museum · 2014. 11. 15. · museum har dei seinaste åra hatt eit besøksvolum på 8,4-8,6 mill....

NORGES OFFENTLIGE UTREDNINGERNOU 1996:7

Museum

Mangfald, minne, møtestad

Utgreiing frå eit utval som vart oppnemnt ved kongelig resolusjon av 15. desember 1993.

Avgjeven til Kulturdepartementet 22. mars 1996.

STATENS FORVALTNINGSTJENESTESTATENS TRYKNING

OSLO 1996

1993.kt.

Til KulturdepartementetMuseumsutvalet vart oppnemnt ved kongelig resolusjon av 15. desember Med dette avgjev utvalet innstillinga si. Innstillinga er samrøystes på alle pun

Oslo, den 22. mars 1996

Magne Velure lederElin Fjellheim Tonte Hegard Natascha Heintz Arne B. Johansen Ivar Kraglund Aasmund Mjeldheim Einar Niemi Lisabet Risa Jon Suul Anniken Thue Ingvild Øye

NOU 1996:7Kapittel 1 Museum Mangfald, minne, møtestad 3

KAPITTEL 1

. Eiittel

an-

ga.etin del

g dei natur-stin-

an sjålufts-fta pålet påltur-

like

-naden

midlauleraosjo-am-m-

vera-ingar.vt medin-overn, og

orær

det

denisto-ur- ogtiskemu-

SamandragI dette kapitlet blir det gjeve eit kort samandrag som følgjer kapittelinndelingameir detaljert oppsummering av tilrådingar og framlegg til tiltak er samla i kap15 saman med økonomiske konsekvensar og prioriteringar.

"Innleiing" i Kapittel 2 gjev ein presentasjon av mandatet for utgreiinga, samsetjing av utvalet og arbeidsmåten i utgreiingsprosjektet. I "Sentrale omgrep" ikapittel 3 er det forklaringar på ein del sentrale omgrep som blir nytta i utgreiin

"Museumshistorikk" i Kapittel 4 presenterer ein kort museumshistorikk, der dblir konstatert at framveksten av museum i Noreg utover på 1800-talet hadde efellestrekk med utviklinga elles i Europa. Dei første musea ved universiteta osåkalla universalmusea i dei største byane var konsentrerte om fornminne oghistoriske tilhøve. Kunstmusea, med Nasjonalgalleriet frå 1836 og dei tre kundustrimusea frå slutten av 1800-talet, er også døme på ei utvikling som ein ki andre europeiske land. Det typisk norske og nordiske var framveksten av frimuseum/folkemuseum frå slutten av 1800-talet. Denne museumstypen var tuei sterk lokalhistorisk interesse og har vore den dominerande når det gjeld tamuseumseiningar. Den sterke lokale og folkelege forankringa til dei mange kuhistoriske musea gjorde at skaping av ein lokal, kulturell identitet vart minstviktig som å støtta opp under ein felles, nasjonal, kulturell identitet.

"Museum som samfunnsinstitusjon" i Kapittel 5 skisserer eit grunnlag for å forstå museum som samfunnsinstitusjon. Perspektivet er retta mot den verkmuseum kan ha i samfunnet gjennom å vera dialoginstitusjonar. Heilt allment kanein seia at samfunnsnytten for museum ikkje berre ligg i det å skapa og forkunnskap. Det ligg særleg i evna til å skapa nyfikne og forståing, evna til å stimundringa, til å stilla spørsmål, til å overraska og utfordra einskildmenneske emnelt og intellektuelt. I eit slikt perspektiv er sjølve museumsfunksjonane - innsling, forsking, bevaring og formidling - reiskapar som er knytte til rolla som safunnsinstitusjon.

For å kunna vera gode dialoginstitusjonar må musea utvikla kunnskap ogeit samfunnsminne, og dei må vera ein møtestad i den forstand at dei må kunna kommunisera med omverda for å formidla kunnskap og kunnskapsbaserte opplev

"Museumslandskapet i Noreg" i Kapittel 6 gjev ein detaljert gjennomgang adet allmenne museumslandskapet, der hovudinntrykket kan karakteriserasstikkorda desentralisert mangfald. Totalt er det registrert over 700 museum/samlgar. Det store fleirtalet er små, kulturhistoriske museum som ein kan finna heile landet. Kunst- og kunstindustrimusea er i hovudsak eit sørnorsk fenomenaturhistoriske museum er konsentrerte til dei store byane.

Landsgjennomsnittet viser at 50% av årsverksinnsatsen er knytt til temparbeidskraft. Men det er skilnad mellom dei ulike fylka. Årleg har musea godt einmilliard kroner til disposisjon for oppgåvene sine. I landsgjennomsnitt ståroffentlege for 70-75% av alle utgiftene.

Kapitlet inneheld ein gjennomgang av dei museumskategoriane somoffentlege statistikken opererer med: kunst- og kunstindustrimuseum, kulturhriske museum, naturhistoriske museum og museum som inneheld både natkulturhistorie. I tillegg blir det presentert oversyn som går på tvers av den temainndelinga, nemleg oversyn over universitetsmuseum, frilufts- og bygningsseum, samiske museum og dei såkalla spesialmusea eller temamusea.


jeldl ogeum.sam-

sg ogn-nsvarv omrsmu- fylkes-rande

er-stal- pro-tlegeDeitariat.varet ommu-v det

lskapntralt

ng avlik atnnet.

r det for

g avver og

bådeeigens-kom-lagasttatlege

harrukar-orske

-eng.-m deiitidsak-

Det blir gjort framlegg om to tiltaksplanar, begge over fem år. Den eine gspreiing av naturhistoriske museumstilbod, der det blir viktig å utvikla samspesamarbeid mellom dei naturhistoriske musea og eit utval kulturhistoriske musDen andre tiltaksplanen rettar perspektivet mot museum og det fleirkulturelle funnet.

I "Samfunnsminnet" i kapittel 7, Samfunnsminnet, ser ein nærare på korleimusea er rusta til å utvikla kunnskap gjennom funksjonane innsamling, forskinbevaring. Museumsutvalet peikar på at institusjonane bør leggja meir vekt på insamlingsplanar som er relaterte til forskingsprosjekt. Dei bør også ta større afor forskinga ved å integrera arbeidet sterkare i institusjonsplanlegginga. Kraforskingsinnsats skal først og fremst rettast mot universitetsmusea og ansvasea, dvs. dei musea som skal ha eit samordningsansvar anten på statleg ellerkommunalt nivå. Det er også dei musea som bør utvikla seg som forskingsutføinstitusjonar.

Som eit stimuleringstiltak for FoU i dei statlege ansvarsmusea utanfor univsiteta, blir det gjort framlegg om å laga eit tiltaksprogram over fire år. Eit vekternativ er at dei statlege tilskotsrammene i femårsperioden blir auka med tosent. Eit nullvekstalternativ inneber at det kvart år blir teke to prosent av dei statilskotsmidlane og sett av til ein felles pott til forskingsaktivitet ved musea. aktuelle musea oppnemner eit FoU-utval med Noregs forskingsråd som sekre

Same modell kan brukast for dei musea som fylkeskommunane har ansfor. Det kan t.d. skipast ein fri stillingsheimel, som musea i fylka kan konkurreratil konkrete prosjekt. Vekstalternativet er å auka tilskotsrammene frå fylkeskomnane tilsvarande ei stilling. Nullvekstalternativet vil vera å ta desse midlane atilskotet som fylkeskommunane gjev til dei aktuelle musea.

Det blir konstatert at bruk av informasjonsteknologi som strategisk verkemiddei arbeidet med å betra informasjonskvalitet og tilgang til informasjon og kunni musea, vil vera eit viktig felt for samordningsarbeid dei næraste åra. På sehald bør ein styrkja innsatsen som fremjar utvikling av standardar, samordniinitiativ som gjeld databasar og ein offensiv bruk av datanettverk for musea, sdei kan spela ei aktiv rolle som bidragsytarar i det komande informasjonssamfu

Med utgangspunkt i den såkalla Trøndelagsundersøkinga ("Trøndelagsunder-søkinga" i avsnitt 7.3.3.) og i erfaringane frå den nederlandske Deltaplanen bligjort framlegg om at Kulturdepartementet tek initiativ til ein femårs tiltaksplanå betra bevaringa av norske museumssamlingar, REVITA-planen. Konkret er dettale om ein plan for registrering, førebyggjande konservering og revitaliserinmuseumssamlingane. Målet med planen er at musea skal få betre oversyn osikrare lokalitetar for samlingane, slik at samlingane kan koma betre til sin retti intern bruk og overfor publikum. Til å samordna prosjektet bør det etablerast prosjektorganisasjon i tilknyting til Norsk museumsutvikling (NMU). I kvar fylkekommune blir det engasjert ein prosjektkoordinator for dei musea som fylkesmunane har ansvar for. Etter modell frå Trøndelagsundersøkinga skal det analysar/oversyn over tilstanden i musea. Samla kostnadsramme for den sinnsatsen i REVITA-planen er sett til 380 mill. kroner.

"Møtestaden" i Kapittel 8 Møtestaden ser nærare på dei funksjonane musea som kunnskapsbank for mange typar eksterne brukarar. Dei fleste museumsbane møter musea gjennom å gjesta utstillingar og andre aktivitetar på musea. Nmuseum har dei seinaste åra hatt eit besøksvolum på 8,4-8,6 mill. gjester. Det tilsvarer 2 museumsbesøk pr. år pr. innbyggjar. Det er høgt i internasjonal samanh

I ei undersøking som Museumsutvalet og Norsk museumsutvikling fekk gjennomført, viste resultatet at ca. 53% av dei spurde hadde vore på eit museuseinaste 12 månadene. Resultata viser at museumsbesøk i hovudsak er ein fr


. Dette.uppa% avr alle

p må

stil-

måtenpe-

inn-

rga-m gjeld på åtsing

ms-erast

ededfor-lang-t opp-e og

al veram-smu-g ogg fyl-

(ikkjer somusjo-skjerom-tat. I

kunna

t detskap

plass

tivitet, med helgedagsbesøk og fritidsbesøk på kvardag som det vanlegastebetyr at dei fleste museumsbesøk går til institusjonar i nærleiken av bustaden

Eit av siktemåla med undersøkinga var å få litt betre informasjon om den grsom ikkje gjestar museum. I denne undersøkinga utgjorde ikkje-brukarane 47dei spurde. Denne gruppa representerer både potensialet og utfordringa fomuseum som ønskjer å nå fleire.

Når det gjeld spørsmålet om inngangspengar, meinerMuseumsutvalet athovudregelen bør vera at institusjonane tek inngangspengar. Eit viktig prinsipi den samanhengen vera at billettinntektene skal tilfalla institusjonane.

I samband med at Riksutstillingar blir etablert som formidlingsorgan for utlingar innanfor biletkunst og kunsthandverk, meiner Museumsutvalet at det er einnærliggjande tanke er å ta nemninga Riksutstillingar bokstavleg, og på same som i Sverige utvikla institusjonen til ein organisasjon med operativ spisskomtanse på vandreutstillingar og anna formidlingsarbeid utan omsyn til tematiskhald.

"Arbeidsplassen" i Kapittel 9 ser nærare på ein del tilhøve ved musea som onisasjonar og arbeidsplassar. Ein del av musea bør sjå nærare på spørsmål soselskapsform, eigarforhold og vedtekter. Det bør elles satsast meir medviteutvikla institusjonane som organisasjonar og bedrifter, m.a. gjennom meir sapå personalutviklingstiltak og etterutdanning.

"Organisering, styring og finansiering" i Kapittel 10 er ein omfattande gjen-nomgang av korleis ulike forvaltningsnivå legg til rette rammevilkår for museudrift. Dei viktigaste framlegga som blir presenterte, kan i kortversjon oppsummpå følgjande måte:

Grunnleggjande tiltak:– Det blir gjort framlegg om å setja i gang arbeid med ei museumslov.– Det blir gjort framlegg om ei registrerings- og avtaleordning for museum m

tilskot frå stat og fylkeskommunar. Ordninga bør vera frivillig for museum mberre kommunalt tilskot. Det blir skissert eit system med avtaler mellom valtningsnivå og dei einskilde institusjonane. Avtalene skal baserast på tidsplanar som institusjonane utarbeider. Ordninga skal også innehalda eilærings- og utviklingsprogram. Ein første prosjektfase skal gjelda statlegfylkeskommunale ansvarsmuseum.

– Eit system med ansvarsmuseum signaliserer at dei aktuelle institusjonane skha eller kunna utvikla museumsfagleg kompetanse som gjer at dei kanansvarlege for utviklingsarbeid, råd og rettleiing innanfor definerte felt. Kopetansen skal vera knytt til tematiske og/eller metodiske område. Ansvarsea bør ha aktivitet på alle funksjonsområda - innsamling, forsking, bevarinformidling. Ordninga med ansvarsmuseum skal nyttast både på statleg okeskommunalt nivå.

– Museum som staten ved ulike departement i dag har eit hovudansvar for universitetsmusea), skal i samband med avtaleordninga leggja fram planaviser korleis dei skal fylla funksjonen som statlege ansvarsmuseum. Institnar som det er unaturleg å krevja ei slik ansvarsrolle av, eller som ikkje ønå vera ansvarsmuseum, fell utanfor ordninga. Dei kan overførast til fylkeskmunal finansieringsordning eller få separate avtaler med departement/esamband med registrerings- og avtaleordninga skal også andre museumvurderast med tanke på å vera statlege ansvarsmuseum.

– Når det gjeld utdannings- og opplæringstiltak, blir det gjort framlegg om apå universitets- og høgskulenivå blir etablert ei årseining i museumskunnsom tilbod til kandidatar som skal inn i museumsarbeid. Dette bør vera påfør ein vurderer å utvikla full akademisk utdanning i museumskunnskap.


børlege

et i

gstil-

i dag.litikk. insti-

eigneår dei

eum,åde.

usea

ippet

for-ring-ar i

man-regis-seum

yl-tet og

fel-ene-

mda.får eit

sea.t i

asjo-

til. Fororsk

ng-r til

– Den komande utdanninga i teknisk konservering ved Universitetet i Oslokunna utvidast og utviklast i samarbeid med Noregs teknisk-naturvitskapuniversitet (NTNU) i Trondheim.

– Norsk museumsutvikling bør utviklast til å bli det sentrale statlege organmuseumsspørsmål.

– Norsk museumsutvikling bør ha eit samordningsansvar for etterutdannintak for tilsette i musea.

Administrative og organisatoriske tiltak:– Det bør vera delt departementsansvar for museumsspørsmål slik som

Men Kulturdepartementet bør ha ansvar for ein samla statleg museumspo– Alle musea under Kulturdepartementet bør organiserast som frittståande

tusjonar, evt. som stiftingar.– Etatsmusea bør ha styre med ekstern representasjon.– Universitetsmusea bør organiserast som sjølvstendige driftseiningar med

styre direkte under kollegiet. Det bør koma ekstern representasjon i styra norganisatoriske tilhøva elles tillet det.

– Sametinget bør få ansvar for driftsfinansiering av tre samiske ansvarsmuseitt for nordsamisk område, eitt for lulesamisk og eitt for sørsamisk omrMusea bør ha ei konsernliknande samarbeidsform. Dei andre samiske mbør vera eit regionalt/lokalt ansvar som i dag.

– Forvaltningsnivåa bør oppnemna medlemer i museumsstyra utifrå prinsom at økonomisk tilskotsansvar gjev styringsansvar.

– Det bør vera eit hovudprinsipp at ansvar for driftsfinansiering ligg på eitt valtningsnivå. Delt finansiering bør berre brukast på tidsavgrensa stimulestiltak. I samsvar med dette blir det gjort framlegg om følgjande endringnoverande ordningar:– Ordninga med knutepunktinstitusjonar bør opphevast i museumssa

heng. Musea som er med i ordninga, skal i samband med avtale- og treringsordninga vurderast med tanke på å vera statlege ansvarsmueller vera med i den fylkeskommunale ordninga.

– Midlane i tilskotsordninga for museum bør gå inn i rammetilskotet til fkeskommunane. Det er ein føresetnad at det statlege engasjemenintensjonane i tilskotsordninga blir følgde opp.

– Staten bør skipa ei fireårs ordning med økonomisk støtte for å styrkjalestenester i fylkeskommunane. Etter fire år går statstilskotet inn i det grelle rammetilskotet.

– Fylkeskommunane bør utarbeida fylkesdelplanar for museumsverkseDei bør også bruka samordningsmodellen med ansvarsmuseum som samordnande fagleg ansvar for dei mindre musea.

– Kommunane bør koma inn med større ansvar for dei lokale muAnsvarsforholdet mellom fylkeskommunar og kommunar blir avgjorkvar einskild fylkeskommune.

– Kommunale museum som i dag er del av den kommunale administrnen, bør bli sjølvstendige driftseiningar med eigne styre.

– Det blir gjort framlegg om vurderingsprosedyrar for investeringstilskotmuseum. Kvart departement har investeringsansvar for sine museummuseum under Kulturdepartementet bør anten departementet eller Nkulturråd ha tildelingsansvaret. Norsk museumsutvikling bør få innstillisansvar for investeringstilskot. Sametinget bør ha tildelingsansvasamiske museum.


nunkt, fråtisk

i atehald

hovu-ialet tilr somren. I

eriale

ytingka på for å

ne.

- og 1997te,

år fore til-

prio-org.rre

I-om-

ateria-

ingikrarpros-

rhis-versi-l for

nen.ntra nåreirjeldå

lokali- det set-nde

I "Musea og miljøforvaltninga" i kapittel 11 blir det sett på kva rolle musea kaspela i miljøforvaltninga. Med tanke på at det finst mange felles interessepmeiner Museumsutvalet at det bør det vera rom for ei styrking av informasjonenmiljøforvaltninga til musea. Det burde også liggja til rette for ein meir systemabruk av museum som informasjonsaktør for forvaltninga.

Når det gjeld automatisk freda kulturminne, blir det understreka det viktigelandsdelsmusea og sjøfartsmusea som ansvarlege for forsking, mottak, vedlikog handtering av arkeologiske samlingar og dokumentasjonsmateriale bør hadansvaret for alt som verkar inn på tilstand og dermed også kunnskapspotenssamlingane. Arkeologiske graveoppdrag må innordnast prinsipp og prosedyralandsdelsmusea og sjøfartsmusea utarbeider i samarbeid med Riksantikvadette ligg også ei fast ordning om avlevering av funn og dokumentasjonsmatfrå gravingar til landsdelsmusea og sjøfartsmusea.

Når det gjeld bygningsvernet, meiner Museumsutvalet at det ligg til rette for eisterkare samordning av innsatsen innanfor bygningsvern på fylkesnivå. I tilkntil bygningsvernet, fartøyvernet og arbeidet med landskapsskjøtsel blir det peibehovet for ein samordna innsats mellom miljøvernstyresmakter og museumstyrkja kompetansen i handlingsboren kunnskap.

Det er peika ut seks prioriterte anlegg for teknisk-industrielle kulturminFørebels er desse anlegga ikkje sikra skikkeleg driftsfinansiering. Museumsutvalettilrår at staten ved Kulturdepartementet, Miljøverndepartementet, Næringsenergidepartementet og Fiskeridepartement med verknad frå budsjettåretoverfører auka driftsmidlar til dei aktuelle fylka for å sikra drifta. Dei øyremerkstatlege midlane blir avgrensa til fire år etter ein fordelingsmodell der staten st60% av utgiftene og det regionale nivået ber 40%. Etter fire år går det statlegskotet inn i dei generelle rammeoverføringane til fylkeskommunane. For nye, riterte anlegg vil Museumsutvalet gjera framlegg om at eit bindande opplegg fdriftsfinansieringa skal vera på plass før arbeidet med istandsetjing blir sett i gan

Museumsutvalet vil gjera framlegg om at ein i arbeidet med fartøyvern i støgrad enn i dag ser på realismen i driftsopplegga før vernestatus blir avgjort.

Fleire av forskingsinstitutta i tilknyting til naturforvaltninga, dei såkalla Ninstitutta, Oljedirektoratet og miljøvernavdelingane hjå fylkesmennene, gjennfører prosjekt som skaper museumsrelevant materiale og samlingar. Dette mlet kjem stundom inn i musea, og stundom ikkje, sjølv om det burde gjera det. Muse-umsutvalet tilrår at universiteta i samarbeid med Direktoratet for naturforvaltn(DN) og aktuelle NI-institutt lagar avleveringsordning med prosedyrar som sei betre utnytting av dokumentasjonsmaterialet frå registrerings- og forskingsjekt.

Museumsutvalet meiner at systematisk-taksonomisk kompetanse i dei natutoriske musea bør styrkjast, eventuelt med eit eige rekrutteringsprogram. Uniteta og Noregs forskingsråd bør i fellesskap finna fram til kva tiltak som må tiå betra situasjonen.

Informasjonssentra for natur og kultur må få ei avklaring på driftssituasjoSidan miljøvernstyresmaktene har den største interessa av at tenestene til seflest mogeleg, vil Museumsutvalet hevda at dei same styresmaktene bør ha ei maktiv og klarare definert rolle når det gjeld drifta av institusjonane. Når det geventuelle nye sentra, vil Museumsutvalet understreka at det i forprosjektfasen mgjerast analysar av føremonner og ulemper med samordning, eventuelt samsering med eksisterande museum. På same måten som for nye museum børjast klare krav til at driftssituasjonen har eit realistisk fundament med forpliktafråsegner frå bidragspartar før prosjekta blir sette i gang.


-um iyrkjalag iing, som-ering.r dete derfunnet

a kref-entralsaker

hardet ioreg

i Ned-spoli-

Det ersan-ums-trerer

it meirreg.r

disku-arte-angs- fortoelletbyg- med

evt.til ei

ngsef-

kka

yen

tuellemu-

for-

"Samordning og samarbeid" i Kapittel 12 gjev ei samlande framstilling av samordningsprinsipp og -tiltak. Med den desentraliserte strukturen som museNoreg har, vil samordnings- og samarbeidstiltak vera viktige reiskapar for å starbeidet. Samordning og stimulering til samarbeid vil vera vesentlege innsutforming av rammevilkår som gjer det mogeleg å få utteljing for nyskappågangsmot og lokalt engasjement og initiativ. Det sentrale verkemiddeletMuseumsutvalet peikar på, er etablering av ansvarsmuseum som samordningsansvarlege både på statleg og fylkeskommunalt nivå innanfor ei nettverksorganis

Det blir peika på at arkiv, bibliotek og museum har ein del felles som gjenaturleg å få til ei systematisk kartlegging av dei arbeidsfelta i dei tre sektoranein med samordningstiltak på sentralt nivå kan oppnå betre tenester for sammed meir rasjonell ressursbruk.

Museumsorganisasjonane er inne i ein viktig prosess med tanke på å samltene i ein felles organisasjon. På same måten som tidlegare vil det vera ei soppgåve for museumsorganisasjonane å vera initiativtakarar og pådrivarar i om gjeld museum og museumsarbeid i Noreg.

Mange museum har opphavet sitt i ein frivillig organisasjon. Fleire museumvenne- og støtteforeiningar som årleg hjelper til på ulikt vis for å styrkja arbeiinstitusjonane. Innsatsen frå frivillige er ein kvalitet ved museumsarbeid i Nsom bør haldast i hevd.

"Norske museum i internasjonalt perspektiv" i Kapittel 13 gjev ein presentasjonav organisatoriske tilhøve for museumsarbeid i dei nordiske landa, dessutan erland, Storbritannia og Canada. Samanlikna med dei landa er norsk museumtikk prega av ei sterkare statleg satsing på mangfaldet i museumslandskapet.ikkje vanleg at det statlege forvaltningsnivået har direkte eller indirekte tilskotsvar for ca. 340 museumseiningar slik tilfellet er i Noreg. I andre land er musemangfaldet først og fremst eit regionalt og lokalt ansvar, medan staten konseninnsatsen sin til dei sentrale institusjonane. Dette gjer at dei fleste landa har esentralisert og hierarkisk oppbygd museumssystem enn det ein kan finna i No

"Museum og museumsfunksjonar i Oslo" i Kapittel 14 ser nærare på nokre ideaom museumsplassering i Oslo. Tidleg på hausten 1995 starta ein forvaltningssjon mellom Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepartementet og Kulturdepmentet om plassering av statlege, nasjonale museumsinstitusjonar i Oslo. Utgpunktet for diskusjonen var den planlagde utbygginga på Tullinløkka i OsloNasjonalgalleriet og Oldsaksamlinga ved Universitetet i Oslo. Statsbygg og dei institusjonane har gjennomført ei arkitekttevling. Mellom anna fordi det aktuprosjektet ikkje løyser alle plassbehova for dei to berørte institusjonane, vart uginga på Tullinløkka i den interdepartementale diskusjonen sett i samanhengein del andre idear og planar som gjeld museumsetablering og -drift i Oslo.

Museumsutvalet understrekar at dersom det skal setjast i gang arbeid medendringsalternativ, må det koma ei rask avklaring av om det er politisk vilje utvida satsing. Med det som føresetnad meiner Museumsutvalet at det kan veraaktuelt å vurdera nærare dei alternativa som sikrar størst mogeleg samordnifekt for dei musea som er berørte:– Nasjonalgalleriet og Museet for samtidskunst overtek nybygget på Tullinlø

og dei andre bygningane som universitetsmusea i dag disponerer.– Oldsaksamlinga, Myntkabinettet og Etnografisk museum får nybygg på Tø

i tilknyting til dei naturhistoriske musea.– Det blir laga ein analyse av kva bygningar i Oslo sentrum som kan vera ak

for Kunstindustrimuseet, Norsk Arkitekturmuseum og eit evt. Fredsprisseum.

– Dersom bygningen til Museet for samtidskunst ikkje er aktuell for museums


for

medtands-

il eit somgartimule- somkje

tablerapgåver

veraiserastfor

ator ei

ande

mål, bør ein vurdera å bruka bygningen som eit allment utstillingslokaleulike typar utstillingar.

– Det blir laga ein analyse av i kva grad fleire museum kan løysa problemamanglande magasinkapasitet med eit felles magasin for delar av gjenssamlingane.

"Oppsummering, økonomiske konsekvensar og prioritering" i Kapittel 15 er eidetaljert oppsummering av framlegga og vurderingane i utgreiinga i tillegg toversyn over økonomiske konsekvensar og prioriteringar. Det meste av tiltakaMuseumsutvalet gjer framlegg om, er administrative og organisatoriske ordninsom kan løysast innanfor eksisterande ressursrammer. Dei tidsavgrensa sringstiltaka har økonomiske konsekvensar. Det same har nokre andre tiltakgjeld styrking av samordningsfunksjonar i Norsk museumsutvikling. Det er ikteke med økonomiske konsekvensar som måtte koma av evt. vedtak om å enye institusjonar, t.d. nye ansvarsmuseum, eller vedtak om å endra arbeidsopi og styrkja eksisterande museum.

Når det gjeld dei ulike tidsavgrensa stimuleringstiltaka, vil dei færraste aktuelle å gjennomføra utan auke av ressursane. Skal nokon av tiltaka realved omfordeling av midlar, vil det måtta skje gjennom ei omprioritering innanheile budsjettramma for det aktuelle departementet.

Museumsutvalet deler tiltaka i to prioriteringsgrupper utifrå prinsippet omein prioriterer tiltak som har eit generelt siktemål og som har størst effekt fsamla museumsverd. Det gjev følgjande to grupper:

Prioriteringsgruppe 1:– avtaleordning og utviklingsprogram for museum, treårs prosjekt.– REVITA-planen, femårs satsing på gjenstandsregistrering og førebyggj

konservering.– fellestenester i fylkeskommunane, fireårs stimuleringstiltak.– styrking av samordningsfunksjonar i NMU, permanent tiltak.

Prioriteringsgruppe 2:– innsamling og forsking ved ansvarsmusea, fireårs stimuleringstiltak.– musea og det fleirkulturelle samfunnet, femårs tiltaksplan.– spreiing av naturhistorisk museumstilbod, femårs tiltaksplan.– teknisk-industrielle kulturminne, sikring av driftsgrunnlag.


KAPITTEL 2

l medusea

medhilol.

klingirger

jande

åvemdamen-nal

vårtut ar-use-

nr. for-jonalelinga

ng fordnadolo-nnlagsam-

Innleiin g

2.1 OPPNEMNING OG MANDATI kongeleg resolusjon av 15. desember 1993 oppnemnde Regjeringa eit utvaoppgåve å utarbeida eit grunnlag for ein nasjonal museumspolitikk som set minn i ein heilskapleg samfunnsmessig samanheng.

Utvalet fekk følgjande medlemer:Direktør Elin Fjellheim, RørosRådgjevar Tonte Hegard, OsloFørstekonservator Natascha Heintz, OsloProfessor Arne B. Johansen, TrondheimAmanuensis Ivar Kraglund, OsloFylkeskultursjef Aasmund Mjeldheim, BergenProfessor Einar Niemi, TromsøFørstearkivar Lisabet Risa, HåAvdelingsdirektør Jon Suul, TrondheimDirektør Anniken Thue, OsloRådgjevar Magne Velure, Lillehammer (leiar)Direktør Ingvild Øye, BergenMagne Velure vart frå 1. januar 1994 engasjert på full tid for å arbeida

utgreiinga. Han har også ført utgreiinga i pennen. Frå 20. juni 1994 har cand. pEtty J. Levy vore engasjert som prosjektmedarbeidar. Norsk museumsutvi(NMU) har hatt sekretariatsfunksjonar for utvalsarbeidet, og direktør Jon BØstby har møtt som observatør på 10 av møta. Utvalet har brukt namnet Museums-utvalet i utgreiinga.

I den kongelege resolusjonen der utvalet vart oppnemnt, er det sagt følgom bakgrunnen for oppnemninga:

«I St.meld. nr. 61 (1991-92) Kultur i tiden er det uttala at ei viktig oppgi tida framover vil vera å få i stand ei overordna samordning av verkseved musea. I Innst. S. nr. 115 (1992-93) slutta komiteen seg til departetet si vurdering av at det er eit prioritert mål å utvikla ein plan for nasjosamordning av innsamlinga av kulturhistorisk gjenstandsmateriale fråeige hundreår. Komiteen gav dessutan uttrykk for at ein i større grad labeida fram eit samarbeid og samordning mellom arkiv, bibliotek og mum.

I St.prp. nr. 1 (1993-94) har Kulturdepartementet vist til Innst. S.115 (1992-93), og varsla at det i samråd med Kyrkje-, utdannings- ogskingsdepartementet vil verta sett ned eit utval til å vurdera ein slik nasmuseumsplan, der ein mellom anna må vurdera nærare både arbeidsdmellom musea og funksjonsdelinga mellom forvaltningsnivåa.»

Med utgangspunkt i dette vart det formulert følgjande mandat:

«Musea skal ha til oppgåve å vera samfunnsminne som skapar forståisamanhengar i kultur- og naturhistoria vår. I dette ligg og å skapa vyrog toleranse for kulturelt mangfald, innsyn i og ansvarskjensle for økgisk samspel. Utvalet skal med dette utgangspunktet utarbeida eit grufor ein nasjonal museumspolitikk som set musea inn i ein heilskapleg funnsmessig samanheng. I dette arbeidet skal utvalet m.a.:


ettedre

e forndre

sider

edv fag-

ane

ege

for-og med

dan- vera

for

er-

-t laga

også somseum

mel- ein vilder eittgane

1995.å Sta-

nings-par- Dette

dags-anniata fekk

– Analysera mål og hovudoppgåver for musea og drøfta korleis dsamsvarar med kulturpolitiske mål trekte opp i kulturmeldinga og anaktuelle dokument. I denne samanhengen skal det gjerast greimuseumsomgrepet og bruken av det i Noreg samanlikna med aland.

– Gje eit oversyn over museumsstrukturen i dag og sterke og veike ved denne.

– Gjera greie for mogelege alternative struktur- og styringsmodellar msikte på betre heilskapsplanlegging og betra samarbeid på tvers aog institusjonsgrenser.

– Analysera og vurdera verknadene av dei offentlege tilskotsordningfor musea.

– Drøfta ei ordning med klart definerte resultatmål som vilkår for statltilskot til museum.

– Analysera og vurdera korleis musea ivaretek innsamling, bevaring,sking og formidling og gjera framlegg om tiltak som kan klargjera betra ansvar, styring, samarbeid, arbeidsdeling og kompetansesikte på best mogeleg ressursutnytting.

– Skissera organisatoriske løysingar for korleis utdanninga og etterutninga av museumspersonale, evt. med eit nordisk perspektiv, kaneit verkemiddel i kompetanseoppbygging.

– Vurdera trongen for fellestenester og samordningsfunksjonar musea.

– Drøfta kva for rolle musea bør spela i kulturminnevernet og miljøvnet.»

Det har vore eit viktig utgangspunkt for Museumsutvalet å sjå på museum som samfunnsinstitusjonar i eit heilskapsperspektiv. Då det er over 25 år sidan det varei offentleg utgreiing om museum i Noreg, har Museumsutvalet lagt vekt på å gjeradetaljert greie for ulike sider ved museumsarbeidet. Detaljeringsnivået har vore naudsynleg fordi det er første gongen ein har laga ei samla framstillinggjeld heile museumsfeltet og som samstundes tek for seg koplinga mellom muog kulturminne- og naturforvaltning.

Utvalet har lagt mest vekt på prinsipp og modellar for korleis samhandling lom institusjonar og mellom institusjonar og forvaltningsnivå kan ordnast. Pådel felt har Museumsutvalet kome med konkrete framlegg. I den samanhengenutvalet understreka at utgreiinga har karakter av å vera eit prosessdokument, av måla er å setja i gang utvikling og endring med utgangspunkt i dei vurderinog framlegga som ligg i utgreiingsarbeidet.

Opphavleg hadde utvalet i oppgåve å levera ferdig utgreiing i desember Dette vart seinare endra til mars 1996, m.a. for å få med statistisk materiale frtistisk sentralbyrå (SSB) for året 1994. Dessutan fekk Museumsutvalet i oktober1995 i oppgåve å sjå nærare på nokre idear som hadde kome fram i ein forvaltdiskusjon mellom Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepartementet og Kulturdetementet om plassering av statlege, nasjonale museumsinstitusjonar i Oslo.punktet har fått eit eige kapittel i utgreiinga.

2.2 ARBEIDSGANGENUtvalet har hatt 13 møte: 11 møte over to dagar, eitt over tre dagar og eitt einmøte. Delar av utvalet har gjort studiereiser til Canada, Nederland og Storbritfor å sjå nærare på korleis museumssektoren er organisert der. På eitt av mø


atens

resen-sjon med

u- medt. I til-r deit- ogei-

onar i

øta, oghand-

l soma for

for åt nokorsø-utval

kart-nser-

utvalet orientering av representantar frå Statens kulturråd i Sverige og StMuseumsnævn i Danmark om museumsarbeid i desse to landa.

Utvalsleiaren har, delvis saman med utvalsmedlemer, hatt møte med reptantar for kulturadministrasjonane i alle fylkeskommunane og med administraog leiing for dei fire universiteta. Leiar og utvalsmedlemer har også hatt møterepresentantar for Sametinget, Samisk kulturminneråd og Samisk kulturråd.

Museumsutvalet har hatt tilgang til ei rekkje plandokument frå fylkeskommnane, universiteta, samiske arbeidsgrupper og miljøforvaltninga. I sambandstatistikkspørjinga for 1993 vart musea bedne om å senda inn plandokumenlegg har ein del einskildinstitusjonar på eige initiativ sendt inn dokument, deprinsipielle sidene har vore til nytte i utgreiingsarbeidet. Styret i Norske KunsKulturhistoriske Museer (NKKM) har på eige initiativ kome med innspel til utgringsarbeidet.

I samband med vurdering av plassering av museum og museumsfunksjOslo gjennomførte Norsk museumsutvikling, på oppdrag av Museumsutvalet, einmøteserie med dei berørte partane. Ein medlem frå utvalet var med på alle mreferat og andre dokument frå institusjonane/partane dannar grunnlaget for belinga i utvalet.

I samband med utgreiingsarbeidet vart det laga ein del ekstra spørsmåfølgde med det vanlege statistikkskjemaet frå Statistisk sentralbyrå til muserapporteringsåret 1993. På oppdrag av Norsk museumsutvikling og Museumsutva-let gjennomførte Statistisk sentralbyrå sommaren 1995 ei lita undersøking kartleggja i kva samanhengar folk gjestar museum og dessutan for å finna uom kvifor folk ikkje går på museum. Utvalet gjennomførte sjølv to spørjeundekingar, ei blant fast tilsette ved musea og ei blant styremedlemer ved eit museum. Norsk museumsutvikling og Museumsutvalet har gjeve økonomisk støttetil den såkalla Trøndelagsundersøkinga, der det vart gjennomført ei detaljertlegging av tilstanden når det gjeld gjenstandsregistrering og førebyggjande kovering ved museum i Trøndelagsfylka.

Innstillinga er samrøystes på alle punkt.


KAPITTEL 3

eidet

se-gsar-ma-

og fyl-

varete:neet er

yr ogta er fak-kt

ling tilaliarteri-

id- igjen slitne

ed

ar

ter det

ng.sikra

etne oginne

Detsjon,

infor-ei-

sevneeid itar omoku-ådgje-

Sentrale omgrepNedanfor er det ei liste over ein del sentrale omgrep som har tilknyting til arbi musea, og som blir nytta i utgreiinga.

Ansvarsmuseum er institusjonar som skal ha eller som skal kunna utvikla muumsfagleg kompetanse som gjer at dei kan ha eit særskilt ansvar for utviklinbeid, råd og rettleiing innanfor definerte felt. Kompetansen skal vera knytt til tetiske og/eller metodiske område. Det vil vera både statlege ansvarsmuseum keskommunale ansvarsmuseum (jf. "Tilrådingar" i avsnitt 10.2.2.1.. og 12.2).

Bevaring er nemning på dei tiltaka eit museum gjer for å ta best mogeleg på alt materiale som det har ansvar for. Tiltaka blir grupperte på følgjande må

Førebyggjande konservering omfattar tiltak som rettar seg mot omgjevnadefor gjenstandar/objekt, anten dei er i magasin eller i utstillingssamanheng. Dtale om bygningar/lokale som er sikra mot brann, hærverk, innbrot, skadedflaum, og som har klima- og lysforhold som er tilpassa dei materialane objeklaga av. Målet med tiltaka er å redusera nedbrytande og øydeleggjandetorar.Direkte konservering gjeld behandling av eller inngrep i gjenstandar/objefor å bremsa nedbrytande prosessar, t.d. reingjering av eit måleri, å festa måunderlaget, fjerning av korrosjon på ein metallgjenstand eller bruk av kjemikfor å stoppa insektåtak i ein trebygning eller på zoologisk og botanisk maale.Restaurering gjeld tiltak som siktar mot å tilbakeføra ein gjenstand/objekt til tlegare form, utsjånad, kvalitet, funksjon. Det kan t.d. vera å kopiera og setja påeit manglande bein på ein stol, erstatta øydelagde fibrar i ein tekstil, friska oppmålingsparti på ei kiste eller skifta ut øydelagde materialar i eit hus.

Formidling er eit samleomgrep for tiltak som tek sikte på å nå eit publikum mutstillingar, publikasjonar og aktivitetar.

Handlingsboren kunnskap omfattar praktisk kompetanse i handverksteknikkog tradisjonelle driftsformer.

Kulturminne. Lov om kulturminne definerer kulturminne som alle spor etmenneskeleg aktivitet i det fysiske miljøet. Inkludert i dette er lokalitetar somknyter seg historiske hendingar, tru eller tradisjonar til. Med kulturmiljø blir detmeint område der kulturminne er ein del av ein større heilskap eller samanhe

Miljøvern er samleomgrep for arbeid som har som mål å ta vare på og omgjevnader i vid forstand.

Kulturminneforvaltning er ein del av det samla miljøvernet og omfattar darbeidet offentlege styresmakter utfører for å verna faste og lause kulturminlandskap. Forvaltningsarbeidet omfattar oppgåver i medhald av lov om kulturmog plan- og bygningslova, t.d. i form av forvaltningsvedtak og vedtak om tiltak.omfattar også praktiske arbeidsoppgåver i form av registrering, dokumentarestaurering og skjøtsel av kulturminne og landskap, dessutan rådgjeving ogmasjon.Naturforvaltning er ein del av det samla miljøvernet og omfattar det arbdet offentlege styresmakter utfører for å sikra variasjonsbreidd og produksjoni norsk natur og eigenarten i norsk landskap. Naturforvaltning gjeld også arbtilknyting til allemannsretten og allment friluftsliv. Forvaltningsarbeidet omfatoppgåver i medhald av fleire lover, t.d. i form av forvaltningsvedtak og vedtaktiltak. Det omfattar også praktiske arbeidsoppgåver i form av registrering, dmentasjon, artsforvaltning, restaurering og skjøtsel av landskap, dessutan rving og informasjon.


al

tenaubli-tillat er åMs

ruk

å innar mål,er, evt.

gå

Museum blir i utgreiinga brukt i samsvar med definisjonen til InternationCouncil of Museums (ICOM):

«Eit museum er ein ikkje-kommersiell, permanent institusjon som skal samfunnet og samfunnsutviklinga. Institusjonen skal vera open for pkum. Eit museum skal samla inn, bevara og sikra, forska i, formidla og sut materielle vitnemål om menneska og omgjevnadene deira. Formålegje høve til studiar, opplæring og oppleving» (omsett og sitert frå ICOStatutes).

Nomenklatur blir brukt i tydinga liste over standardisert og autorisert nemningsbt.d. på artar i naturen, grupper av objekt og einskildobjekt.

Registrering og katalogisering omfattar dei arbeidsoppgåvene som går påskriftfesta opplysningar om grupper av objekt eller einskildobjekt når dei kjemi museumssamlingar. Registrering går på tilvekstføring av objekt med opplysningsom trengst for å identifisera objekta, t.d. identifikasjonsnummer, proveniens,vekt og ei enkel beskriving. Katalogisering gjeld ein meir omfattande prosess, dobjektet eller grupper av objekt blir beskrivne, kategoriserte, tolka og vurdertemed tilvising til andre objekt og/eller litteratur.

Taksonomi er å dela inn fenomen/objekt i kategoriar etter likskap som kanpå struktur, funksjon, utviklingshistorie og/eller innhald.


KAPITTEL 4

te ogi. Dei veraikt oget ogt frå

esterit utan-a om

narnlik- somr ogtitu-kom-e avfaldet

vorejon iveitt einfattatur åorisk

til-ndar

in tur sam-mate-ik eintt på

g kyr-g opp

konge-om var

Museumshistorikk

4.1 INNLEIING

«Museum er offentlege plassar, der ein tek vare på gjenstandar, bileminne [objects, images and memories], og der mange kan oppleva definst i uendelege variasjonar og med mange motsetnader. Museum kanspennande stader og kjedelege stader, dei kan gje skarpskodd innsvera håplaust konturlause. Museum er alt det som det politiske klimafantasien tillet dei å vera. Ikkje to museum er heilt like» (sitert og omsetKavanagh 1994)

Denne introduksjonen i ei lærebok i museumskunnskap ved University of Leicpeikar på eit trekk som kan vera påtakeleg når ein nærmar seg museum med efråperspektiv. I utgangspunktet kan det verka umogeleg og direkte feil å snakkBritish Museum, London, Smithsonian Institution, Washington D.C., Nasjonalgal-leriet og Røldal bygdemuseum i same andedraget. Både lokalisering, dimensjoog innhald gjer det tilsynelatande meiningslaust å driva noka form for samaning. Slik sett kan det verka fåfengt å freista seia noko generelt om museumsamfunnsinstitusjonar. Men bak all variasjonsrikdomen både i uttrykksformeinnhald vil det likevel vera nokre element som er felles for det mylderet av inssjonar som bruker «museum» som ein merkelapp, og dermed som eit viktig munikasjonssignal til omverda. I det følgjande skal ein freista sirkla inn nokrdei faktorane som har gjort musea til det dei er, og som gjer at det store mangtrass alt kan seiast å høyra til same familien.

4.2 SAMLINGAR FOR DEI UTVALDE'Museum' som omgrep kan følgjast tilbake til antikken, der 'museion' skal hanamnet på ein institusjon for læring. Mellom anna var det ein slik læreinstitusAlexandria, vigd til dei ni musene, gudinner for poesi, musikk og kunst. Ein svært lite om den institusjonen, og om han eventuelt hadde ei tilknyting til degong så kjende biblioteket. Ein veit heller ingenting om 'museion' i antikken omsamlingar av materielle objekt. Det er likevel vanleg i museumshistorisk litteravisa til desse ukjende institusjonane når ein skal framstilla museum i eit histperspektiv.

Som aktivitet er innsamling og lagring av materielle leivningar kjend langtbake i tida. Tempel og kyrkjer fungerte som oppbevaringsstader for gjenstasom vart ofra. Slik sett vart det skapt skattkammer med offergåver, som i sskapte førestellingar om gjenstandar som verdfulle skattar og som relikt, medband mellom levande og døde. Denne forma for samling eller opphoping av rielle leivningar blir i somme samanhengar sett på som ein opptakt til musea slkjenner dei i dag. Men det er uklart i kva grad innsamlinga i seg sjølv var sesom viktig. Det kan difor med rette hevdast at samanhengen mellom tempel- okjesamlingane og seinare tids museum berre ligg i det forholdet at ting hopa sei samlingar.

Under renessansen finn ein ei veksande mengd gjenstandssamlingar hjå lege og andre høgtståande personar. Då var det tale om å skapa samlingar sbaserte på idear om at samlingane har verdi i seg sjølve. Kuriositetskabinett, Kunst-


stil-kk er

vali-

jendete.

nenater,ar,

raliaitskap tek-cip».t søkja

e

ra det dessem forriøse,ssejekkkaps-

s-kåpett eit atndre

riket

v deie sam-trekaskapt. for

eigennyfiknet, sam-

tegiarisk lit-erne

kammer, Studios, Theater - nemningane er mange. Felles for dei var at samanlingar av gjenstandar skjedde etter meir eller mindre klare prinsipp. Eit par treviktige med tanke på seinare utvikling av museumsinstitusjonane.– Samlingane hadde ofte innslag av kunst frå antikken der framhevinga av k

teten i fortida var sentral.– Fleire av dei store samlingane inneheldt også kunst frå samtida. Den k

samlinga til familien Medici i Italia frå 1400- og 1500-talet er døme på detSamlaren fungerte som oppkjøpar og støtte for kunstnarar i samtida.

– Det utvikla seg etter kvart ei form for systematikk. Tyskaren Samuel vanQuicchebergs (1520-67) museumsrettleiing frå 1565 inneheld den første plaein kjenner for eit universalmuseum. Han kalla idealmuseet sitt eit verdstetheatrum mundi. Inndelinga er i fem hovudgrupper: 1. religiøse gjenstandhovudsakleg biletmateriale, 2. skulptur, arkeologi og numismatikk, 3. natumed både gjenstandar frå naturen, etnografika og kunstgjenstandar, 4. vog mekanikk, våpen, spel m.m. 5. oljemåleri og akvarellar, stikk, heraldikk,stilar og møblar. Quiccheberg rådde også til det han kalla eit «HeimatprinSamlaren burde ta utgangspunkt i det nære og kjende og på det grunnlagemot stendig fjernare horisontar (Museum Europa 1993).

Den danske vitskapsmannen Ole Worm (1588-1654) var ein av dei mest kjendsamlarane i Europa under renessansen. Han og andre skilde mellom naturalia (natu-rens ting), artificialia (meisterstykke i handverk og kunst) og antiquitas (fortids-minne). Sentralt var omgrepet «naturens leik». På den måten kunne dei forklauvanlege og unormale i naturen: Naturen hadde ei leikande skaparkraft. Baksamlingane låg det nok meir og mindre klare førestellingar om å skapa ei foruniverselt oversyn ved å søkja etter det eksotiske, sjeldne, vakre, luksumagiske og nyttige. Eit viktig prinsipp var for så vidt innarbeidd gjennom desamlingane: Materielle leivningar representerte informasjon, verdiar som gutover gjenstandane sjølve, og som knytte gjenstandsmaterialet til eit kunnssystem.

I Sverige hadde Gustav II Adolf eit kunstskåp som han «fekk» av byen Augburg i Tyskland i 1631, då troppane hans stod i byen under trettiårskrigen. Svart i 1694 gjeve til universitetet i Uppsala. Omkring 1650 vart det etablerkunstkammer av Frederik III (1609-70) i København. Samlinga voks raskt, slikho fylte åtte rom. Det vart kjøpt inn gjenstandar frå Sør-Europa, gåver kom frå afyrstar, og i tillegg vart det henta ut samlingar frå kyrkjer i det dansk-norske (Museum Europa 1993).

Fleire av desse fyrstesamlingane kom seinare til å utgjera viktige delar amange, store, nasjonale musea rundt om i Europa. Eit sentralt trekk ved desslingane var at dei fungerte som eit maktsymbol for eigarane, og dei undersklokskap og evne til å meistra og forstå både natur og det som er menneskeSamlingane var såleis aldri noka form for allemannseige, dei vart viste framandre fyrstar og andre samlarar, m.a. for å gjera inntrykk og for å markera posisjon. Det kan også seiast at samlarane på ein måte representerte den entusiasten. Dei var såleis talsmenn for den menneskelege evna til å undrasstundes som dei stadig ville finna forklaringar og sjå samanhengar.

4.3 MUSEUM: SAMLINGAR FOR FELLESSKAPETSjølv om dei mange eldre kuriosasamlingane var resultat av samlings-strasom også kan finnast i seinare tiders museum, er det vanleg i museumshistorteratur å leggja vekt på eit anna viktig kjennemerke ved museum i meir mod


t det

ette

overlete for

else,a åtynlegate-ro-

pet,ektiv,

ga av

anus--

rt som

gare800-

1776jen-ystergen. åndkon-

ne. I

i tid-nstitu-seume inn-

rå detiga tid.eums-nale

ringaresse

erket.

meining. Det er først når eit allment publikum får høve til å sjå samlingane, aer vanleg å snakka om museum. Det første museet i slik meining var AshmoleanMuseum ved universitetet i Oxford, som opna dørene for publikum i 1683. Dmuseet var samstundes det første universitetsmuseet. Elias Ashmole (1617-92) varpasjonert samlar og hadde også arva andre omfattande samlingar som han til universitetet. Det kan vera av interesse å sitera litt frå dei første retningslinenmuseet frå 1686:

«Kunnskap om Naturen er svært naudsynleg for menneskeleg liv og hog for alle forhold som kjem av dette. Kunnskapen kan ein ikkje komutan at ein kjenner Naturhistorien. For å nå dette [målet] er det naudså studera einskildobjekt (Particulars), spesielt slike som har uvanleg Mrialsamansetjing, eller som er nyttige i Medisin, eller som er brukte i Pduksjon eller Handel» (her sitert og omsett frå Smith 1989).

Ein slik kunnskapsstrategi med ønskje om å nå ut til folk flest, iallfall i prinsipmarkerer bruk av samlingar i eit folkeopplysande og allmenndannande perspog dette utgjer hovudkjennemerket ved det moderne museet.

Sjølv om Ashmolean var det første museet, starta den eigenlege utviklinmuseumskonseptet med etableringa av British Museum i 1753. Den britiske regje-ringa overtok samlinga etter dokteren og naturvitaren Sir Hans Sloane (1660-1753).Hans samling vart kombinert med to andre testamentariske gåver, ei viktig mkriptsamling etter Edvard og Robert Harley, begge jarlar av Oxford, og ei manuskript-, mynt- og antikvitetssamling etter Sir Robert Bruce Cotton (1571-1631).Kong George II gav museet boksamlinga Royal Library of the Kings of England i1757 og to år seinare opna museet for publikum. Det første museet organiseein offentleg institusjon var eit faktum.

Etablering av offentlege museumsinstitusjonar med utgangspunkt i tidleprivatsamlingar, ofte kongelege, kan ein følgja i Europa utover på 1700- og 1talet. I Wien vart den kongelege kunstsamlinga overført til Belvedere-slottet i og opna for publikum. Kongelege samlingar i Düsseldorf og Dresden vart tilggelege for publikum midt på 1700-talet. Allereie i 1749 hadde det heva seg røfor å gjera den kongelege kunstsamlinga i Louvre til eit monument over konMen først i 1793 vart samlinga tilgjengeleg for publikum då ho i revolusjonærvart nasjonalisert. Då fekk eit allment publikum sleppa til for å sjå dei tidlegare gelege kunstskattane.

Ein kan sjå tre kjenneteikn ved dei framveksande museumsinstitusjonastikkordsform kan desse uttrykkjast med spesialisering, vekt på systematikk ognasjonsbygging kombinert medfolkeopplysning.

