müfredatına uyumlu . sinif ojİ · başkent organize sanayi bölgesi 22. cadde no: 6 maliköy –...

Kararında

Anlatım

9. SINIF

BİYOLOJİ‘’SORU BANKASI’’

Akıllı Tahta

Uygulaması

Video

Çözümlü

Yeni

MEB

müfredatına

uyumlu

Burcu Bostancı

2

Kafadengi 9. Sınıf Biyoloji Soru Bankası

KA00-09.01MHK07

978-605-2387-75-7

Burcu BOSTANCI

Nigâr ÇETİN

Özen ÇOLAK

Mustafa KELEŞ

Erdinç ŞAHİN

Ali GÜNDOĞMUŞ

Buğra KÜÇÜK

Mehmet ESKİN

Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti.Başkent Organize Sanayi Bölgesi 22. Cadde No: 6Maliköy – Sincan / ANKARA tlf: 0 312 640 16 23

0 212 275 00 35 www.eksenyayinlari.com - [email protected]ülbahar Mah. Cemal Sururi Sk. No:15 / E Halim Meriç İş Merkezi Kat 9 Mecidiyeköy - İST.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre, her hakkı Eksen Yayıncılık ve Eğitim Malz. San. Tic. AŞ’ye aittir. Eksen Yayıncılık’ın yazılı izni olmaksızın, kitabın herhangi bir şekilde kısmen veya tamamen çoğaltılması, basım ve yayımı hâlinde gerekli yasal mevzuat uygulanır.

ürün adı

ürün no

isbn

yazarlar

redakte

dizgi-mizanpaj

grafik tasarım

dijital uygulama

sesli çözüm

editör

yayın yönetmeni

baskı

iletişim

Copyright ©

3

MERHABASevgili Öğrenciler,

İnsan hayatında olgunluk, yaşlılık gibi dönemler vardır. Bu dönemlerin de kendi içinde önemli

dönemeç noktaları bulunmaktadır. İlköğretimden ortaöğretime geçiş yapan milyonlarca öğren-

cimiz, yeni bir okul, yeni bir arkadaş çevresi, yeni öğretmenler ve yeni derslere merhaba derken

hayatın önemli bir dönemecinde olduklarının bilincindedir kanaatindeyiz.

Yeni öğretim yılında yeni bir müfredatla tanışacak olan 9. sınıf öğretmen ve öğrencilerimiz,

MEB’in yeni ders programları ve içeriği ile eğitim-öğretime başlayacak. Biz de Eksen Yayınları

olarak kitaplarımızı, yeni müfredata ve müfredatın kazanımlarına göre oluşturduk.

Bunu şöyle yaptık:

Her ünitede neler öğrenileceği “Alt başlıklar” hâlinde sıralandı.

Testlere başlamadan önce hatırlanması gereken bilgiler “Özet bilgiler” biçiminde verildi.

Testler konunun ağırlığına ve önemine göre “Kolaydan zora aşamalı sorularla” birim birim

oluşturuldu ve isimlendirildi.

Her ünitenin sonuna ünite ile ilgili “Etkinlik Sayfaları” yer aldı.

Her ünitenin sonunda biyoloji ile ilgili yeni ve ilginç bilgilerin yer aldığı “Haber Köşesi”ne

yer verildi.

Her testin sesli ve görüntülü çözümlerini içeren “Karekod” uygulamasına yer verildi.

Bu ürünün şimdi akıllı tahta, bilgisayar ortamları ve tabletlerde kullanılmak üzere dijital versi-

yonları da hazır. akillitahta.eksenyayinlari.com adresine üye olup ücretsiz indirebilirsiniz.

Sevgili Öğrenciler,

Eğitim-Öğretim hayatınızın yeni dönemecinde yeni okullar, yeni arkadaşlıklar, yeni öğretmen-

lerle huzurlu ve başarılı bir yıl geçirmenizi temenni ederiz.

Esenlik ve başarı dileklerimizle...

4

Hücre

Canlılığın Temel Birimi Hücre

Hücrenin Yapısı

Bilimsel Yöntem Basamakları

Hücre Zarının Yapısı ve Görevleri – Hücre Duvarı

Hücre Zarından Madde Geçişleri

Sitoplazma – Hücre Organelleri

Hücre İskeleti – Çekirdek

Hücrelerin Karşılaştırılması

02

99

HÜCRENİN YAPISI

1. Hücreye ait verilen,

I. zarlıorganelbulundurma, II. hücrezarıbulundurma, III. çekirdekzarıbulundurma

özelliklerinden hangileri prokaryot ve ökaryot hüc-

reler için ortaktır?

A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IveII E)IIveIII

3. Aşağıdaökaryotyapılıbitkihücresiverilmiştir.

Hücrezarı

Kloroplast

Peroksizom

Endoplazmikretikulum Golgiaygıtı

Merkezikoful

Hücreçeperi

Mitokondri

Çekirdek Ribozom

Bu hücrede;

I. hücreduvarı, II. hücrezarı, III. sitoplazma

yapılarınıniçtendışadoğrusıralanmasıaşağıdaki-lerinhangisindeverilmiştir?

A)I,II,III B)I,III,II C)II,III,I D)III,I,II E)III,II,I

3. Aşağıdakilerdenhangisiprokaryotveökaryothüc-

relerin tümü için ortak bir özellik değildir?

A) EnzimsenteziyapmaB) MetabolizmaolaylarınıgerçekleştirmeC) OksijenlisolunumumitokondrideyapmaD) ProteinsenteziyapmaE) Nükleikasitbulundurma

4. Aşağıdabazıhücreselyapılarverilmiştir.

I. Hücrezarı II. Sitoplazma III. Çekirdek

Buhücreselyapılardanhangileritümcanlıhücreleriçin ortaktır?


5. Enerji ihtiyacı için oksijen kullanan fotosentetikprokaryotbircanlıda;

I. mitokondri, II. kloroplast, III. ribozom

organellerinden hangileri bulunur?

A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D)IIveIII E)I,IIveIII

6. Aşağıdaprokaryotyapılıbirhücreşematikolarakgös-terilmiştir.

Kapsül Kamçı

Plazmit

Ribozomlar

Pillus

Mezozom

DNA

Sitoplazma

BesinparçalarıHücrezarı

Hücreduvarı

Glikojentaneciği

Buhücredeaşağıdakiolaylardanhangisigerçekle-

şemez?

A) ATPüretmevetüketmeB) EşeysizüremeC) MaddealışverişiyapmaD) KloroplastlardafotosentezyapmaE) Ribozomlarındaproteinsentezleme

18

Bakteri, amip, şapkalı mantar, elma ağacı, kedi, insan vb. canlıların birçok ortak özellği vardır. Bu ortak özellikler aşağı-

daki şemada açıklanmıştır.

3

11

8

6

7

5

1

9

2

10

4

12

Hücresel yapıya sahip olma Beslenme

Organizasyon

Uyum (Adaptasyon)

Homeostazi (İç denge)

Hareket

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Boşaltım

Uyarılara tepki

Metabolizma

Büyüme ve gelişme

Solunum

Üreme

Canlıların en küçük işlevsel birimine hücre denir. Canlılar;

hücre sayısına göre bir ve çok hücreliler, hücre yapısına göre

prokaryot ve ökaryot hücreli-ler şeklinde gruplandırılır.

Canlıların enerji ihtiyacını kar-şılamak için gerekli besin mad-

delerini temin etmesine bes-

lenme denir. Ototrof canlılar (üretici) kendi besinini sentez-

leyebilirken heterotrof canlılar (tüketici) dışarıdan hazır orga-

nik besin alır.

Bir hücrelilerde organizasyon basamakları “Atom → Molekül → Organel → Hücre” şek-

lindedir. Çok hücrelilerde ise “Atom → Molekül → Organel → Hücre → Doku → Organ → Sistem → Organizma” şek-

lindedir.

Canlıların bulundukları çevre-de yaşama ve üreme şansını

artıran kalıtsal özelliklerine adaptasyon denir. Örneğin;

kaktüslerin yaprakları diken şeklinde indirgenmiştir.

Canlıların vücut içi değerlerini belirli sınırlar içinde tutma eği-

limine homeostazi (iç denge) denir. Örneğin; kan şekeri

normalin üstüne çıkan bireyde insülin hormonu kan şekerini

normal değere düşürür.

Hayvanlar kaslarını kullana-rak aktif olarak yer değiştirir.

Bitkiler çevrelerindeki uyarı-lara durum değiştirerek tepki

verir. Bir hücreliler kamçı, sil ve yalancı ayaklarını kullana-

rak aktif olarak yer değiştirir.

