mhux kollox imut! - parrocca zebbug | iktar …™ ming˙ajr fara©, waqt li t-talba tieg˙i kienet...

1Ottubru 2011

www.parroccazebbug.com

Messa©© tal-Arçipriet:

MHUX KOLLOX IMUT!

Knisja Arçipretalita’ San Filepta’ Agira,ÓaΩ-Ûebbu©

Tel. Uffiççju: 21460800Mob: 79729252Tel. Dar: 21465586Uffiççju Parrokkjali:“Villa San Filep”,Triq il-Kbira,ÓaΩ-Ûebbu© ÛBÌ 1307

Ottubru 2011 Nru. 265

Nistg˙u (u hekk, bix-xieraq, qeg˙din nag˙mlu.... u tajjeb u jalla li a˙na u ta’ warajna nibqg˙u!) infakkru l-anniversarji (dis-sena, il-50 wie˙ed) ta’ mewt il-Poeta Nazzjonali Malti, iΩ-Ûebbu©i DUN KARM PSAILA!.... IΩda, ma nistg˙u qatt xi darba nfakkru l-mewt tal-g˙anja (il-poeΩiji) tal-Poeta!.... G˙ax l-g˙anja tieg˙u – kelmtu mis-Sema – ma tmut qatt!! ...U, g˙alhekk, nistg˙u BISS infakkru twelidha, filwaqt li n©eddu, inxerrdu, inwessg˙u, inkattru sibijietha, susha, tifsirietha!... L-GÓANJA-MÓABBA ©enwina, sinçiera, safja tal-Poeta ma tmutx!! TIBQA’!!

“Kif iddoqq arpa meta swaba’ m˙arr©aji©ru bis-seng˙a fuq il-˙jut annuna,hekk il-poeta jg˙anni,meta tmissu l-id t’Alla;Óabbâr tas-sewwa, mera ts-sbu˙ija,kelmtu mis-sema, u min mis-sema tnissella jixjie˙ u la jmut.Il-poeta jintemm u l-g˙anja tibqa’”

(mill-poeΩija tieg˙u: “Non Omnis Moriar”).

DaΩ-Ûebbu©i Poeta Kbir li st˙oqqlu, u jibqa’ jist˙oqqlu, l-g˙arfien b˙ala l-Poeta Nazzjonali Malti, kien (huwa!) l-poeta ta’ kull tajjeb u sabi˙: tal-valuri umani; tal-motivi epiçi, demokratiçi u ambjentali; tat-tnebbi˙a tan-natura; tat-Twemmin Reli©juΩ Nisrani; tar-riflessjoni estetika; u l-bqija....

G˙ax, immexxi mid-Dawl tas-Sema, Dun Karm g˙araf (kif jistqarr huwa nnifsu fil-poema immortali “awto-bijografika” tieg˙u: “Il-Jien u lil hinn Minnu”) l-iΩbalji ta’ g˙amad kburit Ωg˙oΩitu, u wasal biex raΩΩan il-”jien” ta’ ©o fih, biex fada ru˙u f’idejn Alla u ˙alla lilU jmexxih!

“Issa mexxini Int, ja Dawl tas-Sema,biex ma ner©ax fil-g˙ama ta’ kburiti;raΩΩan ©o fija l-Jien, l-g˙adu tas-Sewwa,biex mieg˙i tg˙ammar Int; imxejt biΩΩejjedfid-dlam, intektek bil-g˙aslu© ta’ ˙siebi,fuq triq imwieg˙ra, fejn il-Mewt tittawwalminn kull xifer ta’ rdum; xerridt biΩΩejjeddmug˙ ming˙ajr fara©, waqt li t-talba tieg˙ikienet tidwi bla tama ©ewwa qalbi,g˙ax ©wiena˙ ma kellhiex biex tifred l-g˙oli.Issa mexxini Int, g˙ax fik biss nag˙rafil-g˙ajb tal-Jien u l-©miel ta’ Lil hinn Minnu.”

Bir-ra©un, g˙alhekk li, f’dil-Parroçça, kull Ûebbu©i j˙ossu kburi b’dan wild Ra˙lu! Jalla x-xempji spiritwali leqqiena tieg˙u, kitbietu immortali, idawlulna LKOLL ˙ajjitna!

Il-Mulej iberikkom.

Fr. Daniel Cardona,Arçipriet.

IL-QAWL: Alla wie˙ed u nies ˙afna (… jew… wisq)!

IT-TIFSIRA: Hawn ideat ta’ nies daqskemm hawn nies; imma ˙add mhu b˙al Alla, g˙ax Alla wie˙ed hawn! … Kul˙add g˙andu l-opinjonijiet tieg˙u.

ALLA fil-Qawl Malti

ARA f’Pa©na 8 (l-a˙˙ar pa©na):

• Ûjajjar (Tberik) lill-Familji

• Ktieb Ìdid fuq Óajjet Dun Karm

• Serata MuΩiko-Letterarja fil-Knisja

• L-Assemblea Parrokkjali 2011

Il-Poeta Nazzjonali Malti Dun Karm Psaila

(18.10.1871 – 13.10.1961).