4.3.1 Frå det generelle til det spesielleDei nye museumsinstitusjonane på 1700- og 1800-talet førte til ei deling av delegare altomfattande samlingane. Det voks fram sjølvstendige, emnebaserte isjonar slik ein kjenner dei i dag: kunstmuseum, naturhistoriske museum og mufor arkeologi og eldre historie. Denne tredelinga etter emne baserer seg på samdelinga som ein kunne finna i dei eldre kuriosasamlingane. Tendensen gjekk fgenerelle og til det spesialiserte, ein tendens som vart sterkare fram mot vår e

Kunst var lenge det sterkaste feltet, med ein dominerande posisjon på musfeltet i Frankrike og Italia. Mange av dei første store kongelege og/eller nasjoinstitusjonane var biletkunst- og kunsthandverkssamlingar. Seinare supplefekk ein med etableringa av kunstindustrimusea frå 1850-talet og utover. Dmusea var i si tid ein reaksjon på industrialismens inntog i det tidlegare handv


ei

, sam-tidersrådeerlin

or og

Meneums-e på

or det

v denfrå Dettur-

forr dei

for

struk-har ileg til

sjeldan

harftfart

ralia, ørffent- eldre

nganess-

ea.-

seal-nde-- og

The Victoria and Albert Museum i London vart grunnlagt 1852, delvis som vidareføring av den første Verdsutstillinga i 1851 i Crystal Palace.

Målet var å kopla industri og handverk saman med skapande kunstnararstundes som ein tok sikte på å ta med seg det kvalitativt gode frå tidlegare formgjeving, både frå fjern og nær fortid og frå fjerne og nære geografiske om(Cocks 1990). Snart hadde museet fått søsterinstitusjonar i Wien (1864), B(1867) og Paris (1882). Noreg var også tidleg ute med Kunstindustrimuseet i Chris-tiania i 1876 (sjå "Kunst- og kunstindustrimuseum" i avsnitt 4.4.2.). Felles for beggedei kunstfaglege museumstypane er at dei arbeider for å utvikla forståing foppseding i estetisk kvalitet.

Naturalia var ofte det dominerande tema i dei tidlegare privatsamlingane. desse samlingane fekk mindre å seia enn kunst i etableringa av offentlege musinstitusjonar. Det var eigenleg berre British Museum som hadde nokon styrknaturhistorie. Desse samlingane vart skilde ut i 1883 og danna grunnlaget fsom i dag er Museum of Natural History i London.

Eit nordisk døme er Det Kgl. Naturhistoriske Museum i København, grunnlagtav det private Naturhistoriske Selskabet på slutten av 1700-talet og overteke adansk-norske staten i 1805. Museet overtok dei naturhistoriske gjenstandane Kgl. Kunstkammeret i 1825. Fleire private dyresamlingar kom inn i Det Kgl. Nahistoriske Museum før det heile gjekk inn i Universitetets Zoologiske Museum somopna for publikum i 1870. Tilknyting til universitet er eit kjennemerke som gjeldmange av dei naturhistoriske musea. Dette har ofte ført til eigne museum foakademiske fagområda geologi, paleontologi, zoologi og botanikk.

Ei vidareutvikling innanfor naturvitskapane fekk ein med musea som tekseg utvikling og bruk av teknologi, Museum of Science and Industry, eller tekniskemuseum. Conservatoire National des Arts et Metiers i 1794 blir rekna som det før-ste i dette slaget. Museet var eit barn av revolusjonen og skulle forklara konsjon og bruk av verkty og maskinar i handverk og industri. Desse musea hovudsak kulturhistoriske perspektiv på samlingane sine og høyrer difor naturi den store gruppa av kulturhistoriske museum. Deutsches Museum i München frå1903 representerer eit anna døme på store og tidlege tekniske museum. Ikkje er samlingane integrerte i historiske museum, slik tilfellet er i National Museum ofAmerican History ved Smithsonian Institution i Washington. Tekniske museum opplevd ei vidare spesialisering: Det har kome museum for jarnbane, bil, luosv.

Dei delane av dei gamle kuriosakabinetta som korkje var kunst eller natufekk ofte ein varierande lagnad. Ikkje sjeldan vart dette tilfanget, både kuriosa,etno-grafika og arkeologiske funn, spreidde til nye privatsamlarar i fleire omgangar, fdelar av materialet fann vegen inn i ulike museum på 1800-talet. Av dei store olege musea var det først og fremst British Museum som konsentrerte seg omhistorisk materiale og som seinare har halde på denne hovudprofilen. Samliomfatta antiquities frå asiatisk og orientalsk, egyptisk, gresk og latinsk oldtid. Deutan har museet materiale frå britisk forhistorie og mellomalder.

Norden kom til å spela ei viktig rolle i utviklinga av dei arkeologiske musDet Kgl. Museum for Nordiske Oldsaker vart etablert i København tidleg på 1800talet. I 1830-åra introduserte Chr. Molbech og Christian Jürgensen Thomsen denkronologiske tre-periodeinndelinga av arkeologisk materiale: steinalder, bronder og jarnalder. Systemet vart innført i British Museum i 1871. Tre-periodeinlinga illustrerer eit anna viktig kjennemerke ved museumsutviklinga på 17001800-talet, nemleg bruk av systematikk og klassifikasjon.


sifi-lereie i

medt allere art/use-

itskap-

vartuleret-nst-

lings-

las-r

heile over-

insti- både

t klareDelsar det

på dennriks- viser

neraararDettearstyr- denedø-

fellesså kan infor-la som

olke-miskda tilsket i

4.3.2 Systematikk og klassifikasjonInndelinga i museum etter ulike materialtypar er i seg sjølv uttrykk for den klasserande tankegangen som kom med dei framveksande offentlege musea. Al1727 kom det ei museumshandbok, Museographia av den tyske vitskapsmannen C.F. Neikelius. Han peika på at samlingane burde lagrast/stillast ut i samsvar klassifikasjonssystemet, at det burde førast lister over nyinnkomne ting og asamlingane skulle registrerast i ein general-catalogum. Å halda saman gjenstandamed like eigenskapar, felles opphav, frå same tidspunkt, og som høyrer til samfamilie, var det førande, rasjonelle og empiriske prinsippet i behandlinga av mumssamlingane, på same måten som det var det førande prinsippet i naturvane.

Då dei kongelege kunstsamlingane i Wien vart flytta til slottet Belvedere, kunstverka ordna dels etter kunsthistorisk periode og dels etter nasjonale skningar innanfor kunsten. Dette prinsippet vart etter kvart innført i dei andre kusamlingane og har i grunnen vore det grunnleggjande klassifikasjons- og utstilprinsippet i kunstmuseum seinare.

Kronologi og typologi er allereie nemnde som grunnsteinar i arkeologisk ksifikasjon. Botanikaren Carl von Linnés inndeling av planter og dyr i slekter og arta(1748) var grunnlaget for taksonomisk inndeling i naturvitskapane. Bak det låg opplysningstidas store tru på menneskets evne og plikt til å skapa orden ogsyn i tilværet. I eit slikt perspektiv representerte dei framveksande musea eintusjonstype som skulle hjelpa til å få oversyn over dei materialiserte sidene vednatur og kultur. Hovudinstrumentet for å skapa slike oversyn var vitskapen, ogmusea vart viktige supplement til universitet og akademi.

4.3.3 Nasjonsbygging og opplysning for folketDet tredje kjennemerket ved dei framveksande museumsinstitusjonane var deønskjet om og trua på at institusjonane skulle spela ei viktig rolle for folk flest. var det tale om museum som ei form for samlande symbol på nasjonen, dels vførestellingar om museum som folkeopplysande samlingsstader. Som døme optimistiske trua på museum som institusjonar, kan ein sitera noko som innaminister Jean-Marie Roland skreiv under den franske revolusjonen, og somkva verdi han såg i kunstsamlingar:

«Slik eg ser det, vil samlinga verka lokkande på og samstundes impoutlendingar. Samlinga vil gje næring til kunstsmaken, gleda kunstelskog fungera som skule for kunstnarar. Samlinga skal vera open for alle. vil bli eit nasjonalt monument. Det vil ikkje finnast eit individ som ikkje hrett til å gleda seg over samlinga. Samlinga vil innverka slik på sinnet, kja sjelslivet så sterkt og verka så oppkveikjande på hjarta at ho vil blimest kraftfulle måten å proklamera den Franske Republikken som førme» (her sitert og omsett frå Pearce 1992).

Roland såg med andre ord på museum som eit verkemiddel for å styrkja einidentitet for den franske nasjonen. Samstundes kjem det fram at museum ogvera eit instrument i ein prosess som tek sikte på å demokratisera tilgangen tilmasjon og dermed også kunnskap. Mange ser på denne folkeopplysande rolhovudmålet med alt museumsarbeid.

Fleire av dei internasjonale museumspionerane var klare tilhengjarar av fopplysning. I ei tid då kunnskapstilgang var avgrensa til ein sosial og økonoelite, skulle musea vera ein møtestad for alle, der dei skulle få læra om fortiden materielle omverda, og det på ein måte som skulle gjera einskildmenne


pla til

n,t:

ausemedakkerdbarnr denandefram frå

i tid-r medaddeøkja og gjea omta bil-ar pr. Kvarkullems-

egu-såleis

måtarangrhol-ikums-ystem

første som

sam-

stårriktetastarr harr at dei

ria ir ikkje

et varm det

stand til å meistra og betra sin eigen situasjon. Folkeopplysning var nært kopaternalismen og til trua på framskritt og «sivilisering».

Henry Cole, grunnleggjaren av The Victoria and Albert Museum i Londouttrykte seg slik i 1857 om det som han såg for seg som det komande musee

«Arbeidaren kjem til dette museet frå sitt eine eller kanskje to gledeslog dårleg opplyste rom. Han har på seg bomullsjakke og ei skjorte nystiva krage. Saman med seg har han tre, fire og fem små bomullsjog ei kone som har på seg den finaste kysa si. Ho ber sjølvsagt eit speunder sjalet. Hjå alle desse lyser augo av undring og glede når dei sefantastiske belysninga inne i museet. Kvelden gjev dei ei ny og spennoppleving som dei har råd til. Kanskje kan kveldsopne museum stå som eit kraftfullt motstykke til skjenkestovene» (her sitert og omsettPearce 1992)

Sjølv om folkeopplysningsideen finst i etableringsdokument frå mange av delege musea, var det ikkje alltid at den faktiske tilgangen til musea var i samsvadei idealistiske målsetjingane. Det første offentlege museet, British Museum, hstreng regulering av tilgangen til samlingane i førstninga. Dei som ville bessamlingane, utan å vera kunstnarar eller «lærde menn», måtte søkja skriftlegopplysningar om namn, adresse og yrke. Det tok minst to veker å kontrollersøkjarane var verdige å koma inn. Dersom ein vart godkjend, måtte ein henlettane dagen før ein skulle sjå samlingane. Det vart berre levert ut 10 billetttime, og ingen fekk sjå på noko utan at personal frå museet var til stades.gruppe måtte gå gjennom alle avdelingane i løpet av tre timar. Kvar gong ein sskifta avdeling, vart det ringt med ei bjølle. Den strenge reguleringa av publikutilgangen var ikkje berre resultat av ei ovanfrå-og-ned-haldning til publikum. Rleringa var også ein funksjon av at British Museum hadde dårleg økonomi og ikkje kunne bruka så mykje personale og tid på publikum (Hudson 1975).

Med viss rett kan det hevdast at dei første offentlege musea på sommeheldt på privilegiestempelet frå den tida dei var private samlingar. Allmenn tilgtil samlingane var meir ein teoretisk rett enn ein faktisk situasjon. Berre det fodet at ein ofte måtte betala inngangspengar, tente som barriere for store publgrupper. Dessutan representerte musea ein tenkjemåte og eit kulturelt kodessom primært appellerte til ein sosial, økonomisk og intellektuell elite.

Det er peika på ein interessant skilnad mellom europeiske museum og deimusea i USA. Dei var ikkje vidareføringar av private samlingar på same måteni Europa. Det var allmennyttige organisasjonar som tok initiativet til å skapa lingar. Det eldste museet i USA blir rekna å vera Charleston Museum, South Caro-lina, og initiativtakar var Charleston Library Society. I eit avisopprop frå 1783 det m.a. at ein komite ynskjer å samla inn dyr, plantar og mineralar frå distfordi «distriktet vil ha store føremonar av å laga ei samling med objekt som klys over regionale naturhistoriske tilhøve» (Hudson 1975). Private samlaraogså i høg grad spela ei rolle i amerikansk museumshistorie, men det var etteførste offentlege musea var etablerte.

4.4 NORSK MUSEUMSHISTORIE I EUROPEISK PERSPEKTIV

4.4.1 Universitets- og universalmuseum

Haakon Shetelig (1944) har skrive den einaste samanfattande museumshistoNoreg så langt. Han peika på at Noreg var nesten utan adel, og at landet hellehadde koloniar som kunne forsyna samlarar med kuriosa og etnografika. Dmed andre ord ikkje grunnlag for å skapa så omfattande kuriosasamlingar so


menn,ver på

enn

edre,plegrdfull

dettar i

l å sjåt fekk

itets-at detmed. Der-

meirofilenka-useet

nder

ddedleg-mmi-

espur-st inn tvilorsk

nia ettertiania var

kon-sep-

8, då

lingalles il det

ll som ei

fanst mange av i Europa på 1500- og 1600-talet, sjølv om somme embetslærde og andre framståande personar hadde ulike former for samlingar uto1700-talet.1

Museumsframveksten i Noreg var frå først av meir lik den amerikanskeeuropeiske. Ein reknar det eldste norske museet tilbake til 1760, då det Trondhjem-ske Selskab vart stifta. Nokre år seinare vart namnet endra til Det Kgl. Norske Viden-skabers Selskab (DKNVS). Selskapet var eit akademi for vitskapleg arbeid, mstudiar og publisering i alle fag frå filosofi og religion til matematikk, naturlæøkonomi, næringsliv og «dansk og norsk historie og antikviteter». Som vitskastudiesamling hadde selskapet eit betydeleg bibliotek, mange naturalia, ei vemyntsamling og ei lita oldsaksamling, som gjekk under namnet Kunstkabinettet.

Det var eit reint akademisk-vitskapleg motiv bak etableringa av DKNVS,var ikkje meininga å skapa eit museum. I 1787 fekk selskapet likevel lokaliteøvste høgda på den nye katedralskulen, og der kunne publikum få høve tiKunstkabinettet. Samlingane hadde vanskelege år fram til 1866 då selskapeeigen bygning.

I 1870 vart det tilsett styrar utan løn. I 1874 lukkast det styrarane av antikvsamlinga og den naturhistoriske samlinga å endra formålet til selskapet, slik for framtida skulle vera arbeid med antikvariske og naturhistoriske samlingar «den dertil knyttede vitenskapelige undersøkelse av det nordenfjeldske Norge»med var Trondheims museum, seinare Vitskapsmuseet, eigenleg grunnlagt, over100 år etter det første initiativet. Det var tale om ei vitskapleg studiesamling enn eit offentleg museum, slik det på den tida eksisterte ute i Europa. Fagprinnebar integrering av naturhistorie og arkeologi. I 1926 var DKNVS delt i eit ademi og eit museum som også omfatta biblioteket. Sidan 1982 har Vitskapsmvore ei sjølvstendig eining under Universitetet i Trondheim og frå 1996 uNoregs teknisk-naturvitskaplege universitet (NTNU).

Heilt frå første stund stod tanken om å etablera eit museum sentralt i Selskabetfor Norges Vel, som vart stifta i 1810. I innbydinga framheva selskapet at ein hatankar om å etablera eit nasjonalmuseum for norsk «oldforskning». Nokre år tiare, i 1807, hadde den dansk-norske regjeringa oppnemnt «Den Kongelige Kosion til Oldsagernes Opbevaring». Embetsmenn, og særleg prestar, fekk førnader om å skaffa opplysningar om fortidsminne. Dessutan skulle det senda«oldfunn» og antikvitetar til eit planlagt oldnordisk museum i København. Utanvar initiativet til Selskabet for Norges Vel eit forsøk på å etablera ein eigen ninstitusjon slik at «oldfunn» ikkje skulle sendast til København.

Selskapets «Antiquitetskommission» var aktiv og fekk eit rom i ChristiaKatedralskole der det også var utstilt ei samling myntar, mineralar og oldsakerkanselliråd Carl Deichman. Han hadde testamentert samlingane sine til Chrisby i 1780 saman med ei omfattande boksamling. Kvar laurdag frå klokka 12samlingane opne for publikum. Allereie i 1817 tok Selskabet for Norges Vel takt med universitetet med tilbod om å overføra samlinga dit. Universitetet akterte i og for seg tilbodet raskt, men det skjedde ikkje noko konkret før i 182universitetet gav museet eit rom i «Universitetsgården» og Universitetets Oldsak-samling vart ordna, utstilt og opna for publikum i 1832.

Oldsaksamlinga vart nyordna etter den tidlegare nemnde tre-periodeinndei 1837, og det var relativt tidleg, samanlikna med arkeologiske museum eEuropa. Museet flytta i 1852 til ny universitetsbygning, der det vart verande ti

1. Harry Fett (1922) nemner fleire døme på tidlege samlarar, m.a. Carsten Anker på Eidsvohadde ei samling mineralar på over 6 000 nummer, ei myntsamling, etnografika frå India,målerisamling og ei samling med historiske gjenstandar.


tsha-igen

varnn-yntar.

ndarvart

m i60-or deiseet i

medam tilørste

forinaret

l detsom

mnet

Uni-e ennrande

delingr enn

olk i

ett ie somering i

num-

utvalteums- mendtekts-aa fri

ud-925-

kom inn i noverande bygning i 1902. Etter først å ha vore utstilte i universitegen, vart dei store vikingskipa Oseberg-, Gokstad- og Thuneskipet flytta til ebygning på Bygdøy i perioden 1926-29.

Den første museumssamlinga som universitetet sjølv tok initiativet til, Myntkabinettet. Samlinga fekk eige rom i 1826. Grunnlaget for samlinga var eit ikjøp av 6 000 dublettar frå København, i hovudsak greske og romerske mSeinare vart hovudinteressa retta mot norske myntar og medaljar.

Universitetet i Christiania fekk i 1852 ein førespurnad om å skaffa gjenstafrå samisk område til ei etnografisk utstilling i Crystal Palace i London. Det samla inn gjenstandar både til utstillinga i London og til eit framtidig etnografiskmuseum. Dei første museumslokala fekk institusjonen i 1857, tre små loftsromidtbygningen til universitetet. Noka framdrift i arbeidet vart det ikkje før i 18åra, og i 1870-åra fekk institusjonen noko meir plass. På same måten som fandre universitetssamlingane vart nybygget i 1902 den store endringa for mupositiv retning.

Når det gjeld naturhistorie, fekk universitetet i 1813 eit «Naturalmuseum» dei naturhistoriske studiesamlingane. Museet hadde vekslande tilhaldstad fr1851-52, då dei vart flytta til eitt av nybygga på Karl Johans gate. Det var i frekkje den mineralogiske samlinga som vart rekna som viktig. Samlinga komein stor del frå den mineralsamlinga som i 1760-åra vart etablert på Bergsempå Kongsberg.

I 1814 vart det etablert ein Botanisk hage på Tøyen. I 1863 vart Botaniskmuseum skilt ut frå det tidlegare Naturalmuseet, men vart verande i sentrum tivart flytta inn i eigen bygning i Botanisk hage i 1915. Den første bygningen vart reist på Tøyen, var til dei zoologiske samlingane i 1910, då Zoologisk museumvart offisielt opna. For dei geologiske og paleontologiske faga vart museumsnaførst brukt då dei starta med innflytting i ny museumsbygning i 1915. Mineralogisk-geologisk museum vart offisielt skipa i 1915 og Paleontologisk museum i 1916.Utanom universitetet var det berre Kristiansand Museum frå 1828 som var eit reintnaturhistorisk museum.

Med unntak av delar av Oldsaksamlinga hadde museumsetableringa vedversitetet i Oslo utgangspunkt i vitskaplege studiesamlingar. Dette var viktigarønskjet om å etablera museum, der omsynet til publikum også spela ei avgjerolle. Det andre særpreget ved universitetsmusea i Oslo var institusjonsoppetter akademiske fagdisiplinar heilt frå første stund. Det var eit anna mønstedet ein kan sjå ved dei andre tidlege museumsetableringane i Noreg.

Då Universitetets Oldsaksamling i Oslo opna for publikum i 1832, hadde fBergen kunna gjesta sitt Bergens Museum sidan 1826. Stiftsamtmannen W. F. K.Christie sende i 1825 ein invitasjon til å skipa «et museum og naturaliekabinBergen». Christies ambisjonar for Bergens museum var dei mest omfattandtruleg nokon gong har vore presenterte som utgangspunkt for museumsetablNoreg (sjå boks 4.1).

Innsamlinga gjekk etter måten bra, og i 1833 omfatta samlinga over 8 600 mer. Museet fekk tidleg eige hus, og ny museumsbygning stod ferdig i 1840.

Når det heitte at publikum kunne gjesta museet i 1826, var det eit svært publikum ein hadde i tankane Den første tida var det berre medlemer av musforeininga og familiane deira som fekk koma. Andre kunne få sjå samlingane,berre dersom dei ytte ei gåve i form av gjenstandar eller pengar. Først med verevisjonen i 1855 heiter det at «... Adgangen til Musæets Samlinger bliver ssom ske kand uden Skade for Indredningen» (Brunchorst 1900).

Bergens Museum fekk nytt hovudbygg i 1866. Det kom nye fløyar til hovbygget i 1899 og dei historisk-antikvariske samlingane fekk eigen bygning i 1


892s for-ap». som Hav-itutt

eitr eiteum i

ersite-rgens også

5en.

us-

t-

ge

n-

af

r,

ennreetleskelig

fteten-mtser,

27. Utover 1800-talet fekk institusjonen ein stadig sterkare vitskapleg profil. I 1vart formålsparagrafen endra i samsvar med forskingsprofilen: «Foreningenmål er at fremme vitenskapelig forskning og sprede vitenskapelig kunnskUtover på 1900-talet etablerte Bergens Museum nye forskingsinstitusjonarikkje heilt høvde inn under museumsparaplyen: Jordskjelvstasjonen (1904),forskningslaboratoriet (1911), Botanisk Laboratorium (1914), Geofysisk Inst(1917) og Biokjemisk Laboratorium (1921).

Fram til etableringa av Universitetet i Bergen i 1946 var Bergens Museumintegrert museum med fleire avdelingar. Institusjonen likna likevel mykje meiuniversitet enn eit museum. Slik sett var også samlingane ved Bergens Mushovudsak studiesamlingar for vitskapeleg bruk på same måten som ved Univtet i Oslo. Men medan Oslo hadde ein oppdelt struktur heilt frå starten, var BeMuseum heile tida ein institusjon. Delar av denne heilskaplege strukturen vart

Boks 4.1 Bergens MuseumChristies omfattande program for Bergens Museum ved etableringa i 182viser ei spennvidde som er grunn nok til å takast med i denne samanhengHan ville at museet skulle omfatta følgjande område:1. «Oldsager, saasom: Vaaben og andre Instrumenter, Primstave, Hu

geraad, Smykker, Urner eller Aske-Krukker etc. fra Oldtiden.2. Gamle Pergament-Skjøder, Diplomer og Breve, Domme eller andre Re

tegangs-Forhandlinger.3. Tegninger og Beskrivelser af Bautastene, Ligstene eller andre desli

Ting fra Oldtiden.4. Karter over mærkelige indenlandske Steder eller Ruiner.5. Mineralier, Conchylier og Petrefacter.6. Sjeldne Fiske og Dyr, enten udstoppede eller satte i Spiritus.7. Insecter og udstoppede Fugle.8. Planter og Søe-Væxter.9. Mynter.10. Konstproducter af Metal, Been, Træ, etc., saavelsom Malerier og Tegni

ger, der kunne ansees at have Værd.11. Bøger, Manuskripter og Kareter, som kunne være nyttige til Opnaaelse

Foreningens Øiemed.12. Levninger af den catholske Cultus, saasom Røgelse- og Vievands-Ka

Crucifixer, Helgenbilleder etc.» (Brunchorst 1900).

Målet med museumsetableringa var også klar:«Nytten af en saadan Samling lader sig ikke forud i det Hele beregne; m

høist sandsynligt er det: at Samlingen vil kunne tjene til at udbrede Lys i denorske Historie, og at redde fra Undergang Minder om Fortiden: at lære nøieat kjende en eller annen af de Skatte, som Klipperne, Jorden eller Havindeslutte, og at give Anledning til, at Landets Indbyggere høste Fordederaf: at udbrede Smag og Sands for Naturens Studium: at give Indenlandog Fremmede, som besøge Bergen, Leilighed til, paa en let og behageMaade at gjøre sig bekjendte med nogle af de Mærkværdigheder, som Stihar at Fremvise; og at lette Videnskabsmænd de besværlige, ofte lidet hsigtssvarende Reiser, de stundom foretage i Stiftets forskjellige Egne, saanspore dem til andre, heldigere Resultater lovende, Reiser og Undersøgelm.v.» (Brunchorst 1900).


turen

og iig for-ig for-

terna-elvisnar frå76 og78 ogmsø976

t varkunst. gjen-ktør-Sta- kul-nd-5, ogk

ropa. ikkje

in-ette

sam-

stitu-are-te med

. Den-

yen

pro-sam-

m. Irst i

overteken av det nye universitetet, sjølv om den nye fakultets- og instituttstrukvart det overordna organiseringsprinsippet.

Til ein viss grad har utviklingslinene til Tromsø Museum og Stavanger Museumlikskap med Bergens Museum. Initiativet til Tromsø Museum vart teke i 1872,lovene frå 1874 heiter det at «Museets hovedøyemed er å tilveiebringe og stadøke en samling av etnografiske gjenstander, oldsaker og naturalier, fornemmlsåvidt de skriver seg fra de arktiske egne» (her sitert frå Shetelig 1944).

Interessant er det å merka seg at institusjonen frå første stund hadde eit insjonalt siktemål. Utanom Etnografisk museum ved Universitetet i Oslo og dBergens Museum er Tromsø Museum det einaste som har hatt slike ambisjostarten av. Dei naturhistoriske faga fekk først vitskapleg personal, zoologi i 18botanikk i 1885. Dei samiske samlingane på museet fekk fast arbeidshjelp i 18den kulturhistoriske avdelinga i 1880. Eigen bygning kom i 1894. Også TroMuseum utvikla ein sterk vitskapleg profil og gjekk inn i det nye universitetet i 1som eigen institusjon.

Stavanger Museum vart etablert som eit universalmuseum i 1877. Måleeigenleg å skapa eit museum for etnografika, naturalia, oldsaker, myntar og Den første innsamlinga og dei første utstillingane var prega av naturhistoriskestandar. Frå 1898 kom arkeologiske funn meir og meir i sentrum, og ved direskiftet i 1914 vart arkeologi og nyare kulturhistorie ein dominerande fagprofil. vanger Museum har likevel heile tida halde på integrering av naturhistorie ogturhistorie, sjølv om museet ikkje kan visa til same utvikling som i Bergen, Troheim og Tromsø. Dei arkeologiske samlingane vart skilde ut frå museet i 197Arkeologisk museum i Stavanger (AmS) vart då eit sjølvstendig arkeologismuseum utanfor universitetsstrukturen.

4.4.2 Kunst- og kunstindustrimuseumKunst spela ei sterk rolle i tidleg museumsetablering i det kontinentale EuKunstområdet kom også tidleg med i museumsetablering i Noreg, men haddeden dominerande posisjonen som i fleire andre europeiske land. Då Den KongeligeKunst- og Tegneskole i Christiania vart etablert i 1818, var det nok visse forventngar om at skulen også skulle byggja opp ei kunstsamling. Men framdrift i darbeidet vart det først då Stortinget i 1836 løyvde midlar til ei nasjonal kunstling, som i etableringsperioden gjekk under namnet Nationalmuseet. Det var eitt avdei svært få musea staten har teke initiativet til.

Frå 1842, då museet for første gong opna for publikum, til 1882, hadde insjonen eit svært omskiftande liv i ulike bygningar. I 1871 løyvde Christiania Spbank midlar til eit Skulpturmuseum, og i 1881 vart det opna ein bygning for detmuseet. Nationalmuseet fekk tilbod om å flytta inn i denne bygningen samanei anna kunstsamling, nemleg Kobber stikk- og håndtegningsamlingen, som varskipa i 1877. I 1903 vart dei tre kunstsamlingane slått saman til ein institusjonførste tida var institusjonsnamnet Statens Kunstmuseum, men i 1919 vart det noverande namnet Nasjonalgalleriet vedteke.

Bygningen vart oppført i tre omgangar: Midtpartiet var ferdig i 1881, sørfløi 1907 og nordfløyen i 1924.

Bergens Museum hadde allereie frå starten i 1825 innsamling av kunst pågrammet. På slutten av 1830-talet utgjorde samlinga 170 inventarnummer. Innling av kunst vart aldri noko viktig element i fagprofilen ved Bergens Museu1875 fekk Bergen kommune tilbod om å overta dei omkring 280 måleria. Fø1878 våga formannskapet å akseptera tilbodet, og Bergens Billedgalleri opna for


nga til

inn

n-etterse no

ngar.lingarram-

00-g opp-og i den

e tidved åekjent

ginal

r forstiania

forngs-tan-pssø-almu- til å

dus- som

tterførte nyen varti byter frå fol-946.

gjen-

ea idagar

publikum same året. Nokre år seinare vedtok kommunen også å overta samliBergens Kunstforening.

Fram til hundreårsskiftet var det liten aktivitet, men i 1897 flytta samlinganei «Den permanente utstillingsbygning» saman med Fiskerimuseet og VestlandskeKunstindustrimuseum (sjå seinare). I 1915 fekk Bergens Billedgalleri si første koservatorstilling. I 1916 fekk Bergen kommune den tidlegare privatsamlinga forretningsmannen og kunstsamlaren Rasmus Meyer. Til saman utgjer desBergen Kommunes Kunstsamlinger, der ei anna gåve, Stenersens Samlinger, harsupplert institusjonen. I dag har dei tre kunstsamlingane eigne utstillingsbygni

Også fleire andre av dei større byane fekk kunstforeiningar med faste samutover i andre halvdel av 1800-talet: Trondheim (1845), Stavanger (1865), Dmen (1867) og Christiansand (1856).

Kunstindustrimusea var likevel dei viktigaste nyskapingane på slutten av 18talet innanfor kunstfeltet. Som allereie nemnt var desse musea oppdragande obyggjande i si målsetjing. Kunstindustrimuseet i Christiania vart stifta i 1876, vedtektene er målet uttrykt meir eksplisitt enn det var vanleg for museum påtida. Museet skulle:

«... fremme den norske industri med hensyn til smakfull og på sammhensiktsmessig form samt å utvikle almenhetens sans i den retning åpne produsenten såvel som konsumenten lett adgang å gjøre seg bmed smukke, karakteristiske og hensiktsmessige kunstprodukter i orieller etterdannelse» (her sitert frå Shetelig 1944).

Museet høyrer med til dei sjeldne institusjonane som fekk bygd to bygningasamlingane i løpet av ein periode på 25 år. Den første låg saman med ChriKunstforening i 1882. Den siste, og noverande, vart bygd saman med Kunst- ogHåndverkerskolen i 1904. Den siste samlokaliseringa var samstundes eit uttrykkdet praktiske siktemålet som låg i Kunstindustrimuseets målsetjing: Med utgapunkt i samlingane skulle framtidige utøvarar vidareutvikla funksjonelle gjensdar med god form. Dette var eit anna mål enn dei meir verdinøytrale, kunnskakjande målsetjingane som prega dei samtidige universitetsmusea og universsea. Det forhindra sjølvsagt ikkje at systematisk, vitskapleg arbeid også komprega kunstindustrimusea.

Med mykje det same ideologiske utgangspunktet vart det etablert kunstintrimuseum i Bergen i 1887 og i Trondheim i 1893. Noreg er eit av svært få landhar fleire enn eitt kunstindustrimuseum.

Eit trekk frå samlingshistoria til kunstindustrimusea skal kommenterast. Ekvart som dei kulturhistoriske musea voks fram frå 1890-talet og utover, overkunstindustrimusea ansvaret for innsamling av norsk folkekunst til dessemusea. I visse høve vart det også overført samlingar til andre museum. I Bergesåkalla bondesaker, møblar og tekstilar overførte til Bergens Museum i 1924, mot ei samling av ostindisk porselen. Norsk Folkemuseum overtok samlingaKunstindustrimuseet i 1928, og Nordenfjeldske Kunstindustrimuseum overletkekunstgjenstandar til Trøndelag Folkemuseum og Norsk Folkemuseum i 1Kunstindustrimusea fekk dermed ein endå klarare profil mot samtida og mot standar som representerer høg, estetisk kvalitet (jf. også "Kunst- og kunstindustri-museum" i avsnitt 6.4.).

4.4.3 Museum for nyare kulturhistorieDei arkeologiske universitetsmusea utgjer dei eldste kulturhistoriske musNoreg. Dei som orienterer seg i det norske museumslandskapet i dag, opp


riale,r det

t Ber-il einndus- etter

nheng

rgensesse-

ing-den

ke ogpeiskseum'

t med han

g i

ngs-leg

og åeltet,

useumå deinstru-ar blir

gningardane.usear vart

ings-kunst-sjonal fram fekkivet.for å

snart at kulturhistoriske museum som arbeider med etterreformatorisk matedominerer, i alle fall når det gjeld talet på einskildinstitusjonar. I daglegtale edenne museumsgruppa som går under nemninga 'kulturhistoriske museum'.

I historisk perspektiv er denne museumstypen den yngste. Før 1870 var degens Museum, Oldsaksamlinga og Etnografisk museum i Christiania som tviss grad samla inn gjenstandar frå etterreformatorisk tid. Seinare kom kunstitrimusea som også i viss monn vende seg mot folkekunst og handverk frå tida1537. Men i hovudsak var det historiske interessefeltet i museumssamaavgrensa til dei forhistoriske periodane og til mellomalderen.

Nokre av dei eldste kulturhistoriske musea starta etter same leist som BeMuseum, med både naturhistorie, arkeologi og nyare kulturhistorie som interfelt. Det galdt m.a. Arendals Museum (1832), Ålesunds Museum (1866), SkiensMuseum (1891), Tønsberg Museum (1894), Kristiansund Museum (1894) og Var-døhus Museum (1894). Ingen lukkast fullt ut som universalmuseum, men samlane fekk etter kvart ein meir kulturhistorisk profil, eller dei gjekk seinare inn i framveksande museumstypen, som går under namnet friluftsmuseum eller folkemu-seum.

4.4.3.1 Folkemuseum, friluftsmuseum, bygningsmuseum

Medan dei arkeologiske musea, kunst- og kunstindustrimusea, etnografisnaturhistoriske musea i hovudsak er importerte museumsmodellar etter euromønster, representerer folkemuseet ei nordisk nydanning. Omgrepet 'folkemuvart truleg skapt i Danmark, der den danske museumspioneren Bernhard Olsen i1881 gav eit kulturhistorisk museum namnet Dansk Folkemuseum. Hans Aall toknemninga i bruk då han etablerte Norsk Folkemuseum i 1894. Sjølve prinsippeå behandla bygningar som flyttbare objekt vart teke i bruk av Kong Oscar II dåetablerte bygningssamlinga si på Bygdøy i 1881. Artur Hazelius brukte same prin-sippet på Skansen i Stockholm på slutten av 1880-talet med publikumsopnin1891.

Det å flytta tømmerbygningar er i utgangspunktet eit rasjonelt resirkuleriprinsipp for bygningar og bygningsmaterial, eit prinsipp som var kjent frå tidmellomalder, i alle fall i Norden. Lafta bygningar var lette å ta frå kvarandre flytta med seg når tilhøva kravde det. Då prinsippet vart overført til museumsfverka det nyskapande.

Eitt trekk skal det peikast på i denne samanhengen. I varierande grad er mdetaljorienterte i den forstand at einskildobjekt blir sette i sentrum, lausrivne frfleste samanhengar. Dei blir vurderte, tolka og beundra i sitt eige museumskoerte univers. På somme måtar gjeld denne detaljfokuseringa også når bygningbehandla som gjenstandar på museum. Men samstundes representerer byarenaer for menneskeleg samhandling og eit bruksmiljø for mange av gjenstanDette førte til ei anna form for heilskapsoppfatning enn det som var vanleg i mpå den tida. Spesielt galdt det i utstillingssamanheng, der einskildgjenstandainnordna og underordna miljøframstillingar i form av interiør.

Skipinga av folkemusea var eit uttrykk for ønskjet om å ta vare på ein bygnkultur som var i ferd med å forsvinna. Folkemusea kan på same måten som industrimusea vurderast som eit innslag i strevet med å skapa ein kulturell, naidentitet for eit land som var unionsland. Folkemusea, spesielt dei eldste, stodsom konkrete, materielle uttrykk for den posisjonen den sjølveigande bondeni forminga av ein særeigen, norsk identitet både i det politiske og kulturelle lDet forhindra ikkje at bygnings- og folkemuseumsmodellen også vart nytta


fts-

etiskeen avrleisord-

væreelg,

, somn var

edetdrest detin-

l deituttane

seett fråjar-

museansatså den er

la segstreka"

o-

k på

rvart

r, især samt Be-

ilskotm.a.

gane.første

illustrera bykultur og primærnæringar som fiske og fangst. Men fleirtalet av frilumuseum har enno i dag tilknyting til det gamle bondesamfunnet.

Folkemusea kan også vurderast som ein reaksjon på det einsidig estgrunnlaget som ein kunne finna i kunst- og kunstindustrimusea. GrunnleggjarNorsk Folkemuseum, Hans Aall, uttrykte det ganske klart då han fortalde kohan reagerte på retningslinene han skulle følgja for å velja ut gjenstandar til Nenfjeldske Kunstindustrimuseum i 1894:

«Det kunde ikke være riktig bare å søke og bevare det som ansåes åpent og gå forbi alt det, som ellers hørte til i det gamle liv, i søgn og hute og inne. Noget måtte gjøres her» (her sitert frå Hegard 1994).

Same året, 1894, stod han i spissen for etableringa av Norsk Folkemuseumskulle bli det største museet av denne typen i landet. Målet med institusjoneformulert slik i oppropet som var sendt ut for å få støtte:

«Hensikt med denne Samling er at faa bevaret for det Norske Folk Billav det liv, som i senere Aarhundreder har været ført i Norge, vore FæBygningsskikke, Bohave, Husgeraad, Dragter o.s.v., kort i det hele tageMilieu, hvori de bevegede sig, og hvorom nu Minderne litt efter litt forsvder... » (her sitert frå Hegard 1994).

Den nye institusjonen vart i utgangspunktet oppfatta som ein konkurrent tieksisterande musea Oldsaksamlinga og Kunstindustrimuseet. I dei første stafekk dei to institusjonane forkjøpsrett til gjenstandsinnsamling på deira felt.

Norsk Folkemuseums mål var klart formulert i dei første vedtektene: «Musamler og udstiller alt, som belyser det norske Folks Culturliv...» (her siterHegard 1994). Liknande målformuleringar finn ein i vedtekter i alle dei avleggane som voks fram utover landet. Fram til andre verdskrigen kunne desse visa til eit relativt breitt, folkeleg engasjement. Mange støtta opp med arbeidsinog ikkje minst som bidragsytarar til samlingane. Gjenstandssamlingane fekk pmåten ei meir direkte tilknyting til einskildindivida og deira historie, enn det somvanleg i andre museumstypar. Det var eit siktemål å visa kva som hadde utvikav særtrekk i den materielle kulturen i lokalsamfunna, og samstundes å underdet lokale særpreget som ein positiv kvalitet (jf. "Bygningsmuseum/friluftsmuseumi avsnitt 6.9.).

4.4.3.2 Foreningen til Norske Fortidsminnesmerkers Bevaring (Fortidsminnefreningen) og folkemusea

Ein presentasjon av folkemusea blir ikkje fullstendig utan også å kasta eit blikForeningen til Norske

Fortidsminnesmerkers Bevaring (Fortidsminneforeningen). På mange måtar eFortidsminneforeningen ein ideologisk far til folkemusea. Organisasjonen skipa i 1844-45 og hadde som mål å

«... opspore, undersøge og vedlikeholde Norske Fortidsminnesmærkesådanne, som oplyse Folkets Kunstferdighet og Kunstsands i Fortiden,gjøre disse Gjenstande bekjendte for Almenheden ved Afbildninger ogskrivelser...» (her sitert frå Hegard 1984).

Fram til 1899 var ein del av innsatsen retta mot arkeologisk arbeid. Med statstf.o.m. 1860 fekk organisasjonen grunnlag til å tilsetja eigen antikvar, som skaffa Oldsaksamlinga ved Universitetet i Oslo gjenstandsmateriale til samlinFortidsminneforeningens innsats på feltet danna eit hovudgrunnlag for den


vartsea og

storrete

ri-

ne.

rt i ogn.le,

r-in-23caråfrå

eni-d igael

mig

ittn.ome.m-

-gårg-

«Lov om fredning og bevaring av fortidslevninger» av 13. juli 1905. Frå 1906 det formelle forvaltningsansvaret for førreformatorisk materiale overført til mumed arkeologisk kompetanse i Kristiania, Stavanger, Bergen, TrondheimTromsø (sjå "Aktørar, lovgrunnlag og organisering" i avsnitt 11.2.1. og 11.2.2).

Parallelt med det arkeologiske arbeidet gjorde Fortidsminneforeningen eininnsats for registrering og oppmåling av bygningar, i tillegg til vern av konk

Boks 4.2 Tidlege bygnings-, frilufts- og folkemuseumSjølv om Norsk Folkemuseum med rette står fram som det første norske fluftsmuseet i full meining av ordet, skal det nemnast eit anna initiativ somretta seg mot bygningar og interiør. Det Hanseatiske Museum i Bergen var tid-leg ute når det galdt å bruka bygningar som vesentlege innslag i samlingaGrunnleggjaren, kjøpmann Johan Wilhelm Olsen, rekna 1872 som grunnleg-gingsåret, fordi då besøkte prins Oscar samlinga som Olsen hadde etableFinnegården på «Tyskerbryggen». Olsen tok i bruk eksisterande bygningarrekonstruerte eit handelsmiljø. Fram til 1916 var museet ein privat institusjoDei opphavlege handelsbygningane vart seinare supplerte med dels originadels kopierte og rekonstruerte bygningar.

Kring hundreårsskiftet var det to museum som dominerte blant dei kultuhistoriske musea. Norsk Folkemuseum var i full gang med å setja opp bygngar på eige område på Bygdøy. I 1910 var Norsk Folkemuseum eigar av bygningar. Då hadde museet også overteke administrasjonen av Kong OsIIs fire bygningar og stavkyrkja frå Gol i 1907. Gjenstandssamlinga var pgodt 20 000 nummer. Museet fekk økonomisk stønad over statsbudsjettet 1897.

Same året som Norsk Folkemuseum vart etablert, 1894, skaffa tannlegAnders Sandvig seg ein stovebygning som vart flytta til privathagen hans Lillehammer. Bygningen skulle gje plass til ei veksande samling med gjenstandar frå Gudbrandsdalen, ein samlaraktivitet som Sandvig begynte me1887. Ved århundreskiftet var hagen fylt med seks bygningar. Privatsamlinvart etter ein del om og men overdregen til Selskabet for Lillehammer Bys Vi 1901, og i 1904 vart samlingane nyopna på Maihaugen med i alt ti bygnin-gar. Med verknad frå 1902 fekk institusjonen statstilskot. På same måten soHans Aall prega Norsk Folkemuseum i meir enn 52 år, sette Anders Sandvsitt klare stempel på De Sandvigske Samlinger på Maihaugen fram til 1950.

Medan Norsk Folkemuseum heilt frå starten hadde heile landet som sarbeidsfelt, var De Sandvigske Samlinger avgrensa til GudbrandsdaleBegge musea tente som føredøme for dei mange regionale friluftsmusea svoks fram utover på 1900-talet. I åra fram til første verdskrigen vart mangfriluftsmuseum etablerte i tillegg til Norsk Folkemuseum og MaihaugenBlant dei som frå første stund hadde gamle bygningar i samlingane, kan nenast: Hallingdal Folkemuseum (1899), Trysil Bygdetun (1901), Valdres Fol-kemuseum (1901), De Heibergske Samlinger (1903), Hedmarksmuseet(1906), Drammens Museum (1908), Trøndelag Folkemuseum (1909), DalaneFolkemuseum (1910), Sunnfjord Folkemuseum (1910), Glomdalsmuseet(1911), Hardanger Folkemuseum (1911), Romsdalsmuseet (1912), HadelandFolkemuseum (1913). Seinare kom det mange nye regionale og lokale samlingar, der nemningane «bygdemuseum», «bygdetun» eller «folkemuseum» att. Somme av dei har tilflytta bygningar, andre har teke utgangspunkt i byningsmiljø «på rot» (jf. "Bygningsmuseum/friluftsmuseum" i avsnitt 6.9.).


- og byg-or-

ore-st påi by-tidass (jf.

seagnin-eidet.rom byg-tting

v For-r påt gjeldga avm ir det

arden

g det mel-lova

rea-ing avdlege byg- er

iale iande

rings-e vartk fag-oreg i

g avultur-to frå

andre

bygningar. Det galdt både sakrale bygningar, arkitektur i form av storgardsembetsmannsmiljø og byggjeskikken, den såkalla anonyme arkitekturen pådene. I 1912 vart Riksantikvaren skipa, mykje som eit resultat av det arbeidet Ftidsminneforeningen hadde utført (sjå "Aktørar, lovgrunnlag og organisering" iavsnitt 11.2.1. og 11.2.2).

Eit vesentleg kjennemerke med bygningsvernarbeidet til Fortidsminnefningn og Riksantikvaren er den prinsipielle haldninga at bygningar skal bevarastaden. Alle bygningar tilhøyrer det kulturlandskapet dei står i, anten det er eller bygdemiljø. Som historisk kjelde frå fortida og som kulturaktivum i samhar ein bygning størst verdi når han kan tolkast og opplevast på opphavleg plaMyklebust 1993).

Dette prinsipielle synet står i motsetnad til det flytteprinsippet friluftsmubygde sin etableringspraksis på. I tillegg til flytting kunne det også henda at bygar vart endra litt, slik at dei kunne tena som tilhaldsstader for museumsarbFleire kjellarar har t.d. blitt omrinnreidde til magasin, verkstader eller utstillingsetter at bygningane kom til eit museum. Det er ingen løyndom at talsmenn forningsvernet gjennom alle år har sett med meir og mindre uttrykt skepsis på flyav hus til dei mange folkemusea.

Folkemusea representerte eit supplement til bygningsvernarbeidet i regi atidsminneforeningen og Riksantikvaren. Ein kan finna andre typar bygningamusea enn blant dei freda bygningane, sjølv om det også er samanfall når desterk interesse for lafta tømmerbygningar. Det skal også nemnast at forståinbygningsmiljø som heilskapar kom minst like tidleg til uttrykk i folkemusea sodet lovbaserte bygningsvernet, der freding av einskildbygningar lenge vaførande prinsippet (jf. "Automatisk freda kulturminne" i avsnitt 11.2.2.1. og11.2.2.3). Allereie i 1904 sikra Anders Sandvig seg dei 27 bygningane på storgBjørnstad, som i 1913 var ferdig oppsette på Maihaugen.

Sjølv om det har vore ideologiske meiningsskilnader mellom folkemusea olovbaserte bygningsvernet, har det i praktisk arbeid vore eit pragmatisk forholdlom bygningsvern og friluftsmuseum. Spesielt i den første fasen, før fredingsfor bygningar kom i 1920, var flytting av bygningar til museum ofte det einastelistiske vernealternativet. Samstundes er ein på museumssida klar over at flyttbygningar fører med seg ein reduksjon av dokumentasjonsverdien. Det finst tidøme på at bygningsmuseum har blitt etablert på grunnlag av eksisterandeningsmiljø, t.d. Husantunet i Alvdal som vart freda i 1941. Flytting til museumno eit siste alternativ i spørsmålet om vern av bygningar (jf. også "Bygningsmu-seum/friluftsmuseum" i avsnitt 6.9.).

4.4.3.3 Samiske museum og samlingar

Gjenstandar frå samisk kultur vart lenge behandla som etnografisk matermuseumssamanheng, dvs. dei kom på line med materielle leivningar frå framkulturar. Som nemnt ovanfor var samisk gjenstandsmateriale ein del av etablegrunnlaget for Etnografisk museum ved Universitetet i Oslo. Desse samlingani 1950-åra overførde til Norsk Folkemuseum, som samstundes skipa ei samisavdeling. Norsk Folkemuseum har den største samiske museumssamlinga i Ndag.

Tromsø Museum har frå første stund vore aktiv når det gjeld innsamlingjenstandar frå samisk kulturområde, og museet har eigne fagfolk på samisk khistorie. Både Vitskapsmuseet og Bergen Museum har samlingar av eldre dasamisk område. I tillegg er det også innslag av samiske samlingar i nokre


ateri-

et eristorieers- ogngar

e

i-

ølvfor-a for

it nytt (jf.

seum dettede har

mme

imda si

-

e på

e funn kom ein iprofi-iktig

museum. Totalt sett inneber det at det meste av historisk, samisk gjenstandsmale i Noreg er å finna på ikkje-samiske museum.

Museum med samisk-etnisk utgangspunkt finn ein først ut på 1900-talet. Dtale om museum som samiske interesser står bak og som har samisk kulturhsom sitt utgangspunkt. I 1936 vart Sámiid Vuorká-Dávvirat/De Samiske Samlingetablert i Karasjok og reorganisert i 1949. Museet fekk eigen administrasjonutstillingsbygning i 1972 og omfattar dessutan eit friluftsmuseum med bygniog sametelt.

Dei andre samiske musea er frå seinare tid, m.a. Saemien Sijte/De sørsamisksamlinger frå 1964, Várjat sámi musea/Varanger Samiske Museum frå 1982 ogGuovdageainnu gilisillju/Kautokeino bygdetun med eigen museumsbygning og frluftsavdeling frå 1987.

Etablering av samiske museum heng klart saman med aukande samisk sjståing, endringar i næringsstrukturen og med den generelle politiske forståingurfolksrettar i storsamfunnet. Slik sett er framveksten av samiske museum eprov på den kulturelle symbolkrafta museum har som samfunnsinstitusjon"Samiske museum" i avsnitt 6.10.)

4.4.3.4 Spesialmuseum

Innanfor gruppa kulturhistoriske museum har det etter kvart vakse fram musom tek for seg spesielle emne innanfor materiell kulturhistorie. Tendensen påfeltet har gått mot stendig meir spesialisering: Smalare og smalare emneområdanna grunnlag for museumsetablering.

Sjølv om spesialmusea i hovudsak er eit 1900-tals fenomen, høyrer soinstitusjonar til dei eldste musea i Noreg. Det statlege etatsmuseet Marinemuseetvart etablert allereie i 1853 i Horten. Hærmuseet på Akershus festning vart skipa 1860. Seinare, i 1976, har Forsvarsdepartementet organisert museumsverkseetter ein konsernmodell under nemninga Forsvarsmuseet. Statlege etatar har medjamne mellomrom etablert eigne museum. NSB var ute allereie i 1896 med Jernba-nemuseet. I seinare tid har ein fått Postmuseet (1947), Norsk Telemuseum og NorskVegmuseum (1992).

Fiske og sjøfart fekk også sine museum relativt tidleg. Fiskerimuseet i Bergenvart skipa i 1882 (no Norges fiskerimuseum), medan tilsvarande museum i Trondheim og Bodø kom i 1888. Norsk Sjøfartsmuseum vart skipa i 1914, Bergens Sjø-fartsmuseum i 1921 og Larvik Sjøfartsmuseum i 1926.

Norsk Teknisk Museum (1914) var saman med Jernbanemuseet lenge åleinområdet teknikk og industri, men fekk i 1938 følgje av det som i dag er Norsk Berg-verksmuseum på Kongsberg.

Av andre tidlege spesialmuseum skal nemnast Munch-museet i 1921, Skimuseeti Holmenkollen (1923), Teatermusea i Bergen (1919) og Oslo (1939), Fram-museet(1936), Vigeland-museet (1947), Kon-Tiki-museet (1949) og Ringve Musikkhisto-riske Museum (1952) (jf. "Spesialmuseum eller temamuseum" i avsnitt 6.11.).

