1

MONITORIMI I BUXHETIT TË SHTETIT 2009

RAPORTI IV

SA REALIST ËSHTË BUXHETI I SHTETIT PËR VITIN 2010?

DHJETOR 2009

Mbështetur nga: Mendimet e shprehura në këtë Raport janë të Autorëve dhe nuk përfaqsojnë domosdoshmërisht mendimet e Fondacionit Soros

2

Tabela e Përmbajtjes

Shkurtimet 3

1. Vlerësimi i proçesit të përgatitjes së Projekt-Buxhetit 2010 në zbatim të ligjit “Për menaxhimin e sistemit buxhetor në RSh” 4

1.1. Mbështetja Ligjore dhe Proçedurat e Ndjekura në Proçesin e Hartimit, Prezantimit dhe

Miratimit të Projekt-buxhetit të Vitit 2010 4

2. Projeksionet makro-ekonomike në të cialt është mbështetur projektimi i treguesve fiskalë të Projekt-Buxhetit të vitit 2010 6

2.1. Konteksti Makro-ekonomik dhe Risqet për Vitin 2010 6

2.2. Parashikimet për 2010 8

3. Analizë krahasuese e treguesve kryesorë të programit financiar të vitit 2010 11 3.1. Analizë e Treguesve Kryesorë të Buxhetit për Vitin 2010, Krahasuar me Buxhetin e

Ndryshuar të Vitit 2009 11

3.2. Projeksionet e të Ardhurave për Vitin 2010 12

3.3. Projeksionet e Shpenzimeve për Vitin 2010 15

3.4. Analizë Krahasuese me Programin Afat-Mesëm 19

4. Konkluzione dhe Rekomandime 25 Lista e Tabelave dhe Grafikëve Tabela 1: Treguesit Makro-Ekonomikë e Fiskalë 9 Tabela 2: Të Ardhurat e Buxhetit 2009 dhe Projeksionet 2010 (grupimet kryesore) 12 Tabela 3: Struktura e të Ardhurave Tatimore 14 Tabela 4: Struktura e të Ardhurave nga Taksat Lokale 14 Tabela 5: Projeksionet e Shpenzimeve për Vitin 2010 15 Tabela 6: Krahasim i Programit të Investimeve në periudhën 2008 - 2010 16 Tabela 7: Deficiti i Brendshëm 16 Tabela 8: Projekt –Transfertat e Pushtetit Qendror në Favor të Pushtetit Vendor 17 Tabela 9: Projekt Buxheti 2010 sipas Sektorëve 17 Tabela 10: Shpenzimet sipas Klasifikimit Funksional 17 Grafiku 1: Struktura e të Ardhurave në Buxhetin e Shtetit 2010 13 Grafiku 2: Struktura e të Ardhurave Tatimore 2010 13 Grafiku 3: Taksat Lokale 2010 15 Grafiku 4: Sektori i Arsimit 18 Grafiku 5: Sektori Shendetësi, Projekt Buxheti 2010 18 Grafiku 6: MPTT, Projekt Buxheti 2010 19

3

Shkurtimet ALL Lek shqiptare

FMN Fondi Monetar Ndërkombëtar

IHD Investime të Huaja Direkte

IT Tekonologji dhe Informacion

MASH Ministria e Arsimit dhe Shkencës

MD Ministria e Drejtësisë

MF Minsitria e Financave

MMPAU Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave

MPCSSHB Ministria e Punës Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta

MPPTT Ministria e Punëve Publike, Transportit dhe Telekomunikacioneve

PBA Programi Buxhetor Afatmesëm

PBB Prodhimi i Brendshëm Bruto

SKZhI Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim

TVSH Tatim mbi Vlerën e Shtuar

4

1. VLERËSIMI I PROCESIT TË PËRGATITJES SË PROJEKT-BUXHETIT 2010 NË ZBATIM TË LIGJIT “PËR MENAXHIMIN E SISTEMIT BUXHETOR NË RSH”

1.1. Mbështetja Ligjore dhe Proçedurat e Ndjekura në Proçesin e Hartimit, Prezantimit dhe Miratimit të Projekt-buxhetit të Vitit 2010

Proçedurat e përgatitjes së projekt-buxhetit të vitit 2010, zënë fill me proçesin e hartimit dhe miratimit nga Qeveria të Programit Buxhetor Afatmesëm (PBA) 2009-2011 dhe marrin formë me nxjerrjen e udhëzimit të Ministrit të Financave “Për hartimin e projekt-buxhetit për vitin 2010”. Ky udhëzim përcakton kufijtë institucionalë të shpenzimeve, të cilat janë hartuar duke u mbështetur në një ambjent të përcaktuar makro-ekonomik. Udhëzimi përkatës i MF ka respektuar afatet dhe kërkesat e percaktuara në Ligjin Nr. 9936, datë 26.06.2009, “Për menaxhimin e sistemit buxhetor në Republikën e Shqipërisë” dhe është “lëshuar” me datë 10.07.2009. Ministritë dhe institucionet buxhetore kanë paraqitur kërkesat e tyre për buxhetim për vitin 2010 dhe në përgjithesi ato janë paraqitur brënda afateve të përcaktuara në udhëzimin e MF dhe të përcaktuara në ligjin e lartpërmendur. Megjithëse mungon një informacion i plotë rreth mënyrës se si janë zhvilluar negociatat midis MF dhe ministrive sektoriale e institucioneve buxhetore për tavanet e parashikuara për buxhetim, nisur nga diskutimet në mbledhjet e Komisioneve të Përhershme Parlamentare ku është shqyrtuar projekt-buxhetit i vitit 2010, ne vërejmë se ka patur mospërputhje midis kërkesave të ministrive dhe tavaneve sektoriale të vendosura nga MF. Këto mospërputhje janë konstatuar veçanërisht për institucionet e pavaruara dhe kushtetuese, kështu në komisionin e përhershëm parlamentar të ligjeve është debatuar rreth vërejtjeve të këtyre institucioneve në raport me kufijtë e shpenzimeve të përcaktuar në projekt-buxhetin e shtetit të miratuar nga Qeveria. Problematikën e tyre rreth projekt-buxhetit e paraqiten veçanërisht institucione të tilla si: Avokati i Popullit, Prokuroria e Përgjithshme, Këshilli i Lartë i Drejtësisë, etj. Ndërkohë projekt-buxheti i shtetit për vitin 2010, sipas burimeve të informacionit në dispozicion, nuk ka qenë objekt i diskutimeve dhe debateve në media midis ekpertëve të qeverisë dhe shoqatave të biznesit, shoqërisë civile, qarqeve akademike e universitare, partive politike, etj. me synim marrjen e opinioneve të ndryshme, që mund të përmirësonin cilësisht programin financiar të vitit 2010. Njohja me programin financiar dhe objektivat e tij, percjellja në publik në interes të të gjithë aktorëve të interesit, mënyra transparente e përcjelljes përbëjnë një detyrim për qeverinë. Në vlerësimin tonë, përgjithësisht aksesi i publikut nuk ka qënë në nivelin e duhur. Në raport me ligjin Nr. 9936, datë 26.06.2008, ”Për menaxhimin e sistemit buxhetor në RSH” u vunë re vonesa në paraqitjen e tij në Kuvend1

1 Për më shumë hollësi, shih nenin 28-29 të ligjit

. Për pasojë edhe koha në dispozicion të deputetëve në Kuvendin e Shqipërisë për analizën, diskutimin e projekt-buxhetit dhe miratimin e tij ka qënë e shkurtër. Nga ana tjetër, mungesa e pjesëmarrjes së opozitës dhe e debatit të drejtpërdrejtë teknik dhe politik mbi përparësitë e investimeve dhe të shpenzimeve publike të parashikuara në buxhetin e shtetit, ka ndikuar në cilësinë e draftit të paraqitur nga Qeveria e të miratuar nga Kuvendi. Pavarësisht kësaj, projekt-ligji i buxhetit të shtetit për vitin 2010 është miratuar brënda afateve ligjore, duke ju krijuar mundësi të gjithë ministrive dhe institucioneve buxhetore të realizojnë dhe të përgatisin procedurat e nevojshme për zbatimin sa më efektiv dhe racional të buxhetit të këtij viti.

5

Në funksion të realizimit të buxhetit, MF brënda muajit Dhjetor të këtij viti duhet të përgatisë dhe të nxjerrë udhëzimin: “Për zbatimin e buxhetit të shtetit për vitin 2010”, me synim lehtësimin dhe qartësimin e proçedurave financiare në zbatimin e buxhetit të vitit 2010 dhe për fillimin e zbatimit të tij që në ditët e para të muajit Janar të vitit të ardhshëm.

6

2. PROJEKSIONET MAKRO-EKONOMIKE NË TË CILAT ËSHTË MBËSHTETUR PROJEKTIMI I TREGUESVE FISKALË TË PROJEKT-BUXHETIT TË VITIT 2010

