti¤i ortaya ç›kmaktad›r. Bir yanda analog sistemlerikullanarak büyüyen, analog sistemlerin olanak ve s›n›rl›l›klar› içinde hareket etmereflekslerini kazanm›fl ve yaflam›n› bu teknolojilerin s›n›rl›l›klar› içerisinde yap›lan-d›rm›fl dijital göçmen olarak tan›mlanan eski kuflak; di¤er yanda ise do¤du¤undazaten say›sal teknolojilerin tüm olanaklar› hâlihaz›rda var olan ve bu olanaklar›kullanmay› ö¤renerek büyüyen, say›sal teknolojilerin olanak ve s›n›rs›zl›klar› için-de yaflam›n› idame ettiren yeni bir kuflak vard›r. Dijital göçmenler ile dijital yerlileraras›ndaki en belirgin fark ise dijital yerlilerin daha önce herhangi bir analog tek-nolojiye maruz kalmadan hayatlar›n› sürdürmelerine ra¤men, dijital göçmenlerinise her ne kadar yeni ortama uyum sa¤lamaya çal›flsalar da her zaman kal›c› bir“analog aksanlar›n›n” olmas›d›r. Buradaki ayr›m› bir aksan kavram› üzerinden ör-neklendirmenin temel amac›, anadil ö¤renme süreçlerindeki kendili¤indenlik iledaha sonra ö¤renilmifl bir yabanc› dil üzerinden ana dilin b›rakt›¤› aksan aras›nda-ki fark› vurgulayarak, dijital göçmenler için say›sal teknolojilerin sonradan ö¤renil-mifl yeni bir dil oldu¤unu vurgulamakt›r. ‹lginç olan ise 2000’li y›llar›n bafllar›ndayetiflen kufla¤›n, dijital yerliler olarak tan›mlanabilecek ilk nesli temsil ediyor olma-s›d›r. Bu nesil, dijital göçmenler ile say›sal kuflak çat›flmas›n› yaflayacak olan ilk ku-flakt›r ve dijital göçmenlerin kendi ömürlerini tamamlamas›n›n ard›ndan dünyada-ki tüm yaflayanlar›n dijital yerlilerden oluflmas› ile birlikte böyle bir çat›flma tarihekar›flacakt›r.

Dijital yerliler ile dijital göçmenler aras›nda ortaya konabilecek en beli¤in fark-l›l›klar afla¤›da s›ralanm›flt›r:


Dijital yerliler bilgiye en h›zl› flekilde ulaflmak isterler. Bu süreçte önemli olanbilgiye ulaflmak de¤il, gerekli bilgiyi ‹nternet ve benzeri bilgi çöplü¤ü içinde ara-ma yöntemlerini bilmek, gereksiz bilgiler aras›ndan temizlemek ve ifllenebilir hâlegetirmektir. Bilginin temelinin, nereden geldi¤inin, kim taraf›ndan üretildi¤ininfazlaca bir önemi yoktur. Gerekli zamanda ve gerekli yerde do¤ru bilgiye en h›zl›flekilde ulaflmak temel amaç hâline gelir. Bu süreç içinde, kopyalama-yap›flt›rma-yeniden iflleme gibi tüm yöntemler, bilginin ifllevsel hâle getirilmesi için tercih edi-lebilecek yöntemler aras›ndad›r.

Dijital göçmenler için bilgiyi bulmak kadar seçip ifllemek, bilgiyi üretmek kadaranlaml›d›r. Çünkü bilgi, a¤ ortam›nda yer alan milyarlarca bilgi yuma¤› içinde har-manlanm›fl bir flekilde durmaktad›r. Bilgiyi arama yöntemleri ve ulaflma süreçlerien az bilgiyi üretmek kadar beceri gerektirir. Bu nedenle dijital göçmenler do¤ru-sal okumalar yerine, parçal›, kesintili okumalar› tercih ederler. A¤ ortam›n›n hiper-metine dayal› yap›s›na uygun bir bilgi toplama prati¤i gelifltirmifllerdir. Kapsaml›metinler yerine, kapsüllefltirilmifl cümleleri tercih ederler. Hatta metin yerine grafikanlat›m›, görsel ifadeleri ye¤lerler.

