Mikroekonomi e avancuar- Ligj.IParimet kye shpjegojn shumicn e fenomeneve dhe aktiviteteve ekonomike Parimi 1: Pamjaftueshmria rritja e sasis s poseduar t nj t mire nnkupton zvoglim I sasis s poseduar t nj t mire tjetr

Parimi 2: Kosto-benefit analiza ndrmarrja e nj aktiviteti vetm nse benefiti margjinal tejkalon koston margjinale

Parimi 3: Incetivat (nxitsit) agejntt ekonomik nuk jan imun ndaj incentivave, prandaj aplikimi tyre mundson parashikimin e vendimeve t tyre

Parimi 4: Avantazhi krahasues prmirsimi i produktivitetit prmes koncentrimit n aktivitete q m s miri dim dhe mundemi ti punojm

Parimi 5: Kosto opportune Prdorimi i resursit me kosto opportune m t ult para se t shfrytzojm ato me kosto opportune m t lart

Parimi 6: Ekuilibri Nj treg n ekuilibr nnkupton q individi/firma ka eksploatuar mundsit m t mira

Parimi 7: Efiienca nj synim i rndsishm, pasi q rritja e ekonomis, nnkupton prfitim pr t gjithEKONOMIKSIMAKROEKONOMI - Studimi i ekonomis dhe agregatve n trsi:Rritjen ekonomike (GDP), Punsimi dhe papunsia, Inflacioni, Ciklet e biznesit, etj.MIKROEKONOMI - Sjellja e agjentve individual ekonomik: firmat, individt, industrit specifike, tregun, etj.Mikroekonomia n shikim t par Mikroekonomia studion sjelljen e agjentve ekonomik: konsumatorve, firmave si dhe agjensive qeveritare n masn q veprimtaria e tyre lidhet me alokimin e burimeve dhe funksionimin e sektorve t veant t ekonomis

Mikroekonomia ka pr qllim studimin e vendimeve q mirren nga njsit e vogla ekonomike

Mikroekonomia bazohet rrnjsisht n shfrytzimin e teorive dhe modeleve

Shkollat e ndryshme ekonomikeKLASIKE: punsimi (punznia) e plot, prdorim i plot i resurseve, ekuilibri i tregut, AS,laissez-faire.KEJNSIANE: mosprdorimi i plot i resurseve ekonomike dhe ekuilibriekonomik, papunsia, raporti papunsi - inflacion (trade-off), promovimi i ndrhyrjes s shtetit

MONETARIZMI: furnizimi me para si mjet kryesor n zhvillimin ekonomik

Qasja metodologjikeAnaliza Pozitive: Nj hipotez e testueshme reth nj shkaku dhe efekti. Kontrollimi i nivelit t mimeve (shkaku) drgon n munges t ushqimit dhe rritje t vdekjeve nga uria (efekti).

Analiza Normative: Nj deklarat normative analizon se ka mendon individi q do t mund t ndodh. Qeveria do t mund t ndihmonte t varfrit.

Tre problemet kryesore ekonomike KA?- ka dhe sa t prodhohet SI? - kush do ti prodhoj, me far resurse dhe me far teknologjie

PR K?- kush do ti prvetsoj t mirat materiale

Tre faktort e prodhimit Toka (resurset natyrore) - prfaqson dhuratn nga natyra n procesin e prodhimit Puna- faktori m krucial pr nj ekonomi t avancuar Kapitali- makineria, infrastrutura, kompjutert, etjTre agjentt ky ekonomik Konsumatori- Maksimizimi i knaqsis individuale (dobis) Prodhuesi- Maksimizimi i fitimit, minimizimi i kostove

Qeveria/institucionet- Maksimizimi i dobis s prgjithshme/publike

Krkesa: Lakorja e krkess Sasia e krkuar sasia e nj produkti q konsumatort dshirojn dhe jan n gjendje t blejn me nj mim t caktuar, duke mbajtur konstant faktort tjer q ndikojn blerjen.

Krkesa sasia e krkuar pr do nivel t mundshm t mimeve, duke mbajtur konstant faktort tjer.

