medya ve İletişim Ön lisans programı haber...

Haber Yazma Teknikleri Ünite 8

1

HABER TOPLAMA VE YAZMA TEKNİKLERİMedya ve İletişim Ön Lisans Programı

Öğr. Gör. Esma GÖKMEN

2

Ünite 8

İçİndekİler8.1. Ters PiramiT Tekniği ............................................................................................................. 38.2. DörTgen veya kare kuralı ................................................................................................ 48.3. Düz PiramiT Tekniği .............................................................................................................. 58.4. serbesT yazım Tekniği ......................................................................................................... 78.5. konuşma Dili Tekniği .......................................................................................................... 88.6. kaynakÇa ................................................................................................................................. 9

HABER YAZMA TEKNİKLERİÖğr. Gör. Esma GÖKMEN


3

Haber yazma teknikleri, haberlerin ya da kitle iletişim araçlarının türüne göre değişse bile, ortak olan bazı tekniklere dayanır.

8.1. Ters PiramiT TekniğiHaber yazma kuralları içinde en eskisi, en çok kullanılanı ters piramit kuralıdır. Bu kurala göre, toplanan bilgiler ilgiye göre azalan bir sıra ile aktarılır. Yani,: en önemlisi en başa konulur, sonra azalan bir sıra izlenerek diğerleri sıralanır. Özellikle, ciddi haberlerin yazılması bu teknik için uygundur.

“Ters piramit kuralının temeli, Amerikan İç Savaşı sırasında atılmıştır. Telgrafın kullanımı da za-ten bu döneme rastlar. İç Savaş sırasında gazeteler, telgraftan haberlerini gazetelerine ulaştır-mak için yararlanmışlardır. Telgraf hatlarının o sıralarda düzgün çalışmamasından dolayı, ga-zetelerin savaş hattına gönderdikleri muhabirler topladıklarının bir anda verilemeyeceğinden korktuklarından, haberlerinin girişine olabildiği ölçüde bilgiyi doldurma yolunu tutmuşlardır. Daha başka deyişle, haberin girişi genelde 5N ve 1K’m bulunduğu, olayın tümden özetini veren bir giriş şeklinde düzenlenmiştir.” (John Hohenberg’den aktaran Tokgöz, Oya, 1981)

Ters Piramit tekniğine göre, okurun ilgisi dikkate alınarak, muhabir ya da editörün alacağı karar ışığında haberle ilgili en can alıcı ve önemli noktalar ön plana çıkarılır, ikinci ve üçüncü derecede önemli olan noktalar ise sırası ile aktarılır. Haberin özeti girişte verilir. (Yüksel, Erkan, Gürcan, Halil İbrahim, 2001)

Ters piramit kuralının uygulaması aşağıdaki gibidir:“İlk paragraf haberi özetler ikinci paragraf örneğin zarar gören tarafın görüşünü yansıtır, üçüncü paragraf zararın tanımını yapar, daha sonraki paragraflarda ise zarar veren tarafın tanıtılması ve ayrıntılar yer alır.” (Tokgöz, 1981)

Kısacası, ters piramit tekniğinde her paragraf kendinden önce gelene oranla daha az önemli bir şekilde sıralanır.

Ters piramit tekniği bir örnek haber üzerinde şöyle gösterilebilir:

Giriş:• İngiltere’nin başkenti Londra’da Başbakanlık konutu ve bazı bakanlıklar, yaklaşık 11 ay sonra

tekrar IRA militanlarının koyduğu bir bomba ile sarsıldı.• Nerede?: Bomba nereye konulmuştur?• Kim?: Bombayı kim koymuştur?• Ne?: Bir bombalama eylemi

Haber Toplama ve Yazma Teknikleri

4

Gövde• İngiltere Başbakanı John Major’ın oturduğu 10 Downing Street’e 100 metre kadar uzaklıkta,

Savunma Bakanlığı’nın hemen üstünde sabah erken saatlerde patlayan ve yaklaşık 17 kilo-metreden sesi duyulan bomba herhangi bir can kaybına neden olmadı.