“Prensky (2009) 21. yüzy›lda herkes dijital teknoloji ça¤›nda yetiflece¤inden diji-tal yerlilerle dijital göçmenler aras›ndaki ayr›m›n giderek ortadan kalkaca¤›na dikkatçekerek “dijital bilgelik” kavram› çerçevesinde düflünmemiz gerekti¤ini öne sürer.Prensky, dijital teknolojinin bizi sadece daha ak›ll› de¤il, daha bilge yapaca¤›na inan-d›¤›n› ifade eder ve dijital bilgelik kavram›na iki aç›dan bakar: Dijital bilgelik hemdo¤ufltan gelen kapasitemizin üzerinde biliflsel güce eriflmek için dijital teknoloji kul-lan›m› sonucu meydana gelen bilgelik (hikmet) hem de yeteneklerimizi art›rmak içinteknolojinin ak›ll› kullan›m›ndaki bilgelik anlamlar›na gelmektedir.” (Tonta, 2009).

Prensky’nin ifadelerinden yola ç›karak, bir dijital yerli mi, yoksa dijital göçmen misiniz?Yaflad›¤›n›z e¤itim süreçlerini düflünerek, farkl›l›klar›n›z› de¤erlendiriniz.

Dijital Göçmenler Dijital Yerliler

Geleneksel iletiflim araçlar›n› baflar› ile kullan›rlar.

Yeni iletiflim araçlar›n› üst düzey kullanma becerilerinesahiptirler.

Do¤rusal bir anlat›m ve iletiflim düzeyi-ni tercih ederler. Bafl› sonu belli bir iletiflim biçimleri vard›r.

Yatay ve dikey olarak de¤iflebilen esnek do¤rusalolmayan bir iletiflim düzeyini tercih ederler. Parçal›, ke-sik kesik, sürekli bir iletiflim süreçleri vard›r.

Okumak için yaz›l› metin tercih ederler. Metin yerine grafik anlat›mlar› ve görsel ifadeleri tercihederler.

Detayland›r›lm›fl çok boyutlu anlat›mla-r› tercih ederler.

Detayl› bilgi yerine kapsüllefltirilmifl, haplaflt›r›lm›fl öz bilgiyi tercihe derler.

Ayn› anda tek bir ifle odaklanmay› ter-cih ederler.

Ayn› anda birçok ifli sürdürmeyi tercih ederler.

Belirli bir ifle odaklanarak bafllay›p bitir-meyi tercih derler.

Ayn› anda birden fazla ifle bafllamay›, ayn› anda sürdür-meyi, baz›lar›n› bitirmeyi, baz›lar›n› ise yaflam boyu de-vam eden bir sürece yaymay› tercih ederler.

Çal›flma zaman›, çal›flma mekân›, boflzaman, özel alan ve kamusal alan s›n›r-lar›n›n korunmas›n› tercih ederler.

Zaman ve mekân s›n›rl›l›klar›n› reddederler. Her zaman, her yerde uyumad›klar› sürece iletiflime aç›k, zaman me-kân s›n›rs›z bir süreci tercih ederler.

Birincil olarak yüz yüze iletiflimi tercihederler.

Birincil olarak araç kullanarak yap›lan bir iletiflim tarz›n› tercih ederler.

Yeni iletiflim teknolojilerinin mesaj üze-rindeki etkisini tam olarak kavrayabil-meleri olas› de¤ildir.

Yeni iletiflim teknolojilerinin mesaj üzerindeki etkilerini özümsemifllerdir.

Bütün yaflamlar› gerçek kimlikler üze-rinden yaflanm›flt›r.

Anonim kimliklere aç›k bir yaflam tarzlar› vard›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3