2.1. Konteksti Makro-ekonomik dhe Risqet për Vitin 2010 Në tërësinë e tyre, zhvillimet makro-ekonomike në Shqipëri gjatë dekadës së fundit dëshmojnë për një nivel të kënaqshëm dhe përgjithësisht për qëndrueshmëri të treguesve kryesorë të saj. Kjo “lexohet” kryesisht në ritmet e rritjes ekonomike mesatare prej rreth 6%, në inflacionin e kontrolluar brenda objektivit prej 2-4%, si dhe në një deficit fiskal përgjithësisht të pranueshëm. Gjate vitit 2009, efektet e krizës globale e shtrinë ndikimin e vet edhe mbi ekonominë shqiptare. Për rrjedhojë, qeveria ka qenë e detyruar të rishikonte disa herë parashikimet e rritjes ekonomike gjatë vitit në vazhdim. Pavarësisht kësaj, sikurse konfirmohet edhe nga një sërë analizash dhe raportesh të ndryshme ndërkombëtare, nivelet e rritjes të ekonomisë shqiptare për vitin 2009 lëvizin në kufijtë 2 - 5%, dmth nga variantet më pesimiste drejt atyre më optimiste, nivele këto jo shumë larg parashikimit zyrtar të qeverisë. Përjashtim këtu bën vetëm FMN-ja e cila vazhdon të publikojë një nivel të pritshëm rritjeje prej 0,7%. Ndër kanalet kryesore të transmetimit të krizës globale në ekonominë shqiptare mbeten: rënia e eksporteve shqiptare në drejtim të vendeve perëndimore, pakësimi i prurjeve monetare të emigrantëve (remitancave), ulja e nivelit të kreditimit të biznesit, etj. Ndërkaq, rrjedhojat e drejtpërdrejta “lexohen” në thellimin e deficiteve, para së gjithash të deficitit të tregtisë së jashtme; deficitit të llogarisë korrente, si dhe të deficitit fiskal. Fakti që mbi 80% të eksporteve shqiptare kanë për destinacion tregun e BE-së dhe vendeve të tjera të zhvilluara, bëri që efektet e krizës globale të shfaqeshin fillimisht si rënie e eksporteve. Në vitin 2008 ritmi i rritjes së tyre ra me 10 përqind ndërsa në 10-mujorin e vitit 2009 vihet re një rënie neto prej 13.4% ndaj së njëjtës periudhë të një viti më parë. E njëjta prirje vihet re me prurjet monetare të emigrantëve, një burim i rëndësishëm për bilancin shqiptar të llogarisë korrente: pas rënies 16% vitin e kaluar (2008), gjatë vitit 2009 pritet të shënojnë një tjetër rënie prej 4% Deficiti i llogarisë korrente, mbetet gjithashtu shqetësim. Pas një rritjeje të shpejtë nga 10.6 në 14.9% në vitin 2008, objektivi fillestar2 për uljen e tij në 9.3% në vitin 2009 dhe 7,3% në vitin 2010 rezultoi një objektiv jorealist dhe qeveria ishte e detyruar t’i korrigjonte përkatësisht në 14.2% dhe 12.2%3

Zhvlerësimi i monedhës kombëtare shqiptare, “tkurrja” e kredisë bankare hezitimi për të dhënë kredi në sektorin e investimeve private, si dhe rritja e interesit të bankave tregtare në blerjen e bonove të thesarit janë gjithashtu pasoja të drejtpërdrejta të krizës globale. Studime

. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për ecurinë e deficitit fiskal për vitin 2009, (megjithëse objektivi 4,2% i vendosur në bashkëpunim me FMN-në në dhjetor 2008), ka qenë negativ, ky objektiv u korrigjua në rritje përmes ndryshimeve të buxhetit të realizuara në shtator të vitti 2009, por që pritet të thellohet më tej deri në fund të vitit 2009.

2 Shih tabelën: Kuadri Fiskal Afatmesëm 2009-2012 3 Shih Relacionin e projekt-buxhetit 2010

7

dhe analiza të ndryshme tregojnë se ndër drejtimet kryesore të angazhimit të hartuesve të politikave publike në Shqipëri gjatë vitit 2009 për shmangien e goditjeve të krizës globale, janë: Prania e një niveli të kënaqshëm të stimulimit fiskal (aktualisht Shqipëria vlerësohet si

një nga vendet me barrën fiskale më të ulët në Europë); Arritjet e shënuara në drejtim të përmirësimit të klimës së biznesit (2 “one-stop

shops”), Rezultatet: një përmirësim me 4 vende dhe Raportin Global te Konkurrueshmërisë (përmirësim me 12 vende)4

Stimulus-i monetar (injektimi i likuiditeteve në ekonomi, norma relativisht e ulët e interesit), dhe

;

Politikat në favor të gjallërimit të kërkesës (rritja e shpenzimeve investuese, pagave e pensioneve, etj.).

Si rezultat i vëmendjes së treguar, por edhe i mos-sofistikimit dhe integrimit të pakët sidomos të sektorit financiar në ekonominë globale, ekonomia shqiptare arriti, ti qëndrojë goditjes direkte të krizës, Këtë e tregojnë shifrat e mëposhtme: PBB (nga 7.8% në 2008 pritet të rritet deri në 3% (2009) dhe 6,6% (2010) Inflacioni (aktualisht 2,2-2,4%) mbetet brënda kufirit të targetuar nga BSH dhe por

tendencat e fundit, sygjerojnë për më shumë kujdes nga autoritet. Rritja e të ardhurave dhe shpenzimeve buxhetore është një realitet, edhe pse të

ardhurat nuk arritën nivelin e planifikuar (të ardhurat 9-mujore janë rritur 12,4 miliard lek (5,9%) ndaj periudhës korresponduese të viti të kaluar, duke mbetur 20,9 miliard lekë më pak se parashikimi. Shpenzimet janë realizuar 49 miliardë lekë më shumë se viti i kaluar (22.2%) por rreth 20 miliard lekë më pak se parashikimi)5

Rritja e shpenzimeve kapitale me thuajse të njëjtin ritëm të shpenzimeve të përgjithshme –flet për angazhim më të madh në realizimin e tyre. E vecantë është rritja me gati dy herë e investimeve të brendshme (38.3 miliard lek më shumë), ndërkohë që investimet me financim të jashtëm rezultojnë me 14.4 miliard lek më pak se sa e njëjta periudhë e vitit 2008.

.

Rritja e Investimeve të Huaja direkte nga 5,9% të PBB (2007) në mbi 7% të PBB (Referuar UNCTAD, lidhur me investimet e huaja në kushtet e krizës ekonomike, Shqipëria është renditur në vendin e dytë ndërmjet vendeve në zhvillim, me një rritje të IHD prej 45% (653 mln Euro). Rritja e IHD-ve është bazuar kryesisht në privatizimin e sektorëve strategjikë, si dhe në politikat e nxitjes së partneritetit publik – privat. Vetëm për 6-mujorin e parë 2009 është regjistruar një fluks IHD prej 436 milion Euro–një tregues tjetër ky që e shquan ekonominë shqiptare nga trendi i përgjithshëm global.

Privatizimet e suksesshme (Gjatë vitit 2009 u mbyll privatizimi i Operatorit të Sistemit të Shpërndarjes së energjisë elektrike nga kompania CEZ, 102 milionë Euro, privatizimi i 85% të aksioneve të kompanisë ARMO në sektorin e rafinimit /përpunimit të naftës 128,8M EUR.

Rritja e numrit të bizneseve të rregjistruara (në vitin 2008 raportohen të jenë shtuar mbi 18.000 biznese të reja –ndërkohë që nuk ka shifra për 2009)6

4 Shih Raportin “Doing business” të Bankë Botërore 5 Realizimi 91,4% i të ardhurave natyrisht kondicionon realizimin vetëm 93.1% të shpenzimeve totale 6 Nderkohe mungojne raportimet per numurin e bizneseve te mbyllura

8

Deficiti Buxhetor dhe borxhi i jashtëm – në fund te vitit rezultuan, pertej kufirit ligjor të percaktuar, në buxhetin e ndryshuar në tetor 2009, pasojë e financimti të kostos së punimeve, në segmentit rrugor Rrëshen Kalimash.

2.2. Parashikimet për 2010

Parashikimet makro-ekonomike për vitin 2010 janë në linjë të plotë me parashikimet makro-ekonomike afatmesme me një horizont tre-vjecar të përcaktuara në kuadrin makro-ekonomik e fiskal afatmesëm 2010 – 2012 të Qeverisë. Në përgjithësi, nisur nga tendenca e pergjithëshme , kriza botërore po kapërcehet,në këtë rast në për vitin 2010, janë mundesitë që nepërmjet, një mobilizim më të madh të administratës, të ardhurat e buxhetit mund të realizohen . Bazuar në sa më lart, të ardhurat në buxhetin e rishikuar për vitin 2010 pritet të arrijnë nivelin e 360.9 miliard lekë, me një rritje prej 10.6 përqind kundrejt buxhetit të rishikuar të vitit 2009. Të ardhurat janë parashikuar duke u bazuar në ecurinë e treguesve makro-ekonomik e fiskal të vitit 2009 si dhe mbi kuadrin e rishikuar makro-ekonomik 2010 – 2012. Supozimet kryesore për kryerjen e parashikimeve bazohen në:

• Treguesit e rishikuar makro-ekonomik për vitin 2010 si rritja ekonomike reale (6.5 përqind);

• Norma e inflacionit dhe deflatori i PBB (3.0 përqind); • Rritjen nominale të importeve të mallrave (8.3 përqind në vlerë CIF përfshirë dhe

efektin e kursit të këmbimit) • Ecurinë e deritanishme (janar – shtator 2009) të realizimit të të ardhurave për secilin

zë; • Efektet e ndryshimit të politikës në lidhje me disa taksa, të miratuara në fund të vitit

2009; • Vazhdimësinë e efekteve të përmirësimit administrativ; • Elementet specifike sipas zërave të të ardhurave dhe trendi historik i rritjes.

Ndër elementët kryesorë të politikës së taksave për periudhën 2009, mund të përmenden:

• Ndryshimi i ligjit të akcizës, miratuar në Parlament në Shtator 2009 (Ligji Nr. 10147, datë 28.9.2009), i cili solli rritjen e nivelit të akcizës mbi disa mallra të fortë, sic janë pijet alkoolike, kafeja dhe produktet e duhanit, do të ketë efekt të plotë në vitin 2010. Efekti në të ardhura nga rritja e normës së akcizës për këto mallra llogaritet përafërsisht në 2,500 milionë lekë (2.5 miliardë) për vitin buxhetor 2010.

• Vazhdimi i reduktimit të taksës doganore si rezulat i zbatimit të angazhimeve tarifore në Marrëveshjen e Ndërmjetme BE-Shqipëri, CEFTA, MTL me Turqinë do të ketë efekt mbi nivelin e të ardhurave nga kjo taksë për 2010. Tarifa doganore mesatare për vitin 2010 llogaritet në 1.3 përqind nga 1.68 përqind që ishte në vitin 2009.

• Ndryshimi i nivelit të taksimit të lojrave të fatit, me Ligjin Nr. 10149, datë 28.9.2009, i cili llogaritet të ketë një efekt mbi të ardhurat nga taksat nacionale prej rreth 1 miliard lekë për vitin 2010.