2 Ful jet t Parrokkjal i Parroçça ÓaΩ‐Ûebbu©


IL-POETA NAZZJONALI MALTI

…fil-qosor ˙afna

• Fl-1871, twieled f’ÓaΩ-Ûebbu©; studja fl-Iskola tal-Gvern; da˙al is-Seminarju.

• Fl-1894, sar qassis; fl-istess Seminarju, g˙allem diversi su©©etti g˙al madwar 26 sena.

• Fl-1896, kiteb poeΩiji bit-Taljan, fil-©abra: Foglie d’Allora.

• 1921 – 1936, Assistent Direttur tal-Bibljoteka Pubblika.

• 1923 – 1936, Direttur tal-Bibljoteka Çirkulanti.

• 1927 – 1940, it-tieni President tal-G˙aqda tal-Kittieba tal-Malti u Editur ta’ “IL-MALTI”. G˙al xi snin, eΩaminatur tat-Taljan u tal-kors akkademiku u preparatorju g˙all-Malti, fl-Università.

• Fl-1934, qaleb mit-Taljan g˙all-Malti r-rumanz “Inez u Emilja”, ta’ D. Caprile.

• Fl-1935, wara li kien ˙are© bil-pensjoni, tqabbad mill-Gvern biex jag˙mel dizzjunarju mill-IngliΩ g˙all-Malti, li tlesta fl-1955.

• Fl-1936, qaleb g˙all-Malti mit-Taljan, ir-rumanz “l-Oqbra”, ta’ Ugo Foscolo.

• Fl-1945, ing˙ata l-ewwel D. Litt. (Hon. Causa) tal-Università ta’ Malta.

• Fl-1946, ing˙ata l-Premju “ÌuΩè Muscat Azzopardi”.

• Fl-1961, ©isem Dun Karm miet. Ru˙u g˙adha u tibqa’ ˙ajja tgawdi l-premju aktar minn mist˙oqq ta’ ˙idmietu, kif ukoll fl-g˙anjiet (il-poeΩiji) immortali tieg˙u.

EDITORJAL:

DUN KARM PSAILA

Dwiet u tibqa’, POETA, l-g˙anja tieg˙ek,

U tg˙aqqad ˙siebna lkoll ma’ ˙susek, mieg˙ek;

Narek, fil-vrus, ma j˙alli ’l ˙add jitmieg˙ek!

Kitbietek.... DAWL, TÓEÌÌIÌ.... FJAMMET il-˙ajja;

Aktar minn hekk, XEMPJU ta’ sliem l-im˙abba:

Ru˙ek, f’kull vers, ma t˙alli ’l ˙add jitlajja, ....

Ma t˙alli ’l ˙add fil-g˙aΩΩ, bil-qΩieΩ jittabba’!

Poeta KBIR ta’ dan ÌENSNA ÓAWTIELI,

Sfajt INT il-g˙elm, ix-xempju tal-kittieba;

Altar ward l-g˙ana tieg˙ek, QATT mitbieli,

Isa˙˙ar b’lehma mseddqa lill-˙assieba!...

Le˙nek ma jitfi QATT: fjamma dejjiema;

Altar is-SEW, l-IMÓABBA, d-DEH’N, is-SLIEMA!

IS-SLIEM: Fuljett tal-Parroçça SAN FILEP TA’ AGIRA, ÓaΩ-Ûebbu©. – Ottubru 2011.– Inizjattiva tal-Kummissjoni “Relazzjonijiet Pubbliçi u Media”, li hija ffurmata minn: Fr. Daniel Cardona (ARÇIPRIET); Tonio Galea (SEGRETARJU); in-Nutar Dr. Philip Ellul LL.B., Dip. Not. Pub., LL.D. (P.R.O. Tal-Parroçça); u l-MEMBRI: Joe P. Borg, Owen Briguglio, l-Avukat Dr. Jean Noel Cutajar LL.B., Dip. Not. Pub., LL.D., Keith Cutajar B.Sc. I.T. (Hons), Michael Sciriha u t-Tabiba Dr. Elizabeth Zammit Lupi MD. – INKARIGATI MIR-REKLAMAR: Janet Agius u Grace Baldacchino – GÓAN TAL-ÓIDMA tal-Kummissjoni “Relazzjonijiet Pubbliçi u Media”: Li twassal TAGÓRIF fuq ©rajjet u mixjet il-Parroçça u l-˙idma mwettqa mill-Arçipriet u l-Kleru, mill-G˙aqdiet Reli©juΩi u Gruppi o˙rajn parrokkjali – TAGÓRIF li jiswa ta’ ˙olqa bejn il-parruççani kollha u ta’ t˙e©©i© g˙al sehem akbar u usa’ f’din il-˙idma parrokkjali.

3Ottubru 2011


GÓALIEX INÓOBB LIL DUN KARMminn

Mons. LAWRENZ CACHIALil Dun Karm in˙obbu g˙ax huwa Ûebbu©i, huwa qassis, huwa poeta, u g˙ax kont nafu personalment.

