Ergonomi3(1),33–44,2020e-ISSN:2651-4877

Ergonomics3(1),33–44,2020DOI:10.33439/ergonomi.703444

33

LİKİDPETROLGAZIPOMPACILARININÇALIŞMADURUŞLARININOWASYÖNTEMİİLEDEĞERLENDİRİLMESİ*

NurettinYAMANKARADENİZ1,ErolKILIK2,GizemAKALP3†

1BursaUludağÜniversitesi,Müh.Mim.Fakültesi,ORCIDNo:http://orcid.org/0000-0003-1657-2604

2BursaUludağÜniversitesi,TBMYO,ORCIDNo:http://orcid.org/0000-0001-8893-02853Mühendis,İşSağlığıGüvenliğiASınıfıUzmanı,ORCIDNo:http://orcid.org/0000-0001-7412-9112

AnahtarKelimeler ÖzÇalışmaduruşuErgonomiErgonomikanalizLPGdolumağzıOWAS

Buçalışmanınamacı,ülkemizdeotogazsistemlerininaraçlaramontajındaçokyaygıngörülenhatalıbiruygulamayavebununçalışanlarüzerindekietkilerinedikkatçekmektir.Ülkemizdekipek çok araçta, daha çevreci ve ekonomik bir yakıt olması nedeniyle likit petrol gazı (LPG),benzinealternatifolarakkullanılmaktadır.Aracın,otogazilekullanılmasınısağlayansisteminbirparçasıdaLPGdolumağzıdır.PekçokaraçtakiLPGdolumağzının,arkatamponununaltı,üzeri,sağıyadasolugibifarklıyerlertercihedilerekmontajyapıldığıgörülmektedir.Hattarijitolmayan ya da sarkan bağlantıların da olduğu çeşitli montaj uygulamaları görülmektedir.Ergonomikolmayan,çeşitlişekilverastgeleyerlerseçilmişolanbuuygunsuzLPGdolumağzıyerlerinin, gün boyu çalışan pompacıların sağlığına olumsuz etkileri olmaktadır. Ayrıca,pompacılarındolumyapabilmekiçinaracınarkakısmınıaramalarıgerekmektevebudurumkas iskelet sisteminedaha fazla yüklenilmesine, bazı yeni risklere ve verimdüşmesinenedenolmaktadır. Bu çalışmada, oto gaz istasyonlarında çalışan pompacıların uygun olmayançalışma duruşu ve kas-iskelet sistemindeki yüklenme, gözleme dayalı bir metot olan OvakoÇalışma Duruşları Analiz Sistemi (OWAS) ile Bursa’da bulunan bir oto gaz istasyonundagerçekleştirilmiştir. Bu araştırma kapsamında, LPG dolum sürecine ait video kayıtları,işletmeden alınan izin sonrasında güvenlik kameraları izlenerek ergonomik analizlerigerçekleştirilmiştir.

ANANALYZEBYOWASMETHODFORTHEWORKERSABOUTTHEIRWORKINGCONDITIONSATLPGFILLINGSTATION

Keywords AbstractWorkingpostureErgonomicsErgonomicsanalysisLPGfillingunitOWAS

Theaimofthisstudyistodrawattentiontothefaultypracticewhichisverycommoninthemounting of LPG conversion systems in our country and its effects on the employees. Liquidpetroleum gas (LPG) is used as an alternative to gasoline in many vehicles in our countrybecause it ismore environment friendly and economical. Part of the system that allows thevehicletoworkwithautogasistheLPGfillingunit.ItisseenthattheLPGfillingportofmanyvehicles ismountedbypreferringdifferentplacessuchasunder,backside,rightor leftoftherearbumper.Infact,manyfaultymountingpracticeswithnon-rigidorswingingconnectionsareseen.TheseunsuitableLPGfillingunits,whicharenon-ergonomic,withvariousshapesandrandom locations, have negative effects on the health of the LPG filling station attendantworkingthroughouttheday.Inaddition,LPGfillingstationattendantneedtolookattherearofthevehicletobeabletorefill,whichleadstoagreaterburdenonthemusculoskeletalsystem,newrisksandreducedefficiency. In thisstudy, theworkingpostureof theLPGfillingstationattendantandtheloadinginthemusculoskeletalsystemwereanalyzedbytheOvakoWorkingPostures Analysing System (OWAS), in an auto gas station in Bursa, a method based onobservation. Withinthescopeof thisresearch, thevideorecordingsof theLPGfillingprocessweremonitoredandsecuritycamerasweremonitoredafterthepermissionreceivedfromthecompanyandergonomicanalyzeswereperformed

AraştırmaMakalesiBaşvuruTarihiKabulTarihi

:13.03.2020:29.03.2020

ResearchArticleSubmissionDateAcceptedDate

:13.03.2020:29.03.2020

*Bu çalışma, 28-30 Eylül 2018 tarihinde Erzurum’da gerçekleştirilen 24. Ulusal Ergonomi kongresinde sözlübildiriolaraksunulmuştur.†Sorumluyazare-posta:gizemakalp@gmail.com

Ergonomi3(1),33-44,2020

34

1.Giriş

Çalışanları işsağlığıvegüvenliğiyönündenolumsuzetkileyen faktörler arasında ergonomik riskleroldukça önemli bir yer tutmaktadır. Pek çok işkolunda, hatalı çalışma duruşları ve fazla tekrarlıhareketleryapılmasınedeniyleçalışanlar,kas-iskeletsistemiyleilgiliriskleraltındadır.Kas-iskeletsistemiileilgilirahatsızlıkvemeslekhastalıkları,çalışanlarınhem günlük yaşamını hem de iş hayatını olumsuzetkilemektedir.Ayrıcabutürmeslekhastalıkları,tümmeslek hastalıkları arasında önemli bir yertutmaktadır. Dolayısıyla, işverenleri ve ülkelerinekonomisini de olumsuz etkilemektedir. Baştaçalışanlar olmak üzere, tarafların bu gibiolumsuzluklardan korunabilmesi için ergonomibilimindenyararlanılmaktadır.Ergonomi(veyainsanfaktörleri), insanlar ve bir sistemin diğer unsurlarıarasındakietkileşimlerinanlaşılmasıylailgilibilimselbir disiplin; insan refahını ve genel sistemperformansınıoptimizeetmekiçinteori,ilke,verivetasarım yöntemleri uygulayan bir meslektir(https://www.iea.cc/whats/index.html). Ergonomi,dış faktörler karşısında insanınmakine ve çevre ileuyumunuarttırmayıamaçlayanbirbilimdalıolarakda tanımlanabilir. Ergonominin temel amacı en azinsan gücü maliyeti (stres, zorlanma, yorgunluk,kazalar) ile en fazla performans elde edilmesidir.Ergonominin diğer amaçlarından biri de çalışmaduruşlarının iyileştirilmesiyle, çalışanın yetenekleriveişgerekleriarasındakidengeninoluşturulmasıvesonucunda işçi sağlığı-güvenliği ve sistemin toplamverimliliğininiyileştirilmesininsağlanmasıdır(Akay,vd., 2003). Ergonomi, kullanılan donanımlar ileçalışanın uyumlulaştırılması, doğru vücutmekaniğinin ve doğru duruşların kullanılması,iyileştirme amaçlı korunma eğitimleri ve kontrolmekanizmalarınıdakapsamaktadır.

