LİPİDLERLİPİDLEREmilim-Sindirim Emilim-Sindirim

ve ve Transport Transport

Prof.Dr.M.Ferit GÜRSUProf.Dr.M.Ferit GÜRSUF.Ü.Tıp Fak.F.Ü.Tıp Fak.Tıbbi Tıbbi Biyokimyaimya Anabilim Biyokimyaimya Anabilim

DalıDalı(E-mail: mfgursu@firat.edu.tr)(E-mail: mfgursu@firat.edu.tr)

22

LİPİDLERİN SİNDİRİM VE LİPİDLERİN SİNDİRİM VE ABSORBSİYONUABSORBSİYONU

• Lipidlerin sindirimiLipidlerin sindirimi

• 1.Lingual Lipaz (mide)1.Lingual Lipaz (mide)• 2.Gastrik Lipaz (mide)2.Gastrik Lipaz (mide)• 3.Pankreatik Lipaz (pankreas) 3.Pankreatik Lipaz (pankreas)

+KOLİPAZ+KOLİPAZ• 4.Kolesterol esteraz ve 4.Kolesterol esteraz ve

Fosfolipaz A2 (pankreas) Fosfolipaz A2 (pankreas) enzimlerienzimleri

• 5.Safra Tuzları (ince bağırsak)5.Safra Tuzları (ince bağırsak) ve bağırsağın mekanik ve bağırsağın mekanik karıştırma etkisikarıştırma etkisi

• 6.Kolesistokinin=pankreozimi6.Kolesistokinin=pankreozimin ( bağısak endokrin n ( bağısak endokrin hücreleri) Safra salgısı ve hücreleri) Safra salgısı ve pankreas enzimleri + Mide pankreas enzimleri + Mide motilitesi -motilitesi -

• 7.Sekretin ( bağırsak endokrin 7.Sekretin ( bağırsak endokrin hücreleri) Pankreas hücreleri) Pankreas bikarbonat salgısı +bikarbonat salgısı +

FFA

FFA

FFA

FFAFFA

FFA

FFAFFAFFA

FFAFFA

FFA

FFAFFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFAFFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFAFFAFFA

FFAFFAFFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA FFA FFA FF

A

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA FF

A FFAFFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFAFFA

FFA

Lingual lipaz

Gastrik lipaz

FFA

FFAFFA

FFA

Portal dolaşım

A

<12C

FFA

FFA

FFA

FFAFFA

FFA

FFAFFAFFA

FFAFFA

FFA

FFAFFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFAFFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFAFFA

FFA

FFA

FFAFFAFFA

FFAFFAFFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA FFA FFA FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA FF

A FFAFFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFAFFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFAFFA

FFA

FFA

FFA FF

A FFA

FFA

FFA

FFA

FFA FFA FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFAFFA

FFA

FFAFFA

FFA

FFAFFAFFA

FFA

FFA

FFA

Safra tuzları

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FFA

FA

FA

FA

Pankreatik lipaz

Kolipaz

FFA

FFA

2 mol serbest yağ asidi

1 mol MAG

Yağ asidi

Kolesterol esteri

OH

Kolesterol

Kolesterol ester hidrolaz

FFA

FA

FA

PO4 Alkol

Fosfolipaz A2

FFA

Lizofosfolipaz

FFA

GLİSEROL BAZI

FFA

FFA

FFA

FFA

<12C

FFA

FFA

FFA

FFAFFA

Portal dolaşım

A

Emilim duodenum ve

jejenumda pasif difüzyonla olur

Emilim öncesi 2. kez emülsifikasyon gerekmez

ENTEROSİT

FFA

FFA

12CFFA

FFA

FFA

ENTEROSİT

FFA

MAG

OH

Kolesterol

Emilim duodenum ve jejenumda pasif

difüzyonla ve Na’a bağlı kotransportla olur

Emilim öncesi 2. kez emülsifikasyon

gerekir

FFA

MAG

FFA

OH

Kolesterol

>12C

FFA AÇİL-KoA

KoA ATP AMP

Açil-KoA sentetaz

FFA

MAG

FFA

FFA

Açil transferaz

FFA

KoA

OH

Kolesterol

Açil transferazKoA

AÇİL-KoA

Yağ asidi Kolesterol

esteri

LENFATİK DOLAŞIM

A

SİSTEMİK DOLAŞIM-SOL SUBCLAVİAN VEN

A

Apoprotein B48 barsak mukoza hücrelerinde sentezlenen bir proteindir. Eğer bu proteinin sentezlenmesinde bir problem olursa ŞL’la barsak mukoza hücrelerinde birikir ve konjenital abetalipoproteinemi hastalığı oluşur.

1515

Ko-lipaz ve LipazKo-lipaz ve Lipaz

Ko-lipaz, misellerin iç yüzüne bağlanır ve lipazın yüksek affinite ile bağlanabileceği bir yer oluşturur

Lipaz, kolipazla 1/1 oranında bağlanır ve yağ damlacıklarını hidroliz eder

1616

Fosfolipaz A2Fosfolipaz A2 fosfolipidlerden yağ asitlerini ayırır

1717

Kolesterol esteraz Kolesterol esteraz

kolesterol esterlerini parçalar

1818

1919

2020

Besin lipidleri mideden Besin lipidleri mideden duedonuma geçtiğinde duedonuma geçtiğinde hepatokinin (KCde safra hepatokinin (KCde safra yapımını uyaran) ve yapımını uyaran) ve kolesistokinin (safra kolesistokinin (safra kesesinin boşaltılmasını kesesinin boşaltılmasını uyaran) hormonlar uyaran) hormonlar yardımıyla lipidlerin sindirim yardımıyla lipidlerin sindirim ve emiliminde kullanılmak ve emiliminde kullanılmak üzere safrayı ince bağırsağa üzere safrayı ince bağırsağa boşaltmaktadır.Kimus içinde boşaltmaktadır.Kimus içinde bulunan yağ asitleri, bulunan yağ asitleri, monoaçil gliseroller, monoaçil gliseroller, peptonlar, peptitler ve peptonlar, peptitler ve kalsiyum iyonu da, ince kalsiyum iyonu da, ince bağırsaktaki mukoza bağırsaktaki mukoza hücrelerini uyararak hücrelerini uyararak kolesistokinin salgılatırlar.kolesistokinin salgılatırlar. Kolesistokinin de hem Kolesistokinin de hem pankreastan enzimce zengin pankreastan enzimce zengin sıvı hem de ince bağırsağa sıvı hem de ince bağırsağa safra salgılanmasını uyarır.safra salgılanmasını uyarır.

2121

Mideden gelen Mideden gelen kimus etkisiyle kimus etkisiyle duodenum duodenum lümeninde pH 4,5’ lümeninde pH 4,5’ in altına düşünce in altına düşünce duodenumdaki duodenumdaki mukoza mukoza hücrelerinden hücrelerinden sekretin salgılanır. sekretin salgılanır.

Sekretin de Sekretin de pankreastan pankreastan bikarbonatca bikarbonatca zengin sıvı zengin sıvı salgılanmasını salgılanmasını uyarır.uyarır.

2222

2323

2424

2525

STEP 3Karaciğer safra asitleri yapar ince barsağa gönderir

STEP 2Pankreas enzimleri:Lipaz (+kolipaz)Kolesterol esterazFosfolipaz A2

Lipids:TriaçilgliserolKolesterol esterlerFosfolipidler

PANKREAS

KC

STEP 4Emülsifikasyon

STEP 5Şilomikronlar lenfatik sisteme karışır

Lingual Lipase

Gastrik Lipase

STEP 1

Lipidlerin sindirim ve emilimi

İNCE BARSAK

MİDE

2626

2727

2828

2929

3030

3131

3232

KC

ApoB48Şilomikronlar ile birleşir

Şilomikron artıkları KC ‘e taşınır

non-hepatik dokular

CE CE

E

E

E

EC

C

C

CECE CE

CE

EE E

KC reseptörleri apo E yi tanır

Eksojen lipid transportu

Şilomikronlar lipoprotein lipaz ile dokulara trigliserid verir

Lenf sistemiİ

nce barsak

CE CECE

Şilomikronlar HDL den Apo CII ve Apo Eyi alır

Kolesterol KC de yapılır ya da depo edilir

3333

VLDL KC’de sentez edilen apoB100 ile birleşir

KC

VLDL tıpkı şilomikronlar gibi HDL den apo CII ve apo E alır

CECE CE CECE C EC E

C E

C E

B B

BB

B

B BB

Safra asitleri

HDL scavenges kolesterol

CECE

B BB

Endojen lipid transportu.