Dun Karm huwa Ûebbu©i; wie˙ed minn ˙afna li g˙amlu ©ie˙ kbir lil dan ir-Ra˙al. Qatt ma sta˙a jg˙id li huwa Ûebbu©i u, g˙alkemm id-dmirijiet tieg˙u Ωammewh ˙afna snin ’il bog˙od minn ÓaΩ-Ûebbu©, baqa’ jg˙oΩΩ f’qalbu lil dan ir-Ra˙al. Kiteb poeΩiji sbie˙ dwaru, u kiteb l-Innu ta’ San Filep (“Innu lil San Filippu ta’ A©©ira”), missier spiritwali taΩ-Ûebbu©in.

Dun Karm huwa qassis li, kif xehdu dawk li kienu jafuh sewwa, qeda dmiru ta’ qassis, u dejjem Ωamm grad g˙oli ta’ spiritwalità fil-kitba u fil-˙ajja tieg˙u. Fost dmirijiet o˙rajn li wettaq b˙ala qassis, kien l-ewwel Direttur Spiritwali tal-Legion of Mary ta’ Malta, u waqqaf l-ewwel praesidium tal-Legion of Mary f’ÓaΩ-Ûebbu©, kif se ner©a’ nsemmi. Is-superjuri wkoll g˙arfu l-merti tieg˙u meta ˙atruh Monsinjur Onorarju tal-Katidral.

Dun Karm kien u, fl-opinjoni tieg˙i g˙adu, l-aqwa poeta Malti. Huwa kbir b˙ala poeta u b˙ala wie˙ed mill-bennejja tal-Malti modern. Dak iΩ-Ωmien li hu beda jikteb bil-Malti, kwaΩi kul˙add kien jikteb bit-Taljan jew bl-IngliΩ. Imma llum sirna nuΩaw il-Malti wisq aktar ta’ sikwit, u dan bis-sa˙˙a tieg˙u u ta’ s˙abu tal-G˙aqda tal-Kittieba tal-Malti, li hu kien wie˙ed mill-fundaturi u mill-uffiçjali tag˙ha. Kien g˙alhekk li jiena ktibt Ωew© kotba fuq Dun Karm: wie˙ed, huwa antolo©ija razzjonali u kkummentata tal-a˙jar poeΩiji tieg˙u; u l-ie˙or, li ˙iere© issa, huwa fuq ˙ajjet Dun Karm.

Lil Dun Karm sirt nafu meta kelli tmien snin u huwa kellu kwaΩi sebg˙in. Fil-gwerra (1940 – 1943) kien re©a’ ©ie joqg˙od ÓaΩ-Ûebbu© u kien iqaddes kuljum fis-7 ta’ filg˙odu, fil-Knisja ˙elwa tal-Madonna tad-Duluri. Kuljum kont nisma’ l-quddiesa tieg˙u u, meta kelli xi g˙axar snin, ©ieli g˙entu l-quddiesa wkoll. G˙alkemm il-quddiesa kienet bil-Latin, xorta stajna naraw id-devozzjoni kbira li biha kien iqaddes Dun Karm.

Barra minn hekk, min˙abba l-Legion of Mary tax-Xebbiet li, bil-g˙ajnuna ta’ o˙ti l-kbira Gejtana (wara, Swor Agostina O.P.), Dun Karm waqqaf g˙all-ewwel darba f’ÓaΩ-Ûebbu©, huwa sar jaf lill-familja tag˙na u Ωar id-dar tag˙na kemm-il darba. Il-kliem tieg˙u kien dejjem fuq ir-reli©jon u fuq l-Ilsien Malti.

Minn dak iΩ-Ωmien bdejt naqra l-poeΩiji ta’ Dun Karm, li kienu g˙adhom kif ˙ar©u fi tliet kotba, bis-sa˙˙a tal-mibki ÌuΩè Bonniçi, tabib u kittieb mill-a˙jar tal-Malti. Kopja ta’ dawn il-poeΩiji kienet teΩisti fil-librerija çkejkna tal-Gvern li kienet fl-Iskola tal-Gvern stess. Dawk il-poeΩiji ˙abbejthom, u ˙afna minnhom tg˙allimthom bl-amment. U, aktar ma bdejt nikber u nistudja, aktar stajt nifhimhom u napprezzahom.

Na˙seb li Dun Karm u San Ìor© Preca kienu l-aktar Ωew© qassisin li influwenzaw lil ˙ajti. GRAZZI, Dun Karm!

IΩ-Ûebbu©i Poeta Nazzjonali Malti DUN KARM PSAILA, xehed im˙abbtu, il-g˙o©ba tieg˙u g˙al, u twemminu fil-Madonna b’˙afna poeΩiji Marjani ©awhar mill-isba˙, fosthom dan is-sunett immortali, bl-isem ta’ Mater Purissima, wie˙ed mill-aqwa u l-isba˙ sunetti tal-Letteratura Maltija (li jixraq ukoll li nippubblikawh f’dan Ottubru, ix-xahar Marjan.... ix-xahar tar-RuΩarju). ....Ma tistag˙©ibx, g˙alhekk li, b˙alma kiteb Mons. L. Cachia f’dan l-artiklu tieg˙u, Dun Karm serva b’fer˙ u g˙oΩΩa b˙ala l-ewwel Direttur Spiritwali tal-“Le©jun ta’ Marija” f’Malta, u ˙abrek biex da˙˙al il-“Le©jun ta’ Marija” f’ÓaΩ-Ûebbu©, Ra˙al twelidu.

