mediat sociale dhe pËrdorimi i tyre 2).)!3(1)04!2% nga ... · sociale. për mediat e traditës ato...
TRANSCRIPT
MEDIAT SOCIALE DHE PËRDORIMI I TYRE NGA MEDIAT SHQIPTARE
Zyra e TiranësRruga “Abdi Toptani”, Torre Drin, kati 3P.O. Box 1418Tirana, Albania
Telefon: 00355 (0) 4 225098600355 (0) 4 2273306
Homepage: http://www.fes.org.al
RINIA SHQIPTARE 2011Mes besimit për të ardhmen dhe dyshimit për të tashmen!
Alba Çela
Tidita Fshazi
Arbjan Mazniku
Geron Kamberi
Jonida Smaja – koordinatore e FES
Albanian Media InstituteInstituti Shqiptar i Medias
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
1
MEDIAT SOCIALE DHE PËRDORIMI I TYRE NGA MEDIAT SHQIPTARE
Tiranë, 2015
Albanian Media InstituteInstituti Shqiptar i Medias
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
2
Botues: Friedrich-Ebert-Stiftung OfficeTirana Rr.AbdiToptani TorreDrin,Katii3-të KutiaPostare1418 Tiranë,ALBANIA
Kystudimupërgatitnga:InstitutiShqiptariMediasRrugaGjinBueShpata,Nr8Tiranë,Shqipëriwww.institutemedia.org
Opinionet,gjetjet,konkluzionetdherekomandimeteshprehuranëkëtëbotimjanëtëautorëvedhenukreflektojnëdomosdoshmërisht
atotëFondacionitFriedrichEbert.
PublikimeteFondacionitFriedrichEbertnukmundtëpërdorenpërarsyekomercialepamiratimmeshkrim.
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
3
Internetika sjellëndryshime të rëndësishmeedhenëekosisteminmediatikshqiptar.Numriiaktorëvedheiplatformavetëkomunikimitdhe të informimit në vend është shumëfishuar. Kanë ndryshuargjithashtuedhemënyrateprodhimit,konsumimitdhetëshpërndarjessëinformacionit.Krahasmediavetradicionale,njërolgjithnjëemëtëmadhnëprocesineinformimittëpublikutpomarrinedhemediatsociale.Përmediatetraditësatopopërvijohensikanaletërejatëlidhjesmeaudiencëndhetëshpërndarjessëpërmbajtjes.Pormediatsocialeparaqitenedhesinjëkanalirëndësishëmishpërndarjessëpërmbajtjessëprodhuarngavetëpërdoruesitdhepublikuigjerë.
KystudimmerrpërsipërtëparaqesënjëpanoramëtëpërgjithshmetëzhvillimittëmediaveonlinedhetëmediavesocialenëShqipëri,duke u fokusuar posaçërisht në përdorimin e mediave socialenga mediat profesioniste. Kërkimi empirik është përqendruar nëmonitorimin e mediave sociale më të përdorura në Shqipëri, siFacebook,Twitter,YouTube,Google +, Instagram, dhe blogsferësidhenëgjashtëmediatkryesoreonlinenëShqipëri,përkatësisht:top-channel.tv,balkanweb.com,shekulli.com.al,panorama.com.al,albeu.com,dheshqiptarja.com.Monitorimipërfshinnjëperiudhë1vjeçare,ngagushti2014derinëgusht2015.
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
4
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
5
1. Kontekst
Shpejtësiadheritmiizhvillimit tëmediaveonlinenëShqipërikaqenëilidhurngushtësishtmeritmetdheshpejtësinëezhvillimittëteknologjisësëinternetit,sidhemeevoluiminekontekstitekonomikdhesocial-kulturortëvendit.NëprocesinepenetrimittëinternetitnëShqipëridallohenqartësishtdyfaza:Fazaeparënismelidhjenpërherëtëparëtëvenditmeinternetnëvitin1993dhevijonderinëvitin2007.Fazaedytëfillonngaviti2007dhevazhdonderimësot.
Gjatëfazëssëparë,nëvendaplikohejkryesishtlidhjadial-up(përmeslinjavetelefonike)përtëofruarshërbimineinternetit.Internetiishteendeelitardhevetëmnjënumër ivogël ipublikut tëgjerëmundtëkishteaksesnëtë.Ngadalësiaeprocesitdheinvestimetepaktashtetëroreapoprivatepërpërhapjeneinternetit,bënëqëfazaeparëewebitWeb1.0,ecilakarakterizohejngashpejtësiashumëeulëtelidhjesmeinternetindhewebistatik,tëzgjatejmëshumësesanëvendetetjeratëEuropës.Kjosolliedhenjëkontaktdisitëvonuartëpërdoruesveshqiptarëmemediatsocialenëinternet,tëcilatnëvitet2003-2004njohënnjëshpërthimtëpaparënëvendetezhvilluara.
Disangamomentetmëtërëndësishmetëhistorisësëpërhapjessëintenetit nëShqipëri gjatë fazës së parë, gjendennënjë raportimzyrtartëpërfaqësuesittëEntitRregullatortëTelekomunikacionevetë Shqipërisë (ERT) në Konferencën ndërkombëtare tëUnionit Ndërkombëtar të Telekomunikacioneve (InternationalTelecommunicationUnion–ITU) tëzhvilluarnëMoskënë16-19shtator2003.1Nëkëtëraportzbulohetselidhjaeparëndërkombëtareme internetin në Shqipëri është kryer në vitin 1993. Bëhet fjalëpër një projekt të përbashkët mes Departamentit të Informatikës
1. Linku:http://www.itu.int/ITU-D/__e-strategy/internet/Seminars/Moscow/
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
6
tëUniversitetit tëTiranës dhe qendrësEARNnë Piza të Italisë2. Lidhjameinternetinnëkëtëprojektubëemundurpërmeslinjavetelefonike,porkjolidhjefunksionoivetëmdisamuaj.
Sipastënjëjtitburim,shërbimiiinternetitnëvendpërherëtëparëështë ofruar nga Programi i Zhvillimit i Kombeve të Bashkuara(UnitedNationsDevelopmentProgramme–UNDP)nëvitin1996.Njëvitmëvonëshërbimiiinternetituofruafalaspërorganizatateshoqërisëcivile,mediatdhepëruniversitetinedhengafondacioniSoros.
KompaniaeparëprivateqëofroimepagesëshërbimineinternetitishteICC(IntellectualCommunicatonsCentre)dheshërbimiisajnisinëvitin1998.3FillpassajhynënëtregedhetreISP(InternetServiceProvider–ISP)tëtjera,përkatësishtADA-Net,AbissNetdheABCom.DuhettheksuarsedyngakatërISP-tëeparauthemeluanngakompaniqëkishinnë zotërimin e tyre edhemedia, siç ështërasti iAbissnet, pronari i së cilës ishte gjithashtu edhe pronar igazetësShekulli,aporastiiADA-NetqëkishtenëpronësinëevetgrupinmediatikKlan.Kjotregonseaktorëtqëveproninnëfushënemediasishinndërtëparëtqëtreguaninterespërtëhyrënëterrenindhenëtreguneinternetit.4
Në zhvillimin e internetit patën një rol edhe disa nisma insti-tucionale dhe ligjore në këtë periudhë. Kështu në vitin 1998 umiratua në Kuvend ligji “Për telekomunikacionet në Republikëne Shqipërisë”. Në të njëjtin vit u themelua Enti Rregullator iTelekomunikacioneve (ERT),qëkrijoinjëbazë institucionalepërzhvillimetnëkëtëfushëdheiparapriuprivatizimevestrategjikesi
2. RaportiipërfaqësuesitshqiptartëERTnëkonferencëneITU(InternationalTelecommunicationUnion)nëMoskënëvitin2003.Linku:http://www.itu.int/ITU-D/__e-strategy/internet/Seminars/Moscow/Aksesuarmëdatë01.08.20153. Poaty4. Zhvillimi i internetit dhe i mediave sociale në Shqipëri,ISHM,2015
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
7
dhedhëniessëlicencavetërejapërinternetin,telefoninëfiksedheatëcelulare.5
Përhapjashumëekufizuareinternetitnëfazëneparëlidhetedhemepërhapjenekufizuartëvetëteknologjisësëinformacionitdhetëkomunikimitnëvend.Nëvitin2000Shqipëriakishtemesatarisht1kompjuternë1800banorë6,ndërkohëkurnëtënjëtinvitmesatarjae15vendeveanëtaretëBEishte286kompjuteranë1000banorë.7
Publikuigjerë,biznesidheinstitucionetnisëntëkenëaksesdisimëtëmadhnëinternetvetëmpasvitit2000,kurkrahasISP-veprivate,internetinisi tëofrohet edhengaoperatori shtetërorAlbTelekom.Nëkëtëkohëhapenedhedisanjësiprivate shërbimi tëquajtuara“InternetKafe”qëofroninmepagesëpërorëshërbimineinternetit.Por gjithsesi aksesi i familjeve shqiptare në internet vazhdon tëmbetetnënjëshkallëtëulëtderinëvitin2007.Lidhjabroadbandfiks, e cila në vendet perëndimore kishte nisur të aplikohej qyshnëvitin2001,dukesjellëedhekalimineWebitnë fazënevet tëdytëWeb2.0,nëShqipërikishtepërhapjeshumëtëngadaltëdhetëkufizuar.Numri iabonentëvemeaksesnëinternetpërmeslidhjesbroadbandfiksnëvitin2007ishtevetëm1800.8
Pikë kthese për përhapjen e internetit në vend ishte privatizimi ioperatorit tëvetëmshtetëror të telekomunikacioneveAlbTelekomnë vitin 2007, që solli shumëfishim të investimeve, liberalizim5. Tartari,Alban,Interneti në Shqipëri dhe përdorimi nga media –histori dhe aktualitet,StudimeAlbanologjike,Botimi5“Historiaemediasdhemediatizimiihistorisë”,Tiranë20126. RaportiipërfaqësuesitshqiptartëERTnëkonferencëneITU(InternationalTelecommunicationUnion)nëMoskënëvitin2003.Linku:http://www.itu.int/ITU-D/__e-strategy/internet/Seminars/Moscow/Aksesuarmëdatë01.08.20157. Deiss,Richard,Rapid growth of Internet and mobile phone usage in Candidate Countries in 2000,Gjendetnëlinkun:http://www.uni-mannheim.de/edz/pdf/statinf/01/KS-NP-01-037-EN-I-EN.pdfAksesuarnëdatën18.17.20158. AKEP,RaportiVjetor,2014
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
8
të tregut, ulje të çmimeve të shërbimit dhe një vizion tjetër përzhvillimineinternetitdhetëindustrisësëtelekomunikacionevenëpërgjithësi.Derinë fund tëvitit2012,kompaniado të investonterreth150milionëEurodhevazhdontëinvestojëpërzëvendësimin,apo zgjerimin e rrjetit, për shtimin e kapaciteteve në të gjithëterritorinevendit,përpërgatitjeneinfrastrukturës,përshërbimetmëtëfundittëteknologjisë,sidhepërpërmirësimineinfrastrukturëssëshërbimitetj.RrjetiBackboneiFibrësOptiketëAlbtelecomkashtrirjedhembulimterritorialnë tëgjithaqytetet eShqipërisë....RrjetiifibraveoptiketëALBtelecomarrinnëmbi3000kmnëtëgjithëterritorinevendit,ngaicili600kmështërrjetndërkombëtarqëlidhetmevendetfqinje.Nëvitin2007,kuruprivatizuakompania,kishtevetëm500kmfibraoptike.9
Investimetmë tëmëdha në vitet e fundit janë bërë në drejtim tërritjessëaksesit të internetitpërmeslidhjesbroadbandfikssidhelidhjesbroadbandpërmestelefonisëcelulare.Numriipajtimtarëvetëlidhjesbroadbandfikskaardhurgjithnjënërritjegjatëvitevetëfundit.Grafikaemëposhtmeeilustronkëtëtrend:
Numri i pajtimtarëve me lidhje broadband fiks
Burimi: AKEP: Raporti vjetor i veprimtarisë për vitin 2014
9.http://www.albtelecom.al/al/treguesit/87-rreth-albtelecom/historiku/134-historiku
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
9
Nëvitin2014,krahasuarmevitin2013ështëshënuarnjërritjeprej13.3%.NdërkohëtëdhënatmëtëfundittëpublikuarangaAKEP(Autoriteti iKomunikimeveElektronikedhePostare),në raportinevet tëkorrikut2015,flasinpërnjëvijimësi të rritjesedhegjatëgjashtëmujorittëparëtëvitit2015.Kështu,sipaskëtijraportinumrii pajtimtareveme akses broadband fiks deri në fund të qershorit2015arritinë227,905nga206,896qëishtenëfundtëvitit2014.10
Nëtabelënemëposhtmeparaqitentëdhënamëtëdetajuara,tëndarasipasoperatorëvekryesorëtëinternetitnëvend:
Numri i pajtimtarëve me broadband fiks sipas operatorëve
Burimi: AKEP: Raporti vjetor i veprimtarisë për vitin 2014
Siçshihet,AlbTelekommbetetoperatorimëifuqishëmishërbimitbroadbandfiksnëvend,porpozitatëfortanëtregkanëedheAbcom,Abissnet dheASC. Megjithëse numri i ofruesve të shërbimit tëaksesitnë Internetështë imadh (rreth80operatorëaktivë),katëroperatorëtmë tëmëdhenj zotërojnë 87% të këtij tregu.Të gjithë
10. AKEP,Treguesit statistikorë të tregut të komunikimeve elektronike - 3 Mujori II 2015, Link:http://www.akep.al/images/stories/AKEP/statistika/2015/raporti-QII-2015-300715.pdfAksesuardatë05.08.2015
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
10
operatorëtkryesorëkanëshënuarrritjenganjërivitnëtjetrin,dukereflektuaredheprirjenepajtimtarëvepërnjëqasjemëtëmadhendajkëtijshërbimi.