OWAS (OvakoÇalışmaDuruşAnaliz Sistemi), REBA(TümvücutdeğerlendirmeYöntemi)veRULA(HızlıÜst Ekstremite Değerlendirmesi) gibi gözlemselyöntemler endüstriyel ortamlarda işçi duruşunudeğerlendirmek için yaygın olarak kullanılmaktadır(Enez veNalbantoğlu, 2019; Pinzke veKopp, 2001;McAtamneyveCorlett,1993;Manghisi,etal.,2017).

Bu çalışma, çalışanların LPG dolumu esnasındaçalışma duruşu ve kas-iskelet sistemindekiyüklenmenin belirlenmesi amacıyla Bursa’dabulunanbirotogazistasyonundayapılmıştır.

Ülkemizde, 2018 Mart ayı sonu itibarıyla trafiğekayıtlıyaklaşık12,2milyonadetotomobilin%38,2'siLPG’lidir. Buna göre yaklaşık 4,7 milyon adetotomobilLPG’lidir(SıvılaştırılmışPetrolGazları

(LPG)Piyasası2017YılıSektörRaporu,2018).Aralık2017 tarihi itibarıyla toplam 10.297 otogaz bayivardır (Türkiye İstatistik Kurumu, 2019). Bu

rakamlaragöreLPGdolumişindeenaz50000kişininçalıştığıtahminedilmektedir.

Çalışanın kas-iskelet sistemindeki yüklenmeyi vesistemin neden olduğu kötü duruşları belirlemekamacıyla kullanılan yöntemlerden biri de OWASyöntemidir.

Ayrıca, özellikle sırt, kol ve bacakların zorlandığıçalışma duruşlarının analizi için OWAS yöntemininuygun bir yöntem olduğu düşünülmektedir. Bunedenle,buçalışmadagözlemedayalıbirergonomikanaliz yöntemi olan OWAS tercih edilmiştir. Buaraştırma kapsamında, LPG dolum sürecine aitgüvenlik kameralarının video kayıtları, işletmeyönetiminden alınan izin sonrasında izlenerek,ergonomikanalizlerigerçekleştirilmiştir.

2.LiteratürTaraması

Ergonomi kapsamında değerlendirilen konulardanbiri de çalışma süresi boyunca vücudun aldığıpozisyonlardır. Bu pozisyonlar duruş ya da postürolarakisimlendirilmektedir.Özellikleinsanodaklıyada emeğinin kullanıldığı iş ortamlarında çalışmaduruşlarıdahaçokönemkazanmaktadır.Birçalışmaesnasında, insanın en az zorlandığı pozisyon nötralpozisyonolaraktanımlanmaktadır.Bunabağlıolarakinsanın omurga ve eklemleri için bu uygunpozisyonunsağlanmasıvekorunmasısağlıklıbirkas-iskelet sistemi için çok önemlidir (Kocabaş, 2009).Literatürde,çalışmaduruşuveergonomikanalizleringerçekleştirilmesi amacıyla OWAS’ın kullanılmışolduğu çalışmalar mevcuttur. Bu çalışmaların genelolarak, inşaat, imalat, tamir-bakım, sağlık, tarım vehayvancılık, nakliye gibi sektörler üzerine olduğugörülmektedir (Esen, 2013). Ayrıca OWASyöntemiyle yapılan çalışmalarda gözlemcilere bağlıgüvenirliğin, ortalama olarak %93 olduğunubelirtilmektedir (Karhu, vd., 1997) Aşağıda, dahaönceyapılmışolanbazıçalışmalarayerverilmiştir.Ülkemizde, Akay vd. (2003), bir oto-bakımservisindeki çalışanların çalışma duruşlarını birbilgisayar programı yardımıyla OWAS ile analizederekyüksektehlikeseviyelerindeolanbazıçalışmaduruşları görülme sıklığı oranlarının düşürülmesinisağlayabilen tespitler yapmışlardır. Kurt ve Erdem(2003), torna tezgahında çalışma duruşları vezorlanmaları OWAS ile analiz etmiştir. Çalışmanınsonucunda,uygunolmayanpostürlerinnedenleriveergonomik kriterlere göre ne şekilde önlemleralınması gerektiği belirlenmiştir. Bunlara ilaveten,önerilen sistemin verimliliği ortaya konmuştur.Sönmez (2011), Niğde, Isparta ve Afyon’daki elmabahçelerinde elle yapılan elma hasadı sırasındaişçilerinçalışmaduruşlarınıOWASileanalizetmiştir.Çalışmada, çalışma duruşlarının daha çok 1 ve 2.kategorideolduğunugöstermiştir.

Ergonomi3(1),33-44,2020

35

ÜlkerveBurdurlu(2012tarafındanyapılanvePanelmobilya üretiminde kullanılan bazı makinelerdeçalışanların vücut elemanlarının çalışma anındakiduruşlarının yüklenme ve zorlanma durumlarınagöre kategorilendirilerek OWAS yöntemi ile analizedildiği bir başka çalışmada, özellikle yüksekyüklenme ve zorlanma kategorisindeki duruşlarlailgili olarak yapılan düzenlemelerin tehlike kategorideğerlerinde toplamda%37’lik bir azalma sağladığıtespitedilmiştir

Atasoy Mert (2014) bir çanta imalat atölyesindeergonomik risk değerlendirme metotlarınıkarşılaştıran bir araştırma yapmıştır. Atölyeninergonomik risk değerlendirmesi sonucunda,değerlendirilen 11 görevin tamamı için ergonomikiyileştirmeihtiyacıbulunduğutespitedilmiştir.Bunailaveten, eylem seviyesi açısından en iyi sonuçlarOWAS ile elde edilmiştir. Asal ve Zengin (2017),inşaat sektöründe çalışanların sekiz farklı görevduruşlarını REBA ve OWAS yöntemleri ile analizetmiştir. Tuğla örme ve sıva işlerinin OWASyöntemine göre çok yüksek riskli olduğu tespitedilmiştir. Buna ilaveten, inşaat sektörünün analiziiçin OWAS’ın diğer yönteme göre daha etkili biryöntemolduğuistatikselolarakyorumlanmıştır.Özelve Çetik (2017) Kütahya’da bulunan bir kiremitfabrikasınınyüklemeişleriesnasındayapılanhareketve duruşları OWAS ile analiz etmiştir. Analiz içinkullanılan iki farklı yükleme türü ergonomik riskbakımından sınıflandırılmıştır. Alıcı vd. (2017)mobilya imalatı yapılan bir atölyede pnömatikzımbalama ve pnömatik vidalama işlerininergonomikriskanaliziniREBA,OWAS,OCRA,QECveManTRA yöntemleri kullanarak gerçekleştirmiştir.Bulguların, işverenve çalışanlarlapaylaşıldığı veneşekilde önlem alınması gerektiği ile ilgili olarakçözümgeliştirilmesiplanlanmıştır.

