1

2

Co cię czeka

po śmierci?

3

REDAKCJA: Mariusz Warda SKŁAD: Aleksandra Wróbel

PROJEKT OKŁADKI: Piotr Pisiak TŁUMACZENIE: Magdalena Rydzewska

KOREKTA: Ewa Skarżyńska

Wydanie I Białystok 2011

ISBN 978-83-7377-449-0

EVIDENCE OF THE AFTERLIFE: The Science of Near-Death Experiences.

Copyright © 2010 by Jeffrey Long. Ali rights reserved. Printed in the United States of America. No part of this book may be used or reproduced in any manner whatsoever without written permission except in the case of brief quotations embodied in critical articles and reviews.

For information address HarperCollins Publishers, 10 East 53rd Street, New York, NY 10022.

© Copyright for Polish edition by Studio Astropsychologii, Białystok, 2011. Ali rights reserved, including the right of reproduction in whole or in part in any form.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna cześć tej publikacji nie może być powielana ani

rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody posiadaczy praw autorskich.

STUDIO ASTROPSYCHOLOGII

...coś więcej niż psychologia

15-762 Białystok ul. Antoniuk Fabr. 55/24

85 662 92 67 - redakcja 85 654 78 06 - sekretariat

85 653 13 03 - dział handlowy - hurt 85 654 78 35 - sklep firmowy „Talizman” – detal

Więcej informacji znajdziesz na portalu www.psychotronika.pl

PRINTED IN POLAND

4

Spis treści WSTĘP .......................................................................................................................................................................... 6

PIERWSZE KONTAKTY ............................................................................................................................................... 21

PODRÓŻ KU ROZUMIENIU .......................................................................................................................................... 28

DOWÓD NR 1: PRZYTOMNA ŚMIERĆ .......................................................................................................................... 44

DOWÓD NR 2: DOŚWIADCZENIE POZA CIAŁEM ......................................................................................................... 56

DOWÓD NR 3: NIEWIDOMY WZROK ............................................................................................................................ 66

DOWÓD NR 4: NIEWYOBRAŻALNA ŚWIADOMOŚĆ ..................................................................................................... 73

DOWÓD NR 5: IDEALNE ODTWARZANIE .................................................................................................................... 83

DOWÓD NR 6: SPOTKANIE RODZINNE ....................................................................................................................... 94

DOWÓD NR 7: Z UST DZIECI ..................................................................................................................................... 104

DOWÓD NR 8: OGÓLNOŚWIATOWA TENDENCJA .................................................................................................... 114

DOWÓD NR 9: ODMIENIONE ŻYCIA .......................................................................................................................... 130

WNIOSKI KOŃCOWE ................................................................................................................................................. 150

5

Tę książkę dedykuję tysiącom ludzi, którzy dzielili się z nami swoimi wyjątkowymi

doświadczeniami przez lata i tym, którzy to zrobią w przyszłości. Jesteście w gronie największych nauczycieli.

Tę książkę dedykuję badaczom doświadczenia bliskiego śmierci,

przeszłym i przyszłym.

Tę książkę dedykuję Jody Long, której wysiłki umożliwiły jej publikację.

6

WSTĘP

Trochę poza zasięgiem percepcji czasami wierzę, że widzę życie

będące dwoma zamkniętymi pudełkami, każde posiada inny klucz.

-Piet Hein

W 1984 roku pierwszy raz natknąłem się na zwrot doświadczenie bliskie śmierci (NDE)1 na łamach medycznego czasopisma. Siedem lat później usłyszałem opowieść żony przyjaciela o jej NDE, kiedy to prawie umarła z powodu reakcji alergicznej, gdy była pod wpływem środka znieczulającego. Ponad dziesięć lat później, w 1998 roku, założyłem Fundację Badań nad Doświadczeniem Bliskim Śmierci2 oraz stronę internetową będącą jej wizytówką, NDERE.org. Jednym z podstawowych celów mojej strony internetowej było zgromadzenie jak największej liczby NDEs, co pozwoliłoby na stworzenie kwestionariusza. Jego zadaniem miało być oddzielenie i studiowanie elementów zgromadzonych w NDE. Poprzez kwestionariusz mogłem badać poszczególne elementy w NDE lub całkowite NDE. Oczekiwałem tego, że mój wysiłek zakończy się powodzeniem, a jednak zakończył się ogromnym powodzeniem. Przez pierwsze dziesięć lat kursu ponad 1300 osób, które miały NDE, poświęciło wiele godzin swojego cennego czasu na odpowiadanie na ponad sto pytań zawartych w kwestionariuszu NDERF. Byli to ludzie należący do różnych ras, wyznający różne religie, posiadający odmienny kolor skóry i wirtualnie należący do różnych zakątków świata. Tak wielu ludzi pragnie podzielić się swoimi NDEs z innymi, porozmawiać na temat siły owych doświadczeń w osobistym życiu. Respondenci opisują swoje doświadczenia bardzo różnorodnie, mówią o nich: „nie do opisania", „niesłychane", „niezapomniane”, „piękne ponad słowami" itp. Około 95% respondentów czuło, że ich NDE było „z pewnością prawdziwe", natomiast wszyscy pozostali respondenci czuli, że było „prawdopodobnie prawdziwe* 1 Near Death Experience – Doświadczenie bliskie śmierci

2 Near Death Experience Research Foundation – Fundacja badająca NDE, przyp. tłum.

7

Ani jeden respondent nie odpowiedział, że było „z pewnością nieprawdziwe". Niektórzy mówią, że było to nie tylko najbardziej realne zdarzenie, jakie im się kiedykolwiek przytrafiło, ale też najlepsze, co ich w życiu spotkało. Jeden z respondentów, który prawie umarł podczas próby samobójstwa, napisał: Miałem spokojne sumienie. Nic mnie nie bolało. Mogłem zobaczyć swoje życie i siebie przez Umienie Miłości Nie było we mnie nic negatywnego, ani w tym, co kiedykolwiek zrobiłem, wliczając w to zabijanie siebie. Zostało to [mój uczynek] zmienione dzięki sile Prawdy Miłości, przez którą było widziane. Owa Łaska Miłości, całkowita akceptacja, pełna miłości prawda stworzyły we mnie radość. Zobaczyłem, ze miłość była również i we mnie, a nie tylko zstępowała na mnie poprzez Istnienie; była częścią mnie. Byłem pełen miłości i spokoju. Czułem radość z powodu otaczającej prawdy. Brak mi słów do opisania tego stanu. Widziałem ten rodzaj odpowiedzi u wielu ludzi z NDEs. Wyobraź sobie doświadczenie, które zaczyna się czystym terrorem spowodowanym przez zagrażające życiu wydarzenie i rozwojem ciekawości i tajemnicy! Jestem człowiekiem nauki i w związku z tym przeanalizowałem dane ze studiów NDERF w podejściu naukowym. W NDERF odkryliśmy wszystkie elementy NDE u ponad tysiąca osób, analizując zgodni relacji. W czasie wnioskowania na temat wspomnianych relacji kierowaliśmy się podstawową naukową zasadą: To, co jest realne, jest powtarzalne. Wyniki badań NDERF jasno wskazują na niesamowitą zgodność studiów nad NDE. Przedstawiają to, co ludzie odkryli podczas swoich NDEs na temat Boga, miłości, życia pozagrobowego, powodów naszej ziemskiej egzystencji, ziemskich trudności, przebaczenia i wielu innych pojęć. To wszystko jest wspólne dla różnych kultur, ras i wierzeń. Odkrycia te stoją w sprzeczności z uprzednio istniejącymi społecznymi przekonaniami, naukami religijnymi i innymi źródłami ziemskiej wiedzy. W świecie, który jest pełen cierpiących dusz, jest to bardzo dobra wiadomość. Ogromna ilość problemów osobistych i społecznych, z którymi zderza się ludzkość - narkotyki, nadużywanie alkoholu, depresja, niepokój, przemoc gangów, konflikty na tle religijnym, rasizm itp. - w dużej mierze mogą oddziaływać na niezwykle silne, powszechne doświadczenie. Ponieważ NDEs przydarzają się ludziom z całego świata, są swego rodzaju duchową nicią, która nas wspólnie łączy, powszechnym doświadczeniem, które przypomina o

8

wzajemnej, duchowej naturze. Studia NDERF dostarczają informacji, które wzmacniają zrozumienie owej duchowej nici. Jednakże studia NDERF są również nadzwyczaj cenne, ponieważ przybliżają nas do zrozumienia, co się dzieje, gdy umieramy. Jakiś czas temu odrzuciłem przekonanie o tym, że śmierć jest koncern naszej egzystencji. Dojście do tego punktu zajęło mi sporo czasu. Urodziłem się w rodzinie naukowców. Mój ojciec kierował Wydziałem Farmakologicznym na Uniwersytecie Iowa oraz był nominowany do Nagrody Nobla. Dzięki niemu i pozostałym członkom naszej rodziny wykształciłem w sobie ogromny szacunek do nauki. Po przeanalizowaniu ponad 1300 przypadków zarejestrowanych w NDERF jestem przekonany, że dziewięć linii dowodów opublikowanych w tej książce zbiega się w jednym centralnym punkcie: Istnieje życie po śmierci. Połączenie kilku linii dowodów - tak jak dziewięć opublikowanych w tej książce - znacznie bardziej wzmacnia przekonanie o życiu po śmierci, niż tylko pojedyncza linia dowodów. Przykładowo, przypuśćmy, że mamy tylko dwie linie dowodów NDE. Nie możemy być na 100 procent pewni, że owe dwie linie dowodzą życia po śmierci, jednak każda z nich może być przekonująca na 90 procent. Po połączeniu tych dwóch linii dowodów przez matematyczną kalkulację, jesteśmy przekonani, że na 99 procent istnieje życie po śmierci3. Wiedząc, jak złożona jest matematyczna analiza tylko dwóch linii dowodów, wyobraź sobie, jak niepojęta jest matematyczna analiza wszystkich dziewięciu linii dowodów NDE. Na szczęście nie jest to koniecznie. Strona internetowa NDERF prezentuje zaprojektowany na specjalne zamówienie formularz, który automatycznie wykonuje wspomniane matematyczne kalkulacje. Te internetowe sztuczki pozwalają ci na oszacowanie tego, jak mocno wierzysz w to, że dziewięć linii dowodów jest potwierdzeniem istnienia życia po śmierci. Ponadto masz możliwość zobaczenia wyników uzyskanych przez inne osoby, które wypełniły formularz. Materiały uzupełniające tę książkę oraz wspomniany formularz są dostępne na naszej stronie internetowej, która bada dowody życia po śmierci (http://www.nderf.org/afterlife). Formularz zawiera

3 Jeżeli każda z dwóch linii dowodów doświadczeń bliskich śmierci (NDEs) na 90 procent przekonuje o

istnieniu życia po śmierci, to kombinacja tych dwóch linii dowodów może być rozważana następująco:

Prawdopodobieństwo tego, że każda linia dowodów NDE indywidualnie nie przekonuje o istnieniu życia

po śmierci, wynosi 10 procent lub 0,1. Prawdopodobieństwo tego, że kombinacja dwóch linii dowodów

NDE nie przekonuje o istnieniu życia po śmierci, wynosi (0,1 x 0,1) lub 0,01, co stanowi 1 procent. Z tego

wynika, że kombinacja dwóch linii dowodów NDE, z których każda na 90 procent przekonuje o istnieniu

życia po śmierci, daje 100 procent minus 1 procent lub 99 procent pewności na to, że istnieje życie po

śmierci.

9

pojęcia prezentowane w tej książce. Dlatego zachęcam cię do przeczytania tej książki, zanim wypełnisz formularz. CO SIĘ DZIEJE PODCZAS DOŚWIADCZENIA BLISKIEGO ŚMIERCI Zanim będę kontynuował, wyjaśnię szczegółowo, czym jest NDE. Doświadczenia bliskie śmierci (NDEs) są wydarzeniami, które dzieją się, kiedy jakaś osoba umiera lub przechodzi śmierć kliniczną. Ludzi, którzy przeszli NDEs, nazywamy ludźmi z doświadczeniem bliskim śmierci (NDErs). Od czasu, gdy NDEs zostały po raz pierwszy medycznie zbadane i opisane przez dr. Raymonda Moody'ego w jego pionierskiej książce Życie po życiu w 1975 roku, lekarze i inni badacze dokładnie przebadali ów fenomen4. Nie ma szeroko akceptowanej definicji NDE. NDRRF stworzyła proste rozwiązanie przez definiowanie obu komponentów: bliski śmierci i doświadczenie. Ludzie, których traktuję jako „bliskich śmierci”, to tacy, którzy przechodzą fizyczny kompromis: umrą, jeżeli ich stan nie ulegnie poprawie. Badane osoby, które doświadczyły NDE, były nieprzytomne i często przechodziły śmierć kliniczną, nie biło im serce i nie oddychały. „Doświadczenie" występowało, gdy były prawie martwe. Ponadto, doświadczenie musiało być niezmącone, aby wykluczyć opisy fragmentarycznych i chaotycznych wspomnień. W książce będziemy prezentować wyniki kwestionariusza NDERF. Będą to wyniki kwestionariusza 613 kolejnych osób, które doświadczyły NDE i uzupełniły jego najnowszą wersję, która zawiera pytania skalujące NDE5. Skala NDE posiada szesnaście pytań dotyczących istoty doświadczenia i jest najbardziej wiarygodną metodą badań6. Metoda ta pomaga odróżnić doświadczenia, które są doświadczeniami bliskimi śmierci, od tych, które nimi

4 Raymond Moody, Życie po życiu (Life After Life) (Atlanta Mockingbird Books, 1975). 5 Żeby rozwinąć załączone kryteria dla 613 osób, które doświadczyły NDE, przedstawionych w tej

książce: Doświadczenie musi opisywać pojedyncze NDE, napisane w języku angielskim w angielskiej

wersji kwestionariusza NDERF. Wykluczyliśmy opisy osób z drugiej ręki. 613 kolejnych NDEs, które

spełniły wszystkie kryteria, zostały napisane pomiędzy październikiem 2004 a grudniem 2008. Więcej

szczegółów dotyczących metodologii kwestionariusza można znaleźć pod adresem:

http://www.nderf.org/evidence.

6 Aktualna wersja kwestionariusza NDERF obejmuje wszystkie pytania złożone ze skali NDE. Skala NDE

jest szczegółowo opisana przez B. Greysona, „The Near-Death Experience Scale: Construction,

Raliability, and Validity”, Journal of Nervous and Mental Disease 171 (1983): 369 - 75.

10

nie są. 613 osób, które doświadczyły NDE, których wyniki kwestionariusza prezentujemy poniżej, uzyskało po 7 lub więcej punktów w skali NDE. W oryginalnej wersji kwestionariusza NDERF przeanalizowaliśmy odpowiedzi 413 osób, które doświadczyły NDE. Skala pytań NDE nie była przydatna w oryginalnej wersji kwestionariusza. Żadne dwa NDEs nie są takie same. Jednakże gdy analizujemy lulka NDEs, łatwo zauważyć wzór elementów, który wspólnie pojawia się w NDEs. Elementy te zwykle pojawiają się w określonej kolejności. Badacze doszli do wniosku, że NDEs mogą zawierać niektóre lub wszystkie z dwunastu7 następujących elementów8:

1. Doświadczenie poza ciałem (OBE): Oddzielnie świadomości od fizycznego ciała

2. Spotęgowane zmysły 3. Intensywne i głównie pozytywne emocje i uczucia 4. Wchodzenie do tunelu lub przechodzenie przez tunel 5. Widzenie mistycznego lub olśniewającego światła 6. Doświadczenia innych bytów, bytów mistycznych, zmarłych

krewnych lub przyjaciół 7. Uczucie zmiany czasu lub przestrzeni 8. Projekcja życia 9. Doznawanie (niebiańskich) zjawisk nie z tego świata 10. Napotykanie lub uczenie się szczególnej wiedzy 11. Napotykanie granicy lub bariery 12. Powrót do ciała, dobrowolny lub niedobrowolny

Poniżej znajdują się opisy każdego z elementów uzyskane dzięki danym, które gromadziłem przez ponad 10 lat badań, jak również procent osób, które

7 Istnieje pewna zmienna, za pomocą której badacze NDE rozważają istnienie elementów NDE. W trakcie

badań NDERF zaobserwowaliśmy dwanaście elementów zaprezentowanych w tej książce.

8 Aby zbadać częstotliwość występowania elementów NDE, użyliśmy czterech innych podstawowych

badań w skali NDE: B. Greyson, „The Near-Death Experience Scalę"; B. Greyson, “Incidence and

Correlates of Near-Death Experiences in a Cardiac Care Unit", General Hospital Psychiatry 25 (2003): 269

- 76; A. Pacciolla, „The Near-Death Experience: A Study of Its Validity", Journal of Near-Death Studies 14

(1996): 179 - 85; J. Schwaninger, P R. Eisenberg, K. B. Schechtman i A.N. Weiss, „A Prospective Analysis

of Near-Death Experiences in Cardiac Agrest Patients", Journal of Near-Death Studies 20 (2002): 215 -

32. W procedurze czterech badań powiązano 136 osób, które doświadczyły NDE.

11

doświadczyły NDE, z naszej badanej grupy, które doznały każdego z elementów.

1. Doświadczenie poza ciałem (OBE)

Czułam, jak duch opuszcza moje ciało. Widziałam i słyszałam rozmowy pomiędzy moim mężem i lekarzami, które odbywały się poza moim pokojem, około czterdziestu stóp dalej, w dole korytarza. Później byłam w stanie powtórzyć tę rozmowę mojemu wstrząśniętemu mężowi. Jeden człowiek, który doświadczył NDE, gdy był w stanie poza ciałem, obserwował reakcję lekarza, kiedy ten prawie stracił pacjenta: Dlaczego tak się martwiłeś, krzyczałeś i przeklinałeś na sali operacyjnej? Nie wiedziałeś, że słyszałem każde słowo, które wypowiedziałeś? Następnie człowiek, który doświadczył NDE, przytoczył odpowiedź lekarza: Masz rację. Na sali operacyjnej byłem sfrustrowany, zmęczony i zły kiedy cię traciliśmy, zacząłem krzyczeć. Był to krzyk albo płacz. Umierałeś i nie było żadnej cholernej rzeczy, którą mogłem zrobić, aby to powstrzymać. Będę musiał przemyśleć to, co mówię do nieprzytomnego pacjenta. Doświadczenia poza ciałem są zwykle pierwszym elementem NDE. W kwestionariuszu NDERF zadaliśmy pytanie sześciuset trzynastu osobom, które doświadczyły NDE: „Czy doświadczyłeś oddzielenia świadomości od ciała?". 75,4 procent odpowiedziało „Tak".

2. Spotęgowane zmysły

Nie ma sposobu na wyjaśnienie tego, tak samo jak nie ma na Ziemi uczuć, które są tam. To było krystalicznie czyste. To było jak pójście w końcu do domu, w końcu. Poczucie przynależności, znaczenia, kompletności. To wydawało się o wiele bardziej realne niż wszystko, czego doświadczyłem w całym moim życiu. W kwestionariuszu NDERF zadaliśmy pytanie: „Jak możesz porównać swój najwyższy stopień świadomości i czujności w czasie doświadczenia do

12

normalnej, codziennej świadomości i czujności?". 74,4 procent ankietowanych ludzi doświadczających NDE odpowiedziało, że miało „Więcej świadomości i czujności niż normalnie".

3. Intensywne i głównie pozytywne emocje i uczucia

To jest najtrudniejsza rzecz do spróbowania i wyjaśnienia... Brak od-powiednich słów, które mogłyby opisać uczucia, ale jednak spróbuję: całościowość, bezwarunkowość, przepełnienie miłością, współczucie, spokój, ciepło, bezpieczeństwo, przynależność, zrozumienie, obezwładniające poczucie bycia w domu i radość. Wszystko, co czułem, było miłością, radością, szczęściem i każdą emocją, tak jakbym odczuwał je wszystkie jednocześnie. Całkowity spokój, całkowite ukojenie. Nie balem się ani trochę i nie martwiłem się. Kiedy dotarliśmy do światła, całokształt życia był miłością i szczęściem. Nie było nic więcej. I było to intensywne. Bardzo intensywne i nieskończone w możliwościach. Czułem niezwykłe uczucie miłości i spokoju, i piękna, nie potrafię tego opisać słowami. W kwestionariuszu NDERF zadaliśmy pytanie: „Czy czułeś spokój i błogość?". 76,2 procent ankietowanych odpowiedziało: „Niesamowity spokój i błogość". W kwestionariuszu NDERF za-daliśmy kolejne pytanie dotyczące określonych emocji podczas NDE: „Czy czułeś radość?". 52,5 procent ludzi doświadczających NDE odpowiedziało: „Niesamowitą radość". Mały procent osób, które doświadczyły NDE, było przerażonych podczas NDEs. Temat ten jest szczegółowo opracowany na stronie internetowej NDERF9.

4. Wchodzenie do tunelu lub przechodzenie przez tunel

9 Dyskusja na temat przerażających NDEs wychodzi poza zakres tej książki. Zainteresowanych tematem

zachęcamy do przeczytania prezentacji dotyczącej NDEs, pod adresem strony internetowej

http://www.nderf.org/evidence.

13

Następnie moja świadomość wniknęła w byt otulony ciepłem, falujący w kierunku otwierającego się tunelu. Tunel miał kłębiące się, miękkie ściany i był dobrze oświetlony. Rozmiar tunelu zmniejszał się, a jego jasność wzrastała podczas zbliżania się do pojedynczego, jasnego światła. W tunelu poruszaliśmy się bardzo szybko. Był w różnych kolorach: niebieskim, żółtym, białym, zielonym i czerwonym. W kwestionariuszu NDERF zadaliśmy pytanie: „Czy wchodziłeś do tunelu albo przechodziłeś przez tunel lub ogrodzenie?”. 33,8 procent odpowiadających na to pytanie powiedziało: „Tak”.

5. Widzenie mistycznego lub olśniewającego światła

Olśniewające, białe światło na końcu tunelu. Kiedy skrzydła mnie okryły, stałem się częścią białego światła. Przepiękne światło ciągnęło mnie do siebie; światło wciąż dotykało mnie nieśmiało i łzy natychmiast napłynęły do oczu. Na początku światło było niebieskie. Następnie stało się białe. Było opalizująco białe, prawie świetliste, ale bez blasku. Było jasne, ale nie intensywnie jasne, jak poświata - czysta jasność. Czyste, ale nie w zwy-czajowym, znanym sensie. Czyste jak coś, czego nie widziałem nigdy wcześniej, czego nie da się opisać ani ująć w słowa. Było tak, jakbyśmy przenikali przez ścianę w kierunku strumienia światła. Tam było ogromne, majestatyczne centrum światła, a dalej pojedyncze, połączone ze sobą strumienie świetlne podobne do centrum, tylko że mniejsze. Uważam, że strumienie świetlne, takie jak moje, były innymi duszami połączonymi z centrum światła - Bogiem. Światło może być opisane jako olśniewające, „jak milion słońc", ale w zasadzie nigdy nie dotyka bezpośrednio i nie szkodzi osobie w stanie NDE, która je obserwuje. Osoby doświadczające NDE mogą w sposób dramatyczny opisywać swoje silne przyciąganie w kierunku światła oraz swoją empatię skierowaną na zbliżenie się lub chęć połączenia się ze światłem. Badacze z NDERF zadają pytanie: „Czy widziałeś światło?", 64,6% badanych, będących kiedyś w stanie NDE, odpowiada „Tak".

14

6. Doświadczenia innych bytów, bytów mistycznych, zmarłych

krewnych lub przyjaciół

Byłem otoczony przez inne istnienia lub ludzi, których, wydawało mi się, że rozpoznaję. Te byty były jak rodzina, starzy przyjaciele, mogłyby być ze mną aż do nieskończoności. Najpełniej mogę opisać je jako moje pokrewne dusze, duchową rodzinę. Spotykanie tych istnień było jak ponowne połączenie się z najważniejszymi ludźmi spotkanymi w życiu po bardzo długim rozstaniu. To była eksplozja miłości i szczęścia, z widzenia każdego z nich ponownie wśród nas. Mój tata był tuż obok mnie, ale nie mogłem zobaczyć go naocznie. Moja siostra była bardzo blisko; wydaje mi się, że była po mojej lewej stronie. Czułem obecność pozostałych członków rodziny blisko siebie, ale nie mogłem ich dostrzec. Moja siostra i pozostali członkowie rodziny wydawali się być bardziej z lewej. Jedyną osobą, poza moją siostrą i tatą, o której wiedziałem, że jest tam na pewno, była moja babcia. Byli tam też inni, ale o nikim nie mogę powiedzieć na pewno, poza osobami, o których wspomniałem. Słyszałem głosy mojej matki i córki, ale moja córka, która miała w tym czasie około dwóch lat, cóż, to był jej głos, kiedy już dorosła, ale byłem pewien, że to ona. Wypowiadali moje imię, a moje ciało poruszało się jak w powietrznym prądzie, bardzo szybko. Tak jakby wiatr przenosił mnie bardzo szybko i zobaczyłem błyskawicznie jasne, jasne światło, potem plażę, a następnie mamę i córkę stojące na plaży; moja córka była wyrośnięta. Zadaliśmy następujące pytanie w kwestionariuszu: „Czy spotkałeś lub widziałeś inne byty?". 57,3 procent badanych odpowiedziało: „Tak”. Kiedy osoby, które doświadczyły NDE, spotykały zmarłe istoty, to większość z nich była zmarłymi krewnymi, w przeciwieństwie do przyjaciół i ukochanych. Niektórzy ludzie, którzy doświadczyli NDE, spotykali znajome istoty, jednak nie mogą przywołać tego, kiedy ostatnio je widzieli. W późniejszym życiu niektórzy ludzie, którzy doświadczyli NDE, rozpoznawali na zdjęciach zmarłych krewnych jako istoty, które spotkali podczas NDE. Ci krewni zmarli lata bądź nawet dekady wcześniej, zanim człowiek doświadczający NDE się urodził.

15

7. Uczucie zmiany czasu lub przestrzeni

Kiedy po raz pierwszy opuściłem ciało, miałem na sobie zegarek do nurkowania. Mierzyłem w nienaukowy sposób dystans, który pokonałem, poprzez obserwację cech charakterystycznych i ich pomiar na moim zegarku przez drugą rękę. Całkowicie nienaukowy. Jednak mój wniosek był i zawsze będzie: mierzyłem czas w czasie zmienionym. Grunt nigdy nie poruszał się liniowo; odległości były nierówne. Dystans ciągle się zmieniał, czasami się powtarzał, a następnie stawał się dłuższy lub krótszy niż poprzedni. Mój zegarek zawsze tykał bez zmian. Czułem, jakbym był w innej strefie czasowej, w której mój ziemski zegarek był bezużyteczny albo nie radził sobie z pomiarem lub upływającym czasem. Uważam, że wszystko, co się działo, trwało godzinę lub więcej. Wydawało mi się, że byłem w NDE przez bardzo długi czas. Jednak gdy zapytałem rodziców, jak długo byłem nieprzytomny, opowiedzieli, że od 5 do 10 minut. Dzięki temu mam kolejny dowód na to, że mój zegarek do nurkowania nie mierzył czasu w NDE. Wygląda na to, że doświadczyłem tak wiele w tak krótkim przedziale ziemskiego czasu. Tam moja dusza podróżowała, aby nie dowiedzieć się niczego o czasie, podczas gdy wiemy, że czas na ziemi płynie. Czas i przestrzeń na ziemi zatrzymały się całkowicie. Równocześnie, „czas i przestrzeń” po drugiej stronie były żywe, oczywiste i prawdziwe. Tak, kiedy byłem w świetle, [nie] miałem... poczucie czasu, taki jakie znam tu na Ziemi. Innymi słowy, nie miałem poczucia naturalnie upływającego czasu... przeszłości, teraźniejszości lub przyszłości. Doświadczyłem wszystkich czasów (przeszłego, teraźniejszego i przyszłego) w każdym momencie czasu, gdy byłem w świetle. W kwestionariuszu NDERF zadaliśmy pytanie: „Czy miałeś poczucie zmienionego czasu lub przestrzeni?”. Na to pytanie większość, 60,5 procent, odpowiedziała „Tak”. W innym pytaniu kwestionariusza NDERF skupiliśmy się wyłącznie na odmiennym poczuciu czasu i zapytaliśmy: „Czy czas wyglądał, jakby się przesuwał?”. 33,9 procent osób, które doświadczyły NDE, odpowiedziało na to pytanie: „Wyglądało to, jakby wszystko działo się równocześnie”.

16

8. Projekcja życia

Posłańca mojego życia zobaczyłem na krótko po tym, jak opuściłem swoje ciało i w dalszym ciągu przebywałem w szpitalu. Powiedział mi, że będę uświadamiał i nauczał wielu ludzi i dokładnie tym zajmuję się obecnie. Pokazał mi każde ważne wydarzenie, którego doświadczyłem w życiu, od moich narodzin poprzez pierwszy pocałunek, aż do kłótni z rodzicami. Zrozumiałem, jak bardzo byłem samolubny i oddałbym wszystko, żeby tylko zawrócić czas i zmienić moje postępowanie. Następnie pokazał mi projekcję mojego życia. Każdą sekundę, od narodzin aż do śmierci, będziesz widział i czuł, doświadczał swoich emocji i bólu osób, które skrzywdziłeś. Wszystko dzieje się po to, żebyś z innego punktu widzenia zobaczył, jaką osobą byłeś w trakcie swojego życia oraz jak traktowałeś innych. Będziesz osądzał siebie o wiele bardziej surowo, niż ktokolwiek inny. Nie będziesz widział tego, co inni zrobili tobie. Będziesz widział tylko to, co ty zrobiłeś innym. Projekcje życia zawierają przegląd priorytetowych wydarzeń z życia osób, które doświadczyły NDE. Dana osoba może zobaczyć fragmenty ze swojego ziemskiego życia lub też może być to panoramiczny widok pokrywający wszystkie te wydarzenia. W kwestionariuszu NDERF postawiono pytanie: „Czy doświadczyłeś przeglądu przeszłych wydarzeń swojego życia?”. Na to pytanie 22,2 procent osób, które doświadczyły NDE, odpowiedziało „Tak”.

9. Doznawanie (niebiańskich) zjawisk nie z tego świata

Koniec tunelu był miejscem niesamowicie spokojnym; nie zgadzał się zupełnie z moimi wyobrażeniami, czysty, spokojny i pełen miłości. Krajobraz był piękny, niebieskie niebo, faliste wzgórza, kwiaty. Wszystko wokół było przepełnione światłem, tak jakby światłość emitowana była z wewnątrz samej siebie, a nie odbijana. Miejsce było przepiękne, piękno poza ekspresją. W oddali widać było miasto lub coś w rodzaju miasta. Kolory i kształty wszystkiego [były] piękne... niesamowite. Wszystko wkoło mnie mogłem zobaczyć i poczuć. Cudowny spokój pomieszany z miłością... Tak daleko, jak tylko sięgać mogły oczy, po mojej

17

lewej rozciągał się niesamowity krajobraz tulipanów o kolorach, jakie tylko człowiek jest w stanie sobie wyobrazić. Po mojej prawej znajdowała się ściana błękitu, która pasowała do koloru nieba. Dźwięku słyszanej muzyki nie jestem w stanie opisać słowami, ponieważ na tym świecie niemocą jest słuchanie jej z taką czystością! Kolory - wprost nieziemskie - tak głębokie, tak błyszczące, tak śliczne. W kwestionariuszu NDERF postawiliśmy pytanie: „Czy widziałeś, odwiedziłeś jakieś piękne, lub mówiąc innymi słowy, charakterystyczne plenery czy też wymiary?”. Na to pytanie 40,6 procent osób, które doświadczyły NDE, odpowiedziało „Tak”. Zadając pytanie w sposób bardziej sprecyzowany, NDERF pytała: „Czy wydawało ci się, że wchodzisz do jakiegoś innego, pozaziemskiego świata?”. Na to pytanie 52,2 procent osób, które doświadczyły NDE, odpowiedziało, że napotkało dziedziny nieziemskie.

10. Napotykanie lub uczenie się szczególnej wiedzy

Kiedy patrzyłem w jego oczy, to wszystkie tajemnice wszechświata ujawniły się przede mną. Wiem, w jaki sposób wszystko działa, ponieważ na chwilę spojrzałem w jego oczy. Wszystkie tajemnice wszechświata, cała wiedza z każdego czasu, wszystko. Zrozumiałem (używam tego terminu, gdyż właściwie to nie słyszałem) że kolorowe krople były doświadczeniem wszystkich, którzy żyli Doświadczenie istniało jako oddzielne rzeczy należące do całości. Całość była wspólną wiedzą wszystkiego. W kwestionariuszu NDERF zadaliśmy pytanie: „Czy miałeś poczucie posiadania specjalnej wiedzy, ogólnego porządku i/lub celu?”. 56 procent osób, które doświadczyły NDE, na to pytanie odpowiedziało „Tak”. Następne pytanie brzmiało: „Czy nagle zdałeś sobie sprawę, że wszystko rozumiesz?”. 31,5 procent ankietowanych odpowiedziało, że wydawało im się, że rozumieją wszystko „o wszechświecie” i 31,3 procent odpowiedziało, że wydawało im się, że rozumieją wszystko „o sobie i innych”.

11. Napotykanie granicy lub bariery

Po mojej stronie granicy czas wydawał się powolny. Po innej stronie czas był szybszy.

18

Naprzeciwko mnie znajdowały się te drzwi z wydobywającą się tą muzyką i ludzie, którzy świętowali w wielkim szczęściu. Wszystko to znałem i rozpoznałem jako dom. Gdybym przekroczył próg, nie mógłbym wrócić. Wyczułem moment, w którym musiałem dokonać wyboru, czy wrócić do życia czy dalej podążać w kierunku śmierci. Była tam moja najlepsza przyjaciółka (która zmarła na raka dwa lata temu) i powiedziała mi, że zaszedłem najdalej, jak mogłem, później nie będę w stanie wrócić. „Poruszasz się po krawędzi. Jesteś najdalej, jak mogłeś” - powiedziała. - „Teraz wracaj i żyj swoim życiem w pełni i bez strachu”. Nie pozwolono mi przekroczyć granicy. Nie miałem wyboru. W kwestionariuszu NDERF zadaliśmy pytanie: „Czy doszedłeś do granicy albo czułeś ograniczenie fizycznej struktury?”. Na to pytanie 31 procent osób, które doświadczyły NDE, odpowiedziało „Tak”.

12. Powrót do ciała, dobrowolny lub niedobrowolny

Pamiętam, jak patrzyłam na nich z dołu, powiedziałam do anioła: „Dlaczego nie pozwolą jej umrzeć”. Wówczas nie zdawałam sobie sprawy, że ciało, na które patrzyłam, było moje. Potem w rozkazującym tonie [anioł]powiedział: „Musisz natychmiast wracać”... „Ona musi żyć” - powiedział spokojnym głosem. „Ona ma syna, którego musi wychować”. Bardzo cierpiałam, z tego powodu, że nie mogę zostać, gdyż nie pragnęłam niczego więcej poza pozostaniem tam. Czysta miłość jest najlepszym sposobem na opisanie istnienia i miejsca, w którym mogłabym żyć. Pomimo sprzeciwu zostałam wysłana z powrotem na ziemię. Odkryłam, że od teraz moim celem będzie życie „niebo na ziemi” zgodnie z nowym zrozumieniem, a także dzielenie się tą wiedzą z innymi ludźmi. Jednakże miałam możliwość wyboru pomiędzy powrotem do życia a po-dążaniem ku śmierci. Zrozumiałam, że nie to był mój czas, chociaż zawsze miałam wybór. Gdybym wybrała śmierć, nie doświadczyłabym wielu darów, które będę przechowywać do końca moich dni. Jedną z rzeczy, które chciałam wiedzieć, było to, czy powrót do życia oznacza powtórne znalezienie się w chorym ciele, ponieważ moje ciało było bardzo, bardzo chore, a organy przestały funkcjonować. Wtedy zrozumiałam, że gdy wybiorę życie, moje ciało

19

wyzdrowieje bardzo szybko. Zauważyłam różnicę nie po miesiącach ani tygodniach, ale już po kilku dniach! W kwestionariuszu NDERF zadaliśmy pytanie: „Czy byłeś świadomy decyzji powrotu do ciała?”. Na to pytanie 58,5 procent odpowiedziało „Tak”. NAJLEPSZYCH DOWODÓW DOSTARCZA DO ŚWIADCZENIE Jeśli chodzi o mnie, to uważam, że najlepsze dowody na zrozumienie tego, co się dzieje, pochodzą od tych, którzy właściwie byli blisko śmierci lub nawet doświadczyli śmierci klinicznej, zdroworozsądkowa perspektywa jest oczywiście uzasadniona na podstawie studiów NDERE. Większość ludzi, którzy mieli NDF wierzy, że ich NDEs są prawdziwe oraz są dowodami na życie po śmierci. Według ludzi, którzy doświadczyli NDE, doznanie bliskie śmierci jest ich osobistym dowodem na prawdziwość NDE i życia pozagrobowego. Biorąc pod uwagę naukę, potwierdzenie prawdziwości koncepcji nie pochodzi od pojedynczej obserwacji czy studiów, ale od całej masy niezależnych studiów i zróżnicowanej metodologii. Weryfikacja w trakcie studiów naukowych jest zawsze fundamentem do potwierdzenia odkryć naukowych. Dlatego też niezmiernie istotne jest zauważenie, iż studia NDERF są potwierdzone przez setki wcześniejszych studiów nad NDE pod przewodnictwem wielu badaczy. W książce powołujemy się na główne badania nad NDE przeprowadzane przez rozmaitych pracowników naukowych. Wspomniane różnorodne wyniki badań opisują te same obserwacje i dochodzą do identycznych wniosków, tych samych, co studia NDERF. Wielość zbiegających się linii dowodów doprowadziła mnie do konkluzji: Istnieje życie po śmierci. Wiem, że ryzykuję, głosząc to przekonanie. Pomijając ostatni sondaż przeprowadzony przez Forum Kościelne dla Religii i Życia Publicznego, który pokazał, że 74 procent Amerykanów wierzy w życie po śmierci, wiem, że mój pogląd jest często wyznawany przez ludzi o głębokich przekonaniach religijnych10. Chcę, aby było jasne, że jestem zarówno naukowcem, jak i wy-znawcą istnienia życia po śmierci.

10 Forum na temat Religii i Życia Publicznego, U.S. Religijny Kwestionariusz, Podsumowanie Kluczowych

Odkryć, http://religions.pewforum.org/pdf/report2religious-landscape-study-key-findings.pdf

20

Ponownie rozważyłem mnóstwo rzeczy, których nauczyłem się w szkole medycznej. Moje przemyślenia zaczęły się kilka lat temu, kiedy działalność NDERF dopiero rozkwitała. Poszedłem do biblioteki medycznej i bezowocnie poszukiwałem informacji o NDEs. Tego dnia byłem niezwyczajnie spokojny i kiedy usiadłem pośród tysięcy książek i czasopism, bardzo łatwo zgubiłem się we własnych myślach. Byłem przekonany, że są to najważniejsze medyczne i naukowe badania oraz koncepcje na świecie. Jednak kiedy zacząłem szukać, okazało się, że nie dają odpowiedzi na pytanie o tajemnicze NDE. Z otaczającej mnie zbiorowej skarbnicy wiedzy pochodzącej od najlepszych lekarzy i naukowców medycznych dowiedziałem się zbyt mało, aby w pełni zrozumieć NDE. Wyszedłem z biblioteki bez odpowiedzi na nurtujące mnie pytanie: Jaki jest klucz do zrozumienia doświadczenia bliskiego śmierci? Później odpowiedź przyszła do mnie sama. To było takie proste, ale mimo to wymagało odmiennego sposobu myślenia od tego, które zostało wyrobione przez kształcenie akademickie. Odpowiedź: słuchaj i słuchaj uważnie ludzi, którzy przeszli przez NDE. Z pewnością są jednym z najbardziej wiarygodnych źródeł dla zrozumienia tego, co nas czeka u progu śmierci. Zanim uświadomiłem sobie ten fakt, nigdy nie patrzyłem wstecz. Badania nad bliską śmiercią skupiają się na historiach i ludziach, którzy je opowiadają. To właśnie dzięki tym ludziom i ich historiom możliwe jest uzyskanie odpowiedzi na wiele ważnych pytań dotyczących moralności.

21

1.

PIERWSZE KONTAKTY

Człowiek powinien szukać tego, co jest,

a nie tego, co myśli, że powinno być. - Albert Einstein

Przebywałem w moim medycznym zakładzie na Uniwersytecie Iowa i szukałem określonego artykułu na temat nowotworów. Artykuł ten został opublikowany w Czasopiśmie Amerykańskiego Towarzystwa Medycznego11 (JAMA), jednym z najbardziej prestiżowych czasopism medycznych na świecie. Czasopismo wydawane jest tygodniowo i jest fascynującą kompilacją nauk medycznych i badań. Odszukanie danego wydania i przejrzenie tylko jednego artykułu jest dla mnie czymś niemożliwym, i to właśnie zdarzyło się również tego dnia w 1984 roku, kiedy usiadłem z numerem 244. Przeglądałem czasopismo, dopóki nie natknąłem się na negację artykułu zatytułowanego „Spać, Przypadkowo Śnić” Richarda Blachera, doktora nauk medycznych z Uniwersytetu w Bostonie12. Był to list napisany przez doktora Michaela Saboma zatytułowany po prostu „Doświadczenie Bliskie Śmierci”. Co to jest „doświadczenie bliskie śmierci”? - zastanawiałem się. Mówiąc językiem medycznym, wiedziałem o nieświadomym doświadczeniu, które może wystąpić, kiedy człowiek jest bliski śmierci. Czy ludzie są zwykle nieświadomi, kiedy są bliscy śmierci? Zastanawiałem się. Czy termin nieświadomy sugeruje, że nie ma możliwości na zorganizowane świadome doświadczenie? 11 Journal of the American Medical Association (JAMA) - przyp. tłum.

12 R. Blacher, „To Sleep, Perchance to Dream...” Journal of the American Medical Association 242, nr 21

(1979): 2291.

22

Dalej wgłębiając się w temat, zacząłem czytać list, który mógł zmienić moje życie. Blacher krytykował Saboma za NDE, pisząc, że nie mówi nam nic o końcowym stanie śmierci. Blacher nalegał na to, iż błędna interpretacja doświadczenia jest możliwa do uniknięcia dzięki bliższym badaniom tego fenomenu. Sabom właśnie zrobił to w niedawnym czasie. Odpowiedź Saboma na artykuł Blachen zawierała swego rodzaju energię przepływającą przez list.

Niedawno przeprowadziłem systematyczne dochodzenie dotyczące doświadczeń 107 znanych osób, aby podtrzymać epizod z nieświadomością i bliskim doświadczeniem. Użyłem standaryzowanych technik wywiadu oraz religijnego, społecznego i demograficznego obrazu każdej osoby. Cały mate-riał był oceniany ze szczegółami pod względem kryzysowych wydarzeń medycznych i możliwych wspomnień z okresu nieświadomości... ...Miałem pacjentów, którzy opisywali doświadczenie bycia „poza ciałem” podczas operacji na otwartym sercu, kiedy to obserwowali wyraźnie, ze szczegółami, wszystko, co się działo na sali. Wówczas nie byłem w stanie znaleźć odpowiedniego medycznego wyjaśnienia dla NDE. Blacher sugeruje, że doświadczenia te reprezentują „ śmierć fantastyczną” i są manifestem przeciwko próbom niedotlenienia mózgu, których celem jest uporanie się z „niepokojem prowokowanym przez medyczne procedury i rozmowy”. Osoby, które na próbę zostały poddane ciężkiemu niedotlenieniu, stale informowały nas o zaburzonej pamięci z poważnym, dostrzegalnym upośledzeniem poprzedzającym utratę świadomości. Różni się to od czystej „wizualnej” percepcji fizycznych wydarzeń podczas utraty świadomości, które zostały zauważone w NDE. Co więcej, wiele NDEs znacznie różniło się od „niepokoju prowokowanego przez medyczne procedury i rozmowy”. Blacher zwraca uwagę na to, że „lekarze muszą być szczególnie ostrożni w akceptacji religijnych poglądów, tak samo jak danych naukowych”. Pragnę dodać, iż powinniśmy postępować z należytą ostrożnością, jeżeli chodzi o poglądy naukowe, jak również o dane naukowe13. Copyright 1980 American Medical Association. Wszelkie prawa zastrzeżone.

13 2. M. Sabom, “The Near-Death Experience”, Journal of the American Medical Association 244, nr 1

(1980): 29 - 30.

23

Po przeczytaniu odpowiedzi Saboma byłem zaszokowany. Chociaż Sabom napisał do redaktora tylko zwięzły list, był to dla mnie całkowicie nowy aspekt medycyny. Doświadczenia bliskie śmierci! Przez całą medyczną edukację nie zostałem przygotowany do dyskusji na ten temat. Czułem się, jakbym opuścił podstawowe zajęcia i musiał teraz nadrobić zaległy materiał. Spytałem samego siebie, dlaczego nie ma więcej badań dotyczących tego fenomenu? Pamiętam, że siedziałem przez jakiś czas w bibliotece i myślałem o tym, co przeczytałem przed chwilą. Dopiero dźwięk zamykanej książki przywrócił mi poczucie teraźniejszości. Studiowałem po to, aby zostać onkologiem radiacyjnym - lekarzem, który używa promieniowania do leczenia raka - nie mogłem sobie pozwolić na odejście od tej myśli, nawet przez chwilę. Postanowiłem nie myśleć już więcej o NDE i kontynuować studia medyczne. Jednakże okazało się, że tylko próbowałem wyrzucić tę myśl z głowy, tak jakby się nic nie stało. Po przeczytaniu listu Saboma w JAMA wydawało mi się, że informacje na temat NDEs są wszędzie. Czytałem o nich w magazynach i gazetach, a nawet obejrzałem w telewizji program o ludziach, którzy opowiadali niesamowite historie o opuszczaniu ciała i przenoszeniu się do innego świata. Przeczytałem klasyczne prace na temat NDEs i znalazłem różnorodne definicje. Pojęcie doświadczenie bliskie śmierci zostało użyte przez dr. Raymonda Moody'ego w jego bestsellerowej książce Zycie po życiu, w której po raz pierwszy szerzej opisał studia nad NDEs14. Dr Moody po raz pierwszy zdefiniował doświadczenie bliskie śmierci w 1977 r. dla oznaczenia „ świadomości percepcyjnego doświadczenia, które miało miejsce podczas... wydarzenia, w czasie którego człowiek mógłby bardzo łatwo umrzeć (bierzemy pod uwagę także śmierć kliniczną), jednak przeżył i kontynuował życie fizyczne”15. Po upływie dekady Moody przedefiniował doświadczenie bliskie śmierci, określając je jako „głębokie duchowe doświadczenie, które zdarza się niespodziewanie określonym osobom u progu śmierci”16.

14 R. Moody, Życie po życiu (Atlanta: Mockinbird Books, 1975). 15

R. Moody, Reflecions on Life Afier Life (Nowy Jork: Stackpole Books, 1977), 113. 16 R. Moody i P. Peny, Coming Back: A Psychiatrist Explorer Past-Life Journeys (Nowy Jork: Bantam,

1991), 11.