4.5 OPPSUMMERINGDei første norske musea var emnemessig først og fremst retta mot arkeologiskog til ein viss grad mot naturfag. I Bergen, Stavanger, Trondheim ogTromsødet såkalla universalmuseum som integrerte kultur- og naturhistorie, medanOslo fekk separate museum for ulike emne. Den vitskapleg baserte samlingslen var sterk. Universalmusea i Bergen, Trondheim og Tromsø utgjorde eit vgrunnlag for etablering av universitet seinare.


alle-andreoreg

unst-pelapphavlokalt

posi-rkasteange struk-

riale iande

talet. kultur-

n kanjorde

for-ultu-ultu-

Museum på kunstområdet kom med etablering av forløparen til Nasjonalgriet i 1836. Men kunstmusea fekk ikkje så dominerande posisjon som i mange europeiske land. Når det gjeld kunstindustrimuseum, kom dei samstundes i Nsom i andre land, dvs. på 1870- og 1880-talet.

Museumsetablering med utgangspunkt i privatsamlingar finn ein både på kområdet og når det gjeld nyare kulturhistorie. Men privatsamlingar har ikkje slike stor rolle som i mange andre europeiske land. Mange av musea har eit oinnanfor rammene av allmennyttige organisasjonar, både på nasjonalt og nivå.

Frå 1890-talet og utover fekk dei kulturhistoriske musea ein dominerande sjon med lokale museum av bygnings- og friluftsmuseumstypen som det steinnslaget. På dette feltet fekk Noreg, delvis også Sverige, ei utvikling som mandre europeiske land først fekk etter andre verdskrigen. Den desentraliserteturen vart tidleg eit kjennemerke ved musea i Noreg.

Gjenstandar frå samisk kultur vart lenge behandla som etnografisk matemuseumssamanheng, dvs. dei kom på line med materielle leivningar frå framkulturar. Museum med samisk-etnisk utgangspunkt finn ein først ut på 1900-Det er tale om museum som samiske interesser står bak og som har samiskhistorie som sitt utgangspunkt.

Framveksten av spesialmuseum hadde ei utvikling som liknar mykje det eifinna i andre land. Sjøfart og fiske fekk relativt tidleg sine museum, det same gsamferdsel og teknikk.

Folkeopplysningstanken har stått sterkt i musea. Den lokale og folkelegeankringa til dei mange kulturhistoriske musea gjorde at skaping av ein lokal, krell identitet vart minst like viktig som å støtta opp under ein felles, nasjonal, krell identitet.


KAPITTEL 5

garm ergså

samesitert

lt, kan

i kul-t omsliv.essantva- muse-ettela einon-anheng

seum,t dei

leg er

nktnisa-om-

e of con-, edu-ent»

tenaubli-tillat er å

Museum som samfunnsinstitusjon«Museum har spela ei viktig rolle når det gjeld å definera ulike meininav 'kultur' ved å skapa medvitne og umedvitne oppfatningar av kva so'viktig'. Sjølv om museum til vanleg fungerer som myteskapar, har dei oeit stort potensiale når det gjeld å analysera og stilla spørsmål ved tviltradisjonar, tendensiøse mytar og konvensjonelle verdiar» (omsett og frå Cuéllarkommisjonens rapport om kultur og utvikling Our Creative Di-versity 1995)

5.1 INNLEIINGEtter ein gjennomgang av museumshistoria, både internasjonalt og nasjonaein nærma seg ei problemstilling der ein ser på museum som samfunnsinstitusjon.Det er få som i dag set spørsmålsteikn ved at museum er viktige institusjonarturlivet i eit kvart land. Dei spelar ei sentral rolle når det gjeld å skapa medvimangfald og eigenart både når det gjeld naturtilhøve og kultur- og samfunnMusea er både bevarande og skapande institusjonar. Det kan likevel vera interå sjå på spørsmålet: Kvifor har vi museum? Svara vil variera alt etter kven som srer og kva utgangspunkt ein tek for svara. I den føregåande presentasjonen avumshistoria har ein indirekte kome inn på delsvar i tilknyting til spørsmålet. Dheng sjølvsagt saman med at når noko blir etablert, blir det samstundes utviklegitimeringsretorikk som skal forklara og overtyda om kor viktig den aktuelle kstruksjonen er, anten det medvite er tenkt som del av ein større samfunnssameller ikkje.

5.2 «EIT MUSEUM ER...»: DEFINISJONSEKSERSISNår museumssamfunnet sjølv skal svara på spørsmålet om kvifor ein har mufår svaret ofte form av ein definisjon som karakteriserer musea gjennom deutfører. Det er difor naudsynleg å sjå litt nærare på kva element som til vanmed i museumsdefinisjonar.

Som utgangspunkt er det naturleg å bruka den museumsdefinisjonen somInter-national Council of Museums (ICOM) har presentert. Han tener som utgangspufor definisjonar i mange land, både i offentlege dokument og i museumsorgasjonar. Her i landet finn ein mange nedslag av ICOMs definisjon i dei fylkeskmunale museumsplanane. Originalversjonen er på engelsk og lyder slik:

«A museum is a non-profitmaking, permanent institution in the servicsociety and of its development, and open to the public, which acquires,serves, researches, communicates, and exhibits, for purposes of studycation and enjoyment, material evidence of man and his environm(ICOMs Statutes).

I norsk omsetjing kan definisjonen formulerast på følgjande måte:

«Eit museum er ein ikkje-kommersiell, permanent institusjon som skal samfunnet og samfunnsutviklinga. Institusjonen skal vera open for pkum. Eit museum skal samla inn, bevara og sikra, forska i, formidla og sut materielle vitnemål om menneska og omgjevnadene deira. Formålegje høve til studiar, opplæring og oppleving».


n ilir det

vera:bild-settrbei-rom.onen

sns-: ved

vedrga-

vitet.gjervud-

rskasea

arkiv,somdessev deitigaste

over-jert ietar.

lenge,gane

nd atkemfun-

syn til har

kulturruktll skalr, blir

opp-nnet.

Einskildelementa kan presenterast og kommenterast på følgjande måte:– Tilhøvet til samfunnet blir beskrive slik at alle aktivitetane på museet skal tena

samfunnet. Til vanleg ble dette punktet omtala i generelle vendingar. Medefinisjonen som den svenske museumsutgreiinga frå 1994 presenterer, bsagt noko meir spesifikt om kva samfunnsfunksjonen for musea bør «Museets syfte är bildning för medborgarna» (SOU 1994: 51 Minne och ning). Utgreiinga målber eit folkeopplysningsperspektiv der museum blir på som samfunnets kollektive minne. Museum skal vera eit instrument i adet for å styrkja folks kunnskap om og forståing for samanhengar i tid og

– Ei anna presisering som legg meir vekt på den aktive handlingsfunksjmuseum kan ha, finn ein i programskriftet Excellence and Equity (1992) somden amerikanske museumsorganisasjonen American Association of Museum(AAM) har gjeve ut. Der blir det framheva at «musea oppfyller sin samfunfunksjon best når dei gjev opplæringsbaserte opplevingar i vidaste forstandå nøra opp under evna til å leva aktivt og rikt i eit pluralistisk samfunn ogå gje bidrag til løysingar på dei utfordringane vi møter som globale medborar» (omsett og sitert frå Excellence and Equity 1992).

– Hovudelementet i alle definisjonar er at eit museum arbeidar med materielleleivningar, anten dei kjem frå naturen eller er resultat av menneskeleg aktiForholdet til den materielle omverda er aktivt i den forstand at museum bygopp samlingar som også skal gjera nytte i ei framtid. Dette har vore eit hokjennemerke på museum gjennom alle tider.

– Alle definisjonane har utfyllande beskrivingar av aktiviteten eller funksjonaneved eit museum. Aktiviteten blir karakterisert med verba «samla inn», «foi», «bevara», «sikra», «stilla ut», «formidla kunnskap om». Her er ikkje muåleine på nokon måte. Mange samfunnsinstitusjonar utfører det same: bibliotek, universitet, opplæringsinstitusjonar, forlagsbransjen osv., men oftast på andre område og dels med andre verkemiddel. Beskriving av funksjonane får stort rom i dei fleste museumsdefinisjonane, og mange asom arbeider på musea, ser på aktivitetane eller prosessane som det vikkjennemerket.

– I somme definisjonar blir det framheva at museum er ikkje-kommersielle insti-tusjonar i den forstand at dei ikkje har som hovudmål å skapa økonomisk skot. Det forhindrar sjølvsagt ikkje at museum kan driva eller vera engasforretningsverksemd for å skaffa midlar som i sin tur går til museumsaktivit

– Eit anna punkt som ofte blir framheva, er at museum skal vera permanente insti-tusjonar på den måten at dei blir skipa med det siktemålet at dei skal vara i prinsippet evig. Dette punktet er ein naturleg konsekvens av at samlinskal takast vare på, prinsipielt sett for all framtid.

ICOMs definisjon blir rekna for å vera den mest samfunnsrelaterte i den forstahan seier at samfunnet skal ha nytte av museum. Dette punktet har resultert i kritismerknader frå ulike perspektiv. Somme i museumsverda vil hevda at å tena sanet og samfunnsutviklinga betyr å innordna seg rådande, politiske samfunnsei kvar tid. Det vil vera det same som å gje avkall på den frie stillinga museumhatt og skal ha. Interessa og perspektiva skal rettast mot å bevara materielletter museumsfaglege kriterium. Korleis materialet og informasjonen blir belles i samfunnet, ligg utanfor det som musea skal befatta seg med. I alle faein halda seg borte frå spørsmål som grensar inn på politiske problemstillingadet hevda.

Eit heilt motsett perspektiv har dei som hevdar at musea i for liten grad ertekne av kvifor dei eksisterer og korleis dei kan vera aktive medspelarar i samfu


tals-omminga

rte ogne av-

e denei har

r i

ppeg hatt ikær-r-,ge-

r i

edein

je-rlepor,iveet avndeotrast3,ko-s-

ld

Dei sterkaste advokatane for ei meir aktiv og direkte samfunnsrolle har voremenn frå dei såkalla økomusea (sjå boks 5.1). Hovudbodskapen deira, som stundgår under nemninga «ny museologi», er å skapa museum som er aktive i utforav livsvilkår i lokalsamfunna.

Tilhengjarane av økomuseumstanken oppfattar seg i opposisjon til etablemeir tradisjonelle museum. Det som skil, er at økomusea primært er opptekkva dei oppnår i samfunnet, mindre av kva dei utfører. Slikt sett har økomusea revitalisert debat

ten om kva museum skal vera som samfunnsinstitusjon. Dette er kanskjstørste verdien ved økomusea, viktigare enn dei konkrete løysingane som dfunne fram til.

Boks 5.1 ØkomuseumKarakteristisk nok har to av føregangsmennene vore generalsekretæraICOM, nemleg Georges Henri Rivière og Hugues de Varines. Økomuseums-tanken vart lansert tidleg på 1970-talet, og har utvikla seg både som prinsiog som praksis fram mot våre dagar. Spesielt Frankrike og franskspråklCanada, men også Portugal, Spania og somme søramerikanske land hardei førande miljøa. I Noreg har eit 40-tal institusjonar slutta seg til ideane,alle fall prinsipielt (Gjestrum og Maure 1988).Økomuseumstanken teutgangspunkt i at menneske har ei primær, sosial referanseramme. Det er nmiljøet og lokalsamfunnet, anten det er eit by- eller bygdemiljø. I dette næmiljøet blir det skapt førestellingar om og kjensler av å høyra til i geografiskei sosiale og kulturelle samanhenger. I samspelet mellom einskildindivida omellom menneske og natur utkrystalliserer det seg ein kunnskap og komptanse som utgjer eit slag kollektiv ressurs, som i større grad enn tilfellet edag kan nyttast for å få til ei positiv utvikling av lokalsamfunna. I ei slik refe-ranseramme er materielle leivningar eitt av fleire element i den kollektivkunnskapskompetansen.Gjenstandar i seg sjølve er ikkje verneverdige, blir ikkje nødvendigvis samla i ein museumsbygning, men skal vera på deplassen dei alltid har vore. Heile lokalsamfunnet er i grunnen museet, ikkein spesiell bygning. Økomusea blir drivne av innbyggjarane i lokalsamfunnet, ikkje av tenestemenn. Det er ei form for kulturhistorisk laboratorium, dedet gjeld å søkja etter kunnskap som har verdi for utviklinga av det aktuellokalsamfunnet. Museumsspesialistar skal få denne prosessen inn på rett smen folk sjølve er hovudaktørane. Folk skal arbeida seg fram til ei positsjølvforståing og kulturell identitet. Fleire av dei konkrete prosjekta har tekutgangspunkt i lokalsamfunn som p.g.a. store strukturendringar i næringslivhar opplevd stor arbeidsløyse og andre oppløysingstendensar som følgjeøkonomisk krise. Med utgangspunkt i historia til lokalsamfunnet freistar eidå å fokusera på positive sider, som i neste omgang skal få til ein ny giv, båøkonomisk, sosialt og kulturelt. Perspektivet er sterkt innovervendt, dvs. mmedlemene av lokalsamfunnet. Samstundes skal det positive presenteutover mot andre grupperingar, evt. i samband med reiseliv ( jf. Stam 199Poulot 1994, Ågren 1994).Økomusea er i hovudsak museum som tematisomfattar nyare kulturhistorie, sjølv om både arkeologiske tema og naturhistriske forhold kan integrerast i arbeidet. Det er ingen tvil om at økomuseumrørsla har mange tilknytingspunkt til framveksten av lokalhistoriske museumog lokalhistorierørsla her i landet i førstninga på 1900-talet. Rivière sjølv hefram friluftsmusea som eitt av førebileta for økomuseumstanken.


ittet,.2) eitm av arbei-

le

am- svar

rellersjon delinsti- vid-n fortimu-eske

ytte

enta- for åendigr motskap.g kva-

mbainne- overnane,kk tilllace

plan-seumgar,a og,unns-e om

t i kul-n fråat dei

il

Sett i forhold til museumsdefinisjonen som var utgangspunkt for dette avsnrepresenterer både økomusea og kritikarar som Stephen E. Weil (sjå boks 5synspunkt der dei vil få musea til å vera like opptekne av samfunnsnytten sodei faglege funksjonane. Det er forståeleg at museumspersonalet i det daglegedet er opptekne av kva ein skal gjera og korleis ein kan løysa oppgåvene. Men skulsamfunnsbetydninga berre vera knytt til det musea gjer, vil aktivitetane lett bli måli seg sjølve. At det skjer noko, blir viktigare enn kva nytte einskildindivid og sfunnet har av aktiviteten. Dermed kan det bli slik at museum eksisterer somutan spørsmål, slik kritiske røyster stundom hevdar overfor musea.

Spørsmålet om samfunnsnytte vil aldri ha eit fasitsvar eller vera noko som efastsett for all framtid. Nytte i forhold til museum kan vanskeleg målast, teljast vegast. Besøkstal er i beste fall ein av fleire faktorar som fortel om ein instituklarer å kommunisera med omverda. Nytte er ikkje knytt til kor stor prosentviseigeninntekter utgjer av totale ressursar. Det fortel heller noko om korleis ein tusjon maktar å ta seg fram i eit økonomisk landskap. Nytte er heller ikkje utanare knytt til faktaopplysningar eller talet på objekt i samlingane. Samfunnsnyttemuseum ligg først og fremst i evna til å skapa nyfikne og forståing, evna til å slera undringa, til å stilla spørsmål, til å overraska og utfordra einskildmennemosjonelt og intellektuelt.

To døme kan illustrera ein flik av kva som kan liggja i omgrepet samfunnsnnår det skal knytast til museum.

Nytten ved kunstmusea ligg i at dei gjennom historiske og tematiske pressjonsformer kan visa korleis menneska bruker visuelle former og verkemiddelformidla tankar og opplevingar. Kunstmusea arbeider med eit materiale som stflyttar grenser og som utfordrar haldningane våre, fordi dei orienterer seg meiintellektuelle prosessar og emosjonelle opplevingar enn mot rein faktakunnKunstmusea avspeglar og er deltakarar i ein kontinuerleg debatt om estetikk olitet og ikkje minst om kunstomgrepet sjølv.

I samband med 50-års markeringa av slutten på andre verdskrigen la NationalAir and Space Museum ved Smithsonian Institution i Washington fram planar om ålaga utstilling om og med delar av det flyet (Enola Gay) som sleppte atomboover Hiroshima. Utstillinga la opp til å belysa spørsmål som mange meinte heldt kritikk mot grunnlaget for og sjølve avgjerda om å sleppa atombomberJapan for å framskunda freden. Det reiste seg fleire protestar mot utstillingsplaog presset mot museumsleiinga var stort for å få endra planane. Kritikarane feslutt gjennomslag slik at dei opphavlege utstillingsplanane vart heilt endra (Wa1995).

I denne samanhengen er det mindre viktig om det var rett eller feil å endraane p.g.a. politisk press utanfrå. Heile hendinga er eit døme på korleis mugjennom bruk av originale, symbolfylte gjenstandar kan røra ved førestellinoppfatningar og haldningar som betyr noko for folk. Denne evna til å engasjeri dette tilfellet provosera, er eitt av mange element i det som kan kallast samfnytten av museum. I dette tilfellet ville samfunnsnytten ha vore endå størrutstillingsplanane ikkje hadde blitt stoppa.

5.3 MUSEUM I KULTURPOLITISK SAMANHENGDet som har prega dei seinaste 30 åra, er eit aukande offentleg engasjementurarbeid generelt, signalisert og sett i verk med den såkalla nye kulturpolitikke1975. Museum kom relativt sterkt med i denne satsinga, i første rekkje ved såkalla halvoffentlege musea fekk ei ny finansieringsordning f.o.m. 1975 (jf. "Til-skotsordninga for museum" i avsnitt 10.4.1.). Korleis krav og forventningar t


r det.legeove- kul-giskeberreøgareepar-ntet) for-r ulike

natur- opp-gs-unst-åde iunst-vern,

t låg

Somnise-å den

pp- ogt ira.

re

vrdie»ra

endeis-yeom

m.

musea har vore formulerte i kulturpolitikken, er det næraste ein kan koma någjeld svar på spørsmålet om kvifor ein har museum, sett frå samfunnets side

Ein viktig detalj skal ein merka seg når det er tale om museum i offentdokument, t.d. kulturmeldingane og budsjettproposisjonane. Heilt sidan Hkomiteens innstilling frå 1970 (sjå nedanfor) er det først og fremst dei kunst- ogturhistoriske musea som har vore omtala. Sidan naturhistoriske og arkeolomuseum i hovudsak er integrerte i universiteta, har omtalen av deira stilling kome med i den grad dei har vore aktuelle i offentlege dokument som gjeld hundervisning og forsking. Som konsekvens av delinga av Kultur- og vitskapsdtementet i 1989 i eit Kyrkje- og kulturdepartement (seinare Kulturdepartemeog eit Utdannings- og forskingsdepartement (seinare Kyrkje-, utdannings- ogskingsdepartementet), har universitetsmusea og dei andre musea kome undedepartement. Sidan 1973 har det lovregulerte arbeidet med kulturminne- og forvaltning sortert under Miljøverndepartementet, medan dei musea som hargåver i forhold til lovverket, sorterer dels under Kyrkje-, utdannings- og forskindepartementet og dels under Kulturdepartementet. Heller ikkje omtalen av kog kulturhistoriske museum under Kulturdepartementet har vore samordna. Bkulturmeldingane og budsjettproposisjonane har dei blitt behandla separat: kmusea som del av biletkunsten, kulturhistoriske museum som del av kultursaman med bibliotek og arkiv.

Som utgangspunkt for den nye kultur- og museumspolitikken på 1970-taleei innstilling frå museumskomiteen av 1967 (Hove-komiteen), Innstilling om dehalvoffentlige museers virksomhet og drift. Komiteen var oppnemnd av Kyrkje- ogundervisningsdepartementet, og innstillinga vart lagd fram 10. februar 1970.innstillingstittelen indikerer, er hovudinteressa retta mot finansierings- og orgaringsspørsmål. Der det blir sagt noko om funksjonen til musea, byggjer ein pfunksjonsbeskrivinga som musea sjølve har etablert.

Boks 5.2 Eit nasjonalt tannpirkarmuseum?Stephen E. Weil er mellom dei innanfor museumsverda som set kritisk lys påkorleis museum fungerer i samfunnet. Han hevdar at når musea blir mest otekne av sjølve oppgåvene og arbeidsaktivitetane, misser ein lett sansensynet for kvifor ein verkar innanfor museumsramma. Han tek utgangspunkgjeldande definisjonar av museum og demonstrerer korleis han kan etableeit nasjonalt tannpirkarmuseum utan å koma i konflikt med definisjonaneSidan det berre blir spurt etter om ein samlar inn, forskar i, tek forsvarleg vapå gjenstandane og stiller ut materialet for eit publikum i ein institusjon somhar permanent karakter, vil eit tannpirkarmuseum kunna gjera like stort krapå å vera med i selskapet som eitkvart anna museum. Dette kan skje fomusea i for liten grad er opptekne av kva dei oppnår i samfunnet, kva «nyttdei kan bidra med for fellesskapet. Musea må i større grad problematiseaktivitetane sine, gjera det klart både overfor seg sjølve og omverda kvifor deiarbeider som dei gjer. For Weil er det eit spørsmål om å vera meir opptekav dei ideane som den materielle kulturen representerer og illustrerer, enn materielle leivningane i seg sjølve (Weil 1989).Ei vidareføring av hans synpunkt gjer det naturleg å stilla spørsmålsteikn ved den aukande mengda nspesialmuseum, der det tematiske grunnlaget blir smalare og smalare. Dersdet vart stilt større krav til samfunnsmessig legitimering, ville det ikkje veralike sjølvsagt at samfunnet er tent med at eitkvart tema skal ha eige museu


use- lagtei dår-ssida

usealegg

t hojonar,st eit

v kul-

-74)g.etrer kvarot eie sti-eltete for

onarmtala om

skal

tivitetaman-ge

ruktu-tatens

stilt

teria-kape-

liggerg re-ettee til

. ba-

den, til

sikt idifor-

entet.ng. I

Målet med museumsarbeidet blir generelt uttrykt i formuleringar om at «mene hører til vårt samfunns eldste kulturbevarere og kulturformidlere». Det blirstor vekt på bevaringsaspektet i museumsarbeidet, med ei understreking av dlege forholda mange museum hadde på det feltet. Det er likevel formidlingsom blir grundigast behandla, med ei sterk framheving av samspelet mellom mog omverda i form av utstillingar, aktivitetar og, ikkje minst, pedagogiske oppfor skulane. Innstillinga vart følgd opp med St.meld. nr. 93 (1971-72) Om museums-saken. Meldinga slutta seg i hovudsak til forslaga i innstillinga.

Nokre av innvendingane mot innstillinga, m.a. frå Norsk kulturråd, var abaserte seg på ei tradisjonell, statisk oppfatning av museum som verneinstitusder vernearbeid vart behandla lausrive frå annan kulturaktivitet. Det vart etterlyvidare perspektiv, der museum i større grad gjekk inn som ein integrert del aturlivet.

Til ein viss grad finn ein denne perspektivutvidinga i St.meld. nr. 52 (1973Ny kulturpolitikk. Der blir det slått fast at kulturpolitikk er samfunnsomforminHovudmålet med den statlege kulturpolitikken er å «byggje eit kvalitativt bsamfunn med jamstelling mellom grupper og enkeltmenneske, eit samfunn deenkelt kan utvikle evner og anlegg, eit rikt og godt miljø». Ein skal arbeida mkulturell demokratisering med organisatorisk desentralisering og økonomiskmuleringstiltak frå statleg hald som viktigaste verkemiddel. For museumsfutgjorde den nye kulturpolitikken ei generell, legitimerande referanseramminnføring av tilskotsordninga for halvoffentlege museum (jf. "Tilskotsordninga formuseum" i avsnitt 10.4.1.).

Både i innstillinga av 1970, i seinare kulturmeldingar og i budsjettproposisjer det tydeleg at vernefunksjonen står svært sterkt. Ikkje sjeldan er museum ounder kapitteloverskrifta «Kulturvern». Det står derimot så godt som ingentingkva ein vil oppnå med vernearbeidet, og dermed heller ikkje noko om kvifor einha museum.

Medan 1970-talet var ekspansjonstiåret med desentralisering og eigenaksom kjennemerke, var 1980-åra ein konsolideringsperiode, som i museumssheng ikkje kom med noko prinsipielt nytt. Tilskotsordninga for halvoffentlemuseum var det viktigaste verkemiddelet for å styrkja den desentraliserte stren, trass i at det vart slutt på den prosentbundne refusjonsautomatikken frå sside i 1983 (jf. "Tilskotsordninga for museum" i avsnitt 10.4.1.).

Først i St.meld. nr. 61 (1991-92) Kultur i tiden kan ein finna nye formuleringarsom grunngjev museumsarbeidet. Kulturvernarbeid i arkiv og museum blir framsom instrument for å nå det ein kan kalla eit kunnskapsmål og eit formidlingsmål.

«For det første utgjør overleveringene et kilde- og dokumentasjonsmale som må samles og systematiseres for å danne grunnlaget for vitenslig basert kunnskap om det historiske forløp. I denne kunnskapsbasen et potensiale for ny og revidert viten, samtidig som den gir en nødvendiferanseramme for den fremtidige samfunnsutvikling på alle områder. I dperspektivet er praktisk kulturvern et redskap for å ta vare på og leggrette det kilde- og dokumentasjonsmaterialet som forskningen trenger

For det andre er kulturvern også et spørsmål om formidling på bredsis. Målet er å gjøre kulturarven til en naturlig og levende del av samtii folks tankeverden og i våre fysiske omgivelser. Slik kan fortiden bidrastørre opplevelsesrikdom og sterkere identitetsfølelse og skape innnoen av sammenhengene i tilværelsen. Derved er kulturvern også vermidling.»

Same tankegangen er ført vidare i St.prp. nr. 1 (1994-95) for KulturdepartemDer er museumskapitlet for første gong formulert etter prinsippet for målstyri


ver-

verenhen-pekt

ltur-i for-ule-

nsin-

nein-mfun- det eit inn-yn på - blirultur- dettvik-

ver-nsialetam-

eriellegi.e for-: gjen--

am-versi-

festa

åte eressur-be- sidan.ksi-skapaserte

samsvar med det metodiske opplegget for målstyring blir det formulert ei oordna, grunnleggjande målsetjing for museum:

«Generelt formulert bør det i dag vere eit overordna mål for musea åmøteplassar for kunnskapsopplevingar som skaper forståing for samagar i tilværet, innsyn i og ansvarskjensle for økologisk samspel og resog toleranse for kulturelt mangfald».

Samfunnseffekten er uttrykt i følgjande formuleringar:– «forståing for samanhengar i tilværet»– «innsyn i og ansvarskjensle for økologisk samspel»– «respekt og toleranse for kulturelt mangfald».

Sjølv om formuleringane er allmenne, er dei likevel så spesifikke at dei som kupolitisk referanseramme gjev føringar for korleis museum kan og bør fungera hold til og i samspel med omverda. I mandatet for denne utgreiinga utgjer formringane det kulturpolitiske grunnlaget for vurderinga av museum som samfunstitusjon.

Endringa av det kulturpolitiske perspektivet frå å sjå på museum som verstitusjonar til å framheva musea som aktørar i den generelle utviklinga av sanet, er ein tendens som kan finnast i mange europeiske land. På ein måte eruttrykk for at politiske styresmakter i større grad gjer forsøk på å definera kvaverknad museum bør ha på samfunnsutviklinga. Det representerer eit smuseum der sjølve museumsoppgåvene - samla, forska, bevara og formidlareiskapar som skal tena til å oppnå den samfunnseffekten ein definerer i dei kpolitiske målsetjingane. Sett i forhold til ICOMs museumsdefinisjon ovanfor, erforsøk på å kvalifisera kva som ligg i uttrykket «tena samfunnet og samfunnsulinga».

I Cuéllarkommisjonens rapport om kultur og utvikling blir den samfunnspåkande rolla for musea understreka. Samstundes framhevar rapporten det potemusea kan ha når det gjeld utvikling av politikk og strategiar for informasjonssfunnet. I den samanhengen blir det peika på utfordringa i å kombinera det matkjeldematerialet og kunnskapen i musea med bruk av ny informasjonsteknolo

Samspelet med samfunnet inneber at museum og samfunn har gjensidigventningar og krav til kvarandre. I dette ligg både fridom og ansvar for museafri-dom til å vera samfunnsnyttige, ikkje berre på ein stadfestande måte, men ogsånom kritiske og spørjande holdningar; ansvar for å vera synlege medspelarar i samfunnsutviklinga, også ved å arbeida ut frå perspektiv til ulike minoritetar og sfunnslag og ved å ta utgangspunkt i samfunnsspørsmål som kan vera kontroelle.

5.4 MUSEUM I SAMFUNNET: DIALOGINSTITUSJONARI botnen for dei fleste offentlege dokumenta på museumsfeltet ligg ei grunnoppfatning av museum som folkeopplysningsinstitusjonar (Vestheim 1994). Det erknapt mogeleg å tenkja seg ei museumsverd som ikkje på ein eller annan maktør på ein arena der informasjon, kunnskap og oppleving utgjer vesentlege rsar både for einskildindivid og kollektivet. Det betyr ikkje at folkeopplysningshov og -strategiar er dei same ved tusenårsskiftet som dei var for 100-150 år

Den tradisjonelle folkeopplysningstanken kan lett resultera i ei form for lekalsk einvegs-kommunikasjon, der den «uvitande» skal få tilgang til faktakunnfrå den «lærde». Både museum og andre folkeopplysningsinstitusjonar var b


ynlegnklar. til. I eitandlys-ent til omskalr, omak- meir

taleelite.om dei peri- omr det

liggda-terte

spør-ein kanpesia-smål,aman-ing er

nleg-

rka forllom Dialogile tida

enere-t rår

erkaorma-esul-

nnailja ut

på ei førestelling om at nokon forvaltar kunnskap som det er nyttig og naudsfor andre å ta del i. Dette kan tolkast og vurderast frå to til dels motsette synsvi

Tilhengjarar av tradisjonell folkeopplysning vil peika på at allmenn tilgangkunnskap og innsikt er ein naudsynleg føresetnad for eit levande demokratislikt perspektiv er folkeopplysning eit verkemiddel for å setja einskildindivid i sttil å vera aktive medspelarar i utvikling og omforming av samfunnet. Folkeoppning er såleis eit demokratiseringsinstrument på line med og som eit supplemallmenn skulerett og -plikt, det er ein reiskap som gjev meining til prinsippetlivslang læring. Innanfor ei slik tolkingsramme er museum stader der folk kunna få vita om forhold i naturen, om samspelet mellom menneske og natulivsvilkår i eldre tider, om kunstnarleg kvalitet. Alt blir rekna som naudsynleg bgrunnskunnskap for den som skal bevega seg i eit samfunn som blir stendigkomplisert.

Med ei meir kritisk vinkling på folkeopplysning vil somme hevda at det er om ei form for kanonisering av synspunkt og verdiar hjå ein styrande samfunnsDeira kunnskap får status som norm og standard. Andre må tilpassa seg dersskal kunna vera med på leiken. Kommunikasjonen går einsidig frå sentrum tilferi, både i geografisk og kulturell meining. Det utviklar seg lett førestellingar«den rette læra» som blir distribuert i monologform med heva peikefinger, blihevda.

Det kulturkritiske synet på folkeopplysning festar seg ved ein fare som innebygd i folkeopplysningstanken, nemleg når kunnskap blir formidla i ei funmentalistisk og stadfestande form, og når tolkingar og vurderingar blir presensom leksikalske fakta.

Forfattaren og kommunikasjonsforskaren Neil Postman vil utfordra musea pådette feltet, og ser gjerne at dei i større grad fungerer som dialoginstitusjonar, dvs.møtestader der den leksikalske monologen blir supplert med den søkjande ogjande dialogen. Han aksepterer utan problem at museum må vera stader der stilla spørsmål og få svar. Men han peikar samstundes på det fruktbare i at slisten på museet bruker kunnskapen til å stilla spørsmål, gjerne kritiske spørsom i sin tur skaper reflekterande undring hjå den som gjestar museet. I den shengen viser Postman til André Gides påstand om at «undervisning/opplærbest når ho seier deg imot» (Postman 1990).

Førestellinga om museum som dialoginstitusjonar tek opp i seg noko grungjande ved musea som institusjonar. Dei er aktørar på vegner av og for samfunnetsamstundes. Musea representerer fellesskapet samstundes som dei skal vefellesskapet. Dialog inneber i den samanhengen eit gjensidig forhold memuseum og samfunn, der både spørsmål og svar skal kunna gå begge vegar.inneber også ein vekselverknad mellom spørsmål og svar, ein prosess som hefører til motspørsmål og nye svar. Sentralt i ein slik prosess står kunnskapsgring eller forsking, som vil vera den viktigaste reiskapen museumssamfunneover i tillegg til føremålstenlege formidlingsmetodar. I vår tid er samfunnsdialog eitsterkt og meiningsfullt funksjonsgrunnlag for eit museum. Nokre døme på korleismuseum kan vera dialoginstitusjonar skal nemnast.

Vi lever i eit informasjonssamfunn der mengda av informasjon ofte kan voverveldande og nesten skremmande. Eit kjennemerke ved det moderne infsjonssamfunnet er at både innhald og medium blir meir og meir spesialiserte. Rtatet er det fragmentariserte informasjonssamfunnet, der ein druknar i informa-sjonsbrokkar frå fjern og nær. Tolkande filter blir meir og meir viktige for å kuhandtera denne informasjonsmengda på ein fornuftig måte, slik at ein kan skrelevant informasjon til ei kvar tid.


ra fil-an gjevisa atrell

unns-om erbådeande

r ogrise-somams-ar ogpple-rte på

alletivitet

r atssosia-id. Eit kultu-edanei stårange

avte-rter-eidomet

jo-forarr-g-nktmm- einun-

I dette mylderet trengst det institusjonar som ser det som si oppgåve å veter, som kan peika på heilskapar og samanhengar både i tid og rom, som klangsiktige perspektiv på samspelet mellom menneske og natur og som kan endring og kontinuitet er innebygde, dynamiske element i alle former for kultuutvikling. Det er tale om å skapa forståing for at vi som menneske og som samfkollektiv står i ein større samanheng, at vi byggjer på og er resultat av det sgjort i tidlegare tider. I dette ligg også forståing for at samanhengar inneheld tradisjon og endring, kontinuitet og brot, mangfald og konformitet, det stadfestog det grensesprengjande. Her bør musea kunna spela ei rolle.

Museum som står for kunnskapsutvikling og -formidling på tvers av sektorafaglege skiljeliner, kan tena som ei motvekt mot spesialisering og fragmentaring. I ei slik referanseramme kan det bli meiningsfylt å sikta mot kunnskap skaper «forståing for samanhengar i tilværet, innsyn i og ansvar for økologisk spel...». Det berande kunnskapsgrunnlaget vil heile tida vera materielle leivningulike generasjonars tolking og forståing av det materielle. Kunnskaps- og ovingspotensialet er det avgjerande, ikkje haldningar og handlingar som er baseeit mekanisk «verna-fordi-det-er-gamalt»-syn.

I mange samanhengar blir det framheva at museum har og skal ha ein identitets-skapande funksjon i samfunnet. Ikkje minst økomusea står for eit slikt syn. Medsine konkrete og sterkt visuelle leivningar frå naturen eller av menneskeleg akframstår museum i denne samanhengen som reine symbolsamlingar som understre-kar og stadfestar fellesskap. Vilkåret for å kunna skapa kulturell identitet emusea kan stå fram som stader der folk kan kjenna seg heime, der dei finn asjonspunkt og der dei opplever at bodskapane har noko å gje dei som indivvesentleg element i dette er om musea maktar å representera ulike gruppersrelle sjølvforståing, eller om det berre er nokre grupper som kjenner seg att, mandre grupper opplever at museumsbesøk først og fremst understrekar at dutanfor fellesskapet. Evna til å spegla det kulturelle mangfaldet vil vera ei av m

Boks 5.3 Dialog med samfunnetCanadian Museum of Nature har sidan 1990 gjennomført ein relativt omfat-tande revisjon både av målsetjingar og intern organisasjon. Museet er eitttre nasjonale/føderale museum med eit hovudansvar for taksonomisk-sysmatisk naturvitskap. Museet formulerer det overordna målet slik: «Målet foCanadian Museum of Nature er, både i Canada og internasjonalt, å auka inesse for, kunnskap om, respekt for og verdsetjing av naturen».I alt planarber det tydeleg at museet tek utgangspunkt i spørsmål og problemstillingar ssamfunnet er opptekne av, anten det no er politiske organ eller folk flest. Dvar heilt sjølvsagt at museet etablerte Biodiversity Centre for å følgja opp kon-vensjonen om biodiversitet, som Canada underteikna i 1992. Også internasnalt markerer museet seg i fremste line på dette feltet. Som utgangspunkt forskingsprogram hender det at museet utfører ei form for meiningsmålingfor å kartleggja kva folk er opptekne av når det gjeld tilhøve i naturen. Foskingsgruppene spør så i neste omgang om dei «folkelege» problemstillinane kan svarast på av forskarane og om dei dannar eit fornuftig utgangspufor ein forskingsprosess som skal få fram ny kunnskap. Det er ingen tvil oat den nye profilen er omstridd, både internt og i museumsverda elles. Sastundes er prosessen ved Canadian Museum of Nature eit døme på korleisetablert og etter måten stor institusjon prøver å orientera seg på nytt i samfnet (The Future of the Canadian Museum of Nature 1993).


kapa

r iunn-reller ogg ava somdreen-å kor-oli-rleisukri-inst

renaer», derrnativet dei sikta

g, erl i ein funk-nanee til utgjertige

n ten-g, for

nader, måm for av

sam-- og

domgsak-

føl-m erar dei

rma-beids-

utfordringar for museum, dersom dei skal gje innhald til målsetjinga om «å srespekt og toleranse for kulturelt mangfald».

Til vanleg blir kulturell identitet oppfatta og omtala som ein positiv faktosamfunnslivet. Kulturell sjølvforståing kan vera både nødvendig og eit godt grlag for eit aktivt og skapande samfunnsliv. Men positive oppfatningar om kultueigenverdi må balanserast med respekt og toleranse for andre kulturelle formuttrykk. Oppfatningar av kulturell eigenverdi som er baserte på nedvurderinandre, er baksida av den kulturelle identitetsmedaljen. Det er lett å peika på kvkan skje når kulturell sjølvforståing og sjølvhevding blir brukt til å bekjempa anfolkeslag eller kulturgrupper fordi dei ikkje høyrer til «vår» gruppe. Tragiske hdingar både i nær fortid og vår eiga samtid står som avskrekkande eksempel pleis kulturell identitet kan bli brukt både som premiss og instrument i krig og ptisk forfølging. På dette feltet er det viktig at museum stiller spørsmål ved koeit samfunn skaper og held ved like kulturell sjølvforståing, og dei farane som tisk dyrking av kulturell identitet representerer. Kulturell toleransetrening er mlike viktig som å skapa og stadfesta kulturell identitet.

Som samfunnets symbolsamlingar bør musea ha føresetnader for å vera afor samfunnsdebatt, der det blir stilt spørsmål ved dei evige «kultursanninganealternative synspunkt kan presenterast og debatterast, ein arena for «altevisjonar» (Postman 1990). Då vil musea kunna leva opp til forventninga om akan vera dialoginstitusjonar. Då blir det meiningsfullt i museumssamanheng åmot «respekt og toleranse for kulturelt mangfald».

5.5 MUSEUMSFUNKSJONAR: SAMFUNNSMINNE OG MØTESTADSett i eit perspektiv der museum er ein arena for samfunnsdialog i vid meinindet indre livet i museet, sjølve arbeidsfunksjonane å rekna som verkemiddekontinuerleg prosess mot samfunnsmålet. Det reduserer ikkje betydninga avsjonane samla, forska, bevara og formidla. Tvert imot, innordninga av funksjoi ein vidare samanheng sett klare krav til profesjonalitet, krev godt utvikla evnå sjå samanhengar mellom samfunnsmål og arbeidsoppgåver. Samstundessamfunnsmålet ei referanseramme for prioritering mellom viktige og mindre vikelement i utføringa av funksjonane. Manglar ei slik referanseramme, har alt eidens til å bli oppfatta som like viktig. Dermed er det i utgangspunktet vanskeleikkje å seia umogeleg, å prioritera.

Skal museum kunna fungera godt som dialoginstitusjonar, må to føresetvera oppfylte. For det første: Skal ein kunna setja i gang og føra ein dialogmusea ha kunnskap, dei må kunna byggja opp, fornya og halda ved like ei forsamfunnsminne med materielle leivningar som kjernepunkt i dette minnet. Fleirearbeidsoppgåvene ved musea er relaterte til minnefunksjonen. Innsamlinga, samanmed dei problemstillingane eller spørsmåla som formar utgangspunkt for innlingar, utgjer det viktigaste grunnlaget for all museumsverksemd. I ein tolkingsforståingsprosess som siktar mot ny kunnskap, går forsking inn som eit avgjerandeelement. Kreativ nyfikne, evne til å stilla spørsmål som opnar for nye, stunuventa svar, er like avgjerande for museumsforsking som for all annan forskintivitet.

Viktige element er også tilrettelegging og vedlikehald av opplysningar somgjer dei materielle leivningane. Ein kan tala om livshistoria til gjenstandane, soutgangspunkt for kunnskapspotensialet i ein kvar gjenstand. Endeleg omfattkunnskapsgenererande funksjonane sikring ogbevaring av gjenstandane i segsjølve, dei konkrete, tredimensjonale vitnemåla som tener som konkrete infosjonsberarar og dermed som assosiasjonspunkt for kunnskapsopplevingar. Ar


ellerielle

kaps-or fel-vitetargjen-igen-

ons- oger nårnære,usea

punktet ogseumkapaver-

nyt- at

ekt påomr.å tre

risertåve åforstå-

up-

iktiged-

idla -

nader, måm for

oppgåvene som er relaterte til kunnskapsutvikling blir omtala nærare i "Samfunns-minnet" i kapittel 7.

For det andre: Skal musea kunna skapa ein god dialog, må musea vera møtestadi vid meining av ordet for alle dei som søkjer kunnskap, opplevingar, intellektuog kjenslemessige utfordringar på det mangslungne feltet som omfattar mateleivningar av alle slag. Det gjeld evne til og metodar for å nå fram med kunnsbaserte bodskapar og opplevingar som betyr noko både for den einskilde og flesskapet. Musea møter samfunnet på mange måtar, med utstillingar og aktii eigne bygningar eller andre stader der folk ferdast. Musea møter publikum nom bøker, tidsskrift og andre publikasjonar, i radio, fjernsyn og dagspresse. Eleg kan musea møta samfunnet i dei same kanalane som alle andre informasjkunnskapsbodberarar bruker. Men eitt verkemiddel er unikt for musea, og det dei spelar på kvalitetane som ligg i materialitet: det magisk-autentiske, det opplevingspirrande, det konkrete og visuelle. Arbeidsoppgåvene som gjeld msom møtestad for kunnskaps- og opplevingsformidling får nærare omtale i "Møte-staden" i kapittel 8.

5.6 OPPSUMMERINGFor å finna svar på spørsmålet om kvifor ein har museum, kan ein ta utgangsi ICOMs museumsdefinisjon, i formuleringa at museum skal «tena samfunnutviklinga av samfunnet». Heilt allment kan ein seia at samfunnsnytten for muikkje berre ligg i det å skapa og formidla kunnskap. Det ligg særleg i evna til å snyfikne og forståing, evna til å stimulera undringa, til å stilla spørsmål, til å oraska og utfordra einskildmenneske emosjonelt og intellektuelt.

I kulturpolitiske dokument og i mandatet for utgreiingsarbeidet er samfunnsten skissert meir konkret. Samfunnseffekten er i kortformat formulert slikmuseum gjennom arbeidsoppgåvene sine skal skapa:– forståing for samanhengar i tilværet– innsyn i og ansvarskjensle for biologisk mangfald og økologisk samspel– respekt og toleranse for kulturelt mangfald.

For å vera aktive medspelarar i ein slik forståingsprosess bør musea leggja vå vera dialoginstitusjonar, stader der dialog inneber ein vekselverknad mellspørsmål og svar, ein prosess som heile tida fører til motspørsmål og nye sva

Som døme på korleis museum kan vera dialoginstitusjonar blir det peika pområde:– I eit samfunn der informasjonsmengda er i ferd med å skapa eit fragmenta

informasjonssamfunn, kan museum vera ein av aktørane som har til oppgvisa dei store samanhengane i tid og rom, og som kan vera med å skapa ing av at det finst større samanhengar enn dei dagsaktuelle.

– Det ligg ei utfordring og plikt i å spegla kulturell sjølvforståing for mange grper.

– Å skapa og stadfesta kulturell identitet er ei oppgåve for musea, men like ver å vera kritisk til kulturell sjølvforståing og sjølvhevding som er basert på nvurdering av andre gruppers kulturelle eigenart.

I eit dialogperspektiv er museumsfunksjonane - samla, forska, bevara og formreiskapar som er knytte til rolla som samfunnsinstitusjon.

Skal museum kunna fungera godt som dialoginstitusjonar, må to føresetvera oppfylte. For det første: Skal ein kunna setja i gang og føra ein dialogmusea ha kunnskap, dei må kunna byggja opp, fornya og halda ved like ei for


nk-

ellerielle

kaps-or fel-

samfunnsminne med materielle leivningar som kjernepunkt i dette minnet. Fusjonane samla, forska og bevara er knytte til rolla som samfunnsminne.

For det andre: Skal musea kunna skapa ein god dialog, må musea vera møtestadi vid meining av ordet for alle dei som søkjer kunnskap, opplevingar, intellektuog kjenslemessige utfordringar på det mangslungne feltet som omfattar mateleivningar av alle slag. Det gjeld evne til og metodar for å nå fram med kunnsbaserte bodskapar og opplevingar som betyr noko både for den einskilde og flesskapet.


KAPITTEL 6

. Detr, tilr 100biletetå, før

mate-egasteklingnsva-use-.sta-kkjesnivå,

2 ogara.omme93, dået harore

m

Museumslandskapet i Noreg

6.1 INNLEIINGMangfald er det første kjennemerket som slår ein når ein ser på norske museumer stor spennvidd frå det vesle bygdetunet som blir drive av frivillige eldsjeleVitskapsmuseet, Trondheim og Norsk Folkemuseum, Oslo som kvar har oveutførte årsverk pr. år. Den store spennvidda på alle felt gjer at det generelle på langt nær fortel alt om norske museum. Nokre allmenne trekk skal ein sjå pein går nærmare inn på ulike grupper av museum.

6.2 MUSEUMSSTATISTIKKENDet statistiske materialet i utgreiinga byggjer på Statistisk sentralbyrås (SSB) riale frå åra 1991, 1992, 1993 og 1994, med det siste årstalet som det vanlreferanseåret. Til og med 1993-statistikken var det Norsk museumsutvi(NMU) som sende ut skjema og som stod for purringa. For 1994 hadde SSB aret. SSB har stått for registreringa kvart år og utkøyring av ein del tabellar. Mumsutvalet har hatt tilgang til alle datafiler og til kopiar av registreringsskjema

Det er gjort nokre mindre rettingar i høve til dei tala som er den offisielle tistikken til SSB for 1992, 1993 og 1994. Det skuldast registreringsfeil som ivart oppdaga før SSB publiserte tala. Verknaden er ikkje så stor på nasjonmen gjev større utslag på fylkesnivå2.

Når det gjeld kvaliteten på statistikksvara, har det vore ei betring frå 199fram til 1994. Spesielt er det grunn til å framheva ei positiv utvikling i 1994-svDet er likevel ein del som let vera å svara på nokre av spørsmåla, og det er ssom har ufullstendige svar. No har skjemaet vore omfattande, spesielt for 19det vart spurt etter opplysningar som skulle brukast i denne utgreiinga. Skjemaogså hatt lite rettleiing, slik at dei individuelle tolkingsalternativa kanskje har vfor mange. Dette vart retta på i skjemaet for 1994.

2. Når det gjeld tal på institusjonar i 1993, har denne utgreiinga teke med tre institusjonar soleverte skjema for seint til å koma med i SSBs statistikk.


ig.nin-ne på

det

vart-tusjo-

er eined eittheng frå ietyr at

ema-

rbei-

ed

um i

s deiruppa

toriskna deir somngar

Tabell 6.1 illustrerer nokre av forholda:

2 I tillegg var 22 institusjonar stengde for publikum p.g.a. bygging o.a.3 I tillegg var 26 institusjonar stengde for publikum p.g.a. bygging o.a.4 I tillegg var 34 institusjonar stengde for publikum. p.g.a. bygging o.a.

Kilde: SSBs museumsstatistikk 1992, 1993 og 1994

Utviklinga frå 1992 til 1993 viser ein auke for dei som ikkje svarer fullstendDette betyr at auken i talet på svar ikkje alltid har ført til kvalitativt betre opplysgar. Svara frå 1994 betrar dette biletet litt. Manglande svar betyr at talfestingaein del felt vil vera for låge. Det er likevel grunn til å tru at hovudtendensane kjemfram i det føreliggjande materialet. Slik sett bør det vera brukande, sjølv omikkje er heilt fullgodt.

Eitt av problema som statistikken slit med, er at ulike institusjonar svarer kår. I 1993 var det 106 «nye» institusjonar som ikkje hadde svart i 1992. 50 av institusjonane i 1992 svarte ikkje i 1993. I 1994 var det 124 «nye», svarande instinar (21,7% av alle som svarte), medan 22 fall frå.

I den store samanhengen tel korkje dei «nye» eller «fråfalne» så mykje. St.d. på dei økonomiske svarsverdiane i 1994, representerer dei «nye» 4-6%, mviktig unntak: Dei «nye» står for 15% av gåvene og sponsormidlane. Dette saman med ein nyetablert institusjon med stort sponsortilskot. Dei som fall1994, representerer berre 0,4% av dei økonomiske verdiane i 1993. Dette bdei fleste som svarer ujamt, høyrer med til dei minste institusjonane.

I mange år har statistikkmaterialet operert med fire museumstypar etter ttisk ansvarsområde:1. kunstmuseum som også omfattar kunstindustrimuseum2. kulturhistoriske museum som omfattar arkeologiske museum og dei som a

der med etterreformatorisk historie, også tekniske museum3. naturhistoriske museum som i praksis vil seia dei naturhistoriske musea v

universiteta i Oslo og nokre få andre4. blanda kulturhistoriske og naturhistoriske museum, med Bergen Museum, Vit-

skapsmuseet, Tromsø Museum, Stavanger Museum, Arkeologisk museStavanger og Norsk Skogbruksmuseum som dei viktigaste

Det er institusjonane sjølve som avgjer kva gruppe dei høyrer til. Ein tendenseinaste åra er at fleire og fleire registrerer seg i gruppe 4. Opphavleg var gtenkt å fanga opp musea med aktivitet på både naturhistorisk og kulturhisområde. I 1986, då Statens museumsråd presenterte si strukturinnstilling, rekmed 8 institusjonar av denne typen. I 1993 var talet 77 og i 1994 62. Det verkaom kulturhistoriske museum med ei eller anna form for naturhistoriske samli

Tabell 6.1: Oversyn over institusjonar som manglar svar på ein del av statistikkspørsmåla

1992 1993 1994

(N = 413) (N = 478) (N = 571)

manglar opplysningar om gjenstandssamlingar 95 (23%) 126 (26%) 121 (21%)

manglar opplysningar om katalogiserte gjenstandar 159 (38%) 216 (45%) 210 (37%)

manglar opplysningar om utførte årsverk 55 (13%) 72 (15%) 80 (14%)

manglar opplysningar om utgifter 45 (11%) 80 (17%) 84 (15%)

manglar opplysningar om besøk 52 (1%) 183 (4%) 214 (4%)


tivitet

angeenskinsk rap-

a etterutgjer at dei

ingar.l-i det

n som

norskea heller overtistiskande

istikk.leggnivåetre

nleg-

seaialog-a lik-

ndige ved å

plasserer seg i denne gruppa, sjølv om dei korkje har fagkompetanse eller akpå feltet.

Den norske museumsstatistikken har i alle år lagt vinn på å få med så minstitusjonar som mogeleg. I Sverige og Finland er ein mykje meir selektiv. Svstatistikk byggjer på rapportering frå 210 institusjonar (totaltal er truleg 750). Fstatistikk inneheld opplysningar frå ca. 200 (totaltal er ca. 800). Danmark harportar frå ca. 300 museum (totaltal ukjent) (Månsson 1994).