Një ndihmesë të madhe për rritjen e shkallës së penetrimit tëinternetit në vend ka dhënë edhe përhapja e telefonisë celulare.Shqipëria renditet ndër vendetme penetrim të lartë të telefonisëcelulare në radhët e popullsisë. Edhe pse gjatë vitit 2014 patinjë rënie krahasuarme 2013 lidhurme numrin e përdoruesve tëtelefonisë celulare, sërish ky numër mbetet i lartë në raport menumrinepopullsisë.Kështu,nënjëpopullsiprej rreth3milionë,gjatëvitit2014Shqipëriakishtenjënumërprej4883843përdoruessipaskartaveSIM,ngatëcilët3370970ishinpërdoruesaktivë.Njëpanoramëmëedetajuarlidhurmenumrinepërdoruesveaktivëtëtelefonisëcelulareparaqitetnëtabelënemëposhtme,kutëdhënatjanëtëndaraedhesipaskatëroperatorëve:
Numri i përdoruesve aktivë të telefonisë celulare
Burimi: AKEP: Raporti vjetor i veprimtarisë për vitin 2014
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
11
Pasvitit2010,kompanitëetelefonisëcelularenisëntëofrojnëedhelidhjen broadband të internetit përmes telefonisë celulare, e ciladuhetthënësekandikuarnënjëmasëshumëtëmadhenëhopinemenjëhershëmtërritjessënumrittëshqiptarëvemeaksesnëinternet.Njërapastjetrës,AMC,VodafonedheEagle-dhemëpasedhePlus-ofruan teknologjinë3Gpërshumicëneabonentëve tëvet,dukekaluarnëfillimtëvitit2015nëshërbimin4G.Grafikuimëposhtëmparaqet kurbën e rritjes përsa i takon numrit të përdoruesve melidhjebroadband3Gpërmestelefonisëcelulare:
Numri i pajtimtarëve me akses 3G broadband
Burimi: AKEP: Raporti vjetor i veprimtarisë për vitin 2014
Siçshihetngatabela,numriipërdoruesvetëinternetit3Gpërmescelularëve, shënoi një rritje mbresëlënëse brenda tre vjetëve.Kështukynumër,nga283249qëishtenëvitin2011arritinë1431098nëvitin2015,dukeshënuarnjërritjeprejmëshumësepesëfishose500%.
EdhengatëdhënateITU(InternationTelecommunicationUnion),Shqipëriarezultontëjetënjëngavendetmerritjenmëtëmadhetëpenetrimit të internetitgjatëviteve të fundit. Kjokasjellëqënë
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
12
fillim të vitit 2014 aksesi në internet në vend të arrinte në 60.10%tëpopullsisë.11Këtotëdhënakonfirmohenedhenganjëburimtjetër, siç ështëBankaBotërore.12 Sipas këtyre burimeve numri ipërdoruesvetëinternetitnëkëtëperiudhënëShqipëriarrintenë1815145nga3020209banorëqëkishtevendinëtotal.Mesatarjaglobalebotëroreeaksesitnëinternetnëkëtëperiudhëllogaritejnë42.3%tëpopullsisësëbotës,kursemesatarjaeEuropësarrintenë70.5%.
Përnga frekuencaepërdorimit, interneti ështëkanali idytëmë ipërdorurpastelevizionitpëraudiencënshqiptare.SipasnjëanketimitëkryerngaFondacioniShoqëriaeHapurpërShqipërinë,nëvitin2014rreth42përqindepërdoruesveepërdornininternetinçdoditëose pothuajse çdo ditë.Mesatarja e BE për këtë tregues në këtëperiudhë ishte 57%.13 Sipas të njëjtit burim, audienca shqiptarekonsumonte mesatarisht rreth 29.8 orë në muaj në internetin eaksesuarpërmeskompjuterave,praafërsisht1orënëditë.
Përsaitakonparametravetëshërbimittëinternetit,siçjanëshpejtësiaengarkimit(upload)dheeshkarkimit(download),atokanëndjekurmë me ngadalësi ritmin e penetrimit të internetit. Kështu, sipasOoklaNetindexshpejtësiaeshkarkimitpërinternetinbroadbandnëdatën25tetor2014ishte8.0Mbpskurseshpejtësiaengarkimitishte 4.7Mbps. Ndërsa shpejtësia e shkarkimit për internetin nëpajisjet celulare në këtë datë ishte 4.7 Mbps kurse shpejtësia engarkimitishte1.5.
Nërangglobal,shpejtësiaeshkarkimitpërinternetinbroadbandnë
11. http://www.internetworldstats.com/stats4.htm,aksesuarmëdatë06.02.201512. http://data.worldbank.org/indicator/IT.NET.USER.P2, aksesuar më datë06.02.201513. Open Society Foundation - Albania, Final report: National survey on perceptions & expectations towards a potential EU membership of Albania, Sept.2014,Tirana
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
13
tënjëjtëndatë ishte21.2Mbpskurseshpejtësiaengarkimit ishte9.7Mbps.Ndërsashpejtësiaeshkarkimitpërinternetinnëpajisjetcelularenëkëtëdatëishte10.4Mbpskurseshpejtësiaengarkimitishte4.2.Sishihet,përsaitakonparametravetëshpejtësisë,ritmeterritjesjanëendetëngadalta,dukekrijuarnjëdiferencëtëdukshmemevendetperëndimorenëkëtëdrejtim.
Përveçkëtyre aspekteve teknologjike, njëndihmënëpërhapjen einternetitkanëdhënëedhedisapolitikastimulueseshtetëroredheqeveritare.Këtopolitikanisëntëkenënjërolnëkëtëdrejtimsidomospas vitit 2003, kohë në të cilë umiratua StrategjiaKombëtare eTeknologjive të Informacionit dheKomunikimit.Ndikiminmë tëmadhepatiStrategjiaNdërsektorialepërShoqërinëeInformacionit2008-2013,ecilapërmesprogramevedheprojektevetëndryshme,siGov-net1,Gov-net2,E-government,E-schools,etj,sollilidhjennë rrjet tëmjaft institucioneve shtetërore si dhe aplikimin e disashërbimevepublikeonlinedhendihmoipërnjëpërhapjetëinternetitedhenëinstitucionetarsimoretëvendit.
Mjaft aktivitete si regjistrimi i bizneseve, dhënia e licencave,deklarimiitaksave,kompjuterizimiiregjistritthemeltartëpopullsisëdhe i sistemit të adresave nisën të kryhen online. Në kuadër tëprojekti E-schools i ndërmarrë në bashkëpunim me PNUD dheMES,nëjanar2009ngaMinistriaeArsimitublenë2000laptopëpërlaboratorëtkompjuterikëtëshkollavemesyniminqëtëarrihejnëraportin1kompjuterpër25nxënës,nga1në45qëishtenëkëtëkohë.Pasvitit2003,njohuritëmbiteknologjinëeinformacionitdhetëkomunikimitupërfshinëedhenëprogrametmësimoretëshkollës,nëtëgjithaniveletesaj.
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
14
2. Mediat masive dhe media online në Shqipëri
Peizazhimediatikshqiptarështëipasurdheilarmishëm.Pasrëniessëkomunizmitdhevendosjes së sistemitpluralistdemokratik,nëvenduhapënnjënumërimadhgazetash,kanaleshtelevizivedheradioshprivate.AktualishtvetëmRadio-TelevizioniPublik(RTSH)dheAgjensiaTelegrafike eLajmeve (ATSH) janëmedia publike,kursegjithëmediatetjerajanënëpronësiprivate.
Tëparatmedia të liradhepluralistenëvendu themeluannëvitin1991,menjëherëpasrëniessëkomunizmit.Atoishinkryesishtgazetaqëipërkisninpartivetërejapolitiketësapokrijuara.Mëpasdotëhapeshinnjerapastjetrësedhemediatëtjeraprivatetëpavarura.
Aktualishtnumriigazetavedheirevistaveqëbotohennëtëgjithëvendinllogaritettëjetëmbidyqind14.Njëlistëmetitujteshtypitnëgjuhënshqipe(gjithsej209)gjendetebotuarnëWikipedia.15PornëkëtëlistënukjanëvetëmgazetatdherevistatebotuaranëShqipëri,poredhetëtjeratëbotuarajashtëkufijvetëShqipërisë.Gjithashtumungojnëaty-këtuedhedisatitujqëaktualishtjanënëtreg.