• Rishikimi i kuadri ligjor të TVSH gjatë 2009 ka sjellë dy ndryshime të rëndësishme: Shpenzimet e përgjithshme të buxhetit të shtetit për vitin 2010 parashikohen rreth 410.72 miliardë lekë, me një rritje prej rreth 2.4 përqind, krahasuar me buxhetin suplementar të vitit

9

2009, ose në shumë absolute rreth 9.8 miliardë lekë më shumë. Këto shpenzime janë parashikuar të përfaqësojnë rreth 32.1 përqind të PBB-së dhe që përfaqësojnë nivelin më të ulët të shpenzimeve në këto vitet e fundit. Parashikimi i shpenzimeve është mbështetur në proçedurat e buxhetimit mbi baza objektivash e produktesh të vëna në zbatim në të gjitha njësitë e qeverisjes qendrore dhe fondet speciale të tyre. Vlerësimet për shpenzimet për vitin 2010 mbështeten kryesisht në tavanet e parashikuara në Programin Buxhetor Afatmesëm 2010-2012, duke mbajtur në konsideratë në këtë mënyrë objektivat e synuara për t’u realizuar sipas programit të Qeverisë. Gjithashtu, këto parashikime të shpenzimeve të buxhetit të shtetit për vitin 2010 reflektojnë edhe burimet në rritje të buxhetit si rezultat i politikave fiskale të ndërmarra dhe atyre të reja, si dhe mirë administrimit në rritje të të ardhurave tatimore dhe doganore. Borxhi Publik pas rritjes së vitit të kaluar (nga 52,6% në 54.6% të PBB-së), synohet të mbahet në thuajse këtë nivel prej 55% edhe në 2010. Ndërkohë, ulja e borxhit në përputhje me Kriteret e Mastrichtit dhe zbutja e deficitit të llogarisë korente janë shpallur objektiva bazë për të ardhmen dhe ankora mbi të cilat do të llogariten projeksionet për të gjithë treguesit e tjerë makro-ekonomikë. Sa i përket kreditimit të bizneseve, sic shprehet reporteri i FMN-së (tetor 2009): “Përmirësimi i likuiditetit në sistemin bankar, së bashku me rënie të premios së riskut dhe një mjedis ndërkombëtar më pak të ashpër, mund të rezultojë në një rritje më të shpejtë të kreditimit në terma afatmesme”7

Tabela 1: Treguesit Makro-Ekonomikë e Fiskalë

. Bazuar në këto pritshmëri të qeverisë për realizimin e të ardhurave e shpenzimeve, janë llogaritur edhe treguesit e tjerë makro-ekonomikë e fiskalë, si në tabelën e mëposhtme.

Treguesit 2007 2008 2009 2010

Popullsia (million banorë) 3.16 3.17 3.18 3.19

PBB nominal (në miliard lekë) 971.2 1085.7 1166.6 1278.7

Rritja reale e PBB (në %) 6.0 8.0 5.0 6.5 PBB nominal për banorë,(në mijë lekë) 307.2 342.7 366.3 400.3

PBB nominal për banorë (në usd) 3396.7 4085.0 3796.1 4126.5

Deflatori i GDP-së 3.9 3.5 2.4 3.0

Inflacioni mesatar vjetor 2.9 3.4 2.3 3.0

Kursi i këmbimit valutor (lekë/euro) 123.9 122.8 131.0 130.0

Investimet totale (në % të PBB) 38.6 40.2 38.7 37.0

nga të cilat publike 6.5 9.5 9.7 7.6

Bilanci tregtar (në % të PBB) -26.7 -26.7 -24.7 -23.5

7 Deklaratë e Giulio Tremonti, Ministër i Ekonomisë dhe Financës së Italisë, në emër të Shqipërisë, Greqisë, Italisë, Maltës, Portugalisë, San Marinos, Timor-Leste

10

Bilanci i llogarisë korente (në % të PBB) -10.6 -14.9 -14.2 -12.2

Bilanci i pagesave (në milion euro) 148.6 191.9 -204.3 37.2 Disa risqe e pasiguri lidhur me realizimin e tyre për 2010 mbeten sidoqoftë prezente dhe duhen konsideruar me shumë kujdes nga qeveria dhe administrata përgjegjëse. Banka e Shqipërisë paralajmëron se, deficiti i llogarisë korente mbetet ende në nivele të larta duke reflektuar konsumin e lartë të ekonomisë shqiptare dhe pamundësinë e kapaciteteve prodhuese në vend për t’iu përgjigjur atij. Të ardhurat e privatizimit dhe huamarrja në valutë e sektorit publik gjatë kësaj periudhe kanë bërë që bilanci i pagesave të rezultojë pozitiv në tërësinë e tij, por qëndrueshmëria e ardhshme e tij duhet të mbështetet në faktorë më afatgjatë. Por sfida kryesore e qeverisë do të jetë realizimi i të ardhurave buxhetore në nivelin e planifikuar. Targeti bëhet shumë i vështirë po të kemi parasysh faktorët e jashtëm dhe të brendshëm që përcaktojnë këtë realizim si: ekzistenca e pasojave të krizës në vendet e zhvilluara dhe tregjet e produkteve tona të

eksportit vështirësitë e emigrantëve dhe tkurrja e të ardhurave të tyre –për rrjedhojë edhe

remitancave. raporti i shtrënguar mes suksesit në anti-informalitet që synon qeveria dhe pamundësisë

së mijëra bizneseve për t’i mbijetuar rregullave strikte fiskale. abuzimi i segmenteve të administratës fiskale me presionin anti-evazion dhe praktikat

korruptive ende prezente në këtë sektor.

11

3. ANALIZË KRAHASUESE E TREGUESVE KRYESORË TË PROGRAMIT FINANCIAR TË VITIT 2010

3.1. Analizë e Treguesve Kryesorë të Buxhetit për Vitin 2010, Krahasuar me Buxhetin e Ndryshuar të Vitit 2009

Duke lexuar me vëmëndje relacionin dhe duke vlerësuar me kujdes tabelat shoqëruese të projekt-buxhetit, konstatojmë se ekzistojnë “diferenca” midis dy materialeve të projekt-ligjit. Në relacionin e projekt-buxhetit, vihen re se parashikimet dhe zhvillimet makro-ekonomike mbështen në “projeksione shume optimiste”. Ndërkohë po të lexojmë, tabelat e projektigjit dhe ti “përkthejmë” ato, mund të dallohet lehtësisht ndikimi i ekspertizës së MF, në përcaktimin e projeksioneve, për të ardhurat dhe kufijve të shpenzimeve e veçanërisht në përcaktimin e defiçitit buxhetor për vitin e ardhshëm, duke bërë kështu edhe diferencën me Buxhetin e Shtetit dhe ekzekutimin e tij, për vitin 2009. Mbështetur në analizën tonë të detajuar ne konstatojmë se, projekt-buxheti i shtetit për vitin e ardhshëm, mbështet në skenarë konservatorë dhe reflekton shmangiet dhe mosrealizimet e treguesve të buxhetit gjatë vitit 2009, si dhe ndikimet dhe pasojat e krizës ekonomike në tërësi. Ne konstatojmë dhe vlerësojmë se krahasimet e objektivave për buxhetin e vitit 2010, me realizimin e pritshëm (mungon në relacion) të buxhetit të vitit 2009, do të lehtesonin analizën dhe vlerësimet rreth shkallës së realizimit si dhe në vlerësimin e objektivave, të projekt-buxhetit të shtetit për vitin 2010. Treguesit kryesorë të projekt buxhetit për vitin 2010, (tashmë të miratuar me ndryshime të lehta) paraqiten si vijon: të ardhurat në total rriten 10.6% përkundrejt buxhetit të vitit 2009 (i ndryshuar, shiko

Tabelën nr.2) shpenzimet gjithsej rriten vetëm 2% defiçiti i përgjithshëm zvogëlohet me 33%.

Nisur pikërisht nga analiza analitike mbi treguesit e buxhetit të shtetit sipas llojeve të të ardhurave buxhetore, zërave kryesorë të shpenzimeve dhe për rrjedhoje të defiçitit dhe mënyrës së financimit të tij, ne mendojmë se projekti i përgatitur nga MF, deri diku reflekton pasiguri për shkak të disbalancimeve dhe krizës globale të këtij viti e vitit në vijim. Nga ana tjetër, krahasimi analitik i treguesve të projekt-buxhetit të vitit 2010, me atë të vitit 2009, detyrimet e prapambetura ose pagesë vonesat, që detyrohet të trashëgojë programi financiar i vitit 2010, shkojnë në të njëjtën linjë me konstatimin tonë që Buxheti i Shtetit dhe zbatimi i tij gjatë vitit 2009, është ndikuar shumë nga qënia e vitit 2009 vit elektoral dhe nga shpenzimet elektorale. Në raportet e tjera, të paraqitur nga ana jonë, lidhur me monitorimin e buxhetit të shtetit, ne më se një herë me shqetësim kemi ngritur çështjen e rritjes së defiçitit buxhetor e për konsekuencë edhe përdorimit të instrumentit të borxhit publik, tej parashikimeve. Për vitin e ardhshëm defiçiti buxhetor, parashikohet të ulet me rreth 33 %, një masë të cilën ekspertiza

12

jonë e vlerëson me nota pozitive, me impakt të drejtëpërdrejtë në uljen e huamarrjes dhe kostos së borxhit.