24

Pomimo dokładnej definicji, nurtowało mnie pytanie: Jak to możliwe, że ludzie w czasie śmierci klinicznej bądź ci, którzy otarli się o śmierć, mogą mieć tak bardzo klarowne doświadczenia? Na przykład, w książce Moody'ego Światło po drugiej stronie serce kobiety zatrzymało się na stole operacyjnym, gdy środki znieczulające wywołały reakcję alergiczną. Kobieta powiedziała dr. Moody'emu, że zamiast utraty kontaktu z otoczeniem, która składa się na szeroko rozumiane wyobrażenie o śmierci, czuła się „zrelaksowana i spokojna”. Następnie rozpoczęła się seria bardzo klarownych wydarzeń. Poniżej znajduje się opis NDE w jej własnych słowach: Czułam, że unoszę się do sufitu. Mogłam bardzo dokładnie obserwować wszystkich zgromadzonych wokół łóżka, a nawet własne ciało. Pomyślałam: jakie to dziwne, że są zaniepokojeni moim ciałem. Czułam się dobrze i chciałam, aby oni to także wiedzieli. Jednak nie było możliwości powiadomienia ich o tym. Wyglądało to tak, jakby pomiędzy nami była jakaś zasłona lub ekran. Byłam świadoma wstępu, jeżeli mogę to tak nazwać. Widziałam, że jest wydłużony i ciemny i przyglądałam się coraz uważniej. Byłam zaintrygowana i wprowadzona w stan euforii. Przeszłam przez tunel do królestwa wspaniałej, ciepłej miłości i światła. Miłość była wszędzie. Otaczała mnie i przenikała moje istnienie. W pewnym momencie widziałam wydarzenia z mojego życia. Ukazały się w rodzaju rozległej panoramy. To wszystko jest naprawdę nie do opisania. Wszyscy ludzie, którzy umarli, a byli wcześniej moimi znajomymi, stali razem ze mną w świetle - pośród nich byli między innymi: przyjaciel, który zmarł w college’u mój dziadek i ciotka. Wyglądali na szczęśliwych, radośnie się uśmiechali. Nie chciałam wracać, jednak powiedziano mi, że muszę dokończyć życie na Ziemi. Nagłym przechyleniem17 wróciłam do swojego ciała. To doświadczenie przydarzyło się osobie, której serce przestało bić! Jak to możliwe? Ostatecznie, śmierć, zgodnie z najprostszą definicją (według Merriam-Webster Online) jest „stałym wstrzymaniem wszystkich witalnych funkcji - końcem życia”. Od tej pory wiele czytałem na temat studium przypadku, w którym ludziom zatrzymało się serce i w związku z tym

17 R. Moody i P Perry, The Ligot Beyond (Nowy Jork: Bantam Books. 1988,62.

25

doświadczyli klarownych wydarzeń, które składały się z zadziwiająco podob-nych elementów. ZDUMIEWAJ ĄCA OPOWIEŚĆ Mimo że byłem pod wrażeniem prac Moody'ego i wielu innych wczesnych badaczy NDE, to wciąż zaskakiwał mnie brak bardziej szczegółowych badań. W końcu czy nie jest tak, że odpowiedź na jedno pytanie: Co się z nami dzieje po śmierci ciała?, jest najbardziej poszukiwaną przez ludzkość? Zacząłem się zastanawiać, czy powinienem brać udział w tych fascynujących, pozornych podróżach do innego świata. Wydarzyło się coś, co pomogło mi zdecydować. Do Iowy przyjechał mój przyjaciel ze studiów i umówili śmy się na obiad, więc mogłem poznać jego nową żonę. Po niedługim czasie żona zaczęła opowiadać o silnej, zróżnicowanej alergii - tak silnej, że doznała dotkliwej reakcji alergicznej, gdy była pod wpływem narkozy i leżała na stole operacyjnym. Gdy opowiadała o zatrzymaniu serca, głos nie zadrżał jej ani razu. Jedyne, co można było wyczuć, to nutka zdumienia. Postanowiłem wystawić ją trochę na próbę. - To dziwne - powiedziałem. - Moi pacjenci mówili mi o tym, jak znajdowali się w obliczu śmierci, ale nie opowiadali tego nigdy takim tonem. Zapadła cisza. Zrozumiałem, że przypadkiem natknąłem się na coś. Rozejrzałem się dookoła i zmagałem się z tym, czy zadać pytanie, które przyszło mi do głowy. - Czy przydarzyło ci się coś, kiedy leżałaś na stole operacyjnym? - zapytałem. Odpowiedziała błyskawicznie i stanowczo: - Oczywiście! I właśnie w tym miejscu, w tej zaciemnionej restauracji, w lodowatą zimową noc w Iowie, po raz pierwszy usłyszałem osobiście o NDE. NDE, którego doświadczyła Sheila Od zawsze cierpiałam z powodu różnych alergii18. Sprawiały mi jedynie trwający całe życie kłopot i były dokuczliwe. Trwało to do czasu, kiedy

18 Dyskusja pomiędzy mną a Sheilą (imię zostało zmienione) miała miejsce ćwierć wieku temu. Nie

potrafię sobie przypomnieć szczegółów tej dyskusji. Jej NDE przedstawiłem tak dokładnie, jak to tylko

26

nadszedł ten nieszczęsny dzień i alergie zaczęły zagrażać mojemu życiu. Opowiedziałam chirurgowi i anestezjologowi o swoich dolegliwościach. Operacja była planowana i niespowodowana nagłym wypadkiem. Pomimo że zespół chirurgów robił, co w jego mocy, to podczas operacji wystąpiła groźna reakcja alergiczna na leczenie. Reakcja alergiczna była tak silna, że moje serce przestało bić. Natychmiast po zatrzymaniu się serca znalazłam się pod sufitem. Widziałam maszynę EKG, do której byłam podłączona. Pojawiła się prosta linia. Lekarze i pielęgniarki usilnie starali się przywrócić mnie z powrotem do życia. Sytuacja, którą obserwowałam, sięgała paniki W przeciwieństwie do chaosu poniżej, odczuwałam głęboki spokój. Nie czułam żadnego bólu. Moja świadomość przeniosła się ze stołu operacyjnego i dryfowała w kierunku stanowiska pielęgniarek. Bardzo szybko rozpoznałam, że było to stanowisko pielęgniarek z dołu, w miejscu, gdzie przeprowadzano operację. Z sufitu dostrzegłam pielęgniarki, które chwaliły się swoimi osiągnięciami w codziennych obowiązkach. Nagle otworzył się tunel i zostałam do niego wrzucona. Przechodząc, zdałam sobie sprawę, że na końcu znajduje się jasne światło. Czułam spokój. Kiedy przeszłam przez tunel, znalazłam się w przestrzeni pięknego, mistycznego światła. Naprzeciw stali moi ukochani krewni, którzy zmarli jakiś czas temu. Przy tym radosnym spotkaniu padliśmy sobie w objęcia. Czułam mistyczne istnienie wszechogarniającej miłości i współczucia. „Czy chcesz wracać?” — zostałam zapytana. Odpowiedziałam: „Nie wiem”, gdyż nie byłam zdecydowana. Po dłuższej dyskusji upewniłam się, że decyzja powrotu do fizycznego ciała należała wyłącznie do mnie. Była to najtrudniejsza decyzja, jaką kiedykolwiek musiałam podjąć. Znajdowałam się w sferze wszechogarniającej miłości. I właśnie tu czułam, że jestem w prawdziwym domu. Ostatecznie powróciłam do ciała. Obudziłam się na ICU19 następnego dnia. Wokół siebie widziałam przewody i rurki. Nie byłam w stanie mówić o swoim głębokim doznaniu. Później wróciłam na piętro szpitala, na którym przebywałam przed operacją. Właśnie tu znajdowało się stanowisko pielęgniarek, które widziałam w czasie NDE. W końcu nabrałam odwagi i opowiedziałam jednej z pielęgniarek o tym, co zobaczyłam podczas NDE. Pielęgniarka odpowiedziała spojrzeniem pełnym zaskoczenia i przerażenia. Szpital był katolicki. Jak można było się tego

pamiętam. Nie jestem tak bardzo pewny szczegółów jej NDE, jak człowiek, który doświadczył NDE,

opisujący swoje doświadczenie. 19

ICU (intensive care unit) - oddział intensywnej terapii - przyp. tłum.

27

spodziewać, przysłano do mnie siostrę zakonną, aby ze mną porozmawiała. Cierpliwie opowiedziałam jej wszystko, czego doświadczyłam. Zakonnica wysłuchała mnie uważnie i oświadczyła, iż moje doświadczenie jest „pracą diabła”. Teraz możesz zrozumieć moją ogromną niechęć do dzielenia się z kimkolwiek moim NDE. Gdy Sheila skończyła swoją opowieść, zapanowała kompletna cisza. Nie pamiętam już tego, że jadłem posiłek. Pamiętam jedynie, że byłem zdziwiony opowieścią i milczałem przez dalszą część wieczoru. Była to najbardziej dramatyczna historia, jaką kiedykolwiek usłyszałem. Wszystkie instynkty, które posiadałem jako człowiek, podpowiadały mi, że owo doświadczenie jest bezsprzecznie prawdziwe. Od tego momentu moja percepcja świata kompletnie się zmieniła. Pamiętam, że jak myślałem o doświadczeniach, to zmieniały się moje poglądy na życie, śmierć, Boga i świat, w którym żyjemy. Tej nocy opuściłem restaurację, będąc zdeterminowanym do tego, żeby rozpocząć własne badania nad NDE. Później opracowałem ambitne plany co do zbierania setek NDEs i naukowego studiowania ich. Wszystko po to, aby ustalić ponad wszelką wątpliwość, czy NDEs były rzeczywistością, czy tylko fantazją mózgu. Studia nie zostały przeprowadzone przez następne dziesięć lat.

28

2.

PODRÓŻ KU ROZUMIENIU

Zbuduj to, a przyjdą.

- W.R Kinsella, Pole snów

Był rok 1998, przebywałem wówczas w Las Vegas na praktyce medycznej dotyczącej onkologii radiacyjnej. Lata dziewięćdziesiąte to dekada, w czasie której znacznie rozpowszechniono Internet. Wszyscy wokół stracili głowę dla tego wielkiego mózgu, i ja również. Pomijając gwałtowny wzrost postępów w nauce tworzenia stron internetowych poprzez prymitywne oprogramowanie i powolne połączenia, zdecydowałem stworzyć Czasopismo onkologii radiacyjnej w sieci20 (ROOJ.com) jako drogę przekazu wiarygodnych informacji dotyczących owej medycznej specjalności. Poświęciłem wiele czasu i wysiłku na zbudowanie nienastawionej na zysk strony internetowej. Działałem poza odbywaną kliniczną praktyką. Prowadziłem ją, aby publicznie dostarczać stałych wiadomości na temat leczenia raka. Do czasu ukończenia strony ROOJ stałem się komputerowym ekspertem zasad tworzenia stron internetowych. Następnie wpadłem na pomysł stworzenia strony internetowej, która dotyczyłaby studium przypadku NDE. Pomyślałem, że byłaby to doskonała szansa na zgromadzenie ogromnej liczby historii o NDE z całego świata. Praca na bazie dużej ilości NDEs jest bardzo ważna, gdyż studia medyczne odnoszące się do sporej grupy badawczej są bar-dziej wiarygodnie niż te, które dokonują badań na małej grupie ludzi. Zmotywowałem się głównie dlatego, że chciałem zaspokoić własną ciekawość. Bazą były prace moich poprzedników. Po dziesięciu latach od usłyszenia historii Sheili wszedłem w ścisły kontakt z badaniami na polu NDE.

20 Radiation Oncology Online Journal — przyp. tłum.

29

Na temat NDE napisano setki akademickich artykułów, które opublikowano w wielu najbardziej prestiżowych medycznych i naukowych czasopismach. Przeczytałem prace kilku głównych badaczy NDE, takich jak: dr Moody, dr Melvin Morse, dr Bruce Greyson, dr Michael Sabom, dr Ken Ring. Fascynowałem się także indywidualnymi opowieściami, np. Betty Eadie Embraced by the Light21. Wszystkie książki mocno opierały się na studium przypadku. Historie indywidualnych osób które, doświadczyły NDE, zawierały w sobie nutkę tajemnicy, którą kojarzyłem z tematem badań. Odtąd byłem o wiele bardziej zainteresowany poszukiwaniem prawdy, niż dziesięć lat wcześniej. Implikacje doświadczeń były tak bardzo przenikliwe, że zechciałem zbadać temat między innymi po to, aby ustalić, czy są rzeczywiście prawdziwe. Internet doskonale się sprawdzał jako sposób przeprowadzania badań. Poprzez stronę internetową mogłem mieć kontakt z ludźmi z całego świata, którzy pragnęli podzielić się swoimi doświadczeniami z innymi. Nie oczekiwali w zamian ani pieniędzy, ani zaistnienia w telewizji. Chcieli po prostu opowiedzieć swoje historie własnymi słowami. Zaoferowałem serię pytań skierowanych do ludzi, którzy doświadczyli NDE, aby mogli w pełni oddać ekspresję i zagłębić się w swoje niesamowite doświadczenia. Nie było żadnej osoby podpowiadającej możliwe odpowiedzi lub zachęcającej do upiększenia historii. Nie było też ograniczeń czasowych. Czytanie tych historii było jak czytanie najbardziej intymnych stron pamiętnika. Po skolekcjonowaniu NDE przez Internet, miałem możliwość zbadania ogromnej liczby doświadczeń i rzetelnego określenia podobieństw i różnic oraz dowiedzieć się raz na zawsze, czy NDEs są prawdziwe czy wyobrażone. W przeszłości przeprowadzono wiele badań nad doświadczeniami, jednak brano pod uwagę znikomą liczbę NDEs. Nie była to wina badaczy. Studium przypadku NDE nie jest łatwe do znalezienia. Chociaż niektóre badania pokazują, że 5 procent populacji USA miało NDE. Wytłumaczenie jest takie, iż większość ludzi trzyma je w sekrecie albo nie widzi powodu, by mówić o tym lekarzom i naukowcom22. Na nieszczęście głównym powodem, dla którego ludzie doświadczający NDE nie chcą dzielić się swoimi opowieściami, jest stosunek medycyny do

21 B. Nadie, Embraced by the Light (Nowy Jork: Bantam Books, 1988), 62. t 22 G. Galiup Jr. i W. Proctor, Adventures in Immorality: A Look Beyond the Threshold of Death (Nowy

Jork: McGraw - Hill, 1982). Występuje duża niepewność, jeżeli chodzi o powszechne występowanie

NDEs, ale szacuje się je na około 5 procent.

30

takich przeżyć. Słyszałem o kilku łamiących serce historiach osób, które doświadczyły NDE. Opowiedziały swe wnikliwe obserwacje przeprowadzonej na nich reanimacji lekarzowi, który uznał je za nieistotne. Zwłaszcza gdy nie ma możliwości, by mogli zdawać sobie sprawę z reanimacji. W tym wypadku ich relacje zostały potraktowane zdawkowo przez lekarzy, którzy raczej powinni się zachwycić doświadczeniami pacjentów, a nie je zbagatelizować. Wiele lat poświęciłem na pracę dla zarządu Międzynarodowego Stowarzyszenia do Badań nad Bliską Śmiercią23. Na spotkaniach usłyszałem o problemach napotykanych przez osoby, które doświadczyły NDE, w czasie gdy próbowały opowiedzieć o NDE personelowi medycznemu. Jedna z klasycznych historii jest o pacjencie, który powiedział lekarzowi o NDE przy kilku pielęgniarkach. Po zakończeniu opowieści lekarz spojrzał zza swojej podkładki i powiedział: „Nie myśl o tym za dużo. To była tylko fantazja”. Kiedy lekarz wyszedł z pokoju, pielęgniarki podeszły do zdruzgotanego pacjenta i powiedziały: „To nie jest fantazja. Słyszałyśmy o tych wydarzeniach od innych pacjentów. Lekarze tacy jak on mylą to z fantazją. Nigdy o tym nie słyszeli, bo nie słuchają swoich pacjentów”. Internet był jedyną drogą do dokładnego przesłuchania ludzi Ci, którzy przeszli intymne doświadczenia, są czasami niechętni do udzielania wywiadów osobiście i formalnie. Mogą poczuć, że osoba przeprowadzająca wywiad nie jest rzeczywiście zainteresowana ich doświadczeniami lub mogą się krępować opowiadaniem innym o niedającym się opisać słowami wydarzeniu. Dla porównania, branie udziału w ankiecie internetowej jest szansą na podzielenie się cudownymi wydarzeniami w taki sposób, jakbyśmy mówili do samych siebie. Osoby, które doświadczyły NDE, mogą swobodnie opisywać osobistą historię, bez dyskomfortu odczuwanego przy osobie pytającej. Ponadto poświęcają na to tyle czasu, ile potrzebują. Zwykle po wypełnieniu ankiety osoby, które doświadczyły NDE, dzielą się ze mną wrażeniami. Traktują ankietę jako pomoc w dokładnym i całkowitym przekazaniu doświadczeń. Właśnie dlatego czułem (i wciąż czuję), że ankieta internetowa jest bardziej efektywna niż bezpośredni wywiad, twarzą w twarz. Oczywiście miałem obawy związane z ankietą NDE na stronie internetowej. Na przykład, jak mogłem zapewnić o ważności opowiadanych historii? To pytanie rozważałem wiele razy i zdecydowałem się polegać na wypróbowanych i zaufanych metodach naukowych redukcji. Redukcja w

23 International Association for Near - Death Studies - przyp. tłum.

31

wywiadzie oznacza zadawanie tego samego pytania (lub pytań, które obracają się wokół tego samego pojęcia) po kilka razy w różny sposób. Na przykład, w demograficznej części kwestionariusza występuje przeliczenie punktów do sprawdzania, czy dana osoba miała doświadczenie poza ciałem. Jedni mogą przypuszczać, że jeżeli sprawdzane są punkty, to odpowiedzią na pytanie: „Czy doświadczyłeś oddzielenia świadomości od ciała?” powinno być „Tak”. Gdy w odpowiedziach człowieka doszukamy się niespójności, to sprawdzamy jego opowieść, aby zobaczyć, czego tak naprawdę doświadczył. Później, zanim liczna grupa NDE została podzielona, byłem pod wrażeniem spójnych odpowiedzi do zbędnych pytań. Ankieta internetowa NDERF przeznaczona jest dla ludzi, którzy nigdy nie opowiedzieli nikomu o NDE. W związku z tym żadna inna metoda nie jest przydatna w tych przypadkach. W ankiecie NDERF zadaliśmy pytanie: „Czy kiedykolwiek mówiłeś komuś o swoim doświadczeniu?”. Na to pytanie 8,5 procent osób, które doświadczyły NDE, odpowiedziało „Nie". W istotny sposób, w wielu badaniach bezpośrednio porównano wiarygodność ankiet internetowych z tradycyjnymi ankietami ołówka i kartki poprzez studiowanie grupy ludzi, która wzięła udział w tych dwóch ankietach. To dodatkowo potwierdziło wiarygodność ankiety NDERF24. Wiedziałem, że muszę uważnie słuchać tych osób, które przeszły NDE, aby mogły zapytać same siebie, jak bardzo dokładny był kwestionariusz NDERF. Na końcu bieżącej ankiety internetowej zadałem ważne pytanie: „Czy zadane pytania i udzielone przez ciebie odpowiedzi w sposób dokładny i zrozumiały opisują twoje doświadczenie?”. Z 613 ludzi, którzy doświadczyli NDE, 84,5 procent odpowiedziało „Tak”, 8,8 procent odpowiedziało „Nie wiem” i tylko 6,7 procent ankietowanych odpowiedziało „Nie”. Jest to jedno z najsilniejszych potwierdzeń wiarygodności ankiety internetowej NDERF, pochodzące od osób, które doświadczyły NDE. Ostatecznie podłoże lekarskie pomogło mi ustalić, czy zagrażające życiu wydarzenie rzeczywiście miało miejsce. Użyłem skali Kornofsky'ego, która jest medyczną skalą szeroko używaną do mierzenia bliskości śmierci. Kornofsky ustalił przedział od 100 (nie ma fizycznego zagrożenia) przez 10

24 Wiele opublikowanych badan dokładnie porównuje wiarygodność internetowych kwestionariuszy

„ołówka i papieru". Główny konsensus wielokrotnych badań sugeruje, że kwestionariusze internetowe

są tak samo wiarygodne jak kwestionariusze „ołówka i kartki". Szczegółowe informacje na ten temat są

dostępne pod adresem internetowym http://www.nderf.org/evidence.

32

(umierający) do 0 (śmierć kliniczna)25. Mogę także potwierdzić medycznie wiarygodność wydarzeń opisanych w NDE. Na początku istnienia strony internetowej obawiałem się, że zgłoszą się sami oszuści lub dowcipnisie, którzy będą twierdzić, iż mieli NDE. Mogę śmiało powiedzieć, że zdarza się to niezwykle rzadko. Po pierwsze, nie ma żadnego bodźca - finansowego lub innego - do spędzania dużej ilości czasu na wypełnianiu długiej i złożonej ankiety tylko po to, by skłamać o NDE. Osta-tecznie ludzie starający się o zafałszowanie NDE odkrywają, jak niezwykle trudne jest wypełnienie szczegółowej ankiety, jeżeli nie mieli nigdy styczności z owym doświadczeniem. Przez 10 lat wykryliśmy dziesięć fałszywych kwestionariuszy NDERF i natychmiast je usunęliśmy ze strony internetowej i bazy danych. Zastanawiałem się również nad możliwością kopiowania całości albo części informacji o NDE z innego źródła. Rzeczywiście, takie sytuacje miały miejsce, jednak dochodziło do nich bardzo rzadko. Zazwyczaj czytelnicy od razu powiadamiali nas o plagiacie, więc szybko usuwaliśmy go ze strony. Spora liczba osób odwiedzających stronę NDERF pomaga nam w upewnieniu się o tym, iż żaden z postów nie jest plagiatem. Oczywiście miałem też inne obawy. NDE jest złożone i może być trudne do wyrażenia w słowach. Właśnie dlatego poprzedni badacze postrzegali je jako nieopisane albo niemożliwe do wyrażenia w słowach. Nie jest to niezwykłe, gdy słyszę, iż osoba, która doświadczyła NDE, przedstawia swoje doświadczenie jako niewymowne. Bałem się, że ludzie nie będą potrafili zdać czystej relacji z tego, co się wydarzyło. Czy NDEs są nie do opisania? Zadałem sobie to pytanie w czasie, gdy konstruowałem kwestionariusz na stronę internetową NDERF. Czy straciłem czas, zastanawiając się nad powyższymi problemami? Strona internetowa Fundacji Badań nad Doświadczeniem Bliskim Śmierci (NDERF, www.nderf.org) zaczęła funkcjonować w Internecie 30 sierpnia 1998 roku. Miałem wiele pytań co do tego, czy odniesie sukces. Czy kwestionariusz nie jest za długi? Czy osoby, które doświadczyły NDE, naprawdę zechcą

25 D. Kamofsky i J. Burchenal, „The Clinical Evaluation of Chemotherapeutic Agents in Cancer",

Evaluation of Chemotherapeutic Agents, ed. C. M. MacLeod (Nowy Jork: Columbia University Press,

1949) 191 - 205.

33

dzielić się swoimi doświadczeniami ze światem? Czy ludzie zaufają takiej stronie jak ta?26

Nie wydałem pieniędzy na reklamę. Monitorowałem częstotliwość odwiedzania strony i po kilku miesiącach naliczyłem tylko kilka wizyt. Byliśmy na nędznym 64. miejscu w rankingu wyszukiwania. Czy straciłem setki godzin na nic? Czy NDERF uda się zdobyć odpowiednią liczbę doświadczeń, aby odpowiedzieć na pytania o prawdziwość NDEs? Pokornie kontynuowałem skrupulatną pracę nad stroną. Do tej pory o stronie i wątpliwościach związanych z małą popularnością opowiedziałem kilku przyjaciołom. Niektórzy z nich uśmiechali się i przytaczali jeden z najsłynniejszych tekstów w historii kina: „Jeżeli zbudujesz, przyjdą”. Zdanie pochodzi z filmu Pole Snów27 w którym farmer z Iowy buduje na swojej farmie pole do gry w baseball w nadziei pojawienia się na nim zmarłych graczy. Jeżeli wyobrażasz sobie, że „Jeżeli zbudujesz, przyjdą”, to jak poprzesz ten dowód naukowo? Chcieliśmy rozpocząć z trochę głębszą nauką niż ta. W rezultacie czułem się zażenowany, słysząc ten hollywoodzki aforyzm. Mimo to dalej budowałem stronę w nadziei na to, że przyjdą. I w końcu przyszli. Do grudnia 1998 roku przesłałem z serwera pierwsze dwadzieścia dwa przypadki. Byłem rozentuzjazmowany. Po wysiłku, który włożyłem w tworzenie strony, nareszcie uzyskałem informacje o NDE z prawdziwego źródła - od ludzi, którzy mieli te doświadczenia! Jako naukowiec i człowiek z rodzaju „udowodnij mi to”, potrzebowałem precyzyjnych wiadomości, aby rozpocząć badania naukowe nad NDEs. Pierwsze dwadzieścia dwa przypadki nie rozczarowały mnie. Gdy je czytałem, wydawało mi się oczywiste to, że są prawdziwe. Zauważyłem ten sam wzór elementów, co dr Moody i inni badacze. Między innymi świadomość pojawiającą się poza ciałem, w czasie zagrożenia życia. Czytanie pierwszych przypadków było bardziej ekscytujące, niż w moich najśmielszych snach. Stało się dla mnie jasne, że poprzez studiowanie NDEs w słowach pochodzących od tych, którzy tego doświadczyli, będę mógł

26 Ludzie, którzy podzielili się swoimi NDEs, mogą prosić o nieumieszczanie ich na stronie internetowej

NDERE. Taką prośbę miało mniej niż 5 procent ludzi, którzy doświadczyli NDE. To pomaga w upewnieniu

się, że doświadczenia bliskie śmierci umieszczone na stronie internetowej NDERF są bardzo

reprezentatywne. Szczegółowe informacje na ten temat są dostępne pod adresem internetowym

http://www.nderf.org/evidence. 27

Field of Dreams - przyp. tłum.

34

ostatecznie udzielić odpowiedzi na pytanie nurtujące ludzkość: Co się dzieje, gdy umieramy? Poniżej znajdują się dwie parafrazy28 z dwudziestu dwóch przypadków NDE. Byłem zaszczycony, gdy je odczytałem na stronie internetowej NDERF. Doświadczenie nr 16: „Czułem się jak mucha na ścianie” Mężczyzna w 1963 roku jako młody chłopak stracił kontrolę nad samochodem i się rozbił. Doznał poważnych obrażeń twarzy, zatok i złamał szczękę. Ranny usiadł na mokrej trawie obok zniszczonego samochodu i zaczął tracić świadomość. W czasie czytania zwróć uwagę na spokój, jaki ogarnia mężczyznę przy opisywaniu swojej historii, a także na istnienie niezwykle silnego doświadczenia poza ciałem. Wskazuje ono na to, że w jego życiu wszystko się poukłada pomimo wcześniejszego nieszczęśliwego wypadku. Oto opowieść: Kilkadziesiąt lat temu miałem poważny wypadek samochodowy. Kierownica roztrzaskała mi twarz. Do wypadku doszło w czasie ulewy, zboczyłem z jezdni i uderzyłem w drzewo. Po zderzeniu nic nie czułem, lecz chwilą potem okropny ból zaczął mi narastać na twarzy. Wyszedłem z samochodu i położyłem się w nadziei, ze poczuję się lepiej. Jednak tak się nie stało. Ostatecznie straciłem przytomność. Po przebudzeniu nie mogłem nic zobaczyć, bo moja twarz była zakryta. Leżałem na czymś w stylu łóżka, słyszałem rożne głosy, więc uznałem, że jestem w szpitalu. Nie wiem, jak długo to trwało, ale miałem długie wrażenie, że opuszczam ciało. Zobaczyłem swoich rodziców stojących obok łóżka i odczuwałem ich ból emocjonalny. Było dziwnie. Powinienem być obolały, ale nie byłem. Stałem przy rodzicach, którzy patrzyli na swojego kochanego syna i próbowałem ich pocieszyć. Powiedziano im, że umieram. To było straszne, jednak nic nie mogłem zrobić. Stałem przy matce i próbowałem zwrócić na siebie uwagę, ale nie mogłem, ponieważ nie wiedziała, że jestem tuż obok niej. Obserwowałem swoje ciało, ale nie było nic interesującego w tym, co widziałem. Właściwie to czułem się jak mucha na ścianie. 28 W niektórych przypadkach NDEs, zaprezentowanych w tej książce, nie mogliśmy się skontaktować z

osobami, które doświadczyły NDE. Te NDEs zostały sparafrazowane z powodów etycznych. Wszystkie

sparafrazowane NDEs są opisane jako sparafrazowane opisy. Wszystkie sparafrazowane NDEs są

umieszczone w oryginalnej formie na stronie internetowej NDERF.

35

Nagle zdałem sobie sprawę z tego, że wszyscy mogą się domyślić, że nic mnie nie boli, nieważne, na ziemi czy nie. W związku z tym odszedł mój empatyczny żal i skupiłem się na tym, czego doświadczałem. Dokładnie pamiętam to, co pomyślałem, gdy coraz bardziej oddalałem się od ciała: „Wi ęc to jest śmierć". Ujrzałem światło, które stawało się coraz większe i jaśniejsze. Wiedziałem, że to było to, koniec życia, nie bałem się. Kiedy zbliżyłem się do światła, jakiś głos krzyknął do mnie, żebym przestał. „Nie, jeszcze nie teraz!” — powiedział głos. Po tym wydarzeniu czułem, że z wielkim trudem wracam do ciała. Dyszałem bardzo głośno, jednak wiedziałem, że to przetrwam. Słyszałem: „To nie jest twój czas, to nie jest twój czas”. Kiedy za pierwszym razem czytałem opis tego prawie śmiertelnego wypadku samochodowego, ujął mnie spokój, z jakim mężczyzna opisywał brak bólu, którego doznał w szpitalu. Zaintrygował mnie również opis światła wyznaczającego granicę pomiędzy życiem a śmiercią, tak samo jak silny głos, który powstrzymał go od przekroczenia poświaty. Mężczyzna powrócił do realnego świata ze zdolnością „wyczuwania ludzkich uczuć” (jego słowa) oraz rozumienia ich logiki emocjonalnej. Wyczuwanie ludzkich uczuć może być jednym z psychicznych doświadczeń. Chciałem w przyszłości spotkać się z większą ilością NDEs opisujących doświadczenia psychiczne. Doświadczenie nr 21: „Obudź się, Dianę” Dianę nękał niecodzienny problem. Gdy po południu usiadła na kanapie, żeby obejrzeć ulubioną operę mydlaną, zauważyła, że zasypia i ma ogromne trudności z obudzeniem się. Zaniepokoiło ją tak bardzo, że opowiedziała o tym swojemu mężowi, który jednak nie pomógł w zdiagnozowaniu przyczyn problemu. Ostatecznie zdecydowała się na siedzenie na sofie i oglądanie programu, unikając leżenia. Jak się okazało, problem stał się o wiele bardziej poważny. Około pięciu stóp za kanapą z zaworu ulatniał się gaz. W pewnym momencie jego ilość w pomieszczeniu była wystarczająca do zabicia Dianę. Jak na ironię, umarłaby, gdyby nie wizja zmarłej babki, której doświadczyła podczas NDE, a która przywróciła jej świadomość. Oto parafraza jej historii:

36

Usiadłam na kanapie i zaczęłam oglądać ulubioną operę mydlaną. Następną rzeczą, którą kojarzę, jest czyjś krzyk: „Obudź się!”. Pamiętam głos mówiący do mnie: „Obudź się Dianę, musisz się obudzić”. Kiedy Dianę otworzyła oczy, patrzyła na swoją babcię, która zmarła, kiedy wnuczka miała 3 lata. Babcia uśmiechnęła się i powiedziała, żeby Dianę obudziła się oraz że poprowadzi ją w bezpieczne miejsce. Gdy wstała, aby iść, zdała sobie sprawę z tego, że opuściła ciało, które w tym momencie leżało na sofie. Nie czuła żadnego strachu, kiedy spoglądała w jego kierunku. Nie czuła strachu również wtedy, gdy zdała sobie sprawę, że dwa duchy unoszą się w przestrzeni wraz z nią. W czasie bycia poza ciałem odczuwała wielki spokój i miłość. Jeden z duchów powiedział jej, że może zostać w spirytystycznym ciele albo powrócić do ciała fizycznego. Dla Dianę była to bardzo ciężka decyzja. Mimo wszystko wybrała ciało fizyczne, ponieważ zostawiła na ziemi wiele niedokończonych spraw. Po podjęciu decyzji Dianę wzięła głęboki i bolesny oddech, a potem następny. Obudziła się i uświadomiła sobie, że prawie udusiła się gazem. Nie trzeba dodawać, że wyciek gazu został bardzo szybko naprawiony. Doświadczenie wywarło ogromny wpływ na życie Dianę. Oto parafraza tego, co napisała: Doświadczenie nauczyło mnie tego, że wszystko jest znane. Nie czułam potrzeby pytania o cokolwiek. Bóg sprawia, że będziemy wszystko wiedzieli, umierając. OGÓLNOŚWIATOWE UCZESTNICTWO Dzięki dwudziestu dwóm przypadkom liczba odsłon strony internetowej NDERF znacznie wzrosła. Po dekadzie istnienia NDERF czytelnicy zaczęli przysyłać e-maile, w których pisali o tym, jak bardzo ważne są dla nich umieszczone historie. Otrzymałem e-maile od pacjentów chorych na raka i ludzi z innymi poważnymi chorobami, którzy odczuli ogromny komfort, kiedy doszli do tego samego wniosku co ja, iż istnieje życie po śmierci. Ostatecznie otrzymaliśmy NDEs w ponad dwudziestu językach. Czytelnicy z ponad 110 krajów pochłaniali ponad 300 000 podstron umieszczonych na stronie internetowej NDERF miesięcznie. Początkowo byłem przekonany, że różnorodność językowa będzie problemem. NDEs nadesłane w innym języku niż angielski musiały być

37

przetłumaczone na angielski, a przekład sieciowy nie był najlepszy. Miałem mało czasu na analizę doświadczeń w języku angielskim, nie mówiąc o pozostałych, więc byłem zmuszony znaleźć tłumaczy. Na ratunek przyszła Jody, administratorka sieci NDERF. Jest prawniczką interesującą się sprawami spirytystycznymi, tak samo jak praktyką sądową. Poznaliśmy się zaraz po moim przeprowadzeniu się do Takomy w stanie Waszyngton w 2000 roku. Gdy spotkaliśmy się pierwszy raz, odniosłem wrażenie, że Jody posiada silną duszę i że bardzo intryguje ją moja praca nad NDEs. Zupełnie nie znała się na NDEs, a w miarę dowiadywania się o badaniach, jakie prowadzę, fascynowała się nimi coraz bardziej. „To niesamowite” - stwierdziła pewnego dnia. - „I bezsprzecznie prawdziwe”. Jedną z rzeczy, która szczególnie zwróciła jej uwagę, było to, że wszystkie NDEs były takie same bez względu na kulturę, w której żyli ludzie. Jeżeli tak się dzieje, to czy powszechność NDEs w różnych kulturach może stworzyć most pokoju na świecie? Poprzez dostęp do NDEs napisanych przez ludzi z innych krajów, uświadomiła sobie, że może uzyskać odpowiedź na postawione pytanie z pierwszej ręki. Pragnienie wiedzy skłoniło Jody do poszukiwania przez Internet tłumaczy. Po pewnym czasie znalazła 250 wo-lontariuszy gotowych i chętnych na tłumaczenie z różnorodnych języków świata. Dzięki usilnym staraniom Jody strona NDERF stanowi największy ogólnodostępny zbiór angielskich i nieangielskich NDEs na świecie. NDEs opublikowane na NDERF są edytowane wyłącznie od strony gramatycznej i pod względem poprawnej pisowni. Usuwamy wyłącznie informacje, które pomogłyby zidentyfikować poszczególne osoby oraz mocno dyskredytujące oceny danych instytucji. Poza tymi mało znaczącymi zmianami, opisy NDEs, które znajdują się na stronie, są napisane przez samych ludzi, którzy ich doświadczyli. CO ODKRYLI ŚMY Po przestudiowaniu tysięcy szczegółowych opisów przesłanych przez ludzi, którzy doświadczyli NDE, znalazłem dowody pozwalające na tę zdumiewającą konkluzję: NDEs dostarczają naukowych dowodów na istnienie życia pozaziemskiego. Tak, dobrze przeczytałeś. Przebadałem tysiące NDEs. Starannie rozważyłem dowody NDEs odnoszące się do życia pozaziemskiego. Wierzę bez cienia wątpliwości, że istnieje życie po fizycznej śmierci. Moje badania przekonały mnie do tego, że NDEs są wyjściem z ziemskiego życia i tym samym

38

wejściem do innego. Jeden z ludzi, którzy doświadczyli NDE, oświadczył: „Zobaczyłem żywe kolory tego, w co wierzyłem, że jest kryształowe. Czułem wszechogarniającą wiarę w to, że istnieje życie pozaziemskie i że jest dobre. Odtąd nie boję się już śmierci!”. Ta książka prezentuje niezwykłe rezultaty największych badań nad NDE, które przeprowadziliśmy na ponad 1300 NDEs. Poprzednie badania naukowe dotyczyły tylko ponad stu przypadków. Z ogromną ostrożnością analizowaliśmy dwanaście elementów NDE. Przez głębokie wnikanie w opisy ludzi, którzy doświadczyli NDE, znaleźliśmy odpowiedzi na niektóre pytania, nurtujące ludzkość od wieków. Jako onkolog radiacyjny, obracam się ciągle wokół nauki. Nie mam wyjścia. Dostarczam odpowiednie dawki promieniowania, żeby zabić przerzuty raka. Występują jeszcze dwa inne rodzaje nauk medycznych, które wymagają podobnej precyzji. Kocham to, co robię i przenoszę tę miłość do nauki na inne sfery życia. Dane i wnioski, o których tutaj czytasz, są oparte na zasadach naukowych, których się trzymam. Byłbym niedbały, gdybym nie powiedział o tym, że moje wnioski naukowe mocno wpłynęły na poziom współczucia. Czasami przestraszeni pacjenci, chorzy na raka, zorientowani w moich badaniach nad NDE, pytają mnie o to, co się stanie, kiedy umrą. Gdy zapytają, śmiało pokazuję im dowody na życie pozaziemskie, które zgromadziłem w ciągu dekady poświęconej badaniom. Wierzę, że to pomaga im stawić czoła zagrażającej życiu chorobie z odwagą i nadzieją. Przy przeglądaniu wyników badań NDERF znalazłem dziewięć linii, które dowodzą - moim zdaniem - istnienia życia po śmierci. Poniżej znajdują się linie dowodów z jasnymi komentarzami W pozostałych rozdziałach książki dokładnie przyjrzę się każdej z nich, abyś zrozumiał, dlaczego doszedłem do wniosku: akceptacja istnienia życia po śmierci jest uzasadniona. DOWODY NA ŻYCIE PO ŚMIERCI 1. Przejrzyste i zorganizowane doświadczenie w czasie nieświadomości lub śmierci klinicznej jest medycznie niewytłumaczalne. W naszych badaniach NDERF, osoba bliska śmierci jest definiowana jako jednostka, której fizycznie grozi śmierć, jeżeli jej stan fizyczny się nie poprawi. Osoby bliskie śmierci są nieprzytomne i mogą znajdować się w stanie śmierci klinicznej. Występuje u nich brak bicia serca i oddychania.

39

Żeby zrozumieć, jak niezwykłe jest świadome doświadczenie w czasie śmierci klinicznej, należy wiedzieć, że gdy serce przestaje bić, krew nie przepływa przez mózg. Szacunkowo dziesięć do dwudziestu sekund po tym, jak krew przestaje przepływać przez mózg, jego aktywność odpowiedzialna za świadomość ustaje. Aktywność mózgu może być mierzona przez elektroencefalogram (EEG). Kiedy aktywność mózgu ustaje, EEG spada i wskazuje na elektryczny brak aktywności mózgu. Medycznie nie mogę stworzyć żadnego konkretnego doświadczenia, które mogłoby wystąpić u osoby bliskiej śmierci. Czy ludzie bliscy śmierci są na ogół nieświadomi? Czy termin nieświadomy oznacza, że nie ma możliwości na zorganizowane świadome doświadczenie? Pomijając to, co powinno być nieświadome dla osoby, która doświadczyła NDE, to opisane zastają przejrzyste, zorganizowane i prawdziwe doświadczenia. Prawdę mówiąc, te osoby mówią, że doświadczyły wyższego stanu świadomości niż w ziemskim życiu codziennym. Pojawienie się NDEs w czasie stanu nieświadomości jest medycznie niewytłumaczalne. 2. Ludzie, którzy doświadczyli NDE, widzą i słyszą, gdy znajdują się w stanie poza ciałem (OBE) i wszystko, co postrzegają, jest prawie zawsze prawdziwe. Doświadczenie poza ciałem (OBE) jest pierwszym elementem NDE u wielu osób. Podczas OBE wielu ludzi opisuje wydarzenia tak, jakby nie powinni nic zobaczyć. Dzieje się tak dlatego, że są nieprzytomni albo wydarzenia dzieją się gdzieś indziej, daleko od ciała. W doświadczeniu często opisywane jest widzenie własnego ciała oraz rozpaczliwych wysiłków reanimacji. Te obserwacje zostały zweryfikowane i uznane za realistyczne w wielu raportach. 3. NDEs pojawiają się podczas ogólnej narkozy, kiedy nie ma mowy o żadnej świadomości. Nie jest możliwe, żeby w czasie ogólnej narkozy mieć czyste doświadczenie, tym bardziej jedną z największych świadomości. Ankieta NDERF zebrała dziesiątki opisów NDEs, które miały miejsce podczas ogólnej narkozy. Oto taki przypadek, który przytrafił się Deborze. W wieku trzynastu lat poszła do szpitala na drobną operację i narkoza spowodowała zatrzymanie serca. Gdy lekarz walczył o życie Debory, ta znalazła się poza ciałem: Moje serce zatrzymało się od narkozy podczas operacji. Uniosłam się do sufitu i obserwowałam swoje ciało leżące na stole. Lekarze byli zaniepokojeni, mówili, że mnie tracą. Nie byłam przestraszona; obok mnie znajdowała się para bardzo miłych ludzi. Wierzyłam, że były to anioły. Powiedzieli mi, żebym się nie martwiła i że się mną zaopiekują. Słyszałam szum i byłam wpychana do tunelu w kierunku światła... Kobieta wyciągnęła do mnie ręce; była cudowna.

40

Czułam, że mnie kocha i wie, kim jestem. Czułam się bezpiecznie w jej towarzystwie. Nie wiedziałam, kim jest... Pewnego dnia, kilka lat po operacji, mama pokazała mi zdjęcie mojej babci od strony ojca, która zmarła przy jego porodzie. To była właśnie ta cudowna kobieta, która chwyciła mnie za rękę po drugiej stronie tunelu. Nigdy wcześniej nie widziałam jej zdjęcia. 4. NDEs przytrafiają się ślepcom i zwykle są to wzrokowe doświadczenia. Ludzie niewidomi od urodzenia nie są w stanie postrzegać wizualnego świata w taki sam sposób, jak my w codziennym życiu. Dla niewidomych od urodzenia zdolność widzenia jest abstrakcyjna. Rozumieją świat tylko ze zmysłów słuchu, dotyku, smaku i węchu. Ich sny nie są wizjami, mogą tylko zawierać inne zmysły, takie jak słuch i dotyk. Wizja nie może być adekwatnie wytłumaczona osobie niewidomej od urodzenia poprzez zarysowanie analogii czterech pozostałych zmysłów, które posiadają. Mimo to gdy osoba niewidoma doświadczy NDE, ma zwykle wizję. 5. Przegląd życia pojawiający się w NDE dokładnie odzwierciedla prawdziwe wydarzenia z życia ludzi, nawet wtedy, gdy ich o nich zapomnieli. Przegląd życia zawiera skrót wcześniejszych wydarzeń z życia osoby, która doświadczyła NDE. Osoba może widzieć fragmenty swojego ziemskiego życia albo panoramiczny rozległy przegląd większości ostatnich wydarzeń. Poniżej znajduje się historia młodej kobiety pochodzącej z Indii, która prawie zmarła z powodu komplikacji narkozy: Miałam w głowie całkowitą świadomość. Zaczęłam widzieć obrazy. Myślę, że były kolorowe. Wyglądało to, jakby ktoś włączył film o mnie i o całym moim życiu, ale zaczynający się od obecnej chwili. Obrazy dotyczyły mojej rodziny, matki i innych krewnych. Wydawało się, że skupiają się wokół najważniejszych relacji. Mogłam poczuć prawdziwe znaczenie tych relacji. Czułam miłość i wdzięczność do ludzi, którzy pojawiali się w retrospekcji. Ten panoramiczny przegląd mojego życia był bardzo wyraźny; zawierał każdy najmniejszy szczegół wydarzeń, relacji. Nagle obrazy zaczęły się przewijać coraz szybciej i szybciej. Wyglądało to, jakby skończyła się taśma filmu... Przewijała się szybciej i szybciej, aż w pewnym momencie usłyszałam w głowie siebie i cały wszechświat. Krzyczeliśmy w crescendo: „Allah ho akbar!” (Bóg jest wielki). 6. W zasadzie wszystkie byty spotkane podczas NDEs nie żyły w czasie NDE i większość z nich to zmarli krewni. Ci, którzy doświadczyli NDE, spotykali ludzi, których znali z życia na ziemi. Większość z nich nie żyła w czasie NDE.