OWAS yöntemiyle yapılmış bazı uluslararasıaraştırmalar incelendiğinde, Puranen vd. (1996),Finlandiya’dabirçiftliğinsağımhanesinde,35-45yaşaralığında olan erkek ve kadın çiftçilerin vücutyüklenmelerini OWAS ile analiz etmiştir. OWASsonuçları ve diğer verilere göre sağımhanedeki buişlerinhafifişlerolduğusonucunavarılmıştır.ScottveLambe (1996), bir tavuk çiftliğinde tünekli tavukyuvalarından yumurta toplayan işçilerinhareketlerini kaydederek OWAS yöntemi ile analizetmiştir. Çalışmada, taban yumurtasının elletoplanmasınınveiçeriyedoğruuzanantünellerinortakısmına ulaşılmasının stokçu işçilere en fazla yükgetirdiğibulunmuştur.Çözümolarak,çiftliğinbelirlikısımlarının modifiye edilmesi ile stokçu işçilerinhareketlerinin daha sağlıklı ve güvenli bir durumadöneceği belirtilmiştir. Engström veMedbo (1997),otomotiv sektöründe üretim yapan bir firmanınmontaj hattındaki bir çalışanın çalışma duruşlarınıvideo kayıtları yardımıyla gözlemleyerek OWAS ile

analiz etmiştir. Çalışmada, çalışanın ciddi orandaişgücü kaybına uğradığı belirtilmiştir. Pohjonen vd.(1998), ortalama 42 yaşlarında olan hizmetçilerinçalışmasürecindekiduruşlarıOWASileanalizetmişveişyüklerininazaltılmasıiçinergonomiktedbirlerinalınması gerektiği belirtmiştir. Saraji vd. (2004),İran’dakigemivelimanlardaçalışanişçilerinçalışmaduruşlarını OWAS ile analiz etmiştir. Çalışmada,sistemde kayıp iş günlerinin meydana geldiği vesistemdeki hataların düzeltilebilmesi için çalışmaduruşlarınındüzeltilmesigerektiğibelirtilmiştir.

3.Yöntem

Bir otogaz istasyonunda çalışanların LPG dolumuesnasındaçalışmaduruşuvekas-iskeletsistemindekiyüklenmenin belirlenmesi amacıyla yapılan buçalışma,25çalışanıbulunan, aynı zamandamotorinve benzin satışının da yapıldığı, ülkemizde yaygınbayi ağına sahip olan bir markaya ait petrolistasyonlarındanbirinin,Bursailindekibirişyerinde2017 yılında gerçekleştirilmiştir. Bu istasyonda,haftada 7 gün ve 24 saat hizmet verilmektedir. Birgünlük çalışma süresi boyunca 300-400 civarındaaracın LPG dolumu gerçekleştirilebilmektedir.İstasyon vardiyalı olarak hizmet vermektedir. Hervardiyanın 8 saat çalışma süresi vardır. Dolumuyapılacak araçların yoğunluğu güne ve saate göredeğişiklik gösterebilmektedir. Bir vardiyada yinegününevesaatinegöredeğişebilen75-180civarındaaracınLPGdolumugerçekleştirilebilmektedir.

Çalışmada, ergonomik risk analiziningerçekleştirilebilmesi için LPG dolum işinin veçalışmaduruşlarınınnasılyapıldığıgözlemlenmekvebunailaveten,araçlarındolumağzıyerlerininaracıntam olarak neresinde olduğu da incelenmekistenmiştir.Pompacılarındolumişisürecindebenzerhareketleryapmasınedeniyleanaliziçintekpompacıiçin çalışma duruşlarının araştırılması yeterligörülmüşveişletmeniniznidahilindetekpompacıyaait güvenlik kayıtları detaylı olarak incelenmiştir.Firmadanalınanizinkapsamındabirkişiyeaitvideokayıtlarıüzerindeincelemeyapıldığıiçinetikkuruluniznine ihtiyaç duyulmamıştır. Çalışmada, gündüzsaatlerinderastgeleseçilenbirzamanbelirlenmişve3,5 saat boyunca bir pompacının çalışma duruşlarıvideo kayıtlarında gözlemlenmiştir. Bu süreçte LPGdolumuiçingelen100aracınLPGdolumağzıyerininaracın neresinde olduğu da tespit edilmiştir. Bugözlemler,biraracınLPGdolumuiçingeçensüreningenel olarak 2-5 dakika arasında tamamlandığınıgöstermiştir. Bu sürenin büyük bir kısmını, aracındolumu esnasında geçen süre ile, dolduktan sonraçalışanın dolum tabancasını araçtan çıkarttığı anarasında geçen süre yani “ara bekleme süresi”oluşturmaktadır.

Ergonomi3(1),33-44,2020

36

Ara bekleme süresindeyken pompacı ya aracınbaşında ayakta durarak veya bir yere yaslanarakbeklemekteyadaistasyonunyoğunluğunagörebaşkabiraracındahadolumunabaşlayabilmektedir.Diğeraraçlar, bekleme süresinin uzamasına nedenolabilmektedir. Pompacılar, dolum için aracınbulunmadığı yani istasyonun yoğun olmadığızamanlarda ise beklemektedirler. Genel olarakçalışan,bu“beklemesüresi”boyunca,ayaktadurma,bir yere yaslanma, çalışma alanında yürüme gibihareketler yapmakta ve yeni bir araç otogazpompasına park edince yanına giderek dolum işineyeniden başlamaktadır. Bu şartlar altında çalışanpompacının öncelikli görevi ise aracın LPG dolumişini gerçekleştirmektir. Bu öncelikli görevinyapılmasısürecindeişlemsırasışöyleolmaktadır:

Çalışanöncepompaüzerindeolanelektroniksistemearacın plakasını girmektedir. Daha sonra, otogazpompasındaki yerinden dolum tabancasını çıkartıparacındolumağzınamonteetmektedir.Dolumişlemitamamladıktanvearabeklemesüresindensonraisedolum tabancasını aracın dolum ağzından söküpotogaz pompasındaki yerine monte etmektedir.Ardından, yine pompa üzerinde olan elektroniksistemi kullanarak satın alınan gazın ödeme fişiniçıkartıpmüşteriyevermektedir.Busüreçte,zamanınbirkısmıarabeklemesüresivebeklemesüresiolarakgeçse de tarif edilen asıl görevin, yani dolum işiningerçekleştirilmesi esnasındagözlenmişolan çalışmaduruşları çalışanı fiziksel olarak oldukça zorlayıcıolabilmektedir. Bekleme süresindeki ve eğer başkabiraraçlameşguldeğil ise,arabeklemesüresindekiduruşların ise çalışanı zorlayıcı nitelikte olmadığıgözlenmiştir.Hattabuzamanlardadinlenme imkanıda bulabildikleri görülmüştür. Bu nedenle, farklısektörlerde daha önceden yapılmış olan bazıçalışmalardaki gibi, asıl görevin yapıldığı süreçtekiçalışma duruşlarının değerlendirilmesinin dahauygun olduğu düşünülmüştür. Buna göre, plakanıngirilmesinden müşteriye ödeme fişinin verilmesinekadargeçenvearabeklemesüresinidekapsayanbiraraçiçinLPGdolumgörevigenelolarak2-5dakikalıkbirzamaniçindetamamlanmaktadır.Busüreden,arabekleme zamanı da çıkartılınca, çalışanı zorlayıcıduruşların gözlenmiş olduğu çevrim süresibelirlenmiştir.