Mater PurissimaBiΩΩejjed na˙seb fik biex in˙oss fijaJorqdu l-©ibdiet li ’l qalbi jag˙mlu lsira,U difa ˙elu b˙al ta’ filg˙axijaJinΩel fuq ˙siebi u ˙emda l-iΩjed kbira.

U kif inlissen ismek, o Marija,F’talba tal-g˙a©eb, ˙elwa kemm qasira,Jikbes ©o sidri qisu nar bid-dijaLi jeqred ta’ kull Ωina sat-tifkira.

G˙ax inti safja b˙ala qatra nidaLi tinΩel mis-smewwiet fuq fomm ta’ wardaU fis-smewwiet ix-xemx tar©a’ ti©bidha.

Tad-dnub me˙lusa mit-ta˙sir ewlieniInt, omm, taf tag˙der lil min ˙a dil-mardaU bil-˙ajr ta’ xbubitek tag˙mlu hieni.

DUN KARM



Josef Felice

(Tal-Bonç)

Servizztal-Funerali

24 Sieg˙a Kuljum.

“Casa Felice”Triq l-Indipendenza,

Óal Mula, ÓaΩ-Ûebbu©Servizz tal-Kor u organiSta

Bla ÓlaS

Prezzijiet Moderati

Tel: 2146 6599 Mob: 9945 6733

lL-ÌBIR TAL-POEÛIJI KOLLHA BIT-TALJAN U BIL-MALTI TA’ DUN KARM

Riçerka ta’ ˙amsa u tletin senaProfs. Oliver Friggieri

1. Il-bΩonn ta’ ©abra s˙i˙a tal-poeΩijiSa ma miet fl-1961 Dun Karm kien g˙ad kellu l-poeΩiji tieg˙u, bit-Taljan u bil-Malti, imxerrdin sa fil-postijiet l-inqas mistennija. Kien hemm il-˙tie©a li jin©abru, u dan kien pro©ett diffiçli ˙afna li jiena d˙alt g˙alih fil-bidu tas-snin sebg˙in. Fil-bidu tas-snin sebg˙in kont qieg˙ed na˙dem fuq it-teΩi g˙all-grad ta’ M.A., bl-isem “La cultura italiana in Dun Karm” (1975), li mbag˙ad fl-1978 kienet ©iet ippubblikata b˙ala volum minn Leo S. Olschki ta’ Firenze, fil-Kullana “Biblioteca dell’Archivum Romanicum”, u bl-isem La cultura italiana a Malta - Storia e influenza letteraria e stilistica attraverso l’opera di Dun Karm.

G˙all-grad ta’ Ph.D. ˙dimt fuq it-tema “La cultura italiana del romanticismo e la poesia maltese”. Din it-tezi, ipprezentata fl-1978, ˙ar©et b˙ala volum, bl-isem Storia della letteratura maltese, mill-Edizioni Spes ta’ Milazzo, fl-1986. Lit-test originali Taljan tieg˙i kont di©à qlibtu g˙all-Malti sadanittant, biex ˙are© il-volum Storja tal-Letteratura Maltija, mill-Klabb Kotba Maltin, fl-1979. Parti importanti minn dan ix-xog˙ol hi dwar l-identità romantika ta’ Dun Karm.

Dan ifisser li kelli nassigura li jkolli quddiemi t-testi kollha ta’ Dun Karm, bil-Malti u bit-Taljan, poeΩija u proΩa, fosthom dawk li ma kienu xejn mag˙rufin u lanqas ippubblikati, u o˙rajn li setg˙u jinstabu. B˙ala punt ta’ tluq ittie˙du Ω-Ωew© listi ta’ Ninu Cremona (1964) u ÌuΩè Cardona (1967). Mill-kotba li Dun Karm xandar hu nnifsu u mit-tliet kotba ta’ ÌuΩè Bonnici (1939-40) u l-antolo©ija ta’ ÌuΩè Aquilina (1946) stajt nibni l-kwadru tal-opra sa dak iΩ-Ωmien 2. Il-©bir tal-poeΩiji bil-MaltiBi pro©ett separat g˙alkollox mir-riçerka msemmija, kienet ˙a©a xierqa li tkun definita qabelxejn l-opra poetika tieg˙u kollha bil-lingwa Maltija. Dan wassal g˙all-˙ru© g˙all-ewwel darba tal-volum tal-poeΩiji tieg˙u “kollha” bil-Malti, fl-1980: Dun Karm - Il-PoeΩiji Mi©bura (Klabb Kotba Maltin - Karmen Mikallef Bu˙a©ar). Il-volum hu wie˙ed mill-˙afna merti kbar tal-Klabb Kotba Maltin. Fih, minbarra da˙la twila dwar il-poeta, inkludejt ukoll lista kronolo©ika tal-poeΩiji kollha.