41

Natomiast w snach i halucynacjach występuje większe prawdopodobieństwo spotkania bytów żyjących, Jest to kolejna różnica pomiędzy NDEs a snami albo halucynacjami, która sugeruje prawdziwość NDEs. Zdarza się, że osoby, które doświadczyły NDE, spotykają byty, które wydają się znajome, jednak nie znają ich tożsamości. Osoba, która doświadczyła NDE, może później odkryć tożsamość znajomego, a zarazem nieznanego bytu, na przykład przez oglądanie starych rodzinnych fotografii. 7. Uderzające podobieństwo zadowolenia w NDE wśród małych dzieci i dorosłych sugeruje, że zadowolenie z NDE jest spowodowane występującymi uprzednio przekonaniami. Dzieci - nawet te poniżej szóstego roku życia - w swoich NDEs mają w zasadzie te same elementy, co dorośli. Jest to mocny dowód na to, że NDEs są prawdziwe, nie wyśnione albo wymyślone. Dlaczego? Bo małe dzieci nigdy wcześniej nie słyszały o NDE, w przeciwieństwie do niektórych dorosłych. Prawdopodobnie nie wiedzą nic o przeglądzie życia, tunelu, doświadczeniach poza ciałem albo jakichś innych elementach NDE. Zwykle stykają się z nimi po raz pierwszy wtedy, gdy doświadczenie dotyczy ich osobiście. Fakt, iż dzieci doświadczają tych samych elementów NDEs co dorośli, jest jedną z najbardziej przekonujących linii dowodów na to, że NDEs są prawdziwymi wydarzeniami, a nie istniejącymi uprzednio przekonaniami, doświadczeniami życiowymi czy wpływami kultury. 8. Niezwykłe konsekwencje NDEs na całym świecie są dowodem na prawdziwość wydarzeń NDEs. Istnieje bardzo prosta analogia, której lubię używać do zilustrowania tego punktu: jeżeli rodziny ze Stanów Zjednoczonych i Meksyku jadą do Paryża, to czy widzą tę samą wieżę Eiffla? Odpowiedź oczywiście brzmi „tak". Jedyną różnicą może być sposób, w jaki różne kultury opisują ten charakterystyczny obiekt. Nasza kolekcja NDEs pochodząca z różnych kultur z całego świata pokazuje podobieństwo w zadowoleniu u nich wszystkich. 9. Ludzie, którzy doświadczyli NDE, są zmieniani przez swoje doświadczenia na wiele sposobów, często dla życia. Studia NDERF doszukały się stałych i długotrwałych zmian idących za NDEs. NDEs zmniejszyły poziom strachu przed śmiercią, a tym samym zwiększyły wiarę w życie pozaziemskie. W dodatku osoby, które doświadczyły NDE, stają się bardziej kochające i współczujące w kontaktach z ludźmi. Nasze studia dowiodły tego, że osoby, które doświadczyły bliskiej śmierci, chcą później pracować w określonych profesjach, żeby pomagać i uzdrawiać. Ponadto wielu ludzi, którzy

42

doświadczyli NDE, zmieniło się przez swoje doświadczenie tak bardzo, że stali się zupełnie innymi ludźmi; stali się o wiele bardziej sympatyczni! Studia NDERF również dowiodły tego, że 45,0 procent ankietowanych mówiło, iż doznali i „psychicznych, paranormalnych i innych specjalnych darów", których wcześniej nie posiadali. W narracyjnej części kwestionariusza opisywali niektóre z nich. Jedna z takich historii o nadnaturalnym darze pochodzi od Thomasa, który prawie zmarł od nieregularnych rytmów serca. To, co miał do powiedzenia o swoim niezwykłym darze, było krótkie i na temat: Czułem potrzebę medytacji. Gdy medytowałem, słyszałem głosy i widziałem rzeczy (niektórzy mogą nazywać je duchami albo nieludzkimi bytami). Mam wizje; odczuwam ból innych ludzi i posiadam zdolność uzdrawiania przez dotyk. Przez jakiś czas miałem krótkie przypływy telekinezy. Najbardziej intrygującymi transformacjami, z jakimi się spotkałem, były niespodziewane uzdrowienia. Dotyczyły ludzi bardzo poważnie chorych, zarówno fizycznie, jak i psychicznie, którzy wierzyli, że wyzdrowieli podczas NDEs. Właściwości przemiany NDE uświadomiły mi to, że nawet kiedy doświadczenia człowieka odbywają się po drugiej stronie, to część z nich może wrócić wraz z nim, przynosząc w ten sposób zmianę. MOCNY I ŚMIAŁY DOWÓD Wszystkie powyższe linie dowodów mocno sugerują życie pozaziemskie. Jednakże rozważyłem ich kombinację, aby dodatkowo upewnić się o istnieniu życia po śmierci. Jest to oczywiście mocne stwierdzenie, ale jedyne, którego dowodzę przez lata skrupulatnych badań. W ankiecie NDERF zadaliśmy pytanie 613 osobom, które doświadczyły NDE, na temat tego, co myślą o prawdziwości swoich doświadczeń - jak oceniają realność doświadczenia krótko po jego pojawieniu się, a także w czasie wypełniania ankiety. W odpowiedzi, 95,8 procent ankietowanych podało, że wierzy, że NDE było bezsprzecznie prawdziwe. Żaden człowiek, który doświadczył NDE, nie powiedział, że doświadczenie było definitywnie nieprawdziwe. Co więcej, istnieje duchowe zadowolenie z NDEs, przejawiające się w odpowiedziach na pytania stare jak świat, takich jak: Dlaczego jesteśmy tu na

43

ziemi? Co jest ważne w naszej ziemskiej egzystencji? Czy istnieje życie pozaziemskie? Otrzymałem tysiące opisów przypadków NDE i mogę śmiało powiedzieć, że zadowolenie z NDE ukazuje się w odpowiedziach. Chciałbym podkreślić, że owe konsekwencje mówią nam o tym, że odnosimy się do czegoś prawdziwego w NDEs. Te niesamowite konsekwencje przesłań duchowych sugerują coś wyjątkowo ważnego, nie tylko dla osoby bliskiej śmierci, ale dla nas wszystkich. Prawdziwa siła studiów NDERF to tysiące przypadków, które przebadaliśmy i wyniki badań. Wierzę, że znaleźliśmy odpowiedzi na pytanie najbardziej nurtujące ludzkość: Co się dzieje po śmierci? Jednak to wyłączne moje przekonanie. Wyniki naszych gruntownych badań są zaprezentowane w kolejnych rozdziałach. Ty będziesz sędzią.

44

3.

DOWÓD NR 1: PRZYTOMNA ŚMIERĆ

Śmierć rozpoczyna się pierwszym oddechem życia,

A życie rozpoczyna się dotykiem śmierci. - John Oxenham

Mówiąc w sposób medyczny i logiczny, nie jest możliwe przytomne doświadczenie u osoby będącej w stanie nieświadomości i śmierci klinicznej. Mimo wszystko śmierć kliniczna oznacza brak percepcji lub odczuwania, takich jak u żyjącej osoby. Jeżeli to stwierdzenie jest rzeczywiście prawdziwe, to jak wytłumaczysz wydarzenia, takie jak w poniższych trzech NDEs? W każdym wydarzeniu - zahamowanie akcji serca, wylew krwi do mózgu i zabójstwo — osoba doznała przytomnego doświadczenia, co przeciwstawia się byciu w stanie nieświadomości i bliskiej śmierci. Pierwsza historia opowiada o lekarzu, który gorączkowo pracował nad przywróceniem do życia starszej pacjentki: Po dwudziestu ośmiu wstrząsach (tak mi się wydaje) przywróciłem ją do życia. Formalnie rzecz biorąc, akcja serca ustała na 1,5 godziny... Tej nocy poszedłem do ICU i zapytałem starszą pacjentkę, czy „cokolwiek pamięta”. „Tak" — odpowiedziała - „Byłam w kącie pokoju - unosiłam się - i widziałam jak nade mną pracujesz. Miałam wstrząsy, ale byłam martwa. Widziałam silne jasne światło i dwa anioły…, które powiedziały, że to nie jest mój czas i że muszę wrócić. Nie chciałam tego bardzo”. Kolejny pacjent miał wylew krwi do mózgu. Powiedział że mógł zobaczyć „360 stopni" wokół swojego ciała. Zaraz po tym miał silne poczucie bycia martwym, które według niego wcale nie było złe:

45

Kiedy zdałem sobie sprawę, że jestem martwy, co zajęło mi kilka minut, ogarnęło mnie ciepłe uczucie miłości. Obejmowały mnie ramiona, chociaż nie miałem fizycznej formy; kolory były elektryzujące, fantastycznie pachniały... Uświadomiłem sobie zniewalający sekret życia w jego prawdziwie czystej formie. Czułem i wierzyłem, że nic nie jest bardziej prawdziwe od uczucia. Doświadczenie śmierci było najprawdziwszym i najbardziej cielesnym doświadczeniem w moim życiu. Po tym wszystkim świat na ziemi postrzegam jako zimny, ciężki i nieprawdziwy. Pacjent był w śpiączce przez 3 dni, podczas których odwiedzali go przyjaciele i członkowie rodziny. Twierdzi, że przez ten cały czas znajdował się poza ciałem, słyszał i widział wszystko, co robili ludzie w pokoju. W jednym przypadku udało mu się to udowodnić. Kobieta przyniosła do szpitala świecę lawendową i włożyła ją do szuflady obok łóżka. Mężczyzna po wzbudzeniu się ze śpiączki wiedział, w której szufladzie znajduje się świeca. Mężczyzna miewał prorocze sny natury osobistej i światowej. „Widział” relacje dotyczące swojej przyszłości, a także swojego syna. „Widział” również światowy spadek ekonomiczny i nuklearną eksplozję w Korei Północnej. Kolejnym przykładem przytomnej śmierci jest historia Michelle, która została postrzelona przez swojego chłopaka niedaleko Bostonu. Była z nim w piwnicy i właśnie się rozstawali. W pewnym momencie usłyszała głośny huk i poczuła gorący, przeszywający ból z tyłu karku. Gdy jej usta wypełniły się krwią, chłopak chwycił Michelle i powiedział: „Co ja zrobiłem?”. Opuściła ciało i z narożnika pokoju obserwowała, jak strażacy i policjanci otoczyli ciało i starali się coś zdziałać. Brat jej chłopaka zaczął płakać i zwymiotował na policjanta, co bardzo rozśmieszyło Michelle. Tak to przedstawia: Czułam niebiańską i wszechogarniającą… pełnię miłości jakiej nigdy nie doznałam. Myślałam sobie: „Jeżeli to jest umierania to nie jest ono takie złe. jak wszyscy uważają”. Wtem zobaczyłam świtało nade mną. Wyciągało mnie z pokoju. Domyślałam się, że wszystko jest w porządku i muszę pozwolić na to, co się ze mną dzieje. Pochłaniając moje ciało, światło stawało się coraz jaśniejsze... Ciało? Nie miałam ciała. Zostało w tym wilgotnym pomieszczeniu. Zdałam sobie sprawę, iż fizycznie byłam martwa, ale wciąż żyłam psychicznie. Teraz dusza była moim „ciałem”. Spojrzałam na światło. Dostrzegłam kogoś zapraszającego mnie do przyjścia. Ta osoba stała na końcu oświetlonego

46

tunelu. Usłyszałam głos. To był głos mężczyzny. Zapytał mnie, czy jestem go-towa. Czułam się bardzo dobrze. To było takie proste. Co roku miliony NDEs takich jak te przydarzają się ludziom, którzy są nieprzytomni bądź w stanie śmierci klinicznej, a przy tym występuje brak oddechu i bicia serca. Mimo to mają przytomne doświadczenia, które są klarowne, logiczne i dobrze ustrukturyzowane. O wiele bardziej niesamowite jest badanie NDERF, które dowiodło, że świadomość i czujność są większe w NDE niż na co dzień! W ankiecie NDERF zadaliśmy pytanie: „Jak twój najwyższy poziom świadomości i czujności w NDE odnosi się do normalnej, codziennej świadomości i czujności?”. Z 613 ankietowanych osób, które doświadczyły NDE, 74,4 procent wskazało, że miały „większą świadomość i czujność niż normalnie”; 19,9 procent doświadczyło „normalnej świadomości i czujności” i tylko 5,7 procent miało „mniejszą świadomość i czujność niż normalnie”. Pojęcie większego poziomu świadomości i czujności jest subiektywne, więc w ankiecie NDERF pytamy osoby, które doświadczyły NDE, o wytłumaczenie tej sensacji własnymi słowami. Zadaliśmy pytanie ludziom, którzy doświadczyli NDE: „Jeżeli twój najwyższy poziom świadomości i czujności w czasie doświadczenia był różny od normalnej codziennej świadomości i czujności, to wytłumacz to”. Setki ludzi, którzy doświadczyli NDE, odpowiedziało na to pytanie i poniżej znajdują się niektóre reprezentatywne odpowiedzi. Kobieta potrącona przez samochód napisała: Różnica była włącznie w poczuciu, iż jest to inna przestrzeń i inna percepcja istnienia... Wierzę, że była tam otaczająca świadomość, która nie potrzebowała myślenia w taki sposób, jak nasze umysły - a raczej mózgi - są zaprogramowane i stworzone. To jest poza prędkością światła, jeżeli chcesz. Mężczyzna, któremu zatrzymał się puls i proces oddychania, napisał: Podczas wydarzenia czułem, jakbym nigdy wcześniej nie był tak czujny. Mój umysł był szybki, pomimo tego, że fizycznie byłem nieświadomy.

47

ROŻNE SNY I ŚMIER Ć Odpowiedzi jak te sugerują, iż świadomość trwa dalej po śmierci. Do zrozumienia tego, jak wspaniałe jest świadome doświadczenie w czasie śmierci klinicznej, pomocne jest zrozumienie wydarzeń w momencie śmierci. Wielu ludzi, którzy doświadczyli NDE, miało zatrzymanie akcji serca, co oznacza, że przestało ono bić29. Z tych, co mieli zatrzymanie serca, około 10 do 20 procent doświadczyło bliskiej śmierci30. W czasie zagrożenia życia nie możemy przewidzieć, kto będzie miał NDE, a kto nie. Tak jak pisałem w rozdziale 2., kiedy serce przestaje bić, krew natychmiast przestaje wpływać do mózgu. W przybliżeniu dziesięć do dwudziestu sekund po tym, jak krew przestała dopływać do mózgu, elektroencefalogram (EEG), który mierzy elektryczną aktywność mózgu, spada. EEG mierzy elektryczną aktywność mózgu w korze albo zewnętrznej jego części odpowiedzialnej za świadome myślenie. Przy zatrzymaniu akcji serca przytomne, zorganizowane i świadome doświadczenie powinno być niemożliwe. Przy płaskim EEG wciąż jest możliwe pokazanie elektrycznej aktywności niższych partii mózgu, takich jak pień mózgu. Nie ma szansy na to, aby elektryczna aktywność w niższych częściach mózgu była odpowiedzialna za wysoko przytomne i uporządkowane doświadczenie, opisywane przez ludzi, którzy doświadczyli NDE. Przytomność połączona z prawdopodobnym układem elementów zakłada, że NDEs nie są snami ani halucynacjami. Nie są też spowodowane żadnymi innymi upośledzeniami funkcjonowania mózgu. 29 Jeśli chodzi o zahamowanie akcji serca, to przy stałym spadku przepływu krwi do mózgu zmiany w EEG

są zauważalne po około 6 sekundach. Linia EEG po dziesięciu do dwudziestu sekund. J. W. DeVries, P. E

Bakker, G. H. Visner, J. C Diephu-is i A. C. van Huffelen, „Changes in Cerebral Oxygen Uptake and

Cerebral Electrical Activity During Defibrillation Thereshold”, Anesthesiology and Analgesia 87 (1998):

16 - 20. 30 NDEs związane z zahamowaniem akcji serca zostały opisane w setkach wcześniejszych badań. Ponad

sto NDEs, które pojawiły się w czasie zahamowania akcji serca, zostało opisanych oddzielnie w pięciu

raportach badań: M. Sabom, Recol-lections of Death: A Medical Investigation (Nowy Jork: Simon & Schuster, 1982); P. von Lommel, R. van Wees, V. Meyers i I. Elfferich, „Near-Death Experience in Survivors of Cardiac Arrest: a Prospective Study in the Netherlands", Lancet 358 (2001): 2039 - 45; S. Parnia, D. G. Waller, R. Yeates i P. Fenwiek, „A Qualitative and Quantitative Study of the Incidence, Features and Aetiology of Near-Death Experience", Re-suscitation 48 (2001): 149-56; Schwaninger, P R. Eisenberg, K. B. Schechtman i A. N. Weiss, „A Prospective Analysis of Near-Death Experiences in Cardiac Arrest Patients", Journal of Near-Death Studies 20 (2002); 215 - 32: B. Greyson, „Incidence and Correlates of Near Death Experiences in a Cardiac Care unit", General Hospital Psychiatry 25 (2003): 269 - 76.

48

W pierwszej wersji kwestionariusza NDERF zadaliśmy pytanie; „Czy doświadczenie było w jakiś sposób podobne do snu?”; jest to pytanie otwarte. Odpowiedzią na to pytanie było na ogół stanowcze nie! To wskazuje, iż ludzie, którzy doświadczyli NDE, nie śnili. Owo stwierdzenie jest szczególnie ważne, bo formuła pytania zachęca do pozytywnej odpowiedzi, w przypadku gdyby jakakolwiek część NDE była oniryczna. Przytomność NDE staje się oczywista, kiedy patrzymy na opisy wizji w ciągu NDE. W setkach przypadków NDE, które przeglądałem, przedstawienie wizji jest często bardzo dramatyczne. Wówczas muszę przypominać sobie o tym, iż w trakcie doświadczania nadzwyczajnych wizji ludzie, którzy mieli NDE, są na ogół nieprzytomni i klinicznie martwi. Kolory są opisywane jako nieziemskie w swojej różnorodności i pięknie. Jeszcze raz ukazuję kilka przypadkowych przykładów ze studiów NDERF, by zilustrować przytomność wizji w NDEs. Mężczyzna, który doznał trzech NDEs, napisał: Po drugiej stronie są najjaśniejsze kolory; nasze najbardziej fluorescencyjne kolory na ziemi są mętne [w porównaniu] do jasności i jaskrawości kolorów, które są w Niebie. Kobieta cierpiąca z powodu ataku serca i wylewu relacjonuje: Chciałam zobaczyć kolor jeszcze raz i gdy zobaczyłam, był fascynujący! Patrzyłam na kolory, których nie potrafią wyjaśnić. Odcień czerwieni, którego nigdy nie zapomnę. Kobieta, która przestała reagować po wypadku motocyklowym, powiedziała: Zabrano mnie na przepiękną łąkę z najcudowniejszymi roślinami i kolorami tak żywymi, jakich nigdzie nie widziałam; to było niesamowite! Główny badacz NDE, dr Greyson, widzi tę samą przytomność i najwyższy stan świadomości w NDEs, które studiuje, co ja w badaniach NDERF. Dr Greyson i jego pomocnik mówią:

Osoby, które doświadczyły bliskiej śmierci, często opisują swój proces umysłowy w trakcie NDE jako niesamowicie czysty i przytomny, a doświadczenia zmysłowe jako niezwykle żywe, przewyższające normalny

49

stan. Analiza 520 przypadków w naszej kolekcji ukazała to, że 80 procent osób, które doświadczyły bliskiej śmierci, mówi o swoim myśleniu w trakcie NDE „czystsze niż zwykle” albo „tak czyste jak zwykle”. Co więcej, w naszej kolekcji, ludzie relacjonują spotęgowane funkcje umysłowe znacznie częściej wtedy, kiedy byli fizycznie blisko śmierci31.

POZA NORMALNYMI ZMYSŁAMI Wizja w trakcie NDEs jest zwykle różna od wizji ziemskiej. W ankiecie NDERF zadaliśmy pytanie: „Czy twoja wizja w jakiś sposób różni się od normalnej, codziennej wizji (w aspektach takich jak czystość, pole wizji, kolory, jasność, głębokość percepcji, stopień przezroczystości obiektów, itd.)?”. Z 613 ankietowanych ludzi 66,1 procent odpowiedziało „Tak”, 15,0 procent odpowiedziało „Nie jestem pewien” i tylko 18,9 procent odpowie-działo „Nie”. Setki ludzi, którzy doświadczyli NDE, udzieliło narracyjnego wytłumaczenia tego, czym różni się wizja w trakcie NDE od wizji ziemskiej. Przegląd tych narracji ujawnił to, że duża liczba ludzi, którzy doświadczyli NDE, przedstawia wizje jako nieziemski blask, czystość i barwność. Kilkoro ludzi, którzy doświadczyli NDE, prezentuje swoje wizje jako słabe w porównaniu z ziemskimi. Sporo ludzi, którzy doświadczyli NDE, wskazuje na 360-stopniową wizję w toku doświadczeń. Termin 360 stopni odnosi się tylko do dwóch wymiarów, podczas gdy ludzie ci często relacjonują kulistą, trójwymiarową, wizualną świadomość, równocześnie we wszystkich kierunkach - przód, tył, prawo, lewo, góra i dół. Na przykład, dziecko, na które wołaliśmy Ray, jeździło na koniu wokół boiska szkolnego. Przyjaciel chciał mu pokazać nowy chwyt judo. Ray został zrzucony, a następnie bezsensownie uderzony po wylądowaniu na głowie. Był w stanie patrzeć we wszystkich kierunkach równocześnie. Tak referuje wydarzenie: Wciąż miałem „ciało", chociaż było całkowicie inne. Mogłem patrzeć w trzech wymiarach, tak jakbym nie miał ciała, ale był pływającą gałką oczną. Mogłem patrzeć we wszystkich kierunkach równocześnie, choć nie było tam kierunków i wymiarów, takich o jakich myślimy. 31 B. Greyson, E. W. Kelly i E. F. Kelly, „Explanatory Models for Near-Death Experiences", The Handbook of Near-Death Experiences: Thirty Years of Investigation. ed. J. Holden, B. Greyson i D. James (Westport, CT: Praeger Publisher, 2009), 229.

50

Ludzie, którzy mieli NDE, często opisują spotęgowane i nadnormalne wizje. Jest to mocny dowód na istnienie czegoś innego od fizycznego mózgu, co jest odpowiedzialne za wizje w toku NDE. To zagadnienie opiszemy szerzej w rozdziale 5. Podczas NDE zmysł słuchu może różnić się od tego codziennego. W ankiecie NDERF zadaliśmy pytanie: „Czy słyszałeś w inny sposób niż słyszysz normalnie na co dzień (w aspektach takich jak: jasność, zdolność rozpoznawania źródła dźwięku, głośność, ton)?”. Na to pytanie 46,0 procent ludzi, którzy doświadczyli NDE, odpowiedziało „Tak”, 22,2 procent odpowiedziało „Nie jestem pewien” i 31,8 procent odpowiedziało „Nie”. Jeden z opisów pochodzi od Marka, młodego mężczyzny, u którego wykazano zablokowaną tętnicę w sercu. Kardiolog próbował umieścić urządzenie, nazywane stent, w tętnicy, ale komplikacje wywołały potrzebę operacji. Podczas dochodzenia do siebie po operacji słabe serce Marka zatrzymało się. Gdy lekarze gorączkowo pracowali nad przywróceniem życia, Mark odbywał podróż po „najpiękniejszej ulicy, jaką kiedykolwiek widział”, która doprowadziła go do raju w górach. Na spacerze po niebiańskim miejscu usłyszał głos, który wydawała być znikąd, ale wszędzie. „Mark! Musisz wrócić!” „Wrócić? Nie! Nie! Nie mogę wrócić!” Głos powiedział jeszcze raz: „Musisz powrócić; dałem ci zadanie; jeszcze nie skończyłeś”. „Nie, nie, proszę. Boże, nie! Pozwól mi zostać”. Z prędkością błyskawicy byłem nagi, przemieszczałem się do tyłu przez najciemniejszą ciemność. Od stóp do czubka głowy błyskały błyskawice. Ogromne błyskawice! Rozchodzące się na wszystkie kierunki ciemności Pomimo jasności błyskawic światło nie przebijało się przez ciemność. Mark wyzdrowiał. Później opisał swoje doświadczenie na stronie internetowej NDERF. Wskazał na to, że ze wszystkich sensorycznych wydarzeń tamtego dnia, jedno wyróżniało się unikalną czystością dźwięku. Mark powiedział: Dźwięk był niewiarygodnie czysty. Głos Najwyższego Bytu był emitowany znikąd. Słowa nie pochodziły z ust bytów, ale z otaczającej aury.

51

Poniżej znajdują się opisy NDE podkreślające wysoką jakość dźwięku w trakcie NDE. [Słyszałem] dźwięk, który nie brzmiał jak dźwięk, który słyszymy w naszych uszach. Pochodził znikąd; po prostu tam był. Wyglądało to, jak gdyby go nie było przez wibracje i wiatr. Nie potrafię tego opisać. Czysty, tak jakby komnata ciszy wsłuchiwała się w szept. Superczysty. Mam pewne problemy ze słuchem, a tam mogłam usłyszeć wszystko. Lepszym określeniem jest supersłuch. DŹWIĘKI CISZY Zanim założysz, iż NDE zawsze wytwarza zjawiska stereofoniczne, to zwróć uwagę na to: studia NDERF dowiodły, że brak występowania dźwięku w ciągu NDE jest bardziej powszechny niż to zostało ujawnione we wcześniejszych badaniach. W naszych badaniach spora liczba osób doświadczyła w toku NDE wyraźnej ciszy. Cisza była bardzo komfortowa dla osób, której jej doznały. Jeden elokwentny człowiek, który doświadczył NDE, powiedział: Opuściłem ciało i ogarnął mnie cudowny dźwięk ciszy, czysto kochającej, pełnej gracji ciszy. Kolejny respondent, Joseph, przedstawił doświadczenie, które miało miejsce w trakcie poważnego ataku astmy. Lekarstwa nie przynosiły skutku i zaczął się atak. Tak Joseph o tym opowiada: Czułem, jak tracę oddech, rzucam się, jednak bardziej zwróciłem uwagę na zupełnie inne uczucie. Wszechogarniająca energia otaczała moje ciało. Chciałem odeprzeć owo uczucie, ale stawało się silniejsze i silniejsze, aż w końcu nie mogłem zapobiec rozprzestrzenianiu się energii. Pamiętam, ze pomyślałem: „Nie dam rady już tego znieść”. Jak tylko o tym pomyślałem, skończyło się! Ogarnął mnie spokój i juz się nie bałem. Było chorobliwie cicho i uświadomiłem sobie, że wciąż tam jestem - stałem (co było niemożliwe, ponieważ kilka minut wcześniej upadłem) - nagle coś rzuciło się na mnie i się przeniosłem. Wow!

52

Zupełny brak dźwięku miał na niego spory wpływ. Joseph napisał: W ogóle nie było dźwięku. Doświadczyłem najbardziej spokojnej ciszy, jaka może istnieć. Wyglądało to jak zatopienie pod wodą, nic dookoła nie wydawało dźwięków. Tylko cisza. Według Josepha, doświadczenie nie było wcale niekomfortowe; był to raczej „stan medytacji”. Tak intensywna cisza, którą Joseph połączył ze stanem spokoju, przeniknęła do jego życia. Sam mówi, że jest teraz spokojniejszy i skromniejszy niż przed doświadczeniem: Rzeczy, które mnie wcześniej denerwowały, postrzegam już zupełnie inaczej. Posiadam zdolność innego odczuwania tych samych spraw. Ludzkie zmysły dotyku, wzroku, słuchu, smaku i węchu są opisywane w NDEs. Spotęgowane zmysły i wizje oraz wzmocniona świadomość są najbardziej spektakularnymi aspektami NDEs. Oczywiście spotęgowanie zmysłów nie pasuje do klinicznego terminu nieświadomości lub śmierci klinicznej. Pod względem medycznym nie do przyjęcia jest wzmocnione poczucie świadomości u pacjenta bliskiego śmierci. Wspomniane doświadczenia nie są marzeniami sennymi ani wyimaginowanymi fragmentami pamięci umierającego mózgu. NDEs są prawdziwe. Nie ma żadnych innych doświadczeń w zmienionej świadomości, które są tak przytomne i wzmocnione oraz które pojawiają się stale w NDEs. Badania NDERF i wszystkie inne studia dotyczące tego pola zainteresowań pokazują stały wzór wzmocnionych zmysłów i świadomości, które nazwano doświadczeniem „przytomnej śmierci”32 SCEPTYCY: LUDZIE NIE MOG Ą BYĆ BLISCY ŚMIERCI W społeczności naukowej wciąż są tacy, którzy nie wierzą w przytomną śmierć. Niektórzy z nich czują, że definicja bliskiej śmierci pochodząca z wcześniejszych badaniach nad NDE była zbyt luźna i że dotyczyła osób, które

32 Wcześniejsze badania stale opisują zwiększone funkcjonowanie mózgu w czasie doświadczenia. Dwa takie badania zostały przedstawione w: J. E. Owens, E. W. Cook i I. Stevenson, „Features of 'Near-Death Experience' in Relation to Whether or Not Patients Were Near Death", Lancet 336 (1990): 1175 - 77; E. W. Kelly, B. Greyson i E. F. Kelly, „Unusual Experiences and Related Phenomena", Irreducible Mind: Toward Psychology for the 21st Century, E. F. Kelly, A. Crabtree, A. Gould, M. Grosso i B. Greyson (Lanham, Roman & Little-field, 2007), 367 - 421, cytat z 386.

53

nie są fizycznie bliskie śmierci. Możliwe, że sceptycy nie wierzą, ponieważ wcześniejsze badania nad NDE objęły przypadki ludzi, którzy nie byli rzeczywiście martwi. Powinno być to wytłumaczone poprzez fakt, że ci ludzie doznawali przytomnie, więc nie mogli mieć styczności ze śmiercią. W badaniach NDERF rozważyliśmy tę kwestę. Badania NDERF objęły głównie ludzi, którzy mówili o wydarzeniach zagrażających życiu w trakcie NDE. Ścisła definicja NDERF dotyczy wyłącznie wydarzeń, w których nastąpiłaby śmierć, gdyby nie nagła zmiana warunków fizycznych. Ogólnie rzecz biorąc, osobom tym fizycznie zagrażała śmierć, były nieprzytomne i często klinicznie martwe. Wszyscy inni ludzie, niepasujący do tej definicji, nie byli brani pod uwagę w badaniach. Jednym z najbardziej powszechnych sceptycznych „wytłumaczeń” NDE jest niedotlenienie. Niedotlenienie oznacza ograniczony poziom tlenu we krwi i tkankach ciała, obejmuje również mózg. Niedotlenienie może pojawić się w różnorodnych sytuacjach, takich jak atak serca, i innych zagrażających życiu wydarzeniach związanych z utratą przytomności. Większość lekarzy jest zgodna co do objawów niedotlenienia. Między innymi mogą pojawić się bóle głowy, chaos, utrata pamięci i zmęczenie. Poważne niedotlenienie może spowodować narastający chaos w organizmie i w końcu utratę przytomności. Jeżeli kiedykolwiek wziąłeś zbyt krótki oddech, to mogłeś doświadczyć niektórych objawów niedotlenienia. Natomiast jeżeli doświadczyłeś poważnego niedotlenienia zagrażającego życiu, to jestem pewien, że nie miało ono nic wspólnego z doświadczeniem bliskim śmierci. NDEs nigdy nie mącą pamięci, co jest typowe dla niedotlenienia. Fakt pojawienia się przytomnej śmierci i zorganizowanego NDE w czasie poważnego niedotlenienia jest dowodem nadzwyczajnego i niewyjaśnionego stanu świadomości, który zazwyczaj pojawia się w toku NDEs. ODPOWIEDŹ NA „CZYNNIK OPRAH” Sceptycy również zastanawiają się na tym, czy zadowolenie opisywane w NDEs nie występuje wyłącznie pod wpływem wcześniejszej wiedzy o doświadczeniu. Niektórzy bystrzejsi badacze nazywają to „czynnikiem Oprah”, z powodu wielkiego wkładu telewizyjnego show prowadzonego przez Oprah Winfrey we wzrost wiedzy o NDEs. Rozumowanie sceptyków jest takie: jeżeli człowiek jest świadomy swojego NDE w trakcie doświadczenia, to czy ma to wpływ na późniejsze postrzeganie danego doświadczenia?

54

Przed publikacją książki pt. Życie po życiu dr. Raymonda Moody’ego z 1975 roku nie było to możliwe, ponieważ społeczeństwo nie znało jeszcze określonych elementów NDE. Cały czas prowadzę badania, tak samo jak sceptycy po mojej prawicy, aby zobaczyć, czy czynnik Oprah miał wpływ na opowieści ludzi, którzy doświadczyli NDE. Porównałem odpowiedzi z dwudziestu jeden pytań kwestionariusza z pierwszej ankiety NDERF, pochodzące od ludzi, u których NDEs pojawiły się przed 1975 rokiem, z odpowiedziami ludzi, u których NDEs pojawiły się po 1975 roku33. Prawdę mówiąc, wyniki mnie zaskoczyły. Takie same elementy NDE pojawiły się zarówno w grupie przed 1975, jak i w grupie po 1975. Co więcej, te same elementy pojawiły się z tą samą częstotliwością. Badania mocno sugerują brak wpływu wcześniejszej wiedzy o NDEs na zadowolenie z NDEs. Odmienne i bardziej przekonujące badania przeprowadziła dr Green Athappilly w 2006 roku. Porównała dwadzieścia cztery NDEs, opisane i zapisane przed 1975 r., zanim NDE stało się znane publicznie, z pasującą grupą dwudziestu czterech opisów pochodzących z czasów po 1975 r. Jej studia dowiodły, iż osoby, które doświadczyły NDE, z tych dwóch różnych okresów różnią się jedynie tym, że zapisy NDEs po 1975 r. zawierają więcej opisów tunelu. Autorzy wywnioskowali: „Te dane podważają hipotezy, które zakładają to, że opisy NDE są głównie pod wpływem dominujących modeli kulturowych”34. Czynnik Oprah był także kontrolowany przez pytanie w ankiecie NDERF: „Czy słyszałeś wcześniej o NDE zanim sam go doświadczyłeś?”. Ze wszystkich ankietowanych ludzi, którzy doświadczyli NDE, 66,4 procent opowiedziało „Nie”. Jest to zaskakująco wysoki procent. STANDARDOWA LOGIKA NIE MA ZASTOSOWANIA Przejrzałem tysiące przypadków popartych mocnymi dowodami na przytomną śmierć. Jedyny wniosek, który mi się nasuwa, jest taki, że świadomość opuszcza ciało po śmierci. Wiem, że to oznacza, iż standardowa logika nie ma zastosowania - śmierć nie może oznaczać ostatecznej śmierci, tak jak wszyscy wiemy. Właśnie 33

J. Long i J. Long, „A Comparison of NDEs Occuring Before and After 1975: Results from a Web Survey of Near-Death Experiences", Journal of Near-Death Studies 22, nr 1 (2003): 21-23 34 G. K. Athappilly, B. Greyson i I. Stevenson, „Do Prevailing Societal Models Influence Report of Near-Death Experiences?", Journal of Nervous and Mental Disease 194 (2006): 218.

55

dlatego ten rozdział został zatytułowany „Przytomna śmierć”. Wierzę, że obrazowe i świadome doświadczenie w trakcie śmierci klinicznej jest jednym z najlepszych dostępnych dowodów na świadomą egzystencję po śmierci cielesnej. Prezentuje to jedna z najsilniejszych linii dowodowych na życie pozaziemskie.

56

4.

DOWÓD NR 2: DOŚWIADCZENIE POZA CIAŁEM

Żeby codziennie doświadczać duchowości,

musimy zapamiętać, że jesteśmy duchowymi bytami w ludzkim ciele.

- Barbara De Angelis

Doświadczenie poza ciałem (OBE) jest pierwszym elementem wielu NDEs. Według naszej definicji, poza ciałem oznacza „oddzielenie świadomości od fizycznego ciała”. Przedstawianie tego w łagodny sposób wydaje się być banalne. Ludzie, którzy mają OBEs, mogą mówić, że kiedy są w stanie nieświadomości i nie mają pulsu, wciąż widzą ziemskie, codzienne wydarzenia. Ludzie mający OBE mogą widzieć swoje nieprzytomne ciało, a także gorączkową aktywność personelu medycznego próbującego ratować pacjenta. W przybliżeniu w połowie NDEs występuje OBE, w którym możliwe jest widzenie i słyszenie ziemskich wydarzeń. Zwykle punkt świadomości unosi się ponad ciałem. W przypadku, kiedy jest sufit, unosząca się świadomość nie przekracza jego granicy, przynajmniej na początku. Najczęściej przebywa w rogu pokoju. Mało powszechne jest to, że punkt świadomości znajduje się na tym samym poziomie, co ciało. Bardzo rzadko przemieszcza do miejsca poniżej ciała. Mówi się, że doświadczenie poza ciałem pojawia się samorzutnie, kiedy nie jest połączone z wydarzeniami zagrażającymi życiu. W tej książce termin doświadczenie poza ciałem używany jest tylko do OBE, które pojawia się w ciągu NDEs. Poniżej znajduje się przykład OBE pochodzący od mężczyzny, który prawie zginął przez pooperacyjne komplikacje. Podczas gdy zespól medyczny usilnie pracował nad uratowaniem jego życia, on oglądał ich z góry:

57

Nagle moja świadomość uniosła się ponad [łóżko w] ICU. Pamiętam, jak mówiłem do siebie, że nigdy nie miałem doświadczenia poza ciałem, więc to nie może się zdarzyć. Kiedy się uniosłem, powiedziałem do siebie: „Więc oto i ono”. Stwierdzenie, iż OBE istnieje, może być dla niektórych bardzo trudne do zaakceptowania. Jest niepojęte. Kilkoro ludzi doświadczyło oddzielenia świadomości od fizycznego ciała. Zanim rozsądni ludzie zaakceptują OBE jako fakt, mogą wymagać bardzo mocnych dowodów na jego prawdziwość. Owe dowody są oczywiście dostępne, kiedy chcemy je zobaczyć. NIEZWYKŁA WIZJA W 1982 roku kardiolog Michael Sabom opublikował pierwsze badania dotyczące doświadczeń poza ciałem, pojawiające się w ciągu NDEs35. Zaintrygowały go anegdotyczne opowieści, które słyszał od innych lekarzy. Opracował badanie, podczas którego przesłuchał trzydzieści trzy osoby, które miały doświadczenie poza ciałem w trakcie NDEs. Większość z nich poddano sercowo-płucnej reanimacji (CPR). W ramach badań Sabom przesłuchał dwudziestu pięciu „doświadczonych pacjentów chorych na serce”, którzy nie mieli NDEs w czasie poważnych kłopotów z sercem. Stanowili oni grupę kontrolną w badaniu. Obie grupy poproszono o opisanie swoich reanimacji. Sabom dowiódł, że ludzie, którzy doświadczyli NDE z doświadczeniem poza ciałem, byli bardziej precyzyjni w opisach reanimacji niż grupa kontrolna. W skrócie, wyniki badań konsekwentnie dowodziły, iż ludzie, którzy doświadczyli NDE, byli świadkami swoich reanimacji w stanie poza ciałem. W 2004 roku dr Penny Sartori opublikowała podobne badania36. Przesłuchała piętnaście osób, które doświadczyły NDE, i odkryła, że osiem z nich doświadczyło stanu poza ciałem. Tak jak Sabom, poprosiła je o opisanie

35 M. Sabom, Recollections of Death: a Medical Investigation (Nowy Jork: Simon & Schuster, 1982). 36

P. Sartori, „A Prospective Study of NDEs in an Intensive Therapy”, Christian Parapsychology 16, nr 2

(2004): 34 - 40. Wynki tych badań zostały później szczegółowo zaprezentowane w: R Sartori, The Near-Death Experiences of Hospitalized Intensive Care Patients: A Five Lear Clinical Study (Lewiston, NY:

Edwin Mellen Press, 2008).

58

swoich reanimacji i porównała odpowiedzi z odpowiedziami grupy kontrolnej, w której pacjenci przeszli reanimację, ale bez doświadczenia poza ciałem. Sartori odkryła, że kilkoro ludzi, którzy doświadczyli NDE, dostarczyło nadzwyczaj dokładnego opisu z obserwacji w stanie poza ciałem. Natomiast grupa kontrolna była bardzo nieścisła. Kilkoro ludzi, którzy doświadczyli NDE, było niedokładnych w swoich obserwacjach. Może to być związane z oddziaływaniem leków uspokajających na pamięć. Ludzie z grupy kontrolnej mogli wyłącznie zgadywać, co zaszło i opisywać reanimację na podstawie tego, co widzieli w telewizji. Te badania są dowodem na to, że osoby, które mają doświadczenie poza ciałem, mogą obserwować swoje reanimacje w czasie śmierci klinicznej. Janice Holden, profesor prawa na uniwersytecie w Północnym Teksasie, przeprowadziła inne ważne badania OBE37. Holden opracowała wszystkie opisy stanu poza ciałem we wszystkich książkach akademickich i artykułach wydanych na temat NDEs. Studia Holden dotyczą tylko opisów, których autorzy ubiegali się później o weryfikację ścisłości OBE. Ten ambitny wysiłek dostarczył osiemdziesięciu dziewięciu przypadków zawierających obserwacje przyziemnych, codziennych wydarzeń dokonane przez ludzi, którzy zadeklarowali, iż byli poza ciałem. Dodatkowe czternaście raportów zawiera obserwacje „niematerialnych, niefizycznych fenomenów”, przeprowadzone w toku NDE, które mogłyby być weryfikowane przez późniejsze ziemskie obserwacje. Cztery raporty z tych badań dotyczą obu typów obserwacji NDE. Holden była przewrażliwiona na punkcie precyzyjności badań. Gdyby znaleziono w obserwacji jedną drobną niedokładność, to powiedziałaby, że „ziemskie obserwacje” osób, które doświadczyły OBE, są nieprecyzyjne. Więc gdyby obserwacje NDE były dokładne w 99 procentach, to 1 procent niedokładności mógłby doprowadzić do tego, że całość obserwacji NDE byłaby określona jako nieprecyzyjna. Nawet z tak surowymi kryteriami badania dowiodły, że 92 procent osób, które doświadczyły NDE, dokonało obserwacji przyziemnych, codziennych wydarzeń. Obserwacje, po kontroli po NDE, wydają się być dokładne i bezbłędne. Jedna z moich ulubionych historii OBE pochodzi z NDE przedstawionego przez Kimberly Clark Sharp, naukowca z Seattle, Waszyngton38. W 1984 roku Sharp opisała przypadek kobiety o imieniu Maria, przewiezionej do szpitala po groźnym ataku serca. Po udanej reanimacji Maria opowiedziała Sharp o swoim

37

J. Holden, B. Greyson i D. James (Westport, CT: Praeger Publishers, 2009). 38

K. Clark, „Clinical Interventions with Near-Death Experiences", The Near-Death Experience: Problems, Prospects, Perspectives ed. B. Greyson i C. R Flynn (Springfield, IL: Charles C Thomas, 1984), 242 -55.

59

NDE, które zawierało szczegółowy opis pozacielesnej obserwacji reanimacji. Zrobiła krok w przód. Powiedziała, że jej świadomość przekroczyła szpitalne mury, gdzie obserwowała tenisówkę na parapecie szpitalnego okna z trzeciego piętra. Maria dostarczyła szczegółowych informacji na temat tenisówki. Powiedziała, że był to męski but na lewą nogę, ciemnoniebieski, zniszczony przy małym palcu u nogi, ze sznurowadłami schowanymi do środka. Będąc oddaną badaczką, Sharp chodziła na trzecim piętrze szpitala od okna do okna i patrzyła na parapety. W końcu znalazła but, dokładnie taki sam, jak opisała Maria. Przypadek ten uważany jest za niezwykle oczywisty, pomimo wysiłków niektórych sceptyków do wzbudzenia wątpliwości39. Kolejne doświadczenie percepcji OBE zostało przedstawione przez dr. Pima van Lommla i opublikowane w Lancecie, jednym z najbardziej prestiżowych czasopism medycznych40. Pacjent miał zatrzymanie akcji serca i nie oddychał. W czasie umieszczania tuby w drogach oddechowych w celu wentylacji, zauważono, że ma protezę dentystyczną. Protezę usunięto i odłożono do szuflady, kiedy pacjent był w stanie śpiączki. Tydzień później pacjent powiedział, że miał OBE i szczegółowo opisał pokój, w którym był reanimowany, a także obecnych w nim ludzi. Ku zaskoczeniu, oświadczył, że jego utracona proteza znajduje się w szufladzie. Pacjent poinformował również o tym, że obserwował pielęgniarki i innych obecnych w trakcie reanimacji. Nie jest to możliwe, chyba że osoba jest świadoma i jest w stanie poza ciałem. SETKI OBEs PRZEBADANE W NDERF Studia NDERF odkryły setki opisów NDEs zawierających doświadczenia poza ciałem. Przebadałem je podobnie jak Holden, jednak z pewnymi ważnymi różnicami. Na potrzeby badań nad doświadczeniem poza ciałem osobiście przejrzałem 617 opisów NDE umieszczonych na stronie NDERF. Przestudiowałem wszystkie NDE, które spełniały kryteria kwestionariusza NDERF, od 10 października 2004 roku do 10 października 2008 roku. Kryteria badań były następujące: opis NDE powinien być napisany przez pojedyncze jednostki, które osobiście przeszły przez NDE, powinien przedstawiać

39 K. Augustine, „Does Paranormal Perception Occur in Near-Death Experiences" Journal of Near-Death Studies 25, nr 4 (2007): 203 - 36; Sharp, K. C. „The Other Shoe Drops Commentary on 'Does Paranormal

Perception Occur in Near-Death Experiences" Journal of Near-Death Studies 25, nr 4 (2007): 245-50 40 P. van Lommel, R. van Wees, V. Meyers i I. Elfferich, „Near-Death Experience in Survivors of Cardiac

Arrest: A Prospective Study in the Netherlands", Lancet 358 (2001): 2039-45.

60

pojedyncze NDE i być napisany w języku angielskim. Ponadto musimy mieć pozwolenie na odczytywanie postu ze strony internetowej NDERF. Moim celem było dowiedzenie się, czy w opisach NDE są podane jakiekolwiek pozacielesne obserwacje ziemskich wydarzeń, które zostały uznane za nierealne przez osoby, które doświadczyły NDE, albo przeze mnie. Jeżeli znalazłbym jakieś nierealne pozacielesne obserwacje, to uznałbym NDE za nierealne. Ankietę przygotowano do zbadania kilku elementów NDEs, również OBE. W opisach wspomnianych 617 NDEs, pierwszym pytaniem, na które odpowiedź sprawdzałem, było: „Czy widzą lub słyszą ziemskie wydarzenia w czasie, gdy ich świadomość jest oddzielona od fizycznego ciała?”. Jeżeli odpowiedzią na to pytanie było „Tak”, to musiały być zadane dwa dodatkowe pytania: „Czy dana osoba po doświadczeniu sprawdzała dokładność ziemskich wydarzeń, które zobaczyła w czasie, gdy jej świadomość była oddzielona od fizycznego ciała?”. Drugie pytanie brzmi: „Czy istnieje jakaś wątpliwość co do prawdziwości ziemskich wydarzeń widzianych lub słyszanych w czasie oddzielenia świadomości od fizycznego ciała?”. Dla każdego z poprzednich pytań kwestionariusza wybrałem szeroki wachlarz odpowiedzi, które zaczynają się od definitywnego „Tak”, a kończą na definitywnym „Nie”. Wyniki badań są zadziwiające. Z 617 opisów NDEs, 287 osób (46,5 procent) opisuje OBEs zawierające informacje o ziemskich wydarzeniach, które pozwalają innym na obiektywną ocenę prawdziwości tych obserwacji. Z grupy 287 osób, które doświadczyły OBE, 280 (97,6 procent) miało doświadczenia poza ciałem, które były całkowicie realne i nie miały żadnych nierealnych treści. Ostatecznie, z 287 osób, które doświadczyły OBE, 65 (23 procent) mówiło o zweryfikowaniu dokładności obserwacji OBE. Ani jedna osoba z tych 65 nie poinformowała o wykazaniu niedokładności swoich obserwacji, opartych na późniejszych weryfikacjach. Są to niesamowite wyniki, na podstawie których mógłbym uznać doświadczenie poza ciałem za nierealne, gdyby jakakolwiek część OBE wydawała się nierealna dla mnie lub osób, które doświadczyły NDE. Niesamowite odkrycia Odkrycie tego, że prawie wszystkie ze stu obserwacji ziemskich wydarzeń przez ludzi, którzy doświadczyli OBE, były realne, dostarczyło kilku silnych

61

dowodów na to, że NDEs są prawdziwe. Najlepsze dowody wskazują na to, że ludzie naprawdę doświadczyli oddzielenia świadomości od ciała. Niesamowite jest to iż OBE pojawia się w czasie, kiedy ludzie doświadczający NDE są nieprzytomni albo klinicznie martwi. Nic nie poradzę, ale podziwiam te odkrycia. Nie ma żadnego naukowego ani medycznego wytłumaczenia oddzielenia świadomości od ciała. Fakt, że ludzie, którzy mieli OBE, mówią o widzeniu i słyszeniu w czasie, gdy ich fizyczne oczy i uszy nie funkcjonują, może zupełnie zmienić naukowe myślenie o świadomości. Od teraz społeczność naukowa może zmagać się z pytaniem: Co to znaczy doświadczać sensorycznej percepcji bez używania fizycznych zmysłów? Setki NDEs, w których pojawia się doświadczenie poza ciałem, zostały umieszczone na stronie internetowej NDERF. Poniżej znajdują się niektóre przykłady: Tadeusz, lekarz, miał infekcję krwi, która zagrażała jego życiu. Kiedy leżał w odizolowanym pokoju w szpitalu, nagle zmieniła się jego percepcja: Leżę na plecach. Przytomny. Nagle patrzę z sufitu na moje ciało. Mam odwrotną pozycję; głowa jest naprzeciwko moich stóp na łóżku. Widzę siebie bardzo wyrośnie. Mam normalną wizję. Wiem, że muszę podjąć decyzję. Żadnych głosów. Tylko „wiedza” o tym, że mam wybór. Wybór pozostania albo pójścia. Nie ma żadnego znaczenia, jaki wybór mnie zaskoczy... poczucie absolutnego spokoju. Wybrałem „zostać”. Natychmiast powracam do ciała. W lecie 1971 roku Dianę była z mężem w północnej Georgii. Przepływali rzekę Chattahoochee. Była z ośmioma osobami na dużej tratwie, która w pewnym momencie się wywróciła. Dianę znalazła się pod wodą. Nurt rzeki był niesamowicie szybki. Została zablokowana przez potężną siłę rzeki, zabrakło jej powietrza, straciła przytomność i wtedy doświadczyła czegoś cudownego: Kolejną rzeczą, jaką wiedziałam, było to, że znajdowałam się sto stóp ponad rzeką i patrzyłam na tratwę zablokowaną przez skały. Widziałam dwóch szukających mnie mężczyzn. Widziałam kobietę, która była wcześniej z nami na tratwie, a teraz trzymała się skał. Patrzyłam na męża i moją nastoletnią siostrę, którzy płynęli przed nami, bez żadnych incydentów, w kierunku bystrza41. Chcieli dowiedzieć się, dlaczego ich rzeczy unoszą się na rzece.