3.2. Projeksionet e të Ardhurave për Vitin 2010 Po ti referohemi të dhënave të MF, të ardhurat buxhetore për vitin 2010 në krahasim me objektivat dhe buxhetin e vitit 2009 (ndryshuar në shtator 09) rriten me 10.6% ose 0.28% të PBB-së. E thënë ndryshe, rritja e parashikuar e të ardhurave në buxhetin e shtetit për vitin 2010, në krahasim me 2009 (plan i ndryshuar), është 244 milion euro ose në USD 377 milion. Ndërkohë që në % të PBB-së rritja e të ardhurave që parashikohet të sigurohen nga veprimtaria e administratës fiskale është vetëm 0.4 % (sipas buxheti të miratuar). Sipas mendimi tonë, të ardhurat buxhetore të parashikuara në Buxhetin e Shtetit për vitin 2010 kanë një rritje të moderuar po të kemi parasysh faktorët që kontribuojnë drejtpërdrejtë në përgatitjen e projeksioneve, veçanërisht kur flasim për të adhurat fiskale. Në se i referohemi relacionit vetëm nga rritja ekonomike dhe kufijtë e parashikuar të inflacionit, rezulton se rritja 10% (6%, rritje ekonomike + 3-4% inflacioni) e të ardhurave fiskale është e siguruar. Kjo rritje e të ardhurave pra sigurohet edhe sikur institucionet publike, MF, administrata fiskale etj, të mos ndërmarrin asnjë masë. Por nga ana tjetër përmirësimi administrativ (ligjor, teknologjia informacionit, burimet njerëzore dhe financiare) përbëjnë faktorë shumë të rëndësishëm veçanërisht në raport me nivelin e lartë të evazionit fiskal dhe këtu janë apo “fshihen edhe potencialet” më të mëdha për rritjen e të ardhurave, veçanërisht atyre nga Tatimet e Taksat (forcimi i kapaciteteve njerëzore dhe i zbatimit të ligjit, forcimi i bashkëpunimit midis administrave fiskale dhe strukturave të tjera shtetërore, zgjerimi i bazës tatimore, përmirësimi i bashkëpunimit me komunitetin e biznesit, përmirësimi i tekonologjisë së informacionit (IT)-së, etj). Kjo është edhe arsyeja që na shtyn të mendojmë se ekspertiza e MF në parashikimin e të ardhurave buxhetore për vitin 2010 ka prevaluar dhe ka qënë më realiste, duke shmangur parashikimet “over optimiste”, të cilat i “lexojmë” kur i referohemi parashikimeve makro-ekonomike.

Tabela 2: Të Ardhurat e Buxhetit 2009 dhe Projeksionet 2010 (grupimet kryesore) 2009 2010 ndryshimi 2010/2009

Nr. E M Ë R T I M I Buxheti Në % PBB Buxheti

Në % PBB Në % mil.lekë

në % PBB

TOTALI TE

ARDHURAVE 326,117 27.95% 360,955 28.23% 111% 34,838 0.28% I Grantet 6,313 0.50% 7,776 0.6% 123% 1,463 0.10% II Të ardhura tatimore 295,982 25.16% 328,729 25.9% 111% 32,747 0.7%

A Nga Tatimet dhe Doganat 222,669 18.93% 246,036 19.4% 110% 23,367 0.5%

B Të ardhura Pushteti Vendor 18,412 1.57% 20,948 1.6% 114% 2,536 0.0%

III Fondet speciale 53,901 4.58% 61,745 4.9% 115% 7,844 0.3%

IV Të ardhura jotatimore 24,822 2.1% 24,450 1.9% 99% -372 -0.002

Kontributi kryesor në të ardhurat buxhetore vjen nga të ardhurat tatimore, që në raport me të ardhurat totale zënë mbi 68% të të ardhurave. Të ardhurat nga skemat e sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore zënë 17% në totalin e të ardhurave buxhetore ose 4.9% të PBB-së.

13

Nga ana tjetër të ardhurat jo tatimore në krahasim me vitin 2009, bien me rreth 372 milion lekë, kryesisht për shkak se të ardhurat nga dividenti bien ndjeshëm si pasoje e ndryshimit të strukturës së pronës publike në favor të privatizimeve. Brënda për brënda kësaj kategorie të të ardhurave, vihet re se jane rritur të ardhurat që parashikohen të realizohen nga institucionet buxhetore. Gjithashtu me rritje paraqiten objektivat për të ardhurat që do të sigurohen nga tarifat, si dhe zëri të tjera, për të cilat nuk jepen shpjegime. Me sa duket, rritja e këtyre lloj të ardhurash, më shume se sa rritje e mbështetur në analiza, është një rritje e imponuar për të kompensuar apo për të vendosur një ekulibër midis të ardhurave dhe shpenzimeve. Më poshtë, është paraqitja grafike e strukturës së të ardhurave për vitin 2010.

Grafiku 1: Struktura e të Ardhurave në Buxhetin e Shtetit 2010

Të ardhurat tatimore për vitin 2010, parashikohen të rriten me 10.5% ose 0.15% të PBB-së në krahasim me vitin 2009 (plani). Peshën kryesore në të ardhurat tatimore e zë TVSH, i cili në peshë specifike përbën rreth 51% të totalit të të ardhurave tatimore për vitin 2010. Ndërkohë që kontributi i parashikuar nga Akciza dhe Tatimi mbi të ardhurat personale respektivisht zënë 17 dhe 14% të totalit të të ardhuruave buxhetore për vitin e ardhshëm. Më poshtë në mëyrë grafike po japim strukturën e të ardhurave tatimore sipas kontributit të llojeve të vecanta të tyre.

Grafiku 2: Struktura e të Ardhurave Tatimore 2010

Struktura e të ardhurave në buxhetin e shtetit 2010

67%

17%

6%

8% 2%

Grandet

Nga Tatimet dhe Doganat Te ardhura Pushteti Vendor Fondet speciale Te ardhura jotatimore

Struktura e të ardhurave tatimore 2010

51%

8%

17%

14% 7% 3%

Tatimi mbi Vleren e Shtuar Tatimi mbi Fitimin Akcizat Tatimi mbi te Ardhurat Personale Taksa Nacionale dhe te tjera Taksa Doganore

14

Tabela 3: Struktura e të Ardhurave Tatimore

Nr. Emërtimi Buxheti sipas viteve (plani) Në % të PBB-së 2008 2009 2010 2008 2009 2010

I Nga Tatimet dhe Doganat 205,293 222,669 246,036 18.9% 19.1% 19.2%

1 TVSH 107,094 114,657 126,889 9.9% 9.8% 9.9%

2 Tatimi mbi Fitimin 18,108 17,559 19,375 1.7% 1.5% 1.5%

3 Akcizat 32,510 36,795 41,669 3.0% 3.2% 3.3%

4

Tatimi mbi të Ardhurat Personale 24,498 30,611 33,862 2.3% 2.6% 2.6%

5 Taksa Nacionale dhe të tjera 14,423 15,210 16,520 1.3% 1.3% 1.3%

6 Taksa Doganore 8,660 7,838 7,721 0.8% 0.7% 0.6% Duke iu referuar tabelës së mësipërme vërejmë se rritja e të ardhurave tatimore në raport me PBB-në është minimale madje nuk është në të njëjtën “gjatësi vale”, me rritmet e rritjes ekonomike dhe treguesit e tjerë makro. Kështu në krahasim me vitin 2008, të ardhurat nga tatimet e doganat të projektuara për vitin 2010 rriten vetëm 0.3% te PBB-së dhe përkundrejt 2009 vetëm 0.15% të PBB-së. Sipas llojeve të tatimeve rritjen më të konsiderueshme për vitin e ardhshëm e ka Tatimi mbi të Ardhurat Personale, në krahasim me vitin 2008 shënon një rritje prej 0.3% PBB-së. Ndërkohë Tatim Fitimi mbetet në të njëjtin nivel po ta krahasojmë me planin e vitit 2009, madje përkundrejt vitit 2008 ky lloj tatimi parashikohet të jetë 0.2 përqindje më pak. Ky fakt konfirmon gjetjen tonë se ekonomia veçanërisht gjatë vitit 2009 ka ngadalësuar ritmet e rritjes dhe biznesi në tërësi ka qënë në vështirësi. Nga ana tjetër tendencat e tatim fitimit përforcojnë konkluzionin tonë se eskpertiza e MF, është mbështetur më shumë në intuitën e tyre profesionale se sa në parashikimet tejet optimiste makro-ekonomike. Në raport me PBB-në si projeksionet e tatimit mbi vlerën e shtuar (TVSH) po ashtu edhe të Akcizës, për vitin 2010 në krahasim me planin e 2009 shënojnë një rritje që është minimale, me 0.1%. Përsa i përket të ardhurave të pushtetit vendor për vitin 2010 në vlerë absolute ato pësojnë një rritje prej 2.5 miliard ALL, por në % të PBB-së të ardhurat lokale mbeten në të njëjtin nivel ose me një rritje prej 0,06%, përkundrejt buxheti 2009 (plani i korigjuar). Problemi që ne vërejmë në vendosjen e objektivave mbetet komunimi midis pushteti qëndror dhe organeve të pushtetit vendor dhe “metodologjia” e vendosjes së këtyre objektivave për vitin 2010. Më poshtë paraqesim strukturen e të ardhurave nga taksat lokale të projektuara për vitin 2010.

Tabela 4: Struktura e të Ardhurave nga Taksat Lokale

I Të ardhura nga Pushteti Vendor 20,948

1 Taksa Lokale 12,452 2 Tatimi mbi Pasurinë (ndërtesat) 4,383 3 Tatimi mbi Biznesin e vogël 4,113

15

Grafiku 3: Taksat Lokale 2010

taksat lokale 2010

59%21%

20%

Taksa Lokale

Tatimi mbi Pasurine(ndertesat)

Tatimi mbi Biznesin evogel

3.3. Projeksionet e Shpenzimeve për Vitin 2010 Për sa i përket programit të shpenzimeve, ai reflekton kufizimet që burojnë nga një program konservator i projeksionit të të ardhurave. Gjithashtu programi i shpenzimeve reflekton edhe ndaj disbalancimeve të hasura gjatë vitit 2009 ku defiçiti u tejkalua ndjeshëm gjatë 9 muajve të parë të vitit dhe vetëm ndërhyrja me ligj dhe përdorimi i të ardhurave nga privatizimi (arkëtuar me vonesë), e ndihmuan qeverinë të kapercejë vështirësitë që ishin pasojë e:

• rënies së ritmit të rritjes ekonomike, • rënies së kreditimit të ekonomisë, me gjithë masat e marra nga BoA. • mosrealizimit të të ardhurave buxhetore e veçanërisht të TVSH, Akcizës, tatim fitimi

etj. • tejkalimit të programit të shpenzimeve veçanërisht atyre kapitale dhe madje, në një

projekt të veçantë siç është projekti, Rrëshen-Kalimash. • tejkalimit të defiçitit buxhetor- konfirmuar edhe nga raporti i KLSH • përdorimit të instrumentit të huasë me interesa të larta për financimin e defiçitit, etj.