Endüstri toplumundan a¤ toplumuna kadar yafla-

nan toplumsal süreçleri k›saca tan›mlamak

Castells, günümüz toplumunu bir a¤ toplumuolarak tan›mlar. A¤ toplumunun temel farkl›l›¤›,geleneksel iletiflim araçlar› yerine yeni medyay›kullanagelen, yeni medyan›n iletiflim olanaklar›-n› gündelik yaflam› içine yerlefltirmifl ve belirlibir al›flkanl›k edinmifl olmalar›d›r. A¤ toplumun-da bilgi baflka ürün ve hizmetleri üretebilmekiçin gerekli bir ham madde olarak yer almaz,bunlar›n yan›nda temel olarak yine bilgi teknolo-jilerinin geliflmesine katk›da bulunacak bir önhaz›rl›k olarak vard›r. Her bilgi paylafl›labilir vegelifltirilebilir oldu¤u sürece anlaml› ve önemli-dir. A¤ toplumu, üretti¤i teknolojileri kendi geli-flimini sürdürmek için kullan›r. Bu nedenle sür-dürülebilirlik kavram› a¤ toplumunun olmazsaolmaz terimlerinden biridir. Bu kavram hem ye-ni medya teknolojilerinin yeniden üretilebilir vegelifltirilebilir olmas›na hem de bu medyay› kul-lanan tüm toplumsal, kültürel ve ekonomik üre-tim biçimlerinin sürekli¤inin sa¤lanmas›na karfl›-l›k gelir. A¤ toplumunda üretilen tüm de¤erlersürdürülebilir olmal›d›r. Tüm iletiflim biçimleri-nin temel noktas› sürdürülebilirlik üzerinedir. Buise yeni medyan›n kesintisiz ve çift yönlü iletiflimolanaklar› sayesinde olanakl› bir hâl al›r. Yenimedyan›n bu kendine özgü olanaklar› sayesin-de, a¤ toplumunda üretilen tüm de¤erlerin yineyeni medya ve benzer enformasyon/üretim tek-nolojileri kullanarak sürdürülebilir üretim süreç-lerine dönüfltürülmesi temel hedeftir.

Yeni medya düzeni kavram›n› aç›klamak

Yeni medya düzeni kavram›; gündelik yaflam›nbir yandan yeni medya araçlar› taraf›ndan yeni-den flekillendi¤i, di¤er yandan da yeni medyaaraçlar›n›n da bu yeni yaflam biçimine uyumlu birflekilde tasarland›¤› 2000’li y›llar›n teknoloji veiletiflime dayal› yeni yaflam biçimlerini tan›mlar.Yeni medya düzeninde bu karfl›l›kl› etkileflim çiftyönlü süregelmifltir. Teknoloji bir yandan yafla-m›n ritmini do¤rudan etkilerken, di¤er yandan dateknolojinin geliflim çizgisini, dönüflen, de¤iflen,evrilen yeni yaflam biçimleri belirler olmufltur.Yeni medya düzeninde arac› kullanan kifliler izler

kitle olarak tan›mlanmazlar. Do¤rudan kullan›c›kavram› ile ifade edilirler. Bunun nedeni ise yenimedya araçlar›n›n geleneksel medyada al›fl›k ol-du¤u gibi tek yönlü iletiflim süreçleri üzerine ya-p›land›r›lmamas›, aksine çift yönlü bir iletiflim or-tam› sunarak her bireyi ayn› zamanda bir “kay-nak” hâline dönüfltürebilmesidir. Bu nedenle a¤toplumunun ortaya ç›kard›¤› yeni medya düze-ninde, geleneksel medyada oldu¤u gibi dikey biryap›lanma de¤il, yatay bir yap›lanma vard›r.

Yeni medya ve çal›flma hayat› iliflkisini betimlemek

2000’li y›llar›n bilgi teknolojilerinin yeniden yap›-land›rd›¤› ve tüm ekonomik uygulamalar›n mer-kezinde bilgi teknolojilerinin yer ald›¤› günümüzekonomik düzeni “yeni ekonomi” kavram› ile an›-l›r. Yeni ekonomi kavram› da t›pk› yeni medyagibi ortaya ç›kan köklü bir dönüflümü vurgula-mak için kullan›l›r. Bu köklü de¤iflimin temelle-rinde ise bilgiye dayal› üretim süreçleri, say›sal-laflma, a¤ ba¤lant›l› yap›, kolay ve h›zl› eriflim,küresel efl zamanl›l›k gibi kavramlar yer al›r. Cas-tells’in ifadesi ile “Enformasyonel üretim küresel-dir. Küresel bir ekonomi, dünya ekonomisindenfarkl›, yeni bir tarihsel gerçekliliktir”. T›pk› En-düstri Devrimi’nde, endüstri gücüne ulaflm›fl flir-ketler ile di¤erleri ars›ndaki fark›n aç›lmas›ndayafland›¤› gibi enformasyon devriminde de bilgiteknolojilerini kullanan flirketler ile kullanama-yan flirketler aras›ndaki ayr›m gitgide daha da art-m›flt›r. Bilgi teknolojileri bu aç›dan rekabet gücü-nü oluflturan temel ögeler aras›nda yerini alm›flt›r.Teknolojik kapasite ve altyap› ile yetenekli insankaynaklar›n›n yan›nda, bilgi teknolojilerinin yet-kin kullan›m› da rekabet gücünün bafll›ca kay-naklar›ndan biri hâline gelmifltir. Yeni medyan›nçal›flma süreçlerine bir di¤er etkisi ise ifl ile mekânaras›ndaki ba¤› yeniden düzenlemesinde yatmak-tad›r. Bilindi¤i gibi yeni medya sadece zaman ba-¤›ms›z de¤il, ayn› zamanda zaman ba¤›ms›z biriletiflim süreci sunabilmektedir. Bu nedenle dahaönce var olan tek mekânl› ifl kavram›, özellikletafl›nabilir yeni iletiflim teknolojileri ile sürdürüle-bilen meslekler için mekâns›z k›s›tlamas› olma-yan ifllere dönüflmüfltür. ‹fl, a¤a ulafl›labilen tek-nolojinin tafl›nabildi¤i her yerde icra edilebilen