non-hepatik dokular

Lipoprotein lipaz ile dokular TG ihtiyacını karşılar

Dokulardan alınan serbest kolesterol LDL yi oluşturur

LDL apoB100 ler vasıtasıyla tanınır

İhtiyacı olan dokulara kolesterol verilir

Apo E reseptöre bağlanır

3434

Lipoproteinlerin lipid, protein ve kolesterol içerikleri

SınıfSınıf TriaçilgliserolTriaçilgliserol KKolesterololesterol ProteiProteinn

ŞiŞilomicronlomicron >95%>95% 3%3% 2%2%

Very Low Very Low Density Density Lipoprotein Lipoprotein (VLDL) (VLDL)

70%70% 20%20% 10%10%

Low Low DensityDensity(LDL)(LDL)

20%20% 55%55% 25%25%

High High DensityDensity(HDL)(HDL)

15%15% 35%35% 50%50%

3535

Eksojen Lipid Transportu

3636

Endojen Lipid Transportu

3737

Ters Kolesterol Transportu

3838

dietary fat lipoprotein lipase

fattyacids

Şilomikron artıkları

liver

şilomikronlar

3939

fattyacids

hormone-sensitivelipase

fatty acid carbohydrate

liverTG

VLDL

lipoproteinlipase

Insulin +

+

4040

4141

ÖZETÖZET

• Yeni doğanlarda; kısa ve orta zincirli yağ asitleri Yeni doğanlarda; kısa ve orta zincirli yağ asitleri içeren yağlar gastrik lipaz ve dilin gerisindeki içeren yağlar gastrik lipaz ve dilin gerisindeki bezlerden sağlanan lingual lipaz ile parçalanır.bezlerden sağlanan lingual lipaz ile parçalanır.

• Lipidler suda çözünmediklerinden enzimatik Lipidler suda çözünmediklerinden enzimatik hidroliz emülsifikasyon ile olur.Emülsifikasyon ile hidroliz emülsifikasyon ile olur.Emülsifikasyon ile lipid damlacıklarının enzim (pankreatik lipaz) ile lipid damlacıklarının enzim (pankreatik lipaz) ile temas yüzeyi artar. Emülsifikasyonda etkin güç temas yüzeyi artar. Emülsifikasyonda etkin güç safra asitleridir.safra asitleridir.

• Diyetteki TAG, kolesterol esterleri, fosfolipidler Diyetteki TAG, kolesterol esterleri, fosfolipidler pankreatik enzimler ile enzimatik olarak yıkılırlar.pankreatik enzimler ile enzimatik olarak yıkılırlar.

4242

• Hidroliz işlemi hormonal olarak kontrol edilir.Mukoza Hidroliz işlemi hormonal olarak kontrol edilir.Mukoza hücreleri küçük peptid yapılı kolesistokinin ve sekretin hücreleri küçük peptid yapılı kolesistokinin ve sekretin salgılar.salgılar.

• Kolesistokinin safra kesesinin kasılmasına ve safra Kolesistokinin safra kesesinin kasılmasına ve safra salgılanmasına ve pankreasın ekzokrin hücrelerine etki salgılanmasına ve pankreasın ekzokrin hücrelerine etki ederek pankreatik enzimlerin salgılanmasına neden olur.ederek pankreatik enzimlerin salgılanmasına neden olur.

• Kolesistokinin gastrik motiliteyi azaltır. Gastrik içeriğin ince Kolesistokinin gastrik motiliteyi azaltır. Gastrik içeriğin ince bağırsağa geçişini yavaşlatır.bağırsağa geçişini yavaşlatır.