Çevrim süresinin ne kadar olacağını ise en çok LPGdolumağzınınaracınneresindeveneşekildeolduğuetkilemektedir.Bunedenle,LPGdolumu içinotogazistasyonunagelenaraçlarınLPGdolumağzıyeritamolarakaracınneresindeolduğuayrıayrıbelirlenmişvesınıflandırılmıştır.

BusınıflandırmaŞekil1.’degösterilmiştir.Şekil1.a,bvec’dearacınarkaaltkısmındakitip1,2ve3,Şekil1.d’dearkatamponüstkısmıveŞekil1.e’debenzindepogirişikısmındakimontajşekilleriverilmiştir.

Araçların LPG dolum ağzı yerine göre dolumu içinharcanançevrimsüreleridearaştırılmıştır.Busüreyi,LPG dolum ağzı yeri gibi diğer parametreler deetkiyebilmektedir. Bu parametrelere örnek olarakpompacının acele etmesi, LPG dolum ağzı yerininnerede olduğunun bilinmemesi nedeniyle pompacıtarafındanaranması,üzerindekividalıbirkapağınınolup olmaması, yardımcı aparatların kullanılması,aracın o anki yüklü olma durumu, dolum ağzınınüzerinde çamur, kar, buz vb. birikinti olmasısayılabilir. Bu nedenlerden dolayı ortalama çevrimsürelerinin hesaplanıp analiz için bu değerlerinkullanılmasınınuygunolacağıdüşünülmüştür.

Şekil1.LPGDolumAğzıYerlerinin

Sınıflandırılması

Bunlara ilaveten,ergonomikanalizininyapılmasınınuygunolacağıçevrimsüresigenelolarak40-60saniyearasında sürdüğü gözlenmiştir. 100 araç arasındanLPG dolum ağzı yeri benzer olan araçların çevrimsürelerinin de birbirine yakın ve çoğu çalışmaduruşlarının da benzer olduğu gözlenmiştir. LPGdolum ağzı yerindeki farklılıkların duruş çeşidi,süresi, tekrar sayısını etkilediği gözlenmiştir. Bunedenlerle, LPG dolum ağzı yerine göre ortalamaçevrim süreleri ve bu çevrim boyunca çalışmaduruşlarıincelenmiştir.Dahasonra,ortalamaçevrimsüreleri ve çalışma duruşları belirlenip OWAS ileanalizedilmiştir.

Çalışanlarınkas-iskeletsistemindekiyüklenmelervesisteminnedenolduğukötüduruşlargözlemedayalı

Ergonomi3(1),33-44,2020

37

birçalışmaduruşuanalizmetoduolanOWAS(OvakoWorkingPostureAnalysisSystem)metoduiletespitedilebilmektedir. Literatürde, birçok sektördekiçalışma duruşlarının ergonomik analizinde OWASyönteminin güvenilir bir yöntem olduğu ifadeedilmiştir.

OWAS,işetuduyapanlarahizmetetmeyeyarayanbiranaliz aracı olarak tasarlanmış olup, iş yapılırkenoluşan duruşlara dayalı bir iş orneklemesi aracıdır(Ülker,Burdurlu,2012).Benzeranalizyöntemlerinintemelini oluşturma özelliğine sahip olan OWAS, ilkdefa 1970’li yıllarda Finlandiya’da çelik üretimialanında faaliyet gösteren bir şirket tarafındangeliştirilerekkullanılmıştır(Akay,vd.,2003).

Buyöntem,gözlemedayalıbirçalışmaduruşuanalizyöntemidir. Bu metoda göre duruşlarsınıflandırılarak, kötü duruşlar ve uygun olmayanunsurlarınortadankaldırılmasıplanlanabilmektedir(Akay,vd.,2003).

Çalışanın çalışma esnasındaki tüm duruşlarınbelirlenmesi ve bu duruşların belli kurallara görekodlanması, aralarındaki kötü duruşların ayırtedilmesi ve çalışanın kas-iskelet sistemindekiyüklenmelerin belirlenmesini sağlamaktadır.Duruşların kodlanması, çalışanın sırt, kol ve bacakduruşları ilebirliktekaldırılanyükünağırlığıdagözönünde tutularak toplam 252 kombinasyondanhangisineuyduğununbelirlenmesiesasınadayanır.

Şekil2.OWASYöntemineGöreVücutKısımlarınınDuruşKodları(Lundqvistve

Gustafsson,1987;Sonmez,2011;Özkaya,vd.,2017).

OWASyöntemindeduruşlarınbelirlenmesiamacıylakullanılması gereken sırt duruşları için kullanılan 4kod Tablo 1.’de, kolların duruşları için kullanılan 3kodTablo2.’de,bacaklarınduruşlarıiçinkullanılan7kodTablo3.’deveyüklenmemiktarıiçinkullanılan3kod Tablo 4’de verilmiştir. Bu tablolarda, duruş vekodların seçilmesi ile ilgili açıklamalara da yerverilmiştir.

Tablo1.OWASYöntemineGöreSırtDuruşları(Akay,vd.,2003)

Kod Duruş Açıklama

1 DüzSırtın, dik şekilde ya da20°'den daha az eğildiği /döndüğüdurumdur.

2 Eğilmiş Sırtın, 20° ya da daha fazlaeğildiğidurumdur.

3 Dönmüş

Sırtın, düz durumdaykendöndüğüyada20°'denfazlayana doğru eğildiğidurumdur.

4Eğilmişvedönmüş

Sırtın, hem eğildiği hemdöndüğüdurumdur.

Tablo2.OWASYöntemineGöreKolDuruşları(Akay,vd.,2003)

KKod Duruş Açıklama

1 Kollaromuzseviyesininaltında

Her iki koluntamamen omuzseviyesinin altındaolduğudurumdur.

2Tekkolomuzseviyesindeyadadahaüzerinde

Kollardan birinintamamen ya dakısmen omuzseviyesinde ya dahaüzerinde olduğudurumdur.

3Kollaromuzseviyesindeyadadahaüzerinde

Her iki koluntamamen ya dakısmen omuzseviyesinde ya dahaüzerinde olduğudurumdur.

Tablo3.OWASYöntemineGöreBacakDuruşları(Akay,vd.,2003)

Kod Duruş Açıklama

1 Oturma

Bacaklarınkalçaseviyesininaltındaolduğuoturmadurumudur.

2 Bacaklardüzşekildeayakta

Bacakların150°'denfazladizaçısıylaayaktaolunmasıdurumudur.

3 Tekbacakdüzşekildeayakta

150°'denfazladizaçısıylavücudun

Ergonomi3(1),33-44,2020

38

tekayağınüzerindeolmasıdurumudur.

4Bacaklareğilmişşekildeçömelmeyadaayakta

150°'dendahaazdizaçısıylaherikibacağıneğilmesidurumudur.