Ftit Ωmien wara, fil-ktieb Dun Karm - Il-Bniedem fil-Poeta, (1980), bijografija tal-poeta, ippubblikajt aktar poeΩiji tieg˙u misjuba aktar tard f’manuskritt li ma kienx mag˙ruf g˙alija qabel (“Pro Memoria - Ósibijiet Ûg˙ar”, manuskritt li Dun Karm stess kien ta lil Dun ÌuΩepp Mangion). Kien Pawlu Mizzi tal-Klabb Kotba

Il-poeΩiji bil-Malti ta’ Dun Karm, mi©burin mill-

Profs. O. Friggieri.

xPrivate Lessonsx

Primary Subjects(Year 3-6)

History & Italian

(Forms 1-5)

Phone: 99479040

English & Business Studies

(Forms 1-5)Phone: 79053006

Fully Qualified Teachers

Triq l-Imdina, ÓaΩ-Ûebbu©(D˙ul minn Triq Ìeraldu Farrugia)

FEJN ISSIBU:KMAMAR TAS-SODDA

SOLID, MODERNI; SALOTTI; WALLUNITS;

LINEF; IMWEJJED U SIÌÌIJIET!

Tel.: 27282828; e-mail: [email protected]

Website: www.fairdealfurniture.com.mt

5Ottubru 2011


Maltin li g˙arrafni b’dan il-manuskritt. Aktar poeΩiji mhux ippubblikati bil-Malti, imbag˙ad, sibthom f’manuskritt ie˙or (“Kollezzjoni Peter Vassallo”). Dan kien biss parti mix-xog˙ol fil-kostruzzjoni, g˙ar-riçerka tieg˙i, tal-figura vera ta’ poeta.

3. Il-©bir tal-poeΩiji bit-TaljanKien jonqos li jsir fl-istess ˙in ix-xog˙ol tal-©bir tal-poeΩiji bit-Taljan. Il-proçess kellu jitkompla anki billi jitfittxu fontijiet o˙rajn, kemm manuskritti u kemm xog˙lijiet stampati. Kelli nfittex kullimkien, f’kull tip ta’ pubblikazzjoni konvenzjonali, tipika tas-sekli dsatax u g˙oxrin: minn folji volanti sa libretti u, fost l-o˙rajn, il-©abriet ta’ pubblikazzjonijiet tassew varji, illegati f’sett ta’ volumi li kienu kklassifikati b˙ala ‘‘Miscellanea”, miΩmumin fit-Taqsima Melitensia tal-Bibljoteka tal-Università ta’ Malta. OkkaΩjoni li nibqa’ niftakar hi s-sejba ta’ dik li nqis li

hi l-ewwel poeΩija ppubblikata tieg˙u, “La dignità episcopale”, imxandra b˙ala ktejjeb, fl-1889, u li kont ippubblikajtha fl-1974 (“Il-Polz”, 26, 1974, pp. 4-7). Kienet mi©bura fil-volum ‘‘Miscellanea”, vol. IX, numru 23.Waqt li tlaqt mill-©abriet Ωg˙ar tal-poeta, Foglie d’alloro (1896), Versi (1903) u Liriche (1954, ikkurata minn Giovanni Curmi), stajt nibda l-pro©ett tal-iskoperta twila, diffiçli ta’ ˙afna opri o˙rajn, ippubblikati f’postijiet varji, jew ikkonservati f’g˙amla ta’ manuskritti jew kopji ttajpjati. Fost pubblikazzjonijiet diversi li l-poeΩiji tieg˙u bit-Taljan baqg˙u mxerrdin fihom, hemm “L’amico dei giovani”, “L’amico della gioventù maltese”, “La diocesi”, “L’eco del Circolo Foedus”, “La palestra del seminarista”, “Santa Rita”, u “Il vessillo cattolico”. KonkluΩjoni b˙al din tista’ tinkiseb wara li jkunu ©ew imfittxa r-rivisti kollha tal-epoka.

Hi importanti l-”Kollezzjoni Melitensia” tal-Bibljoteka tal-Università ta’ Malta, fejn hemm ©abra ta’ manuskritti u kopji ttajpjati ta’ xog˙lijiet tal-poeta. Il-”Kollezzjoni Peter Vassallo” hi wkoll importanti g˙al numru ta’ poeΩiji mhux-mag˙rufa bil-Malti u bit-Taljan, apparti versi minuri o˙rajn. Il-Professur Peter Vassallo, qarib tal-poeta u studjuΩ eminenti tal-Letteratura IngliΩa, kien ©entili