Canlılarda metabolizma faa-liyetleri sırasında açığa çıkan

atıkların vücuttan uzaklaş-tırılmasına boşaltım denir.

Örneğin; insanlar idrar ata-rak, bitkiler yaprak dökerek

boşaltım yapar.

Canlılar iç ve dış çevrelerin-de meydana gelen uyarılara

uygun tepkiler verir. Örneğin; sahibinin sesini duyan köpek

sahibinin yanına koşar.

Hücrelerdeki yapım tepkime-lerine anabolizma, yıkım tep-

kimelerine ise katabolizma denir. Anabolizma ve katabo-

lizma tepkimelerinin tümüne ise metabolizma denir.

Canlıların yapısındaki madde miktarının, özellikle de protein miktarının artmasına büyüme

denir. Bir hücrelilerde büyüme hücrenin hacminin ve kütlesi-nin artışıyla, çok hücrelilerde hücrelerin bölünmesi ve hüc-

relerin hacminin ve kütlesinin artışıyla olur.

Canlı hücrelerde basit orga-nik bileşiklerin yıkılmasıyla

ATP sentezlenmesine solunum denir. Bazı canlılar oksijenli,

bazı canlılar oksijensiz solu-num yapar.

Canlıların nesillerini devam ettirmek için kendilerine ben-

zer yeni bireyler oluşturması-na üreme denir. Bazı canlılar

eşeysiz bazı canlılar eşeyli ürer. Üreme, bir bireyin yaşa-

ması için şart değildir.

BÖLÜM 4: CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Ünite adı ve alt başlıklarınıgösteren sayfalar

Test sorularının bulunduğu sayfalar

Konu özetlerinin bulunduğu sayfalar

Testin adını bildiren başlıklar

Kitabımızda neler var ?

5

Etkinlik Yapalım

152

A. Aşağıdakitablodahücrezarındanmaddegeçişiyöntemleriyleilgilibazıözelliklerverilmiştir.

Tabloyuverilenişaretlerikullanarakdoldurunuz.(✓:Özelliğesahip,❍:Özelliğesahipdeğil)

Basit

difüzyon

Endositoz

..............

.......

..............

..............

..............

Derişim farkına bağlı

olarak gerçekleş

me

..............

.......

..............

..............

..............

Madde taşınması sıra-

sında ATP tüketimi

..............

.......

..............

..............

..............

Polimer yapılı

moleküllerin

taşınmasını sağlama

..............

.......

..............

..............

..............

Taşıyıcı proteinlerin

görev alması

..............

.......

..............

.......

..............

.......

..............

.......

..............

.......

..............

.......

..............

.......

..............

.......

..............

.......

..............

.......

..............

.......

..............

.......

..............

.......

Hücre zarının yü

zey

alanında değişmeye

neden olma

..............

.......

..............

.......

..............

.......

..............

.......

..............

.......

Cansız ortamda

gerçekleşebilme

Kolaylaştırılmış

difüzyon

Ekzositoz

Aktif taşıma

B. Aşağıdabirbirleriylebağlantılıdoğru(D),yanlış(Y)şeklindeifadeleriçerentanılayıcıdallanmışağaçtekniğindebirsoru

verilmiştir.

Birinciifadedenbaşlayarakherdoğruyadayanlışcevabınızagöreilerleyerekçıkışlardansadecebiriniişaretleyiniz.

Hücrezarındabulunan

glikoproteinlerhücrede

reseptörgörevigörür.

Hipotonikortamdabırakılan

birhücreninosmotik

basıncızamanlaazalır.

Turgorbasıncıileosmotik

basınçbirbirinezıttırvehücre

sualdıkçaosmotikbasınç

azalır,turgorbasıncıartar.

Mitokondrivekloroplast

çiftzarlıdır.

Golgiaygıtı,endoplazmikreti-

kulum,lizozom,kofulhücrenin

tekzarlıorganelleridir.

Ribozomvesentrozom

hücreninzarsızorganelleridir.

Çekirdektehücreiçin

gerekliATPsentezlenir.

1.çıkış

5.çıkış

3.çıkış

7.çıkış

2.çıkış

6.çıkış

4.çıkış

8.çıkış

1

2

3

4

5

6

7

D

D

D

D

D

D

DY

Y

Y

Y

Y

Y

Y

Haber Köşesi

94

Sigaranın DNA hasarına sebep olup kansere, özellikle de

akciğer kanserine yol açtığı biliniyor. Nobel ödüllü bilim

insanımız Aziz Sancar’ın liderliğini yaptığı araştırmada, Kuzey

Carolina Üniversitesi’nden araştırmacılar sigara dumanında-

ki kanser yapıcı etkiye sahip kimyasal maddenin DNA’da

sebep olduğu hasarın haritasının çıkarılması için yeni bir

yöntem geliştirdi. Araştırmanın sonuçları Proceedings of the

National Academy of Sciences dergisinde yayımlandı.

Organik maddelerin yanması sonucu açığa çıkan benzo[a]

piren (BaP) -örneğin sigara dumanında, fosil yakıtların kulla-

nıldığı motorların egzoz gazlarında bulunur- çevre için ciddi

zararları olan bir madde. Ancak bu maddenin insan dokula-

rına ulaşmasının en etkili yolu solunan sigara dumanı.

Zararlı organik maddeler insan vücuduna girdiğinde genellikle kandaki enzimler aracılığıyla daha az

zararlı maddelere dönüştürülür. Ancak BaP bu tepkimeler sonucunda daha zararlı bir madde olan

BPDE’ye (BaP diol epoksit) dönüştürülüyor.BPDE, DNA’yı oluşturan nükleotit birimlerine bağlı bazlardan biri olan guanin ile güçlü kimyasal

bağlar oluşturur. Yapısındaki bu değişim DNA’nın işlevlerini (örneğin protein sentezi) düzgün şekilde

yerine getirememesine neden olabiliyor. BPDE’nin neden olduğu değişimin tümör oluşumunu bas-

kılayan genlerde (tümör baskılayıcı genler hücre çoğalmasını kontrol altında tutar) ortaya çıkması

kanser oluşumuna neden olabilir.Hücrelerimizde DNA’nın yapısında oluşan bozulmaları takip eden ve düzelten farklı mekanizmalar

var. Bunlardan biri de nükleotid kesip çıkarma onarımı. Nükleotid kesip çıkarma onarımında DNA’daki

diziliminden çıkarılan hasarlı nükleotidler yok edilinceye kadar hücrede kalır. Bu DNA parçalarının işe

yaramaz olduğunu düşünebilirsiniz. Ancak Aziz Sancar ve arkadaşları BaP maddesinin DNA’da neden

olduğu hasarın haritasını çıkarabilmek için bu parçalardan elde edilebilecek verileri toplamaya karar

verdi. Bu bilgilerin hasarlı DNA’nın onarımının nerede başladığı konusunda bilim insanlarına önemli

bilgiler verebileceği düşünülüyor.Elde edilen ilk bilgiler BPDE’ye bağlı guanin bazını sitozin bazı takip ettiğinde onarım mekanizmasının

gerçekleşme sıklığının, adenin ve timin bazlarının takip etmesi durumuna göre daha yüksek olduğu-

nu gösteriyor. Geliştirilen yöntem sayesinde elde edilecek bilgiler DNA hasarının onarımına yönelik

ilaçların geliştirilmesini sağlamanın yanı sıra neden bazı insanların kansere yakalanmaya daha yatkın

ya da daha dirençli olduğunun anlaşılmasında yararlı olabilir. Profesör Aziz Sancar sigaranın kanser

oluşumundaki etkisini gösteren araştırmalarının, insanlar için ciddi zararları olan bu kötü alışkanlığı

terk etme konusunda teşvik edici olmasını umut ettiğini belirtiyor.

AZİZ SANCAR VE ARKADAŞLARI SİGARANIN

DNA’YA VERDİĞİ HASARIN HARİTASINI ÇIKARDI

(Kaynak: Dr. Tuba Sarıgül / Bilim ve Teknik Dergisi / 2017

Ünite ile ilgili etkinliklerinbulunduğu sayfalar

Test ve etkinlik cevaplarının

bulunduğu sayfalar

Biyoloji ile ilgili bilgilerin yer aldığı

haber köşesi

3. ÜNİTE / CANLILAR DÜNYASI / ETKİNLİK A 1–Y / 2–D / 6–Y → 6. çıkışB 1. Azalır / 2. Artar / 3. Artar / 4. ? / 5. ?