NëShqipëribotohen26gazetakombëtare,njënumërkyshumëilartënëraportmënumrinepopullsisë.Nukkatëdhënatëcertifikuaradhe zyrtare lidhur me tirazhin dhe shitjet e gazetave. Redaksitëe gazetave nuk kanë ndonjë detyrim që të publikojnë numrin ekopjeve të shituradhenukekzistonndonjëautoritet zyrtar që tëmerretmeverifikiminekëtyretëdhënave.16Sipasnjëburimi,gazetamëeshiturnëvendnukikalon20mijëkopjetnëditë,ndërkohëqë
14. Godole,Jonila,Gazetaria shqiptare në tranzicion,Papirus,201415. http://sq.wikipedia.org/wiki/Lista_e_gazetave_shqip16. Londo,Ilda,Albania in:Petkovic,B.(Ed.),Mediaintegritymaters.Ljubljana:PeaceInstitute,2014
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
15
shumicaegazetaveshesinnën1000kopjenëditë.17
Përsaitakonmediavetelevizive,nëfundtëvitit2014nëShqipërioperonin2televizionekombëtare,2televizionesatelitore,1kanaltelevizivihuaj(TV5MONDE)dhe66kanaletelevizivelokalenëtransmetimanalogsidhe83kanaletelevizivekabllore.18Gjithashtunë Shqipëri operon edhe një kanal televiziv publik kombëtar(TVSH)icilikatredegënëtreqytetetëvendit.Aktualishtmediatetransmetuarajanënëprocesinekalimitngatransmetimianalognëtransmetimindixhital,njëprocesiciliështëvonuarpërtejafatittëpërcaktuarqëishteqershoriivitit2015.Pavarësishtngakjo,prejdisaviteshnëvendjanëhapurtreplatformadixhitalekomerciale:Digitalb,TringdheSupersport
Në Shqipëri operojnë gjithashtu edhe 2 stacione kombëtarekomercialetëradios,1stacionkombëtarpubliksidhe71stacionelokaletëradiosnëvalënFM.
Sipas anketimit të kryer nga Fondacioni Shoqëria e Hapur përShqipërinë, televizioni mbetet kanali më i përdorur i informimitpër audiencën shqiptare.Kështu 89 përqind e shqiptarëve shohintelevizionçdoditëosepothuajseçdoditë,njëshifërkjoqëerenditShqipërinëtëgjashtënnëEuropëpërkëtëtregues.19
PashyrjessëinternetitnëShqipëri,shumicaemediavetradicionaletreguaninteresdhenisënpërpjekjetqëtëkrijojnëhapësirënetyreonline.Mediatmasive shqiptare nisën të zbulojnë internetin,mebenefitetdherisqeteveta,dikunëmesineviteve1990-të.Qasjaepublikutnëinternetdheqasjaemass-mediavekanëecurparalelisht
17. Godole,Jonila,Gazetaria shqiptare në tranzicion,Papirus,201418. Burimi:AMA(AudiovisualMedia Authority),www.ama.gov.al19. Open Society Foundation - Albania, Final report: National survey on perceptions & expectations towards a potential EU membership of Albania, Sept.2014,Tirana
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
16
nëkëtëkohë,edhepsenëfaktmediakaqenëdisimëeavancuarnëkrahasimmepublikunegjerë.
ATSH(AgjenciaTelegrafikeShqiptare)ishtemediaeparëqëarrititëhyjëonlinenëkëtëperiudhë.FalënjëbashkëpunimimeTelPressnëItalidheHR-NetnëGreqi,nëvitin1996ATSHofroipërherëtëparëndërkombëtarishtlajmeonlinepërShqipërinë.20
Pakkohëmëpasnëinternetgjetistrehëedheshtypi.Tëparatqëkrijuan websajtet e tyre online ishin gazetat Shekulli, Korrieri, Koha Jonë, Gazeta Shqiptare dherevista Klan,tëgjithanëharkunkohorngajanariderinëdhjetor1999.Nëshkurttëvitit2000CarloBollino,drejtoriiGazeta Shqiptare,membështetjenefondacionitSoros, krijoi portalin e parë shqiptar të lajmit onlineme emrinBalkanWeb.Eveçantaekëtijwebsajti ishteseaiukonceptuasinjëagjensionline,qënukkishtelidhjetëdrejtpërdrejtëmendonjëmedia tradicionaledheqëdo tëkishteshumëshpejt redaksinëevetsidheshkrimetapomaterialetevetaorigjinale,krahasatyreqëmundtëmerreshinngamediatetjeratëkompanisëmëmë.21
Ngakanalet televizive, tëparatqëkrijuanwebsajtete tyre ishinTop Channel dhe Vizion Plus,tëdyjanëvitin2001.Ndërsaradiotdotëhyninonlinedisavjetmëvonëdhewebsajtetetyreendenukkanëarriturtëkenëklikimetëkonsiderueshme.Ngatëparatradioqë krijuan websajtin e tyre ishin Top Albania Radio, Club FM Radio, Radio Plus 2, dhe Radio Tirana. “Nxitje për gjallërimineshërbimeveonlinetëradioveshqiptare,thotëstudiuesiiArbenMuka, kanë qenë redaksitë e radiove të huajame programe nëgjuhënshqipe,siBBC, DW, Zëri i Amerikës,etj.,tëcilatekishin
20. Tartari,Alban,Interneti në Shqipëri dhe përdorimi nga media –histori dhe aktualitet,StudimeAlbanologjike,Botimi5“Historiaemediasdhemediatizimiihistorisë”,201221. Gazetaria online në Shqipëri,ISHM,2014
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
17
tëpasurdhetëpërditësuarinformacioninnëwebsajt”22
Tabela emëposhtmeparaqet disangamediat e para shqiptareqëhynëonlinedhekohënekrijimitpërsecilënprejtyre:
Disa nga mediat e para shqiptare online dhe koha e krijimit të tyre
Media online Data, koha e hapjes Pronësiashekulli.com.al 1999 KoçoKokëdhimakohajone.com nëntor1999 NikollëLesikorrieri.com 1999 N/Abalkanweb.com shkurt2000 FOCUSGROUPtop-channel.tv dhjetor2001 TOPMEDIAGROUPvizionplus.al 2001 VizionPluspanorama.com.al 2002 PANORAMAGROUPalbeu.com 4korrik2003 IdaverSherifi
Burimi: Intervistat-pyetësorë me drejtuesit apo përfaqësuesit e mediave shqiptare online, organizuar nga ISHM, 2014
Krahaskompanivetëmediavetradicionaledotëkrijoninwebsajtetetyretëlajmitedheindividëtëndryshëmqënukkishinlidhjemendonjëmediatradicionale,osegazetarëapoanalistëqëdëshironintë shfrytëzonin kapacitetet e internetit për të krijuar media tëreja online.Kygrupmediashonlineqë lindënmirëfilli nëweb,përbëjnëaktualishtnjëpjesëtërëndësishmetëspektrittëmediaveshqiptareonline.Numriikëtyremediaveështërritursidomosnëdy-trevitetefundit.Krahastitujvetënjohurtëkësajkategoriesialbeu.com,noa.al,lajmifundit.al,gazetastart.com,etj.,sëfundmipofitojnëpopullaritetedheportaletërejatëlajmitonline,silapsi.
22. Muka,Arben,Dinamika e transmetimeve radiofonike në Shqipëri, ISHM,2013
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
18
al,droni.al,newsbomb.al,etj.
Aktualishtkorpusi i “purely online media”pokonturohetedhesinjëngakorpusetmëdinamiketëhapësirësshqiptareonline,iciliposjellrisidhezhvillimegjithnjëemëtëshpeshta.Nësewebsajtetemediavetradicionale,eplotësuanciklinehyrjessëtyreonlinedhenukpritetmëndonjëemëririprejtyre,mediatelinduravetëmnëweb,poshtohenngaditanëditëdhepokonfigurohensiaktorëtëfuqishëmtëinformimitonline,dukekonkurruarnëshumëpikëpamjeedhewebsajtetemediavetradicionale.
Mediat online në Shqipëri po shfaqen edhe si një hapësirë e repunësimi për burimet njerëzore të fushës së gazetarisë. SipasstudiuesesJonilaGodolenëvitin2012nëShqipëri,nëmediatonlinellogaritejtëpunonin7.5%enumrittëpërgjithshëmtëgazetarëve.23 Dyvjetmëvonë,njëcikëlintervistashmedrejtuestëmediaveonlinenëShqipëri,iorganizuarngaInstitutiShqiptariMediaszbulonsenumriigazetarëvemekohëtëplotëapotëpjesshmetëpunësuarnëmediatonlinenëvitin2014shkonterreth180vetë24.DukeubazuarnënjëtëdhënëtëUnionittëgazetarëvetëShqipërisë,qëdeklaronsenumriipërgjithshëmigazetarëvenëShqipëriështërreth150025,atëhererezultonsenëvitin2014nëmediatshqiptareonlinepunoninmekohëtëplotëapotëpjesshmerreth12%enumrittëpërgjithshëmtëgazetarëve.
Ngapikëpamjaemodelitekonomik,mediatonlinenëShqipëriendenukpopërvijojnënjëmodeltëqartëdhetëmëvetësishëm.Burimikryesoritëardhuravetëtyrembetetpoaiimediavetradicionale:reklamat.Ndërkohë,nëredaksitëekonverguaraaktivitetiekonomikimediaveonlineështëipandarëngaaktivitetiekonomikimediave
23. Godole,Jonila,Gazetaria shqiptare në tranzicion, Tiranë,Papirus,201424. Gazetaria online në Shqipëri,ISHM,201425. Cituarnë:Godole,Jonila,Gazetaria shqiptare në tranzicion, Tiranë,Papirus,2014
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
19
tradicionaleqëjanënëpronësitësënjëjtëskompanimediatike.Tëardhuratmodestekanëbërëqëedhestafiigazetarëvedheiburimevenjerëzorenëpërgjithësi të jetëendeivogël.Sishembullmundtëpërmendetrastiibalkanweb.com,ecilaedhepseështëngamediatonlinemë të klikuara nëShqipëri, ka të punësuar në stafin e vetvetëm5gazetarë26.Porgjithsesinëkuadrinekonvergimit,portalibotonedhematerialetëprodhuarangastafiimediavetëtjeratësënjëjtës kompani.Kështu shumica e videove në këtëwebsajt janëvideotëkanalittelevizivNews24.
Përpos këtyre prirjeve të përgjithshme, në dy-tre vitet e fundit janëshënuaredhedisazhvillimetëveçantaqëkanëpaturnjëndikimjotëvogëlnëekosisteminemediasonlinetëzhvilluarnëShqipëri.
Së pari,vihetrenjëprirje dhe inisiativë e një pjese të emrave të njohur të medias dhe të gazetarisë, për të krijuar hapësirën apo median e tyre online.Faktiqëkostojaekrijimittënjëportaliapoblogunëwebështëfareevogël,kaluajturnjërolnëkëtëprirje.Dihetsepërtëthemeluarnjëkanalteleviziv,njëradioaponjëgazetëduhetnjëkapitalfinanciarikonsiderueshëm,qëmundtëkapëedheshifranëmilionadollarë.Kursepërtëthemeluarnjëwebsajtduhetvetëmregjistrimi i emrit (domainname) dhe strehimi iwebsajtit në njëserver(shërbimihosting)tëcilatkushtojnëmëpakse100dollarë.ArmandShkullaku,gazetar,analistdhedrejtuesinjohurimediavetradicionale,porsëfundmiedhebashkëthemeluesinjëprejmediavemëtërejaonlinelapsi.al,thotë:“Mendojqësotështënjëmundësishumëemadheqëmeshumëmëpakshpenzimefinanciaretëhyshnënjëgarëtëbarabartëmetëgjithë,jovetëmnëShqipëri,pokudonëbotë.Pra,ështënjëlloj:sinekëtunëTiranëashtuedhedikushtjetërnëFrankfurt,nëParis,nëRomë,nëMilanoapoNewYork,katënjëjtënmundësi.Prafinanciarisht,ngapikëpamjaendërtimittë
26. Gazetaria online në Shqipëri,ISHM,2014
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
20
infrastrukturësështëpothuajseebarabartëpërtëgjithë.”27
Porduketsenjëfaktor i rëndësishëmnëprirjeneprofesionistëvetëgazetarisëpërtëkrijuarmediatetyreonlineështëedheinisiativapërtëkrijuarnjëmediatëlirëngapolitikateditorialeekzistuesetëmediavetradicionale.Këtopolitikaeditorialekanëshërbyershpeshsi një lloj mekanizmi censure për gazetarët ose kanë prodhuarautocensurë në radhët e profesionistëve të lajmit.Kurse internetiiujepmundësinëqëtëçlirohenngakëta“vargonj”dhetëushtrojnëmëmeintegritetdetyrënetyrendajpublikut.Shkullakutheksonsemediaonline“ështënjëmediaqëmundtabëjnëedheatagazetarëqë deri djemund tëmos kenë pasurmundësinë dhe hapësirën enevojshmepërt’ushprehurlirshëm,përtëthënëmendimetetyre,për shkak tëpolitikaveeditoriale”.Një çlirim i tillëngapolitikateditorialekasjellëedhelindjenemediaveonlineqëjanëdalluarpëropozitarizëmtëfortëndajpolitikaveqeverisëse,siTemaonlineapoopozita.com.