Tabela 5: Projeksionet e Shpenzimeve për Vitin 2010 2009 2010 ndryshimi 2010/2009

Nr. E M Ë R T I

M I Buxheti Në % PBB Buxheti

Në % PBB

Në % mil.lekë

Në % PBB

1 Personeli 67,246 5.72% 67,621 5.3% 101% 375 -0.4%

2 Interesat e

borxhit 36,740 3.12 43,536 3.4 118% 6,796 0.28%

3

Shpenzime Operative

Mirëmbajtje 34,698 2.95% 37,973 3.0% 109% 3,275 0.05%

4 Subvencionet 2,022 0.17 1,935 0.15% 96% -87 -

0.01%

5 Shpenzime

pushteti vendor 36,835 3.13 39,574 3.1 107% 2,739 -3.0% 6 Politika sociale 17,991 1.53 20,542 1.6% 114% 2,551 -1.5% 7 Investime 100,518 8.54 83,257 6.6% 83% -17,261 -1.9%

16

Shpenzimet për vitin 2010 parashikohen të jenë rreth 9 miliard ALL më shumë se sa plani i korigjuar i buxhetit për vitin 2009 ose vetëm 2 % më shumë. Në raport me PBB-në shpenzimet në vitin 2010 pakësohen me rreth 1.8%. Pra siç shikohet edhe në rastin e projeksioneve të shpenzimeve, MF është treguar shumë e “matur” duke reflektuar mbi një politikë kontrolli mbi shpenzimet. Ky konkluzion na përforcohet po ti referohemi nga njëra anë uljes së investimeve publike me rreth 17 miliard ALL ose 17% përkundrejt planit të vitit 2009 dhe nga ana tjetër rritja e kostos së borxhit me rreth 6.7 miliard ALL. Financimet e brendëshme do të jenë 21,5 miliard ALL më pak, ndërsa financimi i huaj 4.3 miliard ALL. Megjithëse na mungon informacion i detajuar rreth realizimit të investimeve të financuara me burime të huaja si 10 mujor 2009 , kuptohet se rritja e tyre e parashikuar për vitin 2010 është më e madhe se sa janë kapacitet absorbuese dhe si gjithmonë mbështeten më shumë në angazhime se sa në projekte të institucionalizuar në marrëveshje. Kjo do të thotë që shpenzimet korrente e për më tepër shpenzimet për interesat, si pasojë e përdorimit pa kriter dhe jashtë sugjerimeve edhe të FMN-së, të instrumentit të huasë, të rriten në “kurriz” të shpenzimeve kapitale si dhe shpenzimeve të tjera. Programi i shpenzimeve kapitale për vitin 2010 në krahasim me vitin 2009 pëson një rënie të ndjeshme e cila reflekton mbi nivelin e të ardhurave dhe mbi domosdoshmërinë e vendosjes “nën kontroll” të defiçitit buxhetor. Në Buxhetin e vitit 2010 investimet janë parashikuar 82 miliard ALL ose 16 miliard ALL më pak se plani i vitit 2009, madje ato janë më të ulta edhe se sa realizimi i investimeve në vitin 2008. Tabela më poshtë jep një ballafaqim të programit të investimeve në periudhën 2008-2010(2008 –fakt).

Tabela 6: Krahasim i Programit të Investimeve në periudhën 2008 - 2010

Nr. Emërtimi 2008 2009 2010

mil lekë %GDP mil lekë %PBB mil lekë %PBB I Investime 93,783 8.6 98,147 8.4 82,043 6.4 1 te brendëshme 50,196 4.6 80,362 6.9 58,652 4.6 2 të huaj 43,587 4 17,785 1.5 23,851 1.8

Po ti referohemi tabelës së mësipërme vërejmë se i vetmi zë shpenzimesh që duke u krahasuar me vitin 2009 (plan i korigjuar) dhe në raport me PBB-në rezulton me rritje është zëri “Kosto e Borxhit”. Ky zë shpenzimesh reflekton ndaj rritjes së këtij viti përtej kufijve të planit fillestar të defiçit dhe përdorimit të instrumentit të huasë për financimin e segmentit rrugor Rrëshen - Kalimash, nga 3.12% në 3.4% të PBB -së. Duke komentuar rreth deficitit vërejmë se për vitin 2010, defiçiti parashikohet të arrijë në 3.9% të PBB-së ose në vlerë absolute rreth 50 miliard ALL ose 24.7 miliard ALL më pak se plani i korrektuar i vitit 2009. Ndërsa defiçiti i brendshëm parashikohet rreth 39.1 miliard ALL ose 3.1 % të PBB-së e përbën një element që vleresohet nga ana jonë.

Tabela 7: Deficiti i Brendshëm

Nr. Emërtimi

2008 2009 2010

mil lekë %

PBB mil lekë %PBB mil lekë %PBB

1 Deficit i

përgjithshëm 60 245 5.5 74 790 6.4 49 766 3.9 a * i brendshëm 24 416 2.2 68 218 5.8 39 611 3.1

17

Shpenzimet operative pavarësisht se çfarë është deklaruar, për ulje të ndjeshme dhe të kontrolluar, rezultojnë të jenë 3% më të larta se plani i vitit 2009, që përbën një vit specifik për shpenzimet qeveritare duke qënë një vit elektoral. Duhet të saktësojmë që shpenzimet për partitë politike, për Komisionin Qëndror të Zgjedhjeve nuk figurojnë si shpenzime operative për vitin 2010. Shpenzimet operative në raport me PBB-në rriten me 0.05%. Nëqoftëse shpenzimeve totale, do ti zbrisnim shpenzimet për zgjedhjet, programi i shpenzimeve për vitin 2010, do të ishte akoma më i lartë. Në këtë rast nuk del e qartë, se kush janë masat dhe efekti i tyre për uljen e shpenzimeve administrative. Po të zbresim shpenzimet e mirëmbajtjes, të shëndetësisë, arsimit, rendit, etj, kuptohet se shkurtimi i shpenzimeve administrative është minimal. Përsa i takon shpenzimeve për Pushtetin Vendor ato rriten me rreth 2.7 miliard ALL ose 7% më shumë se plani i vitit 2009, por pjesa thelbësore e rritjes është rrjedhojë e parashikimeve të pambështetura në të ardhurat nga Taksat Lokale. E themi këtë pasi kemi parasysh faktin se Qeveria me disa ndryshime ligjore ka kufizuar hapësirat për organet e pushtetit vendor për arkëtimin e të ardhurave nga taksat vendore. Nga ana tjetër transferta e pakushtëzuar ose Granti i parashikuar në projekt-buxhetin e vitit të ardhshem është vetëm 203 milion ALL në krahasim me buxhetin e vitit 2009, pra është ulur ndjeshëm ritmi i mbështetjes së qeverisë qëndore për atë vendore. Më tabelën më poshtë jepet të dhëna mbi transfertat e pushtetit qëndror në favor të pushtetit vendor në raport me PBB-në për periudhën 2008-2010:

Tabela 8: Projekt –Transfertat e Pushtetit Qendror në Favor të Pushtetit Vendor

Nr. Emërtimi 2008 2009 2010 I Shpenzime për pushtetin

vendor 2.5% 3.4% 3.3%

1 Granti total 1.3% 1.8% 1.7% 1.a Granti i pakushtëzuar 1.1% 1.1% 0.9%

II-a Politikat sektoriale

Tabela 9: Projekt Buxheti 2010 sipas Sektorëve

Nr. Emërtimi Shpenzim personeli

Operative mirëmbajtje Investime Totali

Në % PBB

1 Sektori i Arsimit 25,307 10,048 8,789 44,144 3.48%

2 Sektori i

Shëndetësisë 2,420 28,521 5,764 36,705 2.89% 3 MPPTT 1,100 3,706 46,981 51,787 4.08%

Ndarja e shpenzimeve sipas klasifikimit funksional

Tabela 10: Shpenzimet sipas Klasifikimit Funksional

Nr. Emërtimi 2009 2010 % PBB 2009

%PBB 2010

1 Shpenzime për arsimin 39 842 44 253 3.38 3.46 2 Shpenzime për shëndetësinë 32 204 36 798 2.73 2.88 3 Politika sociale 91 729 102 469 7.78 8.01 4 Shpenzime për mbrojtjen 14 675 18 305 1.24 1.43

Mbështetur në të dhënat e mësipërme vërejmë se rritja e shpenzimeve në sektorët prioritarë të përcaktuar në SKZhI dhe PBA rezultojnë me një rritje modeste të cilat reflektojnë edhe mbi

18

nivelin, jo të kënaqshëm të absorbimit të fondeve për vitin 2009. Nisur nga eksperienca e viteve të fundit del e domosdoshme që ministritë dhe institucionet që administrojnë fondet, nën këto zëra, për vitin 2010, të ndjekin dhe të plotësojnë të gjitha proçedurat ligjore të cilat garantojnë realizimin ritmik të detyrave dhe fondeve përkatëse. Ky përfundim është i rëndësishëm, vecanerisht kur bëjmë fjalë për programin e shpenzimeve kapitale të cilat kanë qënë edhe problemi më i madh për këto institucione dhe që lidhet drejtëpërdrejtë me shërbimet që ato i ofrojnë publikut. Duke analizuar ndarjen në programin e shpenzimeve të vitit 2010, për MPPTT, vërejmë se megjithëse ka rritje në vlerë absolute të fondeve për vitin 2010, problemi më i mprehtë mbetet disbalancimi në ndarjen e fondeve ku 91% të fondeve shkojnë për investime, 2% shpenzime personeli dhe vetëm 7% shpenzime operative dhe mirëmbajtje. Ne mendojmë se sigurimi i jetëgjatësisë së investimeve veçanërisht në infrastrukturë ka nevojë edhe për shpenzime mirëmbajtje të cilat me sa duket për vitin 2010 nuk janë të mjaftueshëm për të siguruar të gjithë investimet e realizuara gjatë këtyre dy viteve të fundit e veçanërisht në infrastrukture rrugore, si p.sh rruga Durrës Kukës.