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç


bir u¤rafla dönüflmüfltür. Hatta a¤ toplumunda za-man mekân s›n›rs›z mesleklerin di¤erlerine oran-la daha fazla ra¤bet gördü¤ü, yükselifle geçti¤i desöylenebilir.

Yeni medyan›n toplumsal yaflam içindeki rolü-

nü aç›klamak

Toplumsallaflma kavram› sözlük anlam› karfl›l›¤›olarak “bireyin kiflilik kazanarak belli bir toplum-sal çevreye haz›rlanmas›, toplumla bütünleflmesisüreci, sosyalleflmesi” ifadesi ile tan›mlan›r. Top-lumsallaflma, bireyin içinde do¤du¤u toplumaadaptasyonu, bu toplum içinde yaflam›n› sürdü-rebilmek için kendine özgü bilgi ve beceriler ka-zanarak, toplumun bir parças› olabilmesi süreci-dir. Günümüzde yeni iletiflim teknolojilerinin top-lumsal yap› üzerinde en belirgin etkisinin göz-lemlenebilece¤i örnekleri, sosyal a¤lar olarak or-taya ç›kmaktad›r. Sosyal a¤lar, kiflilerin bireyselve toplumsal iletiflim ihtiyaçlar›n› karfl›lamak üze-re oluflturulmufl çevrim içi hizmetlerin tümü ola-rak tan›mlanabilir. Bu bireysel ve toplumsal ileti-flim ihtiyaçlar› ise paylafl›m, ortak ilgi alanlar›n›keflfetme, yeni kifliler ile tan›flma ve yeni iliflkilerkurabilme, var olan iliflkilerini a¤ üzerinden sür-dürebilme, gerekti¤inde kiflisel haberleflme or-tamlar› oluflturabilme ve bu ortamlar›n sürdürü-lebilirli¤ini sa¤lama, anl›k bireyleraras› iletiflimihtiyaçlar›n› karfl›lama gibi farkl› bafll›klar alt›ndatoplanabilir. Sosyal a¤lar›n temel karakteristi¤in-de, bu ve benzeri ihtiyaçlar›n tamam›n› ya da birbölümünü karfl›layabilecek a¤ yap›lanmalar›n›sa¤lamak, bireylerin bir araya toplanabilecekleri,gruplar oluflturabilecekleri çevrim içi altyap›lar›haz›rlamak ve bu iletiflim etkinliklerinin sürdürü-lebilirli¤ini sa¤lamak vard›r. Birçok sosyal a¤ webtabanl› olarak çal›fl›r ve teknolojik altyap›s› web2.0 uygulamalar›na dayan›r. Sosyal a¤lar›n bu de-rece kabul gören iletiflim ortamlar› hâline gelme-sindeki bir di¤er etken ise kullan›c›lar›na kendikiflisel içeriklerini oluflturmalar› için olanak tan›-mas›d›r. Ayr›ca oluflturduklar› içerikleri kenditoplumsal gruplar› içinde paylaflabilmeleri, ge-rekli¤inde silebilmeleri, gerekti¤inde onaylaya-bilmeleri ve hatta kimi farkl› teknolojik imgele-meler ile birbirlerinin içerikleri üzerinden ileti-flimlerini sürdürebilmeleri sosyal a¤lar›n öneminiciddi anlamda artt›rm›flt›r.