Nëmesinegazetarëveapoanalistëvetënjohurqëkanëeksploruardhe po përdorin tashmë hapësirën online për të komunikuardrejtpërdrejt me publikun përfshihen emra të njohur si MustafaNano, Ardian Vehbiu, Fatos Lubonja, Armand Shkullaku, AndiBushati,MeroBaze,MentorKikia,SamiNeza,AnilaBasha,etj.
Së dyti,gjatëvitevetëfunditkanjëprirje për të stabilizuar gjini relativisht të pazhvilluara të medias shqiptare online, siç ështëpërshembull,revistaonline,blogu,etj.,BlogjetmëtënjohuradhemëtëfrekuentuaranëShqipërijanëkrijuarngagazetarëapoanalistëtënjohur,tëcilëtpoepërdorinmedianonlineedhesinjëpikëtakimmefansatapomepjesëntjetërtëaudiencës.
27. IntervistëmeArmandShkullakunë“Takimiipasdites”nëTVKlan,datë28janar2014.Linku:https://www.youtube.com/watch?v=YvSPPVVnmqc,aksesuarmë16shkurt2015.
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
21
Krahasblogjeve,sëfundmikanënjohurnjërritjeedherevistatonline.Kështu,anabel.alecilaështërevistaonline(webzine)mëevizituarnëShqipëri,përfaqësonnjërastsuksesidheinovacionipërsaitakonkësajgjinienëweb.E lançuarnëvitin2010, revistakanjëqasjedhestrukturëorigjinale.Përmbajtjaepublikuarështëelarmishmedhe i drejtohet kryesisht publikut femër, pornëwebzineka edheshumëmaterialeqëiinteresojnëpublikuttëgjerë.Ndërtematikat,mbizotërojnë soft news, moda, lifestyle, argëtimi, informacionirozë, etj.Një titull tjetërmes revistave online që ka njohur rritjeështëedheliving.al,ithemeluarnëgusht2012ngakompaniaTringCommunications. Informacioni i publikuar lidhetme jetesën dhemjedisetetëjetuarit,dukeebërëkëtërevistëtëjetëevetmjamekëtëprofil.Kjowebzine,përveçmaterialevetërevistëssëprintuar,botonedhelajmetmëtëspikaturatëditësnëfushënevet.
Së treti, vihet re edhe një prirje për të krijuar media online të profilizuara duke iu larguar natyrës gjeneraliste të shumicës sëmediaveaktualeonline.Njërasttëtillëpërbënbota.al qëpërfaqësonnjë nga aplikimet më të reja të lajmit online të profilizuar. Ithemeluar në vitin 2013 websajti boton kryesisht informacioneqëkanëtëbëjnëmezhvillimendërkombëtare,dukekontribuarnëmbushjeneboshllëkutqëkasothapësirashqiptareonlinepërlajminndërkombëtar.Siçthuhetedhenëprezantiminebotuesittëvet,bota.alështënjëplatformëjofitimprurëseonline,eangazhuarpërbotiminnëgjuhënshqipetëartikujve,reportazheve,komenteve,analizavetë autorëve botërore, në lidhjeme ngjarjet e kohës sonë, duke upërqendruarveçanërishttekdiplomaciadheekonomia.Njëpjesëtëmadhetëhapësirëssëbota.alezënëartikujtmekarakterhistorik,përngjarjedhepersonazheqëkanëpaturndikimtëpadiskutueshëmnëhistorinëebotës.28
Edhelajmepolitike.com ështënjëpërpjekjetjetërpërtëkrijuarnjë
28. http://www.bota.al/kush-jemi/
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
22
media online të profilizuar. Siç dallohet që në emërtim,websajtimerret vetëm me lajmin politik. I përket kategorisë së “purelyonlinemedia”dheështëthemeluarnështator2012ngaShoqataeGazetarëvedheStudiuesvetëPolitikës,dukefunksionuarsiaktivitetikësajOJF-je.Redaksiaka6tëpunësuarsistafgazetareskdhe1webmaster.29
Së katërti,dukeunisurngafaktisemediatonlinegjenerojnëshumëpaktëardhuradheekanëtëvështirëmbijetesënetyre,gjatëvitevetë fundit është eksperimentuar edhe krijimi i mediave online si veprimtari jo-fitimprurëse nëkuadrineOJF-vetëndryshme.MediatëtillambahenngadonacionetësiguruarapërmesaplikimevetëOJF-sëmëmë.Ngamediatonlinemëtënjohuraqëfunksionojnësipaskësaj skemefinancimi,mund tëpërmendimblogun respublika.al,portalingazetaidea.com,etj.Sajetëgjatëngapikëpamjaekonomikemund të jetëkymodel?Eardhmjado tavërtetojëkëtëdilemë tërëndësishmelidhurmefunksioniminetyre.
29. Të dhënat janëmarrë nga intervistat-pyetësor të organizuara nga autori ikëtyreradhëve,membështetjeneInstitutitShqiptartëMedias
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
23
3. Mediat sociale në Shqipëri
KaliminëinternetinbroadbanddhenëWeb2.0shënoinjëzhvillimtë madh të mediave sociale dhe të përmbajtjes së gjeneruar ngapërdoruesitedhenëShqipëri.Shkallaepenetrimittëmediavesocialenëvendështërriturshumësidomosgjatëpesëvitevetëfunditdukearriturnë45përqindtëpopullsisënëshkurttëvitit2014.KjoshifërështëmëelartësemesatarjaeEuropësecilanëkëtëkohëarrintenë40%.Numriipërdoruesvetëmediavesocialenëkëtëperiudhëllogaritej rreth 1 400 000 vetë.Kështu nga një prej vendevemeshkallënmëtëulëttëpenetrimittëmediavesociale,Shqipëriaarrintërenditete18-tanëEuropënëvitin2014duke lënëpasnëkëtëaspektedhevendetëzhvilluarasiZvicra,Franca,Italia,Spanja,etj.Njëpjesëemadheepërdoruesve,rreth980000(oserreth33%epopullsisë)iarrijnëmediatsocialepërmestelefonisëcelulare.30
Mesmediavesociale,atoqëkanënjohurzhvilliminmëtëmadhdheqëkanëluajturnjëroltërëndësishëmedhepërmediatprofesionistenë Shqipëri janë rrjetet sociale, platformat e shkëmbimit tëpërmbajtjesdheblogosfera.
Sipas anketimit të kryer nga Fondacioni Shoqëria e hapur përShqipërinë,kohaeshpenzuarnëinternetngapërdoresiteshpeshtëtëinternetitndahetnëkëtëmënyrë:kohamëemadheshpenzohetnë Facebook (49 %), duke vijuar më tej me YouTube (23 %).Sipas anketimit rezulton se nëShqipëri kanë gjetur një përdorimtë konsiderueshëm edhe tre platformat e reja të komunikimitndërpersonal dhe të shkëmbimit të përmbajtjes:Whatsapp që zë11%tëkohëssëshpenzuarnëinternet,Viber(8%)dheInstagram(6%).Kohapërleximinegazetaveonlinezëvetëm6%,kursekoha
30. Burimi: http://wearesocial.sg/. Gjendet edhe në linkun: http://www.slideshare.net/wearesocialsg/social-digital-mobile-in-europe
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
24
përleximineblogjevezë4përqind.
Mëposhtënedotënjihemimënëdetajemenivelinezhvillimitdhegjendjenaktualetëgrupevemëtërëndësishmetëmediavesociale.
3.1. Rrjetet sociale
Rrjetet e para sociale online në botë, si Classmate, SixDegrees,LiveJournal,etj.ukrijuannëgjysmënedytëtëviteve1990.Porshpërthimiivërtetëirrjetevesocialeushënuapasvitit2001,kurnëBritaniueksperimentuamesuksespërherëtëparëlidhjabroadbandnëinternet,ecilaofrontenjënivelshumëmëtëlartëinteraktivitetidhenjë shpejtësidhjetëraherëmë tëmadhe të transmetimit të tëdhënavenërrjet.Ngaviti2002derinë2004dotëlindninnjëripastjetritshumërrjeteglobalesociale,mestëcilavefituanpopullaritetrrjetetëtillasiFriendster,Hi5,MySpace,etj.PorpërhapjaekufizuareinternetitnëShqipëriderinëvitin2007dheshpejtësiaetijeulëtnëkëtëkohë,bëriqëkjogjeneratëeparëerrjetevesocialetëmosnjihejnëmasëdhetëkalontepandonjëgjurmë.
Kontaktet masive me rrjetet sociale në Shqipëri nisën pas vitit2007 dhe ato kishin një intensitet të tillë që bënë tëmundur njëpopullarizimtepërtëshpejtëtëdyprejrrjetevemëtëmëdhanëbotënëkëtëkohë,përkatësishtFacebookdheTwitter.
Facebook ka pjesën e luanit në tregun dhe hapësirën e rrjetevesocialenëShqipëri.StatistikatflasinpërnjënumërpërdoruesishqëështëdisaherëmëimadhsesanumriipërdoruesvetërrjetittëdytëmëpopullornëvendTwitter.
Shkallaepenetrimit tëFacebooknë janar tëvitit2015arrintenërreth45%tëpopullsisë.NumriepërdoruesvetëFacebook,arrintenërreth1340000.Ngakëta, rreth860000ishinmeshkuj,kurse
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
25
rreth480000femra.31
Përqindja e përdoruesve meshkuj dhe femra në Facebook
Burimi: Facebook.com
Numrimëimadhipërdoruesve,rreth980000janëtëmoshës18–34vjeç.Kjogrupmoshëzërreth73%tënumrittëpërgjithshëmtëpërdoruesvetëFacebooknëShqipëri.Njëzhbalancimitillëmoshor,fletedhepërnjëshkallëtëlartëtë“digitaldivide”mesgrupmoshavetërejadheatyremëtëvjetra.32
Në Shqipëri Facebook përdoret gjerësisht si nga përdoruesitindividualë edhe nga aktorët e politikës, artistët, mediat, biznesiprivat,etj.MesfaqevetëFacebookqëkanëmëshumëfansarenditenfaqe të artistëve, politikanëve, mediave, faqe të argëtimit dhe tëmodëssidhedisafaqetëkompanivetëtregtimittëkompjuterave.Kështu,sipassocialbakers.com,faqjamemëshumëfansanë7gusht2015(1662747 fansa) ishtefaqjaenjëkompaniekompjuterashe
31. Burimi: Facebook.com32. Zhvillimi i internetit dhe i mediave sociale në Shqipëri,ISHM,2015
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
26
ndjekurngaajoeartistitErmalMamaqi(1650827fansa).