• Sekretin ince bağırsakta düşük pH içeriğine (kimus sıvı) Sekretin ince bağırsakta düşük pH içeriğine (kimus sıvı) yanıt olarak pankreasdan bikarbonatca zengin sıvı yanıt olarak pankreasdan bikarbonatca zengin sıvı salınımına sebep olur. Böylece asidik kimus nötralize olur. salınımına sebep olur. Böylece asidik kimus nötralize olur. Enzimlerin aktivasyonu artar.Enzimlerin aktivasyonu artar.

• Pankreatik lipaz TAG lara etki ederek 2-monoaçilgliserolleri Pankreatik lipaz TAG lara etki ederek 2-monoaçilgliserolleri meydana getirir. Kolipaz ; pankreatik lipazın aktivitesi için meydana getirir. Kolipaz ; pankreatik lipazın aktivitesi için gereklidir. Kolipaz pankreastan salgılanarak lipazı yağ-su gereklidir. Kolipaz pankreastan salgılanarak lipazı yağ-su arasında tutar ve lipazın dayanıklılığını arttırır.arasında tutar ve lipazın dayanıklılığını arttırır.

• Kolesterol esterleri pankreatik kolesterol esteraz , Kolesterol esterleri pankreatik kolesterol esteraz , fosfolipidler önce fosfolipaz A2 daha sonra lizofosfolipazlar fosfolipidler önce fosfolipaz A2 daha sonra lizofosfolipazlar tarafından yıkılarak absorbe edilir.tarafından yıkılarak absorbe edilir.

• Pirimer yıkılım ürünleri; serbest yağ asitleri, serbest Pirimer yıkılım ürünleri; serbest yağ asitleri, serbest kolesterol, 2-monoaçilgliseroller (%70-80) ve kolesterol, 2-monoaçilgliseroller (%70-80) ve gliserilfosfokolinlerdir.gliserilfosfokolinlerdir.

4343

• Yağ asitleri yağ açil CoA sentetaz (tiokinaz) ile aktif Yağ asitleri yağ açil CoA sentetaz (tiokinaz) ile aktif formuna dönüştürülürler. Yağ asit CoA deriveleri formuna dönüştürülürler. Yağ asit CoA deriveleri intestinal mukoza hücrelerinde 2-monoaçilgliseroller intestinal mukoza hücrelerinde 2-monoaçilgliseroller ile enzimatik (açiltransferazlar) TAG lara dönüşürler.ile enzimatik (açiltransferazlar) TAG lara dönüşürler.

• İntestinal mukoza hücrelerine giren tüm uzun zincirli İntestinal mukoza hücrelerine giren tüm uzun zincirli (12 C dan büyük) yağ asitleri TAG sentezinde (12 C dan büyük) yağ asitleri TAG sentezinde kullanılır.kullanılır.

• Kısa ve orta zincirli (12 C ve daha küçük) yağ asitleri Kısa ve orta zincirli (12 C ve daha küçük) yağ asitleri misellerin yapılarına girmedikleri gibimisellerin yapılarına girmedikleri gibi~ yağ~ yağ asiti asiti CoA derivelerine dönüşmezler, bunlar portal CoA derivelerine dönüşmezler, bunlar portal dolaşıma salınır, serum albumini ile karaciğere dolaşıma salınır, serum albumini ile karaciğere taşınırlar.taşınırlar.

• Çoğu TAG olan şilomikronlar; ekzojen kaynaklı TAG Çoğu TAG olan şilomikronlar; ekzojen kaynaklı TAG ların diğer dokulara (kas, yağ dokusu, KC ve böbrek) ların diğer dokulara (kas, yağ dokusu, KC ve böbrek) taşınımında kullanılır.taşınımında kullanılır.

4444Şilomikron metabolizmasıŞilomikron metabolizması

4545VLDL, LDL metabolizmasıVLDL, LDL metabolizması

4646HDL metabolizmasıHDL metabolizması

4747