• Nerede?: Olay nerede gerçekleşmiştir?• Ne Zaman?: Olay ne zaman gerçekleşmiştir?• Nasıl? Bırakılan bombanın patlamasıyla gerçekleşmiştir.

Patlamanın ardından İngiliz İşçi Partisi, Sosyalist Parti ve John Major olayı nefretle kınadıklarını bildirdiler. Başbakan Major, “Bu patlamads can kaybının olmaması tek sevincimiz” şeklinde ko-nuştu ve bu tür olayları mutlaka engelleyeceklerini söyledi. (Eylemle ve sonuçlarıyla ilgili bilgi, olayın yakınları, açıklamalar) (Yüksel, Erkan, Gürcan, Halil İbrahim, 2001)

8.2. DörTgen veya kare kuralıTers piramit tekniğinin uygulanması mümkün olmayan durumlarda, haberi oluşturan verilerin hepsi aynı düzeyde önem taşıyorsa dörtgen ya da kare tekniğini uygulamak gerekmektedir. Dörtgen tekniğinde haber üst üste dikdörtgen bloklar hâlinde düşünülebilir. Az ve öz bilgi içe-ren haber girişinin ardından haberin ayrıntıları önemi azalan bir sıra hâlinde eş değer paragraf-lar içinde haber gövdesine yerleştirilir.Haber konusu, açıklayıcı nitelik taşıyan eşit değerdeki paragraflar hâlinde anlatılır. Zaman zaman da haber gövdesinde, olayın geçmişine ilişkin bilgi ve fikirler e yer verilebilir. (Megep Modül, 2013)

Ters piramit kuralının dışında en çok kullanılan haber yazma kuralı, dörtgen veya kare kuralıdır. Haber yazmada amaç özü verme olduğundan, ayrıntıların azalan bir sıra izlemesi de daha az kullanılır olmaktadır. Yazılı basının, radyo ve televizyona göre ilgi çekiciliğini yitirmesi nedeniy-le, yazılı basının vereceği haberlerde yoruma yer vermesi gerekliliği önemlidir.(Tokgöz, 1981)

Dörtgen veya kare kuralı yorumlayıcı haberler için geliştirilmiştir. Bu kuralı muhabirler, haberi yorumlamak ve anlamlı bir çerçeveye oturtabilmek için kullanmaktadır. “Bu kurala göre, haberi blok veya kareler olarak düşünmek gerekmektedir. Bir örnek verecek olursak : “Haberi iki blok veya iki kare olarak düşünelim : İlk karedeki paragrafların önemi, okuyucu bakımından eş değer-dedir. Zaten, böyle bir haberde flaş haber ile yorumlayıcı malzeme bir arada kullanıldığından, iki kareden biri, haberin gişinde yatay, diğeri ise dikey şekilde düzenlenir.” (Tokgöz, 1981:106)Dörtgen kuralına göre yazılan bir haberde paragrafların her biri eş değerdir, bu nedenle okuyu-cu haberin hepsini okumadan haberden bir anlam çıkaramaz. Bu tür haberler, belgelerin, fikirle-rin yorumlandığı, değerlendirmelerin yapıldığı taze haberlerdir. Paragraflar bağlayıcı cümleler ile birbirlerine bağlıdırlar. (Tokgöz, 1981)

Dörtgen tekniğinde paragrafların her biri eşdeğer olduğundan, okuyucu haberin hepsini oku-madığı sürece haberin tümünü anlayamaz. Bu tekniğin daha çok dergi haberciliğinde kullanıl-dığı söylenebilir.(Yüksel, Erkan, Gürcan, Halil İbrahim, 2001)


5

Dörtgen tekniği bir haber üzerinde şöyle gösterilebilir:Başlık:Tatilde tüp bebek sahibi olmak için uğraşıyorlar.