Nëkategorinë“Media”,Socialbakersnëdatën7gusht2015paraqettëdhënatqëshihennëgrafikënemëposhtme33:
Renditja e mediave sipas numrit të fansave në Facebook në 7 gusht 2015
Burimi: www.socialbakers.com
Siç shihet edhe në grafikën e mësipërme, websajti i kanalitteleviziv Top Channel ka numrin më të madh të fansave nëFacebook,indjekurngaTVKlandheagjensiaelajmeveNOA.Ndër kryesuesit tre janëwebsajte të kanaleve televizive (Top-Channel,KlandheVizionPlus),katërwebsajte të tipit“digitalborn” (NOA,GazetaOra-Prishtinë,Lajmi i Fundit dheAlbeu)dhedytërevistaveonline(LadyAlbaniadheAnabel).Asnjëprej
33. http://www.socialbakers.com/statistics/facebook/pages/total/albania/media/
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
27
websajtevetëgazetavenukfiguronnëkëtëlistë,dukepasqyruaredhe nivelin e preferencës ndaj tyre nga ana e përdoruesve tëFacebook,tëcilëtjanëkryesishtnëmoshëtëre.Ndërkohëvihetrenjëpreferencëeshtuarpërmediatqëjanëkrijuarmirëfillinëwebsidhepërwebzine-et(revistatonline),dukereflektuaredhepreferencatepërdoruesvetëFacebookpërllojineinformacionitqëatamirëpresinmëshumë.
Rrjeti tjetër socialmë i përhapur në vend pas Facebook ështëTwitter. Por shkalla e penetrimit të tij në shoqërinë shqiptarevazhdontëmbeteteulët.Faqjamëevizituar,ecilaështëajoeartistitmeorigjinëshqiptareTonyDovolaniqëjetonnëSHBA,në 7 gusht 2015 kishte 202 260 ndjekës, një shifër kjo rrethpesëherëmëevogëlpo takrahasoshme faqenmë tëvizituarnëFacebook.Në kategorinë “Media”, numri i ndjekësve ështëakomamëivogël.EdhenërastineTwitter,renditjamesmediaveshqiptare në të njëjtën datë kryesohet ngaTop-Channelme 10721ndjekës,njëshifërkjorreth100herëmëevogëlsesanumriifansavenëFacebooktësënjëjtësmedia.
Aksesnëvendkanëedhedyrrjetetëtjerasociale,përkatësishtGoogle+dheLinkedIn,porshkallaepenetrimitdheendikimittëtyrenëjetënsocialeonlinedheofflineështëgatiepapërfillshme.
3.2. Platformat e shpërndarjes së videove dhe të fotografive
Internetisollimes të tjerashedhenjërritje të jashtëzakonshmetë pjesëmarrjes së publikut në procesin e prodhimit dhe tëshpërndarjes së përmbajtjes mediatike. Shumica e botuesve tëmëdhenjtëinternetitkrijuanplatformatëposaçmepërpublikimindheshpërndarjenekësajpërmbajtjeje,dukeqenëvetëthjeshtnërolinepublikuesitdhedukelënëpërdoruesitnërolineprodhuesit
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
28
dhe shpërndarjes së përmbajtjes. Kontribues të fuqishëm nëkëto platforma janë edhe mediat. Platformat më të njohura tëshkëmbimittëpërmbajtjessëprodhuarngapërdoruesitapongamediat profesioniste janë ato të shkëmbimit të videove dhe tëfotografive.Mestyre,mëtënjohuratnëShqipërijanëYouTube,InstagramdheFlickr.
YouTube është media sociale më e përdorur në Shqipëri pasFacebook. Në hapësirën shqiptare në YouTube mbizotëronpërmbajtjaekrijuardheeshpërndarëngamediatprofesioniste,siç janë kanalet televizive Top Channel dhe Klan. Kanali iTop Channel në YouTube kryeson për numrin e abonentëve(subscribers)iciliarrintenë135118vetë,indjekurngakanaliiKlanTVqëkishte77839abonentë.PorkanaliiKlankryesonpërnumrineshikimevetëvideovetëngarkuaraiciliarrintenërreth108milionshikime, indjekurngaTopChannelqëkishterreth 100milion shikime 34 (shih tabelën emëposhtme). Edhekanalet e artistëve, të spektakleve apo emisioneve të veçantakanëarritur tëkrijojnënjëaudiencëtëkonsiderueshme,mestëcilëvebienësykanaliikëngëtaritNoizy,icilikryesonrenditjeneYouTube,kanaliispektaklit“XFactor”iTVKlanqëarrintenërreth22milionëshikime,etj.35
Mëposhtë paraqitet renditja e kanaleve kryesuese shqiptare tëvideovenëYouTubesipasSocialBakers:
34. http://www.socialbakers.com/statistics/youtube/channels/albania/page-1-2/35. http://www.socialbakers.com/statistics/youtube/channels/albania/
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
29
Burimi: Socialbakers.com
Në faqet shqiptare të YouTube, përveç mediave profesionistepublikojnë videot e tyre edhemijëra qytetarë që janë bërë pjesëeprodhimitmediatikqytetar apoegazetarisëpjesëmarrëse.Nësekanaletapo faqetemediaveprofesioniste janë tëpaktanënumërpormeshikueshmëritëlartë,kanaletapofaqeteqytetarëvejanëmemijëradhe,edhepsekanësecilashikueshmërimëtëulëtsesaatotëmediaveprofesioniste,nëtotalinenumrittëvideovekanësjellënjëkontributshumëmëtëmadhsekanaletemedias.
Pornjëproblemështëkrijuarlidhurmepublikiminaporipublikiminonlinengaanaeqytetarëvetëmaterialevevideoqëjanëtëmbrojtura
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
30
ngaedrejtaeautorit.Kështu,qytetarëtpublikojnëpalejeneautoritshumëvideoklipekëngësh,video tëspektakleve televizive,filma,etj.ZyraShqiptarepërtëDrejtëneAutoritkabërëmjaftinspektimedhe kontrolle dhe ka ndëshkuar mjaft subjekte të ndryshme përmosrespektimtësëdrejtëssëautorit,porajoendenukkandërmarrëndonjëinspektimtëtillënëkanaletaposubjektetonline.
Njëzhvillimgjatëvitevetëfunditkamarrëedhepraktikaevideodheaudiopodkasting,eaplikuarmesuksesngashumëkompaninëfushënemarketingutdhetëmarrëdhënievemepublikun.Fushatatemarketingut dhe të PR në kanalet eYouTube të kompanive tëtelefonisëcelulare,janënjëshembullkonkretikësajpraktike.
Mes platformave të shkëmbimit të fotografisë, Instagramkonsiderohetsimëepërdoruranëvend.Njëngaarsyetpërkëtëështëedhe rritja enumrit tëpërdoruesve të internetitpërmes telefonisëcelulare.Nënjëkohëtëshkurtër,websajtiiInstagramkaarriturtërenditeti28-timeswebsajtevemëtëpërdorurangashqiptarët,sipasAlexa.Përdoruesitmë të shumtë të Instagram janëgrupmoshat erejasidheemratenjohur tëartitdhe tëmuzikës.EdheFlickrkaarriturtëketënjëllojpërhapjejenëvend,porkjoplatformëpërdoretkryesishtngaorganizatatdhebiznesetdhemëpakngaindividët.36
3.3. Blogosfera shqiptare
Nëblogosferënshqiptaregjendentëaplikuaradypraktika:1.Ështëaplikuar krijimi i blogjeve tëmëvetësishme, që nuk janë pjesë endonjë websajti apo portali tjetër; 2.Ekziston edhe praktika ekrijimittëblogjeveapoforumevebrendaportaleveapowebsajtevetëndryshmetëlajmeve.
Blogjet e mëvetësishme janë krijuar kryesisht nga gazetarë apo
36. Zhvillimi i internetit dhe i mediave sociale në Shqipëri,ISHM,2015
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
31
analistëqëepërdorinblogunpërtëbotuarkomentetapoanalizatetyresidheatotëbashkëpunëtorëvetëblogut,sidhepërtëpaturnjëdritaretëlidhjessëdrejtpërdrejtëmefansatapolexuesitetyre.Nëkëtoblogjeshpeshbotohenedhekomenteapoartikujqërefuzohenngaredaksitëegazetaveapomediavetëtjeratradicionalepërshkaktë politikave të tyre redaksionale, duke i dhënë një lloj zgjerimidimensionittëlirisësëshprehjes.Disangablogjetmëtënjohuranëvendnëkëtëkategorijanë:respublica.al,ithemeluarnëvitin2010ngaanalistiinjohurimediaveshqiptareMustafaNano;peizazhe.com (ishxhaxhai.wordpress.com)ithemeluarngastudjuesidheanalistii mediave Adrian Vehbiu, peshkupaujë.com i krijuar në dhjetor2003ngaPenarMusarajdheBlendiSalaj;perpjekja.blogspot.com eanalistit tënjohurFatosLubonjadhe së fundmiedhe lapsi.al e themeluarngaanalistëtAndiBushatidheArmandShkullaku.
Blogjetekategorisësëdytë,siç thamëjanëpjesëaposeksionetëwebsajteveapoportalevetëndryshmetëlajmeve.Nëkëtoraste,nëhomepage vendosetnjëbuton, aponjë rubrikëe titulluar“Blog”,tëcilatpërmbajnënjë linkqëtëçonnëblogunewebsajtitapotëkompanisësë lajmeve.Njëpraktikë të tillëkandjekurshqiptarja.com,ecilaështëngatëpaktatmediaonlineqëkanjëblogbrendawebsajtit.
Blogu i shqiptarja.comkagjithsej17kategoridhepostimetnisinqënga17dhjetori i vitit 2011.Kategoritë janë të larmishmedherrokinnjë tematikë tëgjerë.Mëkryesoretprej tyre janë:Periferi,PsikoBlog, Grimca urbane, Përtej lajmit, Pyet mjekun, Luga eargjendtë,Etëtjeraetëtjera,Urbanika,Ndërmejtime,Punësimi,etj. Llojet e postimeve variojnë që nga introt e zakonshme, tekreportazhet,ditaretpersonale,editorialet,profilet,recetategatimit,këshillatemjekut,poezitë,etj.Nëdyprejpostimeve,autorëtjanëaktivëedhenëzonënekomentevedhemarrinpjesënëdebatinmelexuesit, duke shënuar kështu një nga rastet e pakta, por tepër tëvyeratëndërveprimitaktivautor-lexues.
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
32
Print-screen i blogut të shqiptarja.com, datë 6 nëntor 2014
Por,edhepseështëkonceptuarsinjëblogmulti-tematik,mepostimengamëinteresantet,përsërikyblognukkaarriturtëketënjënumërtëmadhkomentesh,pranukkatërhequraudiencëtëmadhe.Postimimë i komentuar nuk shkonmë shumë se30komente.Kynumërështëshumëlargnganumriikomentevepërlajmetnëwebsajt,dhepërkëtëarsye,ngapikëpamjaeaudiencësnukmundtëkonsiderohetnjëhistorisuksesi.NjëndikimtëkonsiderueshëmnëkëtërastmundtëketëpasuredhepopullaritetirelativishtivogëlqëkanëShqipëriblogosferaemirëfilltë.
Përveç blogut në formën e vet të autentike, websajtet shqiptaretë lajmevekanëprovuar tëkrijojnëedhefaqedebati tëemërtuaraForum.Kështunëvitin2010panorama.com.alkishtenjëforumtëtillë, por i cili nuk ekzistonmëprej disa vitesh.Në të njëjtin vit(2010), shekulli.com.al ka patur një rubrikë më vete të titulluar“Mendimijuaj”,porkjorubrikënukekzistonmë.EdheBalkanweb.