˙afna li ˙allieni nara l-manuskritti fil-kollezzjoni privata tieg˙u. Dan kollu g˙andu jkun ikkunsidrat fil-kuntest tal-˙aΩna mdaqqsa ta’ manuskritti u ta’ kopji ttajpjati

ta’ Dun Karm. Hu kien i˙obb jag˙mel dik li hi mag˙rufa b˙ala “bella copia”, pulita, bla ebda tibdil jew qtug˙, b’idu, b’kalligrafija çara, kbira, jew bit-tajprajter. Fil-kaΩ ta’ edizzjoni fondamentali, ewlenija, il-bieb tat-tiftix jibqa’ dejjem miftu˙, kif g˙adu sal-lum fl-Ewropa, fejn hemm lista s˙i˙a ta’ awturi li

l-opra tag˙hom in©abret f’edizzjoni kritika Ωmien twil wara mewthom. Minkejja dan it-tiftix kollu, inqis xorta wa˙da li dan hu qasam minnu nnifsu miftu˙. Metodolo©iji u kriterji akkademiçi differenti jesi©u dan.

4. Óafna poeΩiji mxerrdin f’˙afna bnadiIl-pro©ett tal-©bir tal-poeΩiji kollha bit-Taljan ta’ Dun Karm ma kienx xog˙ol façli. Kollox hu marbut mal-fatt li huwa, poeta veru, ma kellux ˙e©©a kbira li jippubblika, imqar f’perjodiçi, u wisq inqas kellu mezzi, kemm istituzzjonali u kemm personali. Dan jg˙odd g˙aΩ-Ωew© ilsna ewlenin li ˙addem, u l-aktar g˙at-Taljan. Hu kien spiss kuntent li jikkopja pulit, f’g˙amla finali, numru ta’ poeΩiji tieg˙u, u jΩommhom g˙andu. Ippruvajt ni©bor u nispjega fil-qosor dan kollu fil-prefazzjoni g˙all-ktieb tal-poeΩiji mi©bura bit-Taljan “Dun Karm - Le poesie, italiane”, pubblikazzjoni tal-Malta University Press (2007).

Nar tat-Tiben?L-im˙abba tal-Lsien Malti

mhix kbira daqs kemm tidher;timla ta’ elf il-fomm,

imma ta’ g˙axra s-sider.

L-im˙abba tal-Lsien tag˙naje˙tie© ti©i minn ©ewwa,

jekk irridu, kif jixraq,inkunu Maltin sewwa.

DUN KARM

Il-poeΩiji bit-Taljan ta’ Dun Karm, mi©burin mill-

Profs. O. Friggieri.



KIF KIEN IÓARES DUN KARMLEJN ÓAÛ-ÛEBBUÌ U Û-ÛEBBUÌIN

– Kitba ta’ MICHAEL BONNICI

Lil Dun Karm mhux taqrah trid iΩda tistudjah. Kull poeΩija tieg˙u fiha messa©©, hija talba, hija xenqa, hija karba, hija patrijottika, hija dedika; iΩda fuq kollox hija ˙sieb profond ta’ dak li qag˙ad jirrifletti l-poeta qabel ˙aΩΩeΩ il-versi tal-poeΩija.... l-istess poeΩija li twieldet mieg˙u.... talent naturali li ma ˙biehx jew berbqu, iΩda uΩah u kattru u g˙adu jirrrendi l-img˙ax sal-lum.

Fil-poeΩija “Lil ÓaΩ-Ûebbu©, Ra˙al Twelidi”, Dun Karm juri li kien kburi li Ûebbu©i. Infatti f’din il-poeΩija g˙andu din l-istrofa li turi li ÓaΩ-Ûebbu© dejjem kien fi ˙siebu u, kull meta ©ietu l-opportunità, dejjem semmieh bi stima kbira.

“Meta qatt fil-˙idma tieg˙i Kelli s-ser˙ u ma Ωurtekx? Meta ˙ar©et minn ©o qalbi G˙anja u jien ma semmejtekx?” (*)

Nikkwota issa xi versi minn din l-istess poeΩija fejn il-poeta juri fejn t˙abbat il-qalb ta’ Ûebbu©i tassew.

“F’˙ajjiet Alla! R©ajt fi ˙danek, “X’˙e©©a, x’g˙ira, xi bΩulijaArt xemxija fejn twelidt;” Fost uliedek kbar u Ωg˙ar!”

“Qalb il-©miel ta’ belt li tg˙axxaq....” “Ìens ta’ ˙ila, ©ens ta’ raj...”

“Kont sabi˙, ja ra˙al tieg˙i... “Tinqasamx fil-fehmiet tieg˙ek,....Kont sabi˙ fir-riΩq ta’ nwielek....” G˙all-annuna xejn mhu wisq.”

“Óa narak, kif rajtek darba, Tiela’, tiela’, tiela’ ‘l fuq.”

Fl-istess waqt ma tonqosx it-tbeΩbiΩa: “G˙aliex meta ni©i nΩurek,Ma narax indafa u sliem?”

Jekk in˙arsu lejn l-“Innu Lil San Filippu ta’ A©©ira”, insibu wkoll versi mqanqlin lejn iΩ-Ûebbu©in li, jiena u kull Ûebbu©i, jitqanqal demm il-vini tag˙na meta nlissnuhom.

