ORGANUM VESTİBULOCOCHLEARE

İŞİTME VE DENGE ORGANI AURİS-KULAK

Prof. Dr. S. Ayda DEMİRANT

Kulak yaşadığımız ortamdan ses dalgalarını toplayıp, bu dalgaların meydana getirdiği uyartıları işitme merkezine ileten bir organdır. Ses havanın titreşimine neden olabilecek herhangi bir cismin titreşimi ile oluşur. Titreşen cisim kendini saran havayı titreştirerek ses dalgalarının meydana gelmesini sağlar.

Havanın bir saniye süresince titreşim sayısına Hertz denir. İnsan kulağı 16-21000 hertz lik sesleri işitebilir. Ancak en duyarlı olduğu frekans 1500-3000 hertz lik seslerdir.

Sesin şiddet düzeyini belirleyen birime decibel denir. İnsan kulağı 0-140 db arasındaki birime duyarlıdır.

AURİS (Kulak) 3 bölümde incelenir : Auris externa –Dış kulak Auris media –Orta kulak Auris interna- İç kulak

AURİS EXTERNA (Dış kulak):İki kısımda incelenir1-Auricula ( Sayvan, pinna, kulak kepçesi )2-Meatus acusticus externus ( Dış kulak yolu )1-Auricula : Huni biçiminde olan kulak kepçesinin üzerinde bir çok girinti ve çıkıntı bulunur. Kulak kepçesinin esasını cartilago auricula yapar, kepçenin alt tarafında bulunan lobulus auricula (kulak memesi)’da kıkırdak bulunmaz. Ortada bulunan ve dış kulak yolu ile devam eden çukura concha auricula denir. Bu çukur cymba concha (üst parça) ve cavitas concha (alt parça) olmak üzere iki parçaya ayrılır. Alt parçanın önünde tragus, tragus’un karşısında antitragus bulunur. İkisinin arasındaki çentiğe incisura intertragica denir.

Concha’dan başlayıp önce öne-yukarıya, sonra arka-aşağıya doğru uzanan kabartıya helix denir, helix kulak memesinde sonlanır.

Crus helicis, spina helicis ve cauda helicis olmak üzere 3 bölümü vardır. Helix’in kendi üzerine kıvrılmasıyla oluşan oluğa scapha, antitragus’tan başlayıp yukarı-öne uzanan ve concha’yı arka-yukarıdan sınırlayan yapıya anthelix denir, anthelix yukarıda iki kola ayrılır, kollarına crura anthelix, bu iki kol arasında kalan sahaya fossa triangularis adı verilir..

Kulak kepçesinin arkasında da girinti ve çıkıntılar bulunur, concha’nın çıkıntısına eminentia concha, scapha’nın kabartısına eminentia scaphae, fossa triangularis’in kabartısına eminentia fossa triangularis denir.

Anthelix’in oluşturduğu çukurluğa fossa anthelicis, crus helicis’in şekillendirdiği oluğa da sulcus cruris helicis denir.

Kulak kepçesinin kasları insanlarda rudimenter kalmıştır, bu nedenle insanlar hayvanlar gibi kulak kepçesini hareket ettiremezler. Kaslar extrinsik ve intrinsik olmak üzere 9 tanedirler, extrinsik kaslar kulak kepçesini kafa iskeleti ve kulak derisine bağlar, intrinsik kaslar ise kulak kepçesinin bir parçasından diğerine uzanırlar, sinirleri n.facialis’tir.

Kulak kepçesinin duyusal siniri n.auricularis magnus, arteri a.auricularis posterior’dur, venleri v.jugularis externa’ya açılır.

2-Meatus acusticus externus : Dış kısmı kıkırdak, iç kısmı kemikten yapılmış olan yol düz bir boru değildir, eğrilikler gösterir (ort. 3cm). Kulak zarını görmek için sayvanı yukarı-arkaya çekmek gerekir.