41 Bystrze - miejsce w rzece, w którym następuje lokalne przyspieszenie prądu wody (przyp. tłum.)

62

Przed wypadkiem przenieśliśmy wszystko z ich tratwy do naszej, w razie gdyby ich tratwa się wywróciła. Z góry obserwowałam męża wspinającego się na skałę na rzece. Przez szum rzeki nie słyszał tego, co krzyczeli do niego mężczyźni nadal znajdujący się na tratwie. Nie miał pojęcia, gdzie jestem ani co się stało, ale wiedział, ze mnie brakowało. Wyglądał tak, jakby chciał skakać do wody, żeby mnie szukać i nagle znalazłam się po jego stronie brzegu. Próbowałam go powstrzymać, ponieważ nie jest dobrym pływakiem i wiedziałam, że to nie ma sensu. Kiedy wyciągnęłam do niego rękę, moja dłoń przeszła przez niego. Spojrzałam na nią i pomyślałam: o mój Boże, jestem martwa! ...Byt Światła powiedział mi, że wybór pozostania albo powrotu należy do mnie, ale w tamtym życiu mam jeszcze dużo do zrobienia i to nie jest dobry czas na opuszczenie ziemi. Wahałam się. Powiedziano mi, że gdy wybiorę powrót, otrzymam określoną wiedzę, którą będę się dzielić z innymi. Po dyskusji zgodziłam się na powrót i natychmiast znalazłam się naprzeciwko wysokiego, stożkowatego budynku - był tak wysoki, że wyglądał tak, jakby się ciągnął w nieskończoność. Powiedziano mi, że to jest Sala Wiedzy. Przekroczyłam próg budynku i podleciałam do góry do czegoś, co wyglądało jak półki z książkami. Podobnie jak w bibliotece, było tam kilka milionów książek. Przeleciałam przy nich wszystkich. Gdy osiągnęłam szczyt, weszłam do kalejdoskopu kolorów i w tym samym czasie moja głowa wyskoczyła z wody. Byłam w dole rzeki, około dziesięciu jarów od tratwy. Szybko uświadomiłam sobie, że złapała mnie pobliska skała. Dałam radę się podnieść i wykrztusiłam mnóstwo wody. Byłam w szoku, ale nie potrzebowałam pomocy lekarskiej. Nie mam pojęcia, jak długo byłam pod wodą; nikt w tym czasie nie patrzył na zegarek. To mogły być cztery minuty; to mogło być dziesięć minut. Tam, gdzie byłam, nie było czasu. BADANIA PRZYSZŁO ŚCIOWE Obecnie trwają badania prowadzone przez dr. Sama Parnia, głównego badacza AWARE (AWAreness during REsuscitation)42. AWARE ściśle współpracuje z naczelnymi centrami medycznymi z całego świata. Naukowcy chcą przebadać sto pięćdziesiąt osób, które przeżyły zatrzymanie akcji serca. Tak jak wskazuje 42 Awarness during Resuscitation - świadomość podczas reanimacji

Aby zdobyć więcej informacji dotyczących badań AWARE, zobacz Centrum Medialne na Uniwersytecie w

Southampton, „World's Largest Ever Study of Near-Death Experiences”,

http://www.southampton.ac.uk/mediacentre/news/2008/sep/08_165.shtml

63

nazwa projektu, naukowcy zamierzają zbadać świadomość pacjentów w trakcie doświadczania zatrzymania akcji serca. Obrazy będą umieszczone w szpitalnych pokojach w taki sposób, aby były widoczne tylko z sufitu. A wszystko po to, żeby ustalić, czy mogą być widoczne w trakcie OBE. Minie kilka lat, zanim poznamy wyniki tych badań. Mamy nadzieję, że badania odpowiedzą na wiele pytań dotyczących OBEs w toku NDEs. Wcześniej przeprowadzono kilka badań, w trakcie których umieszczano obiekty w przestrzeniach szpitali, gdzie śmiertelnie chorzy pacjenci mogli doświadczyć NDE. Te obiekty to papier albo monitory komputerów z wizualnymi obrazkami lub wyrazami. Obiekty były zwykle umieszczane w miejscach, w których ani pacjent, ani osoby opiekujące się pacjentem nie mogły ich normalnie zobaczyć. Twórcy badań mieli nadzieję na to, że pacjenci mający doświadczenie poza ciałem w ciągu NDE dadzą radę je zobaczyć i dzięki temu dostarczą obiektywnych dowodów na OBE. Do tej pory, w trakcie badań, pacjenci doświadczyli kilku NDEs i trochę mniej OBEs. Żadne z OBEs nie zawierało wizualnej percepcji skierowanej na obiekt. Osobiście uważam, że to bardzo ważne i należy kontynuować tego typu badania. Nie tylko po to, żeby zrozumieć nasze procesy fizyczne i psychiczne, ale również po to, aby zrozumieć spirytystyczny świat. Jestem przekonany, że różnorodne sposoby studiowania NDEs pomogą w lepszym zrozumieniu określonego stanu świadomości, stale opisywanego w NDEs. CO MÓWI Ą SCEPTYCY Niektórzy sceptycy myślą, że doświadczenia poza ciałem są po prostu fragmentami pamięci, która pojawia się, gdy człowiek zaczyna umierać. Twierdzą, że fragmenty pamięci mogą powstawać z tego, co osoba bliska śmierci była w stanie usłyszeć albo poczuć w trakcie pozornej nieświadomości. Argument ten również sugeruje to, że NDEs mogą być nierealnymi rekonstrukcjami części pamięci z okresu, gdy osoba traci świadomość przed NDE lub ją odzyskuje zaraz po NDE. Mówią, że doszukanie się kilku potwierdzeń obserwacji podczas OBE aktualnych wydarzeń albo obiektów może być po prostu szczęśliwym trafem. Studia NDERF pokazują, że ten argument jest fałszywy. Opisy 287 OBEs dowodzą, że są całkowicie realne, bez żadnych oczywistych błędów w 97,6 procent przypadków. Gdyby OBEs były nierealnymi fragmentami pamięci albo szczęśliwym trafem, to niewiarygodne byłoby to, że występuje tak wysoki procent zupełnie dokładnych obserwacji OBE w setkach NDEs.

64

Badacze twierdzą, że pamięć ukształtowana zaraz przed lub po zatrzymaniu akcji serca jest poprawiona przez dezorientację43. Dla kontrastu, NDEs zawierają pomieszaną pamięć bardzo rzadko. Jeżeli jakakolwiek część NDE byłaby prostą rekonstrukcją fragmentów pamięci, to najprawdopodobniej owa pamięć stopniowo stawałaby się bezładna, kiedy osoba, która doświadczyła NDE, odzyskałby przytomność. NDEs są charakterystycznie wysoko świadome od początku do końca. W ankiecie NDERF zadaliśmy pytanie: „Kiedy, podczas doświadczenia, byłeś w najwyższym stanie świadomości i czujności?”. Ludzie są proszeni o narracyjną odpowiedź na to pytanie. Po przejrzeniu setek odpowiedzi odkryliśmy, że najwyższy poziom świadomości i czujności jest zwykle doświadczany nie na początku ani na końcu NDE, ale gdzieś w trakcie lub przez cały czas NDE. Kilku ludzi, którzy doświadczyli NDE, pisze o po-jawieniu się najwyższego poziomu czujności przy odzyskiwaniu przytomności. Jest to kolejny dowód na to, że OBEs pojawiające się w trakcie NDE są prawdziwymi zdarzeniami, a nie tylko fragmentami pamięci. W dodatku badania NDERF pokazały, że ludzie w stanie poza ciałem częściej doświadczają wyższego poziomu świadomości i czujności niż na co dzień. DALEKO DO CIAŁA Istnieje dodatkowy, uderzający dowód na to, że OBEs pojawiające się w toku NDEs są prawdziwe. Dowód pochodzi z badań nad tymi ludźmi, którzy mówią, że opuścili ciało i przenieśli się dalej od niego, dalej niż rozpiętość fizycznych zmysłów. Na przykład, pacjent, którego ciało jest reanimowane na ostrym dyżurze, może unosić się w pokoju albo w innej części szpitala. Potem dana osoba jest w stanie opisać dokładne obserwacje tego, co widziała daleko od ciała fizycznego. Przez lata badacze NDE opublikowali dużą liczbę raportów na ten temat44. W poprzednio prezentowanych badaniach nad OBE

43

Ludzie, którzy doświadczyli zahamowania akcji serca, mają często amnezję lub inne zaburzenia

związane z wydarzeniami, które pojawiły się przed lub po zahamowaniu akcji serca. Oto 3

przeprowadzone badania: M. J. Aminoff, M. M. Scheinman, J. C. Griffin i J. M. Herre, „Electrocerebral

Accompaniments of Syncope Assiociated with Malign ant Ventricular Arrhyrihms”, Annals of Internat Medicine 108 (1988): 791 - 96; P. van Lommel, R. van Wees, V. Meyers i I. Elfferich, „Near-Death

Experience in Survivors of Cardiac Arrest: A Prospective Study in the Netherlands", Lancet 358 (2001):

2039 - 45; S. Parnia i R Fenwick „Near-Death Experiences in Cardiac Arrest Visions of a Dying Brain or

Visions of a New Science of Consciousness" Resuscitation 52, nr 1(2002): 5-11. 44 Istnieje wiele raportów innych badaczy, które opisują pozacielesne obserwacje ziemskich wydarzeń,

dokonane przez osoby, które doświadczyły NDE. Badania dotyczące piętnastu NDEs ze zdalnymi

65

było dziesięć obserwacji podczas OBE ziemskich wydarzeń, które miały miejsce daleko od ciała fizycznego i poza wszelką cielesną, sensoryczną świadomością. Wszystkie dziesięć obserwacji podczas OBE było całkowicie prawdziwych. Doświadczenia poza ciałem, zawierające obserwacje bardzo oddalone od ciała, są tak realne, jak najpowszechniejsze OBEs zawierające obserwacje wydarzeń dziejących się blisko ciała fizycznego. Następny przykład pochodzi od lekarza z Indii. Mężczyzna został porażony prądem przy konstruowaniu elektrycznego urządzenia. Miał zdolność widzenia przez ściany swojego domu i zobaczył ojca zbliżającego się do jego ciała: Uniosłem się na mniej więcej dziesięć stóp i zatrzymałem się przy dachu. Z bardzo bliska mogłem zobaczyć litery napisane na dachówce, miały kilka cali. Każda litera wydawała mi się bardzo duża. Jako lekarz jestem zaskakiwany przez tego typu doświadczenia. Nawet teraz, po zapoznaniu się z setkami opisów OBE, ze zdumieniem myślę o tym, że nasza świadomość nie ma granic. SPRÓBUJ TEGO W DOMU Wciąż znajdą się tacy, którzy nie są jeszcze przekonani o tym, że OBEs są autentycznym fenomenem. Czy nadal masz wątpliwości? Zrób eksperyment: zamknij oczy na pięć minut w publicznym miejscu i pozostań tak mocno świadomym trwających wydarzeń, jak to tylko możliwe. Weź ze sobą osobę, która będzie obserwować i słuchać tego, co się dzieje dookoła. Po upływie pię-ciu minut porównaj swoje wrażenia z wrażeniami osoby, która ci towarzyszy. Nawet jeśli byłeś niezwykle czujny i próbowałeś być świadomy bieżących wydarzeń, jestem pewien, że twoje wrażenia będą bardzo niedokładne - bardziej niż u tych ludzi, którzy doświadczyli stanu poza ciałem i byli przedmiotem badań NDERF.

obserwacjami, które zostały potwierdzone przez innych: E. Cook, B. Greyson i I. Stevenson „Do Any

Near-Death Experiences Provide Evidence for the Survival of Humań Personalisty After Death? Relevant

Evidence for the Survival of Human Personality After Death? Relevant Features and Illustrative Case

Reports", Journal of Scientific Exploration 12 (1998): 377-406; E. W. Kelly, B. Greyson i I. Stevenson,

„Can Experiences Near-Death Furnish Evidence of Life after Death?" Omega 40, nr 4 (1999-2000): 513-

19.

66

5.

DOWÓD NR 3: NIEWIDOMY WZROK

Widzenie jest wiarą,

ale wiedz także, że wiara jest widzeniem. - Dennis Waitley

W 1998 roku dr Kenneth Ring oraz mgr Sharon Cooper opublikowali przełomowy artykuł na łamach Czasopisma Badań nad Bliską Śmiercią dotyczący ludzi niewidomych, którzy mieli obrazowe wizje NDEs albo doświadczeń poza ciałem niepowiązanych z NDEs45. Wyjątkowo interesującą podgrupą wspomnianych badań są opisy przypadków pochodzących od ludzi niewidomych od urodzenia, którzy mieli NDEs z typowymi elementami, które zawierają również aspekt wizualny. Medycznie niewytłumaczalne jest to, że ludzie niewidomi od urodzenia lub ci, którzy stracili wzrok zaraz po urodzeniu, mogą mieć zorganizowane wizualnie wizje. Przykładem jest historia Vicki, która widziała po raz pierwszy w życiu podczas NDE, co zostało udokumentowane w książce Ringa i Cooper pt. Mindsight. Dziewczyna była niewidoma od urodzenia z powodu uszkodzenia nerwów wzrokowych, które nastąpiło po otrzymaniu zbyt dużej ilości tlenu w inkubatorze. Vicki przeszła przez dwa NDEs. Pierwsze miało miejsce, kiedy miała dwanaście lat, z powodu komplikacji podczas zapalenia wyrostka robaczkowego, a drugie, kiedy była w wieku dwudziestu dwóch lat, po wypadku samochodowym. Vicki widziała po raz pierwszy w życiu podczas

45 K. Ring i S. Cooper, „Near-Death and Out-of-Body Experiences in the Blind: A Study of Apparent

Eyeless Vision", Journal of Near-Death Studies 16 (1998): 101- 47. Wyniki tych badań zostały później

szczegółowo zaprezentowane w: K. Ring i S. Cooper, Mindsight: Near-Death and Out-of-Body

Experiences in the Blind (Palo Alto, CA: William James Center for Consciousness Studies, Institute of

Transpersonal Psychology, 1999).

67

pierwszego NDE, kiedy miała OBE. Według Vicki treść obu NDEs była podobna, jednak NDE po wypadku samochodowym było bardziej szczegółowe i barwne. Zatem zaprezentuję szczegóły jej drugiego NDE, które pojawiło się po doznanej traumie, włączając w to poważne obrażenia głowy, po których dochodziła do siebie ponad rok. Kiedy zaczęło się jej NDE, była „odurzona strachem" i znajdowała się ponad ciałem w pokoju na ostrym dyżurze. Obserwowała personel medyczny, który próbował ją ocalić. Po uspokojeniu się miała szczegółowe i wysoce wizualne NDE. Odwiedziła przepiękne, nieziemskie królestwo, spotkała zmarłych przyjaciół i zobaczyła swoje życie. Tak opisuje swoją reakcję na zobaczenie siebie: Wiedziałam, ze to jestem ja... Byłam szczupła i dość wysoka. Od razu rozpoznałam, że to jest moje ciało. Spostrzegłam, że jestem przy suficie i pomyślałam: „To jest bardzo dziwne. Co ja robię tak wysoko?" - myślałam. - „To muszę być ja. Czy jestem martwa?"... Widziałam ciało bardzo wyraźnie i... wiedziałam, że jest moje, ponieważ nie byłam sobą46. Vicki była mężatką i nosiła pierścionki, ale oczywiście nigdy ich nie widziała. Poniżej znajduje się wspomnienie o pierścionkach: Myślę, że nosiłam zwyczajną, złotą obrączkę na prawym serdecznym palcu i obok obrączkę ślubną mojego taty. Definitywnie widziałam moją obrączkę ślubną. To jest jedna z rzeczy, którą najbardziej zapamiętałam, ponieważ była niezwykła. Ma pomarańczowe kwiaty na bokach47. Najbardziej niezwykłe we wspomnieniach Vicki jest to, że nigdy wcześniej nie rozumiała koncepcji wizji. „To był jedyny czas, kiedy odczułam, czym jest widzenie i światło, ponieważ tego doświadczyłam” - powiedziała48. CUDOWNA WIZJA Osobiście przesłuchałem Vicki i uznałem jej historię za nadzwyczajną. Dla niewidomych od urodzenia wzrok jest pojęciem abstrakcyjnym. Rozumieją świat tylko ze zmysłów słuchu, dotyku, smaku i zapachu. Sporadycznie, w odpowiednich warunkach, za pomocą metod chirurgicznych, niewidomi mogą

46

Ring i Cooper, Mindsight, 25. 47

Ring i Cooper, Mindsight, 46 - 47. 48

Ring i Cooper, Mindsight, 41 - 42,

68

odzyskać wzrok. Kiedy niewidomi są podczas procesu odzyskiwania wzroku, często mają kłopoty ze zrozumieniem wizualnej percepcji przez bardzo długi okres. Przytoczony fakt kontrastuje z przypadkiem Vicki, która była natychmiast świadoma swojej wizualnej percepcji podczas NDE. To sugeruje, iż wizja Vicki była pochodzenia fizycznego. Badania pokazują, że sny niewidomych od urodzenia nie obejmują wizji. Nie można im skutecznie wytłumaczyć wizji, nawet przez wykazanie analogii pomiędzy czterema pozostałymi zmysłami. Próbowałem tego w konwersacjach z Vicki i nie udało mi się. Być niewidomym od urodzenia i nagle być w stanie widzieć w czasie śmierci musi być zarówno piękne, jak i w pewnych momentach frustrujące. Mnóstwo tematów badań Ringa i Cooper próbowało dokładnie wyjaśnić to, czego doświadczyli. Niektórzy wycofali się z mówienia o tym, że doświadczenie było wizualne, ponieważ naprawdę nie wiedzieli, czym jest wizualne doświadczenie. Po przemyśleniu pewien mężczyzna stwierdził, że jego doświadczenie było formą kombinacji, która w gruncie rzeczy oznaczała kombinację wszystkich zmysłów, ukształtowaną w nowe doświadczenie. Tak wygląda opis z książki Ringa i Cooper pt. Mindsight:

Myślę, że to, co się tutaj działo, było synestezją, w której wszystkie percepcje zostały zmiksowane w jakiś jeden obraz w moim umyśle, no wiesz, wizja, dotyk, cały wkład, jaki miałem. Nie mogę dosłownie powiedzieć, że naprawdę nic nie widziałem, bo w końcu uświadomiłem sobie, co się dzieje i dostrzegałem wszystko, co jest w moim umyśle… Ale nie pamiętam szczegółów. Dlatego mówię, że niechętnie opisuję to jako wizję49.

Kolejna osoba przedstawiona w książce Ringa mówi, że jej wzrokowe NDE było poza wzrokowe.

Mówię o wszystkim, czego byłem świadomy. Nie wiem, czy ta świadomość była spowodowana wzrokiem... Nie jestem pewien. Wszystko, co wiem, to... tylko to, że byłem świadomy informacji albo rzeczy, które tam miały miejsce, a normalnie nie byłbym w stanie nic wychwycić wzrokowo... Jestem bardzo ostrożny przy nazywaniu tego zjawiska, gdyż nie jestem

49

Ring i Cooper, Mindsight, 151.

69

pewny, skąd pochodzi. Powiedziałbym, gdybym czuł, że to nie było widzenie, ale w sumie nie jestem pewien50.

Po rozważeniu powyższych historii, opowiedzianych przez niewidomych, Ring i Cooper doszli do konkluzji, która wydaje się brać pod uwagę wszystkie strony argumentu:

Nawet jeśli nie możemy utrzymywać, że niewidomi widzą w swoich doświadczeniach w jasny sposób, to wciąż jesteśmy zgodni co do faktu - i to jest faktem - że nie mieliby dostępu do tego rodzaju rozwiniętej, bardzo czułej świadomości, która jest niewytłumaczalna w normalnych warunkach... Możliwe, tak sugerowaliśmy, że nawet gdyby te raporty ostatecznie nie prezentowały odpowiednika uszkodzonej wizji, to jasno pre-zentują coś, co musi być bezpośrednio zwrócone w tym kierunku... Rzeczywiście to, co się tutaj pojawiło, jest wyróżniającym się stanem świadomości, którą nazywamy świadomością transcedentalną51.

Zgadzam się z Ringiem i Cooper. Wzrokowe NDEs, które pojawiły się u niewidomych, mają nieziemską formę doświadczenia wzrokowego. Nie ma żadnego medycznego wytłumaczenia dla wzrokowej wizji NDE u niewidomych od urodzenia. Ludzie niewidomi, którzy mają doświadczenie bliskie śmierci, mogą natychmiast mieć pełną i czystą wizję. Jest to kolejny dowód na to, że wizja w NDEs obejmująca doświadczenia bliskie śmierci u osób, które widzą, jest nieprawdopodobnie niezwykłą, fizyczną wizją. NDERF otrzymała kilka opisów bliskich śmierci od osób ze znacznym upośledzeniem wzrokowym lub nawet niewidomych. Przykład NDE u osoby słabo widzącej w wysokim stopniu pochodzi od Violet. Przy porodzie doznała groźnego krwawienia, lekarz już myślał, że nie żyje. Violet miała NDE i jej wizja była cudownie przejrzysta: Wszystko było jasne. Bez okularów widzę bardzo słabo w wysokim stopniu. Pielęgniarka zabrała mi okulary przed zabraniem mnie do sali porodowej, a mimo to widziałam wyraźnie wszystko, co robił lekarz.

50 Ring i Cooper, Mindsight, 153. 51

Ring i Cooper, Mindsight, 157, 158, 163.

70

LEPSZA WIZJA BLISKA ŚMIERCI Dzięki przebadaniu tak dużej liczby NDEs otrzymaliśmy stały wzór odpowiedzi na pytania dotyczące NDEs i życia po śmierci. Jednak studia nad NDE mogą być również zadziwiające. Moim jednym z najważniejszych pytań jest: Dlaczego - jak - osoba niewidoma może widzieć podczas NDE? Pozwolę sobie zacząć od rozpatrzenia pierwszego pytania. Opisywanie wizji niewidomego jako „nieziemskiej" nie jest całkowitą odpowiedzią. W większości badań NDE występuje transcendentalny aspekt, który pozostaje tajemnicą. Studiowanie NDEs wymaga innej metodologii od tej, która jest używana w pozostałych badaniach naukowych. NDE nie mogą być wyprodukowane w laboratorium. Nie możemy założyć ludziom czułego sprzętu medycznego i wywołać u nich NDE. To byłoby medycznie nieetyczne. Jedyna jaką możemy zrobić, to zbierać i studiować setki przypadków NDEs i szukać dowodów związanych z możliwością życia po śmierci. Ale przez pracę nad NDE napotkaliśmy na swojej drodze wiele pytań, na które nie znamy pełnych odpowiedzi. Dlaczego niewidomi widzą w toku NDE jest jednym z nich. Pomimo iż nie znamy pełnych odpowiedzi, to jesteśmy w posiadaniu danych, które mogą wywołać pewne spekulacje. Występowanie szczegółowego i zorganizowanego wizualnego doświadczenia u osoby niewidomej jest medycznie niewytłumaczalne. Inny dowód pochodzi od widzących ludzi, którzy często opisują nieziemską, wizualną zdolność - na przykład wizję w obrębie 360 stopni. Ludzie przechodzący przez NDE są generalnie nieprzytomni i ich normalna, fizjologiczna zdolność widzenia nie funkcjonuje w trakcie NDE. Wszystko to nasuwa jeden wspólny wniosek. Mianowicie wizja opisywana w ciągu NDE różni się od wizji ziemskiej, dobrze nam znanej. Wizja w życiu pozagrobowym może być w pewnym sensie analogiczna do wizji ziemskiej, a jednocześnie różna pod względem barwności, rozległości i urojenia. Wszystkie pięć zmysłów związanych z życiem na ziemi (wzrok, słuch, dotyk, smak i węch) zostało opisanych w przypadkach NDERF. Bez pytania ludzie, którzy doświadczyli NDE, często sami mówią o wzroście poziomu funkcjonowania wszystkich zmysłów w czasie, kiedy funkcje zmysłowe nie powinny działać. Ze wszystkich zmysłów wzrok jest najczęściej przedstawiany jako odmienny od wzroku, który znamy z codziennego, zwyczajnego życia. W ankiecie NDERF zadaliśmy pytanie: „Czy twój wzrok różnił się w jakiś sposób od tego, jaki znasz na co dzień (w jakimkolwiek aspekcie, takim jak: przejrzystość, pole widzenia, barwy, jasność, głębokość percepcji, stopień

71

wyrazistości obiektów itd.)?”. Ze wszystkich ankietowanych 66,1 procent odpowiedziało „Tak”, 15,0 procent odpowiedziało „Nie jestem pewien” i tylko 18,9 procent odpowiedziało „Nie”. Osoby, które doświadczyły bliskiej śmierci, były zachęcane do narracyjnych odpowiedzi na to pytanie. Oto kilka z nich: Mój wzrok znacznie się polepszył. Byłam w stanie zobaczyć rzeczy tak blisko, jak tylko tego potrzebowałam. Nie czułam żadnego obciążenia; to było prawie jak aparat z funkcją automatycznego przybliżania. Jeżeli czułam, że potrzebuję coś zobaczyć, po prostu na to patrzyłam, bez zastanowienia i obciążenia. Kiedy unosiłem się ponad swoim ciałem, mogłem zobaczyć jednocześnie pole 360 stopni wokół mnie. Skupiłem się jednak na obszarze o mniejszej widoczności, podobnym do normalnego, fizycznego pola widzenia. Wyglądało to tak, jakbym oglądał TV trzeciej generacji. W porównaniu do normalnej rzeczywistości: wszystkie rzeczy i ludzie byli barwni; nie było ciemności i cieni. Czyste, jasne światła. Miałem perfekcyjny wzrok (jestem krótkowzroczny); wszystko było solidne. Kiedy byłem pod wpływem działania środków uspokajających, widoczność była mało wyraźna. Kiedy miałem atak serca, widoczność stała się czystsza, tak samo jak myślenie. Jestem osobą krótkowzroczną, ale w tamtym momencie miałem 100-procentową widoczność i... wszystko było superprzejrzyste i czyste, i kolory były niesamowite. Bez materialnego ciała zupełnie inaczej odczuwałem i widziałem. To jest jak tłumaczenie osobie niewidomej kolorów tęczy. Zebraliśmy setki opisów wizji odbywających się w trakcie NDEs. Opisy wizji w ciągu NDE są często tak dramatyczne, że muszę sobie przypominać, że ludzie, którzy doświadczyli NDE, są na ogól nieprzytomni albo martwi klinicznie w czasie doświadczania niesamowitych poziomów wizji. Przez lata dostarczono NDERF setki opisów NDE, które powszechnie dotyczą nadnormalnych wizji, przyśpieszonej świadomości, realnych pozacielesnych

72

obserwacji i wielu innych elementów, mających miejsce wtedy, gdy ludzie doświadczający NDE są nieprzytomni albo w stanie śmierci klinicznej. Pragnienie zrozumienia tego, co się dzieje w czasie NDE, obejmującego opisane wizje, pociągnęło mnie do rozważań nad tym, co uznałem wcześniej za nieprawdopodobne: może ludzie, którzy doświadczyli NDE, opisują inaczej realną, transcendentalną sferę egzystencji. Możliwe, że zasady świadomości i percepcji sensorycznej, które wszyscy znamy, muszą być rozważone ponownie. WIDZENIE JEST WIAR Ą Przenosimy się do drugiego pytania: Co to znaczy, że osoba niewidoma widzi podczas NDEs? Nigdy nie myślałem o tym jak o pytaniu, dopóki nie zabrałem swojego syna Filipa na spotkanie do Seattle, gdzie niewidoma kobieta mówiła o swoim NDE. Filip miał dziewięć lat i byłem pewny, że będzie się nudził na prezentacji. Ale stało się wprost przeciwnie. Prezentacja przykuła jego uwagę. Po wykładzie poszliśmy w ciszy do samochodu. Wydawało mi się, że Filip myśli o czymś intensywnie, więc się nie odzywałem, inspirując go do wypełnienia martwej przestrzeni. W końcu Filip przemówił. „Skoro osoby niewidome widzą podczas NDE, to w takim razie doświadczenie nie może być wywołane przez właściwości mózgu” - powiedział. - „Doświadczenie musi być prawdziwe!”. Takie myślenie jak to umiejscawia niewidomy wzrok wysoko na mojej liście dowodów na życie pozagrobowe.

73

6.

DOWÓD NR 4: NIEWYOBRAŻALNA ŚWIADOMOŚĆ

Oddech jest mostem

łączącym życie ze świadomością, która jednoczy ciało z myśleniem.

- Thich Nhat Hanh

Niektóre NDEs zachodzą w czasie, kiedy pacjent przechodzi operację i jest w narkozie. To pokazuje, że należy łączyć dyskusję o NDEs, które pojawiają się pod narkozą, z dyskusją o NDEs i świadomości. Jednakże, jak się przekonamy, występuje ogromna różnica pomiędzy nieświadomością wywołaną przez ogólną narkozę a tą wywołaną przez traumę lub poważną chorobę. Właściwe użycie ogólnej narkozy prowadzi do kontrolowanej, totalnej nieświadomości. Według Merriam-Webster termin ogólna narkoza oznacza „narkozę wpływającą na całe ciało, połączoną z utratą świadomości”. Kiedy narkoza jest właściwie wprowadzona, anestezjolog wie, że pacjent nie ma świadomości swojego otoczenia. Zasadniczo pacjent jest umarły dla świata. Termin narkoza może odnosić się do miejscowej albo ogólnej narkozy. W tym rozdziale termin narkoza odnosi się do ogólnej narkozy. Według tematycznych podręczników ogólna narkoza ma wywołać pięć stanów w trakcie operacji:

• Zniesienie bólu • Utrata pamięci w procedurze powszechnie znanej jako amnezja • Zniesienie świadomości • Zwiotczenie mięśni szkieletowych • Obniżenie autonomicznych reakcji nerwowych, czyli obniżenie tętna,

zwolnienie oddechu, obniżenie ciśnienia kiwi

74

W trosce o pacjenta, który jest w stanie narkozy, anestezjolog podłącza go do różnorodnych monitorów, w celu obserwacji akcji serca, tempa oddechu i ciśnienia krwi. Osiągnięcie i utrzymanie określonej utraty świadomości i stanu amnezji u pacjenta pod narkozą wymaga sporego wysiłku. Wiele NDEs zostało opisanych przez pacjentów, którzy prawie zmarli właśnie podczas tej starannie, elektronicznie monitorowanej narkozy. Co może zagrozić życiu w stanie narkozy? Czasami pacjentom grozi śmierć z powodu poważnej choroby lub urazu wymagającego nagłej operacji, podczas której mieli atak serca albo byli uczuleni na otrzymane leki. Może się również zdarzyć, że wystąpią komplikacje w trakcie operacji i pacjent zostanie narażony na niebezpieczeństwo utarty życia. Byłem zaskoczony tak ogromną liczbą pacjentów opisujących pojawienie się NDE w stanie narkozy. Wysoki poziom świadomości wyrażony w tych przypadkach jest mocnym dowodem nieziemskiego stanu świadomości w toku NDEs, którego zniszczyć nie potrafi nawet narkoza. PIĘĆ PRZYPADKÓW: NDEs W TRAKCIE NARKOZY Jaime był w trakcie przeprowadzania operacji, kiedy zablokowała się rurka dotchawiczna służąca mu do oddychania. Lekarz powiedział mu później, że aktywował „kod niebieski”, ponieważ doszło do zatrzymania akcji serca i zastosowano defibrylator w celu reanimacji. Oto, co się stało: Pamiętam, że miałem narkozę. Następną rzeczą, jaką wiem, jest to że wciąż leżałem na plecach. Na początku wyglądało to tak, jakby wszędzie była nicość, jakbym leżał, unosząc się na plecach i dookoła było ciemno. Pamiętam, że wyciągnąłem przed siebie ręce; nie mogłem zobaczyć ani ich, ani mojego ciała, ale wiedziałem, że tam były. Wówczas usłyszałem ciche hmmmmm. Tak, jakbym był pod wodą i słyszał stłumiony głos. W każdym razie zastanawiałem się, dlaczego jest ciemno. Nic się nie działo. Nie pamiętam nic więcej – żadnej operacji, nic. Wydawało się, że jest to jedyna rzecz, o której mogę myśleć. I wtedy odczułem, że ta ciemność panuje w tunelu i że wzdłuż całego tunelu są drzwi, chociaż wydawało mi się, że ten tunel jest czymś w rodzaju… jaskini - w pewnym sensie skalistej, jednak nie za bardzo, raczej gładkiej -to są moje wrażenia. Potem czułem się trochę przestraszony; myślałem: co się tutaj dzieje? Czułem, jakby już minęła godzina. Wtem, naprzeciw siebie, w oddali, ujrzałem punkcik światła w rozmiarze gumki na ołówku. Poczułem, że poruszam się w

75

jego kierunku... jakby coś mnie pchało, nie robiłem tego sam. Przesuwałem się w pozycji pionowej. I wtedy dowiedziałem się, że wzdłuż całego tunelu są małe drzwi. Poczułem, że gdybym nie chciał, to mógłbym nie wracać, ale moja uwaga była wciąż skupiona na świetle. Po chwili pomyślałem: „Babcia”, znajdowałem się w środku światła. Zacząłem mówić: „Nie jesteś martwa. Ja nie jestem martwy, ty nie jesteś martwa”. Odpowiedziała: „Nie, nie jestem martwa i ty też nie”. Moja babcia zmarła trzy lata temu, ale w tamtym momencie nie pamiętałem tego, tylko to, że nie jest martwa, żyje i ma się dobrze. Zmarła z powodu demencji. Poprosiła mnie, abym usiadł i wypił kawę, tak jak zawsze to robiliśmy w jej domu. Były tam jej krzesła i stół. Wyglądała tak, jakby miała około trzydziestu lat. Była ubrana w purpurową sukienkę, podobną do tej w kwiaty, jaką zawsze nosiła. Tylko wydawało się, że na tej obecnej kwiaty świecą fluorescencyjnie żółto. Nagle ujrzałem fluorescencyjne światło emanujące z góry pokoju. Czułem się bardzo dobrze. Nie potrafię tego opowiedzieć - czułem miłość albo coś w rodzaju uczucia przy pierwszym pocałunku. Energia elektryczna. Motyle w brzuchu, jak najlepszy narkotyk. Nie wiem, jak mam to opisać, było tak wspaniale. Po pewnym czasie wpadłem w małą panikę, gdyż zauważyłem, że nie było źródła światła; po prostu tam było. Kiedy dotknęła mojej ręki, spostrzegłem, że patrząc w dół też mogę je zobaczyć. Były tam, ale wyglądały biało, prawie się błyszczały. Powiedziała mi, że mam rację. (Swoją drogą, cała konwersacja przebiegała w języku hiszpańskim.) Zaproponowała, abyśmy napili się kawy. I tak zrobiliśmy. Jednakże, zauważyłem, że kawa nie jest gorąca i nie ma smaku. Była lekko ciepła. Nieoczekiwanie pojawiła się para wodna i wyglądało tak, jakby kawa była gorąca, ale to nie była prawda. To było podobne do tego, jakbyś był chory i nic nie czuł. W każdym razie, powiedziałem jej, że myślimy o niej każdego dnia. Odpowiedziała, że wie. Wiedziała, że ją bardzo mocno kochaliśmy i ona nas też kochała. Raptem spostrzegłem, że pokój jest kopułowaty. Po lewej stronie znajdowało się coś w rodzaju zasłony. Zobaczyłem zerkającego przez nią dziadka. Zobaczyłem też panią, krępą, niedużą, z długim czarnym kucykiem. Chciałem coś powiedzieć i wtedy przemówiła babcia: „Musisz iść, nie możesz tu zostać; to nie jest twój czas”. Poczułem się okropnie; zacząłem płakać. Powiedziałem: „Ale babciu, chcę tu zostać”. Czułem się tam tak wspaniałe, że nie chciałem iść. Pamiętam, jak błagałem po hiszpańsku: „Proszę, pragnę z tobą zostać. Nie chcę stąd iść”.

76

Odpowiedziała: „Wrócisz tu, kiedy nastąpi twój czas; nie martw się”. Po chwili powiedziała: „Powiedz wszystkim, że ich kocham i myślę o nich przez cały czas”. Od tej chwili wciąż powtarzałem: „Ale, ale chcę tu zostać” i wtedy usłyszałem głośny huk. Poczułem, jakbym został uderzony młotem wykonanym z ognia w klatkę piersiową. Pamiętam powrót i krztuszenie się. Byłem pod respiratorem - wszystkie rurki, itp. Czułem się strasznie. Zobaczyłem, że jest tu mój tata i reszta rodziny. Nie pamiętam, co się później stało, ale pamiętam, że powiedziałem, iż potrzebuję papieru. Musiałem coś napisać: „Widziałem babcię”. Cyndi przechodziła drugą wymianę zastawki serca w ciągu sześciu miesięcy, kiedy miała doświadczenie, które opisała poniżej. Zapytała swojego lekarza, czy to możliwe, żeby śnić w trakcie operacji. Kiedy powiedział, że nie, opowiedziała: „W takim razie musimy porozmawiać”, Tu znajduje się parafraza tego, co doświadczyła. W trakcie operacji czułam, że odstępuję od ciała i zaczynam unosić się ponad stołem operacyjnym. Lekarz powiedział mi później, że otworzyli serce i wstrzymali jego pracę na długi czas oraz że wystąpiły duże trudności z przywróceniem akcji serca. Musiało to mieć miejsce w czasie, kiedy opuściłam ciało, gdyż widziałam lekarzy, którzy nerwowo próbowali je uruchomić. Oderwanie od fizycznego ciała było dziwne. Zaciekawiło mnie to, co robią, ale nie przejmowałam się. Nieoczekiwanie się oddaliłam i zobaczyłam mojego tatę siedzącego przy stole. Zauważył mnie, co było zadziwiające, ponieważ prawie od roku nie żyje. Valerie w wieku siedemnastu lat przeszła operację, w czasie której jej serce zatrzymało się. Tu jest jej doświadczenie: W pewnym momencie w trakcie operacji przeszłam przez tunel. Życie przeskakiwało mi przed oczami. Zacisnęłam mocno oczy; pamiętam, że ktoś mi kazał otworzyć oczy. Znajdowałam się w czystej, białej przestrzeni i widziałam duchy chodzące dookoła w pokojach. Zaczęłam płakać, ale nie łzami. Pamiętam to, gdy spojrzałam na dłonie i były półprzezroczyste. Wnet pojawił się anioł; bił od niej olśniewający blask. Uspokoiła mnie mówiąc, że jestem bezpieczna. Pamiętam, że powiedziałam jej, że nie jestem jeszcze gotowa na

77

śmierć. Odpowiedziała, że wie. Patrzyłam na lekarzy, którzy robili CPR52 młodej dziewczynie. Nie za bardzo rozumiałam, że to byłam ja, obejrzałam całą operację. Powiedziałam jej, że to bardzo smutne, że ta dziewczyna jest taka młoda. Odpowiedziała, że lekarze przywracają ją do życia i poczułam, że zostałam wepchnięta do tego cierpiącego ciała. Patrycja była zapisana na dwugodzinną operację usunięcia woreczka żółciowego. Operacja trwała osiem godzin, a jej serce zatrzymało się dwa razy: Następną rzeczą, jaką kojarzyłam, był krzyk lekarza i szmer chodzących wokół pielęgniarek. Spojrzałam w prawo i zobaczyłam lekarza, który uderzał w moją klatkę piersiową. Wszystko, co mogłam zrobić, to jedynie stać. Nagle zobaczyłam na ścianie światło. Wyglądało jak latarka, która się zbliża i przez to światło staje się coraz większe. Dotknęłam go i przeniosłam się do tunelu, w którym kłębiły się chmury. Chmury były szare, białe i niektóre zadymione. Szybowałam bardzo szybko, wymachując rękami. Gdy dotarłam do końca, światło zrobiło się pomarańczowe. Pojawił się bardzo wysoki mężczyzna, ubrany w jasnobrązowy strój (koszulę i spodnie). Patrzyłam w jego kierunku i zobaczyłam żółte kwiaty, wielką górę i niebieskie niebo. Twarz mężczyzny miała kolor jasnego piasku, a włosy były złote. Miał bardzo miły wzrok. Wszędzie panowała cisza. Widziałam drzewa i chciałam wbiec pomiędzy nie, ale mnie powstrzymał. Cofnął mnie i delikatnie wepchnął z powrotem do tunelu. W tym samym czasie usłyszałam, jak lekarz mówi: mamy ją. Gdy powróciłam do ciała, nie czułam żadnego bólu, tylko pewną pełnię w brzuchu i klatce piersiowej. Krzysztof był leczony operacyjnie na poważną chorobę serca Był pod miejscową narkozą, nazywaną „świadomym znieczuleniem”. Był silnie znieczulony i miał atak serca. Krzysztof opisuje to, jak stawał się coraz bardziej świadomy po ataku serca, pozornie niemożliwe zdarzenie: Niedawno dowiedziałem się, że cierpię na zespół Wolffa-Parkinsona-White'a, chorobę serca, która powoduje nagłą śmierć w stanie, w którym serce bije szybko ze względu na nieprawidłowe, dodatkowe ścieżki elektryczne między komorami serca. Jedyną drogą do wyleczenia tej choroby jest usunięcie nadczynności serca. Operacja polega na tym, że chirurg wycina te ścieżki.

52 CPR (ang. Cardio-Pulmonary Resuscitation) - resuscytacja krążeniowo-oddechowa

78

Byłem pod świadomym znieczuleniem. Nie wiedziałem, co się ze mną dzieje w znieczulonym miejscu, ale był taki moment, w którym miałem tachykardię (częstoskurcz komorowy) i serce zaczęło mi bić tak szybko, że doprowadziło to do ataku serca. Nawet pod znieczuleniem odczuwałem niewielki ból, lecz kiedy doszło do zatrzymania akcji serca, przeszedł przeze mnie spokój. Stałem się w pełni świadomy otoczenia. Mogłem odczuć pancerz swojego ciała i mój duch zaczął się unosić; ogarnął mnie niesamowity spokój. Gdy mój duch zaczął się unosić, lekarz rozpoczął masaż serca przy użyciu defibrylatora. Mój duch się zatrzymał i powrócił do ciała, a stan umysłu powrócił do znieczulenia. Odczuwałem kompletny spokój, nic mnie nie martwiło. To było najwspanialsze doświadczenie w moim życiu. PRZYTOMNE, ALE NIE ŚWIADOME We wcześniejszych rozdziałach zaprezentowałem odpowiedzi osób, które doświadczyły NDE, na pytania kwestionariusza NDERF, wszystkie w skali punktów NDE, od 7 i wyżej. Do porównania treści NDEs pojawiających się pod ogólną narkozą z pozostałymi NDEs wykorzystałem tę samą grupę 613 osób, które doświadczyły NDE. W badaniach pojawiło się dwudziestu trzech ludzi, którzy opisali swoje doświadczenia w trakcie ogólnej narkozy. Kilka doświadczeń obejmowało opisy zatrzymania akcji serca związane z zagrożeniem życia w czasie ogólnej narkozy. NDEs, które pojawiły się w stanie ogólnej narkozy, zostały porównane z pozostałymi 590 NDEs, przez przegląd trzydziestu trzech odpowiedzi obu grup, pochodzących z pytań kwestionariusza o treść NDE. Porównałem odpowiedzi obu grup na trzydzieści trzy pytania, używając statystycznego narzędzia, nazywanego test chi - kwadrat Z powodu dużej liczby pytań dotyczących treści NDE, inaczej rozważałem odpowiedzi pomiędzy dwiema grupami, wtedy, gdy statystycznie ustalono mniej niż 1 na 100 szans na to, że różnice w odpowiedziach mogły być przypadkowe. Tendencja w kierunku statystycznie znacznej różnicy została określona jako 3 na 100 szans na to, że różnice w odpowiedziach dwóch grup mogą być przypadkowe. Wyniki: nic było dużych różnic w odpowiedziach pomiędzy dwiema grupami na trzydzieści trzy pytania kwestionariusza, z wyjątkiem narkozy – w opisach NDEs tunel pojawia się znacznie częściej. NDEs, które pojawiły się w stanie ogólnej narkozy, zawierają wszystkie elementy NDE, takie same jak NDEs, które nie pojawiły się w stanie ogólnej narkozy. Zaskakujące jest to, że

79

elementy NDE pojawiły się z tą samą częstotliwością niezależnie od tego, czy człowiek był pod narkozą w czasie doświadczenia, czy nie. Jedyny wyjątek stanowi doświadczenie tunelu. Jeśli świadomość byłaby tylko wytworem fizycznego mózgu, to miałoby sens to, że w NDEs pojawiających się w stanie ogólnej narkozy występuje zmniejszona świadomość i czujność niż w innych doświadczeniach, prawda? To jest dokładnie to, czego wszyscy się spodziewają, ale nie to, co wykazały badania NDERE W ankiecie NDERF zadaliśmy pytanie: „Jak twój najwyższy poziom świadomości i czujności podczas doświadczenia odnosi się do normalnej, codziennej świadomości i czujności?”. W opisach NDEs, które się pojawiły się w trakcie ogólnej narkozy, 83 procent ankietowanych odpowiedziało: „Większa świadomość i czujność niż normalnie”. To samo opowiedziało 74 procent ankietowanych, u których pojawiły się pozostałe NDEs. Odpowiedzi na to pytanie nie były statystycznie zupełnie różne w obu grupach. To są zadziwiające wyniki! Sama ogólna narkoza albo samo zatrzymanie akcji serca powoduje nieświadomość bez możliwości przytomnej pamięci. Przywołując naszą wcześniejszą dyskusję, dziesięć do dwudziestu sekund po zatrzymaniu akcji serca EEG, miara elektrycznej aktywności mózgu, spada i wskazuje na brak elektrycznej aktywności mózgu. Pojawienie się typowych NDEs w stanie narkozy jest w tym przypadku medycznie niewytłumaczalne. Odkrycie tego, że typowe NDE pojawia się w stanie ogólnej narkozy, jest mocnym dowodem na to, że świadomość może istnieć w oddzieleniu od ciała. Inne badania nad NDE dowiodły, że NDEs pojawiają się w stanie ogólnej narkozy. Dr Bruce Greyson z Uniwersytetu Virginia stwierdził: „W naszej kolekcji NDEs, 127 z 578 przypadków (22 procent) pojawiło się w stanie ogólnej narkozy i zawierało takie cechy, jak OBEs, w których ludzie obserwowali personel medyczny pracujący nad ciałem, niezwykle jasne i czyste światło, spotykanie zmarłych osób oraz bardziej przejrzyste niż normalnie myśli, pamięć i zmysły”53. MATERIALNE BYTY POSIADAJ ĄCE DUSZĘ John Eccle, zdobywca Nagrody Nobla, neurolog, który badał świadomość, stwierdził, że może istnieć świadomość oddzielona od ciała. Eccles mówił: 53 B. Greyson, E. Kelly i E. F. Kelly, „Explanatory Models for Near-Death Experiences", w Handbook of Near-Death Experiences: Thirty Years of Investigation, ed. J. Holden, B. Greyson i D. James (Westport,

CT: Praeger Publishers, 2009), 226.