Som eit eksperiment kan ein sjå på dei 213 største musea i Noreg, reknutførte årsverk, dvs. dei musea som rapporterte 3,5 årsverk eller meir. Det 37% av dei musea som sende inn opplysningar for 1994. Følgjande liste viser213 musea står for den viktigaste delen av dei rapporterte verdiane:– offentleg tilskot 95%– gjenstandsmengd 74-100%– årsverk faste stillingar 94%– elevar i underv.oppl. 84%– besøk 82%– årsverk frivillige 73%– kulturhistoriske bygningar3 67%

Lista viser noko som for så vidt er velkjent: Dei fleste norske musea er små einEit meir selektivt utval for statistikkformål ville difor vera fullt mogeleg for alle taverdiar på nasjonalt nivå. Men på fylkesnivå vil utslaga kunna vera større, fordi hovudsak vil vera dei mange kulturhistoriske musea av bygdemuseumstypevil falla utanfor.

På mange måtar utgjer desse samlingane ein vesentleg del av det totalemuseumslandskapet. Museumsutvalet meiner difor at ein også i framtida skal tsikte på å laga ein så omfattande museumsstatistikk som råd er. Det børsatsast på tiltak som styrkjer forståinga av kor viktig det er å ha godt oversyndei felta som kan og skal kvantifiserast, og som skal kunna brukast som staunderlag for planarbeid både i einskildinstitusjonane og i dei offentlege, styrorgana.

Ein bør halda på den tematiske inndelinga også i komande museumsstatMen spørsmålet er om ein ikkje i framtida bør vurdera andre typekriterium i tiltil dei tematiske. Til dømes vil det vera av interesse å få vita kva forvaltningssom har hovudansvar for offentlege tilskot. Det vil gje ei inndeling som gjev boversyn over økonomiske tilhøve, og som dessutan vil vera til stor hjelp i plaging av ulike tiltak for musea.

6.3 DESENTRALISERT MANGFALDI den generelle presentasjonen av musea skal ein sjå nærare på utbreiing, utførteårsverk og økonomi. Dette er faktorar som viser kva ramme- og ressursverk muhar for å utføra oppgåvene sine, kva utgangspunkt dei har for å vera aktive dinstitusjonar. Første del av presentasjonen blir gjort fylkesvis for å kunna visskapar og skilnader i eit regionalt perspektiv.

6.3.1 UtbreiingEit viktig trekk ved det samla museumssamfunnet er dei mange små, sjølvsteeiningane som er spreidde utover heile landet. Ein illustrasjon av dette får ein

3. I skjemaet stod «verneverdige bygningar».


r. 10t bureum

liggr først

voretene. eta-

iskuse-

sam-ane i

kanrskeleva

men-

tgrei- som rer, onar, i

sjå på dei 571 einskildeiningane i SSBs materiale for 1994 fordelte fylkesvis p000 innbyggjarar (figur 6.1). Utbreiinga av museum er ingen spegel av kvar demange menneske i dette landet. Det er heller ikkje eit uttrykk for kor sterkt musstår i den offentlege kulturpolitikken. Fleire av dei fylka som ligg på topp her, i motsett ende av lista når det gjeld ressursbruk og besøk. Utbreiinga stadfesteog fremst ei sterk, lokal interesse for institusjonstypen museum.

Det er eit sjølvgrodd museumslandskap der private og lokale initiativ har ein mykje viktigare etableringsfaktor enn planlegging og styring frå styresmakDen viktigaste oppgåva for det offentlege har vore løyving av driftsmidlar ogbleringstilskot. Offentlege rammevilkår er i stor grad likelydande med økonomtilskot. Påbod, reguleringar eller samordnande planar har i liten grad prega mumsarbeidet, med unntak av dei delane som er integrerte i lovforvaltninga i band med lov om kulturminne. Det seinaste tiåret har rett nok fylkeskommunaukande grad laga planar for dei musea som dei har økonomisk ansvar for.

Figur 6.1 Antal museum 1994 pr. 10 000 innbyggjarar. Fylkesvis

Kilde: SSBs museumsstatistikk 1994

Dette mangfaldet med ca. 570 museum/samlingar4 blir rekna som ein kvalitet.Det er uttrykk for ei sterk, folkeleg interesse for informasjon og kunnskap somkasta lys over liv og levevilkår i tidlegare tider. Slik sett representerer nomuseum eit mylder av kontaktpunkt der mange kan finna informasjon og oppalle bodskapane som kan liggja i materielle leivningar, anten dei er natur- ellerneskeskapte.

4. Ein opererer med det talet som kvart år svarer på SSBs statistikkskjema, sidan alle tal i uinga i hovudsak byggjer på SSBs undersøkingar. NMU har registrert ca. 700 institusjonarkvart år får tilsendt statistikkskjema. Det er liten grunn til å tru at dei ca. 250 som ikkje svarepresenterer ein særleg viktig del av norsk museumsrøyndom. I 1991 svarte 460 institusj1992 413, i 1993 478 og i 1994 571 institusjonar.


ringog til-iskee til,

k å ha medntnin-jons-essu-.

en jam-r elles-ugsag/ellernst-har dett og

.musea.r- og

ovud-

Den store mengda museum/samlingar viser at i Noreg har museumsomgrepet eitklart inkluderande preg. Den som vil, kan etablera ei samling og kalla det museum.Det er berre når samlinga søkjer om offentleg tilskot at ei viss form for vurdekjem inn i biletet. Men her varierer praksis frå fylke til fylke og mellom stat fylke, og det finst ingen klare og eintydige retningsliner for korleis eit offentlegskotsorgan skal eller kan vurdera ei ny samling som gjerne vil inn i den økonomvarmen til det offentlege. Ser ein på dei mange institusjonane som har komikkje minst etter 1974, er det tydeleg at i dei fleste samanhengane er det noetablert ei permanent samling som er tilgjengeleg for publikum, for å bli reknasom mu seum i tilskotssamanheng. I dei mange nyetableringane ligg det forvegar og voner om å kunna utvikla institusjonar som har aktivitet på alle funksområda for eit museum: samla, forska i, og bevara materielle leivningar, og dtan spreia kunnskap og opplevingar om kva materiell kultur betyr i samfunnet

Utbreiinga av dei ulike museumstypane (tabell 6.2) viser at dei kulturhistoriskemusea utgjer den desidert største museumsgruppa. Desse musea har også dnaste utbreiinga, der Hordaland og Rogaland har dei fleste einingane. Det everd å merka seg at kunst- og kunstindustrimusea i hovudsak er eit sørnorsk fenomen, med 32 av 38 institusjonar lokaliserte i Sør-Noreg. Her skal ein likevel hpå at mange av dei kulturhistoriske musea også har kunstsamlingar av lokal oregional interesse. I tillegg har ein fleire private galleri, og i 14 fylke er det kunarsenter som i utstillingssamanheng kan fungera som museum. Dessutan sidan 1950-åra vore eit tilbod om vandreutstillingar med emne frå biletkunskunsthandverk (jf. også "Riksutstillingar - for alle typar museumsutstillingar?" iavsnitt 8.3.9.).

Eit anna trekk er at naturhistoriske museum er konsentrerte til dei store byaneDet gjer at slike samlingar på langt nær er så lette å besøkja som dei andre Ei viss supplering av dette biletet er at ein del institusjonar omfattar både kultunaturhistoriske emne, og kan såleis også formidla naturhistorisk kunnskap. Hmønsteret er likevel at det er eit avgrensa naturhistorisk museumstilbod.



Tabell 6.2: Utbreiing av museumstypar i Noreg

Kunst- og kunstind.-museum

Kult.- hist. museum

Natur- hist. museum

Kult.- hist./nat. hist. museum

Sum

Østfold 22 3 25

Akershus 1 27 1 29

Oslo 9 27 5 4 45

Hedmark 23 5 28

Oppland 2 18 3 23

Buskerud 3 27 1 31

Vestfold 2 19 2 23

Telemark 3 24 2 29

Aust-Agder 15 4 19

Vest-Agder 2 22 1 3 28

Rogaland 3 36 1 7 47

Hordaland 4 47 2 6 59

Sogn og Fjordane 3 10 1 1 15

Møre og Romsdal 22 3 7 32

Sør-Trøndelag 2 29 2 33

Nord-Trøndelag 1 22 1 24

Nordland 1 29 1 6 37

Troms 1 23 1 25

Finnmark 14 2 16

Svalbard 1 1 1 3

Sum 38 457 14 62 571


eum i

ar blittført iar, 112,ten grad

, 139a av

et er komom har

m ermuseadland,

edaninsti-

Figur 6.2 Etableringsfrekvens av museum i Noreg etter år 1900 basert på 425 svar frå mus1993.


6.3.2 EtableringstidspunktI statistikkmaterialet for 1993 har ein opplysningar om etableringstidspunkt for 425av dei 478 musea som har sendt inn svar. 196 av dei som svarte (46%), hskipa etter 1974, etter at tilskotsordninga for halvoffentlege museum vart inn1975 (jf. "Tilskotsordninga for museum" i avsnitt 10.4.1.). 80 av dei nye musea hrapportert at dei er under tilskotsordninga. Fleirtalet av dei nye institusjonaneer likevel etablerte utanfor tilskotsordninga. Ni av dei nye institusjonane har stasom hovudansvarleg, og det betyr at kommunar, stiftingar og foreiningar i storhar handla uavhengig av tilskotsordninga for halvoffentlege museum.

13 av dei nye einingane er registrerte som kunst- og kunstindustrimuseumer kulturhistoriske, tre har naturhistorie som emne og 41 høyrer til gruppmuseum som integrerer kultur- og naturhistorie.

Figur 6.2 viser etableringsfrekvens for museum her i landet etter 1900. Dnesten noko symbolsk i at det året etter at tilskotsordninga vart innført, 1976,19 nye museum. Det kan vera at ein del av desse musea er eldre samlingar sblitt meir formaliserte som institusjonar frå 1975 og utover.

Det er ein klar skilnad mellom fylka når det gjeld kor stor del av musea soetablerte dei seinaste 20 åra. Figur 6.3 viser kor stor prosentvis del dei nye utgjer av det samla talet på museum som har svart på 1993-statistikken. NorRogaland, Troms, Hedmark og Finnmark har den yngste museumsparken, mSør-Trøndelag, Oppland, Østfold og Oslo har få nyetableringar i form av nye tusjonar.


v ein-iktigeav deit trekkseta-dsar-

rhis-g småg to-

støtte,in tungndest all rasjo-

a. hjå haddensnivå førstsjekt-bisjon-ar, oget er

lerast

Figur 6.3 Museumsetablering etter 1974. Prosent av totalt antal museum. Fylkesvis


Dei 196 musea som svarte at dei er etablerte etter 1974, utgjorde 41% askildinstitusjonane i 1993-statistikken, men representerte låge verdiar på vområde: 28% av utførte årsverk, 25% av dei verneverdige bygningane, 26% totale inntektene, 22% av eigeninntektene og 14% av besøket. Eit interessaner at gruppa representerer 60% av dei frivillige årsverka. Det fortel at museumblering og drift den første tida framleis er ein arena for entusiastar og dugnabeid.

Eit klart trekk i etableringsmønsteret for museum, spesielt dei mange kultutoriske musea, er at dei fleste institusjonane startar i det små med få stillingar oressursar. Dermed får kvar institusjon ein lang legitimeringsperiode, der ein- opersonsinstitusjonane må kjempa for å overtyda omverda om at dei er verd og at dei fortener auka ressursar. Det kjennest slitande for mange, og det er eutviklingsveg når ein stendig må kjempa for ein minimumseksistens og samstufreista å skapa eit fagleg fundament for ei fullgod museumsdrift. Difor er degrunn til å spørja om det langsame og slitsame utviklingsmønsteret er særlegnelt, sett frå samfunnets synsstad.

Det finst nokre få døme på eit anna etablerings- og utviklingsmønster, m.somme av dei såkalla etatsmusea. Norsk Vegmuseum og Norsk Telemuseumved etableringa i 1992 høvesvis 17 og 15 årsverk. Året etter var årsverksinnsatse20 og 25 årsverk. Museet for samtidskunst (1988) kan visa til liknande ressurved etablering. Det er heilt tydeleg at når eit departement eller eit statleg organbestemmer seg for å etablera eit museum, blir det gjennomført ein plan- og proprosess som inneber ein analyse av kva som trengst for å nå dei viktigaste amane. No er det sjølvsagt tale om institusjonar som skal ha eit nasjonalt ansvsom difor bør ha eit visst nivå for å kunna utføra arbeidsoppgåvene. Men dingen ting i vegen for at institusjonar med lokalt eller regionalt ansvar kan etabetter same modellen, med eit betre utvikla ressursnivå i startfasen.


art detørterk og (1)Hor-

ei 26verk iDet94.

rterte

ser pår-rk

hadde

stil-gast

jingstil-dsta-kultur-

ytte til

6.3.3 ÅrsverkSer ein på korleis musea kan grupperast etter utførte årsverk, får ein ein god illus-trasjon av dei mange små museumseiningane. Ved 56% av institusjonane vutført mindre enn 3 årsverk totalt i 1994 (figur 6.4). 67 institusjonar (12%) utfkvar 13 årsverk eller meir. Dei 29 institusjonane som i 1994 utførte 23 årsvemeir kvar, fordeler seg slik fylkesvis, med ein klar dominans i Oslo: ØstfoldAkershus (2) Oslo (12) Hedmark (1) Oppland (1) Buskerud (2) Rogaland (2) daland (2) Sør-Trøndelag (4) Troms (2).

Sjølv om det er ei litt haltande samanlikning, kan det nemnast at ved dsvenske «läns»- og regionmusea som får statstilskot, vart det utført 1 603 års1993, i gjennomsnitt 61 årsverk pr. institusjon (SCB Museistatistik 1994). utgjorde 36% av rapporterte museumsårsverk ved 204 museum i Sverige i 19

Figur 6.4 Museum 1994 grupperte etter utførte årsverk


Årsverka ved dei 26 svenske institusjonane utgjer ca. 50% av alle rappoårsverk ved 478 norske institusjonar i 1993.

Biletet av dei mange små institusjonane blir endå tydelegare dersom ein utførte årsverk i faste stillingar, sjølv om det nok er grunn til å rekna med litt underapportering på dette punktet5. Ved 77% av institusjonane vart det utført 3 årsveeller mindre av fast personale. Berre 29 institusjonar (5%) hadde eit nivå som 13 årsverk og meir av fast personale.

Det er stor skilnad fylka i mellom når det gjeld kor stor del årsverk i faste lingar utgjer av den totale arbeidsinnsatsen (figur 6.5). I dei fylka som har låinnslag av fast personale, er museumsdrifta basert på sesonghjelp, sysselsettak, prosjekttilsette eller frivillig arbeidsinnsats. Innslaget av temporære arbeikarar er eit spegelbilete av at mange av institu sjonane, spesielt dei mange

5. Ein del institusjonar fører berre opp talet for samla årsverk utan å spesifisera om dei er knfaste eller temporære stillingar.


sa til

klarft. Deti som

tids-rbeids-eids-sav-

neotaleter.nde, ereums-

åra1992

r og-30 - inn-nge

er for tyder

historiske musea, er sesongbedrifter, der publikumsfunksjonane er avgrensommarmånadene.

Landsgjennomsnittet på 50% arbeidsinnsats knytt til faste stillingar er eimelding om at museumsarbeid i stor grad er basert på temporær arbeidskrainneber m.a. at det totalt sett er liten kontinuitet i arbeidsstyrken, sjølv om deer i faste stillingar, blir lenge verande i stillingane (jf. "Sterk kontinuitet og litenmobilitet" i avsnitt 9.6.1.). Det inneber også at det er problematisk med langplanlegging for dei mange institusjonane som baserer arbeidet på temporær akraft. Eit tredje moment er at i eit system med stort innslag av temporær arbkraft, vil det faste personalet måtta bruka tid på å rettleia dei som kjem inn i tidgrensa engasjement.

Figur 6.5 Faste årsverk 1994. Prosent av årsverk totalt. Fylkesvis


6.3.4 Økonomiske forholdGruppering av musea etter utgifter er ein ny illustrasjon av dei mange små eininga(figur 6.6). 255 (45%) av institusjonane hadde mindre enn 500 000 kroner i tutgifter i 1994. 54 institusjonar (10%) har meir enn 5 mill. kroner i totale utgifMed tanke på at museumsarbeid både er arbeidsintensivt og svært omfattadette ein kraftig illustrasjon av det småbrotne og dermed også litt sårbare mussamfunnet.

Utgiftene i 1994 viser ei fordeling som har vore relativt stabil dei seinaste(figur 6.7) Investeringsutgiftene var litt høgare både absolutt og relativt sett i og 1993.

Tek ein bort investeringsutgiftene, får ein ei fordeling på 57% lønsutgifte43% andre driftsutgifter. Vanleg, offentleg kontordrift har ei fordeling på 70mellom lønsutgifter og drift. Med tanke på dei saman sette arbeidsoppgåvenesamling, bevaring av samlingar og formidling - og drift og vedlikehald av dei mabygningskompleksa som musea forvaltar, viser denne fordelinga at det trulegliten del av ressursane som går til driftsrelaterte oppgåver. Det er mykje som


ter og

r, varifter 40%tivi-

på at fordelinga i musea burde ha vore minst 50-50, eller helst 45% lønsutgif55% driftsutgifter, slik situasjonen er ved dei musea som står seg best.

Av dei 270 musea som i 1994 hadde meir enn 100 000 kroner i lønsutgiftedet 45 institusjonar (17%) som hadde eit forhold mellom løn og andre driftsutgpå 45-55 eller betre. Det er grunn til å tru at institusjonar som har mindre ennav budsjettet til drift, vil oppleva at dei har relativt lite armslag på dei fleste aktetsfelta. I 1994 var det 132 institusjonar (49%) som var i ein slik situasjon.

Figur 6.6 Museum 1994 grupperte etter utgifter


Figur 6.7 Utgifter 1994. Prosentvis fordeling. Mill kroner



tydamforeids-ra eiteids-

ti-este-rerern låge

v mel-nen

land

ståren tilen nåralt-. inn-r. år.i ein. Opp-delagrd-

Dette at så mange av musea har lite midlar til drift av institusjonane, kanpå at ein i samband med budsjettauke i stor grad prioriterer nye stillingar fraauka driftsmidlar. Ei slik prioritering er forståeleg med tanke på at mange arboppgåver er arbeidsintensive. Det er likevel grunn til å peika på at det bør verimeleg forhold mellom personalkostnader og midlar til å utføra dei mange arboppgåvene.

Totale utgifter pr. årsverk fortel noko om korleis ressurssituasjonen er for instusjonane. I gjennomsnitt var utgiftene i 1994 pr. årsverk 288 000 kroner (invringsutgifter frårekna). Det er eit lågt gjennomsnitt. I offentleg verksemd opeein med ein årsverkskostnad på ca. 370 000 kroner i budsjettsamanheng. Dekostnaden i musea kjem m.a. av at 50% av arbeidsinnsatsen er knytt til bruk alombels arbeidshjelp, arbeidskraft på sysselsetjingsmidlar og frivillige. Variasjomellom fylka er stor (figur 6.8). Oslo, Oppland, Akershus, Hedmark og Rogahar fleirtalet av dei institusjonane som har best ressurssituasjon.

Figur 6.8 Utgifter 1994 pr. årsverk. Investeringsutgifter frårekna. Kroner


Ein vanleg måte å vurdera økonomisk innsats på, er å rekna kostnader pr. inn-byggjar. Figur 6.9 viser dette, frårekna investeringsutgifter. I landsgjennomsnittdet offentlege for 70-75% av alle utgiftene. Det betyr at den offentlege innsatsmuseum er ca. 158-170 kroner pr. innbyggjar. Med tanke på at denne innsatsover 8 mill. gjester kvart år, i tillegg til eit omfattande ansvar for samlingsforvning, er det på ingen måte avskrekkande at det offentlege har eit forbruk prbyggjar på museumsoppgåver som tilsvarer utgiftene til fire-fem kinobillettar p

På ny kan ein sjå den store variasjonen som er mellom fylka. Oslo ligg klasse for seg sjølv p.g.a. mange nasjonale institusjonar og universitetsmusealand og Hedmark blandar seg inn mellom universitetsmuseumsfylka Sør-Trønog Troms. Vestfold, Aust-Agder, Østfold, Telemark, Møre og Romsdal, NoTrøndelag og Akershus har dei lågaste utgiftene pr. innbyggjar.


opp-urpons-

Detidlar.ne er

Samla disponerer norske museum årleg godt 1,1 milliard kroner til arbeidsgåvene sine. Inntektene i 1994 fordeler seg på ulike kjelder slik som vist på fig6.10. Det offentlege er den viktigaste bidragsytaren. Eigeninntekter og gåver/sormidlar har samla halde seg på 28-29% dei seinaste åra.

Sponsormidlar/gåver var mykje høgare både i 1992 og 1993 enn i 1994. kom av nokre byggjeprosjekt som i stor grad var finansierte av sponsorm1994-nivået er truleg meir normalt med 4% av totalinntektene. Desse inntektei stor grad knytte til byggjeprosjekt, men også til utstillingar (jf. "Utstillingar" iavsnitt 8.3.4.).

Figur 6.9 Utgifter 1994 pr. innbyggjar. Investeringsutgifter frårekna. Kroner



nn- til det at detttinn-gjeldan-a og

eiget, int.ver/eg ut Øst-

Figur 6.10 Inntektskjelder 1994. Mill. kroner


Eigeninntektene utgjorde både i 1992 og 1993 20% av det totale inntektsgrulaget og hadde i 1994 stige til 24%. I eigeninntektene ligg også sal av tenesteroffentlege, utan at det er mogeleg å talfesta det nærare. Dette gjer sjølvsagtoffentlege står for noko meir av museumsfinansieringa enn det tala viser. Billetekter utgjer ein del av eigeninntektene, men ein veit ikkje kor mykje. Når det inntekter frå kommersiell drift, er det somme institusjonar som har fullt driftssvar, og som difor rapporterer bruttotal. Andre leiger ut den kommersielle driftrapporterer følgjeleg berre leigeinntektene.

Sysselsetjingsmidlar har vore eit viktig innslag i museumsøkonomien dseinaste åra. I 1992 utgjorde slike midlar 6,5% av det totale inntektsgrunnla1993 7% og i 1994 6%. Den relative betydninga ser såleis ut til å vera konsta

Det er stor skilnad mellom fylka når det gjeld den rolla eigeninntekter og gåsponsormidlar spelar for totaløkonomien i musea. Buskerud og Oppland skil smed sterkt innslag av eigeninntekter, medan Troms, Aust-Agder, Vestfold ogfold har det minste innslaget av slike inntekter (figur 6.11).


is

broteningar,atisktivt

funk-

på sta-ilnadi ulike

r-seum)

tørstevarteinsti-4.

Arki-m er

rt det

Figur 6.11 Eigeninntekter, sponsormidlar og gåver i prosent av totalinntektene 1994. Fylkesv


Det generelle mønsteret som kjem fram på økonomisida, teiknar eit smålandskap der mange einingar deler ressursane. Det store fleirtalet er små eiog få, om nokon, står fram som store institusjonar. Mange har eit litt problemforhold mellom lønsutgifter og andre driftsutgifter i den forstand at det er relaliten del av ressursane som er disponible for samlings-, drifts- og vedlikehaldssjonane.

Det mønsteret som kjem fram ved å presentera alle museum som svarer tistikkskjema, gjev berre ein del av biletet, fordi det kan vera etter måten stor skmellom dei ulike museumstypane. Biletet må difor nyanserast ved å sjå på demuseumstypane, der ein bruker kategoriane som SSB opererer med: kunst- ogkunstindustrimuseum, kulturhistoriske museum, naturhistoriske museum og blandakulturhistoriske/naturhistoriske museum. I tillegg skal ein også sjå litt på kategoriasom går på tvers av dei fire SSB-kategoriane: universitetsmuseum, bygningsmuseum/friluftsmuseum, samiske museum og spesialmuseum (inkludert etatsmu.

6.4 KUNST- OG KUNSTINDUSTRIMUSEUMKunst- og kunstindustrimusea i Noreg høyrer med til dei eldste musea. Dei svart i hovudsak etablerte før 1900. Totalt er dei er ikkje mange i talet. I 1992 s27 institusjonar på statistikkskjema, i 1993 36 og i 1994 38 einingar. Av dei 36 tusjonane som svarte på statistikkskjema for 1993, var 14 etablerte etter 197

Tal på nokre område i 1993 og 1994 gjev visse kjenneteikn på gruppa:– Dei forvaltar 420 000 gjenstandar. 261 000 (62%) er katalogiserte. Norsk

tekturmuseum åleine har 200 000 teikningar og foto, og det er eit volum soatypisk for kunstmusea.

– Tilveksten var på godt 2 200 objekt (0,5%).– Besøket var på 1,255 mill., av dei var 423 000 (38%) betalande.– I snitt hadde kunst- og kunstindustrimusea ope 1 070 timar i året. I 1993 va

rapportert at 36% av besøket kom i sommarmånadene.


års-nnsat-

5%)

nt-

sor/ p.g.a.st- oger sær-get ave.

n-este- av

– Musea viste 195 skiftande utstillingar og 55 vandreutstillingar i 1994. – 57 000 elevar/studentar i 3 400 grupper fekk undervisning. – Det vart utført 313 årsverk; av dei var 248 (80%) i faste stillingar. Frivillige

verk utgjorde 0,7% og sysselsetjingspersonale 6% av den totale årsverksisen.

– 8 museum (21%) utførte kvar meir enn 13 årsverk totalt. Ved 17 einingar (4vart det utført mindre enn tre årsverk.

– Totalinntektene var 184 mill. kroner, av dei var 137 mill. kroner (74%) offelege tilskot.

– Offentleg driftstilskot pr. årsverk var ca. 440 000 kroner.

Inntektene i 1994 viser at 25% av inntektene kjem frå eigeninntekter og spongåver (figur 6.12). Både i 1992 og 1993 var gåver/sponsormidlar noko høgareutbyggingsprosjekt. Samanlikna med dei andre museumstypane har kunkunstindustrimusea det høgaste bidraget frå gåver/sponsormidlar, utan at det leg høgt med sine 6% av totalinntektene. Ein skal elles merka seg at innslasysselsetjingsmidlar er lågt, mykje lågare enn i dei andre museumskategorian

Figur 6.12 Inntekter 1994. Kunst- og kunstindustrimuseum. Mill. kroner


Utgiftsfordelinga viser at investeringsutgiftene er litt mindre enn landsgjenomsnittet for alle museum samla (figur 6.13). Både i 1992 og 1993 låg invringsutgiftene godt over landsgjennomsnittet. Forklaringa ligg i utbyggingaMunch-museet og Henie-Onstads kunstsenter dei to åra.


drete for-gifter,

useaifter, dettenst-

år detmaet,tego-

riske,

t i alle små

iletetekstor til-

l kul-andarOslo

olo-

Figur 6.13 Utgifter 1994. Kunst- og kunstindustrimuseum. Mill. kroner


Reknar ein frå investeringsutgifter, får ein eit forhold mellom løns- og andriftsutgifter på 41-59, og det gjer at kunst- og kunstindustrimusea har det besholdstalet av alle. Av dei 24 musea som har meir enn 100 000 kroner i lønsuthar 18 eit forholdstal på 50-50 eller betre. Innanfor denne gruppa er det kunstmsom har dei beste forholdstala. Utgiftene pr. årsverk, frårekna investeringsutger 512 000 kroner, og det er høgare enn i noka anna gruppe. Ei forklaring påforholdet er sjølvsagt at innkjøp til samlingane spelar ei mykje større rolle i kuog kunstindustrimusea enn i dei andre museumstypane.

6.5 KULTURHISTORISKE MUSEUMDet er allereie nemnt at kulturhistoriske museum er den dominerande gruppa ngjeld talet på einskildinstitusjonar. I 1992 svarte 299 museum på statistikkskjei 1993 var det 344 og i 1994 457 institusjonar. Mange av dei musea som er kariserte i gruppa for institusjonar som har både kulturhistoriske og naturhistosamlingar (sjå "Naturhistoriske museum" i avsnitt 6.6.), er primært kulturhistoriskemen med visse innslag av naturhistorisk materiale.

Det store talet på einskildeiningar i denne gruppa pregar hovudmønsteremuseumsstatistikk. Det er også denne gruppa som gjev biletet av dei mangeiningane.

Ein har tidlegare sett at denne museumstypen har dominert i etableringsbheile 1900-talet. Opplysningar i 1993 om etableringstidspunkt viser ein stor vetter 1974 med 139 nye institusjonar. 74 av desse har driftsfinansiering innanfskotsordninga for halvoffentlege museum.

Nokre tal for 1994 og 1993 gjev visse kjenneteikn ved gruppa:– Dei forvaltar 4 300 kulturhistoriske bygningar. – Musea rapporterte 16 500 kunstgjenstandar (43% katalogiserte); 2,9 mil

turhistoriske gjenstandar (55% katalogiserte); 5 300 naturhistoriske gjenst(8% katalogiserte). Dei arkeologiske samlingane ved Oldsaksamlinga i utgjer 575 000 av dei rapporterte gjenstandane.

– Tilveksten var 537 kunstgjenstandar, 62 500 kulturhistoriske (10 000 arke


Til-

2 mill

nom-ren. I

erkatsen.0%)

nt-

ing,ver held anna

giske) og 300 naturhistoriske objekt. – Det vart rapportert fotosamlingar på 5,2 mill. einingar (48% katalogiserte).

vekst var 80 000 nye foto, inkludert eigne opptak. – Besøket var på 5,3 mill, dvs. 62% av totalbesøket ved norske museum. 3,

(60%) var betalande gjester. – I snitt hadde kulturhistoriske museum ope 473 timar i året. Det låge gjen

snittet kjem delvis av at mange av musea berre har opningstid på somma1993 kom 67% av besøket i sommarmånadene.

– Musea viste 427 skiftande utstillingar og 125 vandreutstillingar i 1994. – 376 000 elevar/studentar i 13 000 grupper fekk undervisning. – Det vart utført 2 320 årsverk, 968 (42%) i faste årsverk. Frivillige årsv

utgjorde 10% og sysselsetjingspersonale 24% av den totale årsverksinns– 43 institusjonar (9%) utførte kvar meir enn 13 årsverk. Ved 340 museum (6

vart det utført mindre enn tre årsverk. – Totalinntektene var 652 mill. kroner, av dei var 470 mill. kroner (72%) offe

leg tilskot. – Offentleg driftstilskot pr. årsverk var i gjennomsnitt 202 000 kroner.

Inntektsfordelinga (figur 6.14) viser at gruppa har ei relativt høg eigeninntenden nest høgaste samanlikna med dei andre museumsgruppene. Sponsor/gåderimot eit lågt nivå. Innslaget av sysselsetjingsmidlar er større enn i nokamuseumsgruppe.

Figur 6.14 Inntektsfordeling 1994. Kulturhistoriske museum. Mill. kroner



let, vilms-

dreble-i løns- lønndre

ktigter ogr. års-

1994 verk-om erlogisk sam-tusjo-

hage,seumring-n skal

orma-jell-in har

Figur 6.15 Utgiftsfordeling 1994. Kulturhistoriske museum. Mill. kroner


Sidan denne museumsgruppa utgjer så stor del av det totale museumstautgiftsfordelinga (figur 6.15) visa den same fordelinga som for det samla museutalet.

Tek ein bort investeringsutgifter, får ein eit forhold mellom løns- og andriftsutgifter på 59-41, eit tal som fortel at gruppa sett under eitt slit med litt promatiske driftsbudsjett. Av dei 209 musea som hadde meir enn 100 000 kroner utgifter, var det 45 institusjonar (22%) som hadde eit betre forholdstal mellomog driftsutgifter enn 50-50. Heile 110 museum (53%) har ein økonomi der adriftsutgifter utgjer mindre enn 40% av totalkostnadene.

Utgifter pr. årsverk, frårekna investeringsutgifter, var 248 000 kroner. Ei viforklaring på dette låge talet er dei mange små einingane med låge totalutgifeit visst innslag av sysselsetjingsmidlar, som dreg gjennomsnittskostnaden pverk ned. Offentleg driftstilskot pr. årsverk var i snitt 202 000 kroner.

6.6 NATURHISTORISKE MUSEUMI 1991 var det 23 institusjonar som svarte på skjema, i 1992 17, i 1993 20 og i14. I denne gruppa er det dei «reine» naturhistoriske musea som er med. Mednad frå 1994 er det berre dei naturhistoriske musea ved Universitetet i Oslo smed av universitetsmusea, dvs. Botanisk hage og museum, Mineralogisk-geomuseum, Paleontologisk museum og Zoologisk museum. Dei naturhistoriskelingane ved dei tre andre universiteta er registrerte i gruppa som omfattar instinar der kultur- og naturhistorie er integrerte (sjå "Integrerte kultur- og naturhisto-riske museum" i avsnitt 6.7.).

Utanom universitetsmusea i Oslo er det Agder naturmuseum og botanisk Akvariet i Bergen, Botanisk hage/Det norske arboret i Bergen og Norsk Bremusom er dei viktigaste institusjonane. Dei fleste i denne gruppa kan visa til etablesår før 1950, berre tre institusjonar er skipa etter 1970. I denne samanhengeogså nemnast at det sidan midten på 1980-talet har blitt etablert 26 naturinfsjonssentra. Dei har dels tilknyting til museum, t.d. Norsk Bremuseum, Norsk Fmuseum, Rørosmuseet, dels er dei sjølvstendige institusjonar. Det betyr at e


orma-

ar, viltotal-

ntar-

000 i

niske

atstotale

førte

2%.høge

ar som insti-man-

sam-

al ogseinarerie.oriske

smu- gjen-ane ogkog-

, Sta-

ltur-ar. este

et på

mellom 40 og 50 institusjonar som arbeider med naturfaglege spørsmål og infsjon (jf. "Informasjonssentra for natur og kultur" i avsnitt 11.4.2.2.)

Med den sterke posisjonen dei naturhistoriske universitetsmusea i Oslo htal for 1994 i stor grad vera eit bilete av deira situasjon. Dei står for 53% av inntektene i gruppa, 62% av årsverka og 45% av besøket.– Gruppa er kjenneteikna av store samlingar, til saman 6,1 mill. objekt/inve

nummer (35% katalogiserte). – Tilveksten var 34 000 inventarnummer. – Besøket var 712 000 i 1994, i 1993 1,1 mill. Betalande gjester var 282

1994 og 292 000 i 1993. – Musea hadde i snitt ope 1 161 timar i året. Mange opningstimar i bota

hagar dreg opp gjennomsnittet. – Det vart i 1994 vist 20 skiftande utstilling og to vandreutstillingar. – 40 000 elevar/studentar i 2 200 grupper fekk undervisning. – Det vart utført 166 årsverk, 114 (69%) i faste stillingar. Frivillig arbeidsinns

utgjer 2%, medan personale på sysselsetjingsmidlar står for 9% av den årsverksinnsatsen.

– Ved fire av musea vart det utført 13 årsverk og meir, og fire institusjonar utmindre enn tre årsverk.

– Totalinntektene var godt 50 mill. kroner. Av det utgjorde eigeninntektene 3Dette kjem av at nokre få institusjonar har høg eigeninntening gjennom besøk eller oppdrag.

6.7 INTEGRERTE KULTUR- OG NATURHISTORISKE MUSEUMKategorien er svært samansett og ueinsarta, og inneheldt i 1994 62 institusjonhar ansvaret for både naturog kulturhistorie. I 1992 var talet 68 og i 1993 77tusjonar. Bergen Museum er ny i denne kategorien f.o.m. 1994. Det gjer at salikningar med tidlegare år er vanskelege.

Dei fleste er små institusjonar som har innslag av naturhistorisk materiale ilingar som elles er kulturhistoriske. Tabell 6.2 "Utbreiing" i avsnitt 6.3.1. viser eitinteressant trekk: 20 (32%) av institusjonane er lokaliserte frå Møre og Romsdnordover. Det kan hanga saman med at mange av musea i desse fylka er frå tid, og at dei legg opp til ein fagleg profil som integrerer naturog kulturhistoEtableringsfrekvensen viser elles den same tendensen som dei kulturhistmusea, med eit klart tyngdepunkt etter 1970.

Tre store institusjonar skil seg sterkt ut, og det er Bergen Museum, Vitskapseet og Tromsø Museum. Dei tre institusjonane har 99% av det naturhistoriskestandsmaterialet i gruppa, 50% av årsverka, 56% av dei økonomiske ressurs17% av besøket. Andre større museum i gruppa er Kon-Tiki museet, Norsk Sbruksmuseum, Norsk Bergverksmuseum, Arkeologisk museum i Stavangervanger Museum og Sør-Varanger Museum.

Nokre tal frå 1994 for den samla gruppa skal nemnast:– Gruppa rapporterte 357 kulturhistoriske bygningar. – Gruppa forvaltar 60 000 kunstgjenstandar (50% katalogiserte); 1,1 mill. ku

historiske objekt (45% katalogiserte) og 4,3 mill. naturhistoriske gjenstand– Tilveksten i 1994 var 50 kunstgjenstandar, 27 000 kulturhistoriske, (det m

er arkeologiske objekt) og 53 000 naturhistoriske objekt/inventarnummer.– Rapporterte fotosamlingar utgjorde 706 000 foto (55% katalogiserte). – Samla besøk var 1,35 mill., av dei var 1 mill. (74%) betalande.– Gjennomsnittleg opningstid er 370 timar i året. I 1993 var 56% av besøk

sommarstid.


erk

um

ge

ke har

så tileninn-idlar.

y-pa eit bode uni-gnin-

ar 6r eit

frå- var

– I 1994 vart det vist 33 skiftande utstillingar og 26 vandreutstillingar. – 60 000 elevar/studentar i 3 400 grupper fekk undervisning. – Det vart utført 582 årsverk, av dei 351 (60%) i faste stillingar. Frivillige årsv

utgjorde 5% og sysselsetjingspersonale 9% av total årsverksinnsats. – Ved 8 institusjonar (13%) vart det utført 13 årsverk og meir. I 40 muse

(65%) var innsatsen mindre enn tre årsverk.– Totalinntektene var 233 mill. kroner, av dei 163 mill. kroner (70%) offentle

tilskot. – Offentleg driftstilskot pr. årsverk var 280 000 kroner.

Inntektene i 1994 viser ein fordelingsprofil som er lik den som dei kulturhistorismusea har (figur 6.16, jf. også figur 6.14). Gruppa har nokre institusjonar somstore eigeninntekter, men ikkje offentlege tilskot. Nokre av musea høyrer ogdei best besøkte med tilsvarande eigeninntekter. Det forklarer den høge eigteninga. Innslaget av sysselsetjingsmidlar er lite, det same er gåver/sponsorm

Figur 6.16 Inntekter 1994. Kulturhistoriske/naturhistoriske museum. Mill. kroner


Utgiftsfordelinga (figur 6.17) viser omtrent same fordeling mellom utgiftstpane som dei kulturhistoriske musea. Tek ein frå investeringsutgifter, får grupforhold mellom løn og andre driftsutgifter på 66-34. Tilsynelatande gjev detteom svært dårleg driftsgrunnlag. Men dette kjem delvis av at dei tre store, tungversitetsmusea ikkje har rapportert alle utgiftene som er relaterte til drift av bygar. Dei er ein del av det samla driftsbudsjettet for universiteta.

Av dei 25 institusjonane som har meir enn 100 000 kroner i lønsutgifter, hmuseum eit betre forholdstal mellom løn og drift enn 50-50. 11 institusjonar hadårlegare forhold mellom løns- og driftsutgifter enn 60-40. Utgifter pr. årsverk,rekna investeringsutgifter, var 329 000 kroner. Offentleg driftstilskot pr. årsverki snitt 280 000 kroner.


tilud-er-

kilt utom dei

ums-usea

jekta,idarerka og

), 1,7ke

000

king-ttar i993

sårs-

min-

Figur 6.17 Utgifter 1994. Kulturhistoriske/naturhistoriske museum. Mill. kroner


6.8 UNIVERSITETSMUSEAAlle dei viktigaste naturhistoriske samlingane er, som tidlegare nemnt, knytte universiteta. I tillegg har universiteta kulturhistoriske samlingar med klar hovvekt på arkeologi. Arkeologiske museum er såleis primært å finna innanfor univsitetsstrukturen. Unntaka her er Arkeologisk museum i Stavanger som vart sfrå Stavanger Museum i 1975, og som har same ansvar og arbeidsoppgåver sarkeologiske universitetsmusea.

Totalt sett utgjer universitetsmusea eit vesentleg innslag i det norske musesamfunnet. Med utgangspunkt i 1994-statistikken kan ein sjå at universitetsmforvaltar 12% av rapporterte kunstgjenstandar, 43% av dei kulturhistoriske obi all hovudsak arkeologisk materiale, og 99% av dei naturhistoriske objekta. Vstod universitetsmusea for 13% av rapporterte årsverk, 19% av dei faste årsve14% av besøka.

På nokre område er det meiningsfullt med tal for 1994 og 1993:– Universitetsmusea forvaltar 60 000 kunstgjenstandar (50% katalogiserte

mill. kulturhistoriske objekt (29% katalogiserte) og 10,2 mill. naturhistorisobjekt/inventarnummer (24% katalogiserte).

– Tilveksten var 45 kunstobjekt, 36 000 kulturhistoriske gjenstandar og 85naturhistoriske objekt/inventarnummer.

– Besøket var på 1,274 mill., av dei var 593 000 betalande. Det var berre Viskipshuset, Vitskapsmuseet og Tromsø Museum som tok inngangsbille1994. Vikingskipshuset i Oslo står for 39% av totalbesøket i gruppa. I 1kom ca 30% av besøket i sommarmånadene.

– 22 000 elevar i 1 400 grupper fekk undervisning/opplæring. – Det vart vist 45 temporære utstillingar og 12 vandreutstillingar. – Det vart rapportert 443 årsverk, 310 (70%) i faste stillingar. Sysselsetjing

verk utgjorde 4%, medan frivilliginnsats knapt finst.– Ved 10 av institusjonane vart det utført 13 årsverk og meir, fire rapporterte

dre enn tre årsverk.


ne såi andreifteneeleg

stitu-kjemaporter-alds-niver-993

derte

er på

e som somum.elered-

ltur-

fri-og blir råde.

Når det gjeld økonomiske tilhøve, er rapporteringa frå somme av institusjonamangelfull at det er vanskeleg å setja opp oversyn på same måten som for demuseumskategoriane. Dette kan skuldast fleire forhold. For det første er utgsom er relaterte til drift av bygningar og fellestenester for universiteta, vanskidentifiserbare på institusjonsnivå. Sjølve organisasjonsforma for nokre av insjonane gjer at ein del av dei økonomiske opplysningane som SSBs statistikksspør etter, er vanskelege å få oversyn over. Dette gjeld også i viss monn rapinga av årsverk, fordi ved ein del institusjonar er driftspersonale, vakt-, reinhog tekniske fellesfunksjonar integrerte i dei sentrale fellestenestene for heile usitetet. Eit oversyn frå Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepartementet for 1viser ei utgiftsramme på ca. 190 mill. kroner, og då er oppdragsinntekter inklu(jf. "Universitetsmusea" i avsnitt 10.2.3.).

6.9 BYGNINGSMUSEUM/FRILUFTSMUSEUMBygnings-/friluftsmuseum utgjer så stor del av det totale museumstalet at detsin plass med ein presentasjon av gruppa, som utgjer 329 einingar i 19946. Deifleste, 298, er registrerte som kulturhistoriske museum, medan 30 er oppførtblanda kulturhistorisk/naturhistoriske museum. Dette betyr at av alle museumrapporterte til SSB i 1994, er 58% å rekna som friluftsmuseum/bygningsmuse

Totalt er det snakk om over 4 700 kulturhistoriske bygningar, og dei fordseg fylkesvis slik som vist på figur 6.18. Det indre Austlandet med Oppland, Hmark og Buskerud dominerer klart. Vestfold har utan samanlikning færrast kuhistoriske bygningar på museum.

Figur 6.18 Kulturhistoriske bygningar ved norske museum 1994. Fylkesvis


6. Frå SSBs materiale har ein rekna museum med 2 eller fleire verneverdige bygningar, somluftsmuseum/bygningsmuseum. Bygningane er å rekna som museumsobjekt i seg sjølve, også brukte slik. Bygningane kan stå på opphavleg stad eller vera flytta til eit museumsom


seumrhisto-

ar.ltur-bjekt

r og

1993

verkatsen.

3%)

nt-

teretneryssel-ntek-

gif-r einmeirellerrle-

. års-

vud-1994byg-

9%) frå

i ord-inga

steuseaei ei

a som

Av dei 289 institusjonane som var i denne gruppa i 1993, var minst 116 mu(40%) etablerte etter 1974. I 1993 hadde desse nye musea 25% av dei kulturiske bygningane.

Nokre tal frå 1994 og 1993 gjev ein del kjennemerke ved gruppa:– 329 museum med 4 650 bygningar. – Tilvekst 1992: 138 bygningar, 1993: 100 bygningar og 1994: 125 bygning– Gruppa forvaltar 16 000 kunstgjenstandar (43% katalogiserte), 1,8 mill. ku

historiske gjenstandar ( 73% katalogiserte) og 30 000 naturhistoriske o(50% katalogiserte).

– Tilveksten i 1994 var 530 kunstobjekt, 42 000 kulturhistoriske gjenstanda1 500 naturhistoriske objekt.

– Besøket var på 3,8 mill. gjester, 2,2 mill. (58%) var betalande gjester. I kom 64% av besøket i sommarmånadene.

– Det vart rapportert 354 skiftande utstillingar og 111 vandreutstillingar.– 273 000 elevar i 11 800 grupper fekk undervisning/omvising. – Det vart rapportert 2 055 årsverk. Faste årsverk utgjorde 40%. Frivillige års

representerte 9% og sysselsetjingsårsverk 25% av den totale årsverksinns– 80% av alle sysselsetjingsårsverk var knytte til denne museumsgruppa.– Ved 42 (13%) av institusjonane vart det utført 13 årsverk og meir. 140 (4

einingar rapporterte mindre enn tre årsverk. – Totalinntektene var 590 mill. kroner, av det var 421 mill. kroner (71%) offe

leg tilskot– Offentleg driftstilskot pr. årsverk var 204 000 kroner.

Når det gjeld inntektsfordelinga, viser bygnings- og friluftsmusea same mønssom dei kulturhistoriske musea (jf. figur 6.14). Eigeninntekter på 144 mill. kroutgjorde 24% av inntektsgrunnlaget. Gruppa har det største innslaget av ssetjingsmidlar, i alt 9%. I 1993 utgjorde sysselsetjingsmidlane 12% av totale inter.

Utgiftene har ei «normalfordeling» på 50% lønsutgifter, 36% andre driftsutter og 14% investeringsutgifter i 1994. Reknar ein frå investeringsutgifter, fåeit forhold mellom løn og drift på 59-41. Av dei 183 institusjonane som hadde enn 100 000 kroner i lønsutgifter, hadde 37 (20%) eit forholdstal på 50-50 betre. I alt 98 einingar (54%) hadde eit forhold mellom løn og drift som var dågare enn 60-40. Utgifter, frårekna investeringsutgifter, var 252 000 kroner prverk. Offentleg driftstilskot pr. årsverk var i snitt 204 000 kroner.

Totalt sett er det gruppa med frilufts-/bygningsmuseum som utgjer hotyngda av dei mange små institusjonane. Av dei 255 institusjonane som i hadde mindre enn 500 000 kroner i utgifter, høyrde 159 (62%) til i gruppa for nings- og friluftsmuseum.

Av dei 116 bygnings- og friluftsmusea som har kome til etter 1974, er 68 (5under tilskotsordninga for offentlege museum. I 1993 var i alt 198 museumdenne gruppa med i tilskotsordninga, og det var 83% av alle som var med ninga. Det er difor rett å hevda at tilskotsordninga i stor grad har fremja utviklav bygnings- og friluftsmusea.

6.10 SAMISKE MUSEUMAlle kulturhistoriske museum i Noreg illustrerer ulike kulturtrekk. Dei aller flerepresenterer kulturvariantar av det norske storsamfunnet. Dei samiske mrepresenterer både ein etnisk minoritet og ei urfolksgruppe. Slik sett utgjer deiga gruppe av museum i Noreg. Etnisitet er også grunnlaget for dei muse


etno-

legg Finn-. Deiemleg

lingerjett,

orterte

unaltilskotsin i

na ig tilsutanrte i

inger i

jema.tgif- av

orká-trent

eum, 9 800i inn-erk i

segt medmlings-sso-

jande,iskd hartema-rensa,nen irsom- med

arbeider med kvensk/finsk kulturhistorie i Noreg, det same kan seiast om deigrafiske samlingane i universitetsmusea.

I alt er det tale om ni sjølvstendige, samiske institusjonar, i tillegg til to ansom er del av andre museum. Dei fleste, i alt seks museum, er lokaliserte imark, som såleis utgjer eit klart tyngdepunkt i det samiske museumsmiljøetfleste musea er små og unge einingar. Ein institusjon har kunst som sitt felt, nSaviomuseet i Sør-Varanger. Dei andre er kulturhistoriske museum.

Det største samiske museet, Sámiid Vuorká-Dávvirat /De Samiske Samfinn ein i Karasjok. Museet er driftsfinansiert over Kulturdepartementets budsog hadde i 1994 ca. 50% av inntektene og 42% av alle årsverk som vart rappfrå samiske museum. Eige museumsbygg vart teke i bruk i 1972.

Várjjat sámi musea/Varanger Samiske museum i Nesseby er eit kommmuseum som har fått nybygg finansiert av Kulturdepartementets investeringsttil nasjonale kulturbygg. Samisk kulturminneråd har hovudadministrasjonen museet.

I Tysfjord i Nordland vart Árran Julevsáme guovdásj/Lulesamisk senter op1994. Det er eit fleirbruksanlegg, der museumsfunksjonar utgjer ein del, i tillegbibliotekarbeid, lulesamisk kulturhus med duodjeverkstad og barnehage. Deser administrasjonen for Samisk kulturråd og Samisk utdanningsråd lokaliseanlegget.

Sørsamisk område har sitt museum i Saemien Sijte/De sørsamiske samlSnåsa i Nord-Trøndelag med eige museumsbygg frå 1979.

I 1994 var det sju samiske institusjonar som svarte på SSBs statistikkskTotalt vart det rapportert godt 22 årsverk, av dei var 14 i faste stillingar. Totalutene, frårekna investeringar, var 5,5 mill. kroner. Offentlege tilskot utgjorde 85%inntektene. Rapportert besøk var 25 600, med over halvparten ved Sámiid VuDávvirat/De Samiske Samlinger. Gjennomsnittlege utgifter pr. årsverk er omdet same som for dei kulturhistoriske musea, ca. 245 000 kroner.

Dei største samiske gjenstandssamlingane er å finna i Norsk FolkemusTromsø Museum og Vitskapsmuseet. Dei samiske musea rapporterte i 1994kulturhistoriske gjenstandar og 22 000 foto. I samband med utarbeiding av estilling om samisk kunstmuseum vart det kartlagt ca. 600 samiske kunstvoffentleg eige, fordelte på mange institusjonar (jf. "Samiske museum" i avsnitt10.3.).

6.11 SPESIALMUSEUM ELLER TEMAMUSEUMNemninga 'spesialmuseum' blir til vanleg brukt om museum som tek foravgrensa, definerte tema. Kanskje kan nemninga spesialmuseum bytast u'temamuseum' for å markera at desse musea har eit avgrensa tema som sitt sagrunnlag. 'Spesial'-institusjonar av ulikt slag gjev kanskje ikkje alltid dei rette asiasjonane.

Eigenleg er alle museum temamuseum i den forstand at ingen er altdekkkorkje innanfor natur- eller kulturhistorie. Når museum som Norsk TeknMuseum, Norsk Sjøfartsmuseum og Norsk Skogbruksmuseum frå første stunblitt rekna som spesialmuseum, er det fordi dei har definert eit meir avgrensa, tisk ansvarsområde. Det avgjerande ligg med andre ord i om musea har eit avgtematisk ansvar definert i vedtekter o.a., og ikkje i den faktiske representasjosamlingane. I praksis betyr det at museum med fleire enn eitt tematisk ansvaråde blir rekna som allmenne, kulturhistoriske museum, medan institusjonardefinerte, avgrensa temaområde får merkelappen temamuseum.


n deiunst- seiast

useet,eet, for

usea,nnom-r 200rhol-

titu-tt kansursar,

v 196serastte etterellom-ering

e som

m og

his- rap-

rimu-åtsam-ulturstande største

gs-m ogrdeid

nen,anen.risk

ter eintunet,

um

flesteesse-r 14ansi-

Dei fleste temamusea er å finna i gruppa for kulturhistoriske museum, meer også eit vanleg innslag i gruppa for integrert kultur- og naturhistorie. På kområdet er museum for samtidskunst ei form for temamuseum, det same kanom museum etter namngjevne kunstnarar.