Grafiku 4: Sektori i Arsimit

Grafiku 5: Sektori Shendetësi, Projekt Buxheti 2010

1 Sektori Shendetesi, projektbuxheti 2010

2,420 , 7%

28,521 , 77%

5,764 , 16%

shpnz personelioperative mirembajtjeInvestime

1 Sektori i Arsimit

57% 23%

20%

shpnz personeli operative mirembajtje Investime

19

Grafiku 6: MPTT, Projekt Buxheti 2010

1 MPPTT, projektbuxheti 2010

2% 7%

91%

shpnz personelioperative mirembajtjeInvestime

3.4. Analizë Krahasuese me Programin Afat-Mesëm

Ritmi, objektivat dhe kompleksiteti i kërkesave të Qeverisë do të vijojnë të rriten paralelisht me proceset e integrimit Evropian dhe me përshpejtimin e zhvillimit social dhe ekonomik të vendit. Në funksion të përmbushjes së programit të saj Qeveria duhet patjetër të mbështetet në hartimin e politikave rigoroze dhe në një menaxhim të shëndoshë të financave publike. Në këtë kuadër buxheti është dokumenti ekonomik kryesor i shtetit, i cili bazohet në përllogaritje dhe prognoza sa më të sakta të situatës fiskale. Niveli i treguesve buxhetorë duhet të jetë në harmoni me tregues të tjerë të ekonomisë. Një nivel i lartë shpenzimesh mund të çojë në rritje të parasë që qarkullon në ekonomi e në rritje të çmimeve. Në rast se mbajtja ne nje niveli te lartë dhe në rritje të shpejtë e shpenzimeve gjykohet si e nevojshme për zhvillimin e mëtejshëm të vendit, atëherë duhen menduar burimet se si do të mbulohen këto shpenzime, në mënyrë që të krijohet një ekuilibër dinamik midis tyre. Sigurisht që gjetja e ekuilibrit nuk është aq e thjeshtë, prandaj edhe hartimi i buxhetit dhe më pas miratimi i tij janë gjithnjë dhe kudo objekt debati. Gjithashtu duhet theksuar se analiza e çdo buxheti nuk janë vetëm shifrat, por mbi të gjitha, impaktet e tij ekonomike dhe sociale, në mbështetjen e prioriteteve kombëtare të një rritjeje të qëndrueshme të vendit dhe funksioni rishpërndarës ndërmjet grupeve të ndryshme shoqërore. Buxheti natyrisht nuk reflekton dëshirën dhe vullnetin e të gjithë qytetarëve, megjithëse te gjithë ne, në një mase më të vogël ose më të madhe, qoftë edhe ne mënyre të pavetëdijshme nëpërmjet aktiviteteve ekonomike dhe sjelljes si konsumatore, kemi ndikimin tonë mbi hartuesit e politikave buxhetore. Pasi buxheti miratohet në Kuvend ka ndikim mbi secilin prej nesh. Në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe jo të drejtpërdrejtë ka ndikim në aftësinë e njerëzve për të gjetur punë, në nivelin e pagave e të pensioneve, shërbimet shëndetësore e sociale, si në çmimet e cilësinë e shërbimeve bashkiake apo dhe ato utilitare si uji, energjia, pastrimi si dhe në mënyrë të drejtpërdrejtë në sigurinë për jetën. Fatkeqësisht në vendin tonë vërehet se akoma nuk ka një burim të plotë të informacionit rreth buxhetit dhe procesit buxhetor dhe kjo duket në diskutimet e pakta në opinionin e thjeshtë dhe në rrethet e ekspertëve.

Në fakt buxheti në linja të përgjithshme konturohet mbi bazën e Programit buxhetor Afatmesëm (PBA). Nëse Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim (SKZHE), me një horizont planifikimi prej 7 vitesh, përcakton strategjitë dhe synimet afatshkurtra dhe afatgjata për të gjithë sektorët, bazuar në një vizion kombëtar, dokumenti “Program Buxhetor Afatmesëm” është parashtrimi për tre vjet i planeve të shpenzimeve të buxhetit, përmes

20

lidhjes së drejtpërdrejtë të programeve me veprimtaritë, produktet, objektivat dhe qëllimet e politikës. PBA është një instrument operacional për menaxhimin e shpenzimeve publike dhe një komponent kyç i Sistemit të Planifikimit të Integruar. Ai është rezultat i dy proceseve, atë të Rishikimit të Politikave dhe Planifikimit të Shpenzimeve. PBA-ja siguron që alokimet buxhetore të pasqyrojnë prioritetet e politikave të qeverisë në periudhën afatmesme (tre-vjeçare), duke bërë një lidhje të qartë midis alokimeve të fondeve buxhetore dhe objektivave të politikave të programeve. PBA-ja përcakton ç’pjesë e shpenzimeve shkon për investime apo shpenzime korrente ose ndarjen e shpenzimeve midis pushtetit qendror dhe atij vendor. Periudha trevjeçare për planifikimin e shpenzimeve, mundëson një parashikim më të saktë të alokimit të burimeve në të ardhmen. Përgatitja e saj do të sigurojë llogaritjen e kostove dhe zbatimin e qëllimeve dhe nismave të politikave të parashtruara në Programin e Qeverisë, qëllimet e këtyre politikave do të harmonizohen me strategjitë sektoriale dhe SKZHI-në.

Dokumenti i PBA 2010-2012 paraqet në mënyrë të hollësishme qëllimet, objektivat dhe produktet e programeve të secilës prej ministrive të linjës, në nivel programi për këto vite si dhe një përmbledhje të kërkesave buxhetore të institucioneve të tjera të përfshira për herë të parë në këtë proces. Kështu, ky dokument sipas MF, ka mundur të realizojë për një kuadër afatmesëm lidhjet mes qëllimeve dhe objektivave të politikave, me alokimin e burimeve buxhetore, përkatësisht në nivel programi. Duhet theksuar se, një prej objektivave kryesore të procesit të PBA-së është përputhshmëria e tyre me buxhetin vjetor. Megjithatë, nga të dhënat rezulton se ky proces mbetet ende për t’u përmirësuar në mënyrë që të sigurojë vlerën e plotë të planifikimit që pritet. Gjithashtu, kjo vjen edhe si pasojë e një sërë faktorësh të tillë si ndryshimi i kuadrit makro-fiskal si rezultat i realizimit të të ardhurave apo identifikimi i politikave të reja prioritare. Kuadri fillestar makro-ekonomik e fiskal për periudhën 2010-2012 si pjesë e Sistemit të Planifikimit të Integruar, përgatitet nga MF. Kuadri me qëllim që të ofrohet informacion për përcaktimin e përparësive strategjike, shpenzimeve agregate, synimeve në lidhje me të ardhurat dhe deficitin, si edhe për përcaktimin e tavaneve për të filluar procesin e Programit Buxhetor Afatmesëm në nivel ministrie. Paraprakisht duhet thënë se buxheti i vitit 2010 përkon me vitin e parë të PBA 2010-2012, çka do të thotë se hartimi sa më real, i koordinuar dhe i bashkërenduar në kohë dhe në zëra në linja të përgjithshme të tyre duhet të përkojnë midis tyre. Aplikimi i kësaj analize krahasuese do të na ndihmoje në arritjen e konkluzioneve të qarta mbi seriozitetin e hartimit dhe ndikimin e dokumenteve strategjike në prioritetet e zhvillimit ekonomik dhe social të vendit. Nëse thuhet se në buxhetin e vitit 2010 parashikohet një rritje ekonomike e lartë dhe e qëndrueshme prej mbi 6%, si rezultat i ndjekjes së politikave makro-ekonomike të mirë - planifikuara e mirë - koordinuara, krahas proceseve të tjera të natyrshme në të cilat po kalon ekonomia si, progresi teknologjik, akumulimi i kapitalit e ristrukturimi i ekonomisë drejt një ekonomie gjithnjë e me efiçente, nuk rezulton se është e bazuar në PBA. Kjo pasi, siç thuhet në dokumentin e PBA, si rezultat i skenarëve tё mundshëm tё ecurisë makro -ekonomike tё vendit, rezultatet e tё cilëve i janë nënshtruar njё analize krahasuese tё hollësishme për tё arritur nё skenarin bazë makro -ekonomik, i cili bazohet nё linjën aktuale tё politikave makro -ekonomike, nё linjën aktuale tё politikave e reformave ekonomiko -strukturore qeveritare, nё sjelljen dhe nё bashkëveprimin e natyrshëm e racional tё aktorëve ekonomik brenda kontureve tё ambientit tё brendshëm e tё jashtёm makro -ekonomik mё probabёl pёr periudhën afatmesme nё vijim, vitin 2010 rritja ekonomike do të jetë 6.7%. Ulja e kësaj

21

rritjeje do të ndikojë në parashikimin e treguesve të tjerë, p.sh. të të ardhurave nga tatimi mbi pasurinë, ku është marrë në konsideratë treguesi i rritjes ekonomike, prej 6.7% në vitin 2010.

Sipas relacionit, buxheti i shtetit për vitin 2010 synon të mbështesë 4 sektorë kryesorë: arsimin, bujqësinë, shëndetësinë dhe infrastrukturën. Por nëpërmjet zbatimit të tij, duke filluar nga muaji korrik, pagat parashikohet të rriten nga 4-10%, ku rritjen më të madhe do ta kenë pagat e ulëta, ndërsa pensionet parashikohen të rriten nga 7-15%, ku sërish do të ketë diferencim, pasi rritjen më të madhe do ta kenë pensionet e ulëta dhe ato të fshatit. Po ashtu ai synon një parashikim realist të treguesve ekonomikë e buxhetorë për të arritur objektivat si: ruajtjen e stabilitetit makro-ekonomik dhe vijimësinë e zhvillimit ekonomik me ritme të larta, e cila shprehet në rritjen reale të PBB në masën 6%, mbajtjen e inflacionit rreth 3%, që është brenda kufijve të parashikuar nga Banka e Shqipërisë, mbajtjen e deficitit buxhetor në norma të ulëta, reduktimin e deficitit buxhetor dhe zbutjen e deficitit të llogarisë korente, i cili parashikohet në nivelin 12.8%, nga 14.6% që është në vitin 2009. Ndërsa në buxhet investimet parashikohen 9% e PBB-së, duke mbetur prioritet sërish infrastruktura, në PBA investimet kane qenë parashikuar 7.25 %, me prirje graduale drejt mirëmbajtjes së këtyre investimeve. Shihet qartë së kostot për përfundimin e rrugëve kombëtare në proces nuk kanë qenë të mirëprogramuara në periudhat paraardhëse.