80

„Utrzymuję, że tajemnica ludzkiego życia nabrała innego znaczenia, drogą naukowej redukcji, w ujęciu doktryny materializmu, która znalazła wytłumaczenie dla wszystkich duchowych doznań, używając pojęć aktywności neuronalnej. Ten pogląd musi być określony jako przesąd. Musimy zdać sobie sprawę z tego, że jesteśmy duchowymi bytami, które posiadają duszę i egzystują w spirytystycznym świecie, tak samo, jak materialnymi bytami, które posiadają ciało i mózg i egzystują w materialnym świecie”54. SCEPTYCY: ZA SŁABA NARKOZA Istnieje też podejście sceptyczne. Ludzie mówiący otwarcie na ten temat twierdzą, że doświadczenia takie jak te mogą być wynikiem zbyt słabej narkozy, co wiąże się z częściową świadomością w czasie operacji. Żeby uznać to zdanie, należy najpierw zignorować NDEs pojawiające się w stanie narkozy, a także typy doświadczeń opisane pracz pacjentów, którzy wybudzili się z narkozy w trakcie operacji. Na szczęście, tylko od 1 do 3 pacjentów55 na 1000 doświadcza tej „świadomej narkozy”. Pomijając typ NDE, o którym tu czytasz, świadoma narkoza prowadzi do zupełnie innych doświadczeń56. Ludzie, którzy doświadczyli świadomej narkozy, często mówią o bardzo nieprzyjemnych, bolesnych i przerażających doświadczeniach. W odróżnieniu od NDEs, które są w przeważającej mierze wizualnymi doświadczeniami, częściowe wybudzenie z narkozy częściej zawiera jasne i fragmentaryczne doświadczenia ze słuchem, a nie z wizją. Chciałbym podkreślić to, że częściowe wybudzenie z narkozy jest sytuacją, do której dochodzi bardzo rzadko i nie powinno być podstawą do obaw o procedurę narkozy. W trakcie NDEs, które pojawiają się w stanie ogólnej narkozy, często występują obserwacje OBE. Osoby doświadczające NDE typowo widzą swoją 54 J. C. Eccles, Evolution of Brain, Creation of the Self (Londyn i Nowy Jork: Routledge, 1991), 241. 55 Przebudzenie (całkowite lub częściowe) pojawia się w od 1 do 3 na 1000 przypadków w trakcie ogólnej

narkozy: T. Heter i P. Steen, „Awareness in Anesthesia: Incidence, Consequences and Prevention", Acta Anaesthesiologica Scandinavica 40 (1996): 1073 - 86; H. Sandin, G. Enlund, P. Samuelsson i C.

Lennmarken, „Awareness During Anaesthesia: A Prospective Case Study", Lancet 335 (2000): 707- 11. 56 Opisane w NDEs doświadczenia wybudzenia w trakcie anestezji są nieprawdopodobne: J. E. Ostern, J.

Hopper, W. J. Heran, T. M. Keane i B. A. van der Kolk, „Awareness Under Anesthesia and the

Development of Posttraumatic Stress Disorder", General Hospital Psychiatry 23 (2001): 198 - 204; P H.

Spitelli, M. A. Holmes i K. B. Domino, „Awareness During Anesthesia", Anesthesiology Clinics of North America 20 (2002): 555-70.

81

reanimację mającą miejsce w czasie operacji. Osoby bliskie śmierci, które miały zbyt słabą narkozę, zwykle siebie nie widzą. To, co widzą osoby bliskie śmierci, zależy od tego, czy ich NDEs pojawiają się w czasie zagrożenia życia, zwykle przy zatrzymaniu akcji serca. NDEs pojawiające się przy zatrzymaniu akcji serca w stanie ogólnej narkozy są prawdopodobnie najlepszym testem możliwości świadomości znajdującej się poza ciałem. Przy konwencjonalnym myśleniu medycznym ani osoba w stanie narkozy, ani osoba doświadczająca zatrzymania akcji serca nie powinna mieć świadomego doświadczenia. Jednakże badania NDERF dowiodły czegoś absolutnie przeciwnego. Przez lata sceptycy zasugerowali ponad dwadzieścia „wytłumaczeń” NDE. Jeżeli chociaż jedno albo nawet kilka „wytłumaczeń” NDE zostałoby przez sceptyków szeroko zaakceptowane jako wiarygodne, to nie byłoby tak wielu różnych „wytłumaczeń”. Istnienie tak wielu „wytłumaczeń” sugeruje to, że nie ma „wytłumaczenia” NDE. Badania przeprowadzone przez dr. Kevina Nelsona i jego kolegów sugerują związek pomiędzy fazą REM i NDEs57. Rozwinięcie skrótu REM to szybkie drgania gałki ocznej. REM jest normalną częścią snu, często występuje z nią paraliż mięśni. Faza REM powszechnie charakteryzuje się dziwacznymi i przerażającymi snami. Jeśli REM pojawia się w trakcie częściowej lub całkowitej bezsenności, to marzenia senne wtrącają się w bezsenność, co nazywane jest wtrąceniem REM. Byłem współautorem odpowiedzi napisanej do dr. Nelsona, w której podkreślili śmy to, że wtrącenie REM i NDEs są bardzo różnymi doświadczeniami. W dodatku wtrącenie REM nie może wytłumaczyć treści NDE w okolicznościach, kiedy wtrącenie REM nie powinno być możliwe, obejmując NDEs u niewidomych od urodzenia i NDEs w stanie ogólnej narkozy58. Neurolodzy, tacy jak Eccles, zasugerowali, że świadomość może odseparować się od fizycznego ciała. To popchnęło go do zastanowienia się nie tylko nad znaczeniem życia, ale także nad tym, co rozumiemy przez termin śmierć. Wiemy, co się dzieje z materialnym ciałem, kiedy się rozkłada, ale co z duszą? Jest to pytanie, na które nigdy nie był w stanie odpowiedzieć, co

57 K. R. Nelson, M. Mattingley, S. A. Lee i F. A. Schmitt, „Does the Arousal System Contribute to Near

Death Experience?" Neurology 66 (2006): 1003 - 9. 58 J. Long i J. M. Holden, „Does the Arousal System Contribute to Near-Death Experience and Out-of-

body Experience? A Summary and Response" Journal of Near Death Studies 25, nr 3 (2007): 135-69. Ten

artykuł jest dostępny pod adresem: http://www.nderf.org/evidence.

82

skomentował: „Śmierć ciała i mózgu możemy uważać za rozpad naszej podwójnej egzystencji. Miejmy nadzieję na to, że uwolniona dusza znajdzie inną przyszłość, o głębszym znaczeniu i bardziej urzekających doświadczeniach w odnowionej, ucieleśnionej egzystencji59. Nie ma innego wytłumaczenia dla NDEs pojawiających się w stanie narkozy niż zaakceptowanie faktu, że pełna świadomość może istnieć oddzielona od materialnego ciała. Z tego powodu uważam je za ważny dowód na istnienie życia pozagrobowego.

59 Eccles, Evolution of the Brain, Creation of the Self , 242.

83

7.

DOWÓD NR 5: IDEALNE ODTWARZANIE

Życie jest tak nużące,

jak dwa razy opowiedziana historia - William Sheakespeare

Kolejny element doświadczenia bliskiego śmierci, w jaki się zagłębię, to projekcja życia. Co to właściwie jest projekcja życia? Najlepszym sposobem na uzyskanie odpowiedzi na to pytanie jest przeczytanie jednej z form NDERF. Poniżej znajduje się opis projekcji życia pochodzący od młodego mężczyzny, Marka. Był pasażerem jeepa, nad którym kierowca stracił kontrolę na ośnieżonej drodze niedaleko jeziora Tahoe i uderzył w budkę telefoniczną. Mark został poważnie ranny. Z powodu traumatycznego wypadku miał w pełni rozwinięte NDE, jedno z tych, które zawierają większość elementów wyszczególnionych w tej książce. Jednym z tych elementów była gruntowna projekcja życia. Zanim zaczniesz czytać, zapamiętaj, że projekcja życia składa się z określonych elementów. Na przykład, Mark widział prawdziwe sytuacje ze swojego życia, które pojawiły się, jak sceny z filmu, którego jest głównym bohaterem. Spora liczba osób bliskich śmierci, opisując projekcje życia, używa terminu film. Mark zareagował empatycznie w stosunku do tego, co ponownie doświadczył. Zasadniczo był w stanie poczuć to, co czuli inni podczas określonych wydarzeń w jego życiu. Wysunął także kilka wniosków dotyczących swojego życia i życia w ogóle. Samowiedza, którą posiadł Mark dzięki swojemu NDE, pomogła mu w obraniu kierunku zmian pozostałego życia. Teraz Mark o śmierci myśli w inny sposób. Tak napisał w formularzu ankiety NDERF: „Całe życie kończy się śmiercią... Nie ma się czego bać... Piotruś Pan powiedział: »Umieranie jest

84

najwspanialszą przygodą? Wszyscy jej doświadczycie. W momencie śmierci uwolnij się od strachu i ciesz się przygodą«". Oto przegląd życia Marka: Nie wiem, jak zaczęliśmy, wiem tylko, ze po pierwszej wiadomości rozpoczęła się seria uczuć o moim życiu. To było jak przysłowiowe „życie przemykające mi przed oczami". Mogę to ująć jako serie uczuć opierających się na działaniach z mojego życia. Różnica była taka, że nie tylko ponownie doświadczałem uczuć, ale zostałem wyposażony w pewnego rodzaju zmysł wczuwania się w odczucia ludzi znajdujących się wokół mnie, którzy zostali dotknięci przez moje działania. Czułem również to, co inni myślą na temat mojego życia. Najbardziej przytłaczające uczucia pochodzą od mojej matki. Zostałem zaadoptowany, gdy byłem niemowlakiem. Sprawiałem pewne kłopoty. Kiedy byłem młodszy, wyrządzałem krzywdę innym dzieciom. Później brałem narkotyki, piłem alkohol, kradłem, miałem złe stopnie w szkole, urządzałem szalone jazdy samochodem, dopuszczałem się aktów wandalizmu, byłem okrutny dla mojej siostry, męczyłem zwierzęta - lista jest bardzo długa. Wszystkie te działania przeżyłem pokrótce ponownie, odczuwając przy tym nie tylko moje uczucia, ale też innych ludzi. Jednakże najbardziej przenikliwe było dziwne uczucie pochodzące od mojej matki. Mogłem poczuć to, co czuła, gdy się dowiedziała o mojej śmierci. Miała złamane serce i była przepełniona wielkim bólem, ale wszystko to mieszało się z uczuciami kłopotów, jakie sprawiłem. Miałem wrażenie, że to tragiczne, aby kończyć życie tak wcześnie, bez zrobienia czegoś naprawdę dobrego. To uczucie uświadomiło mi, że zostawiłem na ziemi niedokończone sprawy. Żal, który czułem od matki i przyjaciół, był bardzo intensywny. Pomimo że miałem problemowe życie, otaczało mnie grono przyjaciół, z niektórymi byłem nadzwyczaj blisko. Byłem dobrze znany, jeżeli nie popularny, więc mogłem odczuć wiele rzeczy na temat mojego życia i śmierci. Odczucie żalu mojej matki było nad wyraz przenikliwe. SZANSA NA ZMIAN Ę Projekcje życia, takie jak Marka, są jednym z najbardziej przeobrażających i silnych aspektów NDE. Z powodu jego natury - czasami występują trójwymiarowe, panoramiczne przeglądy najważniejszych wydarzeń z życia osób, które doświadczyły NDE - projekcja życia jest postrzegana jako

85

uzdrawiająca psychoterapia. „Jednominutowa psychoterapia”, tak jak nazywa to dr Raymond Moody60. Jak już wspomniałem, projekcje życia przedstawiają fragmenty życia ludzkiego danej osoby. Ogólnie mówiąc, osoby doświadczające NDE przechodzą przez projekcje życia z perspektywy trzeciej osoby. Oglądają swoje interakcje z innymi ludźmi. Widzą, jak traktowali innych ludzi i często wstępują na miejsce drugiej osoby, aby dowiedzieć się, jak się czuła w trakcie interakcji. Tak jak możesz to sobie wyobrazić, może to być miłe lub nie, w zależności od poziomu życzliwości. Uprzejme działanie skutkowało u osoby doświadczającej NDE pojawieniem się uczucia życzliwości, natomiast nieuprzejme działanie skutkowało pojawieniem się uczucia nieuprzejmości. Osobie przeżywającej projekcję życia czasami towarzyszy byt duchowy. Byt może być swego rodzaju przewodnikiem miłości, oceniającym projekcję życia z wyższego, duchowego poziomu i omawia duchowe konsekwencje wydarzeń z życia osób, które doświadczyły NDE. Komentarze mogą pomóc osobom doświadczającym NDE w zobaczeniu swojego życia z innej perspektywy. NDEs prawie nigdy nie opisują uczuć ocenionych negatywnie przez byt duchowy. Osoby przechodzące przez bliską śmierć, które przejrzały swoje wcześniejsze okrutne działania, często wyrażają ogromną ulgę z powodu nie negatywnej oceny. Dramaturg George Kaufman powiedział: „Nie możesz tego wziąć ze sobą”. W przytoczonej wypowiedzi odniósł się do rzeczy materialnych. Wiele osób, które doświadczyły NDE, zauważyło, że główną lekcją z projekcji życia jest fakt, że wiedza i miłość są dwoma elementami, które zabieramy ze sobą po śmierci. W rezultacie projekcje życia są najbardziej transformacyjnymi elementami NDE. Ci, którzy mieli silne projekcje życia, skłaniają się ku szanowaniu miłości i wiedzy po NDEs. Osoby, które doświadczyły NDE, mówią, że projekcja życia była największym katalizatorem zmian ze wszystkich elementów NDEs. Projekcja życia pozwala osobom doświadczającym NDE na ponowne przeżycie wydarzeń oraz błędów, które wystąpiły w ich życiu. Daje im to również szansę na ocenę swojego postępowania. Rzeczy, które wydają się nieistotne w danym momencie - na przykład mała życzliwość - okazują się w twoim lub innych życiu jednak istotne. Ludzie zdają sobie sprawę z tego, że przykładali zbyt wiele wagi do rzeczy mało ważnych.

60 Osobista korespondencja dr. Raymonda Moody'ego do Paula Perry’ego.

86

Poniżej znajduje się więcej przykładów na projekcje życia, pochodzących z NDERF. Roger wracał z przyjacielem z Quebecu, kiedy stracił panowanie nad samochodem i zderzył się czołowo z innym pojazdem. Roger natychmiast opuścił ciało, po czym z góry obserwował dalsze wydarzenia. Opowieść Rogera jest następująca: Przeniosłem się do ciemnego miejsca, ale nie byłem przestraszony. Czułem wielki spokój. Nagle rozpoczęła się projekcja mojego całego życia, od dzieciństwa aż do dorosłości. Przypominała projekcję filmu na ekranie. To było takie prawdziwe! Patrzyłem na siebie samego, posiadłem zdolność odczuwania emocji ludzi, z którymi utrzymywałem interakcje przez lata. Wszystko wyglądało lepiej niż w filmie 3D. Mogłem odczuć dobre i złe emocje, które u nich wywołałem. Miałem także zdolność odczuwania tego, że im lepsze emocje wywołałem, tym większy otrzymywałem kredyt na cofnięcie złych emocji... Tak jak w kredycie bankowym. Miałem kredyt na wiedzę. Linda popełniła błąd w przyjmowaniu leków. Myślała, że powinna brać osiem tabletek za jednym razem, zamiast ośmiu tabletek w ciągu dnia, tak jak przepisał jej lekarz. Linda zemdlała na łóżku i zeszła z tego świata. Silna empatia jest najciekawszym zjawiskiem, jakie miało miejsce w tym NDE, spowodowanym przypadkowym przedawkowaniem. Jak widzisz, przegląd życia Lindy wypełnia przesłanie karmy61: W szybkim ruchu widziałam wszystko, co wydarzyło się od urodzin do tamtej chwili. W tym czasie mogłam odczuć emocje z tamtych wydarzeń. Odczuwałam też wszelki ból, jaki zadałam innym. Odczuwałam również dobro, jakie ofiarowałam. Bóg zapytał mnie, czy byłam szczęśliwa z powodu takiego biegu wydarzeń i odpowiedziałam, że tak. Zapytał mnie, jak się czuję, odpowiedziałam, że jestem trochę zdenerwowana. Wytłumaczył mi, że to dlatego, bo w ten sposób odczuwałam całe moje życie i nie zajmowałam się nim dokładnie. Powiedział, że jeżeli zło przeważy dobro, tak będzie i w wieczności. A zatem, jeśli byłeś naprawdę okropną osobą, to tam też będziesz się czuł okropnie. I odwrotnie, jeżeli rozdawałeś dobro i miłość, byłeś uprzejmy i opiekuńczy, to będziesz czuł rozkosz i radość. Ja odczuwałam

61 Karma - w buddyzmie, hinduizmie i innych religiach dharmicznych jest to przyczyna - rozumiana w

sensie prawa przyczyny i skutku. W dosłownym tłumaczeniu jest to „praca" lub „działanie" (przyp. tłum.)

87

nieskrajną niegodziwość, brak mi na to lepszego słowa. Czułam też szczęście, światło i lekkie zdenerwowanie w środku. Koniec końców, bilans był sprawiedliwy i odpowiedni do tego, co zobaczyłam. Większość dobrych chwil przeważała nad złymi. ISTOTNOŚĆ PROJEKCJI ŻYCIA Badania nad projekcją życia były jednym z najwcześniejszych projektów badań NDERF. Badania zostały przeprowadzone przez Jody Long, która jest administratorką NDERF62. Po przeanalizowaniu 319 przypadków NDEs potwierdziła się istotność projekcji życia w NDEs. Jody przeanalizowała narracyjne odpowiedzi na pytanie kwestionariusza NDERF, dotyczące projekcji życia: „Czy doświadczyłeś przeglądu przeszłych wydarzeń z twojego życia?”. Poniżej przedstawione są rezultaty:

• Jak przebiegał przegląd życia: Prawie 26 procent ankietowanych opisało, jak pojawiła się projekcja życia. Wielu z nich porównało to do powtórki sztuki lub filmu albo do oglądania wszystkiego na ekranie.

• Treść przeglądu życia: Ponad 21 procent ankietowanych skomentowało treść projekcji życia. Ludzie, którzy doświadczyli NDEs, wskazują na to, że nie było tam nikogo, kto by ich osądzał. W czasie projekcji życia widzieli dobro i zło, efekty swoich wyborów. Kilku napisało, że mieli raczej powtórkę uczuć niż powtórkę wizualnych wydarzeń. Niektórzy mówią, że ich projekcja składała się z uczuć innych ludzi, które były reakcją na ich ziemskie działania.

Projekcja życia pomogła osobom, które doświadczyły NDE, zrozumieć cel w życiu. To rozumienie dotyczy tego, kim są, co pomaga im w przeprowadzeniu ważnych zmian w życiu. Poniżej znajduje się kilka przykładów na to, czego doświadczyli ludzie podczas projekcji życia: Miałem świetlistą wizję całego swojego życia i zobaczyłem cały jego przebieg; każdą myśl, słowo, działanie, uczynek.

62 J. A. Long, „Lire Review, Changed Beliefs, Universal Order and Purpose, and the Near-Death

Experience: Part 4, Soulmates", Near-Death Experience Research Foundation (NDERF),

http://nderf.org/purpose_lifereview.htm.

88

Wizja była błyskawiczna, ale ujęła wszystkie najważniejsze elementy mojego życia. Obecnie nie jestem pewien, kiedy coś lub ktoś zaczął badać moją świadomość i natychmiast rozpoczęła się projekcja obrazów z mojego życia, poczynając od dzieciństwa. Każdy obraz miał swoje odbicie w rzeczywistości. Wszystko, co kiedykolwiek zrobiłem, powiedziałem, o czym pomyślałem, w czym pomogłem lub nie, w czym powinienem pomóc, stawało przed moimi oczami. Pojawiły się tłumy i wszyscy byli jak z filmu. Jak bardzo podły potrafiłem być w stosunku do ludzi, jak mogłem im pomóc, jak okrutny byłem dla zwierząt (również bez-wiednie)! Tak! Nawet zwierzęta miały uczucia. To było straszne. Wstydziłem się. Zobaczyłem, jak moje działania lub ich brak wpływały na ludzi i życie. Dopiero wtedy zrozumiałem, jak z pozoru nieistotne elementy kreowały rzeczywistość. Poczucie zawodu, który sprawiłem Zbawicielowi, było dojmujące. Dziwne, że mimo to odczuwałem współczucie i akceptację. Wszystko, co się wcześniej wydarzyło, uformowało się w moim umyśle od strony lewej do prawej, jak w filmie IMAX. Widziałem najważniejsze momenty z mojego życia, aż do teraźniejszości. O wielu zdarzeniach juz dawno zapomniałem. W stosunku do projekcji miałem mieszane uczucia, jednak głównie byłem spokojny. Zobaczyłem swoje dzieciństwo i odczuwałem emocje, których źródłem były moje działania skierowane na innych. Nauczyłem się tego, że wiele rzeczy, które „źle” zrobiłem, nie było wcale takich złych. Nauczyłem się też możliwości kochania innych, które przegapiłem. Moje życie uległo zmianie, ponieważ przemyślałem moje uczynki i związane z nimi odczucia innych ludzi. Jeżeli NDEs są prawdziwe, to możemy oczekiwać, że projekcja życia obejmować będzie również te wydarzenia, o których zapomnieliśmy. I na odwrót, jeżeli NDEs nie są prawdziwe, to możemy oczekiwać poważnego błędu w ich treści, a nawet halucynacji. Aby zbadać prawdziwość projekcji życia, NDERF przestudiowała prawdziwość treści projekcji życia w NDEs. Jako część badań, przeanalizowaliśmy treści, które wydawały się nam nierealne. Przestudiowałem te same 617 NDEs, o których mówiliśmy w 4. rozdziale, kiedy je analizowałem, żeby potwierdzić dokładność obserwacji poza ciałem. Do każdego NDE, którego treść obejmowała projekcję życia, zadałem pytanie:

89

„Czy istnieje jakaś wątpliwość, która pojawiła się u ciebie bądź osoby, która doświadczyła NDE, dotycząca prawdziwości treści scen z życia (tej osoby)?”. Jeżeli jakakolwiek część projekcji życia wydałaby mi się nierealna (lub danemu człowiekowi, który doświadczył NDE), to sklasyfikowałbym określony przypadek do kategorii „nieprawdziwy”. Przeanalizowałem wszystkie 617 przypadków. 88 z nich (14 procent) zawierało opis projekcji życia. Wyniki były przekonujące. Żadna projekcja życia nie została uznana za „nieprawdziwą” ani przeze mnie, ani przez osoby, które doświadczyły NDE. Ludzie, którzy mieli NDE, byli zwykle pod wrażeniem projekcji prawdziwych szczegółów wydarzeń z ich życia, o których już dawno zapomnieli. Na przykład, pewien mężczyzna spał na tylnym siedzeniu samochodu, kiedy kierowca uderzył w tył ciężarówki. Przeszedł od snu do podróży, podczas której spotkał gromadę istot. Opisuje to w taki sposób: Miałem wrażenie, tak jakby magnes przyciągał metal. Wszędzie panowało uczucie niesamowitej miłości, powiązane z efektem magnetycznym. Czułem, że znam je od zawsze (byty), ale kiedy podszedłem do jednego z nich, nie byłem pewny, kto to jest. Powróciłem do ciała i poczułem, jakbym znalazł się w brudnych ubraniach. Następnie miał projekcję życia, podczas której wszystko w moim życiu miało sens, nawet zapomniane wydarzenia. A tak mówi Lisa o swojej projekcji: Byty świetlne wiedziały o mnie wszystko. Miały wiedzę o tym, co kiedykolwiek zrobiłam, powiedziałam i o czym pomyślałam i pokazały mi w jednym momencie całe życie. Zobaczyłam szczegóły z przeszłości, a także to, co nastąpi, jak wrócę na ziemię. Wszystko działo się w jednym czasie, szczegóły przyczyn- skutków relacji, wszystko było pozytywne lub negatywne. Widziałam efekty mojego życia, które wpłynęły na innych, a także efekty życia innych ludzi, które mnie dotknęły. Studia NDERF rozjaśniły sprawę realności projekcji życia w NDE. Nasze odkrycie tego, że NDEs obejmują realistyczne projekcje życia, jest kolejnym dowodem na prawdziwość NDEs.

90

SCEPTYCY: MECHANIZM OBRONNY ALBO KRÓTKI CYKL Sceptycy zaproponowali alternatywne wytłumaczenia dla projekcji życia. Dwa główne alternatywne wytłumaczenia to:

1. przegląd życia jest psychologicznym mechanizmem obronnym i 2. przegląd życia jest rezultatem umierającego mózgu, który wytwarza

wyładowania elektryczne w części odpowiadającej za wspomnienia. Żadne z alternatywnych wyjaśnień nie pasuje do naukowego podejścia. Dr Susan Blackmore, wiodący sceptyk NDE, przyporządkowała projekcję życia do psychologicznych mechanizmów obronnych, które pojawiają się w czasie zagrożenia życia i obejmują przywołanie niezmiennych momentów z wcześniejszych, przyjemnych wspomnień63. Wyjaśnienia wydają się być wiarygodne, dopóki nie zaczną pojawiać się niemiłe wspomnienia. Nie oczekiwalibyśmy takiej treści, recenzje życia byłyby po prostu przyjemną, psychologiczną ucieczką od nieprzyjemnych okoliczności. Opisano dużą liczbę NDEs, w których zagrożenie życia było nieoczekiwane, nagłe i nastąpiła w nich szybka utrata świadomości, tak jak np. nieoczekiwany wypadek samochodowy. W tych przypadkach nastąpiłaby tak szybka utrata świadomości, że mechanizmy obronne nie zdążyłyby się rozwinąć. I w końcu są też NDEs i późniejsze recenzje życia, do których dochodzi w czasie stanu ogólnej narkozy. Nie ma teorii wyjaśniającej NDEs, które pojawiają się w czasie stanu ogólnej narkozy, ponieważ ludzie nie powinni wtedy niczego widzieć. Drugą sugestią sceptyków jest to, że projekcja życia jest wyłącznie wytworem umierającego mózgu, który w centrum pamięci produkuje wyładowania elektryczne. Tak Blackmore napisała w magazynie Podejście sceptyczne: „Doświadczenie projekcji elementów twojego życia już nie jest takie tajemnicze, jak to się wcześniej wydawało. Powszechnie jest znane to, że stymulacja komórek w płacie skroniowym mózgu może wytworzyć chwilowe doświadczenia, które wyglądają jak przywracanie wspomnień. Padaczka może wytwarzać podobne doświadczenia i takie napady mogą obejmować inne

63 S. Blackmore, Dying to Live: Near-Death Experiences (New York: Prometheus, 1993).

91

limbiczne struktury mózgu, takie jak ciało migdałowate i hipokamp, które są związane z pamięcią"64. Czy to prawda? Na początku zwróćmy uwagę na stwierdzenie, że stymulacja mózgu może wytwarzać wspomnienia podobne do projekcji życia w NDEs albo do innych elementów NDE. „Stymulacja” mózgu odnosi się do elektrycznej stymulacji mózgu, która może być wykonywana poprzez wyspecjalizowaną neurochirurgiczną procedurę. Owa procedura jest bezbolesna, z powodu braku nerwów czuciowych. Sceptycy często odwołują się do badań nad elektryczną stymulacją mózgu, jako reprodukcją elementów doświadczenia śmierci, w tym projekcji życia. Badania te zostały przeprowadzone przez neurochirurga dr. Wildera Penfielda. Osoby, które przeanalizowały publikacje dr. Penfielda, to badacz NDE dr Emily Williams Kelly i jej współpracownicy, dr Bruce Greyson i dr Edward F. Kelly. Oto wnioski, do których doszli:

Większość doświadczeń Penfielda odnosi się głównie do nudnych, niewielkich podobieństw z NDEs. Na te do świadczenia składa się słyszenie muzyki lub śpiewu, widzenie odizolowanych i powtarzających się scen, które mogą powodować fragmenty wspomnień, słyszenie głosów, do-świadczanie strachu i innych negatywnych emocji albo pojawianie się dziwacznych obrazów, podobnych do snów65.

Niektórzy badacze przedstawili doświadczenia swoich pacjentów podobnie jak dr Penfield, biorąc pod uwagę elektryczną stymulację skroniowych płatów mózgowych. Doktorzy Kelly, Greyson i Kelly tak je skomentowali:

Kolejne badania odkryły podobne eksperymentalne zjawiska, szczególnie strach lub niepokój i podzielone, zniekształcone doświadczenia, całkowicie niepodobne do fenomenologii NDE66.

64 S. Blackmore, „Near-Death Experiences: In or Out of the Body?" Skeptical Inquirer 16 (1991): 34-45,

dostępne na stronie internetowej Susan Blackmore,

http://www.susanblackmore.co.uk/Articles/si91nde.html 65 E. W. Kelly, B. Greyson i E. F. Kelly „Unusual Experiences Near Death and Related Phenomena", w E. F.

Kelly, E. W. Kelly, A. Crabtree, A. Gauld, M. Grosso i B. Greyson, Irreducible Mind: Toward a Psychology for the 21st Century (Lanham, MD: Rowman & Littlefield, 2007), 382. 66 Kelly, Greyson i Kelly: „Unusual Experiences", 382.

92

Najnowsze badania, przeprowadzone przez dr. Olafa Blanke'a i jego współpracowników, sugerują, że przez elektryczną stymulację mózgu są w stanie wytworzyć typ doświadczenia OBE67 68. Pierwsza pacjentka, u której celowo wytworzyli OBE, widziała siebie z góry, jednak tylko tułów i nogi. Opisywała zniekształcenia wizualne, w których jej nogi stawały się coraz krótsze i poruszały się w kierunku jej twarzy. Typ doświadczenia OBE związany z częściową wizualizacją ciała i cechami halucynacji z całą pewnością nigdy nie pojawił się podczas NDEs. Byłem współautorem doku-mentu na temat rozbieżności pomiędzy opisem Blanke'a a prawdziwymi OBEs69. Blackmore i pozostali sceptycy twierdzą, że napady, szczególnie te sprzężone z płatem skroniowym, mogą wytworzyć doświadczenia podobne do przeglądów życia albo do innych elementów NDE. Jednakże dowody wskazują, że jest to nieprawda. Tak powiedział dr Ernst Rodin: Pomimo że widziałem setki pacjentów z napadami padaczki w czasie trzech dekad, jako profesjonalista nigdy nie uznam symptomów NDE jako części napadu70. Inni badacze udokumentowali brak powiązania pomiędzy doświadczeniami spowodowanymi przez elektryczną stymulację mózgu lub napadami a elementami NDE71. W NDERF otrzymaliśmy opisy przypadków od epileptyków, którzy cierpieli na częste napady padaczki, jednak nie obejmowały one NDE, dopóki nie zagrażały życiu.

67 O. Blankę, S. Ortigue, T. Landis i M. Seeck, „Stimulating Illusory Own Body Perceptions", Nature 419

(2002): 269-70. 68 O. Blankę, T. Landis, L. Spinelli i M. Seek, „Out-of-Body Experience and Autoscopy of Neurological

Origin", Brain 127 (2004): 243-58. 69 J. Holden, J. Long i J. MacLurg, „Out-of-Body Experiences: All in the Brain?" Journal of Near-Death Studies 25, nr 2 (2006): 99-107. 70 E. Rodin, „Comments on A’Neurobiological Model for Near-Death Experiences", Journal of Near-Death Studies 7 (1989): 256. 71 Dokument badań związanych z elektryczną stymulacją mózgu i napadami: E Gloor, A. 01ivier, L. F.

Quesnay, F. Andermann i S. Horowitz, „The Role of the Limbie System in Experiential Phenomena of

Temporal Lobe Epilepsy", Annals of Neurology 12 (1982): 129 - 44; O. Devinsky, E. Feldman, K.

Burrowes I E. Bromfield, “Autostopic Phenomena with Seizures”, Archives of Neurology 46 (1989): 1080-

88

93

W ten sposób dochodzimy do konkluzji. Mianowicie, elektryczna stymulacja mózgu i napady padaczki nie powodują żadnych elementów NDE. Argument sceptyków dotyczący tego, że NDEs są w jakiś sposób powiązane z elektryczną stymulacją mózgu albo napadami padaczki, powinien być zdegradowany do statusu legendy. Dokładne projekcje życia są charakterystyczne dla NDEs. Odnoszą się do nieznanej nam rzeczywistości. Dostarczają ważnych dowodów na potwierdzenie prawdziwości życia po śmierci.

94

8.

DOWÓD NR 6: SPOTKANIE RODZINNE

Każde rozstanie jest formą śmierci, każde spotkanie jest rodzajem nieba.

- Tryon Edwards

Wielu ludzi, którzy doświadczyli NDE, przedstawia dramatyczne i radosne spotkania z bliskimi, którzy zmarli na długo zanim NDE miało miejsce. „PRZYJD Ź TUTAJ; TUTAJ JEST DOBRZE" Jedna historia pochodzi z ust fińskiej kobiety o imieniu Anita, która miała atak serca. Anita znalazła się w tunelu, kierowała się w stronę jasnego światła. „Ktoś” wziął ją pod ramię i sprawił, że poczuła spokój. Zycie Anity powróciło do niej „zupełnie jak film”. Tak to przeżycie Anita opisuje na stronie internetowej NDERF: Wtedy ujrzałam swojego ojca, który prezentował się tak jak wtedy, kiedy żył; powiedział do mnie: „Przyjdź tutaj, tutaj jest dobrze”. Chciałam do niego biec, ale nie mogłam, ponieważ dzieliła nas granica. Nie potrafię jej opisać. To była jakby ściana, przez którą mogłam widzieć to, co jest po drugiej stronie. Następnie usłyszałam mroczny głos, który wydawał się dochodzić zewsząd, pytający „Kto?”. Oznaczać to miało pytanie o moją tożsamość. Wtedy dobiegły mnie słowa „to jeszcze nie czas”. …Byłam zobowiązana zawrócić, lecz nie miałam na ta najmniejszej ochoty, ponieważ wypełniało mnie takie przyjemne uczucie. Ponownie znalazłam się w tunelu, wracałam bardzo szybko i w tym samym czasie wrócił ból, który przeszywał całe moje ciało. Kiedy zaczęła powracać moja świadomość, płakałam, krzycząc „Nie, nie”. Po tym wszystkim czułam się bardzo dziwnie,

95

myślałam: „Gdzie ja w ogóle jestem?”. Tęskniłam za ojcem, którego dane mi było zobaczyć. DLACZEGO WIDZIE Ć ZNACZY UWIERZY Ć Osoba, która doświadczyła NDE, Anita, zalicza się do tych przypadków badanych przez NDERF, którym podczas NDE dane było zobaczyć kogoś ze zmarłych przyjaciół bądź rodziny. Dlaczego widzenie zmarłego przyjaciela czy członka rodziny miałoby być dowodem na życie po śmierci? Odpowiedź jest jednoznaczna - jeśli NDEs byłyby jedynie produktem funkcji mózgu, wtedy niejedna osoba mogłaby oczekiwać, że istoty napotykane w czasie NDE byłyby tymi widzianymi jako ostatnie. Innymi słowy, ktoś mógłby oczekiwać, że osoby widziane przez ludzi doświadczających NDE są osobami przywołanymi z ich ostatnich wspomnień. Byłby to wtedy personel medyczny, który mu pomagał lub też pracownik banku, z którym przeprowadził transakcję zaraz przed tym, jak potrącił go samochód. Zamiast tego widzą krewnych i przyjaciół, którzy umarli. Widzą osoby, o których nie myśleli latami, a nawet dekadami. Procent zmarłych widzianych przez osoby, które doświadczyły NDE, zwłaszcza tych, z którymi łączą go więzy krwi, jest tak wysoki, że wierzę w prawdziwość doświadczeń osób, które przeżyły NDE. Wierzę, że widzenie ukochanych zmarłych nie jest sztuczną wizją spowodowaną strachem, skołowaniem czy obumieraniem mózgu. Badaniami, które najlepiej ilustrują to zjawisko, są te zrobione w 2010 roku przez dr Emily Williams Kelly, z wydziału psychiatrii na Uniwersytecie Virginia72. Porównała 74 ludzi, którzy spotkali zmarłych w trakcie NDE, oraz 200 osób nieświadomych ich widzenia. Badania Emily Williams Kelly wykazały, że 95 procent osób spotkało swoich krewnych, natomiast jedynie 5 procent spotkało przyjaciół lub znajomych. Tylko 4 procent badanych spotkało w trakcie NDE osoby, które żyły. Inne badania wykazały, że w snach lub halucynacjach istnieje większa możliwość spotkania osób żyjących. Jako część badań NDERF, prześledziłem NDEs, które opisywały spotkania z osobami znanymi doświadczającym NDE z ziemskiego życia. W tej części badań pracowałem nad 617 NDEs, o których była mowa w rozdziałach 4. i 7.

72 E. W. Kelly, „Near-Death Experiences with Reports of Meeting Deceased People", Death Studies 25

(2001): 229-49

96

Te badania wykluczały spotkania ludzi doświadczających NDE z osobami żyjącymi w trakcie obserwacji ziemskich wydarzeń poza ciałem oraz znajomych widzianych w trakcie projekcji życia. W grupie badań znalazło się 97 NDEs, czyli 16 procent, które opisywały spotkania z jedną bądź kilkoma osobami znanymi z ziemskiego życia. Z 97 NDEs, 13 wykluczono z dalszej analizy, ponieważ byty w nich spotkane nie były opisane ani jako żyjące, ani zmarłe. W większości z NDEs wykluczonych z badań najczęściej opisywano dziadków lub rodziców. Z tych informacji oraz z kontekstu opowiadań NDE, jest prawdopodobne, że większość, a nawet wszystkie z 13 NDEs opisywały spotkanie z osobami, które w czasie NDEs były nieboszczykami. Wśród 84 NDEs opisano osoby, które w tym czasie były żywe bądź martwe. Z tych 84 NDEs znalazły się tylko 3 (4 procent) opisujące spotkanie z osobami, które w czasie NDEs na pewno żyły. We wszystkich trzech tylko jedna istota znana była osobie, która doświadczyła NDE, z życia ziemskiego. W dwóch NDEs tymi osobami byli ojcowie, natomiast w trzecim tą osobą był lekarz. Ten wyraźnie niski procent osób żyjących, które spotyka się w czasie NDE, zgadza się z badaniami Kelly i jest wystarczająco mocnym dowodem na istnienie życia po śmierci. W grupie badań nad 617 NDEs znalazło się 91, które opisywały spotkania z osobami znanymi z życia na ziemi, wskazywało to również, czy te osoby są rodziną, czy znajomymi. Z 91 NDEs 74 (81 procent) osoby spotkały jedynie krewnych, a 7 (8 procent) spotkało krewnych i przyjaciół. Przewaga spotkań z krewnymi w czasie NDEs potwierdza to, czego w swoich badaniach dowie-działa się Kelly. „POROZUMIEWAJ ĄC SIĘ TELEPATYCZNIE” Jeden z najbardziej niezwykłych przypadków NDE, którym podzielono się z NDERF, wynikający ze spotkań ze zmarłymi krewnymi, pochodzi od Briana, który od urodzenia jest niesłyszący. W wieku trzynastu lat Brian prawie utonął. Oto relacja Briana ze spotkania z członkami swojej rodziny. Zbliżyłem się do granicy. Nie potrzebowałem żadnych wyjaśnień, aby zrozumieć, że w wieku dziesięciu lat przekroczyłem granicę i nigdy nie będę mógł wrócić - kropka. Byłem bardziej niż przerażony, kiedy miałem ją przekroczyć. Zamierzałem to zrobić, lecz nagle moją uwagę przykuli moi przodkowie, których dostrzegłem nad inną granicą. Porozumiewali się telepatycznie, i to właśnie przykuło moją uwagę. Urodziłem się całkowicie

97

głuchy, natomiast wszyscy członkowie mojej rodziny słyszeli i porozumiewali się ze mną językiem migowymi Mogłem komunikować się z około dwudziestoma krewnymi poprzez metodę telepatyczną. Przytłoczyło mnie to. Nie mogłem uwierzyć, z jak wieloma ludźmi mogłem porozumiewać się telepatycznie w tym samym czasie. Brian urodził się całkowicie niesłyszący więc metodą porozumiewania się z bliskimi był język migowy, czytanie z ust lub inne wizualne formy komunikacji. Niesamowitym doświadczeniem w NDE dla Briana było to, że spotkał się z zupełnie nową formą komunikacji - telepatią. Telepatycznie porozumiewają się wszystkie osoby, które doświadczają śmierci klinicznej. Jednak wedle mojej wiedzy NDE Briana jest pierwszą relacją od osoby niesłyszącej. Jest także więcej przykładów osób, które doświadczyły spotkań ze zmarłymi w trakcie NDEs. Załączam ich relacje, aby pokazać niezwykłe konsekwencje tego zjawiska. Christina była poddawana chemioterapii z powodu białaczki, dlatego też przebywała w swoim mieszkaniu. Skutkiem ubocznym jednego z leków podawanych podczas chemioterapii było to, że jej serce biło w niebezpiecznie nierównym tempie. Kiedy zaczęło się to dziać, doświadczyła następującego zjawiska: Pierwsza scena, jaką zapamiętałam, miała miejsce w sypialni (gdzie leżało moje ciało). Światło na suficie było włączone, a moje ciało leżało po prawej stronie łóżka. Ja znajdowałam się po lewej stronie łóżka. Nie wisiałam na razie w powietrzu, nie dotykałam również ziemi. Zauważyłam kilkoro ludzi klęczących dookoła mojego ciała, tak że nie mogłam nawet go zobaczyć. Ludzie ubrani byli na ciemno, zakładam więc, że była to policja. Myślę, że widziałam tylko jedną osobę, która miała białą koszulkę (EMT?). W chwili, kiedy oglądałam to „wydarzenie", byłam z dwiema zmarłymi osobami: kuzynką mojego dziadka, ciocią Kate (była dla mnie bardziej jak babcia) oraz wujkiem Harrym. Kiedy jeszcze żyli, byli jedynymi osobami (poza moją matką oczywiście), z którymi byłam naprawdę zżyta. Kochałam ich bardzo, bardzo mocno. Nie pamiętam żadnych silnych emocji w trakcie NDE. W zasadzie czułam zobojętnienie w stosunku do wszystkiego, co miało w tamtej chwili miejsce. Nie byłam uradowana, przestraszona ani zła. Byłam spokojna, opanowana i... akceptująca bieg wydarzeń. „Wiedziałam" też dlaczego Kate i Harry tam byli. Wiedziałam, że mieli zamiar zabrać mnie w pewne miejsce.

98

Peter miał sześć lat, kiedy zaciął się tak poważnie, że „wykrwawił się na śmierć”. Wtedy spojrzałem w lewą stronę i zobaczyłem moją babcię, która zmarła, kiedy miałem dziewięć miesięcy. Byli z nią także wszyscy moi krewni, tysiące krewnych. Ukazali się jako przezroczyste duchy. Bob wypadł z budynku i wylądował trzy piętra niżej. Cierpiał z powodu licznych urazów, w tym uszkodzenia mózgu. W trakcie NDE spotkał wielu swoich krewnych: Spotkałem tam moich krewnych (wszyscy zmarli), wszystkich w kwiecie wieku. Byli ubrani powiedziałbym, że na styl lat 40., które dla większości były latami ich młodości. Byli tam krewni, o których istnieniu słyszałem, np. moi dziadkowie, ale nigdy nie miałem okazji ich spotkać. Tak samo wujowie i ciotki, którzy odeszli, zanim zdążyłem ich poznać. Czasami ludzie spotykają w trakcie NDE bliskie osoby, które już umarły, a doświadczający NDE o tym nie wiedzieli. Podam przykład wydarzenia, o którym jest mowa. Serce Douglasa zatrzymało się i użyto na nim defibrylatora dwanaście razy. Oto jego historia: W trakcie, kiedy całe wydarzenie miało miejsce, mój dziadek 200 mil stąd miał właśnie zawał serca. Obydwaj przeżyliśmy noc, natomiast rano ponownie mieliśmy zawał serca. Wtedy właśnie doświadczyłem NDE. Nie było żadnego tunelu prowadzącego do światła, o którym tyle się nasłuchałem, był tylko strumień jasnego światła. Daleko po mojej prawej widziałem coś, co zdawało się być wielkim dębem, pod którym stała liczna grupa ludzi. Kiedy podszedłem bliżej, rozpoznałem ludzi, którzy tam stali, mojego dziadka, wujka Glenna, ciocię Lalę, ciocię Wandę, jej męża Lee. Ciocia Wanda dla mnie i dla mojej siostry była jak babcia. Spotkałem też grupę ludzi, których wydawało mi się, że znam, ale do żadnego z nich nie potrafiłem dopasować imienia. Próbowałem do nich przemawiać, ale wszystko, co oni mieli mi do powiedzenia, to: „Nie czekamy na ciebie, idź do domu”.