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
33
comkanjëhapësirëtëveçantëblogimiqëequangjithashtuForum.Kyforumekzistonprejmëshumësedhjetëvjetëshnëkëtëwebsajt,porvitetefunditaiështëpothuajseibraktisurdheipapërditësuar,mesaduketedhepërshkaktëinteresitshumëtëvogëlqëkazgjuartekaudienca.
Nëditëtesotmeekzistonnjëdebatlidhurmepraktikënenjohurmeemrin“news blogging”(blogimilajmit).Disaautorë,sipërshembullAxelBruns, i konsiderojnë komentet që vijnë pas lajmeve si njëformë blogimi. Sipas Bruns, “news blogging është praktika e tëkomentuarittënjëlajmipërmesblogimit–qoftëkynjëkomentimpërnjëraportimorigjinalapokomentimpërlajmeqëjanëraportuarnë burime të tjera” (Bruns, 2007:11). Debati është shtrirë edhemë tej duke shtruar pyetjen:A ka gazetari në blogje?Apo bloguështë thjesht një formë komunikimi ndërpersonal? Blogeri dhegazetari i njohur J.D. Lasica e konsideron news blogging, si një“aktizakonshëmgazetarie”.“Nënjëbotëtëmikro-përmbajtjessëshpërndarënëaudiencatëngushta,gjithnjëemëshumëcopëralajmiqëneindeshimçdoditë,popërcillenpërmesmediavepersonale–kryesishtweblogëve.”37-thotëLasica.
Nësedotakonsideronimpraktikënekomentimittëlajmevesinjëformëblogimi, atëheremund të thoshim seky lloj blogimi ështëmjaft i përdorur nëShqipëri dhe ekziston dhe praktikohet nga tëgjithawebsajtetelajmeve.Kurseblogunëformënevetklasike,ivendosurnënjëfaqemëvetewebiështëmëpakipërdorur.
Me gjithë opsionet dhe zgjedhjet e larmishme që ekzistojnë përkomentetnëwebsajtetkryesorenëShqipëri,problemimadhmbetetmoderimi i përmbajtjes së tyre dhe prania emesazheve jo etiketëshfaquranëkëtëhapësirëtëwebsajtevetëlajmeve.Ngagjashtë
37. Cituarnë:Bruns,Axel,The practise of news blogging,Në:Bruns,Axel&Jacobs,Joanne,Uses of blogs,PeterLangPublishing,f.12,NewYork,2007
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
34
websajtet kryesore tëmonitoruara, pesë prej tyre gjatë vitit 2014nukaplikoninmoderimoseaplikoninnjëmoderimsporadikdukerezultuar në shumë komente të pafiltruara nga pikëpamja etike.Vetëm top-channel.tv i qëndron linjës së ruajtjes së etikës dheaplikonmoderimpërçdokomenttëbotuar.Mungesaemoderimitka bërë që problemet etike si gjuha e urrejtjes, dhuna verbale,cënimi i privacisë, sulmet personale, fyerjet dhe sharjet, etj. tëjenëtëpranishmegatiçdoditënënjëpjesë tëkonsiderueshmetëkomentevetëbotuaranëwebsajtetshqiptaretëlajmeve.
Situataelejimittëkomentevejoetikedheemungesëssëfiltrimitbëhet edhe më shqetësuese po të kemi parasysh që mediat nënmonitorimjanëmediatmëtëklikuaratëlajmitonlinenëShqipëridhedukepaturaudiencënmëtëmadhe,kjoneglizhencëgjeneronefektshumënegativnëpublik.Ështëipajustifikuarregresiqëkanëbërënëkëtëpikëdisamedia,sishekulli.com.al,panorama.com.alapobalkanweb.com,tëcilat2-3vitemëpërparakanëqënëshumëmëtëkujdeshmedhekanëaplikuarnjëpolitikëfiltrimimëtëfortëndajshkeljevetëetikës.Kështu,nëvitin2010,shekulli.com.al,nërastinekomentevejoetikebotontevetëmemrinekomentuesitdhenëzonënekomentitvendosteshënimineredaksisë:“Komentiështëfshirëpërarsyeetike”.KjomediakaqënëndërtëpaktatmedianëShqipëri që ka patur në redaksi edhe një ombudsmanpër etikën,por prej disa vitesh ky post nuk ekzistonmë në organigramën eburimevenjerëzoretëkompanisë.
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
35
4. Përdorimi i mediave sociale nga mediat shqiptare
Tashmënukkamëdyshimlidhurmerolineshtuarqëkanëmediatsociale për suksesin e një medieje profesioniste. Në raportin ePewResearchCenter “Stateof theNewsMedia2014” (Gjendjaemediave të lajmit 2014) theksohet se të dhënatmë të fundit tëkërkimit empirik tëkryernëSHBA tregojnë se rreth50përqinde përdoruesve të rrjeteve sociale bëjnë “share” apo ripostim tëlajmeve,video-lajmeveapofoto-lajmeve,ndërsa46përqindetyrediskutojnënërrjetetsocialepërngjarjetdhezhvillimetmëtëfundit.38 Kjoprirjekasjellënëskenënjëroltëritëmediavesocialenëraportmemediatelajmitonline.StudjuesiFrédéricFillouxnëartikullinevetHow Facebook and Google Now Dominate Media Distribution (SiedominojnësotFacebookdheGoogleshpërndarjenemedias)vënëdukjesesektoriimediavetëlajmitështëbërëgjithnjëemëivarurngatrafikuqëvjenprejFacebook-utdheGoogle.39
Trafiku i vizitorëve që vjen nga rrjetet sociale, i njohur ndrysheedhe si “trafiku referal” ka njohur rritje të konsiderueshme edhenë mediat online në Shqipëri.Webmasteri i njërit prej portaleveshqiptaremë të vizituara - top-channel.tv, Igli Gjelishti, thotë serreth32%evizitorëvetëwebsajtitvijnëngarrjetetsociale.Gjatëintervistave-pyetësorëme39drejtuesapopërfaqësues tëmediaveonlinetëorganizuarngaInstitutiShqiptariMediavenëvitin2014,të intervistuarve iubëedhepyetja:“Sandihmojnëmediatsocialepër të shtuar vizitorët e websajtit tuaj”. Nga përgjigjet rezultonseshumicaedrejtuesve tëmediaveonline (22nga39)mendojnësemediat socialendihmojnëshumëpër rritjeneaudiencëssënjëwebsajtilajmesh.16prejtyreshprehen“disi”nëpërgjigjetëpyetjes38. http://www.journalism.org/packages/state-of-the-news-media-2014/39. http://www.mondaynote.com/2014/10/19/how-facebook-and-google-now-dominate-media-distribution/
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
36
sëmësipërme,1shprehet“pak”dheaskushprejtyre(0)nukështëskeptiklidhurmekëtëroltëmediavesociale.
4.1. Prania e mediave profesioniste në mediat sociale
Pas një lloj ngurrimi fillestar, në 5-vjeçarin e fundit mediatprofesioniste shqiptare e kanë vlerësuar dhe janë angazhuar përtërriturpraninëetyrenëmediatsociale.Përkëtëqëllimatokanëkrijuarfaqetetyreinstitucionaleapofun pagesnërrjetetsocialedhenëmediatetjerasocialenëmënyrëqëtëjenëmëpranëaudiencëssëtyredhetëkenëmëshumëkanalekomunikimionlinemetë.MediatsocialekryesorenëtëcilatmediatshqiptarekanëhapurfaqetetyrejanëFacebook,Twitter,Google+,YouTube,LinkedIn, InstagramdhePinterest.Mes tyre,më tëpërdoruratngamediat shqiptare sidhengapërdoruesitemediavesocialenëShqipërijanëFacebook,TwitterdheYouTube.
Më poshtë është tabela që paraqet praninë e gjashtë mediavekryesoreshqiptarenëmediatsociale:
Mediat e lajmeve dhe prezenca e tyre në mediat sociale, 7 gusht 2015
Burimi: Monitorimi i kryer nga autori i këtij studimi në 7 gusht 2015
Nr Media onlineMediat sociale
Facebook Twitter YouTube Google +
LinkedIn Instagram Pinterest
1 top-channel.tv √ √ √ √ √ √ √2 balkanweb.com √ √ √ √ - - -3 shekulli.com.al √ √ √ √ - - -4 panorama.com.al √ √ √ √ √ - -5 shqiptarja.com √ √ √ - √ - -6 albeu.com √ √ √ √ √ - -
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
37
Ngamonitorimiikryernëfaqetegjashtëmediavenërrjetetsociale,rezulton se numri më i madh i fansave apo i ndjekësve të tyregjendetnëFacebook.NëTwitternumriindjekësveështëdukshëmmëivogëlsesanëFacebook,edhepërshkaktëpopullaritetitmëtëvogëltëkëtijrrjeti,përtëcilënkemifolurmësipër.Nëtabelënemëposhtmeparaqitetnumriifansave(PageLikes)tëFacebookdheindjekësvetëTwitterpërsecilënprejkëtyremediave:
Numri i fansave në Facebook apo i ndjekësve në Twitter deri në datën 7 gusht 2015
Nr Media online Nr. i fansave në Facebook
Nr. i ndjekësve në Twitter
1 top-channel.tv 1030356 108742 balkanweb.com 91106 30033 shekulli.com.al 192872 16504 panorama.com.al 174860 19535 shqiptarja.com 198604 116726 albeu.com 220572 3857
Burimi: Faqet respektive të mediave të mësipërme në Facebook dhe Twitter
BienësynëkëtotëdhënakryesimishumëidistancuariTop-ChannelpërsaitakonnumrittëfansavenëFacebook.Vetëmbrenda6muajshqënga7shkurti2015derimë7gusht2015,numriifansavetëkësajmediejeurritme76268fansa,oserreth8përqindmëshumë.Ndërkohëështëmbresëlënëserritjanërrjetetsocialeeshqiptarja.com,ecilakamëpakse4vjetqëështëkrijuar.KjomediarenditetnëvendinetretëpërsaitakonnumrittëfansavenëFacebookdhenëvendineparëpërsaitakonnumrittëndjekësvenëTwitter.Ekonsiderueshmeështëedherritjaealbeu.com,ecilaështënjëmediaonlineelindurmirëfillinëweb.
Tabelaemësipërmereflektonedhetrendinepreferencavetëpërdoruesve
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
38
tëmediavesocialetëcilët,siçepamëedhemësipërjanënënjëshumicëdërmuesenëmoshëtëre.Kështu,vihetrenjënumërmëivogëlfansashpërwebsajtetemediavetradicionalesiçjanëatotëgazetaveShekullidhePanorama.Gjithashtureflektohetedhepreferencaepërdoresvetërrjetevesocialeedhendajvideosnëraportmetekstin,qëshihetedheteknumriimadhifansavetëtop-channel.tv,icilishumicënepërmbajtjessëvetekanëvideo.
Pesëngagjashtëmediatemësipërmekanëhapurfaqetetyreedhenëplatformën video-sharing YouTube. Shqiptarja.com nuk ka faqe tëvetën,porkanjëlinkicilitëçonnëfaqeneYouTubetëkanalittelevizivA1Reportqëështënëpronësitësënjëjtëskompani.Gjithashtuedhenë faqen e balkanweb.com, videotmë të shumta janë ato të kanalittelevizivNews24ecilaështëetënjëjtitpronar.NjëpërvojëinteresantesjellgazetaPanoramaonline.NëkanalinevetnëYouTube,Panoramaonlinekapublikuar shumëvideo të cilat janëprodukteorigjinale tëstafittësaj.BienësygjithashtuedhenumrirelativishtimadhishikimittëvideovetëAlbeu.