“Ûebbu©in, nag˙tu lkoll it-tislima “Hawn in©abru, taw bewsa ’l xulxin;Lil Filippu f’dal-jum hekk sabi˙.” Minn hawn ˙ar©u qalbiena b˙al ljuni....”

“Lilu tana, qaddisna, l-Kbir Alla....” “Baqg˙et tixg˙el fost l-a˙wa ˙addiema

“Dawk li l-knisja b’˙ilithom temmew;.... Lejn Filippu l-˙u©©ie©a tan-nar!”

“IΩda x-xrara qaddisa li kibset Ìewwa qlubhom qatt iΩjed ma ntfiet.”

IΩda l-aqwa versi f’dan l-istess innu, insibuhom fir-ritornell li jitkanta wara kull Ωew© strofi – ritornell li, lit-tfal tag˙na, ng˙allmuhulhom kwaΩi wara l-kelmiet “ma” u “pa”:“Ûomm il-g˙aqda, Ωomm l-im˙abba – Ìewwa qlub iΩ-Ûebbu©in.” (çapçip li jtarrax!).F’dan il-paragrafu nixtieq nag˙mel riflessjoni çkejkna dwar xebh identiku fl-“Innu lil San Filippu ta’ A©©ira”

L-ir˙ama mwa˙˙la mal-faççata tad-dar, fi Triq l-Isqof ÓaΩ-Ûebbu©,

fejn twieled Dun Karm.

Il-monument f’©ie˙ Dun Karm Psaila, fi Triq

Sciortino, ÓaΩ-Ûebbu©.

ikompli f’pa©na 7

7Ottubru 2011


(miktub fit-30 t’April 1943) u dak fl-Innu Malti (miktub f’Ìunju 1925): tal-ewwel, fuq baΩi parrokkjali (sej˙a g˙al g˙aqda bejn l-a˙wa Ûebbu©in) u, tat-tieni, fuq baΩi nazzjonali (sej˙a g˙al g˙aqda nazzjonali). Fil-fatt, l-a˙˙ar vers tal-Innu Malti, jg˙id hekk: “Seddaq il-g˙aqda fil-Maltin u s-sliem”; filwaqt li, f’dak lil San Filippu t’A©©ira: “Ûomm il-g˙aqda, Ωomm l-im˙abba – Ìewwa qlub iΩ-Ûebbu©in.”

Dun Karm kien g˙amel id-diskors tal-okkaΩjoni, f’g˙eluq il-Mitejn Sena mit-twelid ta’ Dun Mikiel Xerri 1737-1937, f’çerimonja li saret fil-pjazza ewlenija ta’ ÓaΩ-Ûebbu©.

G˙al dik l-okkaΩjoni, Dun Karm kiteb l- “Innu Lil Dun Mikiel Xerri”, Ii minnu sejjer nikkwota Ωewg strofi li huma diretti, wie˙ed, lejn ir-Ra˙al ta’ ÓaΩ-Ûebbu© u l-ie˙or, lejn iΩ-Ûebbu©in:

Ra˙al xemxi, belt is-sa˙˙a, Ûebbu©in, tiç˙dux lil demmkom;˙oll ilsienek f’dan il-jum; kontu dejjem ta’ quddiem:g˙anni ©rajja li fi ©mielha kellkom hena u ©id fi djarkom,kemm idum iΩ-Ωmien iddum kellkom g˙aqal, risq u sliem.

IΩda Dun Karm wera dak li kien i˙oss fil-profondità ta’ qalbu lejn ÓaΩ-Ûebbu© proprju fil-poeΩija “Lil ÓaΩ-Ûebbu©, Ra˙al Twelidi”, li kkwotajt aktar ’il fuq. Il-poeta jg˙id li demm iΩ-Ûebbu©in huwa akbar minn dak tan-nobbiltà, g˙ax fil-vini minn fejn jg˙addi hemm d-demm tal-qlubija taΩ-Ωew© persuna©©i kbar Ûebbu©in li l-Poeta Nazzjonali ma naqasx li jiktbilhom versi patrijottiçi:

“LA TINSIEX ILLI DEMM TIEGÓEKKIEN VASSALLI U DUN MIKIEL”

U ma’ dawn illum inΩid lil DUN KARM – IL-POETA NAZZJONALI!!

(*) Dun Karm g˙andu ˙afna poeΩiji o˙rajn li fihom jidher çar li kien imnebba˙ mill-ambjent li fih trabba f’ÓaΩ-Ûebbu©: “Wied Qirda”, “Presepju ta’ Tfuliti”, “Il-Vjatku”, “Warda li Tg˙id Ìrajjietha”, “Lil Ommi”, u ˙afna o˙rajn.

Lil San Filippu ta’ A©©iraMi©bud mill-qawwa ta’ Min miet bla ˙tijaBiex il-˙sara tad-dnub jag˙leb bl-im˙abba,Óassejt minn kmieni l-˙e©©a barranijaLi biss fil-qalb tal-mag˙Ωulin titrabba.