99

Następną, a zarazem ostatnią rzeczą, jaką zapamiętałem z tamtej strony, był głos mojego dziadka. Nie widziałem go; po prostu słyszałem jego głos mówiący: „Jesteś największym szczęściarzem, jakiego znam”. Trzy dni później obudziłem się w szpitalu, a nad łóżkiem stały moja mama i siostra. Matka powiedziała, że zadałem wtedy dwa pytania. Pierwsze dotyczyło sztuki, nad którą w tamtym czasie pracowałem, a następne było o dziadka…. Mój dziadek zmarł w tym samym czasie dwieście mil stąd. Kolejnym przykładem będzie dziecko, które nazwiemy Sandrą. W wieku pięciu lat nabawiła się zapalenia mózgu i straciła przytomność. Wtedy właśnie spotkała swojego sąsiada. Oto parafraza historii, którą podzieliła się na stronie internetowej NDERF: W chwili, kiedy byłam nieprzytomna, koło mnie pojawił się starszy człowiek - przyjaciel rodziny i powiedział: „Idź do domu, w tej chwili!”. Tak naprawdę nie miałam pojęcia, o co mu chodzi. Kiedy się pojawił, byłam poza moim ciałem i natychmiastowo do niego wróciłam. Wkrótce otworzyłam oczy i ujrzałam swoją rodzinę. Kamień spadł im z serca, kiedy wróciła mi przytomność. Opowiedziałam im o tym, że spotkałam naszego przyjaciela, który nalegał, żebym wracała do domu-patrzyli na mnie z wielką uwagą. Dzień po tym, jak trafiłam do szpitala, ów starszy człowiek zmarł na atak serca. Nie wiedziałam o tym, dopóki nie podzieliłam się z rodzicami wiadomością o naszym spotkaniu. Później, w trakcie tego samego doświadczenia Sandra spotkała siostrę, która zmarła, zanim ta się narodziła i o której istnieniu nie miała pojęcia. Kilka dni po tym, jak Sandra doszła do siebie, zaczęła rysować dziewczynkę spotkaną przez siebie podczas śpiączki. Kiedy opowiedziała rodzicom o tym, co rysuje, zbledli i opuścili pokój. Po chwili wrócili i wyznali, że dziewczynka miała siostrę, którą potrącił samochód, zanim Sandra zdążyła się narodzić. RADOSNY I MŁODZIE ŃCZY Jak zapewne zauważyliście, spotkania z najbliższymi, którzy zmarli, są prawie zawsze radosne, nie przerażające, jak te, które czasami można zobaczyć na filmach o duchach. Chociaż wielu z ukochanych zmarłych było już w podeszłym wieku, czasami byli zniekształceni przez artretyzm i inne przewlekłe choroby, kiedy spotykano ich w trakcie NDE, byli w znakomitej

100

kondycji, pełni sił witalnych i wizualnie kilka lat młodsi niż w chwili śmierci. Ci, którzy zmarli jako małe dzieci, mogą pokazać się jako troszkę starsi. Mimo różnic wiekowych, kiedy człowiek doświadczający NDE spotyka zmarłych, rozpoznanie ich nie jest dla niego problemem. Ludzie w trakcie NDE mogą napotykać znajome twarze, których tożsamości w tym momencie nie są w stanie sobie przypomnieć. Dopiero później osoba, która doświadczyła NDE, może rozpoznać tę osobę przypadkiem, na przykład w trakcie oglądania starych rodzinnych zdjęć73. Często te nieznajome byty okazują się być członkami rodziny z przeszłości. Właśnie taki przypadek mieliśmy u Sandry, która w trakcie NDE spotkała nieznaną sobie siostrę. Teraz podam kolejny przykład ze strony internetowej NDERF, opisujący doświadczenie kobiety o imieniu Missy. Missy przeżyła traumę w trakcie wypadku samochodowego. Mimo że cierpiała na zanik pamięci, bardzo dobrze pamięta drogę w tunelu oraz spotkanie z siostrą. Oto parafraza jej historii: Zobaczyłam dziecko, które rozpoznałam jako swoją siostrę, która zginęła w pożarze. Miałam wtedy zaledwie roczek, jednak wiedziałam, że to ona. Była podobna do reszty rodziny. Długo później, kiedy byłam starsza, utwierdziłam się w tym fakcie, ponieważ ujrzałam jej zdjęcie w rodzinnym albumie. ISTOTY MISTYCZNE Czasami osoby doświadczające NDE spotykają osoby, które są dla nich kompletnie nieznajome; wiele takich istot spotykanych w badaniach NDERF ma właściwości mistyczne. Mimo że owe mistyczne istoty są nieznane, generalnie opisywane są jako bardzo kochające w interakcji z osobami doświadczającymi NDE. Na pytanie „Czy zdawało ci się, że spotkałeś/spotka-łaś istotę mistyczną?”, osoby, które doświadczyły NDE, w 49,9 procentach odpowiedziały: „Określona istota lub głos pochodzenia mistycznego albo pozaziemskiego” natomiast 9,8 procent wybrało „niezidentyfikowany głos”.

73 W wielu NDEs, w badaniach NDERF, człowiek, który doświadczył NDE, spotyka w czasie NDE byty,

które mogą wydawać mu się znajome, ale nie potrafi ich rozpoznać. Dopiero po NDE może zdać sobie

sprawę, że to zmarli krewni. Najczęściej rozpoznaje ich przy oglądaniu starych rodzinnych zdjęć. Tym

tematem zainteresowało się kilku badaczy NDE: P. van Lommel, „About the Continuity of Our

Consciuousness" w Brain Death and Disorders of Consciousness, ed. C. Machado i D. A. Shewmon

(Nowy Jork: Springer, 2004), 115-32; E. E Kelly, E. W. Kelly, A. Gauld, M. Grosso i B. Greyson, Irreducible Mind: Toward a Psychology for the 21st Century (Lanham, MD: Rowman & Littlefield, 2007), 391.

101

40,3 procent wybrało „żaden z powyższych”. Oto przykłady istot mistycznych, które spotkano. Jonathanowi powiedziano, że ma tylko jeden procent szans na przeżycie operacji przełyku. Pamiętam, jak przyglądałem się własnemu ciału znajdującemu się w odległości dziesięciu stóp ode mnie, na stole operacyjnym. Obok mnie stała jakaś osoba, ale nawet na nią nie spojrzałem. Nie odczuwałem strachu, nie miałem też żadnych pytań. Po prostu obserwowałem to, co się działo. Wokół stołu było co najmniej dwanaście pielęgniarek i lekarzy, jednak to, co mnie emocjonowało, to obecność jaskrawo świecących osób, które mogę opisać jedynie jako anioły. Każdy z aniołów prowadził dłonie lekarzy i pielęgniarek, obok których stali. Nie słyszałem hałasów, głosów ani muzyki. Panowała tam błoga cisza. Nie pamiętam wszystkich najdrobniejszych szczegółów, takich jak narzędzia, których używano albo tego, w jakiej pozycji znajdowało się dokładnie moje ciało. Zbyt skupiony byłem na aniołach kierujących każdym ruchem zespołu lekarskiego operującego wewnątrz mojej klatki piersiowej. Nawet po operacji odczuwałem spokój i brak strachu. Lekarz powiedział, że była to najbardziej udana operacja, jaką miał okazję przeprowadzać. Podczas operacji nie wystąpiły żadne problemy, zdziwiony był też faktem, że tak szybko dochodzę do siebie. Andrew cierpiał na reakcję alergiczną, która spowodowała jego omdlenie. Napisał: Byłem świadomy tego, że obok jest jeszcze jakaś osoba czy też istota. Była płci żeńskiej i mówiła do mnie. To było po prostu uczucie obecnością ponieważ nie widziałem tej postaci. Powiedziała mi, że Wszystko będzie dobrze oraz [kiedy pomyślałem o posiadaniu ogromnej wiedzy], że będę znał tajemnice wszechświata. Jesse przedawkował mieszankę kokainy z heroiną, co jest określane jako „złoty strzał". W trakcie NDE: Spotkałem istotę przepełnioną miłością, radością, cierpliwością i współczuciem. Istotę, która znała moje myśli i wiedziała o wszystkim, co do tej pory uczyniłem w swoim życiu! Pamiętała również, kim jestem!

102

Mężczyzna, którego nazywać będziemy Leonard, miał atak serca. Opisał 360-stopniową wizję w chwili, kiedy oglądał heroiczne wysiłki osób próbujących go reanimować: Po drugiej stronie komunikacja przebiega drogą telepatii (przekaz myśli). Muszę wam powiedzieć, że Bóg ma niesamowite poczucie humoru; nigdy wcześniej się tak bardzo nie uśmiałem! W czasie NDE istoty mistyczne mogą być wyczuwalne bądź słyszalne. Nikt natomiast ich w zasadzie nie ujrzał. Kiedy te istoty są widzialne, ich wygląd ulega zmianie. Niektóre w badaniach NDERF są opisane jako anioły. Zwykle nie mają skrzydeł. Rzadziej można je ujrzeć w postaci istot ziemskich. Można je zatem opisać jako byt świetlny, którego dokładnych cech nie da się zdefiniować. Komunikacja z istotami mistycznymi, tak samo jak ze zmarłymi, przebiega drogą telepatii. Mogą się pojawić w każdym momencie trwania NDE. Bardzo często pojawiają się w trakcie dyskusji, pod koniec NDE. Konkluzje badań NDERF - że osoby doświadczające NDE widzą swoich zmarłych przyjaciół i krewnych - potwierdzają wcześniej opisane badania przeprowadzone przez Emily Williams Kelly. Jak wspominano wcześniej, jej badania dowiodły, że 95 procent zmarłych widzianych w trakcie NDEs to krewni. Zaledwie 5 procent spotkanych osób to przyjaciele i znajomi. Wiek osoby doświadczającej NDE nie stanowi żadnej różnicy w chwili, kiedy dana osoba spotyka zmarłych. Jeśli zmarli spotykani w czasie NDEs byliby tylko i wyłącznie produktem wspomnień z życia ziemskiego, wtedy osoby starsze, których częściej dotykała śmierć bliskich, spotykałyby większą liczbę zmarłych krewnych. Badania Kelly pokazały jednak zupełnie inny rezultat. Można by się spodziewać, że ludzie doświadczający NDE spotykają jedynie osoby, z którymi byli związani emocjonalnie. W tej kwestii badania Kelly po raz kolejny dowodzą czegoś zupełnie innego. W 32 procentach przypadków ludzie mieli do spotkanych zmarłych stosunek całkowicie neutralny bądź też wcale ich wcześniej nie znali. W trakcie badań ludzie, którzy doświadczyli NDE, bardzo często wspominali, że spotkanie danego zmarłego było dla nich całkowitym zaskoczeniem74.

74 W czasie halucynacji bardziej prawdopodobne jest ujrzenie ludzi, którzy jeszcze żyją, zamiast

zmarłych: K. Osis i E. Haraldsson, At the Hor of Death (Nowy Jork: Avon, 1977).

103

„GWIEZDNY SZLAK” Żaden argument sceptyków nie jest w stanie wyjaśnić rosnącego procentu spotkań ze zmarłymi podczas NDEs, zwłaszcza że w pamięci niedawnych wydarzeń ludzi doświadczających NDE powinny pozostać osoby żywe. Tak czy owak ludzie, którzy przeszli przez NDE, nie myślą o zmarłych w trakcie NDEs. Bardzo często spotykane są osoby, które zmarły lata, a nawet dekady wcześniej. Sugestie sceptyków, że osoby doświadczające NDE liczą na spotkanie ze zmarłymi, nie są w stanie wyjaśnić, dlaczego w trakcie NDEs człowiek spotyka zmarłych, których wcześniej nie widział na oczy lub nie wiedział, że w czasie, kiedy doświadczał NDE, dana osoba już nie żyła. Wyniki badań NDERF oraz innych są zgodne z tym, w co wierzą sami ludzie, którzy doświadczyli NDE: na krótko ponownie spotykają się z krewnymi lub przyjaciółmi, kiedy przechodzą na drugą stronę. Ponowne spotkanie z naszymi ukochanymi staje się rzeczywistością - nie tylko nadzieją. Tak jak powiedział Mark Twain - „Śmierć jest granicą pomiędzy obcowaniem wczoraj i nadzieją na jutrzejsze spotkanie”. To właśnie przekonujące historie umieszczone na stronie internetowej NDERF pozwoliły mi uwierzyć, że te spotkania są prawdziwym i mocnym dowodem na życie pozagrobowe.

104

9.

DOWÓD NR 7: Z UST DZIECI

Życie jak dziecko, śmieje się, potrząsa grzechotką śmierci, kiedy się toczy

- indyjski poeta Rabindranath Tagore

Sceptycy sugerowali, że NDE wykreowała Oprah. Wymawiali to z uśmiechem na twarzy, oczywiście (przynajmniej mnie tak się wydaje). W tej żartobliwej konwencji sugerowali, że Oprah, podobnie jak inne ikony popkultury, do tego stopnia spopularyzowała pojęcie NDE, że ludziom zaczęło wydawać się, że było ich udziałem, mimo że nigdy nie miało to miejsca. To prawdziwa moda na NDE, twierdzili sceptycy, a ludzie potrafią posunąć się daleko, aby zostać zakwalifikowanymi do tej kategorii. W rzeczywistości sfabrykowane przypadki NDE są znacznie rzadsze, niż chcieliby tego sceptycy. Dałbym sobie uciąć rękę, że najwyżej 10 przypadków NDE na 1300 opisanych przez NDERF zasługuje na miano nieprawdziwych. Mimo to wątpliwość sceptyków ciągle przypomina: W jaki sposób nasza kultura tak łatwo zaadaptowała pojęcie NDE do życia codziennego, że ludzie zaczęli fantazjować na jego temat? Albo, co gorsza, czy zmyślili je zupełnie? Najkrótsza możliwa odpowiedź brzmi: „nie”. Fakt, że NDEs stały się tematem wielu programów telewizyjnych oraz filmów nie oznacza, że ludzie stali się nagle predysponowani do nich. Tak czy inaczej, sceptycy ciągle istnieją. Carol Zaleski, teolog z Harvardu, opisuje NDEs jak efekt „religijnej projekcji”75. „Słownik Sceptyków” (The Skeptic's Dictionary) podaje: „Historie związane z NDE mają duże grono odbiorców, są adresowane do wielu i znane wielu ludziom. Od tej strony zwłaszcza, gdy nowe historie opowiadają o wszystkich popularnych motywach dotyczących NDE, np. podążaniu w kierunku światła. Należy wtedy rozważyć, 75 Stanford Encyclopedia of Philosophy, „Afterlife", http://plato.stanford.edu/entries/afterlife/.

105

czy historie te nie są przeinaczone, dopasowane do tego, co jedni chcieliby usłyszeć lub czego inni oczekują”76.I wreszcie na samym końcu, w ujęciu sceptycznym, znaleźli się ci, którzy uważają, że NDE jest dziełem Szatana. Osobiście sadzę, że wszyscy są w błędzie. Na pytanie: „dlaczego?”, mógłbym udzielić wielu odpowiedzi, jedna z ważniejszych brzmi: „Powiedziały mi o tym dzieci”. To dzięki małym dzieciom można zweryfikować, czy NDEs są tylko wymyślonym fenomenem. A dzięki bardzo małym dzieciom można dowieść ostatecznie, że NDE to stan istniejący naturalnie, a nie wyimaginowany czy inspirowany wpływem programów telewizyjnych. Przyjrzyjmy się liczbom i datom z dokumentacji NDERF, aby sprawdzić, jaki odsetek opisanych przypadków stanowią dzieci małe. Dla uproszczenia, dzieci pięcioletnie i młodsze określiłem jako „dzieci bardzo małe”. Większość pięciolatków nie rozpoczęła jeszcze nauki w szkole podstawowej, gdzie stykają się z kulturą i znajdują się pod wpływem jej zjawisk i wytworów. Dzieci pięcioletnie i młodsze są mniej podatne na wpływ kulturowy, który teoretycznie mógłby zaważyć na ich interpretacji doświadczenia bliskiego śmierci. Dodatkowo bardzo małe dzieci mają małą wiedzę i świadomość śmierci w ogóle w porównaniu z dziećmi starszymi i dorosłymi. Jest mało prawdopodobne, aby bardzo małe dzieci słyszały o NDE lub aby rozumiały NDEs, nawet jeżeli były w tym stanie. W gruncie rzeczy, bardzo małe dzieci są praktycznie czystą kartą, jeżeli chodzi o temat śmierci, co czyni je ważną i reprezentatywną grupą dla badań nad NDE. W pierwszych rozdziałach prezentowałem wypowiedzi udokumentowane przez NDERF, na 613 przypadkach NDE. Aby porównać materiał dotyczący NDEs w grupie dzieci małych z dziećmi starszymi i dorosłymi, korzystałem z danych tych samych 613 osób, które doświadczyły NDE, pomijając dwa przypadki, w których badani nie podali swojego wieku. Posługiwałem się metodologią badawczą, opisaną wcześniej w rozdziale 6., gdzie opisywałem przypadki NDE pod ogólną narkozą, porównując je ze wszystkimi pozostałymi. Badania te uwzględniają 26 przypadków dzieci pięcioletnich i młodszych (od 3,6 roku życia) oraz 585 przypadków sześciolatków i starszych. Dzieci

76 Robert T, Carrol, „Near-Death Experiences (NDE)”, The Skeptic's Dictionaty: http://www.skepdic.com/nde.html

106

brały udział w ankiecie składającej się z 33 pytań dotyczących NDE. Porównywaliśmy odpowiedzi na te 33 pytania w tych dwóch grupach. Wyniki: bardzo małe dzieci wymieniały te same symptomy NDE, które stwierdzono u dzieci starszych i u osób dorosłych. Nie stwierdzono istotnych różnic w odpowiedziach pomiędzy dziećmi bardzo małymi, starszymi i dorosłymi. Jedynie dwa pytania wykazały istotne statystycznie różnice pomiędzy dwiema badanymi grupami. Pierwsze z pytań brzmiało: „Czy czas zdawał się przyspieszyć?”. Przedstawiono trzy możliwe odpowiedzi: „Wszystko zdawało się dziać jednocześnie”, „Czas zdawał się biec szybciej niż zwykle” oraz „Żadna z odpowiedzi”. Bardzo małe dzieci chętniej wybierały opcję trzecią: „Żadna z odpowiedzi”. Nie stwierdzono jednak różnic w obu grupach przy odpowiedzi na pytanie bardziej sprecyzowane: „Czy miałeś wrażenie innej przestrzeni lub czasu?”. Drugie pytanie, odpowiedzi na które wykazywały istotne różnice w obu grupach, brzmiało: „Czy twoje wrażenia i odczucia były bardziej intensywne niż zwykle?” Oto trzy możliwe odpowiedzi: „Zdecydowanie tak”, „Bardziej niż zwykle”, „Żadna z odpowiedzi”. Bardzo małe dzieci najczęściej wybierały odpowiedź „Bardziej niż zwykle”. Jednocześnie nie stwierdzono różnic w obu grupach w przypadku trzech pytań bardziej sprecyzowanych, dotyczących odczuć i wrażeń w stanie NDE. Były to pytania następującej-treści: „Jaki był twój najwyższy poziom świadomości i percepcji w stanie NDE w porównaniu z normalną codzienną świadomością i percepcją?”. Dwa pozostałe pytania dotyczyły wizji i postrzegania w momencie doświadczania NDE oraz różnic ze stanem normalnym, tzn. codziennego postrzegania, widzenia i słyszenia. Wnioski: bardzo małe dzieci wykazywały wszystkie symptomy NDE, które występowały u dzieci starszych i u dorosłych w stanie NDE. Badana grupa 26 bardzo małych dzieci, pięcioletnich i młodszych, wykazywała identyczne reakcje i wrażenia, przechodząc NDE, w porównaniu do dzieci starszych oraz dorosłych w tej sytuacji. Udział procentowy czasu trwania poszczególnych ele-mentów NDE nie wykazał istotnych różnic w porównaniu dwóch badanych grup. Dwa pytania skierowane jedynie na określenie znacznika statystycznego nie były brane pod uwagę w kontekście merytorycznego porównania różnic z pozostałymi pytaniami dotyczącymi tych samych elementów NDE. Dr Cherie Sutherland, badacz NDE, przeanalizowała literaturę naukową z ostatnich 30 lat uwzględniającą zjawisko NDE u dzieci, włączając w to dzieci bardzo małe. Oto, co dr Sutherland ma do powiedzenia na temat NDE u bardzo małych dzieci:

107

Jest oczywiste, że badanie NDE w kontekście małych dzieci obarczone jest naturalnym ograniczeniem wynikającym z ich zasobu słownictwa. Jednakże wiadomo, że wiek dzieci, w którym doświadczyły one NDE, nie determinuje w żaden sposób komplikacji czy uproszczenia doświadczeń. Nawet dzieci, które nie mówiły jeszcze w tym czasie, potrafiły później wiernie zrelacjonować swoje doznania... Wiek zdaje się w żaden sposób nie mieć wpływu na postrzeganie i odczuwanie stanu NDE77.

Zgadzam się z dr Sutherland. Badania NDERF są, jak do tej pory, najobszerniejszym studium NDE u bardzo małych dzieci, które kiedykolwiek zostało opublikowane. Jesteśmy obecnie bardziej niż kiedykolwiek przekonani, że specyfika NDE u bardzo małych dzieci nie jest w żaden sposób zniekształcona przez ich młody wiek w momencie przechodzenia stanu NDE78. Kwestia pełnego zrozumienia NDE jest znacznie bardziej złożona niż prosta analiza statystyczna odpowiedzi na pytania zadawane w ankietach. Sama literatura związana z NDE nie jest w stanie zastąpić, opisać czy dowieść prawdziwych doświadczeń głębszej świadomości. Zapoznałem się ze wszystkimi materiałami zgromadzonymi przez NDERF, dotyczącymi NDE. Czytając o przypadkach NDE u bardzo małych dzieci, zauważyłem prawi-dłowość: ich myślenie pozostaje jednak „dziecinne”, infantylne w stanie NDE. Jednakże dostrzegłem również głębszy wymiar ich przeżywania NDE, wychodzący daleko nawet poza szczegółowe metody badawcze NDERF. Istniej zasadnicza różnica pomiędzy NDE u dzieci w każdym wieku, a dorosłymi, którzy mogą wyniki te zinterpretować sami, opisać i ocenić. Jak przedstawia się sytuacja z dziećmi starszymi? Czy doświadczają tych samych wrażeń w czasie NDE, co dorośli? Trudno jest wyodrębnić wiek precyzyjnie oddzielający dzieciństwo od dorosłości. Granica 18 lat jest oficjalną, formalną granicą osiągnięcia dojrzałości w wielu krajach. Jednakże zauważmy, że młodzi pomiędzy 16. a 18. rokiem życia zaczynają już 77 C. Southerland, „Trailing Clouds of Glory’: The Near-Death Experiences of Western Children and

Teens”, w The Handbook of Near-Death Experiences: Thirty Years of Investigation, ed. J. Holden, B.

Greyson i D. James (Westport, CT: Praeger Publishers, 2009), 92,93. 78 Inne badania dowiodły tego, że dziecięce NDEs są bardzo podobne do tych, które przeżywają dorośli:

International Association for Near-Death Studiem (IANDS), „Childrens’ Near-Death Experiences",

http://www.iands.org/about-ndes/childrens-ndes.html ; J. Holden, J. Long i J. MacLurg, „Characteristics

of Western Near-Death Experiences", w The Handbook of Near-Death Experiences: Thirty Years of Investigation, ed. J. Holden, B. Greyson i D. James (Westport, CT: Praeger Publishers, 2009).

108

pracować, mogą prowadzić samochód, zaczynają budować zażyłe miłosne relacje. Z tego powodu uznałem grupę między 16. a 18. rokiem życia za przejściową między dzieciństwem a dorosłością, gdyż z wyżej wymienionych powodów nie można ich już klasyfikować jako dzieci. Według tak założonej nomenklatury, zdefiniowałem „dzieci” jako osoby poniżej 16. roku życia, natomiast „dorosłych” jako osoby w wieku 16 lat i starsze. Używając tej samej metodologii badawczej, rozpocząłem prace nad specyfikacją NDE u najmłodszych; charakterystyki NDE 133 dzieci i 478 dorosłych przypadków zostały poddane badaniom porównawczym. Wyniki: Przejrzeliśmy odpowiedzi na trzydzieści trzy pytania dotyczące treści NDE. Dwie grupy różniły się między sobą odpowiedzią tylko na jedno pytanie. Brzmiało ono tak: „Czy widziałeś światło?”. Dzieci częściej odpowiadały: „Tak”, a rzadziej mówiły „Nie". Podobnie sformułowane pytanie brzmiało: „Czy widziałeś lub czułeś się otoczony przez jasne światło?”. Możliwe odpowiedzi na to pytanie były następujące: „Światło wyraźnie mistyczne lub pochodzące nie z tego świata”, „Niezwykle jasne światło”, „Nie”. Jestem przekonany, że to ostatnie pytanie, pochodzące ze skali pytań NDE, dotyczy mistycznego światła nie z tej ziemi, które napotykają na swej drodze osoby doświadczające NDE. Odpowiedzi na to pytanie u dorosłych i dzieci niczym się nie różniły. Podsumowanie: Grupa 133 dzieci, w wieku piętnastu lat i poniżej, doświadczyła NDEs o takiej samej treści, co dorośli. Rozważając powyższe wnioski, stwierdzam, że w obu grupach nie wystąpiła żadna różnica w procencie pojawienia się każdego z elementów NDE w ich NDEs. Tak samo, jak z NDEs u małych dzieci, są to największe badania, jakie kiedykolwiek opublikowano, które bezpośrednio porównują treść NDEs u dzieci i dorosłych. Jestem współautorem rozdziału książki przedstawiającej opis trzydziestu trzech lat naukowych badań nad dziecięcym NDE. Ten rozdział został napisany, zanim otrzymaliśmy wyniki badań NDERF nad NDE u dzieci. Z wcześniejszej literatury naukowej możemy wywnioskować:

Przez pierwsze trzy dekady badań nad NDE, badacze opublikowali wnioski na podstawie setek NDEs, których doświadczyły dzieci. Dziecięce NDE zostały dokładnie zapamiętane, nawet jeśli dane osoby podzieliły się nimi dopiero później, w dorosłym życiu. Doświadczenia dzieci związane z NDE można porównywać z tymi u dorosłych, ponieważ, jak wcześniej

109

wspomniano, wiek okazuje się nie mieć tutaj znaczenia i nie fałszuje wyników79.

Dzieci, które przeżyły NDE, nawet bardzo małe dzieci, zapamiętują te same szczegóły i emocje, co dorośli. Fakt ten jest poważnym argumentem za tezą, że doświadczenie NDE nie jest inspirowane wpływami kulturowymi, przekonaniami czy życiowym doświadczeniem. Jest to dowód bardzo dobitny, w kontekście badania NDE, świadczący o prawdziwości tez na istnienie życia pozagrobowego. Zajmijmy się teraz analizą kilku przypadków bardzo małych dzieci (pięcioletnich i młodszych) oraz dzieci powyżej pięciu lat; zwróćcie uwagę na zbieżność i spójność relacji. NDE U DZIECI Pięcioletni Paul wracał do domu z przymiarki szkolnego mundurka, wysiadł z samochodu, biegł w stronę domu, kiedy upadł na jezdnię i został potrącony przez przejeżdżającego vana: Wyskoczyłem z jeepa i zacząłem biec przez skrzyżowanie, żeby dotrzeć do domu jako pierwszy. Z tego, co pamiętam, miałem wrażenie, że coś zbliża się z tyłu (jak się później okazało, był to van). Co zapamiętałem dokładnie, to jeden czy dwa kroki na drodze, zanim coś się wydarzyło... Poczułem się jak balon z helem ulatujący w powietrze. Unosiłem się. Powoli otworzyłem oczy i dostrzegłem własne ciało leżące na jezdni. Bardzo się przestraszyłem. Upadłem... Ktoś uniósł mnie z wielką czułością (nieopisana miłość). Próbowałem poruszyć się i unieść wzrok w górę, aby zobaczyć, przez kogo jestem niesiony. Zobaczyłem Matkę Boską. Miała na sobie niebiesko-różową suknię z chustą... Czułem się bezpiecznie i dobrze w jej rękach. Mając 11 lat, Jennifer brała udział w tragicznym wypadku samochodowym. Zobaczyła swoje słabe, pozbawione życia ciało w dole. Głos duchowego nieznanego bytu powiedział jej, że musi wrócić na miejsce wypadku, aby pomóc nieprzytomnemu kierowcy. Poniżej zapisana przez Jennifer relacja:

79 Holden, J. Long i J. MacLurg, „Characteristics of Western Near-Death Experiences", 114.

110

Wtedy głos odezwał się: „Jego nos został oderwany od twarzy, musisz wrócić i mu pomóc, w przeciwnym wypadku wykrwawi się na śmierć”; odpowiedziałam: „Nie, niech to zrobi ktoś inny. Nic mu nie będzie, na pewno poradzi sobie bez mojej pomocy; nie chcę wracać tam na dół. Nie!”. Głos odparł: „Powiem ci, co zrobić. Zdejmiesz mu koszulkę i podniesiesz nią jego nos z maski samochodu. To będzie obok twojej stopy i prawej jego stopy. Umieścisz nos w odpowiednim miejscu na jego twarzy i zaczniesz uciskać, aby powstrzymać krwawienie. To tylko krew, więc nie musisz się bać. Będę przy tobie, jak zawsze (wiedziałam, że nigdy nie jestem sama, od kiedy sięgam pa-mięcią). Następnie, Jennifer, przeniesiesz go na prawą stronę drogi, a wtedy nadjedzie samochód. Powiedz kierowcy, aby zabrał was do najbliższego szpitala. Zachowaj spokój oraz czuwaj przy mężczyźnie, uspokój kierowcę i poprowadź go do szpitala, w którym się urodziłaś. Znajdź drogę, wszystko będzie w porządku. Musisz to zrobić. Zrozumiałaś?”. Jennifer opowiada dalej, że w momencie, kiedy powróciła do swojego ciała, wszystko potoczyło się tak, jak powiedział jej duchowy byt. Samochód zatrzymał się i zabrał ich do szpitala, w którym się urodziła. Była w stanie się opanować oraz uspokoić zarówno kierowcę, który się zatrzymał, jak i ofiarę wypadku, która straciła nos. A oto szczęśliwe zakończenie: „Skrawek skóry został użyty, aby poskładać nos do kupy”. Lekarz ze szpitalnego oddziału ratunkowego relacjonował: „Nie potrafię wyjaśnić, jaki rodzaj cudu zobaczyłem dzisiaj na tym oddziale”. PONADCZASOWA PERSPEKTYWA WIEKU Na początku chciałbym zaznaczyć, że historie wielu dzieci, które przeżyły NDEs, a które poznaliście, zostały zrelacjonowane wiele lat, a nawet dekad po tym, jak miało miejsce NDE. Sceptycy powiedzą, że dzieci nie chcą nawet pamiętać doświadczenia NDE, wypierają je, a ponieważ miało ono miejsce w dalekiej przeszłości, nie są w stanie dokładnie opisać, co rzeczywiście się wtedy wydarzyło. Dr William Serdahely odpowiada na te sceptyczne zarzuty. Serdahely, wykładowca nauk o zdrowiu z Uniwersytetu Stanowego w Montanie, dokonywał porównania pięciu przypadków NDEs zrelacjonowanych przez dzieci z pięcioma NDEs, które wydarzyły się w dzieciństwie, ale opisane zostały wiele lat później, kiedy osoby te były już w wieku dorosłym. Analizo-wał te relacje, porównując 47 charakterystycznych, powtarzalnych elementów

111

NDEs w obu przypadkach. Serdahely stwierdza: „te badania... uzupełniają i potwierdzają tezy wysunięte w poprzednich badaniach, stwierdzających, że relacje o NDEs z dzieciństwa, opierające się na wspomnieniach osób doro-słych, nie są przejaskrawiane, przekłamane czy zafałszowane”80. Inne badania, prowadzone w 2007 roku przez Bruce'a Greysona, doktora nauk medycznych, wykazują, że wspomnienie NDEs wydaje się nie ulegać jakiemukolwiek zniekształceniu, nawet na przestrzeni 20 lat81. Badania opierały się na 72 przypadkach NDEs, których uczestnicy podzielili się swoimi doświadczeniami, odpowiadając na 16 pytań testu NDE w roku 1980, a następnie odpowiadając na nie ponownie blisko 20 lat później. Konfrontacja dwóch wersji testu nie wykazała istotnych różnic w odniesieniu do całości testu czy wybiórczo w odniesieniu do każdego z 16 pytań. Badania te dostarczają jednych z najsilniejszych dowodów oraz dowodzą, że wspomnienia związane z NDEs pozostają żywe i wierne nawet po upływie kilkudziesięciu lat od tego zdarzenia. Kolejne ważne badania przeprowadzone zostały przez dr. Pima van Lommla i opublikowane w 2001 roku82. Były to największe przekrojowe badania dotyczące NDEs, jakie kiedykolwiek przeprowadzono. Jednym z aspektów tych badań były osoby, które doświadczyły zatrzymania akcji serca, a ich rela-cje były dokumentowane krótko po tym fakcie, a następnie powtórzone 2 oraz 8 lat później. Wyniki dowodzą, że osoby, które przeżyły NDEs, wiernie relacjonują swoje doświadczenie po upływie tego czasu. Nie ma najmniejszego znaczenia, czy osoba przeżywająca NDE miała lat 4 czy 44, w tym momencie poszczególne elementy NDE pozostają niezmienne. Jest to najlepszy dowód na to, że NDEs w pamięci ludzkiej nie są ani zniekształcone, ani zapomniane w czasie. NDE nie jest „wymysłem” wyobraźni, umysłu czy medialnej inspiracji: lektury książek ani wpływu kulturowych wzorców. NDE jest realnym faktem, który dotyka ludzi w każdym wieku.

80 W. J. Serdahely, „A Comparison of Retrospective Accounts of Childhood Near-Death Experiences with

Contemporary Pediatric Near-Death Experience Accounts", Journal of Near-Death Experience Studies 9

(1991): 219. 81 B. Greyson, „Consistency of Near-Death Experience Accounts over Two Decades: Are Reports

Embellished over Time?" Resuscitation 73 (2007): 407-11. 82 P. van Lommel, R. van Wees, V. Meyers i I. Elfferich, „Near-Death Experience in Survivors of Cardiac

Arrest: A Prospective Study in the Netherlands", Lancet 358 (2001): 2039-45.

112

Co się dzieje z dziećmi, które doświadczyły śmierci? Jakie są ich doświadczenia z „tamtej strony” i w jaki sposób wpływa to na ich późniejsze życie? Wielotorowe badania przeprowadzone przez dr. Morse'a dowodzą, że NDEs powodują daleko idące zmiany, w kontekście jednostkowym, które są prawdziwe i nie można im przeczyć83. Przeanalizowano ponad 400 przypadków osób; część z nich przeżyła NDE, część nie. Skonstruowano testy zawierające pytania o szczęście, duchowość, lęk przed śmiercią, mistykę, materializm, zwyczaje żywieniowe czy skłonności psychiczne. Wszystkie aspekty zanalizowano pod kątem konsekwencji powodowanych przez NDE u osób, które doświadczyły go, będąc dziećmi. Morse dowodzi, że ludzie, którzy przeżyli NDE w dzieciństwie, mniej obawiają się śmierci w stosunku do reszty populacji; osoby te posiadają dodatkowo wyższą sprawność fizyczną, radość z życia oraz wysoką inteligencję. Podsumowaniem jego wniosków było stwierdzenie, że NDE jest zjawiskiem realnym, ponieważ jego długofalowe konsekwencje są równie realne. Mówiąc krótko, jak to mawiamy w NDERF: „Nie da się sfałszować NDE”. RZECZYWISTO ŚĆ I ZMIANY Nie mogę zapomnieć o historii Katie i zawsze ją wspominam. Kiedy miała 3 lata, wciągnęła orzech nerkowca, który utknął jej w tchawicy. Znajdowała się wtedy w kuchni. Zrobiła się najpierw sina, a później zemdlała. Jej dziadek, strażak, nie był w stanie jej pomóc i uznał, że dziecko umarło. Ambulans przyjechał po 30 minutach od zgłoszenia na numer alarmowy 911. Katie obserwowała większą część zdarzenia z miejsca poza swoim ciałem. Jak wspomina: Kiedy umarłam, opuściłam swoje ciało i zobaczyłam swojego dziadka próbującego przywrócić mi oddech. Moje ciało nie interesowało mnie, opuściłam pokój, kierując się w stronę „obecności”, którą wyczuwałam w salonie. Zmierzałam w kierunku tego wrażenia, które wydawało się być wspaniałą, słoneczną, jasną przestrzenią; nie tunelem, ale przestrzenią. „Obecność” ta wywoływała nieprawdopodobny spokój, miłość, akceptację, ukojenie i radość. Uniosło mnie, a moja radość była nie do opisania - kiedy to piszę, powracają emocje i wspomnienia z tamtej chwili i odczuwam je do tej

83 M. L. Morse i P. Perry, Transformed by the Light: The Powerful Effect of Near-Death Experiences on People’s Lives (Nowy Jork: Villard Books, 1992).

113

pory. Uczucia są niesamowite. Nie postrzegałam tej „obecności” jako Boga (byłam wtedy zbyt mała, aby rozumieć sens i znaczenie tego słowa), ale odczuwałam tę „obecność” jako coś, z czym mam łączność, od czego pochodzę i co mnie stworzyło. Nie miałam wątpliwości, że jestem stworzeniem będącym częścią tego bytu. Nie pamiętam powrotu do swojego ciała; kiedy obudziłam się następnego dnia, dwóch rzeczy byłam pewna: że istnieje życie po śmierci oraz że jestem bytem, który powstał w akcie stworzenia. Nie traktowałam tego jako racjonalnego wytłumaczenia, ale później zaczęłam dociekać i zastanawiać się; zadręczałam moją mamę pytaniami: kto mnie stworzył? Co to jest nieskończoność, wieczność? I co to jest Bóg? Nie potrafiła na nie odpowiedzieć, ale była na tyle rozważna, że pozwoliła mi zwrócić się do tych, którzy potrafili. Od samego początku, w pierwszych relacjach dla NDERF, Katie podkreślała, że jej doświadczenia były „całkowicie realne”. Nawet teraz, gdy przywołuję te wspomnienia, są bardziej prawdziwe niż cokolwiek, czego doświadczyłam w życiu. Przywołują nie tylko wspomnienia, ale również emocje, odczucia. To pobudza mnie ciągle do zadawania pytań. Sceptycy zawsze mogliby określić to świadectwo jako puste słowa. Ale zazwyczaj osoby, które doświadczyły NDE, są bardzo konsekwentne w relacjonowaniu swoich wspomnień. Doświadczenia NDE Katie z dzieciństwa inspirują ją do poszukiwań w dorosłym życiu. To doświadczenie poruszyło mnie tak głęboko, że poświęciłam swoje życie, aby znaleźć odpowiedzi na moje pytania, studiując filozofię i religię. Obecnie pracuję nad doktoratem z teologii. NDE jest prawdziwe i przeobraża, zmienia ludzi. Zmiana nie zachodzi pod wpływem kultury medialnej i nie jest wytworem wyobraźni ludzi, którzy doświadczyli jej, nawet będąc dziećmi. Osobiście słucham teraz dzieci znacznie wnikliwiej niż kiedyś. Z opowieści wychodzących z ust dzieci możemy odebrać bardzo ważną lekcję, dającą nam prawdziwy pogląd na życie po śmierci.

114

10.

DOWÓD NR 8: OGÓLNOŚWIATOWA TENDENCJA

Człowiek jest żywą cząstką wszechświata.

- Ralph Waldo Emerson

Przeprowadziliśmy jedno z największych badań międzykulturowych w dziejach, co sprawia, iż czuję się pewnie, prezentując te zaskakujące wnioski:

• Rdzeń przeżyć związanych z NDE jest taki sam na całym świecie: przeżywający doświadczenie może być wyznawcą hinduizmu z Indii, muzułmaninem z Egiptu lub chrześcijaninem ze Stanów Zjednoczonych, lecz doświadcza tych samych głównych elementów składowych, w których zawiera się doświadczenie poza ciałem, doświadczenie tunelu, poczucie spokoju, podążanie ku światłu, przypomnienie zdarzeń z całego życia, niechęć do powrotu i przemiana po doświadczeniu NDE. W skrócie, doświadczenie umierania jest podobne u wszystkich ludzi, nieważne, gdzie żyją.

• Wpojone uwarunkowania kulturowe mają niewielki wpływ na treść NDE: NDE na całym świecie wydaje się mieć podobne treści niezależnie od kultury kraju, w którym przeżywający je żyje. Jest to z pewnością zgodne z naszymi wnioskami z rozdziału dziewiątego, gdzie mówiliśmy o małych dzieciach, w wieku pięciu lat, a nawet młodszych, na które oddziaływanie kulturowe ma dużo mniejszy wpływ niż na dorosłych, a które opowiadają o swoim doświadczeniu w ten sam sposób, jak starsze dzieci i dorośli. Na NDE występujące pod wpływem narkozy nie mają wpływu żadne kulturowe uwarunkowania ani żadne inne ważne doświadczenia życiowe. Jednakże NDE występujące pod ogólną narkozą jest takie samo jak inne NDE, jak to zobaczyliśmy w rozdziale szóstym.