C

Vücut örtüsü Üreme-gelişme

Pullu deriDeğişken

(Soğukkanlı)

Dış döllenme

Dış gelişmeBalıklar

Omur

galı ha

yvan

gru

pları

Nemli deri Değişken

(Soğukkanlı)

Dış döllenme

Dış gelişme

(Başkalaşım var)

İki yaşamlılar (Kurbağalar)

Tüylü deriSabit

(Sıcakkanlı)

İç döllenme

Dış gelişmeKuşlar

Keratin pullu deriDeğişken

(Soğukkanlı)

İç döllenme

Dış gelişmeSürüngenler

Kıllı deri Sabit

(Sıcakkanlı)

Solungaç

Larvada solungaç, erginde deri ve akciğer

Akciğer

Akciğer

Akciğer

İç döllenme

İç gelişme

(Plasenta var)

Memeliler

Solunum organı Vücut sıcaklığı

D1. bakteriler, arkeler / 2. protista / 3. ototrof / 4. endospor / 5. mantarlar / 6. enzim / 7. alg / 8. üretici / 9. çok hücreli / 10. plazmit / 11. parazit / 12. kapsül

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Bilim ve Bilimsel Bilginin Özellikleri C B E E C C A E

Bilimsel Yöntem Basamakları – Bilimde Teori ve Kanun / 1 D A C D C A

Bilimsel Yöntem Basamakları – Bilimde Teori ve Kanun / 2 B D B A C E D E E C D

Biyolojinin Tarihsel Gelişimi – Biyolojinin Yararları E C E A D E E E

Canlıların Ortak Özellikleri / 1 C A D E D E

Canlıların Ortak Özellikleri / 2 D E C C B E B A C B D

Canlıların Ortak Özellikleri / 3 B C E C A C B D B D A D B B

İnorganik Bileşikler – Suyun Canlılar İçin Önemi / 1 E A E E D C C A A

İnorganik Bileşikler – Suyun Canlılar İçin Önemi / 2 E C E C D C B C B B E C

Asit, Baz, Tuz ve Minerallerin Canlılar İçin Önemi / 1 D E D E E A B

Asit, Baz, Tuz ve Minerallerin Canlılar İçin Önemi / 2 D A D C C E E A D B

Organik Bileşikler E D E A E E C A

Karbonhidratlar / 1 E A E B C E

Karbonhidratlar / 2 C A B D C C C B A D B

Yağlar (Lipitler) / 1 C C D D B B A

Yağlar (Lipitler) / 2 A E C C C C C E E B E D

Proteinler / 1 D D C E A D E

Proteinler / 2 E C D A D B A B A E D D B

Karbonhidratlar – Yağlar – Proteinler B E C C C B B

Enzimler – I / 1 C A A C E D E

Enzimler – I / 2 B B A A E C C C A A C C A

Enzimler – II / 1 B D C C E C

Enzimler – II / 2

Hormonlar – Vitaminler / 1

Hormonlar – Vitaminler / 2

Nükleik Asitler – I / 1

Nükleik Asitler – I / 2

Nükleik Asitler – II / 1

Nükleik Asitler – II / 2

ATP – Sağlıklı Beslenme / 1

ATP – Sağlıklı Beslenme / 2

Üniteyi Değerlendirelim / 1










1. ÜNİTE / YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

6

İçindekiler

Bölüm 1: Biyoloji ve Canlıların Ortak Özellikleri .............................................................................. 10–15

Bölüm 2: İnorganik Bileşikler – Suyun Canlılar İçin Önemi ........................................................... 16–19

Bölüm 3: Asit, Baz, Tuz ve Minerallerin Canlılar İçin Önemi .......................................................... 20–23

Bölüm 4: Organik Bileşikler .................................................................................................................. 24–25

Bölüm 5: Karbonhidratlar ...................................................................................................................... 26–29

Bölüm 6: Yağlar (Lipitler) ........................................................................................................................ 30–33

Bölüm 7: Proteinler ................................................................................................................................. 34–37

Bölüm 8: Karbonhidratlar – Yağlar – Proteinler ............................................................................... 38–39

Bölüm 9: Enzimler – I ............................................................................................................................. 40–43

Bölüm 10: Enzimler – II ......................................................................................................................... 44–47

Bölüm 11: Hormonlar – Vitaminler ..................................................................................................... 48–51

Bölüm 12: Nükleik Asitler – I ............................................................................................................... 52–55

Bölüm 13: Nükleik Asitler – II .............................................................................................................. 56–59

Bölüm 14: ATP – Sağlıklı Beslenme .................................................................................................... 60–63

Üniteyi Değerlendirelim ......................................................................................................................... 64–83

Etkinlik Yapalım ........................................................................................................................................ 84–85

Haber Köşesi .................................................................................................................................................... 86

1. ÜNİTE: YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

01

7

Bölüm 1: Canlılığın Temel Birimi Hücre .............................................................................................. 88–89

Bölüm 2: Hücrenin Yapısı ...................................................................................................................... 90–91

Bölüm 3: Bilimsel Yöntem Basamakları ............................................................................................. 92–95

Bölüm 4: Hücre Zarının Yapısı ve Görevleri – Hücre Duvarı ......................................................... 96–99

Bölüm 5: Hücre Zarından Madde Geçişleri – I ............................................................................ 100–103

Bölüm 6: Hücre Zarından Madde Geçişleri – II ........................................................................... 104–109

Bölüm 7: Hücre Zarından Madde Geçişleri – III .......................................................................... 110–115

Bölüm 8: Sitoplazma – Hücre Organelleri – I .............................................................................. 116–117

Bölüm 9: Hücre Organelleri – II ...................................................................................................... 118–119

Bölüm 10: Hücre Organelleri – III .................................................................................................. 120–123

Bölüm 11: Hücre Organelleri – IV .................................................................................................. 124–129

Bölüm 12: Hücre İskeleti – Çekirdek ............................................................................................. 130–131

Bölüm 13: Hücrelerin Karşılaştırılması .......................................................................................... 132–135

Üniteyi Değerlendirelim .................................................................................................................... 136–151

Etkinlik Yapalım ................................................................................................................................... 152–153

Haber Köşesi ................................................................................................................................................. 154

2. ÜNİTE: HÜCRE

02

8

Bölüm 1: Canlıların Çeşitliliği ve Sınıflandırılması – I ................................................................. 156–159

Bölüm 2: Canlıların Çeşitliliği ve Sınıflandırılması – II ................................................................ 160–165

Bölüm 3: Bakteriler ............................................................................................................................ 166–169

Bölüm 4: Arkeler ................................................................................................................................ 170–171

Bölüm 5: Protistler ............................................................................................................................. 172–175

Bölüm 6: Bitkiler ................................................................................................................................. 176–177

Bölüm 7: Mantarlar ............................................................................................................................ 178–181

Bölüm 8: Hayvanlar – I (Omurgasızlar) .......................................................................................... 182–185

Bölüm 9: Hayvanlar – II (Omurgalılar) ........................................................................................... 186–191

Bölüm 10: Virüsler ............................................................................................................................. 192–195

Üniteyi Değerlendirelim .................................................................................................................... 196–213

Etkinlik Yapalım ................................................................................................................................... 214–215

Haber Köşesi ................................................................................................................................................. 216

Cevap Anahtarı ............................................................................................................................................. 217

3. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASI

03

Yaşam Bilimi Biyoloji

Biyoloji ve Canlıların Ortak Özellikleri

İnorganik Bileşikler – Suyun Canlılar İçin Önemi

Asit, Baz, Tuz ve Minerallerin Canlılar İçin Önemi

Organik Bileşikler

Karbonhidratlar

Yağlar (Lipitler)

Proteinler

Karbonhidratlar – Yağlar – Proteinler

Enzimler

Hormonlar – Vitaminler

Nükleik Asitler

ATP – Sağlıklı Beslenme

01

10

Biyoloji, bios (yaşam = canlı) ve logos (bilim) kelimelerinden oluşan “yaşam bilimi” veya “canlı bilimi” demektir. Biyoloji, canlıların yapısını, özelliklerini, birbirleriyle ve çevreleriyle olan etkileşimlerini inceler. Bakteri, amip, şapkalı mantar, elma ağacı, kedi, insan vb. canlıların birçok ortak özellği vardır. Bu ortak özellikler aşağıdaki şemada açıklanmıştır.

3

11

8

6

7

5

1

9

2

10

4

12

Hücresel yapıya sahip olma

Beslenme

OrganizasyonUyum (Adaptasyon)

Homeostazi (İç denge)

Hareket

CANLILARIN ORTAK

ÖZELLİKLERİ

Boşaltım

Uyarılara tepki

Metabolizma

Büyüme ve gelişme

Solunum

Üreme

Canlıların en küçük işlevsel birimine hücre denir. Canlılar; hücre sayısına göre bir ve çok hücreliler, hücre yapısına göre prokaryot ve ökaryot hücreli-ler şeklinde gruplandırılır.