Ligji i krkess raport invers (i zhdrejt). (Konsumatori blen m shum nga nj produkt sa m i ult t jet mimi i atij produkti, duke mbajtur konstante faktort tjer q ndikojn n konsum)

Krkesa faktort ndikues dhe efekti tyreFaktort n vijim determinojn krkesn pr nj produkt: mimi i produktit

T ardhurat e konsumatorve

Pritjet e konsumatorve

mimet e produkteve t tjera

Numri i konsumatorve

Shijet dhe preferencat

Informacioni

Ligjet dhe rregulloret e qeveris

Zhvendosja e lakores s krkessZhvendosja e lakores s krkess lart ose posht shkaktohet nga disa faktor:

Ndryshim n t ardhurat e konsumatorit (t mirat normale dhe inferiore)

mimi i t mirave zvendsuese dhe atyre komplomentare (plotsuese)

Ndryshim n shijen e konsumatorit

Numri i konsumatorve etj

T mira normale dhe inferiore Me rritjen e t ardhurave rritet edhe konsumi apo krkesa pr t mira normale P.sh. Lngjet

Me rritjen e t ardhurave zvoglohet konsumi apo krkesa pr t mira inferiore P.sh. Udhtimi me autobus sht m i lir, mirpo merr m shum koh, prandaj kur rriten t ardhurat njerzit kan tendenc q t shfrytzojn burime tjera alternative

Oferta: determinantt e ofertsSasia e ofruar sasia e nj produkti q firmat jan t gatshme dhe n gjendje t ofrojn n treg me nj mim t caktuar, duke mbajtur konstant faktort tjer ndikues, si koston apo vendimet e qeveris.

Oferta sasia e ofruar pr do mim t mundshm, duke mbajtur konstant faktort tjer ndikues.

Ligji i oferts raport pozitiv (i drejt)

Oferta faktort ndikues dhe efekti tyreFaktort n vijim determinojn ofertn pr nj produkt:

mimi i produktit

Kosto

Teknologjia

Ligjet dhe rregulloret e qeveris

mimet e mallrave t lidhur

Pritjet e ofruesve

Numri i ofruesve

Zhvendosja e lakores s ofertsZhvendosja e lakores s oferts lart ose posht shkaktohet nga disa faktor: Ndryshim pozitiv n teknologji

Ulja e mimit t inputeve (repromaterialit, pagat etj)

Politikat qeveritare (largimi i kuotave dhe tarifave)

Pritjet e ofertuesve

Numri i ofertuesve

Ekuilibri i tregut Ekuilibri blersit dhe shitsit nuk kan arsye t ndryshojn sjelljen e tyre.

Ekuilibri sht ajo pik n t ciln sasia e krkuar sht e barabart me sasin ofruar.

N ekuilibr nuk ka tendenca pr ndryshim t mimit, sasis s krkuar apo t ofruar.

mimi ekuilibr konsiderohet si nj kompromis mes blersve dhe shitsve. krkes e teprt sasia e krkuar e tejkalon sasin e ofruar n nj nivel t caktuar t mimit.

ofert e teprt sasia e ofruar e tejkalon sasin e krkuar n nj nivel t caktuar t mimit.

Ligjrata II- Teoria/sjellja konsumatoreSjellja/teoria konsumatoreStudimi i konsumatorve kryesisht kalon n kto tre faza kryesore: Preferencat e konsumatorve- Shrben pr t spjeguar se pse konsumatort blejn njerin produkt m shum se tjetrin. Pengesat buxhetore- pra t gjith i kan resurset e limituara

Kombinimi i preferencave dhe buxhetit- S fundi do ti bashkojm preferencat e konsumatorve dhe pengesat buxhetorepr ti shpjeguar zgjedhjet e konsumatorve. far kombinimi i produkteve do t maksimizonte dobin e konsumatorve?

Elasticiteti Elasticiteti nenkupton shkalln e reagimit t subjekteve ekonomike ndaj ndryshimit t kushteve ekonomike t tregut. Subjekte ekonomike: prodhuesit dhe konsumatort

Kushtet ekonomike: mimi i produktit, mimi i t mirave zvendsuese dhe plotsuese, t ardhurat e konsumatorit, etj)Kujt i intereson t dij prkonceptin e elasticitetit? Firmave si ndikon ndryshimi i mimit n sasin e krkuar t produkteve t tyre dhe rrjedhimisht n t hyrat e firms

Autoriteteve qeverisse si ndikon vendosja e akcizs n industrin e duhanit, n rritjen e t hyrave buxhetore.

Pse sht e rndsishmepjerrtsiae lakoreve t krkess dhe oferts?Pjerrtsia e lakoreve t krkess dhe oferts e prcakton se sa nj goditje n ekuilibrin e tregut e ndryshon mimin dhe sasin e ekuilibrit. Shembull: tregu pr mish t viit. Oferta varet nga mimi i mishit t viit dhe nga mimi i viit.

Ndjeshmria e sasis s krkuar ndaj mimit Elasticiteti prqindja e ndryshimit t nj variable si rezultat i ndryshimit t nj variable tjetr.

Elasticiteti i krkess lidhur me mim prqindja e ndryshimit t sasis s krkuar si rezultat i ndryshimit n prqindje t mimit.