5Tekbacakeğilmişşekildeçömelmeyadaayakta

150°'dendahaazdizaçısıylatekbacağıneğilmesidurumudur.

6 Dizçökme

Tekyadaçiftdiziüzerinedizçökülmesidurumudur.

7 YürümeYürümeyadahareketliolunmasıdurumudur.

Tablo4.OWASYöntemineGöreYüklenme(Akayvd,2003)

Kod Yükdurumu Açıklama

1 ≤10kg Yüklenmemiktarı10kgyadadahaaz

2 >10kg,≤20kgYüklenmemiktarı10kg'danbüyükve20kgyadadahaaz

3 >20kg Yüklenmemiktarı20kg'dandahafazla

Bunlara ilaveten, duruş kombinasyonları OWASyönteminde belirlenmiş olan tehlike seviyelerinegöre 4 kategoriye ayrılmıştır. Bu kategorilersayesinde duruş kombinasyonlarının tehlikeseviyeleri derecelendirilerek hangi eylemlerinyapılmasıgerektiğibelirlenebilmektedir.ButehlikeveeylemkategorileriTablo5.’deverilmiştir.

Tablo5.OWASYöntemindeTehlikeSeviyelerineGöreEylemKategorileri(U} lkerveBurdurlu,2012)

Kategori Tehlikeseviyesi Eylemaçıklaması

1 Normalduruş

KİS’e zararlı etkisi yok vedüzeltici eylemgerektirmemektedir.

2 Az etkiliduruş

KİS’e bazı zararlı etkileriolmasınedeniyleyakınbirzamanda ergonomikaçıdan düzeltici eylemgerektirmektedir.

3Fazlaetkiliduruş

KİS’e zararlı etkileriolmasınedeniylemümkünolduğunca erken bir süreiçinde ergonomik açıdan

düzeltici eylemgerektirmektedir.

4Çok fazlaetkiliduruş

KİS’e çok ciddi zararlıetkileri olması nedeniyleacilen/derhal ergonomikaçıdan düzeltici eylemgerektirmektedir.

Ayrıca,OWASyöntemiiletümçalışmaduruşlarınınkullanılma sıklığı ve yüzdesinin de belirlemesimümkünolmaktadır.BütünbuözelliklerisayesindeOWASyöntemi,çalışanlaradahaergonomikçalışmakoşulları sağlanması amacıyla mevcut çalışmametotlarının nasıl iyileştirilebileceğininbelirlenmesini kolaylaştıran bir yöntem ya dayardımcıbiraraçolarakkullanılmaktadır.

Çalışmada,OWASduruşkodlama sistemininkolayuygulanması amacıyla MS Excel programıkullanılmıştır.

Şekil 3.’de, LPG dolum işindeki örnek bir çalışmaduruşu gösterilmiştir. Tablo 6.’da ise bu çalışmaduruşununnasılkodlanmışolduğuaçıklanmıştır.

Şekil3.LPGDolumuİşindeÖrnekBirÇalışma

Duruşu

Ergonomi3(1),33-44,2020

39

Tablo6.OWASYöntemineGöreBirÇalışmaDuruşununKodlanması

Sırtduruşkodu

Kollarınduruşkodu

Bacaklarınduruşkodu

YüklenmeDurumukodu

Ko

d 1 1 2 1

Açıklama

FotoğraftakiçalışanınsırtduruşunagöreTablo1.'denuygunkodseçilmiştir.

FotoğraftakiçalışanınkollarınınduruşunagöreTablo2.'denuygunkodseçilmiştir.

FotoğraftakiçalışanınbacaklarınınduruşunagöreTablo3.'denuygunkodseçilmiştir.

FotoğraftakiçalışanınyüklenmesinegöreTablo4.'denuygunkodseçilmiştir.

4.Bulgular

Çalışmada, araçların arka alt kısmındaki dolumyerlerinin, aracın sol, orta veya sağ tarafında vetampondanayrıolarakyadatamponunzeminedoğrubakanaltyüzeyininsol,ortaveyasağtarafındaolduğugözlenmiştir. Araç tamponun üst kısmındaki dolumyerlerinin ise tamponun zemine dikey duranyüzeylerinde sol, orta veya sağ tarafında olduğugözlenmiştir. Benzin depo girişi kısmındaki LPGdolum ağzı yerlerinin ise benzin deposu dolumağzınınhemenyanındaolduğutespitedilmiştir.Bunailaveten,butiparaçlarınsayısınınoldukçaazolduğuve bunların çoğunluğunun da fabrika çıkışlı LPG’liolaraküretilmişolduğugözlenmiştir.Genelolarakbutipmontajlı araçların LPG dolumu için yardımcı biraparatınkullanılmasıgerekmektedir.LPGdolumağzıyeritercihedilmeoranlarıŞekil4.’deverilmiştir.

Şekil4.LPGDolumAğzıYeriTercihEdilme

Oranları

Çalışmada, LPG dolum ağzı yeri aracın arka altkısmındaolanmontajtipioranının%80olduğuvebu

oranın%54’lükdilimitip1şeklindeolanmontajlardatamponun yakınında ve alt kısımda olduğu,%18’likdilimi tip 2 şeklinde olan montajlarda tamponunüzerinde fakat aşağı ya da çapraz olarak montajyapıldığı ve %8’lik dilimi tip 3 şeklinde olanmontajlardaisedahafazlaiçkısımdaveulaşılmasınınoldukça zor bir yerde olduğu görülmüştür. Bunlarailaveten,arka tamponüstkısmındaolanmontaj tipi%14vebenzindepogirişikısmındaolanmontajtipiise%6oranındaolduğutespitedilmiştir.Dahasonra,videokayıtlarıkullanılarakaraçlarınLPGdolumağzıyerlerine göre ortalama çevrim süreleri ve çalışmaduruşukodlarıbelirlenmiştir.Dahadoğrubiranalizyapabilmek amacıyla %80 oranında olan arka altkısımdaolan%54,%18ve%8oranlarındakitip1,2ve 3 için ortalama çevrim süreleri ayrı ayrı elealınmıştır.Bunagöre,100araçarasında,LPGdolumağzı aracın arka alt kısmında olan 80 araçtan 54’üolantip1içinortalamabirçevrimsüresinin52saniyeolduğu, 18’i olan tip 2 için bu sürenin 49 saniyeolduğu,8’iolantip3içinise46saniyeolduğutespitedilmiştir. LPG dolum ağzı aracın arka tampon üstkısmındaolan14aracınortalamaçevrimsüresinin44saniyevebenzindepogirişikısmındaolan6aracıniseortalama56saniyeolduğutespitedilmiştir.

Çalışma duruşlarının kodlanması amacıyla, LPGdolum tabancasının ağırlığı hortumuna takılı vedoluma hazır durumda ve çeşitli yükseklikseviyelerindeyken ölçülmüştür. Hortumuylabirlikteyken LPG dolum tabancası ağırlığının herdurumda 10 kg’ın altında olduğu tespit edilmiştir.Bunailaveten,LPGdolumağzıyerinegöreortalamayauygun zamanda tamamlanan ve ortalamahareketlerin gözlenmiş olduğu çevrimler tespitedilmiş ve bu çevrimler video kayıtları yardımıylaincelenmiştir. Çalışma duruşlarındaki değişmelerinhızlıolmasınedeniyle,videokayıtlarındakiortalamasürede tamamlanmış olan örnek olarak seçilençevrimler saniyede 1 defa durdurularak çalışmaduruşları tespit edilmiş ve OWAS yöntemine uygunşekildekodlanmıştır.