Canlıların enerji ihtiyacını kar-şılamak için gerekli besin mad-

delerini temin etmesine bes-

lenme denir. Ototrof canlılar (üretici) kendi besinini sentez-

leyebilirken heterotrof canlılar (tüketici) dışarıdan hazır orga-

nik besin alır.

Bir hücrelilerde organizasyon basamakları “Atom → Molekül → Organel → Hücre” şek-

lindedir. Çok hücrelilerde ise “Atom → Molekül → Organel → Hücre → Doku → Organ → Sistem → Organizma” şek-

lindedir.

Canlıların bulundukları çevre-

de yaşama ve üreme şansını artıran kalıtsal özelliklerine adaptasyon denir. Örneğin; kaktüsler gövdelerinde su depolar.

Canlıların vücut içi değerlerini belirli sınırlar içinde tutma eği-limine homeostazi (iç denge) denir. Örneğin; kan şekeri normalin üstüne çıkan bireyde insülin hormonu kan şekerini normal değere düşürür.

Hayvanlar kaslarını kullana-

rak aktif olarak yer değiştirir. Bitkiler çevrelerindeki uyarı-lara durum değiştirerek tepki verir. Bir hücreliler kamçı, sil ve yalancı ayaklarını kullana-

rak aktif olarak yer değiştirir.

Canlılarda metabolizma faa-

liyetleri sırasında açığa çıkan atıkların vücuttan uzaklaş-

tırılmasına boşaltım denir. Örneğin; insanlar idrar ata-

rak, bitkiler yaprak dökerek boşaltım yapar.

Canlılar iç ve dış çevrelerin-

de meydana gelen uyarılara uygun tepkiler verir. Örneğin; sahibinin sesini duyan köpek sahibinin yanına koşar.

Hücrelerdeki yapım tepkime-

lerine anabolizma, yıkım tep-

kimelerine katabolizma denir. Anabolizma ve katabolizma tepkimelerinin tümüne ise metabolizma denir.

Canlıların yapısındaki madde miktarının, özellikle de protein miktarının artmasına büyüme

denir. Bir hücrelilerde büyüme hücrenin hacminin ve kütlesi-nin artışıyla, çok hücrelilerde hücrelerin bölünmesi ve hüc-

relerin hacminin ve kütlesinin artışıyla olur.

Canlı hücrelerde basit orga-

nik bileşiklerin yıkılmasıyla ATP sentezlenmesine solunum

denir. Bazı canlılar oksijenli, bazı canlılar oksijensiz solu-

num yapar.

Canlıların nesillerini devam ettirmek için kendilerine ben-

zer yeni bireyler oluşturması-na üreme denir. Bazı canlılar eşeysiz bazı canlılar eşeyli ürer. Üreme, bir bireyin yaşa-

ması için şart değildir.

BÖLÜM 1: BİYOLOJİ VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

11

BİYOLOJİ VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ / 1

1. Biyoloji ile ilgili,

I. Canlıbilimidir. II. Canlılarınyapısalveişlevselözellikleriniinceler. III. Canlıların çevreleriyle olan etkileşimlerini konu

edinmez.

yargılarındanhangileridoğrudur?

A)YalnızI B)YalnızII C)IveII D)IIveIII E)I,IIveIII

2. Aşağıdaki özelliklerden hangisi, canlıları cansızvarlıklardanayırtetmedekullanılmaz?

A) BüyümevegelişmeB) SolunumileenerjiüretmeC) AtomvemoleküllerdenoluşmaD) KendinebenzeryavrularoluşturmaE) Çevreseluyarılaratepkiverme

3. Canlılarhücreyapısınavesayısınagöreaşağıdakigibigruplandırılır.

Hücreyapısınagöre

Hücresayısınagöre

Prokaryothücreliler

(a)

Birhücreliler

(c)

Ökaryothücreliler

(b)

Çokhücreliler

(d)

Bunagöre;

● bakteri, ● amip, ● insan

canlılarının hücre yapısına ve sayısına göre yeraldıkları gruplar aşağıdakilerin hangisinde doğruolarakverilmiştir?

Bakteri Amip İnsanA) a,c b,c b,dB) a,c a,c b,dC) b,c a,c a,dD) b,d b,c a,dE) a,d a,c b,d

4. Aşağıdakilerden hangisi canlılarda ortak olarakgerçekleşenolaylardanbirideğildir?

A)Beslenme B)Solunum C)Metabolizma D)BoşaltımE)Fotosentez

5. Aşağıdaki tablodanumaralanmışcanlılardanbiribak-

teri,biriyeşilbitki,biridehayvandır.

Canlılar

I II III

Özell

ikler

Hücresayısı Çok Çok Bir

Kendibesininiüretme

Yerdeğiştirmehareketiyapma

Üretir

Yapmaz

Üretemez Üretir

Yapar Yapar

Tablodaki verilere göre, canlıları gösteren numa-ralaraşağıdakilerinhangisindedoğruolarakveril-miştir?

Bakteri Yeşilbitki HayvanA) I II III

B) II I IIIC) II III I

D) III I II

E) III II I

6. Canlı türlerinin tümünün ortak özelliklerinden bazılarışunlardır:

● Aminoasitlerikullanarakproteinsentezleme ● Kendinebenzeyenyenibireylermeydanagetirme ● Metabolizmasıiçingerekliolanenerjiyiüretme ● Metabolizmasıiçinürettiğienerjiyikullanma

Buverileredayanarakaşağıdakiyargılardanhangi-sinevarılamaz?

A) Canlılığınsürdürülebilmesi içinenerjiüretmekvetüketmekgerekir.

B) Canlıtürlerinintümü,yapımtepkimelerinigerçek-

leştirir.C) Canlıtürlerinintümü,özelliklerinibirsonrakinesle

aktarabilir.D) Canlı türlerinin tümü amino asitler arasında bağ

kurar.E) Canlı türlerininbazıları,enerjiüretimindeoksijen

kullanmaz.

12


1. Birböcektürünün1.,2.ve3.yaşamevrelerindesıcak-

lıkilegelişmeoranıarasındakiilişkiyigöstereneğrileraşağıdakigrafikteverilmiştir.

Gelişmeoranı(%)

Sıcaklık(°C)5

0

1 2 3

10

2550

75

100

15 20 25 30 35 40 50

Kapalıbiryapayyaşamalanında,sıcaklıkdeğişimiaşağıdakilerin hangisinde verilen değerler ara-sındaolursa,bucanlı türününüçyaşamevresinitamamlayabildiğigözlenebilir?

A)5°Cile10°C B)10°Cile15°CC)15°Cile20°C D)20°Cile25°C E)25°Cile30°C

2. Üçbakteritürünün,oksijendennasıletkilendiğinibelir-lemek için düzenlenen deneyde aşağıdaki sonuçlaralınmıştır.

Bakteriler Uygulama Sonuç

Kbakterisi ⇒ O2sizortam ⇒ Ölür.

Lbakterisi ⇒ O2sizortam ⇒ Çoğalır.

Mbakterisi ⇒ O2sizortam ⇒ Çoğalır.

Kbakterisi ⇒ O2liortam ⇒ Çoğalır.

Lbakterisi ⇒ O2liortam ⇒ Çoğalır.

Mbakterisi ⇒ O2liortam ⇒ Çoğalamaz.

Bubakterilerleilgili,

I. Kbakterisioksijenlisolunumyapar. II. Lbakterisihemoksijenlihemoksijensizsolunum

yapar. III. Mbakterisioksijensizsolunumyapar.


A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IIveIII E)I,IIveIII

3. Canlılarveözellikleriyleilgiliaşağıdakiifadelerdenhangisiyanlıştır?

A) Kaktüsün su depolayan gövdeye sahip olmasıadaptasyonaörnektir.

B) Bitkilerin sonbaharda yaprak dökmesi boşaltımaörnektir.

C) Denizyıldızınınkopanparçasındanyenidenizyıl-dızıoluşmasıeşeyliüremeyeörnektir.

D) Amipin sitoplazma miktarını artırması büyümeyeörnektir.

E) Böcekkapanbitkisininüzerinekonanböceğiyakala-

masıhareketeörnektir.

4. Aşağıdabazıcanlılardagerçekleşenolaylarverilmiştir.

● Yeşilbitkigövdesinin,ışığıngeldiğitarafayönelerekbüyümesi

● Kedinin,kendisineseslenensahibinedoğrugitmesi ● Ayağına iğne batan çocuğun, ayağını hızla geri

çekmesi

Bunagöre,verilenörneklerdecanlılardagerçekle-şenaşağıdaki ortaközelliklerdenhangisi açıklan-mıştır?