Krkesa elastike kur konsumatort jan shum t ndjeshm ndaj ndryshimit t mimit dhe

Krkesa jo-elastike kur konsumatort jan pak t ndjeshm ndaj ndryshimit t mimitElasticiteti i krkess lidhur me miminElasticiteti i krkess - prqindja e ndryshimit t sasis s krkuar t nj produkti apo shrbimi, q ka rezultuar nga nj prqindje e ndryshimit n mim.

Interpretimi i elasticitetit t krkess Nse d> 1, % e ndryshimit n sasi sht m e madhe se % e ndryshimit n mim, krkesa sht elastike Nse d< 1, % e ndryshimit n sasi sht m e vogl se % e ndryshimit n mim, krkesa sht jo-elastike

Nse d= 1, % e ndryshimit n sasi sht proporcionale me % e ndryshimit n mim, krkesa sht elastik pr njsi apo elasticitet unitarFaktort q prcaktojn elasticitetin e krkess Egzistenca e t mirave zvendsuese- sa m shum zvendsues, aq m i madh sensitiviteti i ndryshimit t mimit n sasin e krkuar, pra sa m elastike krkesa Pesha e shpenzimeve t konsumatoritprat produkt- krkesa m elastike: p.sh. Automobila, friogorifer etj, krkesa m pak elastike: p.sh. Djath, akullore, cigare etj Faktorikoh- afatshkurt krkes jo-elastike, afatgjat krkes elastike T mirat e domosdoshme dhe t mirat e lluksit- domosdoshme krkes jo-elastike, lluksit krkes elastikeElasticiteti i oferts Elasticiteti i oferts studion % e ndryshimit n sasin e ofruar q rezulton nga nj ndryshim n mim prej 1%.

Elasticiteti i oferts sht zakonisht pozitiv, sepse mimi dhe sasia e ofruar jan n raport t drejt.

Elasticitetii oferts lidhur me miminElasticiteti i oferts lidhur me mimin paraqet reagimin e shitsve ndaj ndryshimit t mimeve i shprehur n prqindje. Shembull: Nse rritja e cmimit t nj produkti pr nj 1% rezulton me rritje t sasis s ofruar pr 3%, elasticitetii oferts sht h = 3%/1%= 3.

Faktort q prcaktojn elasticitetin e oferts Kostoja e depozitimit t produktit- sa m e ult kostoja e depozitimit, aq m i madh elasticiteti i oferts

Fleksibiliteti i procesit t prodhimit- sa m shpejt dhe leht reagimi ndaj ndryshimi t mimit, aq m elastike oferta

Faktori koh: afatshkurt oferta jo-elastike, afatgjat oferta elastike

Kostoja e prodhimit t njsive shtes: e lart ofert jo-elastike, e ult ofert elastike

Premisat e zgjedhjes konsumatore Preferencat Individuale prcaktojn dobin q konsumatort e marrin nga konsumimi i produkteve.

Konsumatort has n kufizime ose limite pr zgjedhjet q bjn.

Konsumatori maksimizon dobin/knaqsin nga konsumi, duke pasur parasysh kufizimet q ka.

Lakorja dhe Harta e IndiferencsLakorja indiferente e individit kombinimi i shportave t t mirave q pr nj konsumator jan njsoj t dshirueshme. Konsumatori sht indiferente pr kombinimin q zgjedh pasi q dobia q prfiton sht e njjt.Harta e Indiferente nj kombinim i disa lakoreve t indiferencs q prmbledhin shijet dhe preferencat e konsumatorit.Tiparet e lakores s Indiferencs1. Nj shport me t mira, sa m larg nga origjina t jet aq m shum do t jet e preferuar nga konsumatori.

2. Secila pik n lakoren e indiferencs i prgjigjet nj shporte me t mira.

3. Lakoret indiferente nuk mund t kryqzohen.

4. Lakoret indiferente kan pjerrtsi rnse.Prirja pr zvendsimin e produkteveNorma marxhinale e zvendsimit (MRS) sasia maksimale e nj t mire q nj konsumator sht I gatshm t heq dor pr t marr m shum nga nj produkt tjetr.

Lakorja Indiferente

Obzervimi joformal sugjeron se lakorja indiferente e shumics s konsumatorve ka form konvekse.Duke prjashtuar:Zvendsuesit perfektt mirat ndaj t cilave konsumatori sht plotsisht indiferent.

Plotsuesit perfekt t mirat t cilat konsumohen duke I kombinuar n proporcion t njejt.

DobiaDobia - nj kombinim i vlerave numerike q paraqet rangimin e shportave t ndryshme t t mirave.