115

Ostrość NDEs sprawia, iż pamięta się je ze wszystkimi detalami nawet dekady później, co jest świadectwem wielkiej siły tych doświadczeń. Jest to wyjątkowy i niezwykły stan świadomości. Często jest to najbardziej dramatyczne i przemieniające zdarzenie, jakiego dany człowiek doświadcza w całym swoim życiu, niezależnie od miejsca, w którym żyje na świecie. Wyniki badań sugerują, że NDEs nie różnią się między sobą na całym świecie, co stwarza możliwość ogromnego kroku naprzód w relacjach międzyludzkich. To znaczy, że w obliczu śmierci wszyscy ludzie mają podobne odczucia. Możemy być odseparowani od siebie barierą językową lub kulturową, lecz możliwość przeżywania podobnych duchowych doświadczeń, tak dramatycznych i przemieniających jak NDE, jednoczy nas wszystkich. Wiedza o tym, że ludzie ze wszystkich kultur doświadczają podobnych rzeczy w chwili śmierci, może być użytecznym narzędziem dla międzykulturowego zrozumienia i dialogu. Czyni to z NDE istotne duchowe przeżycie, które może przyczynić się do zapanowania pokoju na świecie. Dowiedzenie tego, iż NDEs są takie same na całym świecie, może stać się powodem, dzięki któremu możemy przestać zwracać uwagę na to, co nas dzieli, i skupić się na tym, co nas łączy. NAJWI ĘKSZE MI ĘDZYKULTUROWE BADANIA W DZIEJACH Kilka lat temu Jody Long rozpoczęła ogromny projekt tłumaczenia ankiet NDERF na języki inne niż angielski. Jody rozpoczęła tworzenie sieci wolontariuszy - tłumaczy, która rozrosła się do ponad dwustu pięćdziesięciu osób na całym świecie. Ci wolontariusze tłumaczą nieangielskie przypadki NDE, po czym zamieszczają wszystkie na witrynie internetowej w wersji oryginalnej i w angielskim tłumaczeniu. Wolontariusze tłumaczą ponadto przypadki opisane po angielsku zamieszczone na stronie NDERF na swoje rodzime języki. Pozwala to dwujęzycznym czytelnikom na korektę możliwych nieścisłości w tłumaczeniu. Obecnie znajduje się tam ponad dwa tysiące opisów NDEs w wersji nie anglojęzycznej i ich liczba regularnie wzrasta. Poszczególne sekcje witryny NDERF i poszczególne kwestionariusze na temat NDE zostały przetłumaczone na ponad dwadzieścia języków. Dzięki kwestionariuszowi NDERF przetłumaczonemu na tak wiele różnych języków, niedługo wszyscy ludzie na świecie, którzy doświadczyli NDE, będą mogli znaleźć kwestionariusz w swoim ojczystym języku. Pozwoli to NDERF zbierać opisy NDEs z całego świata, wliczając w to przypadki nieopisane po angielsku. Żadne poprzednie badanie nie było w stanie porównać tak wielu

116

przypadków NDE zarówno w kręgu anglojęzycznym, jak i w innych językach, poprzez zadawanie tych samych pytań wszystkim, którzy doświadczyli NDE. Zostało to dokonane poprzez użycie kwestionariuszy zamieszczonych na witrynie NDERF. Na potrzeby międzykulturowych badań prowadzonych przez NDERF, osoby, które doświadczyły NDE, z krajów, w których angielski nie jest rozpowszechnionym językiem, zostały podzielone na dwie grupy badawcze. Pierwsza grupa objęła 79 NDEs napisanych w innym języku niż angielski, natomiast druga grupa 26 NDEs napisanych w języku angielskim, ale pochodzących z krajów, w których język angielski nie jest dominujący. W badaniach NDERF wzięliśmy też pod uwagę NDEs pochodzące z krajów niezachodnich, o których powiem później. Do pierwszej grupy badawczej należało 79 osób pochodzących z krajów, gdzie angielski nie jest językiem dominującym. Opisały swoje NDEs w języku innym niż angielski. Grupa porównawcza zawierała 583 NDEs w języku angielskim z krajów, gdzie angielski jest językiem dominującym. Do porównania obu grup NDEs użyłem tej samej metodologii, o której mówiliśmy wcześniej w rozdziałach 6. i 9., w czasie rozważań nad NDEs pod ogólną narkozą i u dzieci. W międzykulturowej części badań NDERF wziąłem pod uwagę wszystkie NDEs, niezależnie od ich punktów w skali NDE. Uznałem to za rozsądne, jako że skala NDE nie jest potwierdzona dla nie anglojęzycznych oraz niezachodnich NDEs. W tych badaniach brały udział tylko te NDEs, które zostały umieszczone na stronie internetowej NDERF. Wyniki: Wszystkie trzydzieści trzy elementy NDE były obecne w obu grupach. Z trzydziestu trzech porównywanych elementów, jedenaście wystąpiło ze statystyczną różnicą częstotliwości pojawiania się. A jeszcze dwa elementy okazały się skrajnie różne. Te wyniki wskazują na wiele ważnych różnic w odpowiedziach dwóch grup osób, które doświadczyły NDE, na trzydzieści trzy pytania o treść NDE. Rezultaty były zaskakujące i zagadkowe. Czy wyniki są spowodowane pojawianiem się różnych NDEs na świecie? Czy może przekłady językowe wpłynęły na różnicę w treści, a tak naprawdę jest ona podobna? Kiedy w badaniach naukowych coś okazuje się niejasne, to staramy się głębiej wniknąć w wyjaśnienie danego zjawiska. I właśnie tak zrobiliśmy w badaniach międzykulturowych NDERF. Pomogła nam wolontariuszka Lynn, doświadczona badaczka NDE. Dzięki niej mocno zagłębiliśmy się w nie anglojęzyczne NDEs. Po przeanalizowaniu treści NDEs pobranych z NDERF, udoskonaliliśmy kwestionariusz. Zawierał piętnaście pytań dotyczących treści

117

NDE. Wszystkie 79 nie anglojęzycznych NDEs z pierwszej grupy przetłumaczono na język angielski i umieszczono na stronie internetowej NDERF. Lynn wypełniła wspomniany kwestionariusz dla 79 nie anglojęzycznych NDEs i 583 angielskich NDEs. Jej ciężka praca pozwoliła nam dokładniej porównać treść nie anglojęzycznych NDEs z anglojęzycznymi NDEs. Po porównaniu piętnastu elementów NDE pomiędzy dwiema grupami badawczymi, znalazły się tylko dwa pytania, które były statystycznie różne procentowo pod względem pojawienia się elementów NDE. Nie było żadnych elementów NDE, których procent pojawienia się był skrajnie, statystycznie różny. Analiza opisów NDE dwóch grup, dokonana przez Lynn, wykazała więcej różnic w treści NDE, niż przedstawiły to wcześniejsze wyniki z pierwszej grupy badawczej. To sugeruje, że nie-mówiący po angielsku ludzie, którzy doświadczyli NDE, mogą inaczej interpretować i rozumieć przetłumaczone pytania z ankiety NDERF niż ci, których angielski jest językiem ojczystym. Główną przyczyną różnic pojawiających się w odpowiedziach na pytania kwestionariusza w obu grupach jest najprawdopodobniej bariera językowa. Złe zrozumienie niektórych słów i pojęć z ankiety NDERF jest bardzo możliwe, kiedy wypełnia ją obcokrajowiec. Na przykład, w ankiecie NDERF występują słowa i wyrażenia, takie jak zmysły, nieziemski, harmonia albo jedność ze wszechświatem. Owe słowa i wyrażenia nie zostały użyte przypadkowo. Pochodzą bezpośrednio z pytań skali NDE, najważniejszego kwestionariusza dla anglojęzycznych NDEs. Jeśli dana osoba nie zna angielskich niuansów, to łatwo zauważyć, że określone wyrazy bądź wyrażenia mogą być źle zrozumiane lub opacznie zinterpretowane. Aby pomóc zrozumieć to, w jaki sposób bariery językowe mogą wpływać na odpowiedzi na pytania z ankiety NDERF, w badaniach międzykulturowych wzięto pod uwagę drugą próbę doświadczalną. W skład drugiej próby doświadczalnej weszło 26 NDEs, napisanych przez ludzi z całego świata w języku angielskim, ale pochodzących z krajów, gdzie angielski nie jest języ-kiem dominującym. Jest to bardzo interesująca grupa badawcza, z tego względu, że ci ludzie żyją w kulturze unikalnej dla ich kraju, jednakże rozumieją angielski na tyle, że są w stanie napisać o swoim NDE i wypełnić złożoną ankietę w języku angielskim. W skład próby porównawczej weszło 583 NDEs, tych samych, co w pierwszej próbie doświadczalnej, a więc NDEs zostały na pisane w języku angielskim i pochodzą z krajów, gdzie angielski jest językiem dominującym. Tak samo jak w pierwszej próbie doświadczalnej,

118

w tym wypadku również porównałem odpowiedzi obu grup na trzydzieści trzy pytania z kwestionariusza NDERF, dotyczące elementów NDE. Gdy pierwszy raz zobaczyłem wyniki tej części badań, prawie spadłem z krzesła. Wszystkie trzydzieści trzy elementy NDE były obecne w obu grupach. Procent NDEs zawierających poszczególne elementy NDE był stosunkowo taki sam; żaden z nich nie pojawił się statystycznie znacząco rzadziej bądź częściej. Tylko w jednym pytaniu pojawiły się pewne różnice. Podsumowanie: Najrozsądniejszym podsumowaniem między-kulturowych badań nad NDE prowadzonych przez NDERF jest to, że treść NDEs jest na całym świecie taka sama. Wszystkie doświadczenia pochodzące z krajów anglojęzycznych i nie-anglojęzycznych zawierają te same elementy NDE. Ponadto poszczególne elementy pojawiają się zawsze w tej samej kolejności. Jestem pod wrażeniem ścisłego podobieństwa opisów NDEs na całym świecie, włączając w to napisane od razu w języku angielskim, a także przetłumaczone na język angielski. Zapewne zauważyłeś, że we wcześniejszych rozdziałach występuje mnóstwo przykładów NDEs z całego świata, które niczym się od siebie nie różnią. Istnieje tylko niewielka różnica w częstotliwości pojawiania się NDE na całym świecie. Podsumowując, jest to silny na dowód na to, że NDEs nie są tworami kulturowych przekonań albo wcześniejszych doświadczeń. NDEs są, dosłownie, prawdziwe. WIĘCEJ NIŻ PO PROSTU TAK LUB NIE Przy porównywaniu NDEs z różnych kultur nie będziemy opierać się wyłącznie na statystykach. Tak jak wcześniej czytaliście, NDEs zwykle zawierają emocje, siłę i bezmiar, które wykraczają poza ograniczone pytania, standardowo zadawane dla „ich” zrozumienia. Pytania, które wymagają odpowiedzi „Tak”, „Nie mam zdania” lub „Nie”, nie uzasadniają danego doświadczenia. Wierzę w to, że aby naprawdę zrozumieć NDEs, należy je po prostu przeczytać. Aby zrozumieć moje stanowisko dotyczące tego, że NDEs są na całym świecie bardziej podobne niż niepodobne, radzę przeczytać niektóre reprezentatywne opisy NDEs, które zostały napisane w językach innych niż angielski, lecz potem przetłumaczone na angielski. Odkryłem, że są podobne do typowych NDEs z krajów anglojęzycznych. Elis pochodząca z Włoch zmieniła się pod wpływem NDE. Wydarzenie to miało miejsce w czasie upadku z klifu do wąwozu. Traktuje je jako swoje „drugie narodziny”:

119

Niespodziewanie upadlam z klifu i chwilę później otoczyły mnie ciemności. Nie miałam ciała, byłam niematerialna... Zapomniałam o swoim ciele. Czas płynął szybko, tak samo jak myśli. Zobaczyłam siebie mającą dwa lata, następnie cztery, itd. Nagle moje życie dobiegło końca i wtedy ujrzałam trzy alternatywne ścieżki życia w przyszłości. W tamtej chwili byłam smutna, ponieważ wiedziałam, że jestem martwa i chciałam wrócić do życia... Powoli ukazywało mi się jasne światło; instynktownie czułam, że to jest „linia”, „przejście”. Wiedziałam, że gdy je przekroczę, będę martwa. Postanowiłam nie przechodzić przez „linię”, pragnęłam żyć w swoim świecie i cieszyć się wszystkim, co jest z nim związane... Zaczęłam się modlić... Nagle zrobiło się ciemno i ponownie zaczęłam czuć swoje ciało. Otworzyłam oczy i ujrzałam niebieskie niebo. Byłam rozentuzjazmowana, bo powróciłam do życia. Byłam zupełnie odmieniona. Kobieta, którą nazwiemy Hafur, z Kolumbii, miała NDE, które pozwoliło jej na zobaczenie kilkakrotnej projekcji życia. Dzięki temu dowiedziała się, co jest najważniejsze w jej życiu: Po mojej prawej stronie towarzyszyła mi pewna postać. Zatrzymała się i nie mogłam ujrzeć jej twarzy. Znaleźliśmy się na plaży, a tam było wzgórze, na którym odbywały się projekcje mojego życia od początku do końca, po kilka razy. Początkowo szybko, a później coraz wolniej. Zobaczyłam wydarzenia z mojego życia, o których kompletnie zapomniałam, i ludzi, którzy wydawali się nieważni. Widziałam każdy kadr osobistego filmu, który był na podstawie mojego życia na ziemi. Zdałam sobie sprawę, że wszystko rozumiem bardzo klarownie i przytomnie, czego nigdy wcześniej nie doświadczyłam. Odkryłam to, że mogę sama wybrać, czy chcę powrócić do fizycznego ciała. Uświa-domiłam sobie, że traciłam czas na cierpienie i zamiast tego powinnam wykorzystać wolność, aby wybrać prawdziwą miłość, a nie ból. RÓŻNA INTERPRETACJA Jak widzisz, powyższe doświadczenia mają takie same elementy, jak NDEs napisane przez ludzi z Nebraski albo Nowego Jorku. Mimo że występują pomiędzy nimi pewne niewielkie różnice, to prawdę mówiąc, analiza NDEs z całego świata jest jak pokazywanie wieży Eiffla grupie młodych, wielonarodowych studentów; niektórzy by wiedzieli, co to jest, inni by

120

myśleli, że jest to rusztowanie nowo powstającego budynku, a pozostali, że jest to statek kosmiczny. Wszyscy widzą tę samą rzecz; różnie ją interpretują oraz wyrażają na podstawie tego, co wiedzą o życiu. Wystarczy po jednym razie przeczytać kilka niesamowitych opisów, aby zdać sobie sprawę, że istnieje w NDE nieskrywana siła, która przekracza wszelkie bariery językowe. Jest tak wiele przykładów, że mógłbym nimi wypełnić całą książkę. Jednakże, gdybym musiał wybrać jeden z nich do podsumowania ogólnoświatowego NDE, to byłaby to historia Hafur, kobiety z Kolumbii. Doświadczenie pozwoliło jej na kilkakrotne zobaczenie projekcji swojego życia. „Widziałam każdy kadr osobistego filmu, który był na podstawie mojego życia na ziemi”. Doświadczenie zmieniło Hafur, dostarczając jej boskiego objawienia, które przekroczyło wszelkie bariery geograficzne i językowe. Poniżej znajduje się zredagowana wersja opisu mądrości, którą obdarzyło ją światło. Hafur w ankiecie NDERF została poproszona o dokończenie zdania: Częścią, którą zrozumiałam i pamiętam do dziś jest...

• Żyjemy w „licznej wspólnocie” lub „jedności”. Innymi słowy, nasza rzeczywistość jest „wspólnotą w różnorodności i różnorodnością we wspólnocie”.

• Byłam wszystkim i wszystko było mną; bez zasadniczych różnic, oprócz ziemskiej powłoki, powierzchowności.

• To, że nie ma Boga na zewnątrz; Bóg jest we wszystkim i wszystko jest częścią Boga, tak jak życie.

• To, że wszystko jest częścią ważnej gry życiowej, żyjemy dzięki prawdziwej miłości - bezwarunkowej i powszechnej.

• To, że wszystko jest doświadczeniem; życie obecne i przyszłe jest takie samo, gdyż wszystko jest Bogiem.

• Śmierć jest metamorfozą czasu - jeszcze jedną iluzją, która powstała w naszym umyśle.

• To, że „ja” obejmuje „my”. • To, że siła stwórcza jest wieczna, a jednym z jej wytworów jest

praktykowanie świadomej miłości. Tak jak uczenie się malowania poprzez malowanie.

• Świadome życie w miłości jest esencją życia.

W ostatnim punkcie Hafur wyraziła frustrację, o której czytałem i słyszałem od wielu osób, które przeżyły NDE. „Nauczyłam się jeszcze tysiąca innych

121

rzeczy, które nie miały końca” - napisała. - „To trudno wyrazić słowami, ponieważ słowa są niewystarczające”. Możliwe, że jest to kolejny dowód. To nie słowa stanęły na przeszkodzie. To nadzwyczajna wartość NDE, z którym się ciągle zmagamy. Doświadczenie jest uniwersalne. I tym sposobem spojrzeliśmy na NDE z perspektywy całego świata. Niektóre opisy NDE pochodziły z krajów niezachodnich, których kultura jest odmienna od kultury krajów anglojęzycznych. Przyjrzyjmy się bliżej fascynującym NDEs z krajów niezachodnich. DOŚWIADCZENIA BLISKIE ŚMIERCI SPOZA KR ĘGU KULTURY ZACHODNIEJ Piszę „kraje niezachodnie” w celu włączenia nie-żydowskiej i niechrześcijańskiej części świata84. NDEs, które pochodzą z krajów niezachodnich, są cięższe do studiowania. W czasie tej części badań naukowcy napotkali na swojej drodze bariery geograficzne i językowe. Niektórzy ludzie, którzy przeżyli NDE, mają trudności z wyrażeniem swoich doświadczeń w słowach, a bariera językowa może to jeszcze bardziej utrudnić85.I w końcu, ludzie żyjący w krajach niezachodnich mogą nie zrozumieć pojęcia doświadczenie bliskie śmierci. Pomimo że je rzeczywiście przeszli, mogą nie mieć pojęcia o tym, że to, czego doświadczyli, nazywa się NDE. Ludziom z krajów zachodnich jest o wiele łatwiej usłyszeć o NDE, gdyż już o nim głośno w mediach od kilku dekad. Analiza wcześniejszych badań naukowych nad niezachodnimi NDEs wykazała, że wymaga to jeszcze wielu badań. Najpowszechniejszym problemem ostatnich lat jest tendencja wysuwania wniosków na podstawie niewielkiej liczby NDEs. Zwykle na podstawie około pięciu przypadków. Rzeczywiście, spotkałem się z takimi badaniami, których wnioski opierały się

84 Różnica pomiędzy zachodnimi a niezachodnimi krajami ma związek z badaniami zaprezentowanymi

tutaj: J. Holden, J. Long i J. MacLurg „Characteristics of Western Near-Death Experiences", w The Handbook of Near-Death Experiences: Thirty Years of Investigation, ed. J. Holden, B. Greyson i D. James

(Westport, CT: Praeger Publishers, 2009). 110. 85 Przegląd wcześniejszych badań nad NDEs z kręgu kultury zachodniej i problemy metodologiczne z

badaniem NDEs z kręgu kultury niezachodniej, zobacz A. Kellehear, „Consensus of Non-Western Near-

Death Experiences to 2005: Observations and Critical Reflecions", w The Handbook of Near-Death Experiences: Thirty Years of Investigation, ed. J. Holden, B. Greyson i D. James.

122

tylko na jednym przypadku NDE! Takie podejście można porównać do testowania nowego leku wyłącznie na garstce ludzi; najprawdopodobniej w takiej pracy znajdziemy mało przydatnych informacji. Z biegiem lat, kiedy NDEs stały się dla naukowców bardziej dostępne, wcześniejsze wnioski były najczęściej uznawane za błędne. W innych niezachodnich badaniach nad NDE niektóre grupy badawcze nie przedstawiły przekonujących wydarzeń zagrażających życiu. Większość z nich opisywała przypadki wyraźnych halucynacji, spontanicznych doświadczeń poza ciałem lub podobne paranormalne wydarzenia, które mogą się przytrafić bez konieczności zbliżenia się do śmierci. Niektórzy ludzie doznali najprawdopodobniej przejściowych halucynacji wywołanych wysoką gorączką lub powszechnych w krajach o wysokim wskaźniku występowania chorób zakaźnych. W gruncie rzeczy, naukowcy wierzyli, że wszyscy ludzie z grupy badawczej przeszli przez wydarzenia zagrażające życiu, co było jednak nieprawdą. Co więcej, istnieją badania, w których definicja doświadczenia bliskiego śmierci nigdy nie została wyjaśniona. W jeszcze innych niezachodnich badaniach nad NDE użyto opisów opublikowanych w popularnej literaturze danego kraju. Najprawdopodobniej owe NDEs nie są reprezentatywne. Większość nich jest oparta na opowieści z drugiej ręki. Oznacza to, że badacz nie rozmawiał bezpośrednio z osobą, która doświadczyła NDE, tylko z kimś innym, kto słyszał określoną historię NDE. Ten fakt wzbudza wątpliwości co do dokładności NDE. Z tego powodu badania NDERF wykluczyły opowieści z drugiej ręki ze statystycznych analiz. Ważne jest uświadomienie sobie tego, że praktycznie wszystkie niezachodnie opisy NDE opublikowane w języku angielskim musiały być najpierw przetłumaczone. Ta wiedza wzbudza kolejną wątpliwość: jak dokładny jest przekład językowy? Niektóre nieangielskie słowa i pojęcia nie zostały dobrze przetłumaczone. Z tego względu problem językowy może okazać się złożony, ponieważ w pewnych kulturach problem śmierci jest tematem tabu. Dopiero teraz, poprzez nasze globalne badania nad NDEs, za-uważyliśmy, jak problematyczne są bariery językowe. Mógłbym kontynuować temat, ale sedno sprawy jest jasne: we wcześniej przeprowadzonych badaniach nad niezachodnimi NDEs występują poważne błędy, które mogą sprawiać wrażenie, że niezachodnie NDEs są różne od zachodnich NDEs. Przyjrzyjmy się bliżej wybranym niezachodnim NDE.

123

Gulden, muzułmanin z Turcji, odbył podróż do Królestwa Niebieskiego po tym, jak pękła jedna z tętnic w prawym płacie skroniowym mózgu. Oto jego historia: Czułem, że unoszę się ponad łóżkiem, w kierunku białego, bardzo jasnego światła. W międzyczasie ujrzałem wujka, który zmarł miesiąc wcześniej. Przechodząc obok mnie, powiedział: „Jeszcze nie teraz”. Zaskoczyło mnie to, że rozumiałem go bez wypowiadania słów; czułem się spokojny. Następnie przyszła do mnie kobieta. Gdybym ją teraz zobaczył, na pewno bym rozpoznał. Zabrała mnie ze sobą do cudownego miejsca w górach i powiedziała, że tu jest moje miejsce w życiu. Tam, gdzie byliśmy, było przepięknie, jednakże powiedziałem jej, że to nie jest moje miejsce w życiu. Później poszliśmy do małej wioski na brzeg morza i kobieta znowu powiedziała, że to miejsce jest moim życiem. Nie znałem go i powiedziałem, że to nie jest miejsce mojego życia. Po tym, jak odbyliśmy podróż po innych pięknych miejscach, powiedziała, że nie jestem gotowy do tego, aby zostać w tych miejscach i zapytała, co pamiętam ze swojego życia. Mustafa, kiedy prawie utonął, miał dwanaście lat i mieszkał w Algierii: Wiedziałem, że tonę, szczególnie kiedy nie mogłem uniknąć połykania wody morskiej. Chwilę potem zobaczyłem siebie unoszącego się na wodzie, byłem niesamowicie spokojny oraz fizycznie i psychicznie zrelaksowany. Widziałem powolnie dryfujące ciało i wydobywające się bąbelki z jego ust. Scena była bardzo realna i intensywnie jasna. Widziałem wszystko, co jest pod wodą, tak jakbym nałożył maskę do nurkowania. Moja wizja miała prawie 300 stopni obrotu. Jakbym znajdował się niedaleko od ciała, ale widział też to, co się dzieje za mną. Zauważyłem małe szczegóły: kamienie w kolorze ochry (takie, jak fragmenty dachówki), jasno kolorowe i prążkowane kamienie, dno morza i unoszące się na wodzie wodorosty. Reszta to był piasek. Tuż pod powierzchnią wody pływały małe, prawie przezroczyste rybki, które zaraz znikały po trzepnięciu ogonem. Carol pochodzi z Arabii Saudyjskiej. Miała komplikacje przy porodzie. Doświadczenie, jak powiedziała, pomogło jej zrozumieć to że „Bóg jest wszędzie, nawet w najmniejszej części materialnego stworzenia”. Oto jej historia:

124

Widziałam, że wszystko wokół jest białe, jak kartka papieru. W tym samym czasie poczułam czyjąś obecność, tak jakby ktoś ze mną był i wyjaśniał mi wątpliwości, jakie miałam w tamtym momencie. Nie słowami, ale obrazami i może telepatycznie. Zrozumiałam wszystko, co mi chciał przekazać. Było to tak jasne i oczywiste, że zastanawiałam się na tym, dlaczego wcześniej nie mogłam nic zrozumieć i nad tym, że moja matka byłaby szczęśliwa, gdyby to wiedziała. Pojęłam to, że wszystko, co dobre i złe, ma swój cel. Otrzymaliśmy dużą liczbę opisów NDE pochodzących od lekarzy i naukowców. Poniżej znajduje się przykład jednego z takich przypadków. Dr Sahar jest lekarzem z Sudanu, a oto jej historia: Popołudniu następnego dnia poczułam znowu ból. Było ze mną coraz gorzej i gorzej, jakbym otrzymywała dostawy bólu. Zemdlałam. Mąż, który też jest lekarzem, natychmiast uderzył mnie w twarz. Obudziłam się. Szybko zabrał mnie do szpitala. Powiedziano mi, że moje dziecko jest poza macicą, nastąpiło pęknięcie jajowodu, co spowodowało krwotok. Wykonano poważną operację. Po wszystkim powiedziałam mężowi, że czułam się wspaniale, kiedy zemdlałam w domu po raz pierwszy. Czułam, że przenoszę się do innego miejsca, w którym jest ładna pogoda z cudownym wiaterkiem. Czułam... spokój, jakiego nigdy w życiu nie doświadczyłam. Powiedziałam mu, że rozmawiałam z anonimowymi ludźmi przez długi czas. Nie pamiętam, o czym rozmawialiśmy ani kim byli. Pamiętam to, że byłam z nimi szczęśliwa, tak jakbyśmy tam siedzieli od miesięcy! Byłam zła, że mąż przywrócił mi przytomność. Wracając, czułam, że życie jest płytkie, brudne i obrzydliwe. Pragnęłam tam wrócić i zostać na zawsze. Simran pochodzi z Indii. Prawie zmarła w wypadku autobusowym, przez który doświadczyła groźnej traumy oraz doznała obrażeń głowy. Simran uważa, że najbardziej znaczącą częścią jej NDE jest: Wtem pojawiło się jasne światło i ciepły głos mężczyzny, który mówił: „Wszystko zostawisz - przyjaciół, ciężko wypracowaną nagrodę, pieniądze, a nawet ubrania. Przyjdziesz do mnie z pustymi rękami”. Światło przekazało mi ważną wiadomość, za którą powinnam podążać, jeżeli to tylko będzie możliwe. Strona NDERF została przetłumaczona na różnorodne języki, włączając w to arabski, chiński, indonezyjski i inne. Pozwoliło to ludziom doświadczającym

125

NDE z niezachodnich państw na przedstawienie swoich NDEs w ojczystym języku oraz na odpowiedz na te same pytania z ankiety, co ludzie z całego świata. Badania NDERF nad niezachodnimi NDEs są wyjątkowe. Za pomocą żadnych innych wielkich badań nie opublikowano tylu narracji NDEs, które były uwarunkowane medycznie i obejmowały wydarzenia zagrażające życiu. Ponadto nie ma takich badań, w trakcie których skrupulatnie porównano odpowiedzi osób, które doświadczyły NDE, pochodzących z państw niezachodnich i zachodnich na te same szczegółowe pytania dotyczące treści NDEs. Dziewiętnastu niezachodnich ludzi, którzy doświadczyli NDE, napisało relację ze swoich NDE i uzupełniło ankietę NDERF. Dziewięciu z nich napisało ją w języku angielskim, a dziesięciu w języku innym niż angielski. Porównaliśmy odpowiedzi niezachodnich ludzi z grupą porównawczą anglojęzycznych ludzi na trzydzieści trzy pytania związane z elementami NDE. Wyniki: Wszystkie elementy NDE pojawiły się w zachodnich i niezachodnich NDEs. Z trzydziestu trzech przeanalizowanych elementów NDE, w odpowiedziach na pięć pytań w dwóch grupach wystąpiła statystyczna różnica, a odpowiedzi na dwa pytania były skrajnie różne. W dwudziestu sześciu pytaniach zadanych w dwóch grupach, elementy NDE pojawiły się ze statystycznie równą frekwencją. Podsumowanie: Wszystkie elementy NDE pojawiły się zarówno w zachodnich, jak i w niezachodnich NDEs. Przeanalizowaliśmy mnóstwo niezachodnich NDEs, które są bardzo podobne do typowych zachodnich NDEs. Podsumowując, niezachodnie NDEs są bardziej podobne do zachodnich NDEs niż niepodobne. Przypominam, że ponad połowę niezachodnich NDEs opisano w języku innym niż angielski. W tym rozdziale czytaliście wcześniej o tym, że przekłady językowe mogą powodować istotne różnice w treści NDEs - różnice, które prawdopodobnie nie istnieją. Wierzę, że sensowna interpretacja wyników badań NDERF uzasadnia pokrewieństwo niezachodnich i zachodnich NDEs. Jeżeli występują jakiekolwiek różnice pomiędzy niezachodnimi a zachodnimi NDEs, to są naprawdę niewielkie86. Nie otrzymaliśmy jeszcze wystarczającej liczby anglojęzycznych NDEs z niezachodnich państw do dokładnego porównania ich z anglojęzycznymi

86 Dodatkowe wyniki i więcej szczegółów dotyczących metodologii badań międzykulturowych NDERF

można znaleźć pod adresem internetowym: http://www.nderf.org/evidence.

126

NDEs z państw, w których dominuje język angielski. Spodziewam się, że pewnego dnia będziemy w posiadaniu wystarczającej liczby anglojęzycznych NDEs z niezachodnich krajów i będziemy mogli dokonać wspomnianego porównania. To będą z pewnością niezwykle interesujące badania. Wszystkie rezultaty badań NDERF zaprezentowane w tej książce do tej pory są spójne z wynikami wcześniejszych badań nad NDE. Badania NDERF nad niezachodnimi NDEs są różne. Wyniki tej części badań NDERF są odmienne od rezultatów wcześniejszych badań nad niezachodnimi NDEs. Przypominając wcześniejszą dyskusję, bardzo łatwo jest się przekonać, jakie trudne jest studiowanie niezachodnich NDE. Kilku badaczy zrobiło, co mogło, z danymi, aby wysunąć wnioski dotyczące niezachodnich NDEs. Ci naukowcy byli świadomi trudności, jakie pojawiają się w tych typach badań. Ich konkluzje są uważane za niepewne. Jednym z najbardziej znanych badaczy niezachodnich NDEs jest dr Allan Kellehear, profesor socjologii. Przeanalizował wcześniej opublikowane raporty na temat niezachodnich NDEs i przestudiował pięć elementów NDE. Doszedł do wniosku, że zmarłe i nadprzyrodzone byty często pojawiają się w niezachodnich NDEs. Odkrył również to, że w niezachodnich NDEs powszechnie występują dziwne wizyty. Te oba elementy są także popularne w zachodnich NDEs. Mimo to dr Kellehear znalazł pewne różnice pomiędzy grupą badawczą, w której skład weszły niezachodnie i zachodnie NDEs. Stwierdził: „Projekcja życia i doświadczenie tunelu są cechami uwarunkowanymi kulturowo”87. Czy to jest prawda? Przejrzałem pytania z ankiety NDERF, dotyczące projekcji życia i tunelu, które objęły dwie grupy NDEs. Były tam dwa pytania o projekcję życia. Zawierały pewne różnice w formule zdań. Na pytanie z ankiety: „Czy doświadczyłeś projekcji przeszłych wydarzeń z twojego życia?”, dwie grupy odpowiedziały następująco:

Zachodnie NDEs Niezachodnie NDEs Tak 128 4 Nie mam zdania 49 0 Nie 406 15 Jak widać, odpowiedzi dwóch grup nie różnią się znacznie. Drugie pytanie z ankiety odnosi się do projekcji życia i brzmi: „Czy widziałeś sceny z 87

Kellehear, „Cenzus of Non-Western Near-Death Experiences", 150.

127

przeszłości?”. Możliwe odpowiedzi na to pytanie: „Miałem niekontrolowane przebłyski scen z przeszłości”, „Zapamiętałem wiele przeszłych wydarzeń” i „Nie”. Stwierdzaliśmy pojawienie się projekcji życia, gdy dana osoba wybrała chociaż jedną z dwóch pierwszych odpowiedzi. Projekcja życia wystąpiła u 32 procent niezachodnich NDEs i 25 procent zachodnich NDEs. Statystyczna różnica nie jest duża. Patrząc na odpowiedzi na te dwa pytania, projekcja życia jest obecna i pojawia się z taką samą częstotliwością zarówno w niezachodnich, jak i zachodnich NDEs. A co z doświadczeniem tunelu? W kwestionariuszu NDERF wystąpiło takie pytanie: „Czy wychodziłeś lub przechodziłeś przez tunel lub ogrodzenie?”. Tak wyglądały odpowiedzi na to pytanie: Zachodnie NDEs Niezachodnie NDEs Tak 188 8 Nie mam zdania 97 1 Nie 298 10 Odpowiedzi na to pytanie w dwóch grupach nie różnią się znacznie. Tak jak projekcja życia, doświadczenie tunelu pojawia się z tą samą częstotliwością w zachodnich i niezachodnich NDEs. Badania NDERF nie znalazły żadnych dowodów na to, że projekcje życia lub doświadczenia tunelu pojawiające się w NDEs należą do cech warunkowanych kulturowo. W trakcie zbierania materiałów do tej książki nie dostrzegliśmy tego, że kultura wpływa w jakiś sposób na treść NDEs. To stwierdzenie dotyczy wyników badań nad bardzo małymi dziećmi, w wieku pięciu lat i młodszymi, których NDEs okazały się identyczne, jak u starszych dzieci i dorosłych. Nie zauważyliśmy również wpływu kultury na treść NDEs napisanych w języku angielskim i pochodzących z krajów, w których angielski nie jest językiem do-minującym. Co więcej, przeanalizowaliśmy NDEs, które pojawiły się w czasie narkozy. Potencjalnie w takich wypadkach ludzie nie powinni mieć świadomych wspomnień ze swoich doświadczeń, włączając w to wspomnienia zdeterminowane kulturowo. Kiedy czytałem opisy niezachodnich NDE pochodzące z innego źródła, znalazłem takie, w których występowały wydarzenia zagrażające życiu w czasie doświadczenia, a ich treść była różna od typowych zachodnich NDE. Nie potrafię powiedzieć, czy te widoczne różnice w treści NDE są prawdziwe, czy wystąpiły z powodu przekładu językowego. Możliwe jest też to, że nawet jeśli treść NDE jest taka sama w rozmaitych kulturach na całym świecie, to

128

osoby, które doświadczyły NDE, mogą inaczej interpretować ich znaczenie. Tak mówi o tym jeden z głównych badaczy NDE, dr Bruce Greyson: „Zaobserwowane międzykulturowe różnice sugerują, że to nie fundamentalne życiowe doświadczenie wprowadza te różnice, ale sposoby, w jakich ludzie interpretują to, czego doświadczyli”88. Byłem współautorem rozdziału naukowej książki, który dotyczył recenzji trzydziestu lat badań nad charakterystyką zachódnich NDEs. Po ich analizie nie byliśmy w stanie znaleźć żadnej charakterystyki zachodnich NDEs, które byłyby uznane za zdeterminowane kulturowo. Napisaliśmy:

Większość badaczy stwierdziła, że hipotetyczne przypuszczenia, obejmujące pojawienie się NDE, zasięg, treść i skutki, nie są wiarygodne89.

Otrzymaliśmy tysiące niezachodnich NDEs. Kilka z nich miało formę narracji, bez wypełnionego kwestionariusza NDERF. Po przeanalizowaniu wszystkich niezachodnich NDEs odkryłem to, że niezachodnie NDEs są generalnie podobne do zachodnich NDEs90. Podsumowując, odkryliśmy, że te same elementy NDEs pojawiają się zarówno w niezachodnich, jak i zachodnich NDEs. Jak mogliśmy się przekonać na podstawie globalnych badań nad NDEs, przekład językowy może wprowadzać pewne, ale nieprawdziwe różnice w treści niezachodnich i

88 B. Greyson, E. W. Kelly i E. F. Kelly, „Explanatory Models for Near-Death Experiences", w The Handbook of Near-Death Experiences: Thirty Years of Investigation, ed. J. Holden, B. Greyson i D.

James, 215. 89 J. Holden, J. Long i J. MacLurg „Characteristics of Western Near-Death Experiences", 132. 90 Należy podkreślić ważność badań nad NDEs z kręgu kultury niezachodniej dla ogólnych

międzykulturowych badań nad NDEs. Istnieje potrzeba badań o wysokiej jakości, które zawierają

publikacje reprezentatywnych międzykulturowych opisów narracyjnych NDEs. W dodatku istnieje

potrzeba standardowych pytań o treść NDE, tak jak w skali NDE, z dokładnym tłumaczeniem na

różnorodne niezachodnie języki, tak to zrobiła NDERF. Istnieje także potrzeba wysiłku, aby ustalić, czy

wystąpiły wydarzenia zagrażające życiu w trakcie doświadczenia. Mam nadzieję na to, że przyszłe

międzykulturowe badania nad NDE pomogą osobom, które doświadczyły NDE, w upewnieniu się, czy ich

NDEs są reprezentatywne dla określonej kultury. I oczywiście, w zakresie naszych możliwości, chcemy

przebadać więcej niezachodnich osób, które doświadczyły NDE, obejmując specyficzne niezachodnie

kraje i subkultury. Niezachodni ludzie, którzy doświadczyli NDE, ze społeczeństw, które nawiązują mało

kontaktów z innymi kulturami, będą szczególnym, bardzo ważnym wyzwaniem.

129

zachodnich NDE91. Wszelkie różnice, jakie mogą istnieć pomiędzy niezachodnimi a zachodnimi NDE, są mało prawdopodobne. DODATKOWE DOWODY NA ŻYCIE PO ŚMIERCI Badania NDERF nad NDE, w ujęciu międzykulturowym, dowiodły analogii jego charakterystycznych elementów na całym świecie; zarówno w kręgu kultury zachodniej, jak i w pozostałych miejscach na Ziemi. Jest to kolejny dowód na to, że NDEs to coś więcej niż tylko produkt kulturowych norm i przekonań wynikających z kanonów wychowania i życia w określonym środowisku. NDE przypomina nam o tym, że wszyscy ludzie na świecie są ze sobą związani; mogą dzielić i w ten sposób przeżywać to ważne duchowe doświadczenie. To niezwykłe, że bez względu na to, jaki kraj będziemy nazywać domem, być może naszym prawdziwym domem jest mityczna, nieziemska kraina, wspólnie opisana przez ludzi doświadczających NDE z wielu zakątków świata.

91 NDEs z kręgu kultury niezachodniej przetłumaczone na język angielski i od razu napisane w języku

angielskim są dostępne: http://www.nderf.org/NDERF/Research/non_western_ndes.htm

130

11.

DOWÓD NR 9: ODMIENIONE ŻYCIA

Jeśli ludzie definiują sytuacje jako prawdziwe,

są one prawdziwe także w swych konsekwencjach. -William Isaac Thomas

Większości z nas jest trudno sobie wyobrazić, jak to jest doznać NDE. Pierwszą sprawą jest wyobrażenie sobie siebie jako osoby, która niemal umarła. Nikt nie oczekuje niemal umierania, lecz zwykłego umierania. Zygmunt Freud ujął to bardzo konkretnie: „Gdy usiłujemy sobie wyobrazić śmierć, postrzegamy siebie jak widzów”. Gdy przytrafia się NDE, różni się ono całkowicie od tego, co dotychczas dana osoba była w stanie sobie wyobrazić, że może się jej przytrafić. Ludzie, którzy przeżyli NDE, opisują swoje przeżycia jako „nieziemskie” i wyrażają się o nich w zdecydowanie powściągliwy sposób. Słowo nieziemski nie wyjaśnia doświadczenia, w którym zostajemy wyrwani ze swojego fizycznego ciała do innej rzeczywistości opisanej tak jasno przez tuziny przypadków NDEs, które zaprezentowaliśmy do tej pory. BARIERY W DZIELENIU SI Ę Mija wiele czasu od momentu, gdy NDE ma miejsce, do chwili, gdy jego efekty zaczynają się manifestować. Te zmiany zawierają w sobie często transformację wartości, wierzeń, relacji z innymi osobami. Ogólnie rzecz biorąc, nazywamy je efektami po. Osoby, które przeżyły NDE, często mówią mi, że te właśnie efekty są najważniejszym elementem ich doświadczeń. Jak się przekonamy w dalszej części tego rozdziału, rzutują one na cale życie osób, które doświadczyły NDE. Aby zrozumieć ich znaczenie, trzeba by przeanalizować całe życie takiej

131

osoby, poczynając od momentu zaraz po NDE, a kończąc w momencie, gdy efekty tego doświadczenia w pełni zamanifestują się w jej życiu. Dla takich osób w pierwszym momencie po doświadczeniu najważniejsze jest dojście do siebie i rekonwalescencja po tym, co niemal je zabiło. Po odzyskaniu przytomności po zdarzeniach zagrażających ich życiu, osoby takie muszą najpierw wyjść z szoki wywołanego zdarzeniem i na spokojnie przeanalizować i przypomnieć sobie to, co je spotkało. Wiele osób sądzi, że takie osoby są od razu skore i aż się do tego wyrywają, by podzielić się z innymi tym, co je spotkało. W rzeczywistości nie ma takiej zasady. Jeśli zaraz po przebudzeniu pragną się podzielić swoimi doświadczeniami, niejednokrotnie spotykają się z niedowierzaniem i negatywnymi reakcjami. Łatwo sobie wyobrazić, jak druzgocące dla takiej osoby musi być, gdy próbuje się podzielić wspaniałymi informacjami i doświadczeniami, a w zamian słyszy, że to, czego doświadczyła, wynika z halucynacji, leków, snów lub wyobraźni i nigdy nie miało miejsca. W takim przypadku miewa miejsce stłumienie w sobie doświadczenia, jak i wspomnienia o nim. Wtedy prawdopodobieństwo doświadczenia odmieniających życie na lepsze, efektów po znacznie maleje. Jedną z najważniejszych przeszkód w dzieleniu się NDEs jest fakt, że są one tak nieziemskie, że trudno jest je opisać słowami. Często mawia się, że są one „nieopisane” nie tylko dlatego, że trudno jest wyrazić je słowami, ale także dlatego, że trudno jest nadążać mentalnie za tymi niesłychanymi zdarzeniami. Ludzie mogą przez długi czas nie uświadamiać sobie tego, co im się przydarzyło i być przekonani, że inni również nie będą w stanie tego zrozumieć. Mimo tego wiele osób próbuje odważnie podzielić się swoimi doświadczeniami z personelem medycznym krótko po ich zajściu. Jeśli mają szczęście, trafiają na lekarza lub pielęgniarkę, którzy są pełni współczucia i rozumieją tego typu doświadczenia. Niestety, nie jest to aż tak powszechne. Wiele osób z personelu medycznego nie wie o NDEs lub po prostu nie chce zawracać sobie nimi głowy. Efektem może być nieuprzejma odpowiedź i spojrzenie mówiące: „Czyś ty postradał zmysły?”. Proszę sobie wyobrazić, jak przykre musi być spotkanie się z taką reakcją dla osoby, która dopiero co doświadczyła NDE. Daniel z Peru niemal umarł z powodu zapalenia opon mózgowych. Oto, co mu się przydarzyło, gdy próbował się podzielić swoim doświadczeniem:

132

Powiedziałem kilku osobom, a one odparły, że musiałem oszaleć. Mój własny lekarz wysłał mnie na konsultację psychiatryczną, ponieważ powiedziałem mu, ze rozmawiałem z Bogiem. Osoby, które przeżyły NDE, mogą czuć się niekomfortowo, dzieląc się swoimi doświadczeniami z personelem medycznym. Tak było w przypadku Juanity, która omal nie zmarła z powodu krwotoku chwilę po przywiezieniu do szpitala. Nigdy nie powiedziałam nic lekarzowi ani pielęgniarkom. Czułam, że mogą pomyśleć, że oszalałam. Nic dziwnego, że personel medyczny nie wie, jak powinien zareagować w przypadku pacjenta, który przeżył NDE. Większość pacjentów też nie wie, jak sami powinni zareagować na to, co im się przydarzyło. Niecodzienna natura tych przeżyć sprawia, że powstaje bariera, która uniemożliwia podzielenie się nimi z otoczeniem. Większość osób, które korespondują z NDERF, utrzymuje, że nie wiedziały, czym jest NDE, w momencie, gdy same je przeżywały. Często zadawanym im pytaniem jest, czy posiadały jakąkolwiek wiedzę na temat tych doświadczeń, zanim same je przeżyły. Przecząco odpowiada 66,4 procent, co nam daje niemal dwie trzecie wszystkich pytanych. Tylko 12,7 procent osób mówi, że posiadały już na ten temat jakąś wiedzę i że przeżyte przez nie doświadczenie mogło się opierać na ich przekonaniach. Dziwnym się zatem wydaje opowiadanie o takich samych doświadczeniach przez osoby, które przed ich nastąpieniem nawet nie wierzyły, że cokolwiek takiego może mieć miejsce. Te bariery w dzieleniu się NDEs wyjaśniają, dlaczego niektóre osoby nie wspominają o nich przez dziesięciolecia. Pomimo tych trudności zdecydowana większość osób - ponad 90 procent - decyduje się na podzielenie się swoimi NDEs. TRANSFORMACYJNE ZMIANY Podczas gdy ludzie, którzy przeżyli NDE, w większość dzielą się nim w pierwszym odruchu z rodziną i współmałżonkami, odkryliśmy w badaniach prowadzonych przez NDERF, że relatywnie wiele osób mówi o tych doświadczeniach bez skrępowania, wliczając w to efekty po i powiązane z nimi pozytywne zmiany, które zaszły w ich życiu na skutek przeżytych

133

doświadczeń. Oryginalny kwestionariusz NDERF zawiera pytanie: „Czy twoje życie zmieniło się w jakiś szczególny sposób wskutek przeżycia NDE?”. 73,1 procent osób odpowiada twierdząco, 12,7 procent mówi, że niekoniecznie, a zaledwie 14,2 procent odpowiada przecząco. Widzimy więc, że zdecydowana większość, choć nie wszyscy, odmieniła swe życie wskutek NDE. Należy też w szczególny sposób postrzegać grupę, która odpowiedziała przecząco na zadane pytanie. Wielu z nich wypełniało bowiem kwestionariusze krótko po tym, jak NDE miało miejsce. Efekty mogły przyjść na długo po odpowiedzi na pytanie. Z innych badań wynika, że może minąć siedem lat lub jeszcze więcej czasu, zanim zmiany wynikające z NDE zamanifestują się w pełni w życiu danej osoby. Wiele o tym mówi wypowiedz badacza tych zjawisk - P.M.H. Atwatera: „Moje badania pokazały, że niezależ-nie, czy badany jest dzieckiem czy osobą dorosłą, musi minąć siedem lat, zanim zrozumie, co się zmieniło w jego życiu”92. Wicie efektów wnikających z NDE zostało opisanych już wcześniej. Jednym z najwcześniej wyciągniętych wniosków jest to, że doświadczenia te wpływają na wykształcenie się większej pewności siebie, zwiększają uduchowienie, zmniejszają zainteresowanie statusem materialnym bądź społecznym i zwiększają wdzięczność za życie93. Kolejne badania ujawniły mnóstwo innych efektów, takich jak wiara w świętość życia, świadomość obecności Boga oraz wykształcenie się celu i znaczenia życia. Osoby, które przeżyły NDE, są też znacznie bardziej świadome potrzeb innych osób i są bardziej skłonne do zaspokajania ich. Mogą przeżywać życie znacznie pełniej i radośniej. Osobiście sądzę, że świat potrzebuje znacznie więcej osób z takim nastawieniem. Po przeżyciu NDE wiele osób staje się bardziej uduchowionych i religijnych. Mogą przywiązywać większą wagę niż dotychczas do wyznawanej już wcześniej religii. Inni stają się z kolei mniej zainteresowani tradycyjnymi religiami, szczególnie jeśli ich dotychczasowe wyznanie nie było spójne z doświadczeniem, które przeżyli. NDE przynoszą z reguły nie jeden efekt w życiu ludzi, lecz wiele. Rozwijanie się tych zmian w wartościach i postrzeganiu zajmuje czas. Wymaga także sporego nakładu pracy. W rzeczywistości wiele osób, które

92 L E M. Atwater, The Big Book of Near-Death Experiences: The Ultimate Guide to What Happens When We Die (Charlottesville, VA: Hampton Roads Publishing, 2007), 372. 93 Jedne z najnowszych badań nad NDE przeprowadzonych przez K. Ring, Reading Toward Omega: In Search of the Meaning of Near-Death Experience (Nowy Jork: William Morrow, 1984).

134

przeżyły NDE, czuje się narodzone na nowo, jeśli chodzi o ich wierzenia i wartości. Wiele takich zmian powoduje, że mogą się one wydawać zupełnie nowymi osobami w oczach swej rodziny i przyjaciół. Zdecydowana większość zmian wynikających z tego typu doświadczeń jest pozytywna i wzbogacająca życie. Przeciwne efekty, choć były także dostrzegane, są niezwykle rzadkie. Odczuwana zmiana wartości prowadzi często do zmiany zajęć, którymi się do tej pory parali. Dla przykładu ci, którzy przed NDE zajmowali posady, na których wciąż czuli nóż na gardle i byli gotowi do wygrywania bez względu na koszt, zmieniali swoje nastawienia na przepełnione współczuciem i redukowali swoje materialne pragnienia. Dostrzegali oni bowiem, że dotychczasowe podejście nie idzie w parze z ich obecnym światopoglądem. Wraz ze zmianą pracy często zmieniają oni także swoje miejsca zamieszkania. Ci z kolei, którzy dotychczas zajmowali stanowiska, na których mogli wykazywać się dobrymi relacjami międzyludzkimi i mogli służyć innym, dzięki zaistniałym przemianom stają się prawdziwymi liderami w swoich miejscach pracy. Osoby takie mogą także odmieniać swoje relacje międzyludzkie. Odnajdują w sobie odwagę, by zakończyć negatywne i niewypełnione miłością związki. Często odnajdują nowe, pozytywne związki oparte na miłości. Związki, które idą w parze z ich nowymi wartościami. Ci, którzy z kolei żyli w udanych związkach lub małżeństwach, umacniają je. Sceptycy uważają, że wszystkie te przemiany wynikają z samego doświadczenia śmierci niż z tego, co podczas niego dostrzegamy. Uważają oni, że dowodem na to jest fakt, że zmiany te zachodzą często z tak dużym opóźnieniem w stosunku do samego NDE. Po raz kolejny w oparciu o dowody opisane w tej książce podkreślę, że fakty nie idą w parze ze stwierdzeniami sceptyków. Dwa równoległe badania przypadków osób, które przeżyły zatrzymanie akcji serca, wykazują, że zmiany w zachowaniu nie wynikają z samej świadomości bliskości śmierci, ale właśnie z NDE94. W obu badaniach nastąpiło zatrzymanie akcji serca i niemal doszło do śmierci. Uczestników doświadczenia podzielono na dwie grupy: tych, którzy doświadczyli NDE, i tych, którzy tego nie odczuli. Efekty po dostrzeżono u każdej z tych dwóch

94 Dwa badania nad NDE w trakcie zahamowania akcji serca ocenione przez E van Lommla, R. van

Weesa, V. Meyersa i I. Elfferich, „Near-Death Experience in Survivors of Cardiac Arrest: A Prospective

Study in the Netherlands", Lancet 358 (2001): 2039-45; J. Schwaninger, E Eisenberg, K. Schechtman i

A.Weiss, „A prospective Analysis of Near Death Experiences in Cardiac Arrest Patients" Journal of Near-

Death Studies 20 (2002): 215-32,

135

grup. Było ich jednak zdecydowanie więcej w przypadku osób, które przeżyły NDE. W obu grupach efekty te narastały z czasem. Dostrzeżono także związek pomiędzy intensywnością NDE i ilością detali w nich dostrzeganych z zaistniałymi później efektami manifestującymi się w życiu95. Mówi to nam jasno i wyraźnie, że efekty w życiu są ściśle powiązane z NDEs. Zmiany wynikające z NDE są głębokie i długotrwałe. Dr Pim van Lommel, holenderski badacz, o którym wspomniałem w innym fragmencie tej książki, dokonał wielu odkryć w zakresie przemian wynikających z doznań bliskich śmierci. Wnioski wysnuwał dzięki badaniom osób, które przeżyły zatrzymanie akcji serca. Oto, co napisał na temat transformacji wynikającej z tych przeżyć:

(Moja praca) miała na celu oszacowanie, czy zmiany w zachowaniu obserwowane po NDE wynikają z zatrzymania akcji serca, czy z NDE jako takich. Badania nad transformacyjnym skutkiem NDE ujawniły znaczące różnice pomiędzy ludźmi, którzy ich doświadczyli, a tymi, u których nastąpiło wyłącznie zatrzymanie akcji serca. Proces transformacji trwał kilka lat. Osoby, które przeżyły NDE, nie wykazywały żadnego strachu przed śmiercią, zdecydowanie wierzyły w życie po śmierci, a ich podejście do tego, co jest w życiu ważne, znacząco się zmieniło. Zaczęły większą wagę przykładać do miłości i współczucia dla siebie, innych i natury. Zrozumiały one kosmiczne prawo, że wszystko, co dajemy na zewnątrz, powraca do nas: nienawiść i przemoc, podobnie jak miłość i współczucie. Niezwykłe jest, że nastąpił także znaczący wzrost intuicji. Idąc dalej, długotrwały wpływ wywarty na życie przez doświadczenie trwające zaledwie kilka minut wy-daje się zaskakującym i nieoczekiwanym odkryciem96.