A) AktifolarakyerdeğiştirmeB) MetabolizmatepkimelerinigerçekleştirmeC) ÇevreseluyarılaratepkivermeD) EnerjiihtiyacınıkarşılamakiçinbeslenmeE) İçdengeyisağlamakiçinboşaltımyapma

5. Aşağıdacanlılardagerçekleşenbazı tepkimeler veril-miştir.

I. 6CO2 + 6H2O Işık

Klorofil→Glikoz+6O2

II. ADP + Pi → ATP + H2O

III. Glikoz+6O2 → 6CO2 + 6H2O+32ATP

Bu tepkimelerdenhangileribütüncanlılardaortakolarakgerçekleşir?


13

6. Canlılarıntümü;

I. hücreselyapıgösterme, II. nükleikasitbulundurma, III. proteinsentezleme

özelliklerindenhangilerineortakolaraksahiptir?


7. Canlılardaproteinmiktarınınartmasınabüyümedenir.Aşağıdaki grafikte bitkilerde ve hayvanlarda zamanabağlıbüyümeverilmiştir.

BüyümeBitkilerde

Hayvanlarda

Zaman

Grafiktekibilgileregöre,

I. Hayvanların vücudundaki protein miktarı ömürboyuartmayadevameder.

II. Bitkilerdebüyümesürekliolarakgerçekleşir. III. Hayvanlarınbüyümesininsınırlıolmasınınnedeni

belirlibiryaştansonraproteintüketmemeleridir.

ifadelerindenhangileridoğrudur?


8. Canlılardagerçekleşen,

I. H2O + CO2 ışık

klorofilBesin+O2

II. Polimer+H2O Monomer III. Besin+O2 CO2 + H2O

reaksiyonlarından hangileri ototrof canlılara aithücrelerdegerçekleşirkenheterotrofcanlıhücrele-rindegerçekleşemez?


9. Canlılarlailgiliverilen;

I. adaptasyonlarasahipolma, II. çevredengelenuyarılaracevapverme, III. mitozbölünmeilebüyüme

özelliklerindenhangileribirhücreliveçokhücrelicanlılarıntümündeortaktır?


10. Aşağıdakilerden hangisi bitkiler ve hayvanlarınortaközelliklerindendir?

A) SuvekarbondioksitkullanarakbesinsentezlemeB) Suvemineralgibiinorganikbesinleridışortamdan

hazıralmaC) IşıkenerjisinikimyasalbağenerjisinedönüştürmeD) AktifolarakyerdeğiştirmehareketiyapmaE) Besinveoksijenikanilehücreleretaşıma

11. Canlılardametabolikfaaliyetlersonucundaoluşturulanatık maddelerin vücuttan uzaklaştırılması gerekir. Buolayaboşaltımdenir.

● Birhücreliorganizmalaratıkmaddelerinihücreza-

rındandışarıatar. ● Tatlı suda yaşayan ökaryot bir hücreli canlılarda

suyun boşaltılmasında kontraktil koful adı verilenyapıgörevalır.

● Çok hücreli çilek bitkisinde gövdeden gelen fazlasu,yaprakuçlarındandamlamayoluylaatılır.

● Omurgalıhayvanlardaazotluatıklarböbreklerledı-şarıyaatılır.

Yukarıdaverilenbilgileregöre,

I. Canlılardaboşaltımürünlerininvücuttanuzaklaştı-rılmaşekillerifarklılıkgösterebilir.

II. Bir hücreli canlıların tümünde boşaltım kontraktilkofullarileyapılır.

III. Çokhücrelicanlılardaatıkürünlerinboşaltılmasın-

daözelleşmişdokuveorganlargörevalır.

yargılarındanhangilerineulaşılabilir?

A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IveIII E)IIveIII

14


1. Birbireyinyaşamınıdevamettirebilmesiiçin;

I. kendibesininiüretme, II. kendinebenzeryavruoluşturma, III. ATPüretmevetüketme

özelliklerindenhangilerinesahipolmasızorunludur?


2. Birbitkide, fotosentez ileüretilenorganikmaddemik-

tarı,solunumileharcanandanfazlaolduğusürecebitkibüyür.

Aşağıdakigrafikte,belirlibirbitkiyaprağında fotosen-

tez ve solunum tepkimeleri hızlarının yaprak yaşınabağlıdeğişimiverilmiştir.

Solunum

0 30 40 50 60 70Yaprakyaşı(gün)

Fotosentez

Tepkimehızı

Grafikteki bilgilere dayanarak, bu yaprakla ilgiliaşağıdakiyargılardanhangisinevarılabilir?

A) Yaprakyaşlandıkçafotosentezhızıartmıştır.B) Yapraktaki organik madde miktarı ilk 30 gün hiç

artmamıştır.C) Bazı zamanlar yaprağınsolunumhızı fotosentez

hızındanfazlaolmuştur.D) Yaprakfotosentezhızısıfırolduğundaölmüştür.E) Yapraktakiorganikmaddemiktarı30.gündenitiba-

rensürekliazalmıştır.

3. Aşağıdakilerden hangisi tüm canlılarda ortak ola-rakgerçekleşenolaylardanbirideğildir?

A) MetabolizmaolaylarındaATPkullanmaB) MetabolizmaartıklarınıhücredenuzaklaştırmaC) BelirlibirorganizasyonasahipolmaD) KendinebenzerbireylermeydanagetirmeE) OksijensizsolunumileATPsentezleme

4. Aşağıdaki canlıların hangisinde organizasyondüzeyisadece“Molekül→Organel→Hücre”şeklin-dedir?

A)İnsan B)Eğreltiotu C)Amip D)Solucan E)Böcek

5. Canlılar;

I. fotosentezyapma, II. eşeysizüreme, III. çokhücreliolma, IV. kendineözgüproteinsentezleme


A)YalnızIV B)IveII C)IIveIII D)IIIveIV E)I,IIveIII

6. Canlılarbesinihtiyaçlarınıkarşılamaşekillerinegöreikigrubaayrılabilir.

● Ototrof (üretici) canlılar: Kendi besinini kendiüretencanlılardır.

● Heterotrof(tüketici)canlılar:Kendibesininiüre-

temeyipdışarıdanhazıralancanlılardır.

Buna göre, ototrof (a) ve heterotrof (b) canlılarınbirer örneği aşağıdakilerin hangisinde doğru ola-rakverilmiştir?

a b

A) İnsan ÇamağacıB) Amip ŞapkalımantarC) Yeşilalg İnekD) Şapkalımantar KediE) Elmaağacı Eğreltiotu

7. Canlı hücreler, küçük yapılı besinleri yıkarak enerjiaçığaçıkarır.

Hücrelerdeortakolarakgerçekleşenbuolayaveri-lenisimaşağıdakilerdenhangisidir?

A)Beslenme B)Solunum C)Sindirim D)Boşaltım E)Homeostazi

15

8. Çok hücreli gelişmiş bir canlıda bulunan organizasyondüzeyleriaşağıdaşematikolarakgösterilmiştir.

a

bc

de

f

MolekülOrganelHücreDokuOrganSistem

Buorganizasyondüzeylerindenhangileribirhüc-relicanlılardabulunmaz?

A)Yalnızf B)evef C)d,evef D)c,d,evef E)b,c,d,evef

9. Bitkilervehayvanlar;

I. çokhücreliolma, II. homeostaziyisağlama, III. kendiorganikbesininiüretme


A)YalnızI B)IveII C)IveIII D)IIveIII E)I,IIveIII

10. Aşağıdaçeşitlicanlılardagözlenenolaylarverilmiştir.

● Tatlısudayaşayanparamesyumunhücreiçinegirenfazlasuyukontraktil kofulu ilehücredışınaatması..........I..........olayıdır.

● Öglenanınkamçısınıkullanarakışığınolduğutara-

fadoğrugitmesi..........II............olayıdır. ● Amipin ikiye bölünerek yeni amipler oluşturması

..........III.............olayıdır.

Bu cümlelerde numaralanmış boşluklara gelmesigerekenleraşağıdakilerinhangisindedoğruolarakverilmiştir?

I II III

A) boşaltım hareket büyümeB) solunum uyarıyatepki üremeC) sindirim uyarıyatepki büyümeD) boşaltım hareket üremeE) boşaltım uyarıyatepki büyüme

11. Canlılarınüremesisırasında;

I. bireysayısınıartırma, II. gametoluşturma, III. döllenme

olaylarındanhangilerortakolarakgerçekleşir?