Funksioni i dobis lidhja midis vlers s dobis s cdo shporte t mundshme t t mirave. U (H, Z)Dobia marxhinale

Dobia marxhinale - dobia shtes q nj konsumator merr kur konsumon nj njsi shtes t asaj t mire Vlen konstatimi se sasia shtes apo knaqsia marxhinale zvoglohet kur konsumatori shpenzon gjithnj e m tepr nj t mir materiale P.sh. n qoft se individi konsumon me radh 10 lngje, do got shtes e zvoglon dobin dhe knaqsin e tij.

Kjo prirje n ekonomi njihet si ligji i dobis marxhinale rnseVija (kufizimet) buxhetore Vija (kufizimet) buxhetore shportat e t mirave q mund t blihen me buxhetin e dhn me cmime t caktuara.

Kombinimet e mundshme - t gjitha kombinimet e shportave mbrenda dhe n vijn buxhetore.

Ligjrata II pjesa II - Firmat dhe teoria e prodhimitka sht firma? Firma njsi q organizon, koordinon dhe konverton inputet si punn, tokn, kapitalin dhe aftsit siprmarrse n output, pra n t mira dhe shrbime q shet.

Firmat Individuale jan firmat t cilat kan nj pronar dhe drejtohen vetm prej nj pronari

Ortakrit jan bizneset q drejtohen dhe jan pron e dy a po m shum individve

Korporatat - pronar jan aksionart n proporcion me aksionet t cilat i posedojn.

Objektivat e firms dhe t pronarve Maksimizimi i vlers s firms (maksimizimi i fitimit)

Rritja e mimit t aksioneve - Coca Cola 187 miliard vlera e tregut (market capitalization)

Supozimi kryesor:pronarte firms tentojnt maksimizojn profitin!

Profiti(p) diferenca midis t ardhurave,R, dhekostove, C. p = R CObjektiva tjera: Maksimizimi i pjesmarrjes n treg; pozicionimi; prmirsimi I imazhit; mbrojtja e ambientit; parneriteti me komunitetin, etj.

Tregues t rndsishm

T ardhurat totale - shitja e mallrave dhe shrbimeve

Kosto totale - Shpenzimet q krijohen pr t prodhuar dhe shitur mallrat dheshrbimet

Llojet e firmave sipas organizimit Firmat individuale

Ortakrit

KorporatatFirmat individuale Forma m e leht e organizimit

Vetm nj pronar

Ligjrisht i obliguar pr detyrimet

Prfitime vetanake

Firmat individuale Prparsit Vendimmarje e shpejt

Lehtsira t mdha n udhheqje

Lehtsira pr themelim dhe dalje nga biznesi

Knaqsi m e madhe personale

Qarkullimi m i shpejt i kapitalit

Fleksibilitet i lart n biznes

Firmat individuale Dobsit/t metat Prgjegjsia e pakufizuar financiare

Kufizimi i burimeve t financimit

Jetgjatsi e shkurtr e biznesit

Kufizime t shumta n zhvillimin e biznesit

Prgjegjsi t shumta ligjore

Angazhimi dhe prgjegjsi e lart personale

Ortakria E bazuar ne vendimet e dy apo m tepr ortakve

Taksimet n nivel t t ardhurave personale

Prgjegjsi e pakufizuar e ortakve t firms

E aplikuar n forma t ndryshme biznesi si Avokatur; arkitekt etj

Ortakria Prparsit Lehtsira t shumta ligjore

Burime m t shumta financiare

Aftsi m t mdha organizative

Pozit m t mir kreditore

Rrjet m t gjr t klientve

Ortakria Dobsit/t metat Prgjsia e pakufizuar financiare

Prgjegjsia e njrit ortak pr gabimet e ortakut tjetr

Arritja e marrveshjeve, proces m i ndrlikuar

Shprbrje e leht n rast t konfliktit n mes t ortakve

Korporatat Forma m e njohur dhe e zakonshme e organizimit t bizneseve

Kapitali i formuar n form t shitjes s aksioneve

I prshtatshm pr shum lloje biznesesh t mdha

Nj form moderne e organizimit t biznesit

Korporatat Prparsit Pergjegjsi e kufizuar pr obligimet e firms

Prvoja t shumta t involvuara

Aftsi m t mdha menaxhimi

Rrjet shum i gjr operacional

Aftsi t shtuara financiare

Jetgjatsi e gjat e biznesit

Korporatat Dobsit/t metat Obligime t shumta ligjore

Tatime t dyfishta

Struktur e ndrlikuar organizative

Fluks i madh njerzish t ndryshm n menaxhim t firms

Pasoja t mdha me rastin e bankrotimit

Cilat jan kategorit e inputeve? Kapitali (K) inputet afatgjat. Ndrtesat(fabrikat,depot),dhe pajisjet (makinerit)

Puna (L) shrbimet njerzore si menaxhert, puntort e kualifikuar (arkitektt, ekonomistt, inxhiniert etj.), dhe m pak t kualifikuar (puntorte ndrtimtaris,e mirmbjatjes etj.)