Giriş (flaş):Yaz aylarında milyonlarca çift çocuklarıyla tatile çıkmaya hazırlanırken, bazı çiftler ise denkleştir-dikleri paralarıyla bebek sahibi olabilmek için uğraşıyor. Haziran ayıyla birlikte tüp bebek mer-kezlerine başvuru sayısı yüzde 60’ların üzerine çıkıyor.

Haber gövdesi:Milyonlarca çift, çocuklarıyla memleket ziyaretleri ve yaz tatili hazırlığı yaparken, bazı çiftler denkleştirdikleri paralarıyla bebek sahibi olmaya çalışıyor. Tedavinin 1 ay gibi bir zaman ge-rektirmesi sebebiyle de özellikle çalışan aileler yaz aylarını tercih ediyor. Haziran ayından itiba-ren tüp bebek merkezlerine başvuran ailelerin sayısı yüzde 60’ların üzerine çıkıyor. Ayrıca, bu aylarda Rusya, Almanya ve Hollanda başta olmak üzere birçok Avrupa ülkesinden hastalar da Türkiye’ye gelerek tedavi oluyor. Uzmanlar bu noktada; “Kısırlık tedavisi sürecinde yaşayacağı-nız bazı maddî sıkıntılar, duygusal iniş-çıkışlarla kendinizi ve evliliğinizi riske sokmayın.” öneri-sinde bulunuyor.

Tedavi sürecinde çiftlere öncelikle sabır ve uyum öneren Bahçeci Kliniği ve Alman Hastanesi Tüp Bebek Merkezi Direktörü Prof. Dr. Mustafa Bahçeci, tıptaki son gelişmelerin birçok çifte anne baba olma mutluluğu yaşattığını ve ileri yaşta olanların, yıllar önce ‘baba olamazsın’ deni-len erkeklerin, genetik hastalığı olan çiftlerin bugün çocuk sahibi olabildiğini belirtiyor…(http://notoku.com)

8.3. Düz PiramiT TekniğiTers piramit kuralının tam tersi biçiminde bir yazımla kurulan haber yazma tekniği normal pi¬ramit tekniğidir. Ayrıntıdan başlanarak esasa ulaşmayı hedef alır. Bu yazım tekniğinde haber, bir öykü tarzında başlar ve az önemli unsurları ilk vererek, olayın detayı haberin sonunda akta-rılmaktadır. Düz piramit tekniği, öykülü bir girişe yer verilebilmesi nedeniyle, giriş cümlelerinde yoruma da yer verilmektedir.(Yüksel, Erkan, Gürcan, Halil İbrahim, 2001)

“Ters piramit kuralının tümden tersi şeklinde bir düzenlemeyle hazırlanan bir haber türüdür. Ay-rıntıdan başlanarak, esasa ulaşmayı hedef alan bir kuraldır. Günümüzde renkli haber yazmada kullanılan bu kurala en çok magazin gazeteciliğinde rastlamak olağandır.”(Tokgöz, 1981)

Örnek:Yeni albümünü değerlendiren Funda Arar, müzik yaşamında hep çıtayı yükseltmeye çalıştığını söylüyor.


6

YENİ FARKLI VE KALICI Funda Arar, yeni yayımlanan “Son Dans” albümünde, farklı ve kalıcı olma kaygısını bir kez daha ortaya koyarken yorumculuğu ve müzikalitesindeki gelişimle dikkat çekiyor, ilk albümü “Sev-gilerde” ile adını duyuran Arar, ikinci albümü “Alagül”de dikkat çekerek pop müzikte kendini kanıtladı. “Sevda Yanığı” albümüyle giderek ünlenen Funda Arar, son albümünde dinleyicilerini hayal kırıklığına uğratmıyor. Funda Arar, yapımcı firması TMC’nin binasında yaptığımız sohbet-te, öncelikle her albümünde daha iyi işler yapmaya gayret ettiğini anlatırken tek başına değil, bir ekiple birlikte olduğunun altını çizmeye özen gösterdi.