Yeni medya ve bireyleraras› iletiflim kavramlar›-

n› iliflkilendirmek

Bir bireyin karfl›s›ndaki bireyle olan iletifliminiise iki farkl› aç›dan ele almak mümkündür. Yüzyüze iletiflim ve uzaktan iletiflim kavramlar›, bi-reyleraras› iletiflimi sistematik bir flekilde çözüm-lemek üzere tan›mlanm›fl kavramlad›r. Yüz yüzeiletiflim sürecinde arada herhangi bir araç olma-d›¤› için bireyleraras› iletiflim sürecinde insan›niletiflim beceri ya da becerisizlikleri d›fl›nda me-saj›n iletilmesi ve anlamlanmas›nda araçtan kay-naklanan herhangi bir etki, gürültü ya da dönü-flüm söz konusu olmaz. Mesaj, iki bireyin kendibecerileri dâhilinde al›c›ya ulafl›r ve yorumlan›r.Öte yandan yüz yüze iletiflim sürecinde herhan-gi bir araç kullan›lmad›¤› için mesaj›n içeri¤indearaçtan kaynaklanan eksilme, azalma, niteli¤in-de de¤iflme yaflanmaz. Hatta yüz yüze iletiflimarac›s›z bir iletiflim yöntemi olarak bireyler ara-s›nda tercih edilen en güçlü iletiflim yöntemi ola-rak kabul edilir. Çünkü yüz yüze iletiflim süre-cinde bireyler sözel iletilerin yan›nda, mimik, jes-ti hâl ve tav›rlar›yla da iletiflim içinde bulunurlarve kimi zaman bu sözsüz iletiflim yöntemleri, söz-lü iletiflimden çok daha güçlü, çok daha çabukanlafl›labilir bir etki b›rak›r. ‹nsano¤lu bu zamanve mekân k›s›tlamas›n›n üstesinden gelebilmekiçin uzaktan iletiflim teknolojilerini gelifltirmifltir.Telefon, telsiz, telgraf gibi geleneksel iletiflimaraçlar›n›n yan›nda art›k mobil telefonlar, tümle-flik ayg›tlar, a¤ teknolojileri gibi birçok yeni ileti-flim arac›, bireylerin iletiflim ihtiyaçlar›nda zamanve mekân k›s›tl›l›klar›n› ortadan kald›rmay› amaç-lam›flt›r. Bu amaç do¤rultusunda üretilen yeniiletiflim araçlar› bireylerin iletiflim yöntemlerinehem yeni olanaklar eklerken hem de bireylera-ras› iletiflimin boyutlar›n› de¤ifltirecek yeni kulla-n›m pratiklerinin oluflmas›na da önayak olmufl-tur. Bireyleraras› ya da kitle iletifliminde, bir me-saj göndericisinden al›c›s›na bir araç sayesindeiletiliyorsa yaflanan bu iletiflim süreci arac›lan-

m›fl, medyalaflt›r›lm›fl bir iletiflim süreci olaraktan›mlan›r.

4NA M A Ç

5NA M A Ç


1. A¤ toplumu kavram›n› gelifltiren kuramc› afla¤›daki-lerden hangisidir?

a. Manuel Castellsb. Daniel Bellc. Marshall McLuhand. David Harveye. Alex Callinicos

2. Belirli bir amac› olan, bu amaca ulaflmak için belirlibir yol ve yordam izleyen, belirli bilgilerden yararlana-rak sonuç olarak bir tak›m ihtiyaçlar› gideren ifllevseltüm sonuçlar›n ya da ürünlerin elde edildi¤i tüm etkin-likler hangi kavramla tan›mlan›r?

a. Üretim b. Technec. Tasar›md. Mitose. Mimesis

3. Afla¤›daki ifadelerden hangisi endüstri toplumunungenel özelliklerinden biridir?

a. Bireysel yeti ön plandad›rb. Üretim kitlesel de¤il, bireyseldirc. Kitlesel organizasyon ve koordinasyon önem

kazan›rd. Bireyleraras› iliflkilerde hiyerarfli söz konusu

de¤ildir.e. Sermaye ile iflgücü aras›ndaki ç›kar çat›flmalar›

azal›r.