Toka/Materialet (M) toka, t mirat e paprpunuara (nafta, uji, gruri) dhe ato t procesuara (alumin, plastika, letra, eliku)

Si i kombinon firma inputet e disponueshme?Funksioni i Prodhimit kombinimi i sasis s prdorur t inputeveq sjell prodhimin e sasis maksimale t outputit, duke mbajtur konstant njohurit pr teknologjin dhe organizimin.

Koha dhe variabiliteti i Inputeve Periudh afatshkurt - a periudha n t ciln s paku nj prej inputeve nuk mund t jet variabil Inputet fikse nj faktor i prodhimit q nuk mund t ndryshoj n periudha afatshkurta.

Inputet variabile nj faktor i prodhimit sasia e t cilit mund t ndryshoj gjat periudhs afatshkurt. Periudh afatgjat periudh mjaftueshm e gjat kur mund t ndryshojn t gjitha inputet.

Tabela 1 Produkti Total, Marxhinal, dhe Mesatar me Kapitalin FiksProdukti Total gjithsej sasia e outputit q mund t prodhohet me nj numr t caktuar t puntorve.

Produkti Marxhinal (MPL ) ndryshimi n outputin total, Dq, q rrjedh nga prdorimi i nj njsie shtes t puns, DL, duke mbajtur konstant faktort tjer

Produkti mesatar (APL) raporti i outputit, q, me numrin e prgjithshm t puntorve, L, t prdorur pr t prodhuar at output

Ligji i t ardhurave zbritseNse nj firm rrit njsit e prdorura t inputeve, duke mbajtur konstant inputet tjera dhe teknologjin, rritjet e njsive t outputit do t fillojn t bien.

IzokuantetIzokuant lakorja e cila tregon kombinimet efektive t puns dhe kapitalit pr t prodhuar nj nivel t njejt t outputit.

Lvizja prgjat nj izokuanti, me rast nj faktor prodhimi zvendsohet me nj faktor tjetr prodhimi, kurse sasia e prodhimit mbete konstante. Norma sipas t cils kryhet ky zvendsim quhet norma marxhinale teknike e zvendsimit (MRTS)

Funksioni i prodhimit n periudha afatgjata dhe me dy inpute variabileLidhja n mes kombinimeve t ndryshme t inputeve dhe madhsit maskimale t produktit q mund t realizohet nga ktokombinime,dukembajturfiksetekonologjin.

Karakteristikat e Izokuanteve

Sa m larg q sht nj Izokuant nga origjina,niveli i prodhimitsht m i madh.

Izokuantetnuk priten.

Kan pjerrtsinegative.

Norma Marxhinale e ZvendsimitTeknikNorma Marxhinale Teknike e Zvendsimit (MRTS) numri i njsive shtes t nj inputi t nevojshm t zvendsoj nj input tjetr q I mundson firms t mbaj sasin konstante t outputit t prodhuar.

Ekonomizimi i ShkallsT ardhurat konstante t shkalls (Constant Returns to Scale) kur t gjitha inputet rriten pr nj prqindje t caktuar, outputi rritet pr t njejtn prqindje.

T ardhurat rritse t shkalls (Increasing Returns to Scale) outputi rritet n proporcion m t lart sesa rritja e njejt e t gjitha inputeve

T ardhurat rnse t shkalls (Decreasing Returns to Scale) outputi rritet n proporcion m t ult sesa rritja e njejt e t gjitha inputeve.

Aftsit siprmarrse dhe InovacionetProgresi teknologjik nj rritje n njohuri q lejon prodhim m t madh t outputit me t njejtin nivel t inputeve.

Zgjedhja e inputeve Izokosto t gjitha kombinimet e inputeve q krkojn kosto totale t njejt (barazkosto) .

Ekuacioni i Izokostos i fikson kostot n nj nivel t caktuar

Ligjrata III- Tregjet dhe firmat n konkurrencn e plotTregjet konkuruese dhe firmat mim-pranuese Nj treg sht konkurrent nse do firm sht mim-pranuese.

mim-pranuese firma e cila nuk mund t ndikoj n mimet e tregut.

Lakorja e krkess pr firmn n konkurrenct plot sht horizontale n mimin e tregut.

Tregjet perfekte (konkurrenca e plot) Konsumatori beson q t gjitha firmat shesin produkte identike (homogjene)

Ekzistenca e nj numri t madh firmash n treg

Firma shet vetm nj pjes t vogl nga sasia e prgjithshme

Firmat lehtsisht hyjn dhe dalin nga tregu.