Çevrim sürelerine bağlı olarak 52, 49, 46, 44 ve 56adetolmaküzeretoplam247görüntüyegöreçalışmaduruşukodueldeedilmiştir.Dahasonra,LPGdolumağzı yeri tercih oranlarına göre, her bir çevrim içintekrarlar da hesaba katılıpOWAS yöntemine uygunbir şekilde MS Excel programı kullanılarak analizedilmiştir.

Çalışanların uygun olmayan çalışma duruşlarına aitörnek fotoğraflar aşağıdaki resim 1,2,3 ve 4’deverilmiştir.

Ergonomi3(1),33-44,2020

40

Resim1

Resim2

Resim3

Resim4

Tablo7.’de, analizdekullanılmış olan araçlardaLPGdolum ağzı yerine göre ortalama çevrim süreleri

verilmiştir.Ayrıca,araçlarınmevcutdurumdakiLPGdolum ağzı yerlerinin 2 farklı şekildeiyileştirilebileceğidüşünülmüştür.

Tablo7.LPGDolumAğzıYerineGöreOrtalamaÇevrimSüreleri

Aracınarkaaltkısmında(s) Arka

tamponüstkısmında(s)

Benzindepogirişikısmında(s)

Tip1 Tip2 Tip3

52 49 46 44 56

Tablo 8.’de, hem mevcut durum hem de birinci veikinci iyileştirmeye göre LPG dolum ağzı yerikullanılma oranları verilmiştir. Birinci ve ikinciiyileştirmedekibuoranlarileLPGdolumağzıyerinegöre tespit edilmiş olan çalışma duruş kodlarıkullanılarak OWAS’a uygun olarak analizlergerçekleştirilmiştir.

Önce, birinci iyileştirme yani %6’sı benzin deposugiriş kısmında, kalan %94’ü arka tampon üstkısmında olması durumu ve daha sonra ikinciiyileştirmeyani%100’übenzindeposugirişkısmındaolması durumuna göre analizler yapılmıştır. Sonolarak, bütün durumlardaki analiz sonuçlarıkarşılaştırılmıştır.

Tablo8.MevcutDuruma,BirinciVeİkinciİyileştirmeyeGöreLPGDolumAğzıYeri

KullanılmaOranları

Aracınarkaalt

kısmındakiaraç

oranı(%)

Arkatamponüst

kısmındakiaraçoranı

(%)

Benzindepogirişi

kısmındakiaraçoranı

(%)Mevcutdurum 80 14 6

Birinciiyileştirme

0 94 6

İkinciiyileştirme

0 0 100

4.1.MevcutDurumagöreOWASSonuçları

Araçların LPG dolum ağzı yer tercihleri mevcutdurumdayken,yaniLPGdolumağzıaracın%80arkaalt,%14 arka tampon üst ve%6 benzin depo girişikısımlarında olan araçların 3 saatlik video kaydıincelenerekOWAS’auygunşekildeanaliz edilmiştir.Analiz sonuçlarına göre, mevcut durumdaykentoplam duruş sayısı 4852, toplam çevrim süresi 81

Ergonomi3(1),33-44,2020

41

dakika ve bu süreçteki çalışma zamanı oranı %45olduğutespitedilmiştir.

Tablo 9.’da mevcut durumdaki tehlike seviyelerinegörebelirlenmişolançalışmaduruşkodları,sıklıkveçalışmaduruşoranlarıverilmiştir.

Analizsonuçlarınagöre,tehlikeseviyesikategori1,2,3ve4’deolançalışmaduruşlarınıngörülmesıklıklarısırasıyla 3354, 488, 70 ve 930 olduğu tespitedilmiştir. Sıklık oranlarının ise aynı sıralamayla%69,27, %10,08, %1,45 ve %19,21 olduğu tespitedilmiştir.

Tablo9.MevcutDurumdakiTehlikeSeviyelerineGöreÇalışmaDuruşuKodlarınınSıklığıVeSıklık

Oranları

DuruşKodları Sıklık

ToplamSıklık

Oran(%)

ToplamOran(%)

K1 1121 1212

3354

25,03

69,271171 1578 32,59

1161 564 11,65

K2 2161 216

488

4,46

10,081151 188 3,88

2121 84 1,73

K3 2141 28

700,58

1,452151 42 0,87

K4 4361 690

93014,25

19,214261 240 4,96

4.2.BirinciİyileştirmeyegöreOWASSonuçları

Araçların LPG dolum ağzı yer tercihleri birinciiyileştirmeye göre LPG dolum ağzı aracın %94oranında arka tampon üst kısmında ve %6 benzindepogirişikısımlarındaolduğuvarsayılarakOWAS’auygun şekilde analiz edilmiştir. Analiz sonuçlarınagöre,toplamduruşsayısı4472,toplamçevrimsüresi75dakikavebusüreçtekiçalışmazamanıoranı%42olduğutespitedilmiştir.

Tablo 10 ’da birinci iyileştirmedeki tehlikeseviyelerine göre belirlenmiş olan çalışma duruşkodları, sıklık ve çalışma duruş oranları verilmiştir.Analizsonuçlarınagöre,tehlikeseviyesikategori1,2,3ve4’deolançalışmaduruşlarınıngörülmesıklıklarısırasıyla3354,648,470ve0olduğutespitedilmiştir.Sıklıkoranlarınıniseaynısıralamayla%75,%14,49,%10,51ve%0olduğutespitedilmiştir.

Tablo10.BirinciİyileştirmedekiTehlikeSeviyelerineGöreÇalışmaDuruşuKodlarının

SıklığıVeSıklıkOranları

DuruşKodlar

ıSıklık ToplamSıklık

Oran(%)

ToplamOran(%)

K1 1121 1212

335427,10

75,001171 1578 35,291161 564 12,61

K2 2161 376

6488,41

14,491151 188 4,202121 84 1,88

K3 2141 188 470 4,20 10,512151 282 6,31

K4

- 0 0 0,00 0,00

4.3.İkinciİyileştirmeyegöreOWASSonuçları

Araçların LPG dolum ağzı yer tercihleri ikinciiyileştirmeyegöreyaniLPGdolumağzıaracın%100oranında benzin depo girişi kısmında olduğuvarsayılarakOWAS’auygunşekildeanalizedilmiştir.Analiz sonuçlarına göre, toplam duruş sayısı 5600,toplam çevrim süresi 93 dakika ve bu süreçtekiçalışmazamanıoranı%51olduğutespitedilmiştir.

Tablo 11’de, birinci iyileştirmedeki tehlikeseviyelerine göre belirlenmiş olan çalışma duruşkodları, sıklık ve çalışma duruş oranları verilmiştir.Analizsonuçlarınagöre,tehlikeseviyesikategori1,2,

3ve4’deolançalışmaduruşlarınıngörülmesıklıklarısırasıyla4200,1400,0ve0olduğutespitedilmiştir.Sıklıkoranlarınıniseaynısıralamayla%75,%25,%0ve%0olduğutespitedilmiştir.