Kıkırdağına cartilago meatus acustici denir, tam bir halka değildir, arka-üst kısmı eksiktir, bu eksik yer bağ dokusu ile kapatılmıştır.

Kemik parçası porus acusticus externus’tan membrana tympani’ye kadar devam eder, ince bir deri ile örtülüdür, burada tragi isimli kıllar ile cerumen denilen kulak kiri vardır. Kıllar ve cerumen’in oluşturduğu bariyer yabancı cisimlerin girişini engeller.

Yolun siniri n.vagus ve n.auriculotemporalis, arteri a.auricularis posterior’dur, venleri v.jugularis externa’ya açılır.

KLİNİK BİLGİ

Dış kulakta biriken cerumenin, işitmeye engel oluşturacak boyutlarda olması durumunda dış kulak yolunun yıkanması gerekir, dış kulak yolu yıkanırken n.vagus’un uyarılmasına bağlı olarak bradikardi, tansiyon düşmesi ve senkop tabloları ortaya çıkabilir.

AURİS MEDİA- ORTA KULAK- Cavitas tympanica-Timpan boşluğu- Membrana tympani-Kulak zarı- Ossicula auditus (auditoria)- Kulak

kemikçikleri- Tubae auditivae (auditoria)-Eustachi borusu

Cavitas tympanica-Timpan boşluğu

Cavitas tympanica’nın 6 duvarı vardır :1-Paries tegmentalis-Üst duvar2-Paries jugularis-Alt duvar3-Paries caroticus-Ön duvar4-Paries mastoideus-Arka duvar5-Paries membranaceus-Dış duvar6-Paries labyrinthicus-İç duvar

1-Paries tegmentalis (Üst duvar) : Tegmen tympani yapar. 2-Paries jugularis (Alt duvar) : Orta kulağı fossa

jugularis’ten ayıran ince bir kemikten yapılmıştır. 3-Paries labyrinthicus (İç duvar) : Orta kulağı iç kulaktan

ayırır, en çıkıntılı yerine promontorium denir. Promontorium’un arka-üst tarafındaki çukura fossula fenestra vestibuli, dibindeki deliğe fenestra vestibuli (oval pencere) denir.Vestibuluma açılan bu delik stapes’in tabanı ile kapatılmıştır. Promontorium’un arka-alt tarafındaki çukura fossula fenestra cochlea, dibindeki deliğe fenestra cochlea (yuvarlak pencere) denir. Cochlea’ya açılan bu delik membrana tympani secundaria isimli zarla kapatılmıştır.

4-Paries mastoideus (Arka duvar) :Bu duvarın üst kısmında antrum mastoideum ve cavitas tympanica’ya açılan deliği olan aditus ad antrum bulunur. Cellulae mastoidea’lar antrum’a açılırlar.Antrum’a girildiğinde prominentia canalis semicircularis lateralis ve altında seyreden canalis n.facialis’e dikkat etmek gerekir. Fenestra vestibuli hizasında içinde m.stapedius’un bulunduğu eminentia pyramidalis isimli çıkıntı vardır.

5-Paries caroticus (Ön duvar) : Bu duvarı canalis caroticus, semicanalis tubae auditivae ve semicanalis musculi tensoris tympani yapar.

6-Paries membranaceus (Dış duvar) : Bu duvarın büyük bir kısmını membrana tympani (kulak zarı) yapar.

Tubae auditivae (Eustachi borusu) Cavitas tympanica’yı nasopharynx’e bağlar. Cavitas

tympanica ile dışarıdaki hava basıncını dengeler. 3-4 cm. uzunluğundaki yolun timpan boşluğuna açılan deliğine ostium tympanicum tubae auditivae, pharynx’e açılan deliğine ostium pharyngeum tubae auditivae denir. Borunun 1/3 dış kısmı kemikten (pars ossea tubae auditivae), 2/3 iç kısmı kıkırdaktan (pars cartilaginea tubae auditivae) yapılmıştır. Borunun genişlemesini m.tensor veli palatini sağlar. Boru genellikle kapalıdır.