Blersit dhe shitsit kan informata se cilat jan mimet n treg.

Kostot e transaksionit jan t ulta.

Homogjeniteti i produkteve - Produktete tgjitha firmave jan zvendsues (substitute) perfekte mes vete. P.sh. Produktet bujqsore, gruri, vaji, druri, hekuri etj.

Ekzistenca e nj numri t madh firmash n treg mime t panegociueshme

Firma individualeshet nj % t vogl toutputittotal ttregut, kshtu q nukmund ta influencoj mimin e tregut.

Konsumatori individual blen nj % t vogl t outputit total t industris s caktuar, kshtu q nuk mund t ket ndikim n mim t tregut.

Hyrjet dhe daljet nga tregu Blersit shum shpejt mund ta ndrrojn furnitorin e tyre

Furnitort munden shum leht t hyjn dhe t dalin nga tregu.

Nuk ka krkesa t theksuara ligjore apo t tjera

Derivimi i lakores s krkess s nj firme n konkurrencn e plotKrkesa residuale (e mbetur) krkesa e tregut q nuk sht prmbushur nga shitsit (ofertuesit) tjer pr do nivel mimesh

Maksimizimi i profitit

Profiti ekonomik t hyrat minus kosto ekonomike. Kostot ekonomike prfshin kostot eksplicite dhe implicite.

Dy hapa drejt maksimizimit t profititPr maksimizimin e profitit, do firm duhet t prgjigjet n dy pyetje: Vendimi pr Outputin - nse firma prodhon, cili nivel (sasi) i prodhimit, q*, maksimizon profitin apo minimizon humbjet?

Vendimi pr mbylljen e firms A sht m profitabile t prodhoj sasin q* apo t mbyll firmn dhe t mos prodhoj?Rregullat pr vendimin e sasis s outputit.Rregulli 1 i Outputit: Firma vendos sasin e outputit aty ku maksimizohet profiti.

Rregulli 2 i Outputit: Firma vendos sasine outputit aty ku t ardhurat marxhinale jan zero.

MR = MCT ardhurat marxhinale (MR) ndryshimi n t hyra q merr firma kurshet edhe nj njsi shtest outputit

Profiti marxhinal ndryshimi n profit q merr firma kur shet nj njsi shtes t outputit. Ndryshimi n profitin e firms shtRregulli 3: Firma vendos pr at sasi t outputit ku t ardhurat marxhinale barazohen me kostot marxhinaleRregulli pr mbylljen e firmsRregulli 1: Firma duhet t mbyllet vetm ather nse e zvoglon humbjen.

Vendimi mbi outputin n periudha afatshkurta.Pr shkak se firma n konkurrenc t plot ka t ardhura marxhinale q jan t barabartme mimin firma prodhon sasin e outputit pr t ciln kosto marxhinale jan t barabarta me mimin e tregut.Vendimi pr mbylljen e firms n periudha afatshkurtaFirma mund t minimizoj humbjen nse mbyllet ather kur t ardhurat jan m t ulta sesa kosto variabile.Firma n konkurrenc t plot mbyllet nse mimi i tregut sht m i ult se kosto mesatare variabile.

Vendimi pr outputin dhe mbylljen e firms n periudha afatgjata Firma zgjedh at sasi q maksimizon profitin duke prdorurt njejtat rregulla si n periudhaafatshkurta. Firma zgjedh sasin q maksimizon profitin, pra diferencn midis t ardhurave dhe kostos.

Firma mbyllet ather kur ka humbje ekonomike nse vazhdon operimin.

Ligjrata III pjesa II MonopoliT ardhurat marxhinale dhe mimiT ardhurat marxhinale t monopolit ndryshojn nga ato t firms n konkurrenc t plot pr arsye q monopoli ka lakore t krkess me pjerrtsirnse. Pr kt arsye, lakorja e t ardhurave marxhinale t monopolit sht posht lakores s krkess pr cdo nivel pozitiv t sasis.

Outputi n nivelin e maksimizimit t profititPr arsye q lakorja e krkess sht m shum elastike n sasi t pakta Monopoli maksimizon profitin n pjesn elastiket lakores s krkess.

Pr t njejtn arsye, monopoli nuk operon n pjesn joelastike t lakors s krkess.

Fuqia e tregut t firms monopolFuqia e tregut mundsia e firms t vendos mimin i cili tejkalon koston marxhinale dhe t ket

profit pozitiv.