Blant dei mest markante temamusea er dei såkalla etatsmusea: ForsvarsmNorsk Telemuseum, Norsk Vegmuseum, NSB - Jernbanemuseet og Postmuså nemna dei viktigaste. Felles for etatsmusea er at dei er mellom dei største mdei er også blant dei fremste når det gjeld disponible ressursar pr. årsverk. Gjesnittet er på ca. 440 000 kroner pr. årsverk, investeringsutgifter frårekna. Det e000 kroner høgare enn gjennomsnittet elles for dei kulturhistoriske musea. Fodet mellom løn og drift viser også at dei ligg i det øvre sjiktet. I tillegg har inssjonar som Forsvarsmuseet tilgang til gratis arbeidskraft frå Forsvaret. Slik seein med stor rett seia at etatsmusea er blant dei best stilte når det gjeld ressamanlikna med dei fleste andre museum.

Framveksten av temamuseum har vore særleg stor dei seinaste tiåra. Amuseum som ein veit er etablerte etter 1974, kan minst 105 (54%) karakterisom temamuseum med klart avgrensa emneområde. Av 94 museum etabler1984 er 60 (64%) å rekna som temamuseum. I pressa kan ein med jamne mrom lesa om nye initiativ til temamuseum. Tendensen er såleis klar: Nyetablav museum resulterer oftast i eit temamuseum.

Når det gjeld temamuseum som er etablerte etter 1974, er det nokre emngår oftare att enn andre. Det er for det første industri og teknikk, med over 20 nyemuseum, m.a. Norsk Industriarbeidermuseum, Vestnorsk Industristadmuseuandre teknisk-industrielle kulturminne (jf. "Teknisk-industrielle kulturminne" iavsnitt 11.2.2.4.). I tillegg er teknikk og industri også innslag i allmenne kulturtoriske museum. I museumsstatistikken for 1991 var det 81 institusjonar somporterte samlingar og/eller aktivitet på dette feltet.

Det andre temaet som ofte er utgangspunkt for nye museum, er sjøfart og fiske,med minst 13 nye institusjonar dei seinaste 20 åra. Det gjeld t.d. Karmøy fiskeseum, Kystmuseet i Sogn og Fjordane, Rissa kystmuseum og Gratangen bling. I tillegg er det dei mange kulturhistoriske musea som har fiske- og kystksom innslag i samlingane sine. I 1991 var det 103 museum som svarte stadfepå at dei hadde spesialområde som omfatta sjøfart og fiske. Det var den nestgruppa, berre museum med landbrukssamlingar var større, 127 institusjonar.

Militærvesenet, spesielt med tilknyting til andre verdskrigen, har vore utganpunkt for ein del nye temamuseum, t.d. Rogaland militærhistoriske museuArquebus krigshistorisk museum, (begge i Rogaland), Hærmuseet på Nordfjoog Nordland Røde Kors krigsminnemuseum.

Museumsjarnbanar har det kome fleire av dei seinaste åra, t.d. SetesdalsbaAurskog-Høland banen, Krøderbanen, Lommedalsbanen og Gamle VossebSamferdselstema har blitt utvida med Norsk Luftfartsenter, Bodø og Flyhistomuseum, Sola.

På kunstsida har det vore ein tendens til å laga museum med samlingar etkunstnar, ei blanding av person- og kunstmuseum. Døme på dette er AstrupEikaasgalleriet, Saviomuseet og Dyre Vaa samlingane.

Heilt nye tema er fjell og utmark, t.d. Norsk Bremuseum, Norsk Fjellmuseog Kittilbu Utmarksmuseum.

Ein del museum har teke 'Norsk' eller 'Norges' som del av namnet, og dei kan karakteriserast som temamuseum. I Norsk museumsutviklings (NMU) adrbok for museum og samlingar er det registrert 46 slike institusjonar. Av dei efinansierte over eit departementsbudsjett, resten har regional og/eller lokal finering. Minst 24 av dei er frå tida etter 1974.


ellera først grunn' vil at det

t og/entraltv nye

inga nokjonarplanar.al ha

smal-n betyla dei det erin føre-resse-bol-

r sam-eime tema-t medr hel-rdnasutanriskedbruk,t dei

uelle i einin-

t finsted måandetre.åitiskerlystsdo-

terielle end-

Ikkje sjeldan tek nokon nemninga 'Norsk' når dei er først ute med eit tematrur at dei er åleine på området. Di smalare temaet er, di enklare er det å vereller åleine, og dermed også proklamera at det er eit 'Norsk' museum. Det ertil å tru at det bak fleire etableringar ligg ei førestelling om at nemninga 'Norskskapa status og gje høgare attraksjonsverdi. Dessutan ligg det også ei von omskal vera lettare å få statleg finansiering. Det heile er eit uttrykk for at ein lokaleller regionalt definerer kva som skal vera nasjonalt ansvar. Så lenge ein på snivå har hatt få eller ingen planar for museumsutviklinga, har denne spiralen a'Norske' temamuseum fått fleire omdreiingar.

Museumsutvalet meiner at ein normalt bør vera varsam med å bruka nemn'Norsk' i institusjonsnamn. Det å vera først ute på eit felt bør ikkje vera grunnlagtil å proklamera eit 'Norsk' museum. Nemninga 'Norsk' bør reserverast institussom også har eit nasjonalt ansvar å forvalta med støtte i statlege, nasjonale Med det opplegget som no blir skissert for vurdering av nye museum som skoffentleg tilskot, bør det vera mogeleg å få innverknad på namnebruken (jf. "Tilråd-ingar" i avsnitt 10.5.3. og 10.9.1).

Det er også all grunn til å problematisera tendensen som går mot stendigare emne som grunnlag for museumsetablering. Dette er ein tendens som kafleire ting. Det kan vera eit teikn på at dei etablerte musea ikkje maktar å spegendringane som skjer i samfunnet ved å ta opp arbeidet med nye tema. Mensamstundes eit signal om at mange ser på institusjonstypen museum som emålstenleg reiskap for å markera spesielle tema som einskildpersonar og integrupper identifiserer seg med. Slik sett fortel dette om den markerings- og symkrafta som ligg i museum som institusjonstype.

6.12 ER MUSEUMSLANDSKAPET FULLSTENDIG?Ideelt sett burde musea som aktive dialoginstitusjonar vera stader som dekkjefunnslivet på ein måte som gjer at alle, eller i alle fall dei fleste, kjenner seg hder. Med det store talet på einskildmuseum og ein aukande tendens til å skipamuseum skulle ein i utgangspunktet tru at Noreg som heilskap var godt dekmuseum som reflekterer dei fleste samfunnsområda. Slik er det ikkje, og det eler ikkje å venta, sidan museumsetablering og -drift i liten grad har vore samoeller resultat av overordna planar. Museumsetablering har vore fri, og har desofte hatt i seg element av kopiering. Dette gjeld spesielt dei mange kulturhistomusea. Lenge var friluftsmuseum mønsteret, og primærnæringar, spesielt lanvar utgangspunkt for museumsetablering. Dette biletet har blitt nyansert førsseinaste tiåra.

Som vist i "Spesialmuseum eller temamuseum" i avsnitt 6.11. har det komemange nye temamuseum som ein konsekvens av at nye temafelt har blitt aktmuseumssamanheng. Med utgangspunkt i det store mangfaldet med mangegar, er det ingen grunn til å hevda at det trengst fleire museum i Noreg. Delikevel samfunnsområde der det trengst museumsinnsats, utan at det dermbety etablering av nye museum. Det er meir tale om å finna fram til samordnog stimulerande tiltak som gjer at det eksisterande mønsteret kan fungera be

I St.meld. nr. 61 (1991-92) Kultur i tiden og i seinare budsjettproposisjonar frKulturdepartementet er det identifisert nokre område der ein utifrå kulturpolsynsstad meiner at det bør koma større aktivitet. Reint generelt blir det ettstørre innsats for 1900-talets materielle kulturhistorie gjennom såkalla samtidkumentasjon. Det er ei markering av at innsamling og dokumentasjon av makultur i museum er ein kontinuerleg prosess, som også skal spegla dei rask


t sam-

deta eit

ings- istand-

tri-

gefunnet

991-r fordet erre fel-epre-

rde-umstil-

starta

kart- rhisto-der dersjonenillin-r for

-

t av vera

bere-nde

nen.r uni-

eum.a mårhis-

pro-

risk

inne-lett å

ringane som har skjedd i samtid og nær fortid. På dette feltet er det i gang eiordningsprosjekt i regi av NMU (jf. "Tilvekst, plan og prioritering" i avsnitt 7.2.3.).

Kystkultur blir peika ut som eit felt der aktiviteten bør styrkjast. Her har kome mange institusjonar til i seinare år. Samordning av innsats vil difor verbetre grep her enn å etablera nye institusjonar.

Arbeidarkultur og industrihistorie er eit anna felt som er nemnt som satsområde. Også her har innsatsen skote fart dei seinaste fem åra, m.a. gjennomsetjingstilskot til teknisk-industrielle kulturminne (jf. "Teknisk-industrielle kultur-minne" i avsnitt 11.2.2.4.). I tillegg har Norsk Teknisk Museum og Norsk Indusarbeidermuseum blitt nasjonale institusjonar med samordningsansvar.

To område meiner Museumsutvalet det er grunn til å sjå nærare på. På begområda er det tale om å skapa forståing for samanhengar og prosessar i samog respekt og toleranse for biologisk og kulturelt mangfald. I St.meld. nr. 61 (192) Kultur i tiden blir det konstatert at spreiinga av det naturhistoriske tilbodet edårleg. På dette feltet har det ikkje skjedd så mykje sidan meldinga kom, og grunn til å sjå nærare på korleis dette tilhøvet kan endrast i positiv lei. Det andtet er det fleirkulturelle samfunnet og i kva grad den dimensjonen er godt nok rsentert i museums-Noreg, både i historisk og i dagsaktuelt perspektiv.

6.12.1 Tiltaksplan for spreiing av naturhistoriske museumstilbodEtter kulturmeldinga vart det i dei påfølgjande budsjettproposisjonane frå Kultupartementet sett opp som eit satsingsområde å betra det naturhistoriske musebodet. Så langt er det lite konkret som har hendt. Norsk museumsutvikling hareit utviklingsprosjekt, men dette er enno på eit førebuande stadium.

Sommaren 1995 gjennomførte SSB ei såkalla Omnibus-undersøking for åleggja museumsbesøk blant innbyggjarar i Noreg (jf. "Besøk ved norske museum"iavsnitt 8.3.3.). Det var berre 16,5% av dei spurde som hadde besøkt eit naturisk museum dei seinaste 12 månadene. Hovudårsaka er truleg at det er få staein kan møta naturhistorie i museumssamanheng. På somme måtar er situafor det naturhistoriske museumstilbodet like dårleg som den var for kunstutstgar på 1950-talet, før Riksgalleriet vart etablert, og ein fekk samordna planaspreiing av kunstutstillingar (jf. "Riksutstillingar - for alle typar museumsutstillingar?" i avsnitt 8.3.9.).

Museumsutvalet meiner at det bør lagast ein tiltaksplan for å styrkja tilbodenaturhistorisk kunnskap i museumssamanheng. Rett utforma kan ein slik planmed på å gje innhald til og kunnskap om omgrep som 'biologisk mangfald', 'kraftig utvikling' og 'økologisk samspel'. I botnen for handlingsplanen bør følgjaføresetnader liggja:– Dei naturhistoriske universitetsmusea må spela ei hovudrolle i tiltakspla

Det vil vera med på å revitalisera desse musea overfor samfunnet utanfoversitetsverda.

– Det er i første omgang ikkje aktuelt å etablera nye, naturhistoriske musStyrking av det naturhistoriske museumstilbodet utanfor universitetsmusebaserast på eksisterande institusjonar, i første rekkje eit utval av dei kultutoriske musea og dei musea som integrerer kultur- og naturhistorie.

– Informasjonssentra for natur og kultur vil vera naturlege medspelarar i grammet (jf. "Informasjonssentra for natur og kultur" i avsnitt 11.4.2.2.).

– Tiltaksplanen bør leggja vekt på tiltak og innhald som integrerer kulturhistoog naturhistorisk kunnskap.

– Ein tiltaksplan må kombinerast med den innsatsen som musea og kulturmog naturforvaltninga gjer innanfor landskapsskjøtsel. På det feltet er det


krete

koma(opp-

stil-: Kyr-

rnde-ersi-tia-

ltur-r allesert

ums-ele-

elte

r folk temaed det

turhis-haldet

eider vedynleger atet, erlve.

men, jødar ogar til-olo-nane igne,ut ny kve-

da forspla-

k kul-

illustrera samspel og konflikt mellom menneske og natur (jf. "Landskapsskjøt-sel" i avsnitt 11.4.1.2.). På den måten kan naturhistorisk kunnskap få kontilknytingspunkt til lokale og regionale forhold.

– Det må søkjast samarbeid med skuleverket og den satsinga som er meint åder i samband med styrking av det naturfaglege innhaldet i undervisninga følging av Naturfagutredningen).

Initiering og gjennomføring av ein tiltaksplan for naturhistorisk basert museumbod må gjerast på sentralt nivå. Tre departement er involverte på ansvarssidakje-, utdannings- og forskingsdepartementet, Kulturdepartementet og Miljøvepartementet. Det er naturleg at NMU i samarbeid med Nasjonalt utval for univtetsmusea (NUUM) og Riksantikvaren/Direktoratet for naturforvaltning tek initiv for å setja i gang tiltaksplanen.

Sjølve planen kan tenkjast å bli gjennomført etter følgjande leist:a) Målet med programmet er å etablera ei fast ordning med integrering av ku

historisk og naturhistorisk kunnskap i museumsmiljøa. Innan år 2005 bøfylka ha eit fast organisert opplegg for eit naturhistorisk museumstilbod bapå samarbeid mellom eksisterande institusjonar.

b) I ein første fase blir det sett i gang eit femårs utviklingsprogram, der musemiljøa kan søkja om tilskot til prosjekt som tek omsyn til og kombinerer dei menta som er nemnde ovanfor.

c) Som totalramme for det heile blir det gjort framlegg om 25 mill. kroner fordpå dei tre departementa over fem år.

6.12.2 Tiltaksplan for museum og det fleirkulturelle samfunnetOvanfor, i "Museum i samfunnet: dialoginstitusjonar" i avsnitt 5.4., blir det underst-reka det viktige i at museum skal vera ein stad der folk kan kjenna seg att, dekan oppleva og oppdaga kulturelle trekk som gjeld dei sjølve. Ser ein på deisom musea dekkjer, er det berrsynt at hovudtyngda representerer ulike sider vnorske storsamfunnet. Med unntak av kunst- og kunstindustrimusea og dei natoriske musea er det i stor grad næringsperspektivet som er med å definera inni musea: landbruk, sjøfart og kystkultur, teknikk og industri osv.

Etnisitet kjem inn som dimensjon i dei samiske musea, i musea som arbmed kvensk og finsk kulturhistorie og i dei etnografiske museumseininganeuniversiteta i Oslo, Bergen og Tromsø. Elles i norske museum er etnisitet lite ssom premiss og formingsfaktor for kulturelle samanhengar og uttrykk. Det gjfor ulike etniske grupper som representerer minoritetar i det norske samfunnnorske museum primært ein stad der dei lærer om dei andre, ikkje om seg sjø

Det finst etniske grupperingar som har lang historisk tradisjon i Noreg, som i varierande grad er representerte i museums-Noreg. Det gjeld sigøynararog kvenar/finnar. Dei to førstnemnde gruppene har lita territoriell tilknyting,deira kultur er i svært liten grad å finna i museumssamlingar. Finnar/kvenar hknyting til skogsområda på Austlandet og Nord-Noreg. Finsk innvandring og knisasjon av dei austnorske skogsområda starta omkring 1590, medan kveNord-Noreg, med spreidd innflytting heilt sidan mellomalderen, etablerte eikonsoliderte busetjingar tidleg på 1700-talet. Den kvenske innvandringa skafart utover på 1800-talet, og i 1875 var ca. 25% av innbyggjarane i Finnmarknar.

I museumssamanheng er kven- og finnekulturen representert i kjerneområbusetjingane, nemleg Finnmark og Hedmark. I den fylkeskommunale museumnen for Finnmark er Vadsø Museum definert som ansvarsmuseum for kvens


ilkny-nne-r med

et eintererrelleas-

er påurelle

e tilr detr og

tur-rerev utø-drar-

l skapar. Påogra-

m er. Nor-s- ogarrin-areli

ar eitasjo-ultu-

ed kultu-er detram

jen-ovu-t fleir- medr det medpro-

iskul- kor-

id-heile

tur. Også andre museum i Finnmark og Tromsø Museum har materiale med tting til kvenkulturen. I Hedmark har Gruetunet markert seg som museum for fikulturen, og Glomdalsmuseet og Norsk Skogbruksmuseum har også samlingaslik tilknyting.

Slik desse musea har arbeidd med finsk/kvensk kultur, representerer dintegrert modell, der fleirkulturell sameksistens er eit utgangspunkt. Det reflekkvardagen i område der ulik etnisitet og kultur møtest, der det oppstår kultumistydingar og konfliktar både av økonomisk og kulturell art, der det skjer tilpsing og utviklar seg former for sameksistens. Den fleirkulturelle dimensjonen den måten integrert i musea. Det er ein kvalitet at museum speglar det fleirkultsamkvemmet i regionar der dette er eit vesentleg kjennemerke.

Dei seinaste tiåra har vore prega av at nye etniske minoritetar har komNoreg. Til no er deira kultur i liten grad å finna i museumssamanheng. I Oslo eein institusjon som arbeider med innvandrarkultur, Internasjonalt KultursenteMuseum (IKM). IKM arbeider med eit treårs prosjekt, finansiert av Norsk kulråd, Barne- og familiedepartementet, Sekretariatet for flyktninger og innvandog ein del andre instansar. Sentralt i senterets arbeid står samansmelting avande kunstformer og utstillingar. Senteret skal vera ein arena der ulike innvangrupper kan eksponera si spesifikke historie, samstundes som senteret skakontakt mellom norsk kultur og historie og det som innvandrargrupper står fomuseumssida har IKM avtaler om samarbeid med Norsk Folkemuseum, Etnfisk museum og Oslo Bymuseum.

Integrering av innvandrarkultur i eksisterande museum er ein modell sovanleg i andre land, der innsatsen på feltet har vore mykje større enn i Noregdiska museet i Sverige har sidan 1970-talet hatt dokumentasjons-, forskingutstillingsprosjekt i tilknyting til ulike innvandrargrupper. Fleire av prosjekta hvore integrerte i SAMDOK-arbeidet. I tillegg er det etablert Sveriges Invandrastitut och Museum, som i stor grad er finansiert gjennom oppdragsforsking (P1994). Eitt av dei mest vellukka utstillingsprosjekta i London dei seinaste åra vprosjekt der Museum of London i samarbeid med ei rekkje innvandrarorganisnar i eit historisk perspektiv viste fram det svært fargerike og mangearta fleirkrelle samfunnet i millionbyen (Kahn 1994).

Å styrkja det fleirkulturelle innslaget i norske museum vil vera heilt i tråd mden overordna målsetjinga om at museum skal skapa respekt og toleranse forrelt mangfald. Eit grunnleggjande prinsipp bør vera at museum i dei områda dfleirkulturelle kjem til uttrykk, har eit ansvar for å la denne dimensjonen koma fi den faglege profilen for musea.

Det er eit nasjonalt, statleg ansvar å styrkja innsatsen på dette feltet. Museums-utvalet gjer difor framlegg om eit femårs program der musea blir inviterte til å gnomføra prosjekt som skal utvikla den fleirkulturelle dimensjonen i musea. Hdaktørar vil vera dei musea som allereie representerer etniske minoritetar i eikulturelt perspektiv. Konkret betyr det dei samiske musea, dei som arbeiderkvensk og finsk kultur og dei som arbeider med innvandrarkultur. Dessutan enaturleg at museum i andre delar av landet med fleirkulturelle innslag vil verai programmet, som vil omfatta både dokumentasjons-/forskings- og formidlingssjekt.

Eit viktig element vil vera å sjå etniske og fleirkulturelle tilhøve i eit historperspektiv for å få fram korleis det i Noreg alltid har vore ulike former for fleirkturelt samkvem. Eit godt gjennomført program kan vera ein god illustrasjon påleis museum kan fungera som verkstader for kulturell toleransetrening.

Programmet vil omfatta kombinerte dokumentasjons-/forskings- og formlingsprosjekt. Det er difor naturleg at Noregs forskingsråd administrerer det


vera

rak-

eint sør-. Osloår det

svarter eldre

orærtaltt inn-ettleia

. Det5% av meirtar.runn-

otale

utgif-vene - dei er for tyderter og

lt nårplet-

sjonar.prei-r- Dent

gjennom ei prosjektgruppe. Med ei totalramme på 15 mill. kroner vil det i snitt 3 mill. kroner pr. år til disposisjon for ulike tiltak i prosjektperioden.

6.13 OPPSUMMERINGHovudinntrykket frå ein detaljert gjennomgang av ulike typar museum kan kateriserast med stikkorda desentralisert mangfald. Totalt er det registrert over 700museum/samlingar. Det store fleirtalet er små, kulturhistoriske museum somkan finna over heile landet. Kunst- og kunstindustrimusea er i hovudsak er einorsk fenomen, og naturhistoriske museum er konsentrerte til dei store byaneer den viktige museumsbyen både når det gjeld tal på store institusjonar, og ngjeld offentleg ressursbruk med staten som den største bidragsytaren.

I statistikkmaterialet for 1993 har ein opplysningar om etableringstidspunkt for425 av dei 478 musea som har sendt inn svar. Dette viser 196 av dei som(46%), har blitt skipa etter 1974. Det kan vera at ein del av desse musea esamlingar som har blitt formaliserte som institusjonar frå 1974 og utover.

Landsgjennomsnittet viser at 50% av årsverksinnsatsen er knytt til temparbeidskraft, med litt skilnad mellom dei ulike fylka. Det inneber m.a. at det tosett er liten kontinuitet i arbeidsstyrken. Det betyr også at i eit system med storslag av temporær arbeidskraft, vil det faste personalet måtta bruka tid på å rdei som kjem inn i tidsavgrensa engasjement.

Årleg har musea godt ein milliard kroner til disposisjon for oppgåvene sineoffentlege, med staten som den største bidragsytaren, står for mellom 72 og 7dei økonomiske ressursane. Dei offentlege tilskota representerer likevel ikkjeenn ca. 158-170 kroner pr. innbyggjar, eller utgiftene til fire-fem kinobilletEigeninntekter og gåver/sponsormidlar står for 24-28% av det totale ressursglaget.

I 1994 hadde 254 (45 %) av institusjonane mindre enn 500 000 kroner i tutgifter. 54 institusjonar (10%) hadde meir enn 5 mill. kroner i totale utgifter.

Når det gjeld bruk av ressursar, har musea i snitt ei fordeling på 57% lønster og 43% andre driftsutgifter. Med tanke på dei samansette arbeidsoppgåinnsamling, bevaring av samlingar og formidling - og drift og vedlikehald avmange bygningskompleksa som musea forvaltar, viser fordelinga at det trulegliten del av ressursane som går til driftsrelaterte oppgåver. Det er mykje sompå at fordelinga i musea burde ha vore minst 50-50, eller helst 45% lønsutgif55% driftsutgifter, slik situasjonen er ved dei musea som står seg best.

Sjølv om det finst mange museumseiningar som dekkjer eit omfattande fedet gjeld innhald og emne, blir det peika på at museumslandskapet treng komterast på to område, utan at det dermed er naudsynleg å etablera nye instituDet blir gjort framlegg om to tiltaksplanar, begge over fem år. Den eine gjeld sing av naturhistorisk museumstilbod, der det blir viktig å utvikla samspel og samabeid mellom dei naturhistoriske musea og eit utval kulturhistoriske museum.andre tiltaksplanen rettar perspektivet mot museum og det fleirkulturelle samfunne.


KAPITTEL 7

rre i [fy-inin-vja

angs-ple-eids-e ogkta og måte

i ikkjeg av

niver-telenlar ein

use-et slik kan-

) ligglinga.ling,ling:

e

, este-det

ng ogstru-e, og

forypar:

Samfunnsminnet«Menneskeskapte ting ... er utsette for endring og nedbryting, ikkje befysisk forstand, men også når det gjeld meiningsinnhald. Sjølv om densiske] eksistensen er sikra, vil objekta stå i konstant fare for å missa mega. Røyndomen deira er symbolsk ... og slik røyndom vil alltid kretolking og stadig nytolking» (omsett og sitert frå Cassirer 1962).

7.1 INNLEIINGGrunnlaget for alt museumsarbeid er at noko blir samla inn for å danna utgpunkt for tolking, forståing og i neste omgang formidling av kunnskap og opving. Når noko først har kome inn i eit museum, følgjer det med ei rekkje arboppgåver som skal oppfyllast, slik at samfunnet i lang tid framover kan ha glednytte av det som er innsamla. Det gjeld å ha orden og oversyn over både objetilhøyrande opplysningar. Det som er innsamla, skal også oppbevarast på einsom gjer at nedbrytingsprosessane i prinsippet kan kontrollerast, sjølv om dekan stoppast. Alle funksjonar som knyter seg til innsamling, tolking og bevarindei meiningsberande samlingane, gjer museet til eit samfunnsminne.

7.2 INNSAMLING OG FORSKING

7.2.1 Innsamlingsstrategiar

Ein internasjonal museumskonferanse ved Department of Museum Studies, Usity of Leicester i 1996 hadde tittelen «Skal vi halda fram med å samla?». Titer ikkje berre eit retorisk grep for å verka provoserande. Spørsmålet avspegsituasjon der stendig fleire i musea kjenner seg usikre på kva ein skal ta inn til mumssamlingane og kva strategiar som bør følgjast. Det at ein stiller spørsmålom innsamlingsarbeidet, er eit signal om at innsamling har blitt for sjølvsagd,skje ein vane (jf. "Tilvekst, plan og prioritering" i avsnitt 7.2.3.).

Bak ei kvar objektsamling (objekta kan vera gjenstandar, foto, bøker m.m.det idear, førestellingar og motiv som styrer etableringa og suppleringa av samI hovudsak kan ein sirkla inn tre generelle kjenneteikn ved det å skapa ei samanten det er innanfor ramma for eit offentleg museum eller det er ei privat sama) Alle objektsamlingar er resultat av ein seleksjon frå ei mengd som er mang

gonger større enn samlingane.b) Seleksjon er basert på førestellingar som tillegg objekta ei form for verdi som

går utover gjenstandane sjølve. Det kan vera verdi som informasjonsberartisk og symbolsk verdi, kjensleverdi og økonomisk verdi. Som oftast vil vera eit sett av verdiførestellingar som knyter seg til objekta.

c) Å etablera objektsamlingar representerer eit forsøk på å ordna den materielleomverda, å skapa oversyn og orden og å skapa meiningspunkt for forståiattkjenning. Slik sett er objektsamlingar bokstavleg tala handgripelege inment i ein kommunikasjonsprosess mellom menneske og det materiellmellom menneska i sosial samhandling.

Alt etter kva ein vil oppnå med samlinga, bruker ein ulike strategiar og kriteriumå velja ut. Ulike innsamlingsstrategiar kan illustrerast med konstruerte samlart


n

ulike skaffaine- seg,i eldste,erson-t det det

e som

ling-heng

sam-je og

ktetssberarit kva-sane.

kva-

, dvs.ullal-jande.edda

en-t pri-med i

kaptking- og hanbjektgseta-

hjel-ingar,gsstra-

samlaren, vernaren og kunnskapssøkjaren. Dei eksisterer knapt i rein form, mestår for ulike haldningar til det å skapa objektsamlingar.

Samlaren

Den reine samlaren har stor personleg glede av å samla gjenstandar som av årsaker har fanga interessa. Han bruker mykje tid, pengar og omtanke på åstendig fleire eksemplar, anten det er kunstverk, frimerke, jakttrofé, myntar, mralar, pins osv. Den reine samlaren er dyktig til å finna fram til det han ønskjeranten det gjeld å stå først i køane på auksjonar, gjera dei største kuppa, ha desjeldnaste, mest unike eksemplara, osv. Det er vidare ei sterk investering av plege kjensler til objektsamlingane. Den reine samlaren strevar gjerne moavslutta, det fullkomne, det eineståande. Han utviklar stor detaljkunnskap omfeltet som han er interessert i. På kunstområdet har samlaren ofte hatt ei rollmesen.

Fleire museum har blitt skapte på grunnlag av private samlarar, eller samane utgjer viktige innslag i etablerte, viktige museum i internasjonal saman(Pearce 1992).

For den reine samlaren er samlinga eit mål i seg sjølv. Å sjå samlinga auka bådei omfang og verdi representerer ei maksimal måloppnåing. Samstundes kanlinga vera eit middel for mellommenneskeleg posisjonering, det gjev prestissosial aksept.

Vernaren

Vernaren samlar objekt for å bevara dei for ettertida. For vernaren er objerepresentasjonsverdi sentral, dvs. objekt som representant for og informasjonom verdiar av eit eller anna slag. Vernaren spelar med vite på at seleksjon er elitetsstempel i seg sjølv, objekta blir dei utvalde/utkåra, som hevar seg frå masObjektets representasjons- og illustrasjonsverdi er ofte knytt til alder som einlitet i seg sjølv (Johansen 1989).

Vernaren i den klassiske utgåva hadde ofte eit devolusjonistisk kultursyndei utvalde objekta frå fortida stod fram som representantar frå ein tidlegare gder. Endringane etter denne gullalderen var i prinsippet negative og øydeleggDifor fekk vernearbeid tidlegare ofte preg av redningsaksjonar, det galdt å rrestane før det var for seint.

For vernaren er samlingane både mål og middel. Objektet har ein klar eigverdi, men ikkje heilt uavhengig av det tolkande mennesket. Vern er likevel demære. Vernaren har vanskeleg for å seia nei til gåver, det kan jo koma godt framtida.

Kunnskapssøkjaren

Han, eller ho, tek utgangspunkt i problemstillingar, der det materielle, naturseller menneskeskapt, tener som informasjonsdokument for ein intellektuell tolsprosess. Han er oppteken av alle samanhengar som det materielle går inn i,legg stor vekt på all dokumentasjon som belyser relasjonen mellom einskildoog samanheng. Kjenneteikn ved kunnskapssøkjaren er ei systematisk samlinblering, der taksonomi, klassifikasjon og kategorisering er viktige metodiske pemiddel. Idealsamlingar for kunnskapssøkjaren er baserte på problemstillobjektet er samla inn for å gje svar på spørsmål. Han representerer innsamlin


objekt

tte tilslag avt pånderskje er i

el forfatta utan-

se-kk avums-pesiali-heng.vlege

speri-lrestar

mla-bådengs-

utlan-

arke-ultur-rda.vare

angemling-usea.vernaidararom forrmed

kva-terke

am-iskeunn-

ateri-ssam-bstans

sam-te gjen-l gjen-

tegien «spørja først - samla etterpå». Han har forståing for verdien av å verna for ettertida, men det er ikkje avgjerande.

Både samlaren, vernaren og kunnskapssøkjaren er i slekt med folkeopplysareni den forstand at dei gjerne vil dela kunnskapen og opplevingane som er knygjenstandane, med andre. Men vernaren kan ha ein skepsis mot for sterkt innfolkeopplysande tiltak, fordi verneperspektivet og folkeopplysningsperspektivevisse punkt er direkte motstridande. Ønskjet om å bevara «for all framtid», uoptimale forhold, står prinsipielt sett i motsetnad til folkeopplysarens ideelle ønom friast mogeleg tilgang for flest mogeleg til mest mogeleg av materialet somei samling. Medan gode og sikre magasin er vernarens viktigaste hjelpemiddå sikra den materielle kulturarven tilnærma evig liv, kan folkeopplysaren oppdet å ha samlingar i magasin som ei fornærming mot publikum og samfunnetfor museumsgjerdet. Dette er ein innebygd motsetnad i alt museumsarbeid.

I dag er den reine samlaren meir og meir sjeldan innanfor det organiserte muumssamfunnet. Derimot kan mange av museumspionerane visa til utprega treden reine samlaren. Kanskje er det først og fremst eit gründertrekk i musesamanheng. Samlaren er å finna på det private samlarområdet med mange sserte samlarar. Somme tider kjem materialet deira inn i museumssamanBetydninga av slikt materiale kan stundom liggja på område som den opphasamlaren knapt kunne førestilla seg. I 1995 fekk Naturhistoriska Riksmuseet iStockholm ei stor samling med fugleegg. Samlinga spenner over ein lang tidode, og kan dermed tena som referansesamling for bl.a. måling av tungmetali egga.

Når det gjeld kunst, har den private samlaren alltid spela ei viktig rolle. Sarens fridom til å kunna konsentrera seg har i ettertid ofte vist seg viktig for kunst- og kunstindustrimuseum. Fleire viktige privatsamlingar har danna utgapunkt for museum eller står fram som monumentsamlingar i museum både i det og i Noreg.

Vernaren er lettare å observera i norske museum. På somme måtar er deiologiske samlingane eit resultat av vernarens måte å arbeida på. Lov om kminne slår fast at førreformatoriske kulturminne primært skal liggja urørt i joNår tiltak krev det og kravet blir godkjent, skal fornminne gravast ut og takast på i landsdelsmusea. Etter andre verdskrigen har utbyggingstiltaka vore så mog så store at dei har styrt det meste av veksten i dei arkeologiske museumssaane. Slik sett styrer verneomsyn i viss monn innsamlinga i dei arkeologiske m

Også i musea som arbeider med nyare kulturhistorie, er innsamling for å ein vanleg framgangsmåte. Det er institusjonane sjølve og einskildmedarbesom bestemmer kva som er verd å ta vare på for framtida. Det er stort spelerpersonleg skjønn. Det er difor vanskeleg å få fram noko mønster i verne- og deogså innsamlingskriteria. Det er likevel tydeleg at alder i seg sjølv er ein viktig litetsfaktor for desse musea. Det kan i viss monn forklara den etter måten sinteressa for det førindustrielle samfunnet på 1700- og 1800-talet.

Kunnskapssøkjarens arbeidsmåte er typisk for dei naturhistoriske musea. Slingane deira er ikkje primært verneobjekt i seg sjølve, slik dei kulturhistorobjekta er. Samlingsverdien ligg i informasjonsinnhald som referansedata for kskap om forhold i naturen, anten det er geologisk, zoologisk eller botanisk male. Verneperspektivet er først og fremst retta mot naturen sjølv, og museumlingane skal ideelt sett tena som utgangspunkt for kunnskap som kan gje sutil dei konkrete vernetiltaka.

Kunst- og kunstindustrimusea har ein innsamlingspraksis som balansererlarens og kunnskapssøkjarens arbeidsmåtar. Det er tale om å samla markanstandar med høg kvalitet og som uttrykkjer estetiske verdiar. Samstundes ska


ar eitjøps-nleg-

finnmnast

r av atle. Detling.pro-

nganerste

amlin-. I alt0 000ak det frå

sfrag-l dei

ndar,eg eit

ruppa.4.

tala

standane avspegla tendensar i kunstverda og kunsthistoria. Dette dannutgangspunkt som gjer samlingsarbeidet systematisk og målretta. Bruk av innkkomitear styrkjer denne profilen. Samstundes er det rom for stor grad av persointuitivt skjønn.

Den systematiske, problem- og prosjektorienterte innsamlingsstrategienein døme på i dei større musea for nyare kulturhistorie. Som døme kan nesamarbeidsprosjektet mellom ei rekkje museum om temaet Menneske og bomiljø(jf. "Forsking i musea: problem og potensiale" i avsnitt 7.2.6.2.). Ikkje sjeldan edet tilbod om gåver som utgjer innsamlingsgrunnlaget. Det er ein konsekvenseit fåtal museum, om nokon, har særlege ressursar til å kjøpa inn nytt materiafinst også ein tendens til å la utstillingsprosjekt vera utgangspunkt for innsamObjekt som manglar i dei eksisterande samlingane, blir tekne inn til utstillingssjektet, og når utstillinga er ferdig, går objekta inn i samlingane.

7.2.2 SamlingsomfangDet er stor skilnad mellom museumstypane når det gjeld omfanget på samli(sjå tabell 7.1). Kunstmusea har gjennomgåande små samlingar, der berre dei støkjem over 10 000 gjenstandsnummer. I 1994 var det 9 museum som hadde sgar med meir enn 10 000 objekt. Dei tre kunstindustrimusea høyrer med her20 samlingar hadde mindre enn 1 000 objekt. Norsk Arkitekturmuseum har 20inventarnummer, og det er eit uvanleg høgt tal i kunstmuseumssamanheng. Bhøge talet ligg det privatarkiv som inneheld teikningar og/eller fotomaterialearkitektar.

Blant dei kulturhistoriske musea har dei arkeologiske universitetsmusea i Osloog Bergen over 500 000 inventarnummer kvar. Ofte er det tale om gjenstandment og ikkje heile gjenstandar. Musea for nyare kulturhistorie høyrer ikkje tisom har dei store samlingane. Norsk Folkemuseum skil seg sterkt ut med 230 000gjenstandar. Elles har fire institusjonar rapportert meir enn 50 000 gjenstamedan 300 (66%) har mindre enn 10 000 gjenstandar. Ein skal elles merka svisst innslag av kunstgjenstandar og naturhistoriske objekt i denne museumsgI alt 91 museum (20%) har ikkje rapportert tal for gjenstandssamlingane i 199

1 Norsk Arkitekturmuseum har åleine 200 000 inventarnummer.


Naturhistoriske museum reknar inventarnummer i millionar. Zoologisk museum(2,3 mill.), Paleontologisk museum (2,0 mill.) og Botanisk museum (1,7 mill.), alleUniversitetet i Oslo, har dei klart mest omfattande samlingane. Bak dei store

Tabell 7.1: Oversyn over rapporterte gjenstandsmengder i 1994

Museumskate-gori

Kunsthist gjenst.

Prosent katalog.

Kult.hist. gjenst.

Prosent katalog.

Nathist. gjenst.

Prosent katalog.

Sum gjen-standar

Kunst- og kuns-tind.mus.

420 6631 62 - - - - 420 663

Kult.hist. mus. 16 351 44 2 932 473 54 5 297 98 2 954 121

Nat.hist. mus. - - - - 6 096 305 35 6 096 305

Kult.hist/nat. hist. mus

60 213 50 1 073 730 46 4 296 532 7 5 430 475

Sum 497 227 4 006 203 10 398 134 14 901 564


r og

riale 000num-get i

usea,-rafiaringar kvar-delardeiiale i6 omt føl-

000

også

rhist.

. Deiei før-1945)

onar,- og000settar.

ellerr rap-use- 7.2).danange

medturen,

ligg konkrete eksemplar frå dyre- og planteriket i tillegg til ei stor mengd prøvapreparat av ulikt slag.

I museumsgruppa som kombinerer kultur- og naturhistorie, dominerer BergenMuseum, Vitskapsmuseet i Trondheim og Tromsø Museum med høvesvis 2,0 mill.,2,2 mill. og 1 mill. inventarnummer. Alle tre stadene utgjer naturhistorisk matebrorparten av samlingane. Elles har 29 institusjonar (47%) mindre enn 10objekt, medan fire museum har rapportert mellom 10 000 og 40 000 inventarmer. I alt 24 einingar (39%) har ikkje gjeve opplysningar om samlingsomfan1994.

Sjølv om gjenstandar utgjer hovudmengda og det viktigaste materialet i mskal det også nemnast at musea har store samlingar foto av alle slag, dessutan privatarkivmateriale i dokumentform og som innspelingar på lydband. Fotogutgjer dels dokumentasjonsfoto av gjenstandsmaterialet, dels foto frå registreav hus og gjenstandar utanfor musea og dels meir reportasjeliknande foto frådags- og festliv frå ulike stader i landet. Ein ikkje uvesentleg del av tilfanget er av eller komplette negativarkiv i form av glasplater eller nitratfilm. Ein del av kulturhistoriske musea har vore aktive som innsamlarar av eldre fotomatersamsvar med dei tankane som kom fram i Norsk kulturråds innstilling frå 197fotobevaringsarbeid. I SSBs museumsstatistikk for 1991 vart det rapportergjande omfang på fotografisk materiale:

Fotopositiv 882 000 Negativ 2 300 000 Nitratfilm 91 700 Lysbilete 430 Film 8 800 Videoband 1 700

I 1994 vart det rapportert følgjande samletal for fotografisk materiale som inkluderer eigne opptak ved musea:

Kunst- og kunstind.museum 75 000 Kulturhist. museum 5 238 000 Natumuseum 4 000 Kult.hist./nat.hist. museum 706 000

På fotofeltet har Nasjonalbibliotekavdelinga i Rana (NBR) etablert både godemagasinforhold for og kompetanse på å behandla fotografisk originalmaterialetilbyd no tenester m.a. overfor musea. Norsk Folkemuseum har, som eitt av dste musea, deponert sin del av negativarkivet etter Anders Beer Wilse (1865-ved NBR, og fått laga eit nytt negativsett til bruksformål.

Ved mange museum finn ein også privatarkiv, dvs. arkiv etter organisasjbedrifter og einskildpersonar. Eit viktig materiale er skriftfesta registreringsintervjumateriale frå ulike former for feltarbeid. I 1991 var det rapportert 21 hyllemeter med arkivmateriale. På lydbandsida var talet over 15 000 band/kas

7.2.3 Tilvekst, plan og prioriteringTilvekst til museumssamlingane skal tilføra musea grunnlag for ny kunnskapmodifisering/endring av kunnskap som er utvikla tidlegare. Dei seinaste åra haportert tilvekst variert ein del i forhold til den totale gjenstandsmassen i kvar mumskategori, med størst årleg variasjon i dei naturhistoriske musea (tabellKunst- og kunstindustrimusea har klart den minste tilveksten rekna av totalmengav gjenstandar. I dei kulturhistoriske musea utgjer arkeologisk materiale meir en30% av rapportert tilvekst. Ulike utbyggingsprosjekt er den direkte årsaka til mav dei arkeologiske graveprosjekta. Tilveksten i dei naturhistoriske musea er resul-tat av forskingsprosjekt, komplettering av eksisterande samlingar og arbeidhovudoppgåver. Dessutan spelar prosjekt i samband med store inngrep i nat.d. vassdragsutbygging, ei ikkje uvesentleg rolle.


samla

ngane

rtert) og

eidet,ppor--

e insti-lanar finnaera atrbei-t forvgren-

svaker så

sombandiste at00- og fortid,sord-seet i

ord- storela-

ida harTotalt

am-

2 I 1994 vart gjenstandsmaterialet delt på kunst-, kultur- og naturhistoriske gjenstandar. Her ertal.3 Norsk Arkitekturmuseet og Barnekunstmuseet er ikkje rekna med. Dei har volum på samlisom er heilt atypiske for kunstmusea.4 Norsk Arkitekturmuseum er ikkje rekna med.

Kilde: SSBs museumsstatistikk 1991, 1992, 1993 og 1994

Med i tilvekstbiletet høyrer også kulturhistoriske bygningar som anten blirflytta til eller blir innlemma «på rot» i museumssamlingar. I 1991 vart det rappo105 nye bygningar (2,6% av totalmengda), i 1992 139 (3,3%), i 1993 100 (2,3%i 1994 127 (2,7%) nye bygningar.

Med tanke på at innsamling utgjer ein av hjørnesteinane i museumsarblegg ein merke til at for 1993 var det berre 11 (2%) av 478 institusjonar som raterte at dei hadde innsamlingsplanar som grunnlag for tilveksten. Vonlegvis er realitetane noko betre enn det rapporteringa kan tyda på. Det kan henda at sommtusjonar har innsamlingsplanar innbakte i langtidsplanane sine. Slike langtidsper det fleire som har, i alt 121 museum. Truleg er også innsamlingsopplegg åi årsplanane, som i alt 145 museum hadde for 1993. Ei anna forklaring kan vinnsamlingsprosjekt i stor monn blir initierte og gjennomførde av einskildmedadarar utan at det gjev seg uttrykk i institusjonsplanar. Endå ei forklaring er akunst- og kunstindustrimusea og mange av spesial musea er den tematiske asinga ei ramme, som på visse måtar fungerer som ein innsamlingsplan. Denrapporteringa kan likevel vera eit signal om at planstyrt innsamling ikkje ståsterkt i musea.

Med ein viss rett kan ein sjå på drøftingane om og arbeidet med samtidsdoku-mentasjon (SAMDOK) ved dei musea som arbeider med nyare kulturhistorie, ein kime til meir planstyrt innsamlingsarbeid. Sjølve omgrepet kom opp i sammed Nordiska museets 100-års jubileum i 1972. Ein analyse av samlingane v1900-talet var dårleg representert. Tyngda av gjenstandsmaterialet var frå 171800-talet. For å få eit betre grep på gjenstandsmaterialet frå samtid og nærvart SAMDOK først organisert som eit prosjekt, seinare som ei fast samarbeidning mellom svenske museum. Sekretariatsfunksjonen ligg ved Nordiska muStockholm.

På dette feltet har svenske museum fått til ei organisering som styrkjer samning og fordeling av oppgåver musea i mellom. Dei konkrete prosjekta har igrad vore etnologiske/antropologiske intervju- og dokumentasjonsprosjekt. Rtivt sjeldan har prosjekta resultert i innsamling av gjenstandar. På den andre sdet gjenstandsmaterialet som er innsamla, ein svært høg informasjonsverdi. sett representerer SAMDOK-prosjekta i Sverige ein omfattande kunnskap omkringog i tilknyting til materiell kultur. Dei konkrete gjenstandane er å finna ute i sfunnet, ikkje i museumssamlingane (Silvén-Garnert 1992).

Tabell 7.2: Tilvekst av gjenstandar. Prosent av total gjenstandsmengd i kursiv

Museumskategoriar 1991 1992 1993 19942

Kunst- og kuns-tind.museum

2 128 1,0 2 085 0,8 1 0863 0,4 1 7144 0,8

Kultur.hist. museum 34 852 1,5 40 702 1,4 57 872 1,8 63 407 2,1

Nat.hist. museum 128 586 4,2 90 366 1,2 176 264 2,3 34 492 0,6

Kult.hist./nat.hist. museum 72 029 2,6 68 846 2,3 91 846 3,0 81 403 1,5


s-ttelen Kul-mtala

ng og kan

dsyn-a opp-t sliktbeids-a som

skulleande:ogise-ativa

ng ogriske

urdert

lsetteed 1/sea rela-ringa

nanenleg- og

på atstitu-plan-

teten i

lant

e

I Noreg manglar den samordnande organiseringa på feltet. Norske Kunst- ogKulturhistoriske Museer (NKKM) har hatt fleire utval som har arbeidt med samtiddokumentasjon, bl.a. i form av konkrete prosjekt. Det seinaste prosjektet ber ti«Bare plast», og har i første omgang resultert i ei vandreutstilling om temaet. Iturmeldinga og i seinare budsjettproposisjonar er samtidsdokumentasjon osom satsingsområde. Norsk museumsutvikling (NMU) har i 1995 følgt opp dettemed eit prosjekt som tek sikte på å etablera eit nasjonalt sekretariat for forskisamtidsdokumentasjon. Slik sett er utviklinga i Noreg på veg mot noko somlikna SAMDOK-organiseringa i Sverige.

Uavhengig av kva som måtte koma ut av dette prosjektet vil det vera nauleg for museum som arbeider med nyare kulturhistorie å samarbeida og fordelgåver når dei skal arbeida med 1900-talets materielle kultur. Som modell for eisamarbeid kan ein sjå på SAMDOK-organiseringa i Sverige, men også samarordninga som dei tre kunstindustrimusea har når det gjeld innsamling, kan tenføredøme.

I personalundersøkinga blant museumstilsette vart det bede om at dei gjera ei sjølvevaluering av dei ulike funksjonane i musea. Spørsmåla var følgj«Kva er den svakaste/sterkaste sida ved »ditt« museum?» Innsamling/katalring var eitt av fem alternativ som kunne kryssast for, og berre eitt av alternkunne veljast.

Kilde: Museumsutvalets personalundersøking 1994

Dei tilsette på kunst- og kunstindustrimusea er mest nøgde med innsamlikatalogisering, medan dei som arbeider ved dei blanda kultur- og naturhistomusea er meir misnøgde med denne funksjonen. Totalt sett blir funksjonen vtil å vera midt på skalaen (tabell 7.3; jf. også figur 9.7 og 9.8 i "Sterke og svake siderved institusjonane" i avsnitt 9.6.3.).

Som ei oppfølging av evalueringsspørsmåla vart det spurt om korleis dei tiville prioritera dei ulike museumsfunksjonane dersom ressursane vart auka m3. Prioriteringane var frå ein til fem. Dei tilsette ved kunst- og kunstindustrimusette innsamling/katalogisering på femteplass, i og for seg logisk sidan dei ertivt nøgde med situasjonen. I dei andre museumskategoriane var prioritetredje- eller fjerde-plass.

Det er mogeleg at innsamling og katalogisering høyrer med til dei funksjosom går av seg sjølv, og at det blir lagt lite vekt på dette arbeidet både i plagings- og prioriteringssamanheng. Kanskje har aktiviteten blitt for sjølvsagdrutineprega; ein gjer det som «alltid» har vore gjort. Det er grunn til å peika innsamling i endå større monn enn no bør gjerast synleg i planarbeid ved insjonane, anten i form av spesielle innsamlingsplanar eller som del av langtidsane. Det er også grunn til å understreka det ønskjelege i at innsamlingsaktivisterkare grad blir knytt opp til forskingsplanar og -prosjekt (jf. "Tilrådingar" i

Tabell 7.3: Rangering av funksjonen innsamling/katalogisering. Tal i kursiv viser rangering bfem alternativ

Museumskategoriar Sterkaste side Svakaste sid

Kunst- og kunstind.museum (n=121) 22% 2 8% 5

Kult.hist. museum (n=501) 17% 3 14% 4

Nat.hist. museum (n=86) 17% 3 16% 4

Kult.hist./nat.hist. museum (n=203) 12% 4 20% 2


vite-skil-

. Det, kan-t skaltan-m detien av gjen-ne.man- utstil-v dei tek i

n tilotek-ik i dei

rettebeideriale.his-rt avdikkeumen-

jen-unnlagskapama-om erden,stitu-ultatetnd-

et omjonarstitu-målet.e har,

gise-useainstejonar

avsnitt 7.2.6.5. nedanfor). Tiltak på fylkesnivå for å samordna innsamlingsaktiten ved musea er eit positivt steg i rett lei. Hovudutfordringane ligg likevel i eindinstitusjonane.

7.2.4 Dokumentasjon og oversynNår eit objekt har kome inn på museum, startar det på mange måtar eit nytt livskal identifiserast og bestemmast, det får eit identitetsmerke i form av nummerskje skal det også beskrivast og fotograferast. Opplysningar omkring objektenoterast ned, livshistoria er ein viktig del av informasjonsgrunnlaget for gjensden. Ved dei største musea blir det også gjort ei vurdering av tilstanden, og okrevst særlege konserveringstiltak. Generelt sett er det slik at museumsverdein gjenstand er sterkt avhengig av opplysningane som fortel i kva samanhengstanden har fungert før museumslivet, og korleis han har kome inn i samlinga

Museumslivet for objekta skal også dokumenterast: korleis, når og i kva sahengar gjenstanden flytter på seg inne i museet, når det er til konservering, påling og til utlån utanfor museet. Slike prosedyrar er det førebels berre nokre astørste musea som har, men dei vil nok bli meir vanlege etter kvart som einbruk informasjonsteknologi.

Registrerings- og katalogiseringsprosedyrane varierer mykje frå institusjoinstitusjon, stundom også innanfor same institusjon. Samanlikna med bibliverda er mangelen på standardar påfallande. Dette er ein situasjon som er lfleste land.

På eit par felt har museumsmiljø i Noreg kome fram med tiltak som legg til for felles standardar i Noreg. Tidleg på 1980-talet sette NKKM i gang eit armed å laga ein katalogiseringsstandard for etterreformatorisk gjenstandsmatDet vart utvikla eit katalogkort som har blitt teke i bruk ved mange av dei kulturtoriske musea. I same tidsrommet gjennomførde NKKM eit prosjekt, finansieNoregs allmennvitskaplege forskingsråd (NAVF), der det vart utvikla ein metofor etablering av nemningsbruk (nomenklatur) for gjenstandsmateriale i musfor nyare kulturhistorie. I tillegg til metodikken resulterte prosjektet i ferdig nomklatur for nokre gjenstandsgrupper (Østby 1983).