KLİNİK BİLGİ Tubae auditivae, cavitas tympanica ve pars nasalis

pharyngis’ten enfeksiyonun geçişi için uygun bir yoldur. Bu yol müköz membranın şişmesi ile kolayca tıkanabilir, bu durumda cavitas tympanica’da bulunan hava genellikle kan damarları tarafından emilir, basınç düşer, kulak zarı içeriye doğru çöker ve işitme etkilenir.

Uçuşlarda olduğu gibi ani ve geçici basınç değişiklikleri yutkunma veya esneme ile dengelenebilir ve bu hareketler tubae auditivae’nın açılmasını sağlar.

Membrana tympani ( Kulak zarı ) Orta kulak ile dış kulak yolu arasındaki sınırı yapar.

10 mm. uzunluğunda, 8 mm. genişliğindedir. Dış kulak yolu ile 50 º lik bir açı yapar. Zarın orta kısmının tympan boşluğuna doğru yapmış olduğu çöküntünün orta noktasına umbo membrana tympani umbo’dan yukarı-öne uzanan kabartıya stria mallearis, stria mallearis’in sonlandığı çıkıntıya prominentia mallearis denir. Çıkıntıdan öne ve arkaya doğru uzanan plica mallearis anterior ve posterior’lar kulak zarını iki parçaya ayırır. Küçük olan üst parçaya pars flaccida, büyük olan alt parçaya pars tensa denir. Zarın dış yüzünün siniri n.vagus, iç yüzünün ise plexus tympanicus’tur.

KLİNİK BİLGİ

Membrana tympani normalde yarı şeffaf ve inci rengindedir. Kulak zarında renk değişikliği ve bombeliğin olması enfeksiyonu düşündürmelidir.

Eğer zara bir insizyon yapılacaksa stria mallearis’in yukarıdan aşağıya doğru olan çizgisi ve umbo membrana tympani’den geçen yatay çizgi ile 4 kısma ayrılan zara arka-alt kısımdan girilir, bu insizyon kulak kemikçikleri ile chorda tympani’nin zarar görmesini engeller.

Ossicula auditus ( Kulak kemikçikleri ) Az oynar eklemler ile birbirine bağlanarak

membrana tympani ile fenestra vestibuli arasında uzanırlar. Ses dalgalarının zar üzerinde meydana getirdiği titreşimleri iç kulakta bulunan perilimfaya iletirler. Timpan zarından itibaren malleus, incus, stapes sırasıyla dizilirler.

Malleus ( Çekiç) : Caput, collum ve manubrium mallei’nin yanında proc.anterior ve proc.lateralis isimli iki çıkıntısı vardır. Manubrium mallei zarın lamina propria’sına sokularak stria mallearis’i oluşturur.

İncus (Örs) : Corpus incudis isimli cismi, crus longum ve breve isimli uzantıları vardır. Crus longum üzerindeki çıkıntıya proc.lenticularis denir.

Stapes (Üzengi) : Caput stapedis, basis stapedis, crus anterius ve crus posterius’u vardır.

Malleus ve incus arasında art.incudomalleris, incus ile stapes arasında art.incudostapedia isimli eklemler bulunur.

M.tensor tympani : Kasıldığında timpan zarını gerer, sinirini n.mandibularis’ten alır ( felcinde hypoacusis)

M.stapedius : Kasıldığında basis stapedius’u fenestra vestibuli’den uzaklaştırır, sinirini n.facialis’ten alır (felcinde hyperacusis)

Cavitas tympanica, kulak zarının üst hizasından geçirilen tasarı horizontal bir çizgi ile iki kısma ayrılır. Çizginin üstündeki bölüme recessus epitympanicus, altındaki bölüme ise cavitas tympanica proprium denir.

Recessus epitympanicus’ta caput mallei, corpus incudis ve n.facialis’in dalı olan chorda tympani bulunur.