A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D)IveIII E)IIveIII

12, 13 ve 14. soruları aşağıdaki görsellere görecevaplandırınız.

Bakteri

1

Elmaağacı

4

Paramesyum

2

Solucan

5

Şapkalımantar

3

12. Görsellerdekicanlılardanhangileriçokhücrelidir?

A)Yalnız4 B)1ve2 C)3ve5 D)3,4ve5 E)2,3,4ve5

13. Görsellerdekicanlılardanhangileriaktifolarakyerdeğiştirmehareketiyapabilir?

A)1ve2 B)1,2ve5 C)2,3ve5 D)3,4ve5 E)2,3,4ve5

14. Görsellerdekicanlılardanhangileriototrof(üretici)beslenebilir?

A)Yalnız4 B)1ve4 C)3ve4 D)2,3ve5 E)1,3,4ve5

16

Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler

✓ Su✓ Asitler✓ Bazlar✓ Tuzlar✓ Mineraller

✓ Karbonhidratlar✓ Yağlar✓ Proteinler✓ Enzimler✓ Hormonlar✓ Vitaminler✓ Nükleik asitler✓ ATP

İnorganik bileşikler Organik bileşikler

İnorganik Bileşikler✓ Canlıların, kendi vücudunda üretemeyip dışarıdan

hazır olarak aldığı bileşiklerdir.✓ Yapılarında karbon (C) ve hidrojen (H) birarada

bulunmaz.✓ Küçük yapılı oldukları için sindirime uğramaz.✓ Solunum tepkimelerinde enerji verici olarak kullanıl-

maz.

Suyun Canlılar İçin ÖnemiKimyasal formülü H

2O'dur. Tüm organizmalarda en çok

bulunan bileşen sudur.

Suyun Görevleri

✓ Maddelerin çözünmesini ve yayılmasını sağlar.✓ Besinlerin sindiriminde kullanılır.✓ Fotosentez tepkimelerinde CO

2 ile birleşerek organik

besinin yapısına katılır.✓ Vücut sıcaklığının düzenlenmesine yardımcı olur.✓ Metabolizma atıklarının seyreltilmesinde ve atılma-

sında rol oynar.✓ Yüksek özgül ısıya sahip olmasından dolayı deniz ve

okyanuslardaki su yavaş ısınıp yavaş soğur. Bu da canlıların olumsuz etkilenmesini önler.

✓ Suyun oluşturduğu yüzey gerilimi bazı canlıların su yüzeyinde durmasını ve yürümesini sağlar.

✓ Su moleküllerini bir arada tutan kohezyon kuvveti ve suyun başka bir yüzeye tutunmasını sağlayan adez-

yon kuvveti sayesinde, bitkilerde topraktan alınan su yükseklere taşınır.

BÖLÜM 2: İNORGANİK BİLEŞİKLER – SUYUN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ

1.

İnorganikbileşikler Organikbileşikler● X

● Mineral● Asit

● Baz● Tuz

● Karbonhidrat● Y

● Protein

CanlılarınTemelBileşenleri

● Z

● Vitamin● T

YukarıdaşemadaX,Y,ZveTilegösterilenbesinleriçinaşağıdakilerdenhangisiyanlıştır?

A) X,büyükbesinlerinparçalanmasındaetkilidir.B) Y,yağolabilir.C) Z,enzimolabilir.D) T,nükleikasitolabilir.E) X'inyapısındaCveHatomlarıbiraradabulunur.

2. Canlılardagözlenen;

I. boşaltımatıklarınınvücuttanuzaklaştırılması, II. sabitısılıcanlılardavücutısısınındüzenlenmesi, III. bitkilerdesuyuntaşınması

olaylarının herbirinin açıklanmasında etkili olansumolekülününözelliğiaşağıdakilerinhangisindedoğruverilmiştir?

Seyreltici Buharlaşma Kohezyonve özelliği yeteneği adezyonkuvvetiA) I II III

B) I III IIC) II III I

D) II I III

E) III II I

İNORGANİK BİLEŞİKLER – SUYUN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ / 1

17

3. Aşağıdakilerdenhangisisuileilgiliyanlışbirbilgi-dir?

A) Boşaltımürünlerininseyreltilerekvücuttanuzaklaş-

tırılmasındaetkilidir.B) Terleme ile vücut sıcaklığının ayarlanmasında

görevalır.C) Hücrelerdeenzimlerinçalışmasıiçinbelirlibiroranda

bulunmalıdır.D) Büyükmoleküllübesinlerinmonomerlerinekadar

sindirilmesindeetkilidir.E) Bitkilerinvücudundagereklidurumlardasentezlenir.

4. Aşağıdakişekildeinorganikbirbileşikverilmiştir.

O

+ +

H2O

– –

HH

Bumolekül;

I. kohezyonveadezyonkuvvetioluşturma, II. metabolizmasonucuoluşanbirçokartığınseyreltil-

mesinisağlama, III. yüksekbuharlaşmaısısınasahipolma

özelliklerindenhangilerinibulundurur?


5. Aşağıdakimoleküllerorganikveinorganikbileşik-lerşeklindegruplandırıldığındahangisidiğerlerin-denfarklıbirgruptayeralır?

A)Su B)Mineral C)HCl D)Vitamin E)NaCl

6. Canlıdaki inorganikmaddelerle ilgili aşağıdakiler-denhangisiyanlıştır?

A) Sindirimeuğramadanhücreiçinealınabilirler.B) Metabolizmanındüzenlenmesindegörevlidirler.C) Solunumolaylarındayıkılarakenerjiverirler.D) Hücreninyapısınakatılırlar.E) İçdengeninsağlanmasındaetkilidirler.

7. İnsanlailgili,

I. Yaşlandıkçavücudunsuoranıazalır. II. Vücutiçingereklisumiktarıgünlükçalışmaduru-

munagöredeğişir. III. Vücutsıcaklığınındüzenlenmesindevücuttakisu-

yunetkisiyoktur.



8 ve 9. soruları aşağıdaki tabloya göre cevaplandı-rınız.

Birbitkitürününyapısındabulunanmolekülleranalizedilmişveaşağıdakisonuçlareldeedilmiştir.

Moleküller Bulunmaoranı(%)Su 79

Protein 1,8Yağ 0,5

Karbonhidrat 17,5Mineral 1,2

8. Bubitkitürününyapısındaenfazlabulunanorga-nikmolekülaşağıdakilerdenhangisidir?

A)Karbonhidrat B)Su C)Mineral D)Protein E)Yağ

9. Bubitkitürüileilgili,

I. Yapısındakiinorganikmoleküloranı,organikmole-

küloranındanfazladır. II. Yapısındakimineraloranıyağoranındandüşüktür. III. Yapısındakiproteinveyağoranıtoplamı,karbon-

hidratoranınkindenyüksektir.


A)YalnızI B)YalnızII C)IveII D)IveIII E)IIveIII

18

İNORGANİK BİLEŞİKLER – SUYUN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ / 2

1. Bircanlınınyapısındabulunan temelbileşikleraşağı-dakigibiikigruptaincelenir.

İnorganikbileşikler

Canlılarınyapısında

bulunantemelbileşikler

✓ Örnek:.......a.......

Organikbileşikler

✓ Örnek:.......b.......

Bu bileşiklerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yan-lıştır?

A) İnorganikbileşikler,tümcanlılartarafındandışarı-danhazıralınır.

B) Organikbileşikler,üreticicanlılartarafındaninorganikmaddelerinkullanılmasıilesentezlenir.

C) Şemada a yerine su, mineral, asit, baz veya tuzgelebilir.

D) Şemada b yerine karbonhidrat, lipit veya proteingelebilir.

E) İnorganik bileşiklerin yapısında C ve O atomlarıbulunmaz.

2. Canlılardaki inorganik bileşikler aşağıdaki özellik-lerdenhangisinesahipdeğildir?

A) HücreninyapısınakatılmaB) MetabolizmadadüzenleyiciroloynamaC) HücredeenerjikaynağıolarakkullanılmaD) SindirimeuğramadanhücrezarındangeçmeE) Canlıvücudundasentezlenmeme

3. Sadeceinorganikbesinlerinidışarıdanalarakyaşa-mını sürdürebilen ve ışık enerjisini kimyasal bağenerjisinedönüştürebilenökaryotbirhücreiçin;

I. Suyuorganikbesinsentezindekullanabilir. II. Solunumusonucuaçığasuçıkarabilir. III. İnorganikmaddelerdenorganikbesinsentezler.

ifadelerindenhangileridoğrudur?