Alt arbeid med å leggja til rette for gode og omfattande opplysningar om gstandsmaterialet, har som hovudmål å skapa best mogeleg informasjonsgrfor tolking og forståing. Det er sterkt varierande i kva grad musea har makta å eit slikt grunnlag i form av katalogar og/eller fyldige register. I SSBs statistikkteriale skal institusjonane kvart år gjera greie for kor stor del av samlingane stilfredsstillande katalogisert. Det blir bede om ei subjektiv vurdering av tilstanog det er ikkje sett opp nokon minimumsstandard som referanse. I kva grad insjonane rosemålar eller svartmålar situasjonen, er umogeleg å avgjera. Resgjev i alle fall bod om ein situasjon som ikkje er tilfredsstillande, også om røyomen skulle vera litt betre enn det den statistiske rapporteringa fortel.

I 1992 var det 159 (38%) av institusjonane som ikkje svarte på spørsmålkor stor del av samlingane som var katalogisert. I 1993 var talet 217 institus(45%) og i 1994 210 (37%). Det er rimeleg å tru at manglande svar betyr at insjonane verkeleg manglar oversyn, elles ville det ha vore lett å svara på spørsDet betyr også at tala som fortel kor store samlingar dei aktuelle institusjonaner meir og mindre estimat.

Det er skilnad mellom museumskategoriane når det gjeld rapportert kataloring. Tala for 1994 tyder på at det står best til ved kunst- og kunstindustrim(tabell 7.4; jf. også tabell 7.1). Dette er rimeleg, sidan gruppa også har dei msamlingane. Dei kulturhistoriske musea har det største talet på einskildinstitus


m stårunst-rialet ii denr mykjer det

somopp-rt 4,2arrap-rterte

ling-iarefor å-takkver-

er ein

verastdårleg betre

edn harli ein

de gje-

eitld forustenmlin-

unkt

94

som ikkje svarte på spørsmålet om katalogiserte gjenstandar. Snur ein tala soi tabell 7.4, får ein følgjande opplysningar: 27% av gjenstandane i kunst- og kindustrimusea er ikkje katalogiserte, det same gjeld 40% av gjenstandsmatedei kulturhistoriske musea, 65% i dei naturhistoriske musea og heile 85% blanda museumsgruppa. Same korleis ein snur og vender desse tala, er det foav gjenstandsmaterialet som ikkje er tilfredsstillande katalogisert, og i tal esnakk om store restansar.

5 Norsk Arkitekturmuseum er ikkje rekna med.


Når det gjeld kulturhistoriske bygningar, er situasjonen omtrent den samefor gjenstandane. Av 4 700 bygningar i 1994 var 2 640 (56%) tilfredsstillande målte. På fotosida er situasjonen litt vanskelegare. I 1991 vart det rapportemill. foto (positiv, negativ, nitratfilm og dias). I underkant av 1,4 mill. (33%) vkatalogiserte. Av eit samla fotomateriale på godt 6 mill. foto i 1994, var 48% portert katalogiserte. Arkivmaterialet viser same tendensen. Av 21 000 rappohyllemeter i 1991 var 6 500 (31%) katalogiserte.

Manglande katalogisering gjer sjølvsagt at ein har dårleg oversyn over samane. Dei er vanskeleg tilgjengelege både for forsking og for formidling til eit brepublikum. Manglande katalogisering gjer også at ein har dårleg grunnlag avgjera nyinnsamling, anten det gjeld aktiv innsamling, eller ein skal seia neieller ja-takk til gåver. Manglande katalogisering er ofte kombinert med dårleg osyn over kvar dei konkrete gjenstandane er å finna i dei einskilde musea. Detsituasjon som er lite tilfredsstillande.

Manglande oversyn over samlingane er ein situasjon som også kan obseri andre land. I Nederland påviste Riksrevisjonen at mange museum hadde for oversyn over samlingane. Det er ingen grunn til å tru at situasjonen er særlegi Noreg. Tala ovanfor indikerer i alle fall ikkje det.

Museumsutvalet finn ingen grunn til å gå djupare i årsakene til ein situasjon mstore katalogiseringsrestansar. I konkurranse med t.d. formidlingsfunksjoneoppgåver som går på samlingsvedlikehald og -oversyn ein klar tendens til å bsalderingspost. Både i Nederland og Sverige innsåg styresmaktene at det burrast noko ekstra. I Nederland vart det sett i verk ein såkalla Delta Plan for the Pre-servation of Cultural Heritage. Registrering av restansar vart kombinert med omfattande program for førebyggjande konservering, der gode lagringsforhogjenstandsmaterialet vart prioritert (Delta Plan 1992). I Sverige vart det ha1995 sett i gang eit liknande tiltak under namnet «SESAM - öppna museisagarna» (jf. "Trøndelagsundersøkinga" i avsnitt 7.3.3.). Museumsutvalet finn detumogeleg å koma skikkeleg à jour utan ekstra tiltak, og vil difor med utgangsp

Tabell 7.4: Institusjonar med katalogiserte gjenstandar og tal på katalogiserte gjenstandar 19

Museumskategoriar Institusj. m. katal. gjenstandar

Tal katal. gjenstan-dar

Prosent av alle gjen-standar

Kunst- og kunstind.museum5 (= 37)

28 161 000 73

Kult. hist. museum (= 457) 297 1 615 000 60

Nat.hist. museum (= 14) 6 2 144 000 35

Kult.hist./nat.hist. museum (= 62)

27 812 000 15


tanse-ande-

et segr kanmål:n og

nar,

.

), der edb-rukteing avområ-

den itsen ior nor-dag-asjonser.ande

t og iblinsde-

g arkiv,ektiv

veienrunn-

man-

haravgje-nnlagreg,

i erfaringane i Nederland og Sverige skissera eit program over fem år for reskatalogisering etter ein minimumsstandard, kombinert med tiltak for førebyggjkonservering (sjå nedanfor "REVITA-planen: registrering, bevaring og revitalisering av museumssamlingar" i avsnitt 7.3.4.2.).

7.2.5 Informasjonsteknologi (IT)Med så store informasjonsmengder som musea skal halda greie på, seier dsjølv at edb-teknologien i stigande grad betyr ei hjelp, som på somme måtaverka revolusjonerande. Bruk av IT i museumssamanheng har tre hovudsiktea) å skapa orden, oversyn over og effektiv tilgang til samlingar, informasjo

kunnskap i kvar einskild institusjon.b) å gjera informasjon om samlingane lettare tilgjengeleg mellom institusjo

uavhengig av geografisk avstand.c) å gjera informasjon og kunnskap i musea lettare tilgjengeleg for omverda

Storparten av innsatsen når det gjeld bruk av IT, har konsentrert seg om abehov i institusjonane har vore styrande. Dei første institusjonane starta medbruk på slutten av 1960-talet, og i 1991 rapporterte 212 institusjonar at dei bedb på eit eller anna arbeidsfelt. 137 av desse brukte teknologien til registrergjenstandar, 97 på fotoregistrering og eit 40-tal museum brukte edb på arkivdet.

I ein første fase er det naturleg at ein konsentrerer IT-arbeidet til å få oreige hus. Men skal ein kunna ta ut det potensialet som ligg i IT, bør innsaaukande grad retta seg mot pkt. b) og c). Med den desentraliserte strukturen fske museum vil bruk av informasjonsteknologi kunna bety ei styrking av det lege arbeidet ved musea. Dersom det blir lagt til rette for det, kan både informog kunnskap i langt større grad enn i dag brukast på tvers av institusjonsgren

Statssekretærutvalet for IT framhevar punkt c) ovanfor og skisserer følgjtiltak for ein samla museumssektor:

«Museumsvesenet bør bygge ut kompetanse både på teknologifelteformidling slik at museene kan bruke informasjonsteknologien til å kunnskapsbanker og møteplasser for læring, opplevelse og samfunbatt» (Den norske IT-veien 1996).

I den samanhengen er det naturleg å peika på musea, saman med bibliotek osom partnerar og supplement til det offentlege skuleverket innanfor eit perspder ein talar om livslang læring i den «globale grendeskolen» (Den norske IT-1996). For å kunna spela dei rette rollene i ein slik samanheng, er det nokre gleggjande perspektiv som bør prega utviklingsarbeid og tiltak. Dette kan safattast i stikkorda standardisering, samordning av utviklingsarbeid og tilkopling avmusea til nettverk.

7.2.5.1 Standardisering og samordning

Internasjonalt er det verd å merka seg at arbeidet med datastandard blir prioritertmeir og meir, og karakteristisk nok er ein ivrigast på dette feltet i land der einlengst erfaring med bruk av edb i museum. Arbeid med felles datastandard er rande for å kunna få oversyn som går utover institusjonsnivå og for å få grufor fornuftig samarbeid mellom institusjonane. Dei initiativa som er tekne i Noer positive, men mykje kan enno gjerast.


dar-kata-

øttema-g og

e kul-

idetm forstmu-eum,um, på

mord-

arke-ent arbeidister/

vvern-

rar ogka-m eit

idetkalla),gistre-nti-

sam- byg-gare forknytarunnlag for.t her.istrertiskeeran-a har

, Uni-gane form kanet er

Sett i internasjonalt perspektiv var NKKM tidleg ute med eit forsøk på standisert opplegg for dei kunst- og kulturhistoriske musea. Med utgangspunkt i logstandarden som er nemnt i "Dokumentasjon og oversyn" i avsnitt 7.2.4., gjen-nomførde NKKM eit edb-utviklingsprosjekt i åra 1983-85 med økonomisk stfrå NAVF og det tidlegare NAVFs Edb-senter for humanistisk forskning (no Hunistisk datasenter, Universitetet i Bergen). Resultatet var eit programopplegrutinar for katalogisering av gjenstandsmateriale og foto ved museum for nyarturhistorie (Østby 1986).

I eit oppfølgingsprosjekt, også i regi av NKKM, vart standardiseringsarbestyrkt monaleg. Det vart laga ein såkalla feltkatalog, dvs. ei rådgjevande norkatalogisering av nyare kulturhistorisk gjenstandsmateriale, gjenstandar i kunseum og fotografi. Som ei vidareføring av dette arbeidet har Norsk FolkemusMaihaugen, Norsk Teknisk Museum, Nasjonalgalleriet, Norsk TelemuseNKKM og NMU etablert samarbeidsgrupper for å få til endå meir samordningedb-sida. Arbeidet så langt har vist at felles datastandard er viktigare for saning og samarbeid enn felles datatekniske løysingar.

På arkeologisida har det også blitt laga (1988) ein felles datastandard forologiske funn og for arkeologiske kulturminne i Økonomisk kartverk (ØK). Mikkje alle landsdelsmusea har enno teke standarden i bruk. Samstundes er dei gang i einskildinstitusjonane som inneber overføring av eldre, manuelle regkatalogar til edb.

Når det gjeld spørsmålet om samordning, er biletet til ein viss grad prega amange aktørar som i vekslande grad søkjer samarbeid og samordning. I Miljødepartementets Handlingsplan for kulturminneforvaltning (1992) vart det konsta-tert at ansvaret for registra på kulturminnefeltet var splitta opp på mange aktøat informasjonen i for stor grad var retta mot einskildobjekt og for lite mot heilspar. Det vart difor understreka at det påbegynte arbeidet hjå Riksantikvaren oNorsk register for kulturminne (NOREK), burde vera eit prioritert felt.

Førebels har arbeidet med NOREK vore knytt til delar av konseptet. Arbemed oversyn over dei arkeologiske kulturminna i Økonomisk kartverk, det såØK, vart i 1994 overført til Norsk institutt for kulturminnevernforsking (NIKUsom i samarbeid med dei arkeologiske landsdelsmusea er i gang med edb-rering og digitalisering av materialet. I 1995 vart det inngått avtale mellom Riksakvaren og Statens Kartverk om etablering av Nasjonalt bygningsregister medordning av det omfattande SEFRAK-materialet (opplysningar om ca. 550 000ningar frå tida 1537-1900) og det offisielle eigedomsregisteret (EDR, tidleGAB og Elektronisk grunnbok, EG) og Tinglysingsdata. Det vil vera aktueltmuseum som arbeider med bygningar som kulturhistorisk kjeldemateriale, å seg til dette arbeidet for å sikra at musea kan bruka same datastandard som gfor dei registra dei skal etablera for dei over 4 700 bygningane dei har ansvar

Universitetsmusea er omfatta av to samordningstiltak som skal nemnasFørst ute (1991-92) var det såkalla Dokumentasjonsprosjektet som er adminfrå Universitetet i Oslo, og som gjeld institutt/museum som er knytt til humanistfagmiljø ved alle fire universiteta. Prosjektet er ei stor satsing på å overføra refseopplysningar for arkiv-, gjenstands- og fotomateriale til edb. På museumssidarbeidet i første omgang kome i gang ved Oldsaksamlinga og Myntkabinettetversitetet i Oslo og Bergen Museum. Det er meininga at referanseopplysninskal overførast til edb i den forma dei har i dei manuelle registra/katalogane. Eifor standardisering av opplysningane finst, slik at informasjon i større gradoverførast mellom institusjonar. Første del av prosjektet går ut i 1996, men dplanar om å utvida perioden.


isto-rføraet erSpørs-ane er

ognde

planarREK.gsor-mi og

anhen- i stor refe-

lt, oglete ogr omn eller

erteltakettek-

ons-øtte.k av

tet forersyn har eitslike

m dettame

rma-kst-nnetusjo-eids-per-sjon, den

IB-ltur-ons-, vilsek-ing i

I 1994 starta eit tilsvarande forprosjekt om samarbeid mellom dei naturhriske universitetsmusea under prosjektnamnet UNADOK. Meininga er å oveeksisterande opplysningar i manuelle register eller katalogar til edb-mediet. Dei sentral prosjektgruppe som arbeider med det museums- og datafaglege. måla om felles datastandard har ein starta med, men dei er ikkje løyste. Planlike ambisiøse som for Dokumentasjonsprosjektet.

Som tilstøytande aktør arbeider Direktoratet for naturforvaltning (DN) NINA-NIKU med planar om databasar som til ein viss grad har samanfallainteresser med dei naturhistoriske musea. Miljøverndepartementet har m.a. om å utvikla ein nasjonal miljødatabank, som på sikt også skal innehalda NODet er berrsynt at eit nærare samarbeid mellom universiteta og miljøforvaltningana vil gje ei meir rasjonell utnytting av ressursar, både når det gjeld økonopersonalkompetanse.

Som døme på ein samarbeidsmodell som bør kunna brukast i andre samgar, skal nemnast utviklinga av biletdatabaseprosjektet BAUTA. Sidan museagrad arbeider med gjenstandar eller bilete i ei eller anna form, er tekstbaserteranseopplysningar berre erstatningar for det visuelle inntrykket. Internasjonaogså her i landet, har det dei seinaste 5-10 åra pågått utviklingsprosjekt der bitekst blir kopla saman på ulike vis. Det betyr at når nokon vil finna opplysningaeitt eller fleire objekt, får dei både tekstreferansar og biletrepresentasjon av dedei objekta som det er spurt etter.

I 1995 avslutta utviklingsprosjektet BAUTA, som går på å overføra tekstbasrefereranseopplysningar saman med digitaliserte bilete i telefonnettet. Bak tistod Norsk Folkemuseum, Nasjonalbibliotekavdelinga i Rana, Institutt for datanikk og telematikk ved Noregs Tekniske Høgskole, Riksarkivet, Dokumentasjprosjektet, Uninett, BIBSYS og NMU. Noregs forskingsråd gav økonomisk stProsjektet har utvikla ein prototype for databasehandtering og publikumsbrufotosamlingar over Internett.

Som døme på andre samordnande tiltak skal også nemnast at Sekretariafotoregistrering (SFFR) har laga og distribuert to nasjonale databasar med ovover eldre fotografar og fotosamlingar i offentleg og privat eige. På arkivsidaLandslaget for lokal- og privatarkiv (LLP) i samarbeid med Riksarkivet utviklaopplegg for registrering av arkiv (ASTA), og det er også i bruk i museum med arkivsamlingar.

I eit samordnings- og samarbeidsperspektiv melder det seg eit spørsmål oer behov for ei eller anna form for sentralregister, dvs. ein stad der ein i prinsippeskal kunna finna kjerneinformasjon om alt som er tilgjengeleg innanfor eitt og stema/felt. Det er ikkje vanskeleg å sjå for seg ei utvikling der stendig meir infosjon blir tilgjengeleg med hjelp av informasjonsteknologi. I aukande grad vil teinformasjon bli kombinert med digitalisert biletinformasjon. Hovuddelen av deinformasjonen vil eksistera som distribuerte databasar ved mange ulike instinar. Med ei aukande mengd tilgjengeleg informasjon vil det etter kvart bli arbkrevjande å finna fram til relevant informasjon i eit distribuert system. I eit slikt spektiv kan eit sentralregister som inneheld strategisk viktig kjerneinformafungera som eit informasjonsfilter for og vegvisar til relevant informasjon, dermåtte finnast i det distribuerte systemet.

På biblioteksektoren fungerer Nasjonalbibliografien, Samkatalogen og BSYS som sentralregister. NOREK aspirerer til noko liknande når det gjeld kuminneforvaltning, det finst også kimar til sentralregistertankar i Dokumentasjprosjektet og UNADOK. Når det gjeld sentralregisterbehov og -funksjonarmuseum ha ein del felles interesser med bibliotek- og arkivsektoren. Bibliotektoren har utan tvil kome lengst når det gjeld fellestiltak. Dei har m.a. lang erfar


ingar aveum, fel-nfra-trek-gging

sjo-tr dei

er eittte av.

ett forandreinett.inett-

itetr. Til-rde-tigetats-sten-lve vil

undesusea på

r kor-kankanttver-

alitetfelta

mel-an

somerketn og

Mil-tiativ

det å handtera sentrale, store databasar. På dette feltet bør det gjerast vurderom det kan utviklast sentralregisterfunksjon over eit større felt, der både musbibliotek, arkiv og miljøforvaltninga kan få løyst oppgåver. Poenget med slikelesløysingar er at ein skal spara utbygging av fleire parallelle teknologiske istrukturar og kompetansemiljø, og i staden sikra at det ein byggjer opp, får tilskeleg styrke. Dei einskilde fagmiljøa kan då konsentrera si kompetanseoppbyom substansen i datamaterialet.

7.2.5.2 Nettverk

Ein klar tendens i bruk av IT går mot ein stendig tettare kontakt mellom institunar, gjerne over landegrenser, via Internett. Med ei slik teknologisk plattform er deraskt og enkelt å utveksla data, å finna fram til opplysningar utan omsyn til kvaer lokaliserte reint geografisk. Samarbeidsprosjektet som resulterte i BAUTA godt døme på korleis ein kan nå fram til felles løysingar som mange kan ha nyDen lokale/nasjonale varianten av Internett har sidan 1987 vore Uninett, ein drifts-organisasjon under Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepartementet for datanuniversitet og høgskular. Med verknad frå 1993 fekk også institusjonar under departement, dvs. museum, arkiv og bibliotek høve til å vera brukarar av UnPr. juli 1995 var berre seks museum utanom universiteta registrerte som Unbrukarar.

Med verknad frå 1996 vart det innført betaling for å bruka Uninett. Universog høgskular fekk auka budsjetta sine for å kunna betala for Uninett-tenestesvarande sentral budsjettoverføring skjedde ikkje for institusjonar under Kultupartementet, dvs. museum, bibliotek og arkiv. Skal bruk av IT kunna bli det vikinstrumentet for musea som offentleg politikk legg opp til, m.a. i rapporten frå Ssekretær-utvalet, må det leggjast til rette for at musea får lett tilgang til nettverkester, anten det er Uninett eller andre offentlege nettverkstenester. Musea sjøkunna få effektivisert ein del av arbeidet sitt ved å bruka datanettverk. Samstvil både det offentlege og private kunna ha stor nytte av det materialet som metter kvart vil kunna stilla til disposisjon. Noko av det viktigaste som kan skjedette feltet, er at ein i den komande IT-planen for Kulturdepartementet vurdereleis ein kan knyta museum, bibliotek og arkiv til offentlege nettverk slik at dei spela den rolla som dei er tiltenkte i den offentlege IT-politikken. Fleire land visa til gode erfaringar med at musea har god tilgang til det offentlege dataneket, m.a. både Canada og Sverige.

7.2.5.3 Tilrådingar

Bruk av IT som strategisk verkemiddel i arbeidet med å betra informasjonskvog tilgang til informasjon og kunnskap i musea, vil vera eit av dei viktigaste for samordningsarbeid dei næraste åra. Museumsutvalet vil i den samanhengenpeika på følgjande felt der det på sentralt hald bør gjerast ein innsats:– utvikling og samordning av dokumentasjonsstandardar innanfor musea og

lom museum, bibliotek og arkiv. I tilknyting til Kulturdepartementets IT-plbør det gjerast ei vurdering av korleis dette arbeidet best kan styrkjast.

– I den sentrale planlegginga av bruk av IT bør ein tenkja på å stimulera tiltakpå ein kreativ måte tek i bruk IT for å knyta museum tettare opp mot skulevog som gjer det lettare for verda utanfor musea å tileigna seg informasjokunnskap i musea.

– Kulturdepartementet, Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepartementet og jøverndepartementet bør sjå på om og korleis ein kan samordna ulike ini


rnett veraoneniljøa

akti-

er eingane

aktivtsvar

institu-v børvent-er detan hafunn,

rt ava skal skal

medkap i kon-

teik-museaer det mate-t spe-

i segltat tiler

t fak-

gversi-ksjonlo-

e ogjonaleet for

om etablering av databasar innanfor museumsfeltet og miljøforvaltninga.– Ein vil på det sterkaste tilrå at også musea får god tilgang til Uninett/Inte

for å kunna gjera seg nytte av desse kommunikasjonsfasilitetane. Det vilein absolutt føresetnad for å få til betre samordning av all den informasjsom musea forvaltar, og det vil vera til nytte og glede både for forskingsmog samfunnet elles.

7.2.6 Forsking

7.2.6.1 Forsking er å søkja ny kunnskap

I definisjonane av museum står forsking fram som ein av dei grunnleggjandevitetane (jf. "«Eit museum er...»: definisjonseksersis" i avsnitt 5.2.). Dette er logisksidan museum som formidlar av kunnskap vil vera avhengig av at nokon skapkunnskapsbase, at nokon stiller spørsmål til og tolkar dei materielle leivninsom musea arbeider med.

Som utgangspunkt er det naturleg å plassera museum som eit sjølvsagt ogelement i høve til det kunnskapsbehovet eit samfunn har til ei kvar tid. I sammed dette er det tidlegare peika på at musea skal tena samfunnet som dialogsjonar ved å vera møtestader for kunnskapsopplevingar. I eit slikt perspektimusea bruka forsking som den viktigaste reiskapen for å oppfylla samfunnsforningar om å vera eit aktivt instrument i kunnskapsgenerering. Samstundes grunn til å understreka den eigenverdien forsking og ny kunnskap i seg sjølv ki samfunnssamanheng (jf. utkast til Strategiplan 1996-2000 for Kultur og samNoregs forskingsråd).

Utgangspunktet er heile tida eit kunnskapsbehov, dels identifisert og definesamfunnets ulike organ, dels av forskarsamfunnet sjølv. Forsking ved musesjølvsagt gå inn i eit slikt overordna samfunnsperspektiv. Forsking ved museaikkje leva sitt eige liv, lausrive frå det samfunnet som musea skal tena. Til liksanna forsking skal museumsforsking ha eit dynamisk perspektiv, der all kunnsprinsippet skal prøvast, revurderast, forkastast, modifiserast og reviderast i eintinuerleg prosess.

I prinsippet er ikkje forsking ved musea annleis enn anna forsking. Kjennenande er at problemstillingar og teoretiske resonnement formar basis. Sidan har eit spesielt ansvar for natur- eller menneskeskapte materielle leivningar, museumsforskarens oppgåve å laga prosjekt som viser den rolle og betydningrielle leivningar har som meiningsberande element i ein større samanheng. Desielle for museumsforskinga er med andre ord kjeldematerialet, ikkje forskingasjølv. Eit anna kjennemerke er at i musea kan det ofte vera kort veg frå resuformidlingstiltak for eit breitt publikum, anten det er i form av utstillingar ellpublikasjonar.

Det kan vera på sin plass med eit lite oversyn over kva kunnskap samfunnetisk får eller kan få frå musea.– Det meste av arkeologisk forsking i Noreg blir utført ved universitetsmusea o

ved Arkeologisk museum i Stavanger, dessutan ved dei arkeologiske unitetsinstitutta. Desse musea spelar ei sentral rolle innanfor kunnskapsprodusom er knytt til jordfunn og kulturlandskap. I tillegg kjem den marinarkeogiske forskinga, der sjøfartsmusea også spelar ei rolle.

– Innanfor naturfaga botanikk, zoologi, geologi og paleontologi står dei naturhis-toriske universitetsmusea for forsking knytt til dei eksisterande samlingantil etablering av nye beleggsamlingar. I samband med den sterke internasog nasjonale satsinga på biodiversitetsprogram, blir det peika på behovmeir omfattande satsing på kunnskap i systematikk.


lle996)imu-

ormil-over-i-i kul-

kjensier- ved somer einiversi-

istik- muse-en i

ms- publi- som

lar it 157tsmu-nstitu- også

inn for-idet».

heilt

blant

– Når det gjeld kunstfagleg forsking, er musea viktige bidragsytarar i den aktueforskinga. Spesielt gjeld det kunsthandverk og design, der det til no (1berre unntaksvis har blitt utført forskingsarbeid utanfor dei tre kunstindustrsea.

– For gjenstandsmateriale frå nyare tid er situasjonen mykje den same. Ein stdel av forskingsinnsatsen skjer med tilknyting til musea utanfor universitetsjøa. Samstundes skal det ikkje løynast at forsking på dette feltet ikkje er vettes omfattande. Bygningsforsking har tradisjonelt stått sterkt hjå Riksantkvaren, men er i seinare tid overført til NIKU. På dette feltet spelar også deturhistoriske musea ei rolle.

7.2.6.2 Forsking i musea: problem og potensiale

Då Hovekomiteens innstilling vart lagd fram i 1970, vart det uttrykt eit klart ønsom at det vitskaplege arbeidet ved musea skulle styrkjast. Innføringa av finaingsordninga for dei halvoffentlege musea har nok delvis ført til styrkt forskingdei musea som har vore omfatta av den aktuelle ordninga. Like fullt er det tingtyder på at musea ikkje har ein særleg markant posisjon i forskarsamfunnet. Spå dei seinaste forskingsmeldingane, er musea, både innanfor og utanfor unteta, så godt som fråverande.

Når musea sjølve skal omtala forskingsaktiviteten, støyter ein på karakterkar som «manglande ressursar», «manglande tid», «manglande forståing hjåumsleiing og styresmakter» og «liten aktivitet». Dette er ein del av bodskapNKKMs forskingspolitiske fråsegn frå 1993 og i eit dobbelnummer av Museunytt same året (nr. 3/4), der museumsforsking var tema. Samstundes inneheldkasjonane ein sterk argumentasjon for forsking som basisaktivitet i musea ogeit uforløyst potensiale i forskarsamfunnet.

Det finst ikkje så mykje talmateriale som kan belysa den rolla forsking speden totale museumsaktiviteten. I SSBs 1991-statistikk er det rapportert utførforskingsårsverk. 73% av desse årsverka er utførte i fylke som har universiteseum. Dermed er universitetsmuseas dominerande posisjon som forskingsisjonar påpeika. Forskingsårsverka utgjer 5% av totalt utførte årsverk i 1991,ein indikasjon som støttar den problembeskrivinga som er nemnd ovanfor.

I Museumsutvalets personalundersøking var det fleire spørsmål som gjekkpå forsking. Det skulle m.a. takast stilling til følgjande påstand: «Mangel påsking ved musea er eit trugsmål mot den faglege kvaliteten i museumsarbe70% var heilt eller delvis einige i påstanden.

Sjølvevalueringa av aktivitetane ved musea viser at personalet ikkje ernøgd med tilstanden (tabell 7.5).


Tabell 7.5: Forsking - sterkaste eller svakaste sida i institusjonen? Tal i kursiv viser rangering fem alternativ (N = 911)

Museumskategoriar Sterkaste sida Svakaste sida

Kunst- og kunstindustrimuseum (n = 121) 8% 5 29% 2

Kult.hist. museum (n = 501) 7% 5 36% 1

Nat.hist. museum (n = 86) 42% 1 23% 2

Kult.hist./nat.hist. museum (n = 203) 14% 3 30% 1


rdertr for-m for-

uellek soming,erte på

uppa,k pr. stor-

est utrisketorlei- sjan-

sakti-ing Medt klartat for-er åretkje tidga av

k

Berre hjå personalet ved dei naturhistoriske musea blir forskinga vuhøgast. Biletet er likevel ikkje eintydig: 23% av det same personalet vurdereskinga som den nest svakaste aktiviteten. I dei andre museumskategoriane kjeskingsaktiviteten dårleg ut.

Den kritiske sjølvevalueringa korresponderer relativt godt med den akttidsbruken på forsking. Personalet skulle gjera greie for kor mange månadsverdei brukte pr. år på aktivitetane: innsamling/registrering/katalogisering, forskbevaring, formidling og drift/administrasjon/leiing. 330 personar (33%) rapportbruk av tid til forsking. Rapporteringa byggjer på subjektive estimat, og ikkjetidsregistrering. Resultatet skulle likevel gje visse indikasjonar. Den største gr46%, bruker inntil 1 månadsverk til forsking. 5% bruker meir enn 6 månadsverår til forsking. Fordelt på dei fire museumskategoriane og på institusjonar etterleik, får ein klare skilnader (tabell 7.6).


Naturhistoriske museum og den «blanda» museumsgruppa kjem klart bfordi her er innslaget av universitetsmuseum størst. I dei kunst- og kulturhistomusea dominerer «ein-månads-forskaren». Tid til forsking aukar også med sken på institusjonen. Dei tilsette ved små institusjonar har naturleg nok mindresar til å bruka tid på forsking.

Interessant er det å leggja merke til at dei 330 som har rapportert forskingvitet, bruker meir tid på administrative gjeremål og formidling enn på forsk(figur 7.1). Det er ein klar indikasjon på museum som «mangsysle-samfunn».tanke på at forsking er eit arbeid som set krav til konsentrasjon over tid, er deat «månadsforskaren» har det vanskeleg, spesielt når ingen ting tyder på skingstida blir disponert som ein samanhengande periode, men er spreidd ovsom småstunder. Også i dei største musea bruker forskarpersonalet like mypå administrative gjeremål som på forsking. Det kan tyda på at organiserinarbeidet kanskje ikkje er god nok med tanke på rasjonell forskingsaktivitet.

Tabell 7.6: Forsking - månadsverk pr. år. Personale som rapporterte forskingsaktivitet

Museumskategoriar Inntil 1 månadsverk Over 3 månadsver

Kunst- og kunstindustrimuseum (n = 35) 46% 14%

Kult.hist. museum (n = 176) 58% 6%

Nat.hist. museum (n = 49) 30% 43%

Kult.hist./nat.hist. museum (n = 74) 34% 23%

Museum etter storleik

1-3 tilsette (n = 53) 85% -

4-7 tilsette (n = 42) 52% 19%

8-12 tilsette (n = 47) 66% 6%

13-22 tilsette (n = 40) 48% 19%

23 tilsette og fleire (n = 137) 33% 43%


etetktivi- meditets-i kul- etterkinglass.g på

usea som-

stimu-måls-tet så

elpro-

pro- å stå

Figur 7.1 Tidsbruk blant personale som rapporterte forskingsaktivitet


Når det gjeld spørsmål om å prioritera evt. nye midlar til forsking, viser bileit par interessante trekk. Dei institusjonane som allereie har størst forskingsatet, vil prioritera forsking høgast. Det gjeld dei naturhistoriske musea og museaintegrert kultur- og naturhistorie. Det er naturleg sidan personalet ved universmusea kjem i denne kategorien. Både i kunst- og kunstindustrimusea og i deturhistoriske musea blir forsking prioritert på ein fjerdeplass. Ser ein på museastorleik, er det berre museum med fleire enn 23 tilsette som vil prioritera forsførst. I dei andre storleikskategoriane kjem forsking på tredje eller fjerde pBlant dei 330 personane som har rapportert forskingsaktivitet, kjem forskintopp, og det er for så vidt ikkje uventa.

Med utgangspunkt i meldingane om problematiske forskingsforhold ved mhar Noregs forskingsråd (NFR) sidan 1992 hatt eit femårs stimuleringsprogramer kalla Museumsforskning i nettverk. Programmet gjeld dei kunst- og kulturhistoriske musea. Ei rekkje seminar med tilhøyrande rapportar har hatt som mål å lera til samarbeidsprosjekt, der tids- og annan ressursbruk kan vera meir føretenleg og meir samanhengande enn tilfellet ofte er i dag. Det viktigaste resultalangt er eit treårs paraplyprosjekt som er kalla Menneske og bomiljø. Norsk Folke-museum har koordineringsansvaret og åtte institusjonar tek del med ulike dsjekt. Prosjektet er finansiert av NFRs program for Kultur- og tradisjonsformid-lande forsking, eit program som også har fanga opp andre museumsrelatertesjekt. Tiltaket er eit døme på at ein kan oppnå meir ved å samarbeida ennåleine.


deitaneome

t lett høy-

n nårordi-

rådabeid

t for- til ate pro-

seia for-

eid. harytinga

i detgsbe-

økja ny

ti-gsåskalng oga rolla

kapeids-tår til

titt påt måfor for-etyrnfortitu-sen-fat-i må

r å få uni-.skom-rande

7.2.6.3 Skal alle museum utføra forsking?

Ikkje sjeldan blir forsking i musea omtala som ein aktivitet som kjem i tillegg til andre aktivitetane, eller noko som kjem «etterpå». I opprekningar av aktiviteblir forsking ofte nemnt som den siste. Dette kan koma av at ofte har tilfanget kinn i samlingane før nokon ser på det i forskingssamanheng. Dermed kan deskapast ei oppfatning av at forsking er noko ekstraordinært, som eigenleg ikkjerer heime i museumsarbeidet.

Den svenske museumsutgreiinga gjer seg delvis til talerøyr for eit slikt sydet blir slått fast at forsking ikkje kan høyra med til basisoppgåvene innanfor nært budsjett. I utgreiinga blir det understreka at det trengst forsking på dei ommusea arbeider. Men aktiviteten blir tilvist ekstern finansiering, gjerne i samarmed universitet og høgskular. Bak dette synet ligg ei prinsipiell holdning om asking primært skal utførast i universitetsmiljø. Dessutan tek det også omsyndet meste av svensk forsking, også ved universiteta, er finansiert av eksternsjektmidlar (SOU 1994: 51 Minne och bildning).

Museumsutvalet stiller seg prinsipielt skeptisk til eit museumssyn som så å frigjer kunnskapsgenerering ved musea frå forskingsaktivitet, eller som tilvisersking til eit liv ved sida av og i tillegg til innsamling og dokumentasjonsarbTvert imot vil Museumsutvalet understreka den sterke samanhengen forskingmed den totale museumsverksemda. Spesielt skal nemnast den sterke tilkninnsamling bør ha med forskingsrelaterte problemstillingar, kort og godt fordgjev den beste garantien for at museumstilfanget kan vera ein viktig, meininrande informasjonsbase også for komande generasjonar.

Dette avsnittet er medvite kalla Innsamling og forsking for å markera den sterkeinnbyrdes samanhengen det er, eller bør vera, mellom det å samla og det å skunnskap. Ideelt sett bør innsamlings- og forskingsplanar vera integrerte, og Muse-umsutvalet vil difor heller peika på tiltak som kan styrkja forsking som grunnakvitet ved musea. Det inneber ikkje at prosjektfinansiering ikkje vil vera viktig ofor norske museum. Det inneber heller ikkje at ein framtidig museumspolitikk leggja opp til at alle museum skal satsa på forsking. Men det betyr at innsamliforsking må vurderast som to sider av same sak, dersom musea skal oppfyllsom samfunnsminne.

Samla sett utgjer museumsmiljøa hovudgrunnlaget for utvikling av kunnsom det materielles plass og betydning i samfunnet. Utfordringa er å få til arbog rammevilkår som gjev rasjonell utnytting av dei ressursane som allereie sdisposisjon for forsking.

Som eit realistisk utgangspunkt vil Museumsutvalet peika på at det er knapmogeleg og heller ikkje ønskjeleg å leggja opp ein politikk som satsar for bremuseumsforsking. Alle museum er ikkje potensielle forskingsinstitusjonar. Deaksepterast at dei minste museumseiningane ikkje er det beste rammeverket sking. Daglege gjeremål vil måtta prioriterast når bemanninga er lita. Det bikkje at ein skal leggja hindringar i vegen for dei som vil satsa på forsking innasine felt. Forskingskreativitet er ikkje ein direkte funksjon av storleiken på inssjonane. Utviklinga av informasjonsteknologien fremjar for så vidt også ein detralisert struktur. Men det vil vera feil å setja krav og forventningar til ein omtande forskingsinnsats i dei minste institusjonane med fast bemanning. Degjerne søkja samarbeid gjennom ulike former for nettverk, også vera aktive foprosjektmidlar. Men krav om forskingsinnsats skal først og fremst rettast motversitetsmusea og ansvarsmusea (jf. "Tilrådingar" i avsnitt 10.2.2.1. og 12.2), dvsdei musea som skal ha eit samordningsansvar anten på nasjonalt eller fylkemunalt nivå. Det er også dei musea som bør utvikla seg som forskingsutføinstitusjonar.


tandt vera rap-

slike1992ndeeids-

tekoses- prio-kingin akti- av for-

ta motet dei- mot Stu-

Bru-ums-for-

ing.meåseo- om

orske (t.d.1994). det er

nnaasjekt

nt-

runn-

at deirinsip-legget

Eit trekk ved museumsforskinga er mange individuelle prosjekt i den forsat det er relativt sjeldan at institusjonane står bak prosjekta. Kanskje kan demed å forklara at det i SSBs materiale frå 1993 berre var 11 institusjonar somporterte at dei har forskingsplanar. Vonlegvis er det fleire museum som harplanar innbakte i langtidsplanane sine. NFRs forskingsnettverk starta opp i som samarbeidsforum for einskildforskarar og ikkje institusjonar. I den komaprogramperioden vil det bli lagt større vekt på at institusjonane går inn i samarbprosjekt.

Det er grunn til å understreka det viktige i at institusjonane i større gradansvar for forskingsaktiviteten ved å integrera prosjekta i den løpande planprsen ved institusjonane. På den måten er det lettare å få formelle rammer kringritering av tid og andre ressursar til forsking. Integrert i plansamanheng blir forsogså ein meir synleg og naturleg del av museumskvardagen enn når det er evitet som heilt og fullt blir overlaten til einskildmedarbeidarar. Sterkare gradinstitusjonsinitiert og -styrt forsking vil truleg også gjera det enklare å nå fram iskingsrådssamanheng.

7.2.6.4 Forsking om museum

Den vanlege forståinga av omgrepet 'museumsforsking' er forsking som er retgjenstandar og anna kjeldemateriale som musea forvaltar. I utlandet har dseinaste 30 åra vakse fram ei form for museologisk forsking, der musea som institusjonar er forskingstema (Gjestrum 1995). Forskingsperspektivet er rettamåten museum fungerer på som samfunnsinstitusjon. Department of Museumdies, University of Leicester er eitt av dei eldste museologiske forskingsmiljøa.ker ein PhD- og MA-arbeid sidan 1975 som indikator, er det tydeleg at museformidling utgjer eit svært viktig deltema i forskingsaktiviteten. Ofte er denne skinga kombinert med utdanning i det å arbeida på museum.

Storbritannia og USA var relativt tidleg ute både med forsking og utdannHer i Norden har Sverige museologiutdanning t.o.m. doktorgradsnivå ved UUniversitet. I Finland er det universitetsutdanning i museologi i Jyväskylä. Mulogisk forsking og utdanning er omtrent ikkje-eksisterande i Noreg. Kunnskapkorleis museum fungerer i vidare samanheng, er viktig, og det finst ein del nstudiar innanfor ulike fagdisiplinar som tek for seg museum og materiell kulturSørhaug 1988; Østerberg 1988; Johansen 1989; Klausen 1990; Vestheim Kunnskap om det å arbeida i museum er også viktig, på same måten somnaudsynleg med utdanning for ein bibliotekar eller ein lektor.


I motsetnad til den svenske museumsutgreiinga vil Museumsutvalet framheva korviktig forsking er som grunnleggjande aktivitet, dersom museum fullt ut skal kuspela rolla som samfunnsminne. Museumsutvalet meiner at innsamlingsverksemdvil bli direkte skadelidande dersom ho ikkje er kopla saman med forskingsproeller problemorienterte innsamlingsplanar.

Ansvaret for å finna løysingar vil liggja i museumsmiljøa sjølve. Ingen offelege utval skal eller kan finna fram til løysingar her. Men Museumsutvalet vil peikapå det grunnleggjande i at innsamlingspraksis alltid må vera basert på eit ideglag som forklarer kvifor eit objekt finst i ei museumssamling.

Når det gjeld musea utanfor universitetsmusea, er det naturleg å venta statlege ansvarsmusea skal vera aktive på forskingsområdet. Det same bør i ppet også gjelda ansvarsmusea som fylkeskommunane har ansvaret for. I fram


res-somel til-

åtenfor-fors- avta-gs- skal

rsitet/uden-gjeld

er-

aktu-tariat,gel-

ts-gjer stat-potten

ninga

nane.

l-

elleår med

e inn-

giut- søkja

use-gang

som blir

t å taned-

til vurderingskriteria for desse musea (sjå "Tilrådingar" i avsnitt 10.2.2.1.) blir detlagt vekt på forskingspotensiale og -vilje i institusjonane innanfor eksisterandesursar. For det offentlege vil det vera viktig å leggja rammevilkår og føringar stimulerer til auka samordning og samarbeid. Nedanfor blir det lista opp ein dtak som kan vera med på å styrkja innsamlings- og forskingsaktiviteten.a) Institusjonane må i større grad ta ansvar for forskingsaktiviteten på den m

at forsking blir integrert i institusjonsplanane. Det vil også vera viktig at sking i større grad blir prosjektorganisert. Det blir vidare understreka at kings- og innsamlingsplanar i større grad bør integrerast. I den føreslegneleordninga for museum vil det bli kravd at det skal gjerast greie for forskinaktivitet i det avtaleverket som skal utarbeidast for institusjonane, og somgjelda mellom det einskilde museet og ansvarleg forvaltningsnivå ( jf. "Avtale-ordning og utviklingsprogram for museum" i avsnitt 10.9.1.).

b) Musea utanfor universiteta bør i aukande grad søkja kontakt med univehøgskular for å knyta til seg hovudfagsstudentar, evt. også doktorgradssttar, som samarbeidspartnerar i innsamlings- og forskingsprosjekt. Det sjølvsagt felt der museet har materiale og/eller fagleg kompetanse.

c) Som eit stimuleringstiltak for FoU i dei statlege ansvarsmusea utanfor univsiteta blir det laga eit tiltaksprogram over fire år. Eit vekstalternativ er at deistatlege tilskotsrammene i fireårsperioden blir auka med 2% prosent. Dei elle musea oppnemner eit FoU-utval med Noregs forskingsråd som sekreog musea konkurrerer om tildeling av midlane. FoU-utvalet set sjølv opp reverk for tildeling av midlar.

d) Eit nullvekstalternativ er at det kvart år blir det teke 2% av dei statlege tilskomidlane og sett av til ein felles pott til forskingsaktivitet ved musea. Dette det mogeleg å oppnå ein meir målmedviten aktivitet på forskingsfeltet i deilege/nasjonale musea innanfor eksisterande ressursrammer. Denne fellesskal brukast på same måten som nemnt framanfor. I begge tilfella skal ordevaluerast etter fire år.

e) Same modell som ovanfor kan brukast for ansvarsmusea i fylkeskommuDet kan t.d. skipast ein fri stillingsheimel, som musea i fylka kan konkurrera omtil konkrete prosjekt. Eit vekstalternativ er å auka rammene med driftsmidlar tisvarande ei stilling pluss driftskostnader. Nullvekstalternativet vil vera å tadesse midlane av det tilskotet som fylkeskommunane gjev til dei aktumusea. På same måten som for dei statlege musea skal ordninga gå i fire påfølgjande evaluering.

f) Universitetsmusea bør vurdera å utvikla forskingsmessig spisskompetansanfor ulike felt i eit Noregsnett.

g) Når det gjeld forsking om museum, meiner Museumsutvalet at det i førsteomgang vil vera ei brukande løysing at norske studentar søkjer til museolodanning i utlandet. På mange måtar vil det vera ein fordel den første tida åinternasjonale referanserammer for ei teoretisk kompetanseoppbygging i mumskunnskap. På litt sikt bør det etablerast museumsutdanning, i første omsom årseining (20 vekttal) i museumskunnskap som tilbod til kandidatar skal inn i museumsarbeid. Det er naturleg at det i tilknyting til utdanningautvikla forskarkompetanse i museumsstudiar (sjå "Opplæring og utdanning" iavsnitt 10.9.2.).

7.3 BEVARING AV SAMLINGANEEin viktig del av minnefunksjonen er dei mange tiltaka som rettar seg mot devare på dei materielle leivningane. Vern for all framtid er sjølvsagt ein utopi,


useaobjekt

et er er ikalea- ogogså

salaget,ppa

in påå ei

hovete kan siktar

ings-

inna iernesbeva-ling av

ring.beva-årlegbrukaå gjeraolda

angs-

ekt påfattarr seg pro-

spek-aga- avn for-

brytingsprosessane i den materielle omverda let seg aldri heilt stoppa. Men mkan med ulike tiltak bremsa på nedbrytingsprosessane, slik at bygningar og i beste fall kan ha ei lengre levetid på museum enn dei normalt vil ha elles.

Dei førebyggjande tiltaka vil på mange måtar vera dei viktigaste. Med dmeint sikringstiltak som rettar seg mot omgjevnadene for objekta, anten deimagasin-/lagerrom eller i utstillingssamanheng. Det er tale om bygningar/losom er sikra mot brann, hærverk, innbrot, skadedyr og flaum, og som har klimlysforhold som er tilpassa dei materialane objekta er laga av. Slike tiltak blir kalla førebyggjande konservering.

Direkte konservering inneber behandling av og inngrep i objekta for å bremnedbrytande prosessar, t.d. reingjering av eit måleri, å festa måling til underfjerning av korrosjon på ein metallgjenstand eller bruk av kjemikaliar for å stoinsektåtak i ein trebygning eller på zoologisk og botanisk materiale.

Den siste forma for åtgjerd er restaurering, der ein freistar å tilbakeføra eingjenstand til tidlegare tilstand, t.d. kopiera og setja på igjen eit manglande beein stol, erstatta øydelagde fibrar i ein tekstil, friska opp slitne målingsparti pkiste eller skifta ut øydelagde materialar i eit hus.

Då NOU 1983: 33 Konservering av gjenstander ved norske museer kom, kon-kluderte konserveringsutvalet med at «en målbar og samlet vurdering av befor konservering ved norske museer er ikke mulig å gjennomføre». Det samogså seiast i 1995, dersom målet skulle vera å talfesta eit ressursbehov sommot direkte konservering av einskildobjekt, lausrive frå andre sider ved samlansvaret musea har som samfunnsminne. Museumsutvalet vil heller ta eit meirgrunnleggjande grep med utgangspunkt i idear og strategiar som ein kan fulike former for førebyggjande konservering (Cassar 1994; Guichen 1995; Hm. fl. 1995). Både på kort og lang sikt må det vera rett å styrkja den delen av ringsarbeidet, bl.a. for å redusera behovet for direkte konserverande behandeinskildgjenstandar.

Førebyggjande konservering er likevel inga erstatning for direkte konserveDet er meir tale om eit naudsynleg grunnlag for i det heile å kunna snakka om ring av materielle leivningar på ein realistisk måte. Dersom ein gjenstand er i dforfatning p.g.a. dårlege oppbevaringsforhold, er det nesten meiningslaust å tid og ressursar på direkte konservering av gjenstanden utan samstundes noko med oppbevaringsforholda. Kanskje kan endring av oppbevaringsforhvera nok til å bevara objektet for lang tid framover, og dermed også som utgpunkt for forsking, kunnskap og oppleving.

7.3.1 Førebyggjande konserveringInternasjonalt har det vore ein klar tendens dei seinaste åra til å leggja større vdei førebyggjande tiltaka i behandling av gjenstandar. Som allereie nemnt omførebyggjande konservering all handtering av gjenstandar i museet. Kvar forepresenterer ikkje arbeidsoppgåvene noko nytt. Det nye ligg i at oppgåver ogsedyrar som har med sikring og oppbevaring å gjera, blir samla i eit hovudpertiv. Det gjeld i første rekkje oppbevaringsforhold i bygningar, anten det gjeld msin eller utstillingar. Det grip også inn i administrative ordningar for handteringsamlingane, t.d. inspeksjons- og reingjeringsrutinar, utlånsrutinar og dessutavaltning og vedlikehald av informasjon knytt til objekta.


eum.se-ingar fåttnds-r som

ntet,undigne 24ntet.områ-vik-a er

i detm- føl-

det

legg

ane.ring.gsar-

sielt

r forMU

iltak.det. tilom er

ersyne i harang-satsenseum

arte-ings-

7.3.1.1 Generelle sikringstiltak

Sidan 1970-talet har det blitt ei viss betring av bygningsforholda ved fleire musNybygg og tilbygg har i stor grad teke omsyn til dei krava ein bør stilla til muumsbygg for å få gode forhold for gjenstandsmaterialet. Ikkje minst har ordnmed tilskot frå Norsk kulturråd til nybygg ført med seg at mange samlingar hadet betre, anten dei er i magasin eller i utstillingar. Ordninga med NKKMs ladelskomitear som rådgjevande organ har vore med på å gje nybygga løysingatek omsyn til sikringskrav.

Etter brannen i Erkebispegården i Trondheim i 1983 fekk Kulturdepartemei samarbeid med NKKM og Norske Naturhistoriske Museers Landsforb(NNML), laga ein sikringsplan for musea i Noreg. Samstundes vart det løyvd etilskotsmidlar til sikringstiltak. Sidan 1985 har Kulturdepartementet løyvt omlagmill. kroner til ulike sikringstiltak ved dei musea som sorterer under departemeSaman med lokale/regionale tilskot utgjer den samla offentlege innsatsen på det mellom 35 og 40 mill. kroner. Dette har utan tvil hatt ein positiv effekt på utlinga. Det er likevel mykje som tyder på at det enno er eit stykke fram før tilhøvtilfredsstillande.

Sikringsarbeidet etter 1984 vart evaluert i 1993, og med utgangspunkt arbeidet har NKKMs og NNMLs sikringskomite presentert ei innstilling i noveber 1994 (Vern av verdier 1994). Utfordringane framover blir konkretiserte pågjande vis:– Det blir etterlyst ein nasjonal sikringspolitikk med definerte oppgåver for

regionale nivået og for museumsleiinga.– Det bør etablerast ei konsulentteneste for sikringsarbeid i musea.– Det bør utarbeidast rettleiande sikringsstandard til bygningar, varslingsan

og prosedyrar ved institusjonane m.m.– Det bør utviklast eit opplærings- og kursprogram for sikringstiltak.– Sikringsarbeidet må bli meir integrert i den ordinære drifta ved institusjon

Spesielt gjeld det i forhold til dokumentasjon, katalogisering og konserveOversyn over samlingane er ein naudsynleg føresetnad for eit godt sikrinbeid.

– Sikringstiltak må bli meir synlege i planarbeidet; leiaransvaret er speunderstreka i den samanhengen.

Norsk museumsutvikling har f.o.m. 1995 fått ei konsulentstilling med ansvaarbeid innanfor sikring og konservering i musea. Dette er eit steg i rett lei. Nforvaltar også dei ekstraordinære midlane frå Kulturdepartementet til sikringstI 1995 vart midlane meir enn dobla, frå 2,5 mill. til 5,7 mill. kroner. I tillegg er etablert eit samarbeid med Stiftelsen UNI som gjev tilskot til sikringstiltak, bl.amuseum og andre verdfulle bygningar og anlegg. Også på dei andre felta snemnde ovanfor, har NMU sett i gang arbeid.