Tablo11.İkinciİyileştirmedekiTehlikeSeviyelerineGöreÇalışmaDuruşuKodlarının

SıklıkVeSıklıkOranları

Duruş

Sıklık

Toplam Oran Toplam

Kodları Sıklık (%)Oran(%)

K1 1121 1400 4200 25 751171 2800 50

K2

2121 1400 1400 25 25

K3

- 0 0 0 0

K4

- 0 0 0 0

Ergonomi3(1),33-44,2020

42

4.4.AnalizSonuçlarınınKarşılaştırılması

Araçların LPG dolum ağzı yer tercihleri mevcutdurumdaki toplam duruş sayısı 4852 iken birinciiyileştirmenin sonucunda 4472’ye düştüğü, ikinciiyileştirmenin sonucunda ise 5600’e yükseldiği,toplam çevrim süresi 81 dakika iken birinciiyileştirmede 75 dakikaya düştüğü, ikinciiyileştirmede93dakikayayükseldiğitespitedilmiştir.Çalışma zamanı oranı ise %45 iken birinciiyileştirmede %42’ye düştüğü, ikinci iyileştirmede%51’e yükseldiği tespit edilmiştir. Bunlara ilaveten,Şekil 5.’de bütün durumlardaki tehlike seviyesikategorilerine göre çalışma duruşu sıklık oranlarıbirlikteverilmiştir.

Şekil5.MevcutDurum,BirinciVeİkinciİyileştirmeTehlikeSeviyelerineGöreÇalışmaDuruşuSıklıkOranlarınınKarşılaştırılması

Tehlike seviyelerine göre çalışma duruşu sıklıkoranlarının karşılaştırılmasının sonucunda, kategori1’deki çalışma duruşu oranlarınınmevcut durumda%69,27iken,hembirincihemdeikinciiyileştirmede%5,73 oranında artarak %75’e yükseldiği tespitedilmiştir.Kategori2’dekiçalışmaduruşuoranlarınınmevcutdurumda%10,08iken,birinciiyileştirmeile%4,41 oranında artarak%14,49’a yükseldiği, ikinciiyileştirme ile %14,92 oranında artarak %25’eyükseldiği tespit edilmiştir. Kategori 3’deki çalışmaduruşu oranlarının mevcut durumda %1,45 iken,birinci iyileştirme ile %9,06 artarak %10,51’eyükseldiği,ikinciiyileştirmeile%1,45azalarak%0’adüştüğü tespit edilmiştir. Kategori 4’deki çalışmaduruşuoranlarınınisemevcutdurumda%19,21iken,hem birinci hem de ikinci iyileştirme ile %19,21oranındaazalarak%0’adüştüğütespitedilmiştir.

Bu sonuçlar, her iki iyileştirme ile de yüklenme vezorlanmanın çok fazla olduğu ve ergonomikdüzenlemeninhemenyapılmasınıgerektirenkategori4’deki çalışma duruşlarının ortadan kalktığını

göstermiştir. Buna ilaveten, yüklenme vezorlanmanın fazla ve ergonomik düzenlemelerinmümkün olduğunca erken yapılması gerektiğikategori 3’deki çalışma duruşlarının birinciiyileştirme ile arttığını fakat ikinci iyileştirme iletamamenortadankalktığınıgöstermiştir.

Birinci iyileştirmenin sonucunda kategori 3’dekiçalışmaduruşlarıoranındakibuartışbirolumsuzlukgibi görünmesine rağmen kategori 4’deki acildüzenleme gerektiren çalışma duruşlarının ortadankalkarak bunun yerine kategori 1’deki ergonomikdüzenleme gerektirmeyen duruşların ve kategori2’dekizorlanmanınfazlaolmadığıduruşlarınartması,ergonomikaçıdanmevcutdurumagöredaha iyibirkombinasyon oluşturduğunu göstermektedir. İkinciiyileştirme sonucunda ise kategori 3 ve 4’deki tümçalışma duruşlarının ortadan kalkması ve bunlarınyerine diğerine benzer şekilde kategori 1 ve 2’dekiçalışmaduruşuoranlarınınartmasıergonomikaçıdançokdahaiyibirkombinasyonoluşturmaktadır.

5.Tartışma

Ülkemizde LPG’li araçlardaki dolum ağzı yerlerinin%80 oranında araçların arka alt kısmında, %14oranındaarkatamponüstkısmında,%6oranındaisebenzin depo girişi kısmında olduğu sonucunavarılmıştır. LPG dolum ağzı yerinin yüksek orandaaraçlarınarkaaltkısmındaolmasınıntehlikeseviyesiyüksek çalışma duruşlarının yoğunlaşmasına nedenolduğutespitedilmiştir.

OWAS analiz sonucuna göre, mevcut durumdaykentoplam çalışma duruşu sayısı 4852, toplam çevrimsüresi81dakikavebusüreçtekiçalışmazamanıoranı%45 olduğu tespit edilmiştir. Bunlara ilaveten hemacil hem de mümkün olduğu kadar kısa zamandaiyileştirilmesi için düzeltici eylemler gerektirentehlike seviyesi kategori 3 ve 4’de olan çalışmaduruşlarının toplam%20,66 oranında olduğu tespitedilmiştir.

OWAS analiz sonucuna göre, birinci iyileştirmeninsonucunda toplam çalışma duruşu sayısı 4472,toplam çevrim süresi 75 dakika ve bu süreçtekiçalışma zamanı oranı%42 olduğu tespit edilmiştir.Bunlarailaveten,kategori3’dekiçalışmaduruşlarının%10,51 oranında olmasına rağmen kategori 4’dekiduruşlar tamamen ortadan kalktığı ve ergonomikaçıdan mevcut duruma göre daha iyi şartlarınoluştuğutespitedilmiştir.

OWAS analiz sonucuna göre, ikinci iyileştirmeninsonucunda toplam çalışma duruşu sayısı 5600,toplam çevrim süresi 93 dakika ve bu süreçtekiçalışma zamanı oranı%51 olduğu tespit edilmiştir.Bunlarailaveten,tehlikeseviyesikategori3ve4’dekiçalışma duruşlarının tamamen ortadan kalktığı veergonomik açıdan hem mevcut duruma hem de

Ergonomi3(1),33-44,2020

43

birinci iyileştirmeye göre çok daha iyi şartlarınoluştuğutespitedilmiştir.

Busonuçlar,LPGdolumişindeçalışanlarınkasiskeletsistemisağlığıiçinülkemizdekitümmevcutotogazlıaraçlarınLPGdolumağızları,teknikolarakmümkünolanlarda benzin depo girişi kısmına, teknik olarakmümkün olmayanlarda araçların arka tampon üstkısmına monte edilerek tadilatı için acilen çalışmayapılmasıgerektiğinigöstermektedir.