4. Aşağıdabirmolekülleilgilibazıbilgilerverilmiştir.

● Otsubitkilerindikdurmasınısağlama ● Terlemesırasındabuharlaşarakvücutsıcaklığının

düzenlenmesinisağlama ● Kan dokunun büyük bir bölümünü oluşturarak

maddelerintaşınmasınısağlama

Bumolekülileilgili,

I. İnorganikyapıdadır. II. KimyasalformülüH2O'dur. III. Üreticicanlılarınvücudundasentezlenir.



5. Suyuncanlılariçinönemiileilgilibazıdurumlaraşağıdaverilmiştir.

I. Enzimlerinçalışabilmesiiçinortamdayeterlimiktar-dabulunma

II. Büyükbesinlerinsindirimisırasındatepkimeyegirme III. Çeşitlimoleküllerinçözünmesindevetaşınmasında

roloynama IV. Fotosenteztepkimelerindehidrojenkaynağıolma V. Boşaltımatıklarınınseyreltilmesinderoloynama

Budurumlardanhangilerisuyuninsanvücudunda-kigörevlerindendir?

A)IveII B)IIIveV C)II,IIIveIV D)I,II,IIIveV E)I,II,III,IVveV

6. ✓ Sumoleküllerihidrojenbağlarısayesindebirbiriniçekerekbiraradakalırlar.Sıvıhaldekisuda,hid-

rojen bağları sürekli olarak kırılır ve hemen yenibağlar kurulur. Böylece, moleküller birbirindenkopmadanbiraradakalmayıbaşarırlar.Budurumkohezyonkuvvetiolarakadlandırılır.

✓ Suyun başka moleküllere tutunmasını sağlayankuvveteadezyonkuvvetidenir.

Bunagöre,sumoleküllerininkohezyonveadezyonkuvvetlerisayesindeaşağıdakiolaylardanhangisi-ningerçekleşmesisağlanır?

A) BüyükbesinlerinhidroliziB) AtıkmaddelerinseyreltilmesiC) BitkidesuyunköktenyukarıdadoğrutaşınmasıD) TerlemeilevücutsıcaklığınınayarlanmasıE) Enzimlerinçalışmasıiçinortamoluşturulması

19

7. Aşağıdakilerden hangisi inorganik moleküllereörnekdeğildir?

A)Mineral B)ATP C)Su D)Asit E)Tuz

8. Aşağıdaki tabloda insanvücudununkimyasalbileşimigösterilmiştir.

Elementler Oran(%)Oksijen(O)

Potasyum(K)

Karbon(C)

Kükürt(S)

Hidrojen(H)

Sodyum(Na)

Azot(N)

Klor(Cl)

Kalsiyum(Ca)

Magnezyum(Mg)

Fosfor(P)

İzelementler

65

0,4

18,5

0,3

9,5

0,2

3,3

0,2

1,5

0,1

1,0

0,01denaz

Bunagöre,

I. İnsanvücudundaen fazlabulunanelementoksi-jendir.

II. İnsan vücudunda çok az bulunan iz elementlerinhayatiönemiyoktur.

III. İnsanvücudundabazıelementlerinbulunmaoranıeşittir.


A)YalnızI B)IveII C)IveIII D)IIveIII E)I,IIveIII

9. Böceklerinsuyüzeyindeyürüyebilmelerindesuyun;

I. yoğunlaşmaözelliği, II. özısısınınyüksekolması, III. hidrojenbağlarıylayüzeygerilimioluşturması

özelliklerindenhangilerietkilidir?


10. Aşağıdaki tabloda insanın gelişim sürecinin çeşitlidönemlerinde,vücudunsuoranlarıverilmiştir.

YenidoğanFetüs Yetişkin Yaşlı

%75%85 %60 %50

Bunagöre,

I. Vücudunsuoranınınendüşükolduğudönemyaş-

lılıktır. II. Yetişkinbireyinvücudundakisumiktarıyenidoğa-

nınkindendüşüktür. III. Fetüsün vücudundaki su oranı yeni doğanınkin-

denyüksektir.

yargılarındanhangilerineulaşılamaz?


11. Yeşilbirbitki;

I. glikoz, II. mineral, III. su

moleküllerinden hangilerini dışarıdan hazır almakzorundadır?


12. Aşağıdabirmolekülünbazıözellikleriverilmiştir.

● Ototrofcanlılarınfotosenteztepkimelerindekulan-

dıklarımaddelerdenbirisidir. ● Canlıtürlerindebulunmaoranıfarklılıkgösterir. ● Kandokununbüyükbirbölümünüoluştururvemo-

leküllerintaşınmasındaroloynar.

Bumolekülaşağıdakilerdenhangisidir?

A)Mineral B)Karbonhidrat C)Su D)Karbondioksit E)Protein

20

Asitlerin Özellikleri✓ Suda çözündüğünde hidrojen iyonu (H

+) veren bile-

şiklerdir.✓ Turnusol kâğıdının rengini maviden kırmızıya dönüş-

türür (Yani asitler kızartır).✓ Tatları ekşidir.✓ HCl inorganik aside, laktik asit organik aside örnektir.

Bazların Özellikleri✓ Suda çözündüğünde hidroksit iyonu (OH–) veren

bileşiklerdir.✓ Turnusol kâğıdının rengini kırmızıdan maviye dönüş-

türür (Yani bazlar morartır).✓ Tatları acıdır.✓ NaOH inorganik baza, adenin bazı organik baza örnektir.

Asit-Baz DengesiCanlılar için vücut sıvılarının ve yaşadıkları ortamın pH değeri çok önemlidir. Çünkü biyokimyasal tepkimelerin gerçekleşmesi için ortamın pH değeri belirli aralıklarda sabit kalmalıdır.

Tuzların Özellikleri✓ Asitler ve bazların birleşmesi ve bir molekül su açığa

çıkarmasıyla tuz oluşur.✓ Hücrede ve hücreler arası sıvıda çeşitli mineral tuzla-

rı bulunur. Tuzlar vücut sıvılarının osmotik basıncını düzenler.

✓ Tuzlar sıvı ortamda anyon ve katyon hâlinde bulunur.

HCl

Hidroklorik asit(Asit)

Sodyum hidroksit(Baz)

Sodyum klorür(Tuz)

Su

NaOH NaCl H2O++

Mineraller✓ Küçük yapılıdır, sindirilmez, hücre zarından geçebilir.✓ Solunum tepkimelerinde enerji vermez.✓ Yapıya katılır.✓ Metabolizmayı düzenler.✓ Bileşik enzimlerin yapısında kofaktör olarak katılır.

BÖLÜM 3: ASİT, BAZ, TUZ VE MİNERALLERİN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ

1. Canlılardabulunanasitvebazlarlailgili,

I. Asitler sudaçözündüğündehidroksit iyonu (OH–)

verir. II. Bazlarkırmızıturnusolkâğıdınımaviyeçevirir. III. Asitvebaztepkimeyegirersetuzoluşur.



2. İnsanvücudunayeterlimiktardamineralalınmadı-ğında;

I. kaslardakrampoluşumu, II. kansızlık, III. kemikyumuşaması

hastalıklardanhangilerioluşabilir?


ASİT, BAZ, TUZ VE MİNERALLERİN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ / 1

pH 7 çözeltinin nötr olduğunu ifade eder. pH 7'den 0'a doğru gidildikçe asitlik, 7'den 14'e doğru gidildikçe baziklik artar.

Aşağıdaki şekilde bazı maddelerin asidik veya bazik olma durumları verilmiştir.

1410 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Mide asidi

HCI

Sirke Muz Saf su Soda

AmonyakLimon Domates Süt Yumurta

Sıvı sabun

Brokoli

Çamaşır suyu

NaOH

21

3. Mineraller;

I. inorganikyapıdaolma, II. yapıyakatılma, III. düzenleyiciolma, IV. canlıvücudundasentezlenme

özelliklerindenhangilerinesahiptir?

A)IveII B)IIveIV C)IIIveIV D)I,IIveIII E)II,IIIveIV

4. ÇokhücreliorganizmalardavücutsıvılarınınbelirlibirpH değerinde tutulması gerekir. Canlılarda pH değe-

rinin sabit kalmasında tampon adı verilen bileşiklergörev yapar. Örneğin; kan pH değerinin 7,4'te sabittutulmasındakarbonikasit(H2CO3)kullanılır.

KanınpHdeğeriyükseldiğinde,

● H2CO3 → H+ + HCO3

–

tepkimesigerçekleşirken,kanınpHdeğeridüşdüğün-

deise,

● HCO3– + H

+ → H2CO3

tepkimesigerçekleştirilerekpHdeğerinindengelenme-

sisağlanır.