Kif fet˙itlek il-warda taΩ-Ωg˙oΩijaÓrabt minn kull nifs li jista’ l-˙ajja jtabba’,U niΩlet mis-smewwiet Ru˙ il-QdusijaFuqek, biex lilek bl-og˙na ˙ajr ixxabba’.

Hekk int, Filippu, fuq art ©âra tag˙na,RaΩΩant il-qilla ˙arxa tal-g˙edewwa,Il-qawwa tal-infern li jrid jiblag˙na.

Tinsiex: il-qawwa li ˙addimt f’A©©ira,Qawwa li tirba˙ kull g˙amil ta’ dnewwa,Óaddimha llum ukoll fuq din il-gΩira.

DUN KARM

Il-faççata tad-dar, fi Triq l-Isqof, fejn

twieled il-Poeta Nazzjonali Malti.



SERATA MUÛIKO-LETTERARJAf’Ìie˙ il-Poeta Nazzjonali Malti,iΩ-Ûebbu©i DUN KARM PSAILA,

fl-okkaΩjoni tal-50 Sena minn mewtu.FIL-KNISJA ARÇIPRETALI

TA’ ÓAÛ-ÛEBBUÌ, nhar il-Óamis, 10 ta’ Novembru 2011,

mis-7.30 p.m. sad-9.00 p.m.INIZJATTIVA tal-Arçipriet, il-Kleru u

l-Kunsill Pastorali Parrokkjali ta’ ÓaΩ-Ûebbu©.

Jinqraw POEÛIJI u jitkantaw INNIJIET reli©juΩi/Marjani tal-POETA, bis-sehem ta’ diversi qarrejja u tal-Kor COLLEGIUM MUSICUM, immexxi mis-

Surmast Dr. Dione Buhagiar.

MISTEDEN KULÓADD.

ASSEMBLEA PARROKKJALI 2011

Din is-sena se ssirnhar il-Óamis u nhar il-Ìimg˙a,

24 u 25 ta’ Novembru,b˙as-soltu fis-sala parrokkjali.

N.B.: IÛ-ÛEWÌ LAQGÓAT JIBDEW FTIT WARALI TISPIÇÇA L-QUDDIESA TA’ FILGÓAXIJA

TAL-KNISJA ARÇIPRETALI.

HUWA D-DRITT U D-DMIRTA’ KULL MEMBRU TAL-PARROÇÇA

LI JATTENDI U JIPPARTEÇIPA!

NISSUKTAW biΩ-ÛJAJJAR (u t-TBERIK) lill-FAMILJI

It-Tnejn, 10 ta’ Ottubru: Triq Indrì Borg.It-Tlieta, 11 ta’ Ottubru: Triq Óas-Sajd.L-Erbg˙a, 12 ta’ Ottubru: Triq Óal Dwin u Triq Pietru

Buttigieg.It-Tnejn, 17 ta’ Ottubru: Triq Patri Pela©ju Mifsud.It-Tlieta, 18 ta’ Ottubru: Triq Fra Ferd Mattei.L-Erbg˙a, 19 ta’ Ottubru: Triq Fran©isk Zahra

u Triq F. Farrugia.It-Tnejn, 24 ta’ Ottubru: Triq il-Grazzja (mill-bidu tag˙ha,

sal-Knisja ta’ “tal-Grazzja”).It-Tlieta, 25 ta’ Ottubru: Titkompla Triq il-Grazzja. L-Erbg˙a, 26 ta’ Ottubru: Id-djar ta’ “˙dejn Sant Antnin”;

u Triq il-Buskett . It-Tnejn, 31 ta’ Ottubru: Triq il-Penit.It-Tnejn, 7 ta’ Novembru: Triq il-Ólewwa.It-Tlieta, 8 ta’ Novembru: Triq Giovanni Pullicino (li qabel

kienet: Triq Ìdida fi Triq il-Kurkanta).

L-Erbg˙a, 9 ta’ Novembru: Triq il-Kurkanta.

4, “Shalom”, Triq il‐Watar, Óal Mula,

ÓaΩ‐Ûebbu©.

Karozza (hearse) BLA ÓLAS24 hours services

DAY & NIGHTTel: 21460950

Office: 21465122 ‐ 21472219Mob: 99471168

Twanny SpiTeriFUneraLi

KTIEB ÌDID:“IL-ÓAJJA TAL-POETA

NAZZJONALI”Fl-okkaΩjoni tal-50 sena mill-mewt

ta’ Dun Karm Psaila

MIKTUB MINN MONSINJUR LAWRENZ CACHIA.

150 PAÌNA TA’ TAGÓRIFFUQ DAK LI GÓADDA MINNU L-POETA NAZZJONALI MALTI

PREZZ: 3 EwrosMIBJUGÓ MILL-ÓWIENET TAL-

KOTBA KOLLHATA’ ÓAÛ-ÛEBBUÌU MILL-ÓWIENET

EWLENIN MADWAR MALTA

mhux kollox imut! - parrocca zebbug | iktar …™ ming˙ajr fara©, waqt li t-talba tieg˙i kienet...

Documents