Pornjë rekord rritjeje inumrit të shikimeve tëvideovenëYouTubeështëshënuarngakanali iTop-ChannelTV.Brenda6muajshnga7shkurti2015derimë7gusht2015numriishikimevetëvideoveurritmerreth90përqind.Kështunga47935383qëishtekynumërnë7shkurt2015arritinë91844570në7gusht2015.Dizajniiriiwebsajtitipërfunduarnëverënevitit2014,duhettëketëpaturnjërolnëkëtërritje,pasipërmbajtjanëvideonëkëtëwebsajtuorganizuamëmirëdheundangapërmbajtjaqëlidhejmelajmetmëtëfundit.Edhefushata“share”përmesFacebookmendohettëketëpaturrolinevetnëkëtërritje.
Mëposhtë janëtëdhënatqëkanëtëbëjnëmenumrineabonentëvedhenumrineshikimevetëvideoveqëkishinsecilaprejmediavenëYouTubederinëdatën7gusht2015:
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
39
Numri i abonentëve dhe numri i shikimeve të videove në YouTube, 7 gusht 2015
Nr Media online Numri i abonentëve (subscribers)
Numri i shikimeve të videove
1 top-channel.tv 132383 918445702 balkanweb.com 2083 62381853 shekulli.com.al - 10910604 panorama.com.al 357 11938625 albeu.com 533 1877250
Burimi: Faqet respektive të mediave të mësipërme në YouTube
Në një vlerësim të përgjithshëm, mund të themi se përveç Top-Channel,mediatetjerashqiptarenukikanëshfrytëzuarendesaduhetkapacitetetevideo-sharingnëYouTubedhepërgjithësishtnëinternet.Produktetorigjinalevideotëtyrejanëtëpaktadhenëshumërasteatoripublikojnëvideotëmarrangainternetiapongawebsajtete tjera,dukerezultuarjorrallëedhenëshkeljetësëdrejtëssëautorit.
MediatprofesionistekanëkrijuarfaqetetyreedhenëmediatetjerasocialesiGoogle+,LinkedIn,Instagram,Pinterest,etj.,pordukeqenësekëtomediasocialejanëshumëpaktëpërhapuranëShqipëri,edhenumriindjekësvetëmediavenëtoështëshumëivogël.NjëllojrritjekanëdyvitetefunditInstagram,iprofilizuarkryesishtpërvideodhephoto-sharingpërmespajisjevetëtelefonisëcelulare.DukeqenëseinternetinëpajisjetmobilenëShqipërikanjohurnjëbumtëvërtetënëvitetefundit,edheaplikacioniiInstagramekandjekurkëtëtrend.FaqjaeTop-ChannelnëInstagramderinë7gusht2015kishte29600ndjekësdhenjënumërpostimeshprej2718,dukeshënuarnjërasttërritjessëpërdorimittëInstagramngaanaemediave.
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
40
4.2. Mediat sociale si kanale të shpërndarjes së informacionit të mediave profesioniste
Përveçhapjessëfaqeveapoprofilevenëmediatsociale,njëpraktikëtjetërqëpondjekinmediatonlineështëpërfshirjaevetëpërdoruesvenëshpërndarjenepërmbajtjesonline.Nëkëtëdrejtim,njëpërdorimtë gjerë kanë gjetur praktikat “share” dhe ato të ripostimit. Tëgjashtëmediatemonitoruarakanëpranëçdomaterialitëpublikuar(qoftëkytekst,video,foto,etj.)opsionetqëiuofrojnëpërdoruesvemundësinëpërtashpërndarë,publikuaraporipublikuarnjëmaterialnërrjetetëndryshmesociale.Nësenërastinefaqeveinstitucionaleapofun pagesjanëkryesishtvetëmediatqëshpërndajnënëmediatsociale përmbajtjen e tyre, në rastin e opsioneve “share”, këtëshpërndarjeebëjnëpërdoruesit.
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
41
KanaletkryesoretëndarjesmetëtjerëttëpërmbajtjesqëpërdorenmëshumëngamediatshqiptareonlinejanëFacebook,TwitterdheGoogle+.Pornërastinetop-channel.tvlexuesveiujepetmundësiaqëpërveçkëtyremediavesocialeatatëpërdorinedhe294kanaletëtjeraonlinepërtëbërësharenjëshkrim,videoapofoto.KuptohetnjëpjesëemirëekëtyrekanaleveapomediavesocialejanëpothuajsetëpanjohuranëShqipëri,porgjithsesiatojanëtëpranishmepërtëshfrytëzuarqoftëedhedisashareqëmundtëbëhenpërmeskëtyrekanaleve.Nëfigurënmësipërjushihniaplikacioninetop-channelpër“share”,metëgjithakëtoopsione.
Në shumicën e rasteve në krah të opsioneve për “share” vihetedhe numri i “share” i një shkrimi apomateriali në secilën prejmediavesociale,siçeshihniedhenëfigurënmësipër.Kjomatjebëhetautomatikishtpërmeswebsajtitdheijepredaksisëmundësinëqë të shohë se cilat shkrime apo materiale janë shpërndarë mëshumë përmes mediave sociale, duke nxjerrë përfundime edhepërpreferencate lexuesveonlinesidhepërmediatsocialemë tëpërdoruraprejtyre.Gjithashtu,tëdhënatëtillandihmojnëedhenëprocesineagenda settingtënjëmedieje.
Njëkanaltjetërpërndarjetëpërmbajtjesmetëtjerëtështëedheaiqëmundësohetpërmese-mailit.Nëformëneaplikuarngabalkanwebtë emërtuar “Dërgoja një mikut tuaj” mundësohet “share” memiqtë e shkrimeve,materialeve apo linqeve të ndryshme përmese-malit.Derinëvitet2009–2010kyopsioninteraktivkaqënëmëipranishëmnëwebsajtetshqiptare,porsotpovjendukeureduktuar,ndoshtaedhepërshkaksee-mail-itashmëpopërdoretdisimëpaknëkomunikimetndërpersonale,pasivendinetijpoezënëgjithnjëemëshumërrjetetsociale.
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
42
4.3. Mediat sociale si burim informacioni
Rritjaeaksesittëmediavesocialeështëshoqëruarmenjëpërdorimgjithnjëemëtëmadhtëtyrengaaktorëtendryshëmtëshoqërisë,përfshikëtuaktorëtepolitikës,biznesit,marketingut,medias,etj.Mjaft informacione të sferave të ndryshme të aktivitetit shoqërorsot publikohen mirëfilli në mediat sociale apo rishpërndahenpërmeskanalevetëtyre.Kjokasjellënjëvëmendjetështuaredhetëgazetarëvedhenjëpërdorimgjithnjëemëtëmadhngaanaetyretëmediavesocialesiburiminformacioni.
Gjatëmonitorimittëkryernëkuadërtëkëtijstudimiështëvënëresemediatsocialejanëshfrytëzuarsiburimmësëshumtipërkategoritëelajmitpolitik,lajmitkulturordhetëlajmittëfushëssëteknologjisëdhetëmediavetëreja.
Ashtusiedhenëplanglobal,edhenëShqipëriaktorëtepolitikësnukdotëvononinshumëqëtëpikasninkapacitetetekomunikimitonlinedhepërparësitëetijedhepërkomunikiminpolitik.Njëngakëtopërparësikatëbëjëmemundësinëqëkatashmëçdopolitikanapo forcë politike, për të anashkaluar ndëmjetësimin e mediavetradicionale dhe për të ndërtuar vetë kanale të komunikimit tëdrejtëpërdrejtë online me votuesit, simpatizantët apo publikun egjerë. Pjesamë emadhe e politikanëveme peshë dhe pothuajsetë gjitha forcat politike në Shqipëri kanë sot faqet apo profilet etyrenëmediatsociale.Statusetapopostimetepolitikanëveapotëpartivepolitikenëkëtomediasocialekanëpërvijuarnjëburimtëriinformacionipërgazetarët.
Përveçpolitikanëve, edhepersonazhe tënjohur të fushës së artit,sportit, kulturës apo të aktivizmit social, janë të pranishëm nëmediat sociale, dhe postimet e tyre online ndiqen rregullisht ngagazetarët.Njëmbulimtëkonsiderueshëmkanëedhevetëzhvillimetendryshmetëfushëssëteknologjivedhetëmediavetëreja.
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
43
Nganjëmonitorim i kryer për një periudhënjë-mujore (7 korrik-7 gusht 2015) nëwebsajtin eTop-Channel rezultonte një numërprej63shkrimeshkupërmendetFacebookdhe52shkrimetëtjerakupërmendetTwitter.Nga63shkrimetkupërmendetFacebook,në44prejtyre,Facebookpërdoretdrejtpërdrejtsiburiminformacioningagazetarët, tëcilëtcitojnëstatuseapopostime tëpolitikanëve,artistëveapopersonazheve tëndryshëm të shoqërisëdhekrijojnëlajme prej tyre. Kurse pjesa tjetër janë shkrime ku bëhet fjalëpër zhvillime tëndryshme teknologjike apo socialeqë lidhenmeFacebookapoeafektojnëatë.NërastineshkrimevekupërmendetTwitter,nga52shkrime,34prejtyrepërdoringjithashtuTwittersiburimlajmiaporeference.
Nëwebsajtin e shekulli.com.al, numri i shkrimeve ku përmendetFacebooknëperiudhën7korrikderinë7gusht2015ështëakomamë imadh, plot 109 të tillë, nga të cilët 81prej tyre i referohenFacebooksiburimlajmiapoinformacioni.Këtëpraktikë,dikumëshumëedikumëpak,epërdorinedheshumëmediatëtjeraonline.
Njëprirjee tillëkakrijuardukurinëere tëquajturngastudjuesit“fejsbukëzim i gazetarisë”. Në debatin teorik ka autorë që elegjitimojnëpërdoriminerrjetevesocialesiburimilajmit,porkatë tjerë që e shohin këtë si një praktikë të gazetarisë dembele, sivarfërim iburimeve tëgjalla tëgazetarisëdhe si shkëputje të sajnga terreni. Po të shohim rastin shqiptar, përveç statuseve apopostimeveonlinenëmediat socialeqëkanëvlerë tëvërtetë lajmipërinformacioninqësjellin,kaedheshumërastekurcitohenedhegjërapainterespublikdhepandonjëpeshëlajmitëvërtetë.
Gjithashtu në disa raste referencat nga mediat sociale kanëprodhuarlajmetëpavërtetadhetëpaverifikuara,dukecënuaredhebesueshmërinëdheintegritetinevetëmediasqëibotonapoqëiureferohet.Rasttipikështëbotimiideklaratavetëdisafutbollistëve
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
44
të njohur si Ronaldo, Ibraimoviç, Bechkam, etj., pas ndeshjesShqipëri-Serbinëtetor2014,deklarata tëcilatmëvonërezultuantërremedhetëmarrapaverifikimngarrjetetsociale.Njërasttjetërikohëvetëfunditështëedhebotimiinjëlajminëtëcilinthuhejsesipasnjëgazeteamerikane,kryeministrishqiptarishtekryeministrimë igjatënëbotë.Ky lajmqëdolinëfillimnë rrjetet sociale,ubotuamëpasngashumicaemediaveprofesioniste,paibërëasnjëllojverifikimi.Pormëpasumësuaseishtenjëinformacionirremë,idalëngarrjetetsociale.Shembujtëtillëflasinpërnjëvlerësimtëpamjaftueshëmngaanaeprofesionistëvetëmediastëproblemeveqë kanë të bëjnëme besueshmërinë e informacionit të botuar nërrjetetsociale.