Lerner Index raporti n mes t diferencs n mes t mimit dhe kostos marxhinale ndaj mimit

Lakorja e krkess bhet m elastike, ather kur:1. Ekzistojn zvendsues m t mir pr produkte te firms,

2. m shum firma hyjn n treg q shesin produkte t njejta, ose

3. firmat q ofrojn t njejtat shrbime jan afr lokacionit t firms

Avantazhi i kostos q krijon monopolet.Pse monopolizohen tregjet? Nj firm ka m shum avantazh n kosto

Qeveria ka krijuar kt firm monopol

Arsyet e avantazhit t kostos: Firma kontrollon burimet themelore: resurset e rralla q firma kundrshtare duhet ti posedoj pr t mbijetuar ntreg. Shembull: Thngjilli; miniera, etj

Firma prdor teknologji superiore ose prdor mnyr m t mir pr t organizuar prodhimin. Shembull: Henry Ford

Monopoli natyrorMonopoli natyror situata kur nj firm mund t prodhoj outptin total t tregut me kosto m t ult sesa disa firma

Duke besuar q jan monopole natyrore qeveria vazhdimisht ju jep t drejta monopolit pr t prdor resurset publike q t ofroj t mirat esenciale si uji, gasi, elektriciteti ose shrbimet postareQeveria dhe monopolet natyrore Qeveria krijon firmat monopol. Shpeshher qeverit jan pronare dhe menaxhojn monopolet

N SHBA, si n shumicn e shteteve, shrbimi postarsht monopoli qeveris

Megjithat, qeverit mund t krijojn monopole duke krijuar bariera pr firmat konkurrente pr t hyr n treg.Barierat n hyrjeQeverit mund t krijojn monopole n njrn nga kto mnyra:1. Duke e brt vshtir q firmat e reja t marrin licencat pr t operuar,

2. Duke i dhnt drejtn nj firme t jet monopol, ose

3. Duke shitur tdrejtat pr tu brmonopol.

PatentatPatenta e drejta ekskluzive q i ipet shpiksit/zbuluesit t shes produktin, procesin, substancn apo dizajnin pr nj periudh t caktuar kohore.

Rregullimi i tregut prmes mimitN disa tregje, qeveria mund t eliminoj humbjen e mirqenjes nga monopoli duke krkuar nga monopoli q t vendos mimin jo m lart se tregu konkurrencial.

Problemet gjat rregullimit t tregutProblemet q hasen gjat rregullimit t tregjeve monopol: Qeveria nuk e njeh mir krkesn aktuale t tregut dhe lakoren e kostos margjinale t firms, prandaj qeveria mund t vendos cmimin e gabuar.

Shum qeveri prdorin rregullore q jan m pak efiqiente se rregulloret e cmimit.

Firmat monopol mund t japin mito ose mund t ndikojn n rregullatort e qeveris pr ti ndihmuar firms e jo konsumatorit dhe shoqris.

Ligjrata IV- Oligopoli dhe konkurrenca monopolistikeOligopoli nj grup i vogl i firmave n nj treg q ka bariera substanciale t hyrjes.

Karteli nj grup i firmave q n mnyr t eksplicite apo edhe impllicite pajtohen t koordinojn aktivitetet e tyre.

Konkurrenca monopolistike - nj struktur e tregut n t ciln firmat kan fuqi t tregut por firmat tjera nuk mund t arrijn profit pozitiv nse hyjn n treg.

OligopoliSfidat e menaxhmentit Aksionet strategjike

SjelljaRivale

Ekuilibri n Tregun OligopolistikN konkurencn e plot (tregjet perfekte), monopol, dhe konkurencn monopolistike firmat nuk kan qen t detyruara ti konsiderojn reagimet e rivalve n t njjtn mas gjat zgjedhjes s outputit dhe mimit.

N oligopol prodhuesit duhet ta ken parasysh reagimin e konkurencs kur ta zgjedhin outputin dhemimin.

Struktura e tregutTregjet dallojn n baz t: Numrit t firmave ntreg,

Lehtsis s hyrjes dhedaljesnga tregu, dhe

Aftsis s firmave n nj treg pr tdiferencuarproduktinnga ato t rivalve. Pse formohen Kartelet?Kartelet formohen nse antart e kartelit besojn q mund t ngrisin profitin duke i koordinuar veprimet e tyre.Ligjet kundr KarteleveKartelet mbijetojn duke injoruar ligjet pr tri arsye:

Karteletndrkombtaredheato n shtetet caktuaraoperojnlegalisht.

Disa kartele ilegale operojn duke besuar se mund t ikin nga zbulimi dhednimet jan josignifikante

Disa firma jan n gjendje t koordinojn aktivitetet e tyre pa marrveshje eksplicitepa rnn kundrshtimme ligjin.