Przyjrzyjmy się bliżej niektórym popularnym i interesującym efektom NDEs. Wzrost wartości interakcji opartych na miłości 95 Badania, które odkryły wzrost w skutkach wśród ludzi, których doświadczenie zawierało bardziej

szczegółową treść lub były „głębsze". Dodatek van Lommel et al., „Sorvivors of Cardiac Arrest" i

Schwaninger et al., „Cardiac Arrest Patients", zobacz G. Groth-Marnat i R. Summers, „Altered Beliefs,

Attitudes, and Behaviours Following Near-Death Experiences", Journal oh Humanistic Psychology 38, nr

3 (1998): 110-25, 96 P. van Lommel, „About the Continuity of Our Consciousness", w Brain Death and Disorders of Consciousness, ed. C. Machado i D. A, Shewmon (Nowy Jork: Springer, 2004), 118.

136

Miłość jest nie bez powodu jednym ze słów używanych przez osoby, które przeżyły NDE, w celu opisania tego, co im się przydarzyło. Osoby, które przeżyły NDE, opierają się w większym stopniu na miłości w swych relacjach z innymi i znacznie większą wagę przykładają do pozytywnych, przepełnionych empatią związków. Niekiedy NDE wyzwalają w nich pragnienie porzucenia dotychczasowego zajęcia i rozpoczęcie pracy w profesji związanej z leczeniem innych. Gdy zdaliśmy pytanie: „Czy twoje relacje z in-nymi zmieniły się po NDE?”, 57,3 procent ankietowanych odpowiedziało: „Tak", a wielu wskazało, że jest to skomplikowane. Jewel, która niemal utonęła podczas surfowania, napisała: Oczywiste jest, że w interesie twoim, jak i każdej napotkanej osoby, jest bycie jak najmilszą i najuprzejmiejszą osobą, jaką tylko możesz być. Traktuj wszystkich tak, jak sam byś chciał być traktowany. Spotykamy inne wersje siebie samych każdego dnia. Rusty, który był o krok od wykrwawienia się, napisał: Moje spojrzenie na życie i na to, co jest dla mnie istotne, zmieniło się. Moje doświadczenia i interakcje z innymi osobami, w szczególności z moją rodziną, zyskały na wartości. Donna, która niemal została uduszona, z kolei rzekła: Byłam zamknięta w sobie i czułam się prześladowana. Przyciągałam do siebie złych ludzi, ale tego nie dostrzegałam. W dalszym ciągu przyciągam część złych osób, ale zdaję sobie z tego sprawę. Jestem bardzo niezależna, silna, błyskotliwa, ale może zbyt mocno kocham i zbyt wiele oferuję od siebie. Tkwię w mniejszej liczbie związków i tego mi właśnie potrzeba. Mniejszej liczby, ale więcej znaczącej. Gwen, której serce zatrzymało się podczas zapalenia płuc, napisała: Wcześniej nigdy nie grzeszyłam cierpliwością, teraz mam jej mnóstwo. Jestem bardziej wnikliwa niż przedtem. Jestem tez obdarzona empatią i wiem, że żadnemu z nas nie jest pisane, by być idealnym w tym życiu.

137

Choć osoby, które przeżyły NDE, są obdarzone znacznie większymi pokładami miłości i współczucia, badania wykazały, że nie są one zawsze dobrze odbierane przez otoczenie. Rodzina i przyjaciele mogą mieć kłopoty z obcowaniem z osobą, której wartości i zainteresowania uległy odmianie na skutek NDE. Ponadto osoby, które przeżyły NDE, mogą być mniej skłonne do dalszego tkwienia w związkach nieopartych na miłości. Jedna z takich osób, Joyce, zwięźle to ujęła: Postrzegam to jak hodowanie nasionka, które umożliwi mi wybranie lepszych partnerów dla siebie i nieuwikłanie się w kolejny niewłaściwy związek. Ogół osób, które przeżyły NDE, wydaje się być bardziej kochający i akceptujący siebie. Jest to szczególnie zauważalne u osób, które doświadczyły tych przeżyć wskutek próby samobójczej. Osoby takie nie są już skłonne do podejmowania kolejnych prób odebrania sobie życia97. Badania przeprowadzone w roku 1975, zanim NDEs stały się powszechnie znane, opierały się na wywiadach z siedmioma osobami, które przeżyły samobójcze skoki z mostu Golden Gate. Cała siódemka niedoszłych samobójców opisała efekty ponownego duchowego narodzenia i transformacji życia. Jak jeden z nich powiedział: „To utwierdziło mnie w przekonaniu, że istnieje wyższy duchowy świat. Doświadczyłem transcendencji - w tym momencie zostałem przepełniony nową nadzieją i celowością dalszego pozostawania przy życiu"98. Przy rzadkich okazjach otrzymuję e-maile od ludzi, często w zaawansowanej depresji, zastanawiających się, czy powinni podjąć próbę samobójczą, traktując ją jako drogę do NDE. Moja odpowiedź brzmi: absolutnie nie. Zachęcam tych, którzy są pogrążeni w smutku i depresji, do szukania pomocy i porady, do dzielenia się swoimi problemami i spostrzeżeniami życiowymi w różnorodnych grupach wsparcia. Ludzie, którzy przeżyli NDE jako konse-kwencję próby samobójczej, prawie w 100% wierzą, że ich decyzja była bardzo poważnym błędem. Osobiste doświadczenie NDE nigdy nie powinno mieć miejsca jako wydarzenie celowe. 97 B. Greyson, „Near-Death Experiences and Anti-suicidal Attitudes", Omega 26 (1992-93): 81-89. 98 D. H. Rosen, „Suicide Survivors: A Follow-Up Study of Per-sons Who Survived Jumping from the

Golden Gate and San Francisco-Oakland Bay Bridges", Western Journal of Medicine 122 (1975): 291.

138

UZDRAWIAJ ĄCE MOCE NDEs Jako lekarz jestem zafascynowany relacjami NDE, sugerującymi nieoczekiwane ozdrowienia. Te niewytłumaczalne uzdrowienia nie są powszechne, niemniej jednak zasługują na to, żeby o nich wspomnieć. Nie mogę potwierdzić, że pojawiły się akurat po NDEs, jednakże relacje niektórych spraw świadczą, że takie sytuacje mogą mieć miejsce. Jedna rzecz, której mogę być pewien z racji na moje badania, to ta, że uzdrowienia zasługują na większą uwagę w pracach nad NDE, niż miało to miejsce w przeszłości. Anita mieszkająca w Hongkongu umierała na 4. stadium chłoniaka Hodgkina. Wyrażanie umierała nie jest w tym miejscu przesadzone: starszy specjalista onkologii dawał jej trzydzieści sześć godzin życia. Anita straciła przytomność. Przeżyła doświadczenie poza ciałem. Była w stanie zobaczyć lekarza rozmawiającego z jej mężem kilka pięter niżej od jej pokoju. Później zweryfikowała obserwacje OBE z mężem, który był w szoku. Uzdrowienie spowodowane NDE było najbardziej spektakularne ze wszystkich, jakie kiedykolwiek udokumentowano. Anita opowiada o tym, co się wydarzyło: Dano mi do zrozumienia, jako że robiono mi testy funkcjonowania organów (a wyników jeszcze nie znano), że jeśli wybiorę życie, rezultat testów pokaże, iż moje organy funkcjonują prawidłowo. Jeżeli natomiast wybiorę śmierć, wyniki jako przyczynę śmierci pokażą niewydolność narządową spowodowaną rakiem. Byłam w stanie sterować wynikami testów poprzez własną wolę! Podjęłam decyzję i stopniowo zaczęłam się wybudzać (w bardzo zdezorientowany sposób, jako że wtedy nie miałam pojęcia, po której stronie się znajduję), lekarze przybiegli do pokoju z uśmiechami na twarzach. Powiedzieli mojej rodzinie: „Dobre wieści - mamy wyniki i organy pracują bez zarzutów, wprost nie możemy w to uwierzyć. Jej ciało wcześniej naprawdę wyglądało tak, jakby przestało pracować”. Po tym wszystkim bardzo szybko zaczęłam dochodzić do siebie. Lekarze czekali, aż osiągnę stabilny stan, zanim przeprowadzą biopsję węzłów chłonnych, aby wyśledzić typ komórek rakowych, jednak nawet nie znaleźli węzłów chłonnych na tyle dużych, żeby sugerowały raka. (Kiedy kładli mnie do szpitala, w moim ciele było pełno spuchniętych węzłów chłonnych.) Zrobiono mi biopsję szpiku kostnego i znowu nie stwierdzono aktywności nowotworu, tak

139

żeby mogli dopasować chemioterapię zgodnie z rodzajem choroby. Po prostu nie znaleźli. Lekarze byli skonsternowani i przełożyli to wszystko jako odpowiedź na chemioterapię. Ze względu na to, że sami nie mogli pojąć tego, co się stało, poddawali mnie kolejnym badaniom, które przechodziłam pozytywnie, a każde z nich dodawało mi więcej sił. Zrobiono mi rentgen całego ciała, a ponieważ nic nie wykazał, kazano radiologowi go powtórzyć. Moim doświadczeniem staram się dzielić z ludźmi każdego dnia i mówić im o tym, że cuda się zdarzają. Po tym, co zobaczyłam, zdałam sobie sprawę z tego, że wszystko jest możliwe i że nie przybyliśmy na ziemię po to, żeby cierpieć. Zycie w gruncie rzeczy powinno być wspaniałe, a my jesteśmy bardzo, ale to bardzo kochani. Moje spojrzenie na świat uległo całkowitej zmianie i jestem bardzo szczęśliwa, że dana mi była druga szansa, aby doświadczyć „nieba na ziemi". Kolejnym przykładem cudownego uzdrowienia po NDE jest historia Geralyn. W wieku trzynastu lat Geralyn toczyła walkę o życie. Miała nowotwór złośliwy w bardzo zaawansowanym stadium, zwany chłoniakiem Burkitta. NDE oraz uzdrowienie Geralyn były bardzo dramatyczne: Minęły trzy miesiące, odkąd zdiagnozowano u mnie chłoniaka Burkitta. W tym czasie ze względu na mój wiek (trzynaście lat) nie powiedziano mi o tym, jak bardzo poważna jest moja choroba. Jedynie moi rodzice oraz starsza część rodziny dowiedziała się, że dano mi jedynie 1 procent szans na przeżycie. W zasadzie lekarze powiedzieli moim rodzicom, że powinni przygotować się na to, że nie przeżyję choroby. Nowotwór ogarnął całe moje ciało, śledzionę, wątrobę i jelita pokrywały guzy. Pewnego wieczoru w szpitalu jadłam sobie popcorn, kiedy nagle poczułam potworny ból brzucha. Poczułam potrzebę wypróżnienia się, ale nie mogłam tego zrobić. Trwało to kilka dni, aż w końcu zaczęłam zwracać pokarm. Wykryto, że ogromny guz blokuje moje wnętrzności Natychmiast poddano mnie operacji. Zmarłam w trakcie operacji. Nie jestem w stanie powiedzieć, na jak długo, ale nie miałam nawet poczucia przejścia na drugą stronę. Przeszłam od leżenia na stole operacyjnym do unoszenia się nad głowami lekarzy. Przyglądałam się, jak wyjmują moje jelita, ostrożnie kładąc je na bok mojego ciała i zaczynają biegać dookoła (przypuszczam, że były to próby przywrócenia mnie do życia). W trakcie całej akcji zaczęłam się unosić i nagle wszystko stało się dla mnie jasne. Wydawało się, jakby wszystkie tajemnice świata zostały

140

rozwiązane. Zrozumiałam naukę, matematykę, życie. W tym samym czasie mogłam przyglądać się temu, co dzieje się pode mną w innych pokojach; widziałam babcię i ciotkę płaczące na zewnątrz sali operacyjnej. Widziałam też ludzi na zewnątrz szpitala. Widziałam tak wiele i dalej wznosiłam się ku górze. Kiedy tak się unosiłam, natychmiast znalazłam się w środku czegoś, co zdawało się być chmurą. Nie mówię, że to była chmura, ale było to jasne, białe i miękkie. Ogarnęło mnie uczucie miłości. Wiedziałam, że znajduję się w ciepłym i bezpiecznym miejscu. Ujrzałam tam coś, co wydawało się być aniołami. Roztaczały aurę pokoju, były częścią tej „chmury", zupełnie jakby były do niej przytwierdzone. Nic do mnie nie mówiły, jednak odczuwałam ich wielkości radość. Byłam szczęśliwa, spokojna i chciałam już na zawsze zostać wśród nich. Nagle ktoś wyciągnął w moim kierunku ogromną dłoń. Nie jestem nawet w stanie określić jej rozmiaru, ponieważ wszystkiego, co tam się znajdowało, nie są w stanie określić żadne słowa. Jedyne, co wiedziałam, to to, że ręka ta była niegroźna i pałała obezwładniającym światłem. Następnie usłyszałam głos, który brzmiał miękko, ale też rozkazująco: „Moje dziecko, wracaj! Zostało ci jeszcze bardzo dużo do zrobienia!”. Natychmiast wróciłam do swojego ciała. Natychmiast! Następnie się obudziłam, powiedziałam lekarzom, że przyglądałam się im w trakcie operacji. Byli zdziwieni moją precyzyjną wiedzą na temat ich pracy. Właściwie usunęli połowę moich jelit. Nadal nie wierzyli w moją relację. Pamiętam też, że byłam tak zła, że musiałam zawrócić. Wiedziałam, że byłam uzdrowiona. Lekarze oniemieli z wrażenia, kiedy dowiedzieli się, że po jednej chemioterapii wszystkie guzy zniknęły. Chemioterapię zastosowano bez mojej zgody, ponieważ byłam zbyt młoda na to, żeby wzięto pod uwagę mój sprzeciw. Trzydzieści siedem lat po tych wydarzeniach ja nadal jestem wśród żywych. Kolejna historia niewyjaśnionego uzdrowienia pochodzi od mężczyzny o imieniu Denver, który pochodzi z Florydy. Denver znalazł się w szpitalu z powodu skrzepów krwi w jego płucach - bardzo groźny stan, który często prowadzi do śmierci. Kiedy Denver walczył o to, by móc oddychać, jego lekarz podjął decyzję, aby zaaplikować mu dużą dawkę leku na rozrzedzenie krwi. Mimo że leki na rozrzedzenie krwi zaczęły działać na skrzepy, powstał kolejny, równie ważny problem. Brzuch oraz inne organy Denvera zaczęły krwawić, ze względu na dużą dawkę leku na rozrzedzenie krwi.

141

Matce Denvera powiedziano, że ma jedynie jakieś 15 procent szans na przeżycie. W nocy, kiedy Denver balansował na krawędzi śmierci, przeżył NDE. W jego trakcie zadano mu pytanie, czy jest przygotowany na to, żeby odejść. Zaprzeczył i kontynuował walkę o życie. Lekarz zadecydował o przeniesieniu go do większego, regionalnego szpitala, gdzie jego szanse na przeżycie były większe. Przeniesiono Denvera do szpitala regionalnego. Opowiada dalszy ciąg tej historii: Kiedy przywieźli mnie do szpitala regionalnego, po czterdziestu pięciu minutach specjalista rozpoczął serię badań i prześwietleń. Ów ekspert nazwał lekarza w Niceville bardzo sfrustrowanym. Powiedział do niego: „Doktorze, wysyła pan do mnie umierającego chłopca, który potrzebuje operacji i niech będę przeklęty, jeśli nie dowiem się, co mu dolegał". Lekarz był oszołomiony! Po tym, jak już wypisano mnie ze szpitala, musiałem chodzić do lekarza na kontrolę. Doktor cały czas powtarzał, że nie ma innego wytłumaczenia na moje uzdrowienie, jak tylko interwencja boska! Wieloma historiami o uzdrowieniach po NDE podzielono się z NDERF. Raz po raz ludzie opisują swoje doświadczenia, używając słów takich jak cud, czy zostałam/zostałem uzdrowiony. Jeden z najlepiej udokumentowanych przypadków uzdrowienia w czasie NDE został przedstawiony przez dr Penny Sartori oraz jej współpracowników99. NDE, które opisała, było częścią badań dotyczących tego, co dzieje się po NDE. Ta sprawa była znacząca jednocześnie dla obserwacji pozacielesnych w trakcie NDE oraz dla niewytłumaczalnych uzdrowień. Pacjent, o którym mowa w tym przypadku, poddany był natychmiastowej operacji z powodu raka jelita grubego. Podczas gdy dobrzał po operacji, jego stan się pogorszył i zapadł w śpiączkę. W chwili głębokiej nieświadomości i z zamkniętymi oczami przeżył NDE. Jego NDE łączyło podróże poza ciałem ze szczegółami obserwacji wszystkich wydarzeń, które miały miejsce, kiedy był nieprzytomny. Prawdziwość OBE była potwierdzona przez ludzi, którzy dbali o niego w trakcie NDE.

99 E Sartori, E Badham i E Fenwick, „A Prospectively Studied Near-Death Experience with Corroborated

Out-of-Body Perceptions and Unexplained Healing", Journal of Near-Death Studies 25 (2006): 69-84.

142

Ten człowiek, który doświadczył NDE, urodził się z porażeniem mózgowym. Wynikiem tego była zgięta i zdeformowana dłoń, której przez całe swoje życie nie mógł swobodnie otworzyć. Po NDE po raz pierwszy był w stanie otworzyć swoją dłoń i posługiwać się nią. To medycznie niewytłumaczalne uzdrowienie zostało potwierdzone przez rodzinę, osobę, która doświadczyła NDE, oraz personel medyczny. Nie mam pojęcia, w jaki sposób uzdrowienia mogą mieć miejsce albo czy rzeczywiście są wynikiem NDEs. Wiem natomiast, jak liczna grupa osób, które doświadczyły NDE, wierzy w to, że uzdrowienie dokonało się dzięki NDE, co z kolei jest argumentem na prowadzenie dalszych badań. Odkrywanie tych, wydawałoby się, cudownych uzdrowień będzie celem badań, jakie przedsięwezmę w przyszłości. Zmiany psychiczne Istnieje wielu ludzi, którzy nie akceptują terminu określanego mianem „psychika”. Teraz to rozumiem, ponieważ sam taki byłem, zanim zacząłem badania nad NDEs. Kiedy natomiast zacząłem więcej czytać na temat NDEs, baczniej przyglądałem się naukowym artykułom opisującym psychikę ludzką po NDE100. Ludzie, którzy przeżyli NDE, twierdzą, że po tym doświadczeniu wzrosły ich psychiczne możliwości. Nie są to ludzie, którzy wpatrują się w kryształową kulę albo ubierają się jak Cyganie. Ci ludzie to raczej zwykli, szarzy obywatele, których życie wzbogaciło niezwykłe doświadczenie, jakim było NDE. Wielu opisuje, że po NDEs wzrosły takie zdolności psychiczne, jak empatia (zdolność do określania tego, co czuje druga osoba), intuicja oraz zdolności prekognitywne. W badaniach NDERF 45 procent ankietowanych odpowiedziało „Tak" na pytanie: „Czy masz psychiczne, paranormalne lub inne zdolności, które pojawiły się po NDE?”. Pozostałe 19,1 procent osób nie było pewne, natomiast 35,9 odpowiedziało „Nie”. Mimo że procent odpowiedzi pozytywnych (45%) jest zdumiewający, myślę, że rzeczywista liczba może być jeszcze większa. Ludzie, którzy doświadczyli NDE, kiedy byli dziećmi, mogą nie być świadomi

100 Literatura naukowa, która dotyczy psychicznych skutków NDE: R. L. Kohr, „Near-Death Experience

and Its Relationship to Psi and Various Altered States, and Psi Sensivity", Anabiosis: The Journal for Near-Death Studies 3 (1983)157-76; B. Greyson, „Increase in Psychic Phenomena Following Near-Death

Experiences", Theta 11 (1983): 26-29; C. Southerland, „Psychic Phenomena Following Near-Death

Experiences: An Australian Study", Journal of Near-Death Studies 8 (1989): 93-102.

143

tego, że ich zdolności psychiczne pojawiły się dopiero po NDE. Niektórzy ludzie, którzy doświadczyli NDE, opisują wzrost zdolności psychicznych, które z czasem maleją. W książce umieszczam jedynie kilka historii zebranych przez NDERF. Te przykłady powinny wyjaśnić, o jakich zdolnościach psychicznych jest mowa. Romona płynęła aluminiową łódką, która rozbiła się o barkę i przewróciła do góry nogami. Romona została uwięziona pod spodem barki. Walczyła o to, aby wypłynąć na powierzchnię. Skończyło się jej powietrze w płucach i poczuła, jak opuszcza swoje ciało. Powiedziała, że w stanie pozacielesnym czuła się świetnie i była bardzo szczęśliwa. Uratowana za pomocą reanimacji krążeniowo-oddechowej Romona odkryła u siebie zdolności psychiczne. Jeden z najlepszych przykładów na to powstał w trakcie rozmowy telefonicznej z siostrą. Oto relacja Romony: Mój szwagier [Bob] umarł w 2000 roku. Nie wierzył w życie pozagrobowe. Prowadziłam właśnie rozmowę telefoniczną z moją siostrą [Marshą], która mieszkała w Walnut Creek w Kalifornii. W pewnym momencie przed moimi oczami zrobiło się żółto, tak jakby ktoś pokazywał mi przed oczami żółtą karteczkę. Zniknęła w mgnieniu oka, a moje mieszkanie zaczęło wypełniać się bąbelkami, tysiącami bąbelków. Działo się tak przez jakiś czas, ale bąbelki zniknęły, tak samo jak żółty kolor. Usłyszałam w swojej głowie głos mówiący „Powiedz jej, powiedz jej, powiedz jej”. Głos stał się tak głośny, że nie byłam w stanie usłyszeć mojej siostry. Powiedziałam jej: „Marska, muszę ci coś powiedzieć. To nie ma żadnego sensu, nie jestem szalona, ale muszę powiedzieć ci jedną rzecz: „żółte bąbelku". Nie mogła w to uwierzyć. Była szczęśliwa, bardzo szczęśliwa. Powiedziała mi później, że pewnej nocy oglądała z Bobem film o tytule Houdini. Bob robił wtedy wywód na temat braku istnienia życia pozagrobowego. Marska wymyśliła wtedy pewne zdanie i umówili się, że jeśli którekolwiek z nich odejdzie pierwsze — jeśli istnieje życie pozagrobowe — przekaże w jakiś sposób drugiej osobie to tajemnicze zdanie. Ku mojemu zdziwieniu zdanie brzmiało: „żółte bąbelki”. Wybrała je, ponieważ nie miało żadnego znaczenia, sensu; nikt nigdy by go tak po prostu nie wypowiedział. Marcia znajdowała się pod półtoratonową budowlą, która się zawaliła. Marcia przeżyła doświadczenie pozacielesne, w którego trakcie ujrzała swoją siostrę i ojca. Jej siostra zmarła na raka mózgu kilka lat wcześniej, a jej ojciec nie żył od jakichś czterech miesięcy. Ojciec cały czas powtarzał jej, aby nie

144

przestawała oddychać. Marcia przeżyła. Po NDE potrafiła przeczuwać, co wydarzy się w przyszłości. To przeczucie jest jednym z bardziej uderzających: Pewnego dnia obudziłam się i powiedziałam mojemu mężowi, że umarł jeden z jego biznesowych znajomych. Rozmawiałam z tym człowiekiem przez telefon wielokrotnie w przeciągu jakichś 15 lat, ale nigdy go nie spotkałam. Nie był osobą, o której bym kiedykolwiek myślała, natomiast wtedy wstałam rano i powiedziałam mężowi, że nieżyje. Jakiś czas później mój mąż miał telefon i kiedy człowiek, który dzwonił, powiedział mu, kto umarł, mój mąż zaznaczył, że już się o tym dowiedział. Później przypomniał sobie, że to waśnie ja prze-kazałam mu tę wiadomość. Miałam też inne przeczucia co do wydarzeń, które miały nastąpić. Nie dotyczyły jednak spraw życia i śmierci. Wiedziałam po prostu o pewnych rzeczach, które dopiero miały się wydarzyć. Uwielbiam taki zwykły, codzienny sposób, w jaki ludzie, którzy doświadczyli NDE, mówią o parapsychicznych wydarzeniach. Tak jak to powiedział jeden z nich do mojego koautora: „Zdałem sobie sprawę, że wszyscy potrafimy 'odczytywać' siebie nawzajem. W NDE jest coś, co w nas tę umiejętność wyzwala”101. Mimo że przeprowadzanych było wiele badań dotyczących zmian psychicznych po NDE, tylko kilkoro badaczy testowało zdolności parapsychiczne ludzi, którzy przeżyli NDE. Będzie to z pewnością bardzo ważny obszar badań nad NDE. Jeśli cokolwiek odkryłem poprzez rozpoczęcie badań NDERF, wynika to z tego, że NDEs poruszają życiowe kwestie. Aby odpowiedzieć na jedno pytanie, trzeba sobie zadać tuzin więcej. Malejący lęk przed śmiercią Niektórzy z nas doświadczają moralności tak wprost, jak ludzie, którzy przeżyli NDE. Mimo że posiadają straszliwe doświadczenia, gdzie prawie umarli, w osobach, które doświadczyły NDE, wcale nie wzrasta strach przed śmiercią. Następuje u nich spadek lęku, a nawet całkowite jego odrzucenie. Takie są odkrycia wcześniej publikowanych badań102. Tu w skrócie opisane jest, co osoby, które doświadczyły NDE, sądzą o śmierci: 101 Osobista korespondencja do Paula Perry'ego od anonimowych osób, które przeżyły NDE. 102 Niektóre badania odkryły to, że ludzie, którzy doświadczyli NDE, odczuwali strach przed śmiercią: R.

Moody, Życie po życiu (Life After Life: The Investigation of a Phenomenon; The Survival of Bolidy Death)

145

Cathrine, która prawie umarła po operacji, zrelacjonowała: Śmierć zawsze mnie przerażała, jednak teraz wcale się jej nie boję. Lauren po poważnym wypadku zdawała się już nie żyć. Napisała: Już nie boję się śmierci. Czuję w duszy, że po śmierci czeka na nas o wiele więcej. Myślę, że pewnego razu nauczyłam się, jak to jest, mam za zadanie się uczyć i wypełnić zadanie, które będzie nagrodzone życiem po śmierci. Sharla, która prawie umarła po zatrzymaniu oddechu, napisała: Najbardziej znaczące po NDE (dla mnie), że przestałam się bać śmierci. Strach przed śmiercią jest dla ludzkości największym źródłem lęku. Jest wielu ludzi, którzy tak bardzo boją się śmierci, że ten strach nie pozwala im żyć pełnią życia. Dla tych ludzi strach może wychodzić poza granice lęku o własne życie. Mogą niepokoić się o życie i zdrowie innych. Wiadomość, jaką dzielą się ludzie, którzy doświadczyli NDE (włączając informację o zredukowanym lęku przed śmiercią), jest tak potężna, że wcale nie zdziwię się, kiedy ktoś powie mi o spadku strachu przed śmiercią jedynie po przeczytaniu opisów NDEs. Ci ludzie, którzy przeżyli NDEs, w dalszym ciągu mogą odczuwać lęk przed samym procesem umierania. Dyskomfort jest bardzo często nieodłączną częścią umierania, ale dzięki najnowszym odkryciom medycznym staje się coraz mniej odczuwalny. Umieranie łączy się także z odseparowaniem od bliskich osób i tego wszystkiego, co jest dla człowieka znajome na świecie. Jednakże poważna większość ludzi, którzy doświadczyli NDE, wierzy, że do-wiedzieli się tego, co życie po śmierci jest im w stanie zaoferować. To, czego doświadczyli poza wrotami śmierci, sprawia, że przestają się jej bać. Dla większości ludzi, którzy doświadczyli NDE, brak lęku przed śmiercią wynika z przeświadczenia, że śmierć nie jest końcem wszystkiego. Jest początkiem wspaniałego życia po śmierci, które nie jest żadną fikcją.

(Atlanta: Mockingbird Books, 1975); B. Greyson, „Reduced Death Threat in Near-Death Experiences"

Death Studies 16 (1992): 523-36; i E van Lommel, R. van Wees, V. Meyers i I. Elfferich, „Near-Death

Experience in Survivors of Cardiac Arrest: A Prospective Study in the Netherlands" Lancet 358 (2001):

2039-45

146

Na swój sposób, przeżycie NDE wpływa na ludzi uzdrawiająco. Osoby doświadczające NDE mogą już nigdy więcej nie czuć lęku przed umieraniem. Mimo że ludzie, którzy doświadczyli NDE, nie zawsze po tym doświadczeniu stają się bardziej religijni, bardzo często oświadczają, że są bardziej uduchowieni. Łączy się z tym lęk przed dalszym życiem oraz specjalna wiedza, która prowadzi ich przez resztę tego życia. Wzrost wiary w życie pozagrobowe Ludzie, którzy przeżyli NDE, są przeświadczeni, że czeka na nich wspaniałe życie pozagrobowe. Wierzą, że osobiście doświadczyli życia po śmierci i są przekonani o jego prawdziwości. Na stronie internetowej NDERF ludzie, którzy mieli NDE, byli dosyć otwarci na dzielenie się tym, co ujrzeli po drugiej stronie. Mamy tysiące opisów, w których ludzie, którzy doświadczyli NDE, opisują miejsce swojego pobytu jako „sfery niebieskie". Czytamy te opisy po kolei i otrzymujemy impresjonistyczny widok nieba przedstawionego w NDEs. Oto kilka opisów na zilustrowanie tego, co mam na myśli. David, który przeżył NDE po tym, jak zemdlał w szpitalu, opisuje: Preria czy tez łąka, po której spacerowałem, uczucie szczęścia, którego dostarczało mi każde źdźbło trawy. To wszystko było piękne, wyjątkowe i zadziwiające. Robin, który doświadczył NDE po ataku serca, relacjonuje: Po śmierci znalazłem się w miejscu, które było przepięknie oświetlone niby słonce, ale ładniejsze i bardziej złote (taki rodzaj kolorów sepii). Okolica wyglądała jak dzielnica, zostałem pokazany ludziom, za którymi tęskniłem i których kochałem. Wszyscy byli bardzo szczęśliwi. Kristin, po ataku, który zatrzymał jej serce i oddech, tak opisała swoje doświadczenie: Głupio się czuję, będąc taka stereotypowa, ale tam zawsze było jasne, białe światło. Zawsze chciałam się tam znaleźć i raz nawet mi się udało. Zdołałam dotknąć tego światła. Wszystko było przepięknie, białe, migające i ciepłe;

147

pachniało słodko i zachęcająco, jak ciastka albo cukier waniliowy. Były tam te... „istoty nieziemskie”, które do mnie mówiły. Ruben, której NDE miało miejsce w czasie zatrzymania akcji serca, opisuje: Najpierw unosiłam się w powietrzu, otoczona przez białe i ostre światło. Kiedy opadałam, zauważyłam, że białe światło nie było tylko światłem: były tam bardzo, ale to bardzo białe chmury, przez które przechodziłam. Po tym, jak przebrnęłam przez wszystkie obłoki, zauważyłam, że unoszę się nad przepięknym krajobrazem, z zielonymi trawami, rzekami, motylami i ptakami. Zaczęłam przesuwać się w stronę wzgórza, na którego szczycie rosło drzewo. Wrażeń, jakie odniosłam, nie potrafię wyrazić słowami, ale odczuwałam niesamowity spokój. Jedynym pragnieniem jest wrócić tam i poczuć to jeszcze raz. To jest taki typ doświadczania rzeczywistości niebiańskiej, która odnosi się do wiary ludzi w życie pozagrobowe i ich zredukowanego strachu przed życiem i śmiercią. Kiedy ludzie, którzy doświadczyli NDE, na tyle oswoją się ze swoim doświadczeniem, aby o nim mówić, mogą zacząć dzielić się nim z osobami, które smucą się, czują się bezsilne czy też wątpią w życie pozagrobowe. Oto kilka wzruszających i inspirujących historii pochodzących od ludzi, którzy próbowali dotrzeć do innych i dzielić się przekonaniem o tym, że życie po śmierci naprawdę istnieje i pocieszać tych, których ukochani umarli. Mark doświadczył nagłej śmierci serca, miał wszystkie symptomy NDE, w których opuścił swoje ciało i znalazł się w Królestwie Niebieskim. Kiedy powrócił do życia, był obdarzony takimi zdolnościami psychicznymi, że potrafił „odczytywać” niektórych ludzi. Jedną z osób, na której wypróbował swoje nowo nabyte zdolności, była pielęgniarka z biura kardiologa: W sierpniu, około trzech miesięcy po moim doświadczeniu, zobaczyłem pielęgniarkę. Miała wszystkie moje nagrania i powiedział do mnie: „Jestem przekonana o tym, ze miałeś jakieś doświadczenie!”. Wiedziałem, ze cierpiała, więc po tym, jak mnie przebadała, podzieliłem się z nią tym, co widziałem i czułem. Powiedziała, że dzięki temu, o czym jej opowiedziałem, poczuła się spokojna pierwszy raz od śmierci ojca, który zmarł przed rokiem. Podziękowała mi i wyszedłem. Spotkałem się z nią dwa miesiące później. Z bardzo niepozornej, nieśmiałej osoby zmieniła się w pewną siebie i dobrze

148

ubraną kobietę. Nie zarozumiałą. Pewną siebie, z szerokim uśmiechem na twarzy i pogodnym podejściem. Bardzo chciała pomóc mi poradzić sobie z problemami. Kiedy opuszczałem biuro lekarza, spojrzała mi głęboko w oczy i powiedziała po prostu „Dziękuję”. Wierzę, że to był jeden z powodów, dla których odesłano mnie z powrotem na ziemię. Anne o mały włos nie umarła przez wykrwawienie się po porodzie. Jej doświadczenie obejmuje błąkanie się po tunelu i poruszanie się w kierunku światła. Było ono czymś, co chciała zatrzymać wyłącznie dla siebie. Później otrzymała wiadomość, że jej ojciec jest umierający, wiec pojechała na Florydę, aby go odwiedzić. Zdając sobie sprawię, że może go już więcej nie zobaczyć, postanowiła opowiedzieć mu o swoim doświadczeniu. W dniu, w którym miałam wracać do domu, usiadłam na jego łóżku. Kiedy się pożegnaliśmy, wiedząc oboje, że już więcej się nie zobaczymy, postanowiłam opowiedzieć ojcu o moim doświadczeniu po to, żeby ułatwić mu odejście. Szczerze mi podziękował i powiedział, że pomogłam mu pozbyć się strachu. Wiara w życie pozagrobowe jest bardzo często następstwem NDE. Bardzo łatwo jest zrozumieć, dlaczego osoby, które doświadczyły NDE, wierzą w to, że istnieje życie po śmierci. Wierzą, że tam byli. Mogli doświadczyć pobytu we wspaniałym królestwie, którego nie da się porównać do niczego na Ziemi. Wszystkie inne elementy NDE, włączając w to doświadczenia pozacielesne, napotykanie mistycznego światła, projekcję życia oraz spotkania z ukochanymi zmarłymi, zmierzają do przedłużenia życia w szczęściu i pięknie; co jest transcendencją śmierci fizycznej. NDE sprowadza nas wszystkich do wspólnego mianownika, pokazując, że życie po śmierci jest udziałem nas wszystkich, nie tylko tych, którzy przeżyli NDEs w oczywisty sposób. Uogólnia to definicję życia pozagrobowego jako przepełnionego miłością raju; raju dla nas wszystkich. Przez dziesięciolecia NDEs stanowiły przesłanie nadziei na to, że istnieje alternatywa, życie po śmierci. Zbiorcze opracowanie wcześniejszych badań nad NDE oraz nowych informacji zebranych przez NDERF rzuca nowe światło na to zagadnienie; przesłanie nadziei staje się coraz bardziej wiarygodne, jak obietnica, na której spełnienie czekamy.

149

CZĄSTKA ŻYCIA PO ŚMIERCI Badania NDERF pokazują wiele konsekwencji NDE. Ukazują hart ducha ludzkiego w konfrontacji ze śmiercią, gdzie nie oznacza już ona tylko końca, ale nowy początek. NDE prowadzi zazwyczaj do bogatszego, pełniejszego życia. Wywołuje zmiany na niezliczone sposoby, inspiruje miłość, wzbudza empatię oraz łączy tych, którzy go doświadczyli bardziej niż inni. Tak powie-dział Colin, który przeżył NDE: „Stałem się zdolny do nawiązywania głębokich i pełnych relacji i przyjaźni. Potrzebuję bliskości i przyjaźni znacznie bardziej niż przed doświadczeniem. Potrzebuję być teraz lepszym przyjacielem". Fakt głębokich zmian zachodzących w ludziach w wyniku NDE jest mocnym dowodem na istnienie życia pozagrobowego. Dla mnie jest to dowód na to, że ci, którym dane było przekroczyć tę barierę, powracając do życia, zabierają ze sobą cząstkę tej wiedzy i doświadczenie, które tam zdobyli.

150

WNIOSKI KOŃCOWE

Podsumowując rozważania dotyczące analizy siły dowodu, jestem absolutnie przekonany, że życie po śmierci naprawdę istnieje. Zachęcam wszystkich czytelników do własnych rozważań i dociekań, do poszukiwania dowodów i samodzielnego, subiektywnego konstruowania wniosków. Daliśmy wam wskazówki; narzędziem, które pozwoli wam przekonać się i uwierzyć w dowody na istnienie NDEs oraz życia pozagrobowego, jest nie tylko ta publikacja, ale również witryna internetowa NDERF, gdzie znajdziecie wiele informacji i materiałów inspirujących do własnych dociekań na temat życia po śmierci ( http://www.nderf.org/NDERF/EvidenceAfterlife/afterlife/.) Przedstawiliśmy 9 obszernych dowodów wskazujących na autentyczność zjawiska życia pozagrobowego. Dowody te mogłyby wydawać się nieprawdopodobne, w momencie gdy osoby, które doświadczyły NDEs, byłyby całkowicie świadome i zachowałyby percepcję w jego trakcie. Tak jednak nie jest. Ludzie, którzy przeżyli NDE, w większości przypadków byli nieświadomi lub w stanie śmierci klinicznej. Jest to medycznie niewytłumaczalne, aby osoby te miały w tym stanie jakiekolwiek świadome doświadczenie; możemy je nawet pominąć w tym kontekście, sprowadzając do wspólnego mianownika dociekań nad życiem po śmierci. Reasumując, oto 9 linii dowodu:

1. Stopień świadomości i percepcji w trakcie NDE jest zazwyczaj znacznie większy niż w normalnym, codziennym postrzeganiu, nawet biorąc pod uwagę to, że doświadczający NDEs są zazwyczaj nieprzytomni lub w stanie śmierci klinicznej. Główne symptomy, elementy składowe doświadczania NDEs, są spójne, porównywalne oraz logicznie i konse-kwentnie uporządkowane.

2. To, co widzą i słyszą osoby przeżywające NDEs, będące w stanie NDE, ma zazwyczaj charakter realistyczny; później często weryfikowany przez nich samych oraz innych ludzi jako prawda.

151

3. Naturalne i nienaturalne wizje są udziałem ludzi w stanie NDE, również tych z poważnym upośledzeniem zdolności widzenia, a nawet niewidomych. Znaczna większość osób doświadczających NDEs, które były niewidome od urodzenia, relacjonuje wyszukane, skomplikowane doświadczenia.

4. Najczęstsze przypadki NDEs dotyczą osób pod ogólną narkozą, a więc w momencie, kiedy świadome postrzeganie powinno być niemożliwe.

5. Wspomnienia powracające w stanie NDE zawierają prawdziwe wydarzenia z życia osoby przeżywającej NDE. Nawet jeśli zostały wyparte lub zapomniane.

6. Kiedy osoby doświadczające NDEs, będąc w tym stanie, napotykają byty ludzi znanych za życia na Ziemi, są to zawsze duchy zmarłych, zazwyczaj krewnych.

7. NDEs u dzieci, również bardzo małych, są całkowicie analogiczne do tych u dzieci starszych i osób dorosłych.

8. NDE ma spójny charakter bez względu na region świata. Symptomy, jakie pojawiają się u osób z kręgu kultury zachodniej, są identyczne, jak u ludzi z pozostałych miejsc na Ziemi.

1. Wśród osób, które doświadczyły NDEs, powszechną konsekwencją są zmiany, jakie następują później w ich życiu. Są one zazwyczaj silne i trwałe, przebiegają według podobnego szablonu i w podobnym kierunku.

Badania przeprowadzone przez NDERF są największym i najobszerniejszym kiedykolwiek udokumentowanym naukowym studium dotyczącym NDE. Dostarczają nowych popartych naukowo dowodów na autentyczność zjawiska NDE oraz życia po śmierci. Każda z 9 linii dowodu jest znaczącym krokiem na drodze do udowodnienia zjawiska NDE oraz istnienia życia pozagrobowego. Układ i kombinacje tych 9 linii dowodu są tak przekonujące, że wierzę w zasadność, a wręcz konieczność zaakceptowania istnienia życia po śmierci przez wzgląd na celowość i słuszność argumentacji. Jestem o tym przekonany. Nie jestem osamotniony w konkluzji, że NDE jest dowodem na życie pozagrobowe. Łatwo zauważyć, że osoby, które przeżyły NDE, całkowicie akceptują autentyczność zjawiska NDE i generalnie akceptują również koncepcję życia po śmierci. Wydaje się logiczne, że ważne informacje dotyczące tego, co może się wydarzyć po naszej śmierci, mogą pochodzić od tych, którzy rzeczywiście się o nią otarli. Najważniejsze odkrycia w badaniach prowadzonych poprzez NDERF były weryfikowane i potwierdzane oraz porównywane z wcześniejszymi wynikami

152

badań na temat NDE na przestrzeni ponad trzydziestu lat. To oczywiście potwierdza autentyczność argumentów i wyników zgromadzonych przez NDERF. Badania te wykazują implikacje naukowe. Wyniki zgromadzone przez NDERF w toku badań oraz innych projektów związanych z NDE są zbieżne z wnioskami, że istnieje jeszcze bardzo wiele sfer nieodkrytych, niewytłumaczalnych i niedostępnych naukowemu poznaniu, związanych ze świadomością i pamięcią w kontekście ludzkiego mózgu. Uważam to za niezwykle intrygujące. Musimy jeszcze wiele się nauczyć na temat badań nad NDE. Przyszłe badania naukowe nad NDEs z wykorzystaniem różnorodnej metodyki rysują się zachęcająco i obiecująco, a NDERF będzie je wspierać na wszelkie możliwe sposoby. Każdego, kto przeżył NDE, zachęcamy do podzielenia się swoimi spostrzeżeniami z NDERF; bez znaczenia, jaki kontekst mają te doświadczenia. Argumenty sceptyków są ciągle niewystarczające, aby wyjaśnić, w jaki sposób NDE ma miejsce oraz dlaczego jego symptomy są tak powtarzalne i stałe. Nie istnieje żadne doświadczenie w ziemskim życiu, które w jakikolwiek sposób nawiązywałoby, nawet w jakiejś części, do NDE. Wiele osób przyjmuje prawdziwość zjawiska NDE i stara się zgłębić jego znaczenie. W NDERF zajmujemy się tym od dawna. Nasze wstępne dociekania wykazują, że jest jeszcze wiele znaków zapytania dotyczących NDEs. Śledzimy również inne niż NDE wydarzenia i przypadki, które wskazywałyby na istnienie życia po śmierci, które mogłoby dostarczyć materiału do badań naukowych. Aktualności dotyczące prowadzonych obecnie przez NDERF badań oraz dodatkowe materiały do tej publikacji można odnaleźć na oficjalnej witrynie NDERF: (http://www.nderf.org/NDERF/EvidenceAfterlife/evidence_afterlife.htm). Książka ta posiada poważne implikacje również z religią. Wszystkie wielkie religie świata odwołują się zawsze do wiary w Boga i w życie pozagrobowe. Dowody na NDE prowadzą w prostej linii do życia po śmierci oraz koncepcji świata, nad którym czuwa nieskończona, kochająca inteligencja. NDE uświadamia, że śmierć nie jest końcem, ale raczej wstępem, „przedsionkiem” życia po śmierci. Świadomość inspiruje nas wszystkich oraz wszystkich bliskich naszemu sercu. Mam nadzieję, że ta książka pomoże w upowszechnieniu tego wspaniałego przesłania.

153

Osobiście okazuję więcej miłości i czułości innym ludziom, niż przed rozpoczęciem badań nad NDE. Świadomość NDE pozwoliła mi stać się lepszym lekarzem. Stawiam czoła życiu z większą odwagą, pewniej stąpam po ziemi. Wierzę, że osoby, które przeżyły NDEs, naprawdę przynoszą do naszej rzeczywistości jakąś cząstkę życia, które czeka po śmierci. Kiedy ci ludzie dzielą się z nami swoimi wspomnieniami i doświadczeniem, zaczynam wie-rzyć, że część tajemnicy życia pozagrobowego w jakiś tajemniczy, niewyjaśniony sposób staje się udziałem nas wszystkich. PRZYPISY Więcej szczegółów dotyczących aktualnych badań, bibliografii, najczęściej zadawanych pytań, erraty, metodologii badań NDERF i wielu innych tematów związanych z zaprezentowanym w tej książce materiałem, jest dostępnych na stronie internetowej NDERF: (http ://www.nderf.org/evidence). Bibliografia nie jest obszernym wykazem wszystkich dokumentów, które pojawiły się w rozdziałach. Bibliografia dostępna pod adresem http://www.nderf.org/evidence jest listą aktualnych pozycji, które są głównym źródłem informacji na temat NDE i tematów pokrewnych.

154