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
45
Përmbledhje ekzekutive
Krahas mediave profesioniste, një rol gjithnjë e më të madh nëprocesineinformimittëpublikutnëShqipëripomarrinedhemediatsociale.Përmediatetraditësatopopërvijohensikanaletërejatëlidhjesmeaudiencëndhetëshpërndarjessëpërmbajtjes.Pormediatsocialeparaqitenedhesinjëkanalirëndësishëmishpërndarjessëpërmbajtjessëprodhuarngavetëpërdoruesitdhepublikuigjerë.
Shpejtësiadheritmiizhvillimit tëmediaveonlinenëShqipërikaqenëilidhurngushtësishtmeritmetdheshpejtësinëezhvillimittëteknologjisësëinternetit,sidhemeevoluiminekontekstitekonomikdhesocial-kulturortëvendit.NëprocesinepenetrimittëinternetitnëShqipëridallohenqartësishtdyfaza:Fazaeparënismelidhjenpërherëtëparëtëvenditmeinternetnëvitin1993dhevijonderinë vitin 2007. Faza e dytëfillon nga viti 2007 dhe vazhdon derimësot.Gjatëfazëssëparëkeminjëpërhapjeshumëtëkufizuartëinternetitqëlidhetedhemepërhapjenekufizuartëvetëteknologjisësëinformacionitdhetëkomunikimitnëvend
Pikë kthese për përhapjen e internetit në vend ishte privatizimi ioperatorittëvetëmshtetërortëtelekomunikacioneveAlbTelekomnëvitin2007,qësolliinvestimetëmenjëhershmedhenjëviziontjetërpërzhvillimineinternetitdhetëindustrisësëtelekomunikacionevenëpërgjithësi.Njëndihmesënëkëtëkthesëdhanëedhedisapolitikaqeveritarestimuluese.
MediatmasivetëinformimitpubliknëShqipërinisëntëzbulojnëinternetin,mebenefitet dhe risqet e veta, dikunëmesin e viteve1990-të.KursekontaktetmasivemerrjetetsocialenëShqipërinisënpasvitit2007dheatokishinnjëintensitettëtillëqëbënëtëmundurnjëpopullarizim tepër të shpejtë të dyprej rrjetevemë tëmëdha
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
46
në botë në këtë kohë, përkatësisht Facebook dhe Twitter. Mesmediavesociale,atoqëkanënjohurzhvilliminmëtëmadhdheqëkanëluajturnjëroltërëndësishëmedhepërmediatprofesionistenëShqipërijanërrjetetsociale,platformateshkëmbimittëpërmbajtjesdheblogosfera.
Aktualisht Facebook ka pjesën e luanit në tregun dhe hapësirëne rrjeteve sociale në Shqipëri. Statistikat flasin për një numërpërdoruesishqëështëdisaherëmëimadhsesanumriipërdoruesvetërrjetittëdytëmëpopullornëvendTwitter.ShkallaepenetrimittëFacebooknëjanartëvitit2015arrintenërreth45%tëpopullsisë.NumriepërdoruesvetëFacebook,arrintenërreth1340000.Ngakëta,rreth860000ishinmeshkuj,kurserreth480000femra.
Pas Facebook, YouTube është media sociale më e përdorur nëShqipëri.NëhapësirënshqiptarenëYouTubembizotëronpërmbajtjae krijuar dhe e shpërndarë nga mediat profesioniste, siç janëkanaletteleviziveTopChanneldheKlan.PornëfaqetshqiptaretëYouTube, përveç mediave profesioniste publikojnë videot e tyreedhemijëraqytetarëqëjanëbërëpjesëeprodhimitmediatikqytetarapoegazetarisëpjesëmarrëse.Pornjëproblemështëkrijuarlidhurme publikimin apo ripublikimin online nga ana e qytetarëve tëmaterialevevideoqëjanëtëmbrojturangaedrejtaeautorit.
Nëblogosferënshqiptaregjendentëaplikuaradypraktika:1.Ështëaplikuar krijimi i blogjeve tëmëvetësishme, që nuk janë pjesë endonjë websajti apo portali tjetër; 2.Ekziston edhe praktika ekrijimittëblogjeveapoforumevebrendaportaleveapowebsajtevetëndryshmetëlajmeve.
Blogjet e mëvetësishme janë krijuar kryesisht nga gazetarë apoanalistëqëepërdorinblogunpërtëbotuarkomentetapoanalizatetyresidheatotëbashkëpunëtorëvetëblogut,sidhepërtëpaturnjëdritaretëlidhjessëdrejtpërdrejtëmefansatapolexuesitetyre.Në
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
47
këtoblogjeshpeshbotohenedhekomenteapoartikujqërefuzohenngaredaksitëegazetaveapomediavetëtjeratradicionalepërshkaktë politikave të tyre redaksionale, duke i dhënë një lloj zgjerimidimensionittëlirisësëshprehjes.
Pas një lloj ngurimi fillestar, në 5-vjeçarin e fundit mediatprofesioniste shqiptare e kanë vlerësuar dhe janë angazhuar përtërriturpraninëetyrenëmediatsociale.Përkëtëqëllimatokanëkrijuarfaqetetyreinstitucionaleapofun pagesnërrjetetsocialedhenëmediatetjerasocialenëmënyrëqëtëjenëmëpranëaudiencëssëtyredhetëkenëmëshumëkanalekomunikimionlinemetë.MediatsocialekryesorenëtëcilatmediatshqiptarekanëhapurfaqetetyrejanëFacebook,Twitter,Google+,YouTube,LinkedIn, InstagramdhePinterest.Mes tyre,më tëpërdoruratngamediat shqiptare sidhengapërdoruesitemediavesocialenëShqipërijanëFacebook,TwitterdheYouTube.
Përveçhapjessëfaqeveapoprofilevenëmediatsociale,njëpraktikëtjetërqëpondjekinmediatonlineështëpërfshirjaevetëpërdoruesvenëshpërndarjenepërmbajtjesonline.Nëkëtëdrejtim,njëpërdorimtëgjerëkanëgjeturpraktikat“share”dheatotëripostimit.
Rritjaeaksesittëmediavesocialeështëshoqëruarmenjëpërdorimgjithnjëemëtëmadhtëtyrengaaktorëtendryshëmtëshoqërisë,përfshikëtuaktorëtepolitikës,biznesit,marketingut,medias,etj.Mjaft informacione të sferave të ndryshme të aktivitetit shoqërorsot publikohen mirëfilli në mediat sociale apo rishpërndahenpërmeskanalevetëtyre.Kjokasjellënjëvëmendjetështuaredhetëgazetarëvedhenjëpërdorimgjithnjëemëtëmadhngaanaetyretëmediavesocialesiburiminformacioni.
Gjatëmonitorimittëkryernëkuadërtëkëtijstudimiështëvënëresemediatsocialejanëshfrytëzuarsiburimmësëshumtipërkategoritëelajmitpolitik,lajmitkulturordhetëlajmittëfushëssëteknologjisë
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
48
dhetëmediavetëreja.
Nganjëkërkim ikryerpërnjëperiudhënjë-mujore (7korrik -7gusht2015)rezultonseFacebookdheTwitterpërdorendrejtpërdrejtsi burim informacioni për gazetarët, të cilët citojnë statuse apopostimetëpolitikanëve,artistëveapopersonazhevetëndryshëmtëshoqërisëdhekrijojnëlajmeprejtyre.Këtëpraktikë,dikumëshumëedikumëpak,epërdorinshumicaemediaveonlinenëShqipëri.
PërdorimiiFacebooksiburiminformacionipërgazetarëtkakrijuardukurinëeretëquajturngastudjuesit“fejsbukëzimigazetarisë”.Nëdebatinteorikkaautorëqëelegjitimojnëpërdoriminerrjetevesociale si burim i lajmit, por ka të tjerë që e shohin këtë si njëpraktikë tëgazetarisëdembele,sivarfërimiburimeve tëgjalla tëgazetarisëdhesi shkëputje të sajnga terreni.Po tëshohimrastinshqiptar,përveçstatuseveapopostimeveonlinënëmediatsocialeqëkanëvlerëtëvërtetëlajmipërinformacioninqësjellin,kaedheshumërastekurcitohenedhegjërapainterespublikdhepandonjëpeshëlajmitëvërtetë.Gjithashtunëdisarastereferencatngamediatsocialekanëprodhuarlajmetëpavërtetadhetëpaverifikuara,dukecënuaredhebesueshmërinëdheintegritetinevetëmediasqëibotonapoqëiureferohet.
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
49
Burimet
Bruns,Axel,The practise of news blogging,Në:Bruns,Axel&Jacobs,Joanne,Uses of blogs,PeterLangPublishing,f.12,NewYork,2007
Deiss,Richard,Rapid growth of Internet and mobile phone usage in Candidate Countries in 2000,http://www.uni-mannheim.de/edz/pdf/statinf/01/KS-NP-01-037-EN-I-EN.pdf
Gazetaria online në Shqipëri,ISHM,2014
Godole,Jonila,Gazetaria shqiptare në tranzicion, Tiranë,Papirus,2014
Londo,Ilda,Albania in:Petkovic,B.(Ed.),Mediaintegritymaters.Ljubljana:PeaceInstitute,2014
Muka,Arben,Dinamika e transmetimeve radiofonike në Shqipëri,ISHM,2013
RaportiipërfaqësuesitshqiptartëERTnëkonferencëneITU(InternationalTelecommunicationUnion)nëMoskënëvitin2003.Linku:http://www.itu.int/ITU-D/__e-strategy/internet/Seminars/Moscow/
Tartari,Alban,Interneti në Shqipëri dhe përdorimi nga media –histori dhe aktualitet,StudimeAlbanologjike,Botimi5“Historiaemediasdhemediatizimiihistorisë”,Tiranë2012
Zhvillimi i internetit dhe i mediave sociale në Shqipëri,ISHM,2015
AlbTelekom,http://www.albtelecom.al/al/treguesit/87-rreth-albtelecom/historiku/134-historiku
OpenSocietyFoundation-Albania, Final report: National survey
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
50
on perceptions & expectations towards a potential EU membership of Albania, Sept.2014,Tirana
AKEP:Raporti vjetor i veprimtarisë për vitin 2014. Linku:http://www.akep.al/images/stories/AKEP/publikime/raporte/RAPORTI%20VJETOR2014-170415.pdf
AKEP,Treguesit statistikorë të tregut të komunikimeve elektronike - 3 Mujori II 2015, http://www.akep.al/images/stories/AKEP/statistika/2015/raporti-QII-2015-300715.pdf
InternetWorldStats,Linku:http://www.internetworldstats.com/stats4.htm
IntervistëmeArmandShkullakunë“Takimiipasdites”nëTVKlan,datë28janar2014.Linku:https://www.youtube.com/watch?v=YvSPPVVnmqc
WorldBank,Linku:http://data.worldbank.org/indicator/IT.NET.USER.P2
http://www.bota.al/kush-jemi
http://wearesocial.sg/.Gjendetedhenëlinkun:http://www.slideshare.net/wearesocialsg/social-digital-mobile-in-europe
http://www.socialbakers.com/statistics/youtube/channels/albania/
http://www.journalism.org/packages/state-of-the-news-media-2014/
http://www.mondaynote.com/2014/10/19/how-facebook-and-google-now-dominate-media-distribution/
Facebook:www.facebook.com
YouTube:www.youtube.com
Twitter:www.twitter.com
Instagram,www.instagram.com
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
51
Pinterest,www.pinterest.com
GooglePlus,www.google.com
Alex,www.alexa.com
SocialBakerswww.socialbakers.com
Mediat sociale dhe përdorimi i tyre nga mediat shqiptare
52