ÖĞRETMENLİKMillî Piyango İdaresinde memur olarak çalışan bir anne-babanın çocuğu olan Funda Arar, An-kara, Muğla ve Adapazarı’nda yaşamış. Çocukluğundan beri şarkı söylemeyi çok seven Arar, portakal kasaları üzerine çıkıp kendince arkadaşlarına konser verirmiş. Çocukluğunda piyano dersleri alan Arar, lisede okurken müzik tutkusundan vazgeçmediğini gören ailesi, konservatu-arda eğitim almasını istemiş. İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuarını bitiren Arar, 2 yıl öğretmenlik yapmış: “Ama şarkı söylemek her zaman benim içimde yanan ateş olduğu için bir gece kulübünde program yapıyordum. Sanatçı olmanın edebini öğrenmek açı-sından eğitimin çok büyük önemi var. Bir işi edebiyle yaparsanız sevilir, sayılırsınız. Edep derken müziğe karşı saygım, sevgim, birlikte çalıştığım insanlara olan davranışlarım, beni dinleyenlere karşı tutumumdan söz ediyorum.”

Öğretmenliğin ardından albüm kararı alan Arar, müzik piyasasında doğru insanlarla tanışmış ol-masından dolayı kendini şanslı buluyor. Arar, iki yıldır evli olduğu müzisyen Febyo Taşer ile evde kurdukları stüdyoda saatlerce çalışıyor: “Eşimin müzisyen olması büyük avantaj ama hayatımız o kadar müzikle dolu ki bazen sıyrılmak istiyor insan. Aslında biz çalışırken birer işçiyiz. Karı–koca diye birbirimizi kayırma yok. Birbirimizi kıyasıya da eleştiriyoruz. Müzikal olarak uyuşmadığımız zamanlar oluyor ama onun da ortalamasını buluyoruz.”

SON DANS Arar’ın dördüncü albümü “Son Dans”ın prodüktörlüğünü, düzenlemelerini eşi Febyo Taşer üst-lenmiş. Arar bu albümü eşi ve arkadaşlarıyla bir yıllık yoğun bir çalışma sonucunda tamamlamış. “Arapsaçı” ve “Haberin Var mı?” şarkılarında kendisini hissettiren elektrogitarlar, bu albümde de ağırlıklı kullanılmış.

Ses rengini, elektrogitarla herkesin çok bağdaştırdığını söyleyen Arar, yorumlarında daha ken-dine güvenli ve daha dik tonlar kullanıyor. Video klip de çekilen “Karartma Geceleri” albümün en sevilen şarkılarından biri. “Benim için Üzülme” ise “Acıların Kadını” diye tanınan ve geçen yıllarda eşi tarafından öldürülen Bergen’in üne kavuşturduğu bir şarkı:

“Bergen’in şarkısı meşhur olduğunda ben daha çocuktum ama demek ki aklımın bir yerinde kalmış. Herhâlde her albümde böyle bir nazar boncuğu olacak. Tabii ki kendimizce yorumladık. Özünde arabesk bir şarkı, pop-rock bir aranjeyle çok da keyifli oldu. Eski şarkıların yeniden yo-rumlanması, yazanların, söyleyenlerin yeniden adlarının anılması hoş bir şey. Bergen, zamanın-da gerçekten hayatı acıyla yoğrulmuş bir kadın ve kayıp gitmiş bir kadın. Bu şarkıyla ismi tekrar anılmaya başlandı.”


7

Konserlerinde ve özel programlarında söylemeyi ihmal etmediği Türk sanat müziği eserlerinden bir albüm yapmayı “boynunun borcu” olarak görüyor Arar, Yunus Emre, Mevlana ve Âşık Veysel eserlerini müziklendireceği bir proje hazırlıyor.