Duke e konsideruar Programin Buxhetor si një grup veprimtarish të njësisë së qeverisjes së përgjithshme, që administrohen efektivisht dhe kontribuojnë së bashku në prodhimin e produkteve të identifikueshme dhe të matshme, të cilat ndihmojnë drejtpërdrejt ose tërthorazi, në arritjen e objektivave dhe të qëllimeve të politikës buxhetore të tij, duhet parë me sy kritik çdo ndryshim pasi do të shkaktojnë pasoja në arritjen e objektivave e produkteve (mallrat dhe shërbimet e siguruara nga kryerja e veprimtarive buxhetore).

Në buxhetin e vitit 2010 të ardhurat janë parashikuar 360,955 milionë lekë, shpenzimet 410,721 milionë lekë dhe deficiti 49,766 milionë lekë. Ndërsa sipas PBA të ardhurat janë 371,000 milionë lekë; shpenzimet 414,000 milionë lekë; deficiti 37,200 milionë lekë. Nga këndvështrimi i krahasimit të këtyre zërave rezulton se të ardhurat e buxhetit ulen me rreth 10,000 milion lekë ose 107,5 milion USD, ndërkohë që shpenzimet ulen vetëm me 0,8 % duke u rritur deficiti buxhetor me 12,566 milion lekë krahasuar me këtë vit të PBA 2010-2012. Ulja e të ardhurave më shumë se sa rritja e deficitit tregon, veç të tjerave për paaftësi dhe performancë të ulet të administratës fiskale në rritjen e të ardhurave. Rritja e borxhit është një nga rreziqet e njohura që kërcënon stabilitetin makro-ekonomik, pasi do të ndikojë në një rritje të pazakontë të borxhit të jashtëm dhe në total. Megjithëse si prioritet i buxhetit 2010 është ulja e mëtejshme e deficitit buxhetor dhe borxhit publik në tërësi, krahasuar me PBA ato janë më të larta.

Deficiti në buxhet do të jetë sa 3.9% e PBB, në një kohe që në PBA është 3.34 %. Kjo do të thotë se rritja e kostos së shërbimit të borxhit publik, që reflekton zhvillimet në sistemin financiar botëror, përbën një sfidë për qeverinë që gjatë vitit të ardhshëm të ri financojë pjesë të këtij borxhi me kosto më të ulët.

Duke krahasuar zërat e veçante të të ardhurave në buxhetin 2010, vërehet se nga tatimet e doganat parashikohen të grumbullohen 246 miliardë lekë, ose 10.6 për qind më shumë se në vitin 2009, por 8,713 milion lekë më pak se treguesit e PBA për këtë vit. E njëjta gjë vërehet dhe në të ardhurat nga kontributet e sigurimeve shoqërore e shëndetësore, të cilat

22

parashikohen në 60.3 miliardë lekë, me një rritje prej 12 për qind krahasuar me vitin 2009 në buxhet, ndërsa ne PBA janë 62 285 milion ose 1,985 milion më pak se PBA për vitin 2010. Ndryshe paraqitet situata buxhetore për të ardhurat nga pushteti lokal. Parashikimi për vitin 2010 është 20.9 miliardë lekë, me një rritje prej 13.8 përqind kundrejt 2009 dhe po aq edhe në treguesit e PBA. Ndërsa të ardhurat jo tatimore parashikohen 24.5 miliardë lekë ose pak më shumë se në PBA (23,873 milion lekë).

Nisur nga përcaktimi i objektivave të politikës së programit buxhetor, të cilat janë rezultate specifike të matura saktësisht në kohë, sasi dhe kosto, të cilat realizohen në një periudhë afatshkurtër deri afatmesme dhe që përbëjnë hapa të ndërmjetëm drejt arritjes së qëllimit të politikës së programit buxhetor, kuptohet sa e rëndësishme është prirja për përputhjen e shumave të shpenzimeve të tyre midis buxhetit vjetor dhe PBA. Për më tepër, programimi buxhetor afatmesëm, përmes një parashikimi trevjeçar të shpenzimeve publike mundëson një analizë në nivel produktesh të realizuara për një periudhë afatmesme në funksion të përmbushjes së objektivave në programin e Qeverisë dhe të realizimit të politikave të deklaruara në komunitet. Përkatësisht edhe funksioni i monitorimit nuk do të jetë thjesht në bazë të përqindjeve të realizimit të inputeve, por në bazë të realizimit të objektivave dhe të produkteve, me synim përmirësimin e cilësisë dhe rritjen e efektivitetit të shpenzimeve publike.

Nga analiza krahasuese midis buxhetit të vitit 2010 dhe PBA 2010-2012 për këtë vit, në të gjitha ministritë e linjës konstatohet se ka ndryshime të tavaneve buxhetore dhe në programet brenda tyre. Nga 14 ministri, në 8 prej tyre fondet buxhetore rriten nga 88 milion (MMPAU) në 2,945 milion lekë (MPCSShB) dhe në 6 të tjera pakësohen nga 20 milion lekë (MF) në 3,210 milion (MASH). Gjithashtu duhet theksuar se të 90 programet e ministrive kanë ndryshime në krahasim me ato të përcaktuara në PBA. Mos harmonizimi i treguesve të buxhetit me ato të PBA-së, krahas të tjerave dëmton një nga tre objektivat e politikës ekonomike që realizohet nëpërmjet buxhetit: qëndrueshmërisë, si një detyrim i vazhdueshëm i shtetit për të siguruar që niveli i dëshirueshëm i punësimit të jetë i kombinuar me nivelin e ulët të inflacionit. Analiza e programeve brenda ministrive tregon se, për qeverinë kanë dalë në plan të parë programe të tjera në krahasim me ato të programuara në PBA për këtë vit. Në Ministrinë e Ekonomisë është rritur mbështetja për energjinë, minierat dhe ndërmarrjet publike si dhe është zvogëluar mbështetja për burimet natyrore dhe ato për mbikëqyrjen e tregut.

Buxheti në mbështetje të bujqësisë rritet në krahasim me vitin 2009, duke rritur fondet për ujitjen, për programin e ullirit si dhe mbështetjen e buxheteve të familjeve e individëve për nxitjen e rritjes së prodhimit bujqësor e blegtoral. Në krahasim me PBA, në Ministrinë e Bujqësisë marrin prioritet programet e mbështetjes së sigurisë ushqimore dhe ato të menaxhimit të infrastrukturës së ujitjes e kullimit si dhe zvogëlohen fondet për programin e zhvillimit rural.

Ndryshe nga PBA, në Ministrinë e Punëve Publike marrin prioritet me mbështetje buxhetore zhvillimi i porteve dhe ujësjellësve si dhe zvogëlohet mbështetja për rrjetin e rrugëve nacionale dhe hekurudhat.

23

Nëse në MF ka një ulje të vogël të buxhetit në total, në menaxhimin e sigurimeve shoqërore dhe shpenzimeve publike shpenzimet rriten, në planifikim, menaxhim dhe administrim si dhe në menaxhimin e të ardhurave tatimore në dëm të programeve të tjera.

Shpenzimet në MA ulen me afër 7% në krahasim me PBA. Brënda saj ulje të konsiderueshme kanë shpenzimet për arsimin e lartë dhe kanë një rritje arsimi baze, përfshirë dhe atë parashkollor, duke përcaktuar në një farë mënyrë dhe prioritet e zhvillimit të këtij programi.

E vetmja është Ministria e Kulturës që ka rritje të fondeve për të gjitha programet në buxhetin e vitit 2010 krahasuar me PBA. Veçanërisht rritja më e konsiderueshme është në zhvillimin e turizmit, çka do të përbëjë prioritetin e kësaj ministrie për vitin 2010. Rritje të konsiderueshme ka programi i shërbimit të kujdesit parësor dhe dytësor në Ministrinë e Shëndetësisë, shpenzimet e së cilës janë rritur për 1,244 milion ALL, ose 4%. Fondet për shëndetësinë rriten me 20% në krahasim me vitin 2009 dhe investimet me 56% në këtë sektor.

Zvogëlimi i fondeve në Ministrinë e Drejtësisë, ndryshon strukturën e fondeve për programet e saj. Ndërsa kanë ulje të gjithë programet krahasuar me PBA, vetëm sistemi i burgjeve dhe shërbimi i regjistrimit të pasurive të paluajtshme kanë rritje të tyre.

Në Ministrinë e Punëve të Jashtme fondet rriten për përfaqësitë diplomatike dhe integrimin euroatlantik. Në Ministrinë e Brendshme ka ulje në totalin e buxhetit të saj dhe ulje të konsiderueshme për policinë e shtetit dhe shërbimin e gjendjes civile, ndërsa ka një rritje të vogël në planifikim, menaxhim administrim dhe në prefekturat.

Vetëm mbështetja shëndetësore ka rritje në Ministrinë e Mbrojtjes dhe ulje të gjitha programet përfshirë dhe vetë ministrinë. Në Ministrinë e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave ka ndryshime të vogla midis programeve, me përjashtim të programeve për mbrojtjen e mjedisit dhe programit për zhvillimin e pyjeve që rriten. Në MPCSShB rritja e fondeve është 7 % më e larta nga të gjitha ministritë. Brenda saj rritje të konsiderueshme ka mbrojtja sociale dhe sigurimet shoqërore, që sipas buxhetit duket se do të përbëjnë sfidën kryesore të kësaj ministrie.