4. Kitle iletiflim araçlar›n› insan uzuvlar›n›n birer uzan-t›s› olarak gören kuramc› afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Castellsb. Williamsc. Belld. McLuhane. Harvey

5. Castells’e göre “80’lerden sonra kapitalizmin yeni-den yap›lanmas›nda” hangi olgu kilit rol oynam›flt›r?

a. Teknoloji Devrimib. Frans›z Devrimic. Bas›n Devrimi d. Endüstri Devrimie. Enformasyon Devrimi

6. Web 2.0 uygulamalar›n›n olanak sa¤lamas›yla birlik-te a¤ ortam›nda oluflturulan tüm say›sal video, bloglar,podcastler, forumlar, yorum siteleri, sosyal a¤lar, mobilve telefon foto¤raf uygulamalar› ile Wikiler gibi, uz-manlaflm›fl profesyoneller de¤il de, bizzat a¤da yer alankifliler taraf›ndan üretilmifl ve paylafl›lm›fl içeriklerin tü-mü hangi kavramla tan›mlan›r?

a. Kullan›c› taraf›ndan üretilmifl içerik b. Tek yönlü iletiflimc. Geri bildirimd. Sessizlik sarmal›e. Yeni medya

7. 2000’li y›llar›n bilgi teknolojilerinin yeniden yap›lan-d›rd›¤› ve tüm ekonomik uygulamalar›n merkezindebilgi teknolojilerinin yer ald›¤› günümüz ekonomik dü-zeni hangi kavramla tan›mlan›r?

a. A¤ ekonomisib. Yeni ekonomic. Endüstri devrimid. Serbest piyasa ekonomisi e. Dijital ekonomi

8. ‹nsano¤lunun çevresine ayak uydurmak için gerek-sinim duydu¤u hayat ve dünya bilgisinin de temelleri-nin at›ld›¤› dönem hangi kavramla tan›mlan›r?

a. A¤ toplumub. Yeni medya düzenic. Birincil toplumsallaflmad. ‹kincil toplumsallaflmae. Yeni toplumsallaflma

9. Bireylerin toplum içindeki yerlerinin pekiflmesindeönemi olan kurumsal alt dünyalar›n özümsenmesi han-gi kavramla tan›mlan›r?

a. Yeni medya düzenib. Birincil toplumsallaflmac. ‹kincil toplumsallaflmad. A¤ toplumue. Sosyal a¤ düzeni

10. O’Reilly Media taraf›ndan 2004’de kullan›lmaya bafl-lanan ve ikinci nesil internet hizmetlerini- toplumsaliletiflim sitelerini, Wikileri, iletiflim araçlar›n›- bir baflkadeyiflle internet kullan›c›lar›n›n ortaklafla ve paylaflarakyaratt›¤› sistemi tan›mlayan kavram afla¤›dakilerdenhangisidir?

a. Sosyal a¤b. Web 0.0c. Web 1.0 d Web 2.0 e. Web 3.0



1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Girifl” konusunu yenidengözden geçiriniz.

2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Girifl” konusunu yenidengözden geçiriniz.

3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Endüstri Toplumundan A¤Toplumuna” konusunu yeniden gözden geçi-riniz.

4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Endüstri Toplumundan A¤Toplumuna” konusunu yeniden gözden geçi-riniz.

5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yeni Medya Düzeni”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yeni Medya Düzeni”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yeni Medya ve Çal›flma Ha-yat›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yeni Medya ve ToplumsalYaflam” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yeni Medya ve ToplumsalYaflam” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yeni Medya ve ToplumsalYaflam” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Geleneksel medya düzeni tek yönlü iletiflim ortamlar›üzerine kuruludur; oysa yeni medya, çift yönlü iletifli-me olanak tan›mas› ile geleneksel medyadan ayr›l›r.Yeni medya kullan›c›lar›ndan oluflan a¤ toplumu bunedenle pasif izleyici de¤il, bizzat a¤ toplumu içindemesaj alan- mesaj veren, içeri¤i oluflturan kullan›c›laradönüflür. Bu nedenle a¤ toplumunu oluflturan bireyleraktif kullan›c›lard›r.

S›ra Sizde 2

Türkiye’de en çok kullan›lan sosyal a¤lar›n bafl›nda Fa-cebook gelir ve Türkiye dünyada en çok Facebook kul-lanan ilk üç ülke aras›ndad›r. Sosyal a¤lar›n en karakte-ristik özelli¤i, içeriklerinin kullan›c›lar taraf›ndan üretil-mesidir. Kullan›c› içerikli olmas› nedeniyle birçok sos-yal a¤ birçok ülkede büyük ra¤bet görmektedir.