Yunus Emre çalışmalarına şimdiden başlamış:“Felsefeleri benimle çok bağdaşıyor. Her şeyi sevmek, hoşgörü var. Nefse hâkim olabilmek, in-san olabilmek daha doğrusu. Bunları çok özümsediğim için böyle bir çalışma yapmak istedim. Bunlar bizim değerlerimiz ve bu değerlere sahip çıkmamız gerekiyor. Her şey “Albüm yapalım, satalım, para kazanalım.” değildir. Müziğe ve kendi kültürümüze de hizmet etmemiz gerekiyor.”

8.4. serbesT yazım TekniğiBelirli bir tekniğe sahip olmayan olmayan bu yazım biçimi, yukarıda bahsedilen haber teknikle-rindeki sınırlamalara bağlı olmada ve diğer tekniklerin standartlarına uymadan, anlaşılır olmak koşulu ile, haberin, muhabirin “içinden geldiği gibi” yazılmasıdır. Son yıllarda yaygınlık kazana-nan bu tür haberler, reyting savaşı veren televizyonların haber programlarında yoğunlukla yer almaktadır. Bu haberlerde izleyicilerin, sanki olayı görmüş ve yaşamış gibi haberin içine çekil-mesi söz konusu olmakta, haber böyle kurgulanmaktadır. (ww.notoku.com)

“Habercileri, kalıplaşmış kurallar ve belirli standartlarla sıkmak yerine, onları, haber yazımında serbest bırakmak ve içlerinden geldiği gibi haber¬lerini yazmalarını sağlamak da son yıllarda yaygınlaşan bir uygulamadır. Habercilik ilkeleri açısından eleştiriye en fazla açık olan yazım şek-lidir.” (Yüksel, Erkan, Gürcan, Halil İbrahim, 2001)

Televizyon haberlerinde, muhabir tarafından yapılmasa bile, editör tara¬fından serbest yazımla yeniden kaleme alınmış haberlerin, izleyiciler üzerinde etki uyandırdığı görülmektedir.

Serbest yazım uygulamasının, bir ya da birkaç tekniğe bağlı şekilde olarak uygulanması gerekir. Habercilik, en az kelimeyle en anlaşılır şekilde bir olayı aktarabilmeyi gerektirir, bu nedenle, bu işin kuralsız yapılması düşünülemez. Dolayısıyla serbest yazım uygulamaları, habercilik açısın-dan eksiksiz, yeterli ve doğru görülmemektedir. (Yüksel, Erkan, Gürcan, Halil İbrahim, 2001)

Serbest Yazım Tekniği İle Yazılan Haber Örneği

Kahvede savaş var“Bir fincan kahvenin 40 yıl hatırı var” derler... Son yıllarda kahve pazarındaki çeşitlenme, “40 yıl-lık hatır”la bütünleşen Türk kahvesinin tahtını salladığı görüntüsü veriyor. Ancak, pazar payları aksini gösteriyor. Çünkü Türk kahvesinin pazar payı yüzde 80.


8

Kahvenin öyküsü, bin yıldan daha uzun bir süre önceye dayanıyor. Kahve ağacının yetiştiği ilk ülke Habeşistan olarak biliniyor. Kahvenin hikayesi “Kaldi” adında bir çobanla başlar. Kaldi, sü-rüdeki keçilerinin kahve çalılarındaki küçük, kırmızı meyvelerden yediklerinde davranışlarının garipleştiğini, yaşlı keçilerin de yavru keçiler gibi zıplamaya başladığını görür. Kaldi, bu mey-velerden tadınca, kendisinde de bir canlılık hisseder. Bu durumu geceleri uyanık kalmalarını sağlayacak bir içecek arayan keşişlere anlatır. Kahve, orta ve yakındoğu ülkelerinde kısa sürede yayılır. Kahve Viyana’ya ilk Türkler tarafından götürülür ve Batı dünyası çok seveceği bu içecekle ilk kez tanışır. (...) (Yüksel, Erkan, Gürcan, Halil İbrahim, 2001)