AURİS İNTERNA-İÇ KULAK Labyrinthus osseus (Kemik labirent)

-Vestibulum-Canales semicirculares ossei-Cochlea

Labyrinthus membranaceus (Zar labirent)-Utriculus, sacculus, ductus semicirculares -Ductus cochlearis

AURİS İNTERNACanales semicirculares

AURİS İNTERNA

Cochlea

AURİS İNTERNA

Fenestra vestibuli

Auris interna (İç kulak), temporal kemiğin pyramis parçasının içinde bulunur. Hem ses hem de denge duyusu ile ilgili bir organdır.Bir takım dolambaçlı yollar ve bunların arasında bulunan boşluklardan oluşur. Bu boşluk ve yollara labyrinthus denir. Şekil bakımından birbirine benzeyen ancak yapı ve görev bakımından birbirinden ayrı olan labyrinthus iki bölümde incelenir :

1-Labyrinthus membranaceus (Zar labirent) 2-Labyrinthus osseus (Kemik labirent) Kemik ve zar labirentler arasındaki boşlukta

perilimfa, zar labirentin içinde ise endolimfa bulunur

1-Labyrinthus membranaceus (Zar labirent) Kemik labirentin içinde bulunur ve ona tamamen uyar. Zar

labirentin denge ile ilgili kısmı utriculus, sacculus, ductus semicirculares, işitme ile ilgili kısmı ise ductus cochlearis’tir. Ductus semicirculares anterior, posterior ve lateralis isimli yarım daire kanalları utriculus’a açılırlar, açılma yerlerinde ampullae membranacae anterior, posterior ve lateralis isimli üç tane ampul şeklinde genişleme vardır. Utriculus ve sacculus’un belli yerlerinde yoğunlaşan, denge ile ilgili duyuları alan hücrelerin bulunduğu sahalara maculi utriculi ve macula sacculi denir. Zar labirentin işitme ile ilgili parçasına ductus cochlearis denir ve ductus reuniens isimli kanalla sacculus’a açılır.

2-Labyrinthus osseus (Kemik labirent) Zar labirentin her tarafını sarmıştır. Üç kısımda incelenir : 1-Vestibulum 2-Canales semicirculares ossei 3-Cochlea 1-Vestibulum : Kemik labirentin ortasında bulunan küçük-

oval boşluktur. Önde cochlea, arkada semicirculer kanallarla irtibat halindedir.İçinde utriculus ve sacculus bulunur.

2-Canales semicirculares ossei : Canalis semicircularis anterior, posterior ve lateralis olmak üzere 3 tanedir. Hepsi vestibulum’a açılır. Ampulla ossea anterior, posterior ve lateralis’leri vardır.

3-Cochlea : Salyangoz’a benzer. Basis cochlea denilen tabanı timpan boşluğuna doğru promontori-um’u yapar, öne-dışa bakan tepesine cupula cochlea denir.Eksenine modiolus, modiolus’un etrafında spiral şekilde dolanarak tepeye kadar çıkan kemik kanala canalis spiralis cochlea denir.Bu kanal lamina spiralis ossea ile iki kısma ayrılır.Lamina cochlea’nın tepesinde hamulus lamina spiralis isimli çengel ile biter.Lamina kanalın dış duvarına kadar ulaşmaz, serbest kenar ile biter,bu serbest kenar lamina basilaris isimli zar ile spiral kanalın dış duvarına bağlanır.

Kanal, kemik levha ve basiler membran ile üstte scala vestibuli, altta scala tympani’ye ayrılır. Scala vestibuli vestibulum’a, scala tympani timpan boşluğuna açılır. Scala vestibuli’nin içinde membrana vestibularis ile ayrılmış olan ductus cochlearis (Scala media) bulunur. Scala vestibuli ve scala tympani cochlea’nın tepesindeki helicotrema isimli delik ile irtibat halindedir.