S›ra Sizde 3

Do¤um tarihiniz 90’l› y›llara denk geliyorsa ve bilgisa-yarlar ile tan›flman›z ilkokul y›llar›nda ise siz bir dijitalyerlisiniz. Tüm e¤itim yaflam›n›zda ve gündelik hayat›-n›zda bilgisayarlar›n tüm olanaklar›n› kullanabilecek zi-hinsel bir yap› içinde yetiflmifl bir birey olarak, olaylar›ele al›fl›n›z, yaklafl›m›n›z, çözüm yöntemleriniz tüm dav-ran›fl biçimleriniz say›sal kültür üzerinden yap›lanm›fl-t›r. Öte yandan do¤um tarihiniz 90’l› y›llardan daha es-kiyse ve bilgisayarlar ile buluflman›z daha ileri yafllaradenk geliyorsa siz bir dijital göçmensiniz. Hiçbir zamanbilgisayarlar ile iliflkiniz bir dijital yerli gibi olmayacak-t›r ve ancak günümüz dijital yaflam›na uyum sa¤lamayaçal›flan bir birey olmaya çal›flacaks›n›z.



Artun, A. (2008). “Tasar›m Dehfleti”, Sanat Tasar›m

Bilgi Sempozyumu Bildiri Kitab›. ‹stanbul: YTÜSanat ve Tasar›m Fakültesi, s. 3-21.

Bell, D. (1996) The Cultural Contradictions Of Capi-

talism. New York: Basic Books.Binark, M. ve Löker, K. (2011), Sivil Toplum Kuru-

lufllar› ‹çin Biliflim Rehberi. Ankara: STGM.Binark, M. der (2007) Yeni Medya Çal›flmalar›. Anka-

ra: Dipnot Yay›nlar›.Binark, M. (2009) “Yeni Medya Dolay›ml› ‹letiflim Orta-

m›nda Olanaklar›n ve Ol(a)mayanlar›n Fark›nda Ol-mal›...”, Evrensel Kültür. Aral›k 2009.

Castells, M. (2008) A¤ Toplumunun Yükselifli. Çev:Ebru K›l›ç. ‹stanbul: Bilgi Üniversitesi Yay›nlar›.

Giddens, A. (2008) Sosyoloji. Yay›na Haz›rlayan: Ce-mal Güzel. ‹stanbul: K›rm›z› Yay›nlar›.

NTVMSNBC (2009) ‹nternet Sosyal ‹liflkileri Güçlen-

diriyor. http://www.ntvmsnbc.com/id/25017935/Oecd (2007). Working Party on the Information

Economy, Participative Web: User-Created

Content. http://www.oecd.org/internet/internete-conomy/38393115.pdf

Prensky, M. (2001). Digital Natives, Digital

Immigrants. On the Horizon 9(5): 1-6.http://www.marcprensky.com/writing/Prensky%20%20Digital%20Natives,%20Digital%20Immigrants%20-%20Part1.pdf.

Poloma, M. M. (2007) Ça¤dafl Sosyoloji Kuramlar›.

Çev: Hayriye Erbafl, Ankara: Eos Yay›nlar›.Taflç›, E. (2010). “Sosyal Medya Araçlar›n›n Yerel Yöne-

timlere Etkisi ve Katk›s›: Belediye 2.0”, Türkiye Bili-

flim Derne¤i Biliflim Dergisi. Y›l:38, S.126, s. 23-26.Tonta, Y. (2009) “Dijital Yerliler, Sosyal A¤lar ve Kü-

tüphanecili¤in Gelece¤i” Türk Kütüphanecili¤i.

23, 742-768.Toprak, A. ve Di¤erleri, (2009) Toplumsal Paylafl›m

A¤› Facebook: Görüyorum Öyleyse Var›m. ‹s-tanbul: Kalkedon.

Yengin, D. (ed). (2012) Yeni Medya Ve.. ‹stanbul:Anahtar Kitaplar.

Williams, R. (1989) ‹kibin’e Do¤ru. ‹stanbul: Ayr›nt›Yay›nlar›.

Zagler, M. (2002), “Services, Innovation and the NewEconomy”, Structural Change and Economic

Dynamics.

http://www.wu.ac.at/inst/vw1/zagler/docs/2002sced.pdf


küreselleşme ve kültürlerarası İletişim

Documents