Yukarıdaverilenbilgileregöre,

I. KanınpHdeğeridüştüğündeHCO–

3hidrojenalıcısıolarakgörevyapar.

II. Karbonikasitinyapısındanhidrojeniyonununayrıl-masıpHdeğerinindüşmesinenedenolur.

III. KanınpHdeğerininyükselmesinebağlıolarakkar-bonikasitoluşumuhızlanır.

IV. Kandakihidrojeniyonuderişimininazalması,asitli-ğinartmasınısağlar.

yargılarındanhangileriyanlıştır?

A)YalnızII B)YalnızIII C)IveIV D)IIveIII E)IIIveIV

5. Aşağıdakilerinhangisindemineral ve insanvücu-dundakigörevleriyleilgilibilgiyanlıştır?

A) Kalsiyum→KanınpıhtılaşmasındaetkiliolmaB) Demir→HemoglobininyapısınakatılmaC) İyot→TiroksinhormonununyapısınakatılmaD) Fosfat→NükleikasitlerinyapısınakatılmaE) Sodyum→HücrelerdeO2–CO2difüzyonunusağ-

lama

6. Aşağıdakitablodasağlıklıerişkinbirbireyinvücudundabulunan bazı minerallerin miktarı ve bu mineralleringünlükgereksinimmiktarıverilmiştir.

MineralMineralinbulunma

miktarı(gram)

Mineralingünlükgereksinimmiktarı

(gram)Na 63 3K 150 1

Ca 1600 1,2Mg 21 0,4CI 85 3,5

Tablodakiminerallerleilgili,

I. Vücutta bulunma miktarı en fazla olan mineralingünlükgereksinimmiktarıdaenfazladır.

II. Vücuttabulunmamiktarıenazolanmineralingün-

lükgereksinimmiktarıdaenazdır. III. Günlük gereksinim miktarı en fazla olan mineral

Cliken,vücuttaenfazlabulunanmineralCa'dur.

yargılarındanhangileriyanlıştır?


7. AşağıdabazımaddelerinpHdeğeriverilmiştir.

HC

I

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Limon

Porta

kal

Dom

ates

Safs

uK

an

Kaba

rtma

tozu

NÖ

TR

ASİDİK BAZİK

Amon

yak

Çam

aşır

suyu

NaOH

İdra

r

Bunagöre,şemadakimaddelerdenenkuvetliasitve baz olanlar aşağıdakilerin hangisinde doğruolarakverilmiştir?

Enkuvvetliasit Enkuvvetlibaz

A) İdrar KanB) HCI NaOHC) Limon AmonyakD) Safsu ÇamaşırsuyuE) HCI Amonyak

22

1. Aşağıda çeşitli minerallerin insan vücudundaki göreviverilmiştir.

I. Kemikvedişlerinyapısınakatılma II. Hemoglobinyapısınakatılma III. ATPvenükleikasitlerinyapısınakatılma IV. Tiroksinhormonununyapısınakatılma V. Sinirhücrelerindeuyartıiletimindeetkiliolma

Buna göre, numaralandırılmış minerallerle ilgiliaşağıdakieşleştirmelerdenhangisiyanlıştır?

A)I–Flor B)II–DemirC)III–Fosfor D)IV–Kalsiyum E)V–Sodyum

2. Aşağıdatuzsentezitepkimesiverilmiştir.

............ ............ ............a b cNaCl

Sodyumklorür(Tuz)

+ +

Şemada a, b ve c ile gösterilen yerlere gelmesigerekenleraşağıdakilerinhangisindedoğruolarakverilmiştir?

a b cA) HCl NaOH H2O

B) H2O HCl NaOHC) HCl H2O NaOHD) NaOH H2O HCl

E) H2O NaOH HCl

3. İnsanvücudundaçeşitliminerallerveeksikliğinebağlıolarakortayaçıkanhastalıklaraşağıdaverilmiştir.

Eksikliğinebağlıolarak Mineral ortayaçıkanhastalık I. Kalsiyum a. Guatr II. İyot b. Anemi III. Demir c. Osteoporoz

Aşağıdakilerinhangisindeminerallerveeksikliğinebağlıortayaçıkanhastalıklaraeşleştirilmesidoğruverilmiştir?

A)I–a,II–b,III–c B)I–a,II–c,III–bC)I–b,II–a,III–c D)I–c,II–a,III–b E)I–c,II–b,III–a

4. Minerallerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisiyanlıştır?

A) Suvebesinlerlevücudaalınaninorganikmadde-

lerdir.B) Vücudumuzdaazmiktardabulunurlar.C) Oksijenli solunum tepkimelerinde yıkılarak enerji

verirler.D) Sindirimeuğramadankanakarışırlar.E) Eksikliklerindeçeşitlimetabolizmabozukluklarına

nedenolur.

5. Aşağıdakitabloda,Zea mays(mısır)bitkisininkülününanalizindeneldeedilenbazımineralçeşitlerininoran-

larıverilmiştir. Mineral Totalkuruağırlık(%)

Azot 1,459Fosfor 0,203

Potasyum 0,921Demir 0,083

Silisyum 1,172

Tablodakiverileregöre,

I. Bitkigelişimindeenönemlirolüolanmineralsilis-

yumdur. II. Zeamaysındemirihtiyacı,potasyumihtiyacından

dahafazladır. III. Azotmineralininbulunmaoranı,diğerminerallerin

bulunmaoranındanfazladır.



6. Canlılar içinvücuttakiyapılarınpHdeğişiklikleriçeşitlisorunlaranedenolur.

Busorunlara;

I. derideegzamagörülmesi, II. midedegastritoluşması, III. dişlerinçürümesi

durumlarındanhangileriörnektir?

A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IveII E)I,IIveIII

ASİT, BAZ, TUZ VE MİNERALLERİN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ / 2

23

7. AşağıdakişemadaçeşitlimaddelerinpHdeğerleriveril-miştir.

5–8

7,8–8,3

12,5

İdrar

Denizsuyu

Çamaşırsuyu

7,4

11,59–10

13,5

Gözyaşı

Amonyak(NH3)

Elsabunu

NaOH

Madde1,5–2,0

2,9

5,5

Midesıvısı

Sirke

Çay

2,5

5

4,5

6,57

Kola

KahveBira

SütSafsu

pH

⇒ Nötr

Asitli

kar

tar.

Bazik

lika

rtar.

Bunagöre,aşağıdakilerinhangisindekikarşılaştır-mayanlıştır?

A) Sirkeninasitlikderecesiçayınkindenyüksektir.B) Çamaşırsuyununbaziklikderecesigözyaşınınkin-

denyüksektir.C) KolanınpHderecesidenizsuyununkindendüşük-

tür.D) AmonyağınpHderecesiidrarınkindenyüksektir.E) Kahveninasitlikderecesimidesıvısınınkindenyük-

sektir.

8. Aşağıdaasit,bazve tuzlarla ilgili bazıcümlelerveril-miştir.

● Suda,hidrojen iyonu (H+) vererek iyonlaşanbile-

şiklere........I.........denir. ● Suda,hidroksitiyonu(OH–)vererekiyonlaşanbile-

şiklere........II..........denir. ● Nötralleşme tepkimesi sonucu oluşan moleküle

........III...........denir.

Bu cümlelerde numaralanmış yerlere gelmesigerekenleraşağıdakilerinhangisindedoğruolarakverilmiştir?

I II III

A) Asit Baz TuzB) Asit Tuz BazC) Baz Asit TuzD) Baz Tuz AsitE) Tuz Baz Asit

9.ve10. soruları aşağıdakibilgileregörecevaplan-dırınız.

Bir maddenin asidik mi bazik mi olduğunu anlamak içinturnusolkâğıdıkullanılır.Aşağıdakişekildeasitvebazlarınturnusolkâğıdındagerçekleştirdiğideğişimgösterilmiştir.

Baz AsitNötr

Baz Asit

AşağıdakitablodabazısıvılarınpHdeğerleriverilmiştir.

Sıvı pH

I Süt 6,8

III

IV

V

Çamaşırsuyu

Denizsuyu

Kan

13

7,8–8,3

7,4

II Limonsuyu 2,3

9. Tablodaki sıvılardan hangileri kırmızı turnusolkâğıdınımaviyeçevirir?

A)YalnızII B)IveII C)IIIveV D)III,IVveV E)I,III,IVveV

10. Tablodaki sıvılardan hangileri mavi turnusol kâ- ğıdınıkırmızıyaçevirir?

A)YalnızIII B)IveII C)IIveIII D)I,IIveIV E)III,IVveV

müfredatına uyumlu . sinif ojİ · başkent organize sanayi bölgesi 22. cadde no: 6 maliköy –...

Documents