N shekullin e 19t, kartelet kan qen t zakonshme dhe ligjshme n SHBA. Shembull: nafta, hekurudhat, sheqeri, dheduhani.Sherman Antitrust Act n vitin 1890 dhe Federal Trade Commission Act n vitin 1914. Ndalojn q firmat n mnyr eksplicite t marrin vendime q reduktojn konkurrencn.

Organization of Petroleum Exporting Countries (OPEC) Organizata e shteteve q eksportojn naft sht kartel ndrkombtar i formuar n vitin 1960 nga 5 shtetet m t mdha t eksportimit t nafts:

Irani, Iraku, Kuvaiti, Arabia Saudite, dhe Venezuela.

N vitin 1971, antart e OPEC-ut bjn marrvshje t mbajn rol aktiv n vendosjen e mimeve t nafts.

Pse dshtojn kartelet Kartelet dshtojn nse firma t cilat nuk jan antar t kartelit ofrojn n treg sasi t mdhaja t t mirave.

Secila prej antarve t kartelit ka motiv t mashtroj dhe t veproj n kundrshtim me marrveshjen.

Oligopolet jo-koperative (non-cooperative)Duopoli - nj situat oligopoli me vetm dy firma.Tre modele: Modeli Cournot (Antoine-AugustinCournot1838)- Firmat n mnyr simultane dhe t pavarur e caktojn outputin

Modeli Stackelberg(Heinrich von Stackelberg) - Nj firm merrrolin e liderit dhe cakton outputin, pastaj firmat tjera e prcjellina t

Modeli Bertrand (Joseph Bertrand 1883)- Firmat n mnyr simultane dhe t pavarure caktojn mimin

Tre supozime: T gjitha firmat jan identike n kuptimin e kostove dhe prodhojn produkte homogjene(identikedhe jo t diferencuara).

Ilustrimet do ti ofrojm duke prdorurmodelin e duopolit

Kto tregje kan vetm nj periudh pra firma ka mundsi q vetm njhertvendos mimin dhe outputin.

Ekuilibri n Duopol:Nj grup i veprimeve t ndrmarra nga firmat paraqet nj ekuilibr Nash (John Nash Nash equilibrium) n qoft se, duke mbajtur veprimet e t gjitha firmave t tjera konstante, asnj firm nuk mund t marr nj fitim m t lart duke zgjedhur nj veprim t ndryshm.

Secila firm tenton t bj s paku t njjtn q e bn konkurenca.Modeli CournotKatr supozime: Jan vetm dy firma dhe firma t tjera nuk mund t hyjnn kt treg,

Firmat kan kosto identike,

Firmat shesin produkte identike, dhe

Firmat e caktojn sasin n mnyr simultane.

Modeli Cournot pr tregun e avio-kompaniveShembull: American Airlines dhe United Airlines konkurojn pr pasagjert pr destinacionet Chicago - Los Angeles.

Ekuilibri Cournot (Nash-Cournot ekuilibri) nj nivel i sasis s shitur sa q, nse i mbajm konstant outputet e firmave tjera, asnj firm nuk mund t rris profitin duke zgjedhur nj nivel tjetr t outputit.

Modeli Stackelberg ModelN modelin Cournot, t dy firmat n koh t njjt marrin vendim pr outputin. Supozoni, sidoqoft, q njra nga firmat, e ashtuquajtur firma lider, mund t caktoj outputinpararivalve, prcjellsve t saj.

Firma lider, supozohetqshtfutur m hert n at treg

Modeli BertrandEkuilibri Bertrand (Nash-Bertrand equilibrium) - nj ekuilibr Nash n mime; nj grup mimesh sa q asnj firm nuk mund t rris fitimin duke zgjedhur nj cmim tjetr, prderisa firmat tjera vazhdojn t ofrojn mimin e njjt.

Ekuilibri Bertrand varet se a jan firmat duke prodhuar produkte identikeapo t diferencuara?

Konkurrenca MonopolistikeTregjet me konkurrenca monopolistike nuk kan barriera n hyrje Firmat mund t hyjn n kt treg deri ather kur nj firm e re nuk mund t ket profit.

Firma monopolistike kan lakore t krkess me pjerrtsi negative, q do t thot mund t vendosin cmimin mbi koston marxhinale.

Masa e fuqis monopolistike varet nga shkalla ndryshueshmris (diferencimit)Shembujt e ksaj strukture t tregut jan: Detergjentt, Veshmbathjet, Farmaceutikt

Kosto Fikse dhe numri i firmaveNumri i firmave n konkurrencn monopolistike varet nga kostot e firms.

Sa m t larta jan kostot fikse t firms, m i ult numri i firmave n ekuilibrin e tregut.

1