På institusjonsnivå viser sikringskomiteens evaluering at planarbeid er det vik-tigaste tiltaket på kort sikt. Planarbeid saman med ein ekstra innsats for å få ovover samlingane, blir peika på som akutte innsatsfelt. Når det gjeld generellsik-ringsplanar, var det i 1993 berre 44 institusjonar (9%) som rapporterte at deslike planar. Det er truleg nokre museum som har sikringstiltak inkluderte i ltidsplanane. Men med tanke på alt det som er ugjort på feltet og den ekstra innsom det offentlege har lagt opp til dei seinaste åra, burde det vera fleire musom arbeider planmessig når det gjeld sikring.

Når det gjeld universitetsmusea, har Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepmentet våren 1995 teke eit initiativ for å få fram oversyn over tilstanden på sikrsida.


- ogllergar.sentrann

sin- veramaga-terer,g pro-

lstan-ettaresomt- ogelar avodthis-repre-

mågnin-ingar.

al ennre-

ltidt blir

type

7.3.1.2 Magasintilhøve

I SSBs statistikk for 1993 har institusjonane gjort greie for i kva grad magasinutstillingslokala er utstyrte med omsyn på sikringstiltak for brann, innbrot og/eklima. Når det gjeld brannsikringstiltak, er det berre snakk om varslingsordninNo er det ikkje slik at alle typar samlingar treng like strenge tiltak. Hundre prodekning er såleis eit unødvendig mål når det gjeld klimaregulering. Tiltak mot bog innbrot bør derimot ha så høg dekningsgrad som mogeleg.

I alt var det 190 institusjonar (40%) som ikkje gav opplysningar om magaforholda. Dei same institusjonane rapporterte 1,2 mill. gjenstandar som målokaliserte ein eller annan stad. Manglande svar betyr truleg at tilstanden på sinsida ikkje er særleg positiv. Det betyr i sin tur at biletet som tabell 7.7 presener noko betre enn røyndomen. Talet for det totale magasinarealet er for lågt osentverdiane for areal med sikringstiltak er for høge.


Av dei som har rapportert, viser kunst- og kunstindustrimusea den beste tiden. Det er i og for seg ikkje uventa. Med relativt avgrensa samlingar er det lå tilfredsstilla krava til magasinlokale. Det er likevel minst halvparten av lokala ikkje er klimaregulerte, og det kan ikkje seiast å vera tilfredsstillande for kunskunstindustrimusea. For dei andre museumskategoriane er det altfor store dmagasinlokala som ikkje har tilfredsstillande sikringstiltak. Der er det eit gstykke fram til det nivået kunst- og kunstindustrimusea kan visa til. Dei kulturtoriske musea har størst mørketal med 123 museum som ikkje har svart. Dei senterer 350 000 gjenstandar.

Eit spesielt problem finn ein i frilufts- og bygningsmusea fordi dei ofte bruka antikvariske bygningar som magasin/lager. Ikkje sjeldan er det uthusbygar som blir nytta. Dette er dårlege løysingar både for gjenstandar og bygnIdeelt sett bør ikkje antikvariske bygningar nyttast til regulære magasin.

7.3.1.3 Utstillingslokale

På mange måtar er det enklare å få til gode oppbevaringsforhold i magasinarei utstillingsareal, for der kan ein meir reindyrka omsynet til objekta. I utstillingsaalet kjem omsyn til publikum inn. Når det gjeld temperaturforhold, er ikkje alfolks behov like gunstige for gjenstandsmaterialet. Det fører m.a. ofte til at de

Tabell 7.7: Sikringstilhøve i magasinareal 1993. Magasinareal totalt i kvm, og prosentvis ettersikring

Museumskategori Institusjonar som har

svart

Totalareal kvm

Klimareg. Prosent

Brann Pro-sent

Tjuveri Pro-sent

Kunst- og kunstind.- museum (= 37)

20 6 300 51 84 79

Kult.hist. museum (= 345) 222 93 000 20 50 42

Nat.hist. museum (= 20) 11 6 800 4 11 21


36 22 000 30 40 35


kli-

asin-ufts- publi-

d deimare- betreveri-

en-gnin-usea ope-titu-rfall

last

somaly-. Detand-va- plan-r eller som

ndver-

tter

for turt for mange gjenstandsgrupper i utstillingar, dersom ein ikkje går inn medmaregulerande tiltak.

Det er fleire som rapporterer om tilstanden i utstillingsareala enn for magareala. 128 museum (26%) gav ingen opplysningar. Det litt uklart i kva grad frilog bygningsmusea har gjeve opp arealet på dei bygningane som er opne forkum og som slik sett fungerer som utstillingsareal.

Også her har kunst- og kunstindustrimusea best forhold samanlikna meandre museumskategoriane (tabell 7.8). Til liks med magasinarealet er det kligulering som er det svakaste punktet, medan brannsikringsordningar viser littdekning. Det er likevel grunn til merka seg den låge dekninga av brann- og tjusikring i dei kulturhistoriske musea.


7.3.1.4 Førebyggjande tiltak for bygningar: FDV-planar

Sjølv om førebyggjande konservering i første rekkje er utvikla i forhold til gjstandshandteringa, kan tankegangen mykje vel overførast til behandling av bygar, anten dei er freda ved lov eller er på museum. For bygnings- og friluftsmutgjer dei over 4 700 bygningane eit ikkje uvesentleg vedlikehaldsansvar. I dagrerer kvart museum for seg, det blir laga rutinar og løysingar i kvar einskild inssjon. Ikkje sjeldan er vedlikehaldsarbeid eit etterskotstiltak, det blir utført når foog problem har kome så langt at arbeid må utførast.

Som eit viktig plan- og gjennomføringsinstrument burde det kunna utvikforvaltnings-, drifts- og vedlikehaldsplanar (FDV-planar) for antikvariske bygnin-gar på museum. Eit brukande utgangspunkt vil vera den FDV-metodikkenRiksantikvaren har utvikla for mellomalderbygningar i Noreg. FDV-baserte ansar av potensielle verne- og/eller museumsobjekt vil kunna vera til stor nytteligg til rette for at Norsk museumsutvikling saman med Riksantikvaren og Hverksregisteret på Maihaugen tek initiativ til å utvikla eit FDV-system for antikriske og andre verneverdige bygningar. Det vil kunna gjera det lettare både åleggja og gjennomføra vedlikehaldsarbeid, anten det er på museumsbygningagjeld freda eller verneverdige hus i privat eige. FDV-analysar vil dessutan tenaeit supplerande grunnlag for vurdering av behov for spesialkompetanse på hakarsida (sjå "Bygningar og fartøy" i avsnitt 7.3.2.2..).

Tabell 7.8: Sikringstilhøve i utstillingsareal 1993. Utstillingsareal totalt i kvm, og prosentvis etype sikring

Museumskategori Institusjonar som har

svart

Totalareal kvm

Klimareg. Prosent

Brann Pro-sent

Tjuveri Pro-sent

Kunst- og kunstind.museum (= 37)

27 33 000 28 70 70

Kult.hist. museum (= 345) 260 235 000 14 49 41

Nat.hist. museum (= 20) 13 10 000 16 71 49


51 48 000 7 79 61


i einaka.gper-r det

onser-il til-

jen-ig at utvik-taksi-en vedte påi detgar påtands-

eerorskeitets-kniskeført tild-

ultur-e med elev-r til-eller som

er.n dekk-

aler med få

7.3.2 Konservering og restaureringDet er kjenneteiknande for førebyggjande konservering at mange personarmuseumsorganisasjon vil vera involverte i oppfølging og gjennomføring av tiltMen analysar, vurderingar og planar vil i stor grad måtta gjennomførast av fasonale i konservering. Og skal ein først gjennomføra direkte konservering, eavgjerande at ein har personale med fagutdanning på feltet. Ofte må teknisk kvering ha tilgang til avansert og kostbart laboratorieutstyr. Det blir brukt både tstandsanalyse, konserveringsarbeid, metodeutvikling og forsking.

Omgrepet 'konservering' er utvikla i forhold til konserveringsoppgåver på gstandsmateriale ved dei kunst- og kulturhistoriske musea. Det er ikkje tilfeldkonservering av kunst på mange måtar dannar utgangspunktet for den faglegelinga av feltet. Innanfor naturhistoriske museum spelar teknisk personale, t.d. dermisten og preparanten delvis den same rolla som den tekniske konservatorkunst- og kulturhistoriske museum. Felles for dei alle er at dei arbeider direkdet aktuelle objektet. Her i landet er det eitt tilbod om taksidermistutdanning vidaregåande skuleverket. I utlandet, m.a. i Danmark, er det utdanningsretninhøgskulenivå for konserveringspersonale som handterer naturhistorisk gjensmateriale.

7.3.2.1 Konserveringspersonale

Ei av årsakene til at NOU 1983: 33 Konservering av gjenstander ved norske musvart laga, var dårleg dekning av teknisk konservatorkompetanse ved nmuseum. I 1982-83 var fagutdanna personale i hovudsak lokalisert til universmusea og nokre andre av dei større musea. I tillegg hadde Riksantikvaren tekonservatorar for sine ansvarsområde. Dette personalet er f.o.m. 1994 overNorsk institutt for kulturminnevernforsking (NIKU), som utfører oppdrag i hovusak for Riksantikvaren, men også for andre.

Tabell 7.9 viser utbreiinga av konserveringspersonalet ved dei kunst- og khistoriske musea pr. september 1995. Oversynet er laga av NMU, og det er tekpersonale som har formell utdanningsbakgrunn gjennom den tidlegare norskeordninga, eller frå Konservatorskolen i København 1. og/eller 2. avdeling, ellesvarande utdanning/kompetanse. Stillingar i Arkivverket er ikkje rekna med, hikkje opplæringsstillingar. I oversynet er det heller ikkje teke med personalearbeider med konserveringsoppgåver, men som ikkje har formell utdanning.

Dei største kunst- og kunstindustrimusea har både fagpersonale og verkstadRelativt sett har desse musea den beste tilstanden, likevel utan at kapasitetejer behova. Spesielt utgjer tekstilar eit problemområde. Dei arkeologiske musea ogdei naturhistoriske musea stiller for så vidt i same klassen med både fagpersonog verkstader, men dei har også for liten kapasitet. Blant musea som arbeidenyare kulturhistorisk materiale, er situasjonen vanskeleg, med få institusjonar ogstillingar.


, 41%. Detat på

viserogisk, Vit-

6 To av stillingane går til eksterne oppdrag.

Kilde: Hernes m. fl. 1995

Tabellen viser at målerikonservatorar dominerer i det samla fagpersonalethar slik bakgrunn. Fleire av dei arbeider også med kulturhistorisk materialebetyr likevel ikkje at talet på målerikonservatorar er for stort. Det viser berre dei andre områda er behovet svært stort.

NMU har også laga eit oversyn som gjeld naturhistoriske samlingar. Det at finst det 12-15 fagutdanna taksidermistar/preparantar/ingeniørar ved Zoolmuseum, UiO, Agder naturmuseum, Stavanger Museum, Bergen Museum

Tabell 7.9: Oversyn over konserveringsstillingar i Noreg pr. september 1995

Type konservering - antal årsverk

Institusjon Arkeologi Nyare tids kult.hist.

Måleri Papir (ikkje arkiv)

Tekstil Foto

Henie-Onstad Kunstsenter 1

Akershus Fylkesmuseum 1

Nasjonalgalleriet 3 1

Museet for samtidskunst 2

Norsk Folkemuseum 3 2 1

UiO, Inst. f. arkeol./kunsthist. 3 2

UiO, Etnografisk museum 2 1

UiO, Universitetsbiblioteket 1 1

NIKU 1 9

Munch-museet 3 2

Kunstindustrimuseet i Oslo 36

Vigeland-museet 1

Hedmarksmuseet 1,5

DSS-Maihaugen 1 1

Drammens Museum 1

Arkeologisk mus., Stavanger 2 2

Tekstilatelieret, Hordaland 1

Bergen Museum 3 2 1

Bergen komm. kunstsamlinger 2 1

Sunnmøre Museum 1

Vitskapsmuseet 6 1 1

Ringve Museum 1

Nasjonalbibliotekavd. i Rana 1 1

Tromsø Museum 1 2

Privat konservering 3 2

SUM årsverk 15 15,5 33 9 8 1

Totalt antal årsverk 81,5


idd eine ognger,e stil-ald avaktisk

rterabeids-jonarusea

% avle ennkniskkeolo- over

enlegm som

ei 17erk tilvenegedelrterte

perso-år det seier at dett- ogerve-histo-

skapsmuseet og Tromsø Museum. I tillegg er det personale som har opparberealkompetanse på feltet. Innanfor botanikk og geologi har Botanisk hagmuseum, UiO, Paleontologisk museum, UiO, Arkeologisk museum, StavaBergen Museum, Vitskapsmuseet og Tromsø Museum til saman 12-15 teknisklingar som har arbeidsoppgåver som i større og mindre grad går på vedlikehsamlingane. Det er elles ikkje uvanleg at konservatorpersonalet også har eit prvedlikehaldsansvar for naturhistoriske samlingar.

I SSBs statistikkmateriale for 1993 vart institusjonane bedne om å rappoaktiviteten på konserveringsfeltet, anten med eige personale eller med leigd arkraft. Tabell 7.10 gjev eit oversyn over resultatet. Det er nokre sentrale institussom ikkje har svart på spørsmåla. Det gjer at tala for kunst- og kunstindustrimog dei kulturhistoriske musea er for låge. I dei kulturhistoriske musea utgjer 81dei rapporterte konserveringsårsverka arbeid som er utført av anna personatekniske konservatorar/konserveringsteknikarar. Det gjeld handverkarar, tepersonale og andre som utfører konserveringsoppgåver. Tek ein bort dei argiske museumseiningane ved universiteta i Oslo og Bergen, kjem ein opp i90% av årsverka som er utførte av ufaglært personale.

7 Fleire museum har rapportert årsverk for teknisk konservator/konserveringteknikar som eigskal registrerast under «andre». Dette er justert i denne tabellen, som bruker same kriteriutabell 7.9.8 16 av dei rapporterte årsverka er utførte ved arkeologiske institusjonar.


Som eit samanlikningsgrunnlag kan ein nemna at i Sverige disponerer dsåkalla «central»-musea og 26 regionalmusa med statstilskot, ca. 220 årsvførebyggjande og direkte konservering. I 1992 utgjorde konserveringsoppgå13% av utførte årsverk ved dei svenske «central»-musea (SOU 1994: 51, bila5). I SSBs materiale for 1993 utgjorde konserveringsårsverka 5,5% av rappoårsverk.

Ser ein nærare på dei institusjonane som rapporterte eige konserveringsnale i 1993 (både tekniske konservatorar/konserveringsteknikarar og andre), gfram at dei forvaltar storparten av det rapporterte gjenstandsmaterialet. Detsjølvsagt ikkje noko om kapasiteten ved desse institusjonane, det fortel berreer eit grunnlag for konserveringsarbeid ved dei aktuelle institusjonane. I kunskunstindustrimusea er 88% av samlingane å finna i institusjonar med konsringspersonale (Arkitekturmuseet og Barnekunstmuseet frårekna). I dei natur

Tabell 7.10: Utførte årsverk konserveringsarbeid 1993

Konserveringsarbeid 1993

Tal på institu-sjonar

Årsverk tekn. kon-serv./kons. teknikarar7

Tal på institu-sjonar

Årsverk andre

Kunst- og kunstindustrimuseum (= 37) 6 16 2 2

Kult.hist. museum (= 345) 8 208 70 88

Nat.hist. museum (= 20) 4 10 3 10

Kult.hist./nat.hist. museum (= 77) 3 21 14 9

Sum 21 67 89 109


g 93%. loka-g Ber-le som

sea er

dei

t soms løy-angs-entet som

1 fort v/unst harisk)g.att ei96 vilram-vært

fordiogså

feltetRåd-fylkes-et avfat-tninga i stor

er meir

, kan94).or ångs-. Eittppgå-efor-ltur-

burde

riske musea og den «blanda» gruppa er dekningsprosenten høvesvis 97% oDei kulturhistoriske musea har lågast dekningsgrad med 63% av samlinganeliserte i museum med konserveringspersonale. Tek ein bort Oldsaksamlinga ogen Museum, er berre 44% av samlingane lokaliserte i museum med personautfører konserveringsarbeid.

Totalt sett er det berre å konstatera at konserveringskompetansen ved mufor lite utbygd. For å koma vidare med dette, trengst det m.a. eit utdanningstilbod.

Eit av dei viktigaste elementa i NOU 1983: 33 Konservering av gjenstander venorske museer var framlegg til utdanning av tekniske konservatorar i tillegg til dopplæringsstillingane som då eksisterte. Innstillinga vart delt på dette punktepå dei fleste andre punkta som vart behandla. Eitt av framlegga til mellombelsing var å kjøpa studieplassar ved Konservatorskolen i København i ein overgperiode til norsk utdanning var kome på plass. Sidan 1985 har Kulturdepartemkjøpt studieplassar, slik at nær 20 studentar har gjennomført treårs studiumkonserveringsteknikarar. Pr. 1995 er fordelinga på fagretningar følgjande: 1kulturhistorisk materiale og sju på grafisk line (papir/foto). KulturdepartementeNMU har f.o.m. 1994 kjøpt to studieplassar ved den nye lina for monumentalki tillegg til to plassar ved ny line for naturhistorisk konservering. Tre kandidataravslutta full utdanning som teknisk konservator (to grafisk og ein kulturhistorog seks (tre grafisk og tre kulturhistorisk) er i gang med avsluttande utdannin

Når det gjeld utdanning i Noreg, har Høgskolen i Telemark sidan 1993 hårseining (20 vekttal) i restaureringskunnskap. Med verknad frå hausten 19Universitetet i Oslo setja i gang utdanning i teknisk konservering. Det er gjort flegg om to retningar, kulturhistorisk retning og kunstfagleg retning. Det er sgledeleg at denne utdanninga no kjem i gang. Museumsutvalet vil likevel underst-reka at det er viktig å halda fram med utdanningstilbodet i København, m.a.det dekkjer eit breiare felt enn det Universitetet i Oslo førebels legg opp til (jf. "Utdanning i teknisk konservering" i avsnitt 10.9.2.2.).

7.3.2.2 Bygningar og fartøy

Når det gjeld konserveringsarbeid på bygningar og fartøy, er dei fleste på dethandverkarar og/eller båtbyggjarar, gjerne med ulike former for tilleggskurs. gjevande kompetanse, t.d. arkitektar, har berre nokre få museum. Somme av kommunane har arkitektstillingar, men dei er oftast retta mot bygningsvernkulturminneforvaltninga. Riksantikvaren og NIKU har totalt sett den mest omtande kompetansen på rådgjevingssida, men også her er kulturminneforvalansvarsområdet. Den praktiske bygningskonserveringa på museum er såleisgrad eit felt for den spesielt interesserte handverkaren, der realkompetansen avgjerande enn formalkompetansen.

På mange felt, både når det gjeld arbeidsteknikkar og materialkunnskapkunnskapsnivået på musea bli betre (jf. Godal og Moldal 1992; Godal 19Grunnutdanninga for handverkarar i dag gjev ikkje tilstrekkeleg kunnskap farbeida på antikvariske bygningar. I perioden 1989-93 fekk frilufts- og bygnimusea tilført relativt omfattande midlar i samband med arbeidsmarknadstiltakav dei største problema var å få tak i handverkarar som kunne utføra arbeidsovene. Dette er også eit problem for oppdrag som Riksantikvaren og kulturminnvaltninga i fylkeskommunane initierer eller har ansvar for. På dette feltet har kuminneforvaltninga og musea klart samanfallande behov og interesser, og detliggja til rette for ein samordna innsats for å betra på forholda (jf. "Handverk" iavsnitt 11.4.1.1.).


heiltsam-l einaletng vedaga-

(opp-dar

elag. gjen-useet

nereltsar pågjen-ærsyngare

grunne vera

kon-

v kvajandeands-on måv eiterve-

r, der-esse

7.3.3 TrøndelagsundersøkingaOvanfor er det gjort greie for nokre av dei forholda som viser at det ikkje står bra til, korkje med oppbevaringstilhøva eller registrering av og oversyn over lingane. I 1994 tok Norsk museumsutvikling og Vitskapsmuseet initiativ tiundersøking som skulle gje litt meir konkret kunnskap om slike forhold. Persoved konserveringsseksjonen ved Vitskapsmuseet gjennomførde ei undersøki29 museum i Sør- og Nord-Trøndelag (jf. Hernes m. fl. 1995). I alt 264 rom (msin/lager eller utstillingsrom) vart undersøkte med tanke på følgjande forhold:– status og behov for tilfredsstillande registrering av gjenstandsmaterialet.– status og behov for bevaring, både førebyggjande og direkte konservering

bevaringsforhold, brann- og tjuverisikring, enklare reingjering av gjenstanog lokale, klimaforhold, flytting til nye lokalitetar).

Dei undersøkte musea var 17 institusjonar i Sør-Trøndelag og 12 i Nord-TrøndHeld ein Vitskapsmuseet utanfor, omfatta undersøkinga ca. 80% av den samlastandsmassen i Sør-Trøndelag og 84% i Nord-Trøndelag. Utanom Vitskapsmomfatta undersøkinga 250 000 gjenstandar i lokale tilsvarande 33 100 m2.

Resultata (sjå boks 7.1) er ei nærare talfesting av tilstanden som det på gegrunnlag er gjort greie for i avsnitta 7.2.4 og 7.3.1. Det er tale om store restanregistreringsområdet og problematiske magasinforhold for ein stor del av standsmassen. Det er ingen grunn til å tru at Trøndelagsfylka utgjer noko skorkje i positiv eller negativ retning. På somme måtar er resultata ikkje dårleenn det ein i utgangspunktet kunne frykta. Når det er sagt, er det heller ingentil å vera nøgd med tilstanden, når utgangspunktet skulle vera at museum burdden sikraste oppbevaringsforma for gjenstandar.

Eit av hovudmåla med tilstandsrapporteringa var at ein skulle få eit meir kret grunnlag for behovs

kalkylar. Med utgangspunkt i gjenstandsvolumet er det laga ei berekning asom skal til av arbeidsinnsats for å koma à jour med registrering, førebyggkonservering og direkte konservering. I berekninga går ein ut ifrå at det gjenstmaterialet som er i musea, skal bevarast for framtida. Spørsmål om kassasjavgjerast ved kvar einskild institusjon. Tala frå Trøndelagundersøkinga gjebehov på 208 årsverk til registreringsarbeid, 67 årsverk til førebyggjande konsring og 192 årsverk til direkte konservering (tabell 7.11).

Eit reknedøme kan gje ein peikepinn på kva ein snakkar om av ressursasom ein skulle setja i gang eit prosjekt for Trøndelags-fylka på grunnlag av dtala. I tillegg til personinnsats er det også gjeve eit an


.

ng av

ton-

s-

-

a-

a-

-

s-

e-

p-k

nde-

9 Det er rekna at det trengst gjennomsnittleg eitt årsverk for å katalogisera 3 500 gjenstandar


slag over kostnader som går på nytt magasinareal og/eller reorganiseriareal.

Boks 7.1 Tal frå TrøndelagsundersøkingaTala nedanfor refererer seg til situasjonen for gjenstandsmaterialet i dei Trøndelags-fylka med unntak av Vitskapsmuseet, dvs. ca. 250 000 gjenstadar og 33 100 m2:

- 23% (58 000) av gjenstandsmassen er ikkje tilfredsstillande registrert- 83% (207 000) av gjenstandane er ikkje omfatta av noko konserveringtilbod

- 96% av gjenstandsmassen har aldri hatt noka form for konservering- 7% (17 000) av gjenstandane har omfattande konserveringsbehov- 4% (10 600) av gjenstandsmaterialet er lokalisert i heilt ueigna bygningar

- 15% (37 000) av gjenstandane er lokaliserte i bygningar med taklekksje/konstruksjonsskadar

- 21% (52 000) av gjenstandsmassen er i lokale utan brannvarsling- 65% (162 000) av gjenstandane er i overfylte lokale med vanskeleg evkuering

- 70% (175 000) av gjenstandane er i lokale utan tilfredsstillande klimakontroll

- 61% (154 000) av gjenstandsmaterialet treng reorganiserast i utstillingog/eller magasinareal

- 35% (87 000) av gjenstandane blir påverka og nedbrotne av lys- 8% (19 800) av gjenstandane er utsette for så stor fukt at dei blir øydlagde

- 4,5% (11 000) av gjenstandane har påviste åtak av mugg eller sopp- 8% (20 000) av gjenstandane har åtak av insekt/gnagarar- ei samla vurdering viser at 43% (107 000) av gjenstandane har uaksetable oppbevaringsforhold. Av desse er 15% (16 000) utsette for rasnedbryting og 6% (6 400) har direkte katastrofale forhold.

Tabell 7.11: Berekning av årsverksbehov for registrering og konservering av restansar i Trølagsfylka

Registreringsrestansar9 Årsverk

Restansar i førebyggj. konservering. Årsverk

Konserveringsrestan-sar Årsverk

Trøndelags-fylka 20 56 108

Vitskapsmuseet 188 11 84

Sum 208 67 192


eiltutføra kon-v tek-n detring i inn-

4 omrønde-kke.ntativelstan- univer-d gjevg føre-

å 2,3å gjen-msut-til kon- og i resul-ne pårt detrebyg-

pro-ebyg-isk å

andet

Sjølv om ein skulle ha fått midlane til eit slikt prosjekt, ville det ha vore hurealistisk å få gjennomført alt arbeidet. Spesielt ville det ha vore vanskeleg å det direkte konserveringsarbeidet, fordi det ville ha vore mangel på tekniskeservatorar til å gjera arbeidet. Ovanfor er det rapportert ca. 80 årsverk pr. år anisk konservatorpersonale ved alle norske museum. Sjølv om ein henta inmeste av det som finst av topp fagfolk i Europa for å utføra teknisk konserveTrøndelagsfylka, ville det knapt vera mogeleg å gjennomføra eit slikt prosjektanfor ei tiårs ramme.

På bakgrunn av Trøndelagsundersøkinga og SSBs materiale frå 199restansar som gjeld gjenstandskatalogisering, kan ein omrekna resultata frå Tlag til å gjelda heile landet. Det er mange usikre faktorar i eit slikt reknestyFøresetnaden for at det skal vera hald i tala, er at Trøndelagsfylka er represefor tilstanden elles i landet. Det same gjeld sjølvsagt for Vitskapsmuseet, at tiden og behova som følgje av restansane der er dei same som ved dei andresitetsmusea. I alle fall får ein ei talfesting av behov som med nemnde atterhalbod om eit stort restansebehov på dei grunnleggjande områda registrering obyggjande konservering (tabell 7.12).


Med eit samla årsverksbehov på over 3 400 årsverk og totalkostnader pmilliardar kroner er det snakk om store ressursar, dersom ein skulle satsa på nomføra alt på kort tid. Til samanlikning skal nemnast at den svenske museugreiinga opererte med eit behov som følgje av restansar på ca. 3 400 årsverk servering og 2 300 årsverk til registrering berre i dei regionale «läns»-museasentralmusea. Grunnlagsanalysen for den nederlandske Deltaplanen gav somtat eit kostnadsbehov på 3,9 milliardar kroner for å koma i kapp med restansaalle felt. Ingen av stadene var det aktuelt å oppfylla slike behov. I staden vasatsa på tiltakspakkar som retta seg inn mot registreringsrestansane og føgjande konservering.

Museumsutvalet meiner at også i Noreg vil det vera rettast å starta med eit sjekt som freistar å gjera noko med restansane innanfor registrering og førgjande konservering. Der vil det vera praktisk moge leg og økonomisk realist

Personkostnader, 467 årsverk à kr 300 000 kr 140 mill.

Nytt magasinareal, 6 000 m2 à kr 10 000 kr 60 mill.

Reorganisering av areal, 17 000 m2 à kr 5 000 kr 85 mill.

Sum kr 285 mill.

Tabell 7.12: Berekning av årsverksbehov for registrering og konservering av restansar i heile l

Registreringsrestansar Årsverk

Restansar i førebyggj. konservering. Årsverk

Konserveringsrestan-sar Årsverk

Landet utan universitetsmu-sea

245 542 1 063

Universitetsmusea 1 002 60 470

Sum 1 247 602 1 533


ositive

betre t r

splan ar

evarteore åidlar

y-lltid

insti-ge av

gasin, evt. deientral-

og

ser. Ienes-

om åylka felles somd haring. Iangeri sam- for-skom-

rve-r ierings-ingnesteresse

setja i gang ein prosess som kan la seg gjennomføra, og som også kan få pverknader for behovet for direkte konservering (jf. "REVITA-planen: registrering,bevaring og revitalisering av museumssamlingar" i avsnitt 7.3.4.2.).

7.3.4 Tilrådingar

På same måten som innsamling og forsking bør styrkjast for at musea skal blisom samfunnsminne, er det berrsynt at det må setjast inn ekstra innsats for abevaringsfunksjonen skal koma opp på eit betre nivå. Museumsutvalet vil difounderstreka nokre generelle tiltak, samstundes som ein presenterer ein tiltakfor å betre forholda for samlingane i norske museum. Delar av tiltaksplanen hhenta inspirasjon frå den nederlandske Deltaplanen (sjå boks 7.2).

7.3.4.1 Fellesmagasin og fellestenester

Eit av tilhøva som er stadfesta ovanfor, er at store delar av samlingane er oppbi lokale som ikkje er eigna til formålet. Den vanlege boteråda på dette har vbyggja tilpassa magasinareal ved kvar einskild institusjon. Men disponible mtil nybygg har ikkje stått i forhold til ønskja og behova for slike nybygg.

På dette feltet meiner Museumsutvalet at det er grunn til å sjå på alternative løsingar. Overføring av gjenstandar til høveleg lokale betyr ikkje nødvendigvis anybygg. Det kan like godt vera reorganisering av andre lokale/bygningar ved tusjonen, eller etablering av magasinfunksjonar i lokale utanfor museet. Mandei store musea har funne slike løysingar.

I visse høve kan det vera rett å vurdera etablering av ei form for sentralmader fleire institusjonar, t.d. i eitt eller fleire fylke, kan få løyst magasinbehova,i bygningar som blir tilpassa formålet. Val av løysingar vil vera avhengig avlokale/regionale føresetnadene. Det er truleg også slik at samarbeid om eit smagasin på mange måtar ligg betre til rette t.d. i Oslo, Bergen, TrondheimTromsø enn mange andre stader. Det viktige for Museumsutvalet er å peika på detpotensialet som ligg i å finna løysingar som går på tvers av institusjonsgrendirekte tilknyting til evt. sentralmagasin kan ein også vurdera å etablera fellestter som går både på førebyggjande og direkte konservering.

I fleire av dei fylkeskommunale museumsplanane blir det nemnt ønskje etablera fellestenester for musea. Konservering er den tenesta som dei fleste fnemner. Tre fylke har allereie etablert konserveringstenester. Akershus har eikonserveringsstilling for musea i fylket. I Hedmark fungerer Hedmarksmuseetkonserveringsressurs for dei andre musea under tilskotsordninga. I Hordalanmusea under tilskotsordninga ei fellesteneste som omfattar tekstilkonserverRogaland utfører konserveringsseksjonen ved Arkeologisk museum i Stavoppdrag for dei andre musea i fylket. Dessutan har Norsk Bergverksmuseum arbeid med Buskerud, Telemark og Vestfold fylkeskommunar gjennomført eitprosjekt med tanke på ein regional konserveringsverkstad. Også andre fylkemunar har starta drøftingar om felles ordning for konservering.

Det er all grunn til å sjå positivt på denne typen fellesløysingar på konseringsområdet. Museumsutvalet vil likevel reisa spørsmålet om ikkje fellestenestedirekte konservering i endå større grad kan baserast på eksisterande konservmiljø og dermed omfatta fleire fylke. Det er fullt mogeleg å tenkja seg ei ordnder musea utan fagutdanna teknisk konserveringspersonale får utført slike teved institusjonar som allereie har personale og verkstader/laboratorium. D


denknisk

drag.

esteels vilsats.

urde- tilkny-

enjo-n-den-

s-omgle-

d,alm-ttek-et.m

re--

dreedarrtavfråiv-årp--74

kkalr-d-

institusjonane kan skipa fleire oppdragsstillingar for å utføra leigeoppdrag. Påmåten kan ein få endå betre utnytting av eksisterande lokale og kostbart, teutstyr. Både Vitskapsmuseet og Tromsø Museum har teke initiativ til slike oppI tillegg har ein NIKU som kan ta på seg konserveringsoppdrag for musea.

Slike løysingar vil vera det mest realistiske i fleire år framover, dvs. dei n6-8 åra. Dels er det kostnadskrevjande å etablera konserveringsverkstader, ddet enno ta fleire år før nyutdanna tekniske konservatorar vil vera klare til innI planane for fylkeskommunale fellestenester bør det difor i første omgang vrast å satsa på rådgjevande kompetanse i førebyggjande konservering, m.a. i

Boks 7.2 DeltaplanenSom nemnt tidlegare var det ein rapport frå den nederlandske riksrevisjon(Algemene Rekenkamer) i 1988 som avdekka store manglar ved dei 17 nasnale musea. Dei mangla oversyn over samlingane, dei visste ikkje kvar gjestandane var lokaliserte, i visse samanhengar heller ikkje kven som hadeigedomsretten til gjenstandane. Oppbevaringsforholda var fleire stader eledige. Årsakene til denne tilstanden meinte ein å finna i det forholdet at styremaktene, og delvis også musea sjølve, hadde satsa for einsidig på tiltak sskulle trekkja ei aukande mengd publikum til musea. Dokumentasjons- obevaringsarbeidet hadde blitt salderingsposten i denne satsinga. Den probmatiske situasjonen vart ei nasjonal, politisk sak. Departementet for velferhelse og kultur sette i gang «The Delta Plan for the Preservation of CulturHeritage» i 1990. Målet med planen var at musea skulle få oversyn over salingane, og dei skulle betra oppbevaringsforholda. Institusjonane sjølve måkategorisera materialet sitt etter kor stor kulturhistorisk eller naturhistorisverdi det har. Kategori A omfattar det viktigaste materialet, kategori D inneheld gjenstandsmateriale som eigenleg ikkje høyrer til på det aktuelle museDet vart opna for at materialet i kategori D kan overtakast av eit anna museudersom det var ønskjeleg, eller kasserast. Ved gjennomføringa av registrings- og sikringstiltaka skal restansane innanfor kategori A prioriterast framfor kategori B, som igjen skal prioriterast framfor kategori C.Dei nasjonalemusea får finansiert 100% av kostnadene med restansearbeidet. Anmuseum, kommunale eller regionale, får dekt inntil 40% av kostnadene msine prosjekt. Alle museum må laga tilstandsrapportar og prioriteringsplansaman med realistiske framdriftsplanar. Det blir kravd etter måten detaljerapportering av arbeidet. Storparten av arbeidskrafta blir henta frå køen arbeidslause. Men planlegging og fagansvar står anten fagpersonalet musea eller engasjert fagpersonale for. Planen omfattar også tiltak på arksida, i første rekkje for å betra magasintilhøva. Ein mindre del av midlane gtil sikring av monument, bl. a. førebyggjande konservering av utandørs skulturar. Endeleg går ein del av midlane til eit arkeologisk registreringssystem.Ved utgangen av 1994 hadde det gått med 134 mill. NLG (ca. NOK 32mill.) Den planlagde totalramma som går til og med 1996, er på NLG 27mill. (ca. NOK 870 mill.) Planen vil bli ført vidare for perioden 1997-2000.Eitviktig mål med Deltaplanen er at det ikkje skal vera behov for slike skippertaseinare. Det betyr at musea må ha ein innsamlingspolitikk som gjer at dei skunne vera à jour med både registrering og tiltak innanfor preventiv konsevering. Det er tydeleg at heile Deltaplanen har hatt stor innverknad på halningar og tankar i forhold til innsamling av gjenstandar. Det blir no kravdgjennomarbeidde innsamlingsplanar som tek omsyn til ressursbruk.


eitnser-

am-

ndskea- føre-a skal kan

useanskje

gjen-ending gjen-tøving

riale erm har

annaling-

sam-beva-

reistaterialet difora ret-

epar-. Tilg til

ggeeill.

db-erk-m-k-

ne

ting til den omfattande REVITA-planen (jf. neste avsnitt). Det vil også dannabetre grunnlag for å vurdera kva konkret behov ein har når det gjeld direkte kovering i spesialverkstader.

7.3.4.2 REVITA-planen: registrering, bevaring og revitalisering av museumsslingar

Med utgangspunkt i Trøndelagsundersøkinga og i erfaringane frå den nederlaDeltaplanen vil Museumsutvalet gjera framlegg om ein femårsplan for betre bevring av museumssamlingar. Konkret er det tale om ein plan for registrering ogbyggjande konservering av museumssamlingane. Målet med tiltaka er at musefå betre oversyn over og sikrare lokalitetar for samlingane, slik at samlinganerevitaliserast og koma betre til sin rett både i intern bruk og overfor publikum.

I samband med REVITA-planen melder det seg også eit spørsmål som mbør gå djupare inn i. Blant dei store restansane vil det finnast materiale som kaikkje alltid kan forsvara plassen sin i samlingane. I samband med den storenomgangen av restansane vil det vera naturleg å vurdera spørsmålet om avhav gjenstandar, t.d. til andre museum. Det kan også vera tale om overføring avstandar til eit samlemagasin for gjenstandar som kan brukast i samband med uav arbeidsprosessar og handverk.

Spørsmålet om avhending eller i visse høve kassasjon av museumsmatevanskeleg fordi museum har som hovudprinsipp at ein skal ta vare på det sokome inn i samlingane. Men med tilvising til Trøndelagsundersøkinga og røynsle veit ein at musea ikkje maktar å ta vare på alt som har kome inn i samane. Ein veit også at det stundom kan vera litt tilfeldig kva som har kome inn i lingane. I dag skjer det ein passiv kassasjon som eit resultat av dårlege oppringsforhold og mangel på oversyn. Det vil vera mykje betre at musea sjølve fstyra denne prosessen. Då skulle ein ha visse sjansar til å sitja att med det masom musea er best tente med. Under førebuinga av REVITA-planen bør eingjera ei vurdering av etiske og juridiske sider ved spørsmålet og så utarbeidningsliner for ein evt. avhendingspraksis.

Ei ramme for REVITA-planen kan skisserast på følgjande måte:a) Som samordnande departement av nasjonal museumspolitikk tek Kulturd

tementet initiativ til eit femårs bevaringsprogram for museumssamlinganeå samordna prosjektet blir det etablert eigen prosjektorganisasjon i tilknytin

Boks 7.3 SESAM - öppna museisamlingarnaDen svenske museumsutgreiinga hadde som eitt av sine viktigaste framleei skisse til ein svensk Deltaplan. Ei prosjektgruppe har vidareført dennideen og kom i juni 1995 med eit program for registrering og førebyggjandkonservering ved svenske museum. Etter planen er det sett av SEK 235 mtil tiltak for museum og arkiv. Arbeidskraft har ein tenkt å rekruttera fråarbeidslause akademikarar. Ein stor del av innsatsen skal rettast mot eregistrering/katalogisering, der digitalisering av fotomateriale frå samlinganblir eit viktig element. Det blir lagt vekt på ei omfattande kursverksemd fodei som skal arbeida i prosjektet. Eit opplegg på fire-fem vekers kurs i Stocholm, Göteborg og Kiruna skal ta opp 400 personar fordelte på seks kursogangar. Heile prosjektet er planlagt å vara i maksimum tre år og første sønadsfrist var 15. september 1995. Det blir lagt stor vekt på at institusjonautarbeider grundige planar for dei tiltaka dei vil setja i gang.


alysar

sane iover- einaldaom-sti-e pro-undernsier-

d somardarnsva- skalNA- pro-

NA-

rertennanerma-

svur-tilrite-

avdet,gs-

e.annaskraftskule-t blirved

riori- også

mill.ra harris-

pbe-v til-

NMU.b) Etter modell frå Trøndelagsundersøkinga skal det lagast oversyn og an

over tilstanden i musea som gjeld:– katalogiseringsrestansar og oversyn– bevaringsforholda for gjenstandsmateriale i magasin og utstillingar

c) Universitetsmusea og dei statlege ansvarsmusea lagar oversyna/analysamarbeid med den sentrale prosjektgruppa. Kvar fylkeskommune utfører syna/analysane for musea i det einskilde fylket. Kvart fylke får finansiertprosjektkoordinator av prosjektmidlane. Alle oversyn/analysar skal innehein prioriteringsplan med utgangspunkt i behova. Institusjonane og fylkeskmunane sender søknad til REVITA-prosjektet om midlar til dei einskilde intusjonane. Statlege museum får dekt 100% av kostnadene etter godkjendsjektrammer. Fylkeskommunane/kommunane og museum som sorterer dei, får dekt 80% av godkjende kostnader under føresetnad av at restfinainga er ordna.

d) Alle katalogiseringsrestansar skal registrerast etter ein minimumsstandardei ulike museumskategoriane blir samde om. I den grad felles datastandikkje alt eksisterer, skal det utarbeidast. Den sentrale prosjektgruppa har aret for at standardane blir utarbeidde og følgde opp. På dette punktetREVITA-prosjektet søkja samarbeid med Dokumentasjonsprosjektet og UDOK ved universitetsmusea for å styrkja standardiseringsarbeidet i dessesjekta. REVITA-planen skal ikkje erstatta Dokumentasjonsprosjektet og UDOK.

e) Det blir etablert eit sentralregister for kjerneopplysningar om det registmaterialet. Prosjektgruppa for REVITA-planen søkjer samarbeid med apart for å handtera databasen. Ved slutten av prosjektperioden skal eit pnent sentralregister vurderast.

f) Sjølve registreringsarbeidet av gjenstandane blir samordna med ei tilstanddering, identifikasjonsfotografering i digital form og eventuelt flytting ominnreia/nye lokalitetar. Tilstandsvurderinga dannar grunnlag for prioringsplan for direkte konservering seinare.

g) Ein del av prosjektmidlane skal brukast til bygningstiltak, dvs. tilrettelegginglokale som magasin og tiltak i utstillingsareala. Dersom forholda tilseier skal fellesløysingar prioriterast. Alle museum kan søkja om tilskot til bygnintiltak. Kvart prosjekt får dekt maksimum 80% av godkjend kostnadsramm

h) Einskildprosjekta på institusjonane skal organiserast slik at det er fagutdpersonale, evt. frå utlandet som har det faglege ansvaret. Ekstra arbeidskal rekrutterast frå arbeidsmarknadsetaten, evt. ved omplassering og omring av arbeidskraft i offentleg sektor som må slutta i noverande arbeid. Deavgjort sentralt og/eller i fylka kva grupperingar som skal prioriterast rekruttering av ekstramannskap til prosjektet.

i) Museumsmiljøa må i samarbeid med den sentrale prosjektgruppa sjølve ptera kva dei vil ha løyst innanfor rammene og prosjektperioden. Musea måprioritera kva delar av samlingane som skal omfattast av prosjektet.

j) Samla kostnadsramme for den statlege innsatsen i planen blir sett til 380kroner, fordelte på fem år. Summen tilsvarer det som dei seinaste fem ågått til musea gjennom ulike former for arbeidsmarknadstiltak, justert for pstiging. Fordelinga mellom edb-registrering og tiltak som går på reine opvaringsforhold, blir avgjort av den sentrale prosjektgruppa på grunnlag astandsanalysen.


lan-ling

anten ogsåd blir

kva-ste

innsat-taba- rolle

ti-

hospla-

åtenig atfors-

st atv ommusea

et er

iver-tlegeeberfellesutval for-

nane.m tilmu-

v detm for

al blis for atra rett i eittassa

en (jf.r"

kassa-seums- vare

7.4 OPPSUMMERINGDet er fleire ting som tyder på at det blir lagt lite vekt på innsamlingsarbeidet i pleggings- og prioriteringssamanheng. Det er difor grunn til å peika på at innsami endå større monn enn no bør gjerast synleg i planarbeid ved institusjonane,i form av spesielle innsamlingsplanar eller som del av langtidsplanane. Det ergrunn til å understreka det ønskjelege i at innsamlingsaktiviteten i sterkare graknytt opp til forskingsplanar og -prosjekt.

Bruk av IT som strategisk verkemiddel i arbeidet med å betra informasjonslitet og tilgang til informasjon og kunnskap i musea, vil vera eit av dei viktigafelta for samordningsarbeid dei næraste åra. På sentralt hald bør ein styrkja sen som fremjar utvikling av standardar, samordning av initiativ som gjeld dasar og ein offensiv bruk av datanettverk for musea, slik at dei kan spela ei aktivsom bidragsytarar i det komande informasjonssamfunnet.

Museumsutvalet vil framheva kor viktig forsking er som grunnleggjande akvitet, dersom musea fullt ut skal kunna spela rolla som samfunnsminne. Museums-utvalet meiner at innsamlingsverksemda vil bli direkte skadelidande dersomikkje er kopla saman med forskingsprosjekt eller problemorienterte innsamlingnar.

Institusjonane må i større grad ta ansvar for forskingsaktiviteten på den mat forsking blir sterkare integrert i institusjonsplanane. Det vil også vera viktforsking i større grad blir prosjektorganisert. Det blir vidare understreka at kings- og innsamlingsplanar i større grad bør integrerast.

Alle museum er ikkje potensielle forskingsinstitusjonar. Det må aksepteradei minste museumseiningane ikkje er det beste rammeverket for forsking. Kraforskingsinnsats skal først og fremst rettast mot universitetsmusea og ansvars(jf. "Museum som staten har hovudansvar for" i avsnitt 10.2.), dvs. dei musea somskal ha eit samordningsansvar anten på statleg eller fylkeskommunalt nivå. Dogså dei musea som bør utvikla seg som forskingsutførande institusjonar.

Som eit stimuleringstiltak for FoU i dei statlege ansvarsmusea utanfor unsiteta blir det laga eit tiltaksprogram over fire år. Eit vekstalternativ er at dei statilskotsrammene i femårsperioden blir auka med 2%. Eit nullvekstalternativ innat det kvart år blir det teke 2% av dei statlege tilskotsmidlane og sett av til ein pott til forskingsaktivitet ved musea. Dei aktuelle musea oppnemner eit FoU-med Noregs forskingsråd som sekretariat, og dei konkurrerer om tildeling fråskingspotten. I begge tilfella skal ordninga evaluerast etter fire år.

Same modell som ovanfor kan brukast for ansvarsmusea i fylkeskommuDet kan t.d. skipast ein fri stillingsheimel som musea i fylka kan konkurrera okonkrete prosjekt. Vekstalternativet er å auka tilskotsrammene frå fylkeskomnane tilsvarande ei stilling. Nullvekstalternativet vil vera å ta desse midlane atilskotet som fylkeskommunane gjev til dei aktuelle musea. På same måten sodei statlege musea skal ordninga gå i fire år med påfølgjande evaluering.

På same måten som innsamling og forsking bør styrkjast for at musea skbetre som samfunnsminne, er det berrsynt at det må setjast inn ekstra innsatbevaringsfunksjonen skal koma opp på eit betre nivå. I visse høve kan det veå vurdera etablering av ei form for sentralmagasin, der fleire institusjonar, t.d.eller fleire fylke, kan få løyst sine magasinbehov, evt. i bygningar som blir tilpformålet.

I samband med den store gjennomgangen av restansane, REVITA-plan"REVITA-planen: registrering, bevaring og revitalisering av museumssamlingaiavsnitt 7.3.4.2.), vil det vera naturleg å vurdera spørsmålet om avhending og sjon av somme gjenstandar. Spørsmålet om avhending eller kassasjon av mumateriale vil vera vanskeleg fordi museum har som hovudprinsipp at ein skal ta


bør utar-

ableramner.

tørre fleirea tek-lereielles-e i føre-Detår det

eder-iativ Kon-

use-sikraretil sin

kny-ro-odellden inasjo-mmu-ostna-

somr ikkje for atgjen-ing i

avskalak.

riori-å pri-

mill.gått tiledb- sen-

på det som har kome inn i samlingane. Under førebuinga av REVITA-planenein difor vurdera etiske og juridiske sider ved dette spørsmålet og dessutanbeida retningsliner for ein evt. avhendingspraksis.

Fleire av dei fylkeskommunale museumsplanane inneheld ønskje om å etfellestenester for musea. Konservering er den tenesta som dei fleste fylka neDet er all grunn til å sjå positivt på denne typen fellesløysingar. Museumsutvalet villikevel reisa spørsmålet om ikkje fellestenester i direkte konservering i endå sgrad kan baserast på eksisterande konserveringsmiljø, og dermed omfattafylke. Det er fullt mogeleg å tenkja seg ei ordning der musea utan fagutdannnisk konserveringspersonale får utført slike tenester ved institusjonar som alhar personale og verkstader/ laboratorium. I planane for fylkeskommunale fetenester bør det i første omgang vurderast å satsa på rådgjevande kompetansbyggjande konservering, m.a. i tilknyting til den omfattande REVITA-planen. vil også danna eit betre grunnlag for å vurdera kva konkrete behov ein har ngjeld direkte konservering i spesialverkstader.

Med utgangspunkt i Trøndelagsundersøkinga og i erfaringane frå den nlandske Deltaplanen blir det gjort framlegg om at Kulturdepartementet tek inittil ein femårs tiltaksplan for å betra bevaringa av norske museumssamlingar.kret er det tale om ein plan for registrering og førebyggjande konservering av mumssamlingane. Målet med planen er at musea skal få betre oversyn over og lokalitetar for samlingane, slik at samlingane kan revitaliserast og koma betre rett både i forsking og overfor publikum.

Til å samordna prosjektet blir det etablert eigen prosjektorganisasjon i tilting til Norsk museumsutvikling. I kvar fylkeskommune blir det engasjert ein psjektkoordinator for dei musea som fylkeskommunane har ansvar for. Etter mfrå Trøndelagsundersøkinga skal det lagast analysar/oversyn over tilstanmusea. Musea sender søknader om pengar frå REVITA-prosjektet. Statlege/nale museum får dekt 100% av godkjende kostnader. Fylkeskommunane/konane og museum som sorterer under dei, får dekt inntil 80% av godkjende kder.

Alle katalogiseringsrestansar skal registrerast etter ein minimumsstandarddei ulike museumskategoriane blir samde om. I den grad felles datastandardaeksisterer, skal slike utarbeidast. Den sentrale prosjektgruppa har ansvaretstandardane blir utarbeidde og følgde opp. Sjølve registreringsarbeidet av standane blir samordna med ei tilstandsvurdering, identifikasjonsfotograferdigital form og eventuelt flytting til ominnreia/nye lokalitetar.

Ein del av prosjektmidlane skal brukast til bygningstiltak, dvs. tilrettelegginglokale som magasin og tiltak i utstillingsareala. Dersom forholda tilseier det, fellesløysingar prioriterast. Alle museum kan søkja om tilskot til bygningstiltKvart prosjekt får dekt maksimum 80% av totalkostnadene.

Museumsmiljøa må i samarbeid med den sentrale prosjektgruppa sjølve ptera kva dei vil ha løyst innanfor rammene og prosjektperioden. Musea må ogsoritera kva delar av samlingane som skal omfattast av prosjektet.

Samla kostnadsramme for den statlege innsatsen i planen blir sett til 380kroner fordelte på fem år. Summen tilsvarer det som dei seinaste fem åra har musea gjennom ulike former for arbeidsmarknadstiltak. Fordelinga mellom registrering og tiltak som går på reine oppbevaringsforhold, blir avgjort av dentrale prosjektgruppa på grunnlag av tilstandsanalysen.


KAPITTEL 8

ma-eum.

ir enn ogr ogkap.finnam har mu- kan opp-kaperr detviklater-

ei kanar til

l det

Det ertig

medm sti-fattar

use- som

musea

rukar- fore-ag på den

d. finnag ogennelogi,

. Filmisita i

Møtestaden«For somme menneske betyr 'læring' akkumulering av fakta og inforsjon. Dette er eit svært snevert syn på læring, og det høver ikkje i musAlternative oppfatningar av 'læring' understrekar læringsprosessen meresultatet. Dei omfattar så vel kjensler og opplevingar som forstandkunnskap. Kjensler og kjenslereaksjonar som formar haldningar, verdiaoppfatningar, er å forstå som eit grunnlag for det å tileigna seg kunnsDet er velkjent at det på alle nivå er behovet for å læra, ønskjet om å ut noko, som er avgjerande for å lukkast med å læra. Det er her museustyrken sin. Sjølvsagt er det mogeleg å få informasjon i museum, menseum er ikkje betre til å informera enn andre institusjonar. Det museumgjera svært effektivt og kanskje på ein eineståande måte, er å la folk fåleva det autentiske og konkrete <«the real thing»> på ein måte som seit ønskje om å vita meir. Museum kan vera uhyre framgangsrike någjeld å auka læringsmotivasjon, å setja folk i stand til å oppdaga og utnye interesser og til å gje liv og meining til fakta som tidlegare var uinessante» (omsett og sitert frå Hooper-Greenhill 1994).