8.5. konuşma Dili TekniğiHaberlerin, sesli olarak birbirine anlatılıyormuşçasına aktarıldığı, radyo ve televizyon haberle-rinde kullanılan konuşma dili tekniği, karşıdaki insanlarla konuşuyormuş gibi bir yazma tekni-ğidir. Konuşma dilindeki gibi basit ve kısa cümleler kullanılarak yapılan bu anlatımda edilgen cümleler kullanılmaktadır. Bağlaç kullanımı ve dolaylı anlatım yaygındır. Bununla birlikte haber-lerin anlaşılabilir özellikte olması anlaşılabilir olması önemlidir. Kelime zenginliği yerine, daha az kelimeyle daha çok bilgi aktarılmaya çalışılır. Açıklamalara ve geçmiş hakkındaki bilgilere yer verilmeyebilir.

“Anahtar ilkeleri, “konuştuğunuz gibi yazın” ya da “yazdıklarınızı sesli olarak okuyun” olan ko-nuşma tekniğinde, sunucuların izleyenlerine “şimdi ne olduğunu duyduğunu ya da gördüğünü aktarması” esastır.” (Yüksel, Erkan, Gürcan, Halil İbrahim, 2001)

Konuşma Dili Tekniği İle Yazılan Haber Örneği

Radyo haberlerinden derlenen örnekler üzerinde konuşma dili tekniğinin anatomisi şöyle gö-rülebilir:• İtalyan Hava Yolları’na ait içinde 250 yolcu bulunan bir uçak (Ne?), Roma Hongkong sefe-

rini yaparken (Ne zaman?) bomba ihbarı üzerine (Neden?) İstanbul Atatürk Havalimanı’na (Nereye?) zorunlu iniş yaptı (Nasıl?). MD-11 tipi uçak (Ne?), Roma’dan havalandıktan sonra Roma Emniyet Müdürlüğü’ne yapılan bomba ihbarı üzerine (Neden?) Türk hava sahasında Siirt üzerindeyken İstanbul’a (Nereye?) dönüş yaptı. Uçaktaki yolcular indirildikten sonra ya-pılan aramada herhangi bir patlayıcı maddeye rastlanmadığı bildirildi.

• Hollanda’nın başkenti Amsterdam’da (Nerede?) İsrail Havayollarına ait bir uçağın (Ne?) blok apartmanlara çarpması sonucu (Nasıl?) ölenlerin sayısı 120 olarak belirlendi. Uçağın çarpma-sıyla çöken apartmanların enkazından 50 ceset çıkarıldığı, unlardan ancak 9’unun kimliğinin belirlenebildiği bildirildi. Kimliği belirlenenler a-rasında Türk bulunmuyor.

• Antalya’nın Serik ilçesi Hacılar mevkiinde (Nerede?) orman yangını çıktı (Ne oldu?). Yaklaşık 30 hektarlık alanda etkili olan yangını kontrol altına alma çalışmaları şiddetli rüzgar yüzün-den güçlükle sürdürülüyor.

• Malatya’da (Nerede?) 62 adet sahte 10 milyonluk banknot (Ne?) ele geçirildi. Olayla ilgili iki kişi yakalandı. Bir kişinin de arandığı bil¬dirildi.

• (Yüksel, Erkan, Gürcan, Halil İbrahim, 2001)


9

8.6. kaynakÇa

• MEGEP Modül, Haber Yazma Teknikleri, Gazetecilik, Ankara, 2013.• TOKGÖZ, Oya, Temel Gazetecilik, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1981.• YÜKSEL, Erkan ve GÜRCAN, Halil İbrahim, Habercinin El Rehberi, Soru ve Örneklerle Haber

Toplama ve Yazma Kural ve Teknikleri, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2001.• http://notoku.com


10

medya ve İletişim Ön lisans programı haber...

Documents