Nitekim27Nisan2017tarihindenitibarenyürürlüğegirenyasauyarınca(26.10.2016tarihve29869sayılıresmi gazetede yayınlanan Araçların İmal, Tadil veMontajı hakkında Yönetmelik) uygun olmayanyerlerde dolum ağzının bulunduğu araçlar fennimuayenedengeçemeyeceklerdir.Yineyasauyarıncaaraçların dolum ağzı yerlerinin benzin depo girişkısmına yerleştirilmesinin gerekliliği belirtilmiştir.2017 yılından itibaren yürürlülüğe girmiş olmasınakarşın, hala uygunsuz yerlerdeki LPG dolumağızlarının var olduğu dikkati çekmektedir. Bunedenle söz konusu tadilat ve yeni otogaz sistemimontajlarındansonra fennimuayenesürecindeykenuygunsuzyerlerdekiLPGdolumağızlarınıntespitiveilgili mevzuata uygun bir şekilde fiili olarak tadilatyapılmasına yönelik yapılacak düzenlemelerin vecezai müeyyidelerin iyileştirme sürecinihızlandırabileceğidüşünülmektedir.

ÇıkarÇatışması

Yazarlar tarafından herhangi bir çıkar çatışmasıbeyanedilmemiştir.

Kaynaklar

Akay,D.,Dağdeviren,M.,Kurt,M.(2003).ErgonomicAnalysis of Working Postures, J. Fac. Eng. Arch.GaziUniv.,18,3,73-84.

Alıcı,H.,AtıcıUlusu,H.,Gündüz,T.(2017).ErgonomicRisk Assessment of Pneumatic Punching andScrewing Processes in the Furniture Industry,Çukurova University Journal of the Faculty ofEngineeringandArchitecture,32,4,211-226.

Araçlarınİmal,TadilveMontajıhakkındaYönetmelik,2016, Sayı: 29869.https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/10/20161026-3.htm

Asal, Ö., Zengin, M. A. (2017). İnşaat SektöründeÇalışanDuruşlarınınRebaveOwasYöntemleriileErgonomik Analizi, International Occupational

Health and Safety Congress Proceedings Book2017,1-37.

Atasoy, Mert E. (2014). Comparison of ErgonomicRiskAssessmentMethodsandImplementationina Bag Manufacturing Workshop, Ministry ofLabourandSocialSecurity,DirectorateGeneralofOccupational Health and Safety, Thesis forOccupationalHealthandSafetyExpertise,1-186.

Enez, K.&Nalbantoğlu, S. S. (2019). Comparison ofErgonomicRiskAssessmentOutputsFromOWASand REBA in Forestry Timber Harvesting,International Journal of Industrial Ergonomics,Vol.70pp.51–57.

Engström,T.,Medbo,P. (1997).DataCollectionandAnalysisofManualWorkUsingVideoRecordingandPersonalComputerTechniques.InternationalJournalofIndustrialErgonomics,19,291-298.

Esen,H.,Fığlalı,N.(2013).WorkingPostureAnalysisMethods andTheEffects ofWorking Posture onMusculoskeletal Disorders. Sakarya UniversityJournalofScience,17,1,41-51.

International Ergonomics Association. What isErgonomics? Definition and Domains ofErgonomics.https://www.iea.cc/whats/index.html. Yayıntarihi Aralık 25, 2018. Erişim tarihi, Aralık 25,2018.

Karhu, O., Kansi, P., Kuorinka I. (1997). CorrectingWorkingPosturesinIndustry:APracticalMethodforAnalysis,AppliedErgonomics,8,199-201.

Kocabaş, M. (2009). Analysis of Working PosturesThat Cause Strain on Workers That Work inDangerous and Heavy Works. Master Thesis,SelcukUniversityGraduate School ofNatural andAppliedSciences,1-69.

Kurt,M.veErdem,M.A.(2003).ÇalışmaDuruşlarıveZorlanmalar İçin OWAS Metodu, KarabukUniversityEngineeringScienceandTechnologyanInternationalJournal,6,1,2,11-16.

Lundqvist, P., Gustafsson, B., (1987). WorkingPostures in Dairy Barns. 9th Joint InternationalErgonomics Symposium. Working Postures inAgricultureandForestry.Kuopio,Finland.

Ergonomi3(1),33-44,2020

44

Manghisi,V.M.,Uva,A.E.,Fiorentino,M.,Bevulacua,V.,Trotta,G.F.&Monno,G.(2017).RealtimeRULAassessment using Kinect v2 sensor, AppliedErgonomics,Vol.65,pp.481–491.

McAtamney,L.&Corlett,E.N.(1993).RULA:ASurveyMethod For The Investigation of Work-RelatedUpper Limb Disorders. Applied Ergonomics,Vol.24,No.2pp.91–99

Özel,E.,Çetik,O.(2010).ToolsUsedintheAnalysisofOccupational Duties and a Sample Application,Journal of Science andTechnology ofDumlupınarUniversity,22,41-56.

Özkaya, K., Polat, O., Kalınkara, V., ve Çakanel, H.(2017). Mobilya Montaj Hattında ÇalışanBireylerdeBedenselZorlanmaveEylemselDuruşİlişkisi.Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi6(ÖS: Ergonomi2017),271-278, e-ISSN:1308-6693.

Pohjonen,T.,Punakallio,A.,&Louhevaara,V.(1998).ParticipatoryErgonomics forReducingLoadandStraininHomeCareWork,InternationalJournalofIndustrialErgonomics,21,345-352.

Pinzke,S.andKopp,L.(2001).Marker-LessSystemsFor Tracking Working Postures–Results FromTwo Experiments. Applied Ergonomics, Vol.32,No.5,pp.461–471.

Puranen, N. N., Kallionpaa, M. & Ojanen, K. (1996).Physical Load and Strain in Parlor Milking.InternationalJournalofIndustrialErgonomics,18,277-282.

SarajiJ.N.,Hassanzadeh,M.A.,Pourmahabadian,M.,& Shahtaheri, S. J. (2004). Evaluation OfMusculoskeletal Disorders Risk Factors AmongThe Crew of The Iranian Ports and ShippingOrganization’sVessels,ActaMedicaIranica,42,5,350-354.

Scott,G.B.,&Lambe,N.R.(1996).WorkingPracticesinAPercherySystem,UsingTheOVAKOWorkingPosture Analysing System (OWAS). AppliedErgonomics,27,4,281-284.

SıvılaştırılmışPetrolGazları(LPG)Piyasası2017YılıSektör Raporu (2018), T.C. Enerji PiyasasıDüzenleme Kurumu, Strateji Geliştirme DairesiBaşkanlığı.

Sönmez, N. (2011). Ergonomic Analysis of AppleHarvesting, Ph. D. Thesis, Ankara UniversityGraduateSchoolofNaturalandAppliedSciences,1-86.

Türkiye İstatistik Kurumu. Motorlu Kara TaşıtlarıMart 2018.http://www.tuik.gov.tr/HbPrint.do?id=27645.YayıntarihiMayıs2,2018.Erişimtarihi,Ocak20,2019.

Ülker, O. ve Burdurlu, E. (2012). Panel Mobilyaİmalatında Kullanılan Bazı Makinelerde OWASYöntemi ile Eylemsel Duruş Analizi. KastamonuUniversityJournalofForestryFaculty,12(2),291-300.