Rritja e shpenzimeve totale pasqyrohet në mënyrë të pajustifikuar në rritjen e shpenzimeve kapitale me financim të huaj. Ndërkohë që në PBA 2010-2012 ato parashikoheshin në vlerën 23.49 miliardë ALL, në projekt-buxhetin e vitit 2010 ato parashikohen 26.51 miliardë ALL, pra rreth 3 miliardë lekë më të larta nga parashikim në PBA, duke evidentuar një shqetësim tjetër lidhur me rritjen në të ardhmen të ngarkesës për pagesat e borxhit të jashtëm, që tanimë është në terma tregtarë. Ulje të fondeve vërehen dhe në buxhetin vendor për vitin 2010 krahasuar me PBA. Kështu të ardhurat 38 223 milionë ALL në buxhet dhe në kuadrin makro-ekonomik fiskal për përcaktimin e tavaneve të PBA 2010-2012 janë parashikuar 39 432 milion ALL. Me ulje

24

rezulton dhe granti i pakushtëzuar nga buxheti qendror (përkatësisht 17 275 milionë ALL dhe 18 485 milion ALL). Buxheti i sigurimeve shoqërore për vitin 2010 është vendosur 74,597 milionë ALL ose 1% më pak se treguesit e PBA-së. Rënia më e ndjeshme vërehet në të ardhurat nga kontributet nga 57,764 milion lekë në PBA, në 53,557 milion ALL në buxhetin e vitit 2010. Kjo gjë do të sjellë rritjen e transferimeve nga buxheti shtetit për të siguruar nivelin e kërkuar të shpenzimeve. Ndërsa buxheti i sigurimeve shëndetësore për vitin 2010 ka një rritje te vogël në krahasim me PBA (25,179 dhe 25,949 milionë ALL). Por edhe këtu, njëlloj si shpenzimet e sigurimeve shoqërore zvogëlohen të ardhurat dhe rriten transferimet nga buxheti i shtetit. Shpenzimet e buxhetit të shtetit, sipas grupeve kryesore janë: shpenzimet korrente 231,681 milionë ALL dhe shpenzimet kapitale 85,898 milion ALL. Krahasuar me PBA shpenzimet korrente (307,571 milion ALL) janë zvogëluar me 75,890 milion ALL ose afër 25% dhe shpenzimet kapitale ( 94,211 milion ALL) zvogëluar afër 9%. Fondi i Kontingjencës është 2,730 milion ALL në buxhetin e shtetit nga 5,000 ALL në treguesit e PBA ose 45% më pak. E njëjta gjë dhe me fondin rezerve: 2,000 milionë ALL dhe 2,500 milionë ALL. Ndërsa fondi për rritjen e pagave dhe pensioneve është 5,720 milionë ALL në buxhetin e shtetit dhe 5,152 milionë ALL në treguesit e PBA-së, ose 568 milion ALL më shumë. Duke i konsideruar të harmonizuar këta tregues në PBA, ndryshimi i tyre në buxhet tregon se dy fonde të rëndësishme ai i kontigjences dhe fondi rezerve nuk do të jenë të aftë në përballimin e situatave të veçanta social-ekonomike.

25

4. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME Nga analiza krahasuese e treguesve kryesorë të programit financiar të vitit 2010 me Programin Buxhetor Afatmesëm 2010-2012 arrihet në disa konkluzione: Megjithëse thuhet se Programi fiskal i vitit 2010 është bazuar në ecurinë makro-fiskale të vitit 2009 si edhe në kuadrin e rishikuar makro-ekonomik 2010-2012, mospërputhja e treguesve të programit financiar të vitit 2010 me vitin e parë të PBA 2010-2012 komprometon gjithë tavanet dhe programet e këtij dokumenti të rëndësishëm të Sistemit të Integruar të Planifikimit dhe për 2 vitet e tjera. 1. Nga krahasimi i parametrave të buxhetit të vitit 2010 me ato në Programin Buxhetor

Afatmesëm 2010-2012 rezultojnë devijime të konsiderueshme. Këto devijime nga programet e zhvillimit dhe të financimit rritin risqet dhe kërcënimet ndaj stabilitetit makro-ekonomik. Deformimet e konsiderueshme, me efekte në ecurinë normale të programeve buxhetore 2010-2012, nuk mund të mos çojnë në rritjen e nivelit te borxhit dhe të interesave që do të duhet të paguajë çdo familje shqiptare në vitet në vazhdim për shkak të mangësive në hartimin dhe në zbatimin e dokumenteve të rëndësishme të procesit buxhetor.

2. Nëse një proces i mirë planifikimi çon në vlerësim më të mirë të fondeve buxhetore

publike, Kuadri fiskal në PBA mbetet i paqartë për shkak të mungesës së parashikimeve të qarta dhe të masave për zbatimin e tij, si dhe buxhetet vjetore janë larg indikatorëve të PBA, duke rezultuar dokumente pergjithesisht voluntariste, pa vizion dhe larg konceptit të programimit buxhetor dhe fiskal afatgjatë.

3. Mungesa e një transparencë më të madhe lidhur me shpërndarjen e fondeve publike në

programe për produkte që përbëjnë prioritete për qeverisjen e vendit, ka dëmtuar themelin procedural për një lidhje më të mire të buxhetit me politikat e zhvillimit dhe objektivat prioritare afatmesme përmes institucionalizimit të Programit të Buxhetit Afatmesëm (PBA). Qeveria shqiptare miratoi tre herë brenda vitit PBA 2010-2012, por nuk ka sqaruar asnjeherë se për çfarë arsyesh ky dokument është ndryshuar kaq shpesh. Qeveria ka miratuar dhe ndryshuar së paku tri herë edhe Kuadrin Makro-ekonomik dhe Fiskal 2010-1012, i cili mbart praktikisht të njëjtat të dhëna.

4. Presioni i larte politik i vitit zgjedhor (2009) vlerësohet se ka ndikuar në cënimin e

ekuilibrave të prioriteteve dhe programeve të përcaktuar në PBA 2010-2012 dhe në kryerjen e shpenzimeve buxhetore të pambështetura në programin financiar të vitit 2010. Në këtë mënyrë PBA nuk arrin të mundësojë lidhjen e drejtpërdrejtë të qëllimeve dhe objektivave politike të çdo institucioni buxhetor me buxhetin e tyre. Kërkesat për të rritur pagat apo për të investuar më shumë para për rrugë, rrezikon të sjellin tejkalime të tjera të shpenzimeve dhe fryrje të mëtejshme të deficitit buxhetor. Por ndërkohë, për shkak të problemeve të njohura (shëmbjet) teknike apo të zbatimit të projektit rruga Rrëshen-Kalimash pritet të rëndojë mbi buxhet edhe vitin e ardhshëm me shpenzime shumë më të larta nga vlerësimi fillestar i kësaj vepre.

5. Financimi i investimeve në rritje me deficit dhe borxh të rritur, nëse nuk mbahet nën

kontroll, shumë shpejt rrezikon të kthehet në një barrë të rendë që cënon stabilitetin

26

financiar të vendit. Borxhi i jashtëm, vetëm për dy vjet, 2008 dhe 2009 është rritur me 700 milionë euro ose rreth 1,1 miliard dollarë. Pagesat për interesat e borxhit dhe për principalin e kredive të marra po rritën me ritme të shpejta. Nëse në vitin 2007 buxheti paguante 29 miliardë lekë, në vitin 2010 do të duhet të paguajë 52 miliardë lekë, 23 miliardë lekë më shumë ose rreth 250 milionë dollarë më shumë. Pra, 250 milionë dollarë më pak për sektorët prioritare të ekonomisë.

6. Përqendrimi i fondit të investimeve në vepra të mëdha, me kosto të larte dhe tej

mundësive financiare të buxhetit shkakton rritje të deficitit buxhetor dhe të borxhit të brendshëm e të jashtëm, me interesa shumë të larta. Këto janë me pasoja për buxhetet pasardhëse, sepse, kur këto borxhe e interesa duhet të paguhen, mund të shkaktojnë kufizimin e mundësive financuese, pasi barra e borxheve mund ta detyrojë qeverinë në të ardhmen të reduktoje shpenzimet buxhetore. Në këtë proces nuk duhet injoruar edhe fakti se vepra gjigante kanë edhe shpenzime mirëmbajtjeje të konsiderueshme të cilat nuk evidentohen qartë në buxhetin e vitit 2010.

7. Qeverisja e vogël dhe në dietë, përkthyer në uljen e konsiderueshme të shpenzimeve

korrente duhet të jetë e kontrolluar dhe e mirëllogaritur, me qëllim që të mos ndikojë negativisht në performancen e funksionimit të administratës për përdorimin eficient, efektiv dhe me ekonomi të fondeve publike.

8. Nisur nga të dhënat e mësipërme rezulton që PBA të jetë e pazbatueshme për aq kohë sa

nuk respektohen programet dhe treguesit buxhetor të saj. Mosrespektimi rigoroz i këtyre treguesve për vitin 2010 rrezikon mosarritjen e objektivave të parashikuar në PBA si standard të politikës për programin e mbështetjes institucionale të integrimit evropian. Nevoja kryesore për një menaxhim efektiv të financave publike është përcaktimi i qarte i politikave, domethënë nëpërmjet përmirësimit të hartimit të tyre.

9. Në praktikë, proçesi i hartimit të politikave nuk ka qënë gjithmonë i frytshëm për sa i

përket qartësisë se tyre. Proçesi i PBA-së merr një rëndësi parësore në përpjekjet e qeverisë për të lidhur buxhetin vjetor me politikat e tij. Për të arritur këtë, politikat duhet të jenë të qarta, të kuptueshme dhe të rishikohen rregullisht nëpërmjet një procesi të rishikimit, i cili është i integruar me proçesin e planifikimit të shpenzimeve dhe investimeve, përcaktimit të kostove dhe përgatitjes sëbuxhetit.

10. Megjithë përparimin e shënuar në kuadrin ligjor, procesi i përgatitjes, diskutimit dhe

miratimit të buxhetit vjetor dhe përputhjes së tij me PBA, mbetet kryesisht një proces formal dhe burokratik të cilit i mungon transparenca e mjaftueshme. Për më tepër edhe interesimi i aktorëve të ndryshëm është i vakët. Në krijimin e kësaj situate vlerësohet se ka ndikuar edhe forma e paraqitjes së buxhetit nga qeveria, mungesa e konsitencës në treguesit zyrtarë, përzgjedhja për qëllime propogandistike e një numri treguesish pa lejuar njohjen e detajuar të lidhjeve me ekonominë reale.

.