Basiler membran üzerinde organum spirale ( Corti organı) bulunur. Ort. uzunluğu 32 mm. olan bu organ tabandan tepeye kadar dolanarak çıkar. Corti organı destek ve nöroepitel hücrelerinden oluşur. Nöroepitel hücrelerin ciliaları membrana reticularis’i delerek, basiler membran üzerinde bulunan membrana tectoria’ya doğru uzanırlar.

KLİNİK BİLGİ

Aşırı yüksek seslere sürekli maruz kalma, corti organında dejeneratif değişikliklere neden olur, bu durum yüksek ses sağırlığını oluşturur İşitme kaybının bu tipi, sürekli olarak yüksek seslere maruz kalan ve koruyucu kulaklık takmayanlarda yaygındır.

CANALES SEMİCİRCULARES

Meatus acusticus internus ( İç kulak yolu )

İç kulağı cavitas cranii’ye bağlayan bu yol ort. 1 cm. uzunluğundadır. Cavitas cranii’ye açılan deliğe porus acusticus internus denir, bu açıklık crista transversa ile iki kısma ayrılır. Üst kısımdan n.facialis, alt kısmından n.vestibulocochlearis geçer.

KLİNİK BİLGİ

Kulak ağrısı, değişik nedenlerle görülen bir semptomdur, kulak iltihabı, otitis externa, otitis media, diş veya dile bağlı ağrılar ve çene eklemini tutan bazı hastalıklar kulak ağrısına neden olur.

İŞİTME YOLLARI Kulak kepçesi ile toplanan ses dalgaları timpan zarına gelir,

zarı titreştirir, titreşimler malleus, incus ve stapes’e geçer, titreşimlerin etkisiyle basis stapedis fenestra vestibuli’ye doğru itilir, buradan perilimfa’ya iletilir, scala vestibuli’de bulunan perilimfa’yı titreştiren dalgalar membrana vestibularis (Reissner membranı)’ten ductus cochlearis’teki endolimfa ve dolayısıyla lamina tectoria’yı titreştirerek daha aşağıda basiler membran üzerinde bulunan duyu epitellerinin cilialarını uyarır.Aynı zamanda scala vestibuli’deki titreşimler helicotrema ile scala timpani’ye geçer, buradaki perilimfa’yı titreştirir, bu da alttan basiler membranı yukarıya doğru hareket ettirir, membran üzerindeki duyu epitellerinin ciliaları lamina tectoria’ya değince uyarılır ve duyu alınır.

Ganglion cochleare (ganglion spirale)’de bulunan bipolar nöronların periferik uzantıları duyuyu organum spirale’den alır, central uzantıları(n.cochlearis) duyuyu cochlear sinirin çekirdeklerine iletir, 2.nöronlar çekirdeklerden başlar, axonları birleşerek lemniscus lateralis’i yaparak bir kısmı colliculus inferior, bir kısmı da corpus geniculatum mediale’de sonlanır. 3.nöronlar corpus geniculatum mediale’den başlar, duyuyu gyri temporales transversi’de bulunan HESCHL işitme merkezine (41.ve 42. alan) iletirler.

DENGE YOLLARI Denge yolunun 1.nöronları ganglion vestibulare’de

bulunur, bipolar olan bu hücreler duyuyu crista ampullaris, macula utriculi ve macula sacculi’den alır, central uzantıları n.vestibularis’i oluşturur, 2.nöronlar denge sinirinin çekirdeklerinden başlar, medulla spinalis ( tractus vestibulospinalis ile), cerebellum (pedunculus cerebellaris inferior ile) ve 3., 4. ve 6. kafa çiftlerinin motor çekirdeklerinde (fasciculus longitudinalis medialis ile) sonlanır, buradan çıkan afferentler thalamus’un nuc.ventralis posteromedialis’inde sinaps yaptıktan sonra gyrus postcentralis’teki vestibuler sahada sonlanır.

TEŞEKKÜRLER