8.1 INNLEIINGMange som har meiningar om museum, baserer vurderingane sine på korleis dsamhandla med musea utifrå kunnskap, førestellingar og forventningar dei hmuseum som institusjon. Det handlar om korleis ein som publikum finn fram tiein vil ha i eit museum, korleis museum fungerer som møtestad i vid meining. Deialler fleste utanforståande møter museum som gjester i museumsutstillingar. ikkje tilfeldig at mange bruker 'museum' synonymt med 'utstillingar'. Ein vikindikator på om museum lukkast, er difor korleis museumsutstillingar når frambodskapane sine, korleis musea maktar å vekkja opplevingar og impulsar somulerer intellektuell og kjenslemessig nyfikne. Men møtestadfunksjonane ommange andre oppgåver, frå rådgjevarrolla overfor dei som vil gå djupare inn i mumsmaterialet, til den meir uforpliktande «ein stad å vera»-funksjonen for deiikkje heilt veit kva dei ser etter (jf. "Museum som samfunnsinstitusjon" i kapittel 5).

8.2 MUSEA SOM KUNNSKAPSBANKDen mest omfattande bruken av museumssamlingane står naturleg nok sjølve for. Det er likevel full dekning for å kalla musea kunnskapsbankar også forbrukarar utanfor musea. Det er ikkje mogeleg å talfesta storleiken på denne bgruppa som bruker samlingane utover det å gjesta utstillingar, aktivitetar ogdrag. Men dei utgjer ei etter måten krevjande brukargruppe som legg beslmykje personal og tidsressursar i forhold til antalet. Eit lite oversyn kan visastore spennvidda museum har som kunnskapsbankar for samfunnet.

Det er naturleg nok mange som søkjer mot gjenstandssamlingane i musea. Detkan vera einskildpersonar som har interesse av å arbeida med gjenstandar, t.eksempel på form, teknikk eller farge. Det gjeld bl.a. medlemer i husflidslahandverkarar. Elevar frå yrkesfaglege studieretningar høyrer også med til dbrukargruppa. I tillegg har ein sjølvsagt studentar, spesielt innanfor arkeokunsthistorie og naturhistoriske fag som bruker objektsamlingane i studia sineog fjernsyn bruker også museumsmiljøa eller gjenstandar som kulisser/rekvsine produksjonar.


av foto--viser,sk til-sierer

for- litte-en. Dei

rso- med

-nder-elarusea om åoma-

eums-ass på. Detpittel.t av

eumduk-

vartrsmålm

teres-rivate,a i til-t ein

Fotosamlingane er ein del av museumssamlingane som blir brukt mykjeutanforståande. I 1991-statistikken rapporterte 227 institusjonar at dei haddesamlingar. I Sekretariatet for fotoregistrering (SFFR) sitt oversyn over fotosamlingar er 129 museum registrerte med eldre kulturhistorisk fotomateriale. Både avekepresse, forlag og fjernsyn vender seg til museum når dei skal ha fotografifang. Ved nokre museum er aktiviteten på fotosida så omfattande at dei finaneigne oppdragsstillingar.

På bibliotekfronten fungerer ein del av musea på same måten som fag- ogskingsbibliotek. Spesielt innanfor kunstområdet har fleire av dei store musearatur som dei er åleine om å ha. Dei største musea leverer data til Samkatalogsame musea er også med i utlånsordning mellom bibliotek.

Fleire av dei kulturhistoriske musea har bygd opp omfattande arkivsamlingar.Det er privatarkiv med materiale frå organisasjonar, bedrifter og/eller privatpenar. I tillegg vil mange museum ha samlingar av lydband som inneheld intervjuulike tema. Fleire museum er aktive i Landslaget for lokal- og privatarkiv (LLP).

Noreg er eit av dei landa der lokalhistorisk litteratur med bygdebøker, gardssoger og årbøker/tidsskrift står sterkast. I perioden 1969-89 vart det produsert i ukant av 1 100 titlar som gjeld lokalhistorisk litteratur (Fyllingsnes 1991). Her sparkeologiske museum og museum for nyare kulturhistorie ei rolle. Dels har mgjenstandar som dannar grunnlag for bygdeboktekstane. Dels er det snakkbruka arkivmateriale i musea, og ikkje minst er det ein omfattande bruk av fotterialet i musea.

Stundom har musea ansvar for sjølve bygdebokarbeidet, anten ved at musmedarbeidarar er forfattarar, eller ved at engasjert personale har arbeidsplmuseet. Fleire av bygdebøkene har innslag om geologi og botaniske forholdhender at medarbeidarar ved naturhistoriske museum er forfattarar av slike kaI alle fall vil mange bygdebokforfattarar ta kontakt med aktuelle museum i løpeskriveperioden.

Når det gjeld lokalhistoriske tidsskrift og årbøker, er også mange musaktive. I 1991 rapporterte over 100 institusjonar at dei var engasjerte i slik prosjon.

På nokre felt fekk ein kartlagt rådgjevingsfunksjonen for musea i 1993. Detspurt om institusjonane hadde blitt kontakta i samband med ein del tema/spøi tilknyting til kulturminne- og naturforvaltning. Resultatet seier ikkje noko ovolum, berre om musea har blitt kontakta. Tabell 8.1 viser resultata. Det er insant å merka seg at musea i første rekkje blir rådspurde av kommunar og porganisasjonar o.a. I kva grad kommunane og organisasjonane bruker muselegg til eller i staden for kontakt med dei som har formelt ansvar for feltet, veisjølvsagt ikkje (jf. "Generell informasjon" i avsnitt 11.4.2.1.).


r stilt

g, 9%


*. Det er berre rekna med museum som rapporterte minst eitt årsverk i 1993. Spørsmålet vaslik at det var uaktuelt for kunst- og kunstindustrimuseum.

Tabell 8.1: I kva grad blir musea brukte som rådgjevingsinstansar?*(Tabellen skal lesast slik: 32%av dei kulturhistoriske musea har fått spørsmål frå fylkeskommunen om kulturminneforvaltninfrå fylkesmannens miljøvernavdeling osv.)

a) Kulturhistoriske museum med meir enn eitt årsverk = 190 (alle tal i prosent)

Spørsmål om/frå Fylkeskommunen/ Samisk kulturminneforv.

Fylkesmannens miljøvernavd.

Kommunar Andre

- kulturminneforvaltning 32 9 51 43

- kulturlandskap 10 7 21 14

- kulturminne og reiseliv 18 4 45 42

- verneverdige bygningar 24 4 38 52

- restaurering av fartøy 8 2 11 24

- naturvernområde 3 4 16 4

- naturinformasjonssen-tra

1 3 5 2

- naturrettleiing, guiding 3 2 14 16

b) Naturhistoriske museum = 20 (alle tal i prosent)



Kommunar Andre

- kulturminneforvaltning - - - -




- restaurering av fartøy - - - -



5 30 10 20


c) Kulturhist./naturhist. museum med meir enn eitt årsverk = 42 (alle tal i prosent)



Kommunar Andre

- kulturminneforvaltning 33 14 45 43




- restaurering av fartøy 10 2 7 17



5 10 7 7



eir viktig

r betrelgjen-ruk aver betren ein

sjølv-krivnetivi-rk-arar.m.gsar-

i deitte ati-um-møtet

at dei

utgjerre einharg, og

esse.r eitmpasbe-in spo-todar

måtar-

r blittstaderesse

ut ellerane iopp ei

Denne rådgjevingsfunksjonen overfor ulike brukargrupper som har litt mspesialisert interesse for kunnskapen som er knytt til museumssamlingane, erog av stor verdi både for musea og for samfunnet. Museumsutvalet vil understrekaat kvaliteten på desse tenestene vil auka betrakteleg etter kvart som musea fåoversyn over samlingane sine og gjort referansedata og/eller fotomaterialet tigeleg på datanettverk. I viss grad kan ein kanskje seia at det er eit underforbden kunnskapen og dei tenestene som musea kan yta på dette feltet. Men her oversyn over alle sider av samlingane og betre tilrettelegging av informasjoneavgjerande føresetnad for å kunna yta endå betre tenester.

8.3 MØTET MED PUBLIKUMUtstillingar er som nemnt den vanlegaste formidlingsforma. Den er så å seia sagd når ein bruker gjenstandsmateriale som hovudgrunnlag. Men også det sog det talte ordet spelar stor rolle gjennom publikasjonar, film, video og mulsjonsprogram. Aktivitetar av ulikt slag utgjer ei veksande form for formidlingsvesemd. Her er det rom for meir personleg kontakt mellom museum og brukSomme gonger bruker ein heile landskapet som møtestad for å møta publiku

Det kan vera av interesse å peika på at møtestadfunksjonen eller formidlinbeidet er den funksjonen dei museumstilsette sjølve er mest nøgde med. I Museums-utvalets personalundersøking går det fram at i kunst- og kunstindustrimusea,kulturhistoriske musea og i musea for kultur- og naturhistorie meiner dei tilseformidlinga er den sterkaste sida deira (jf. figur 9.7 "Sterke og svake sider ved insttusjonane" i avsnitt 9.6.3.). I dei naturhistoriske musea kjem formidlinga som nmer to i rangeringa, tett etter forsking. Det kan tyda på at dei tilsette opplever med eit mangslunge publikum på ein positiv måte.

8.3.1 Å gå på museumDet som kjenneteiknar musea som opplærings- og opplevingsinstitusjonar, erer frivillige besøksmål, dvs. folk bestemmer sjølve om dei vil og når dei vil søkjadit. Unntak er sjølvsagt museumsbesøk som er del av skuleopplegg, men dettrass alt ein mindre del av besøksvolumet. Dette betyr at museum alltid har vodel av fritidstilbodet til folk flest. Det betyr også at museum opp gjennom tida møtt aukande konkurranse etter kvart som disponibel fritid har auka i omfanfleire og fleire aktørar har tevla om å fylla folks fritid med ulike sysler.

Det er ein klar føremonn at museumsbesøk er initiert av personleg interFrivillig oppsøking har som føresetnad eit minimum av nyfikne, som i sin tur epositivt utgangspunkt når ein vil formidla kunnskapsbaserte opplevingar. Uleligg i at ein neppe kan rekna med at folk vil bruka mykje tid på kvart museumsøk, med mindre dei har heilt spesielle interesser. Besøka vil også oftast ha eradisk og usystematisk karakter. Dette betyr at musea må bruka formidlingsmesom tek omsyn til at møta med publikum er korte. Det gjer at musea på mangemå finna seg i å vera eit slag ingressinstitusjonar, med konsentrasjon kring hovudpoeng meir enn detaljerte utgreiingar.

Museum er ein del av det offentlege rommet, ein stad å vera. Det har difounderstreka i den seinare tida at publikumsfasilitetar som toalett, serveringsog butikkar er viktige element i eit totalt møtestadkonsept. Dårleg kvalitet på dfunksjonane er ikkje med på å framheva museum som møtestader.

I denne samanhengen er det viktig å peika på at dei musea som har bygt som er i ferd med å byggja ut serveringsog butikktilbod, ser desse funksjonsamanheng med den totale museumsdrifta. Somme institusjonar har t.d. lagt


gs-råde,l tra-vering-tstil-

ndeeptet.r ingen likenet.m.levaetteylargar

for dei ellert. Hertil så avta- gjort

et forner avorleissjølveleving-ultatin-

ein-lokare, om. delarkstal

everusea. slike for å sine.andet.rovalita-vali- kravnings-

profilering av serveringsog butikktilbod som går inn som ein del av formidlinarbeidet. Det kan vera tale om litteratur som har tilknyting til museets fagomgjenstandskopiar frå samlingane og lokale handverksprodukt i butikken, lokadisjonsmat i kafeen. Nokre av dei største musea legg også opp spesielle serstilbod og/eller butikkvarer som har tematisk samanheng med ulike skiftande ulingar.

Å integrera salsverksemd i ein heilskapleg formidlingsprofil er ei krevjaform, men dei som lukkast med det, får ein ekstra dimensjon til møtestadkonsMuseum med stort besøksvolum har også eit inntektsgrunnlag her, men det egrunn til å ha overdrivne førestellingar om inntektspotensialet Det set minststore krav til salsprofesjonalitet og kvalitet som i forretningsdrift elles i samfunOfte vil serveringsog butikktilbodet vera å rekna som service overfor publiku

Fleire av musea fungerer som ei form for kulturhus, der publikum kan oppkonsertar, teaterstykke og andre former for aktiv kulturutfalding. Volumet på dfeltet varierer frå profesjonelle konsert-/teatersalar til intimkonsertar i vestibeller i utstillingsareal. Det er ei form for fleirbruk der dagsaktuelle kulturytrinkan opplevast både som kontrast til og del av historiske tilhøve.

Eit veksande krav er også at museum i større grad skal vera tilgjengelege som har nedsett førleik på ulike måtar, anten den går på fysisk mobilitet, synhøyrsel. Noko av dette er fanga opp i bygningsforskrifter, men på langt nær alhar mange museum fleire utfordringar i tida som kjem for å kunna gje høve mange som mogeleg å ta del i museumsopplevingane. I det registrerings- ogleopplegget som blir presentert nedanfor, blir det lagt vekt på at musea harnoko og/eller har ein plan for betring av tilhøva (jf. "Avtaleordning og utviklings-program for museum" i avsnitt 10.9.1.).

8.3.2 Kva betyr besøkstala?I fleire samanhengar blir besøkstal brukt som det einaste vurderingsgrunnlagkorleis eit museum fungerer. For ein institusjonstype som yter tenester på vegog for fellesskapet, er det naturleg og naudsynleg å ha eit medvite forhold til kein når fram med bodskapen sin. Politikarar, styresmakter og museumsfolk er opptekne av at så mange som mogeleg skal få ta del i kunnskapen og oppane som musea kan gje. Men besøkstal er på ingen måte så eintydig som resdikator som ein av og til kan få inntrykk av.

Besøkstal i seg sjølv fortel lite og ingen ting om det kvalitative utbytet dei skilde gjestene måtte ha av eit museumsbesøk. Om gjestene kjenner seg kglade og nøgde, eller forvirra, trøytte og bortkomne, fortel besøkstal aldri nokoDet er heller ikkje mogeleg på grunnlag av besøkstal åleine å seia noko om kvaav bodskapen som når fram til eit mangslunge publikum. Slik sett betyr besøberre at nokon har vore innom eit museum.

Ved norske museum finst det få undersøkingar om korleis publikum opplmuseumsbesøka, kva inntrykk og oppfatningar folk sit att med når dei forlet mDet ville ha vore ein klar føremonn om musea sjølve i større grad kunne gjeraundersøkingar. Det ville gje institusjonane og styresmaktene betre grunnlagvurdera korleis musea samhandlar med omverda gjennom publikumstilbodaHer kan norske museum læra mykje av arbeid som er gjort ved museum i utl

Ei fullstendig relativisering av besøksvolum vil ikkje vera rett. Det er ei gundervurdering av publikum å hevda at besøkstal er heilt uavhengig av det kvtive innhaldet i eit museum. Evna til å fengja mange har vore og vil vera eit ktetskriterium ved museum som samfunnsinstitusjon, i alle fall så lenge ein gjerpå å vera aktør på vegner av eit fellesskap. Og med eit stendig høgare utdan


r omfat-

soml tru-

kje deifiskester i

lukkastgesøks- ikkje

a.ne».

på deifordiet gjeldorie. landv rei- spe-

t omg Alta der-

kstal,ale.museaersi-oreg.om avomfat-i kanei er

um og

nivå i samfunnet er det liten grunn til å tru at evna til å vurdera og ha meiningakvalitet blir mindre. Ei heilt anna sak er sjølvsagt at kvalitetsvurdering og -oppningar vil variera, både over tid og blant ulike delar av publikum. Museum evnar å gå i dialog med omverda innanfor eit dynamisk kvalitetsperspektiv, vileg også lukkast i å nå mange.

Vurdering av besøkstal må baserast på ei oppfatning av kven det einskildemuseet vil nå. Det er mogelegvis rett å hevda at mange norske museum, kansfleste musea for nyare kulturhistorie, har folk i lokalsamfunna og i det geogranærområdet som den viktigaste målgruppa. Dette at norske museumsgjehovudsak besøkjer museum i nærområdet, kan tyda på at musea i viss monn (jf. "Dei som gjestar museum" i avsnitt 8.3.3.1.). I eit grisgrendt land som Norebetyr dette ofte at det er urealistisk og kanskje også uinteressant med høge btal. Når det er sagt, er det også berrsynt at dei nærare 50% av befolkninga somgår på museum, representerer ei stor utfordring for den samla museumsverd

Museum har aldri berre vore kjenneteikna av å venda seg til «sine eigMuseum har alltid også verka tiltrekkjande på «dei andre», nærare bestemt som reiser for å sjå og oppleva noko nytt. I og for seg er dette naturleg, museum på mange måtar presenterer eit slag kunnskapskonsentrat, anten dnaturhistoriske tilhøve, nasjonal kunst, nasjonal og/eller regional kulturhistSlik sett fungerer museum som eit utgangspunkt for å orientera seg om folk ogder ein reiser. Nivået på besøkstal vil difor så godt som alltid vera ein refleks aselivet og reiselivsmønsteret. I norske museum med eit jamt stort besøksvolumlar både norske og utanlandske turistar ei vesentleg rolle.

Diverre er det få museum som har registreringar som fortel meir detaljerdette. Men som døme kan nemnast tal frå Maihaugen, Bryggens Museum oMuseum for 1994. I billettsalet blir det registrert kva språk gjestene nyttar, ogmed får ein eit tilnærma oversyn over språkgrupper (tabell 8.2).

Kilde: opplysningar frå institusjonane.

Dei aller fleste norske museum vil truleg ha eit ønskje om høgare besøfordi dei gjerne vil nå fleire og fordi dei klart har kapasitet til å få fleire gjester i tI den samanhengen er det grunn til å peika på det potensialet som universitetshar når det gjeld å nå fleire gjennom formidlingstiltaka sine. Samla stod univtetsmusea for 1,2 mill. gjester i 1994, og det utgjer 14% av totalbesøket i NÅleine har Vikingskipshuset i Oslo 39% av besøket ved universitetsmusea. UtanVikingskipshuset har Tromsø Museum det høgaste besøkstalet med i underkant100 000 gjester. Universitetsmusea er blant dei største institusjonane, dei har tande og viktige samlingar, dei har nær tilgang til nye forskingsresultat, deillustrera store tidsperspektiv og kombinera kunnskap om natur og kultur, og d

Tabell 8.2: Prosentvis fordeling av besøk 1994 på språkgrupper. Maihaugen, Bryggens MuseAlta Museum.

Institusjon (besøkstal) Norsk/ skandinavisk

Engelsk Tysk Fransk Andre

Maihaugen (257 000) 60 6 18 10 6

Bryggens Museum (42 000) 51 20 12 6 11

Alta Museum (74 000) 38 4 28 9 21


ag for

ggjalitasjea-blemain del

r høge bør it gjeldom påikrar atne?

dt utill., i94-

1, ogbesøkå 1,1son

tistikk blirrskeil 1994eire

kored 3,3v detande ii stordaros

lokaliserte i dei største byane. Dette gjer at universitetsmusea har eit grunnlkunnskapsformidling som stiller dei i ei særklasse.

For nokre få museum vil det vera aktuelt å drøfta kvar det er rimeleg å lelista når det gjeld besøksvolum. Besøkstal er nemleg også ein indikator på spå dei areala der publikum har tilgang. Troldhaugen er eit eksempel på at besøkstlet nærma seg den øvre grensa for det som var tilrådeleg. Deira løysing på provar eit nybygg som skal letta presset på den gamle bustaden og inventaret. Eav stavkyrkjene har også slitasjeproblem p.g.a. stort besøkstal. Førebels er fobesøkstal neppe eit stort problem i norske museum. Men alle institusjonaneplansamanheng drøfta nøye kva som er rimelege og tilrådelege mål når debesøkstal, og då med utgangspunkt i spørsmålet: Kor mange kan vi ta hand ein måte som gjer at gjestene har utbyte av besøket, og som samstundes smuseet tek tilstrekkeleg omsyn til bevarings- og sikringsaspektet for samlinga

8.3.3 Besøk ved norske museumSamanlikna med dei fleste publikumstilbod på kulturfronten kjem museum gonår det gjeld besøksvolum. I 1991 vart det rapportert 6,2 mill., i 1992 7,6 m1993 8,4 mill.7 og i 1994 8,6 mill. gjester i samla besøk. Pr. innbyggjar utgjer 19tala 2,0 besøk, og det er relativt høgt samanlikna med andre land. I Human Develop-ment Report (1994) er 2,5 det høgaste besøksgjennomsnittet i perioden 1987-9det står Austerrike for. I same perioden var Noreg registrert med 1,4 museumspr. innbyggjar. I Norden låg besøksgjennomsnittet pr. innbyggjar i 1990-91 p(Finland), 1,5 (Noreg), 1,6 (Island), 1,7 (Danmark) og 1,9 (Sverige) (Måns1993).

No skal ein vera varsam med samanlikning med andre land. Museumsstaer også problematisk i utlandet, med ulik praksis for kva og kor mykje somregistrert. Med dei modifikasjonane i tankane er det likevel grunn til å tru at nomuseum har bra besøk, samla sett. Auken i det norske besøkstalet frå 1991 ter truleg også uttrykk for ein reell vekst, og ikkje berre eit resultat av at flmuseum har rapportert.

Besøksvolumet er ulikt fordelt i landet. Det er naturleg nok ein funksjon avmange og kor store museum som er tilgjengelege. Oslo står i ei særstilling mmill. gjester, som utgjer 38% av det samla besøket i landet. Pr. innbyggjar gje6,9 besøk, noko som indikerer det sterke innslaget av turistar og andre reisOslo-musea (figur 8.1). Besøket i Oppland, Sør-Trøndelag og Finnmark er grad farga av einskildinstitusjonar, høvesvis Maihaugen, Erkebispegården/Nidomkyrkje og Alta Museum.

7. Korrigerte tal. SSB opererer med 7,9 mill. i 1992 og 8,2 mill. i 1993.


iser atariet Oslo- størst

etet iøgast

Figur 8.1 Besøk pr. innbyggjar 1994. Fylkesvis


Oslo dominerer også når det gjeld museum med størst besøk. Figur 8.2 vdet i 1994 berre var Erkebispegården/Nidaros domkyrkje, Maihaugen, og Akvi Bergen som kom inn blant dei ti mest besøkte musea utan å vera lokaliserte iområdet. Det er stort sett dei same musea som går att frå år til år når det gjeldbesøk. I 1993 viste Zoologisk museum og Geologisk museum ved UniversitOslo ei dinosaur-utstilling, og dei var då mellom dei musea som hadde hbesøkstal. I 1994 gjekk besøkstalet monaleg ned.

Figur 8.2 Museumsbesøk 1994. «Ti på topp»



useauseaare ennea har

993m komrterteøket.3.t- ogennomultur-, og isnitt

mai/um.

dags- muse-Noregmuse-

ativt

Storparten av norske museum har relativt smålåtne besøkstall. 67% av mhar mindre enn 10 000 gjester pr. år (figur 8.3). Det er dei kulturhistoriske msom skaper dette biletet. Over 80% av desse musea har besøkstall som er låg10 000 pr. år. Både kunst- og kunstindustrimusea og dei naturhistoriske musrelativt sett større innslag av museum med høge besøkstal.

Figur 8.3 Besøk ved norske museum 1994. Gruppering av institusjonar etter besøksvolum


Museumsbesøk er i stor grad knytt til fritid og ferie. I SSBs materiale frå 1vart institusjonane bedne om å gje eit overslag over kor stor del av besøket soi månadene juni, juli og august. Av dei 331 institusjonane som svarte, rappo211 institusjonar (64%) at sommarbesøket utgjorde 70% eller meir av totalbesSommarbesøket utgjorde i alt 4,6 mill. gjester, dvs. 55% av totalbesøket i 199

Det er etter måten store skilnader mellom museumskategoriane. Kunskunstindustrimusea og naturhistoriske museum har det jamnaste besøket gjheile året. Dei rapporterer 30-32% av besøket sitt i sommarmånadene. Dei khistoriske musea har i gjennomsnitt 68% av sitt besøk i sommarmånadenegruppa for kultur- og naturhistoriske museum vart det rapportert i gjennom60% sommarbesøk.

For å få ei nærare presisering av museumsbesøka fekk Museumsutvalet ogNMU stilt nokre spørsmål i ei Omnibus-undersøking som SSB gjennomførte juni 1995.8 Eitt av spørsmåla ville fanga inn i kva samanheng folk gjesta museFigur 8.4 viser at museumsbesøk i hovudsak er ein fritidsaktivitet, med helgebesøk og fritidsbesøk på kvardag som det vanlegaste. Dette betyr at dei flesteumsbesøka går til institusjonar i nærleiken av bustaden. Feriereiser, anten i eller i utlandet, kjem også relativt høgt som besøkssituasjon. Men den norske umsgjesten er likevel ikkje primært turist.

8. SSB gjennomfører fire Omnibus-undersøkingar kvart år. Spørsmåla gjekk til eit representutval på 1 403 personar.


igaste

oreg

e nivå

purdehøgare4 varibus-st- og. Deterelle

kt er9 år,ikkje til åeit år.ar eiteum

a som

Figur 8.4 I kva samanheng blir museum besøkt?

Kilde: SSBs Omnibus-undersøking mai/juni 1995

Nokre avvik frå hovudtendensen skal ein merka seg:– I aldersgruppa 16-24 år er besøk i samband med utdanning den vikt

besøkssituasjonen, 41,4%.– I Nord-Noreg er fritidsbesøk på vanleg kvardag (37,9%) og feriereiser i N

(28,8%) dei to viktigaste besøkssamanhengane.– Feriereiser i Noreg er den viktigaste besøksramma for funksjonærar, lågar

(40,3%) og gardbrukarar/fiskarar (38,5%).

8.3.3.1 Dei som gjestar museumOmnibus-undersøkinga frå mai/juni 1995 gav som resultat at 53% av dei shadde besøkt minimum eitt museum dei seinaste tolv månadene. Det er ein svarprosent enn i den vanlege kulturbrukstatistikken, der tala for 1991 og 199høvesvis 41 og 45% (Vaage 1995). Grunnen til høgare rapportering i Omnundersøkinga kan vera at spørsmåla spesifiserer ulike typar museum: kunkunstindustrimuseum, kulturhistoriske museum og naturhistoriske museumkan gje eit vidare assosiasjonsgrunnlag for dei som blir spurde enn det genomgrepet 'museum', som blir brukt i vanleg kulturbrukstatistikk. Eit anna punat i SSBs Omnibus-undersøking er utvalet avgrensa til aldersgruppa 16-7medan kulturbrukundersøkinga omfattar aldersgruppa 9-79 år. Ein veit likevel om denne skilnaden kan forklara dei ulike svarverdiane. I alle fall er det grunnrekna med at om lag halvparten av befolkninga gjestar eit museum i løpet av

Fordelinga mellom museumskategoriane viser at det er fleire som gjestkulturhistorisk museum enn som besøkjer eit kunst- eller naturhistorisk mus(tabell 8.3). Dei aller fleste nøyer seg med 1-2 museumsbesøk i året. Gruppgjestar museum 3-4 gonger, er størst for dei kulturhistoriske musea.


nt ennr heilesutan

Osloe fylkaer det.festerdet ogtar er ogsåsio-nn for

Kilde: SSBs Omnibus-undersøking mai-juni 1995

Dette at dei kulturhistoriske musea har såpass mykje høgare besøksprosedei andre, er heilt klart eit resultat av at desse musea finst det mange av ovelandet. Dei andre museumskategoriane er lokaliserte til Osloregionen, desBergen, Trondheim og Tromsø. Medan 40% av innbyggjarane i Akershus oghar besøkt eit kunstmuseum, er tilsvarande besøksprosent i dei tre nordlegast20%. Medan 25,2% i Akershus og Oslo har gjesta eit naturhistorisk museum, berre 8,1% i Nord-Noreg som har vore på naturhistoriske museum (figur 8.5)

Når det gjeld sosioøkonomisk status for dei som går på museum, stadOmnibus-undersøkinga det som andre undersøkingar har vist både her i laninternasjonalt. Funksjonærar i mellomog toppnivå og skuleelevar og studendei flittigaste museumsgjestene utan omsyn til museumskategori (figur 8.6, jf.figur 8.7). Ein skal elles leggja merke til at det er mindre skilnad mellom dei soøkonomiske grupperingane når det gjeld besøk på kulturhistoriske museum edei andre musea.

Figur 8.5 Besøk på museum seinaste 12 månader. Landsdel

Kilde: SSBs Omnibus-undersøking mai-juni l995

Tabell 8.3: Besøk på museum dei seinaste 12 månadene. Alle tal i prosent. N = 743

Museumstypar 1-2 gonger 3-4 gonger 5-6 gonger 7 og fleire Samla

Kunst- og kunstind.museum 19,7 3,7 2,2 2,5 28,1

Kult.hist. museum 30,9 6,4 2,6 2,4 42,3

Nat.hist. museum 14,7 1,4 0,1 0,3 16,5


r påseum,tegori-jester,typar

denurde,r å nåfag-

ensjo-

ung-

ga- lita,søkt

dei

t.

Figur 8.6 Museumsbesøk seinaste 12 månader. Etter sosioøkonomisk status.

Kilde: SSBs Omnibus-undersøking mai-juni l995

Undersøkinga viser eit interessant om ikkje uventa trekk. Dei som gåmuseum, gjestar gjerne fleire typar museum. 15% av dei som besøkte muhadde gjesta alle tre museumstypane. 33% hadde besøkt to av museumskaane. Det er dei kulturhistoriske musea som har største gruppa «monogame» g35% av gjestene på kulturhistoriske museum hadde ikkje besøkt andre museum (tabell 8.4).


8.3.3.2 Dei som ikkje gjestar museumEit av siktemåla med Omnibus-undersøkinga var å få litt betre informasjon omgruppa som ikkje gjestar museum. Denne gruppa, som utgjorde 47% av dei sprepresenterer både potensialet og utfordringa for alle museum som ønskjefleire. Hovudtyngda av ikkje-brukarane finn ein blant ufaglærde arbeidarar, lærde arbeidarar, funksjonærar lågare nivå, gardbrukarar/fiskarar og blant pnistane (figur 8.7).

Undersøkinga gjev elles følgjande resultat:– I aldersgruppa 67-79 år er ikkje-brukarane i fleirtal, 57,7%.– Ikkje-brukarar utgjer fleirtalet i gruppa som har utdanning som sluttar på

domsskulenivå og vidaregåande nivå I.– Ikkje-brukarar utgjer fleirtalet blant dei spurde i Nord-Noreg, Agder og Ro

land og Austlandet utanom Akershus/Oslo. Overvekta av ikkje-brukarar ereigenleg er det snakk om ei 50-50 deling i forhold til dei som har bemuseum.

– I inntektsgruppene under 150 000 utgjer ikkje-brukarar eit lite fleirtal blant

Tabell 8.4: Besøk på museum seinaste 12 månader. Eitt eller fleire museum. Alle tal i prosen

"29*">


Figureum.inter-jeving

spurde.

Dei som ikkje hadde besøkt museum, vart også spurde om grunnen til dette.8.8 viser at dei fleste ikkje har noka spesiell årsak til at dei ikkje går på musEin skal elles merka seg at som grunn nummer to blir oppgjeve lita eller inga esse for museum. Økonomiske årsaker spelar ubetydeleg rolle som grunngfor manglande besøk.

Figur 8.7 Besøk/ikkje besøk på museum. Etter sosioøkonomisk status.


Figur 8.8 Årsaker til ikkje å gå på museum



s og

blant

useajølv

t ingenår på

e for. nr. det

ial akti- gjeldpa er. orga-svarteitusjo- kul-riske

gg forr ennappor-

pplegg dette

lane, føre-

e spørs-

Nokre trekk skal ein merka seg:– Lita tid blir oppgjeve som årsak nummer to blant dei spurde frå Akershu

Oslo, blant einslege 25-44 år og blant dei som er gardbrukarar/fiskarar.– For lang avstand til næraste museum ble oppgjeve som grunn nummer to

dei spurde i Nord-Noreg.

Med ei identifisering av kven ikkje-brukarane er, burde det vera mogeleg for må finna rådgjerder og tiltak som gjer at stendig fleire vil finna vegen til musea. Som Noreg truleg har ein av dei høgaste besøksprosentane i Europa, er degrunn til å seia seg nøgd med at om lag halvparten av befolkninga ikkje gmuseum.

8.3.3.3 Born og unge

Den generelle politikken i Noreg har born og unge som ei spesiell målgrupptiltak som tek sikte på å utvikla dei til aktive deltakarar i demokratiet. I St.meld61 (1991-92) Kultur i tiden og i seinare budsjettproposisjonar blir det peika på ater viktig for musea å nå born og ungdom med utstillingar og andre tiltak. Å gå påmuseum for å ta del i tilboda der må lærast på same måten som all annan sosvitet. Skulen er utan samanlikning den viktigaste samarbeidspartneren når detbruk av museum. Omnibus-undersøkinga ovanfor viser at for ungdomsgrupmuseumsbesøk i skulesamanheng den absolutt viktigaste besøkssituasjonen

SSB har i mange år hatt eit spørsmål der institusjonane skal gjera greie forniserte museumsbesøk frå skular. I 1992 var det 186 institusjonar (45%) som på dette spørsmålet. I 1993 var det 208 (43,5%) som svarte og i 1994 260 instnar (45%). I 1994 fordelte dei seg slik: 14 kunst- og kunstindustrimuseum, 207turhistoriske museum, 8 naturhistoriske museum og 27 kultur- og naturhistomuseum.

Det er ikkje rett å venta at museum utan bemanning har organiserte oppleskular. For å kvalifisera biletet litt har ein difor sett på musea som utførte meieitt årsverk. Blant desse musea er det 56% som rapporterte om skulebesøk. Rteringa tyder såleis på at nær halvparten av musea manglar undervisningsoeller andre tiltak for skulane. Men det er også mogeleg at rapporteringa påpunktet er for dårleg, at registreringsrutinane ikkje er heilt tilfredsstillande.

Totalt sett verkar det som om dei kulturhistoriske musea når best ut til skumen skilnaden er ikkje så stor mellom museumskategoriane i 1994 som dei togåande åra (tabell 8.5).

4 Prosenttalet refererer seg til totalbesøket i alle museum, også dei som ikkje har svart på dettmålet.

Tabell 8.5: Skuleelevar/studentar, organisert museumsbesøk

1992 1993 1994

Museumstypar Antal Prosent av

total4Antal Prosent av

total4Antal Prosent av

total4

Kunst- og kunstind.museum 67 874 5,0 102 214 9,0 57 0265 4,6

Kult.hist. museum 239 249 5,7 278 835 6,0 375 666 7,0

Nat.hist. museum 12 795 1,6 19 416 1,5 39 849 5,6

Kult.hist./nat.hist. museum 69 647 5,0 45 225 3,3 59 616 4,5

Sum 389 565 5,1 445 690 5,3 532 157 6,1


nane.nn eine sku-

eller 50 000.

sord- ordi- knyta

finsten ein van-

i sku-i kreveum.ologiea på

meirtilfang

brukllomg. korbesøk.t. Det der-rnebe-d til

1994.ket it 14%

d mel- andel

5 Skilnaden mellom 1993 og 1994 kjem av at Riksutstillingar berre har rapportert for 1993.

Kilde: SSBs museumsstatistikk 1992, 1993 og 1994

Bak desse samletala gøymer det seg store variasjonar mellom institusjoSer ein på kor stor del det organiserte skulebesøket utgjer av totalbesøket, finokre interessante trekk. Av dei 260 institusjonane som rapporterte organisertlebesøk i 1994, var det 41 (16%) som hadde eit skulebesøk som utgjorde 30%meir av totalbesøket. Fem av desse musea hadde eit totalbesøk som var overDet betyr at skulen utgjer langt den viktigaste målgruppa for desse musea.

Dei seinaste par åra har museum også kome inn som aktørar i skulefritidninga. Det betyr at museum har aktivitetsopplegg for elevar i småskulen etternær skuletid. Erfaringane så langt tyder på at det kan vera ein positiv måte åkontakt mellom born og museum på.

Tala ovanfor viser berre i kva grad skuleelevar besøkjer museum. Detingen talfesta opplysningar om besøk av museumspersonalet på skulane. Mveit at det skjer mange stader. Det finst heller ingen tal som viser bruk av smådreutstillingar, temakassar og lysbileteseriar, som museum sender ut til bruk lar. Det er mogeleg at slike tiltak har blitt mindre vanlege dei seinaste åra. Degod planlegging og oppfølging og set krav til god kontakt mellom skule og mus

Også når det gjeld kontakt museum - skule, vil moderne informasjonsteknkunna gjera det mogeleg for skulane å bruka informasjon og kunnskap frå musein heilt annan måte. Ikkje minst vil det vera mogeleg for skulane å arbeidamålretta med førebuingar av museumsbesøk og å kunna integrera museumsmeir effektivt i undervisninga. I den satsinga skuleverket no legg opp til med av moderne informasjonsteknologi, ligg det vel til rette for samarbeid memuseum og skule, både i form av forsøksprosjekt og meir permanente oppleg

I tillegg til organiserte opplegg for skuleelevar gjer musea også greie formange born/unge som er registrerte anten som einskildbesøk eller i gruppeDet er grunn til å tru at det er ei viss underrapportering også på dette punkteer m.a. fleire museum som ikkje tek betaling av born i følgje med foreldre, ogmed er registreringa også usikker. Registreringsrutinane elles når det gjeld basøk, ser heller ikkje heilt tilfredsstillande ut. I 1994 var det 226 museum mesaman 2,8 mill. besøk som mangla rapportering om barnebesøk.

I alt 345 institusjonar (60%) har svart på spørsmålet om barnebesøk i Totalt vart det rapportert 1,233 mill. born, og det utgjorde 21% av totalbesødesse 345 institusjonane. Reknar ein av totalbesøket for alle musea, var deborn som besøkte norske museum i 1994. Tabell 8.6 viser at det er liten skilnalom museumskategoriane, sjølv om kunst- og kunstindustrimusea har lågastbarnebesøk.


å dette

har eitlitiskejonane få eitruppalle indi-

ld å fårivnesjon,

a ogeums-

i på åfat-id-

for-

n tekjektan mestiiske

nskil-nne ogrer og

6 Prosenttalet refererer seg til totalbesøket i alle museum, også dei 216 som ikkje har svart pspørsmålet.

Kilde: SSBs museumsstatistikk 1993 og 1994

Det er vanskeleg med utgangspunkt i tala å vurdera om norske museum brukande grep på born og unge, og om musea maktar å leva opp til det poønskjet om å satsa på denne målgruppa. Det første som må skje, er at instituser meir presise i registreringane sine slik at både dei og styresmaktene kanbetre vurderingsgrunnlag. I følgje Omnibus-undersøkinga hadde nær 60% i gskuleelevar/studentar besøkt eit museum dei seinaste 12 månadene. Det skukera at musea gjer ein brukbar innsats, sjølv om mykje kan bli betre.

8.3.4 UtstillingarUtstillingar er utan tvil det mediet musea bruker mest ressursar på når det gjeomverda i tale. Det heng sjølvsagt saman med alle dei kvalitetane som blir tilskden materielle omverda, anten det gjeld autentisitet, estetisk verdi, symbolfunkøkonomisk verdi, eller rett og slett illustrasjonsverdi. Når nokon skal beskrivanalysera korleis musea fungerer i samfunnet, byggjer dei i stor grad på musutstillingane. Litt forenkla kan ein hevda at det meste som finst av litteraturommuseum, i stor utstrekning er litteratur om museumsutstillingar.

Blant museumspersonalet har ein i aukande grad brukt mykje tid og energfinna fram til gode utstillingsmåtar. Internasjonalt har det vakse fram relativt omtande litteratur om korleis museum bør byggja utstillingar, korleis ulike verkemdel kan brukast for å nå fram til publikum, korleis utstillingstekstar skal/bør utmast osv.

Grovt skissert er det to hovudtypar museumsutstillingar. Den første typeutgangspunkt i einskildobjektet og framhevar det som eit visuelt sentrum. Ober det viktigaste, men dei blir sette inn i ulike samanhengar. Kunstmusea er detypiske eksponenten for slike objektretta utstillingar. Utstillingstypen finst også dei naturhistoriske og kulturhistoriske musea. Eldre kronologiske og typologutstillingar var variantar av denne utstillingsforma.

Den andre hovudtypen rettar perspektivet mot heilskapen eller eit miljø. Ein-skildobjektet er interessant som del av heilskapen og sett i forhold til andre eidobjekt. Diorama-utstillingar i dei naturhistoriske musea er typiske døme på deutstillingsforma. Det blir bygt opp tilnærma fullstendige miljø med vegetasjonfauna. På den måten kan ein illustrera korleis elementa i eit økosystem fungeer innbyrdes avhengige.

Tabell 8.6: Barnebesøk på norske museum

Museumstypar 1993 Prosent av total6

1994 Prosent av total6

Kunst- og kunstind.museum 63 216 5,3 128 137 10,2

Kult.hist. museum 667 686 14,1 744 848 13,9

Nat.hist. museum 134 412 11,2 127 037 17,9

Kult.hist./nat.hist. museum 199 793 14,8 233 363 17,4

Sum 1 065 107 12,7 1 233 385 14,2


e dei det vit-

tstil-pet iandrelert

iske

ei toningeums-ate-ig av

som til attektar meir

gs-endig

Detets

agarje

ørs-

tørsteeinlitikk, dags-

Då grunnleggjaren av Nordiska museet, Artur Hazelius, i 1872 presentertførste interiørutstillingane sine med dokker i folkedrakter, brukte han mykjesame prinsippet. Heilskapen var viktigare enn detaljane. Objekta er viktige somnemål om idear og/eller prinsipp. I museum for nyare kulturhistorie er dette ulingsprinsippet truleg det mest vanlege. I ar keologiske museum har prinsipaukande grad gjort seg gjeldande, m.a. i form av rekonstruerte bygningar og miljø. Utstillingsforma har klare likskapar med teater, og blir i viss monn suppmed teaterliknande aktivitetar, der folk utfører ulike typar gjeremål i tidstypdrakter (jf. "Aktivitetar" i avsnitt 8.3.6.).

Sjølv om det i museumsverda er til dels sterke synspunkt for og i mot dutstillingsprinsippa, vil dei fleste ha eit instrumentelt syn på det heile, i erkjenav at ingen av prinsippa kan gjera krav på å vera uttrykk for «den sanne musutstillinga». Utstillingsprinsippa framhevar ulike sider og kvalitetar ved den mrielle omverda. Og utstillingsprinsipp og verkemiddel er eit val som er avhengkva bodskap ein vil ha fram.

Medan det for 20-30 år sidan i hovudsak var museumspersonalet sjølvelaga utstillingar, har ein dei seinaste åra kunna observera ein klar tendensmusea samarbeider med «utstillingsspesialistar», som arkitektar, interiørarkieller scenografar. Ein del av dei større musea knyter til seg fagpersonar medreindyrka utstillingsbakgrunn. Slik sett har ei internasjonal utvikling på utstillinfeltet også nått norske museum. Det som skjer, er uttrykk for eit ønskje om stå gjera utstillingsmediet endå betre i museumssamanheng.

I SSBs materiale blir det spurt om kor mange utstillingar musea har vist.blir skilt mellom basisutstillingar, dvs. utstillingar som har utgangspunkt i musefagprofil og dei faste samlingane, og som kan stå over fleire år; skiftande utstillin-gar, som kan ha lausare tematisk tilknyting til museet, og som står frå nokre dtil eitt år, og vandreutstillingar. I 1994 var det i alt 170 museum (38%) som ikksvarte på spørsmålet. Dei same musea rapporterte godt 1,1 mill. gjester.

Aktiviteten ved dei 401 institusjonane som har svart på eitt eller fleire av spmåla om utstillingar, går fram av tabell 8.7.


Eit markant trekk er at kunst- og kunstindustrimusea har relativt sett den saktiviteten når det gjeld skiftande utstillingar og vandreutstillingar. Det er refleks av den aktive rolla desse musea spelar i ein allmenn, offentleg kunstpoder kunst- og kunstindustrimusea skal vera møtestader for både historisk ogaktuell kunst (jf. "Riksutstillingar - for alle typar museumsutstillingar?" i avsnitt

Tabell 8.7: Utstillingsaktivitet 1994

Museumstypar Faste utstillingar Skiftande utstillingar

Vandre-utstillingar

Sum

Nye i -94 Totalt

Kunst- og kunstind.museum 16 54 195 55 304

Kult.hist. museum 100 1 081 427 125 1 633

Nat.hist. museum 13 97 20 2 119

Kult.hist./nat.hist. museum 13 157 63 31 251

Sum 142 1 389 705 213 2 307


desse

edlikum, nye,

elle. Akti-kkenisjonl foreira. som

ums-erktor åsme-

senta-småteblikum

sm haringarr tilsjekt, pro-

lika-logenmed iker.

gar.mstil-tema-

ngartrerte ein

som

liteter har sam-lir pre-asjonntera

8.3.9.). Dei naturhistoriske musea har det lågaste aktivitetsnivået når det gjeldto utstillingstypane.

All erfaring frå arbeid med museumsutstillingar viser at for å halda tritt mutviklinga av dei faglege «sanningane», og for å halda på interessa frå eit pubmå utstillingane fornyast med jamne mellomrom. Tala tyder på at arbeidet medfaste utstillingar har relativt høg prioritet.

Skiftande utstillingar møter eit klart behov for å fanga opp meir dagsaktusaker og hendingar og tema som ikkje er representerte i dei faste utstillinganeviteten når det gjeld skiftande utstillingar, er etter måten høg. I 1993-statistigjorde institusjonane greie for kor stor del av utstillingsarealet som er til disposfor skiftande utstillingar. Berre 152 institusjonar rapporterte at dei hadde areaskiftande utstillingar, og det utgjorde ca. 16% av det totale utstillingsarealet dSom alltid er manglande svar litt vanskelege å tolka, men dei fleste av dei 326ikkje svarte, manglar truleg areal for skiftande utstillingar. I mange av museplanane for utviding/nybygg er behovet for areal til skiftande utstillingar stunderstreka. Totalt sett bør nok arealet for skiftande utstillingar bli større fkunna møta både publikums og museas behov for meir aktiv bruk av utstillingdiet.

Eit moment i denne samanhengen er å bruka lokale utanfor museet til presjonar av ulike tema. Det representerer sjølvsagt ein meir omstendeleg arbeidfor musea. Samstundes er det ein måte for musea å vera til stades for eit puutanfor museumsportane.

I "Økonomiske forhold" i avsnitt 6.3.4. blir det vist til at sponsormidlar i vismonn går til utstillingsprosjekt i musea. Det er i hovudsak dei største musea solukkast i få slike avtaler med næringslivet, for på den måten å realisera utstillsom det elles ville vera vanskeleg å få til. Så lenge det ikkje blir knytt vilkåsponsormidlane som grip inn i dei museumsfaglege vurderingane i slike prokan sponsing representera ei viktig finansieringskjelde for utstillingar og andresjekt.

8.3.5 PublikasjonarMykje av informasjons- og kunnskapsformidlinga frå musea går gjennom pubsjonar av ulikt slag. Den klassiske museumspublikasjonen er utstillingskatamed detaljerte opplysningar om kunstverk eller andre gjenstandar som er utstillinga. I tillegg kan det vera temakatalogar og populærvitskaplege bøMange museum legg vinn på å presentera publikasjonar i tilknyting til utstillinVariasjonen er elles stor når det gjeld publikasjonar som museum og museusette står for: avhandlingar, forskingsrapportar, årbøker, populærvitskaplege bøker, tidsskriftsartiklar, artiklar i dagspresse osv.

I Nasjonalbibliografiske data 1962-1996 er det registrert ca. 3 800 innførisom har ei eller anna tilknyting til museum. I same perioden er museum regissom utgjevarar av over 1 350 publikasjonar (bøker og artiklar). Det fortel omomfattande aktivitet for å bruka det trykte ordet som formidlingsmedium og supplering til utstillingar.

Elektroniske publikasjonar i form av CD-ROM plater høyrer førebels til eit utforska område for norske museum. Kostnadene med å produsera slike platil no vore for store. I utlandet er det fleire museum som har presentert delar avlingane på den måten. Ofte er det kunstverk av svært kjende kunstnarar som bsenterte på CD-ROM. På den måten kan ein distribuera bilete og tekstinformtil mange brukarar utanfor museet, t.d. skular, bibliotek og private som kan orieseg om museumssamlingar.


in-ir ogte tili for-a tilivt ennførast

er det tida

full-g tid

gjen-ei godnd kantetikk

likeunst-laraling-

tte åleg for- og

isin-tnad.rre- ogne i

ved

sideneå fåg der

mertrum.

nkreti-førstkon-

aug-

kti-ingar

Ei form for elektronisk publisering er å bruka informasjonsteknologi i utstillgar eller for å presentera samlingar i eigen museumsbygning. Dette vil bli memeir vanleg etter som musea overfører informasjon om samlingane og bileelektroniske media. Det vil likevel berre vera tale om ein supplerande funksjon hold til originalsamlingane og til utstillingane. Den store føremonnen ligg i evnå behandla store datamengder raskt og å skapa oversyn fortare og meir effektnoko anna manuelt system. Dessutan kan mykje av leiting og sortering overtil medium som ikkje medfører slitasje på originalsamlingane.

Dei første norske musea har også presentert seg på Internett. Førebelsmest tale om brosjyremateriell, for å bruka publikasjonsperspektivet. Men medvil nettverksbasert informasjon om museum og samlingar bli svært vanleg. Eistendig elektronisk erstatning for den trykte publikasjonen vil det likevel ta lanfør vi kan sjå, om det nokon gong vil skje.

8.3.6 AktivitetarSom presentasjonsform spelar utstillingar på assosiasjonskrafta som ligg i standsmaterialet, dette at dei er så konkrete og lette å sansa. Utstillinga er ramme for presentasjon av gjenstandar, fordi alle formaspekta ved ein gjenstaeksponerast ved å dvela ved alle detaljane, og ein kan la formuttrykk og espåverka og gjera inntrykk på alle som betraktar gjenstanden.

Skal ein derimot formidla den kunnskapen som gjeld forholdet mellom ugjenstandar, som gjeld bruk og funksjon eller som går på forholdet mellom kverk og samfunn, må ein ta verbaliseringar til hjelp for å tolka fram og forkkunnskapsinnhaldet. Alle verbaliseringar, anten dei er skriftlege i form av utstilstekstar eller munnlege i form av spesielt tilrettelagde omvisingar eller tolkingar,utfyller det statiske og gjev presentasjonen eit forklarande preg.

Omvisingar er eitt av mange kvalitative særtrekk i museumsformidling. Dekunna møta personar på museum som tek seg av gjestene og som i bokstavstand er ein formidlar mellom museum og gjest, mellom gjenstand/utstillinggjest, blir i dei fleste tilfella oppfatta som positivt. Mange museum held på omvgar for publikum, sjølv om det representerer ein ikkje uvesentleg personalkosVolumet på omvisingane veit ein ikkje, heller ikkje om det er fleire eller fæmuseum som satsar på denne forma for formidling. Lysbileteforedrag, filmvideoframsyningar høyrer også med til dei klassiske formidlingsmetodamuseum.

Det utstillingar og omvisingar ikkje maktar å formidla, er det prosessuellealle gjenstandar. Det gjeld både den produksjonsprosessen som ligg bak kvar gjen-stand, og det som ein kan kalla den prosessuelle brukssamanhengen, dvs. dei kon-krete samanhengane der gjenstandane har blitt eller blir brukte. For å få dessefram må ein ta i bruk andre metodar enn utstillingar og verbaliseringar. Ein mfram handlingar og handlingsmønster der gjenstandar og bygningar er i bruk, osamhandling mellom menneske er vesentleg. Her kjem omgrepet det levandemuseet inn som ei samlebeskriving av formidlingstiltak eller presentasjonsfor(aktivitetar og demonstrasjonar) som vil setja dei prosessuelle elementa i senDet er eit forsøk på å setja gjenstandar inn i ein brukssamanheng, å gje ei kosering og visualisering av bygningar og gjenstandar i bruk. Slike aktivitetar er og fremst å finna i museum for nyare kulturhistorie, men kan også møtast i restruerte bygningsmiljø som skal illustrera forhistoriske periodar, t.d. Ullandhgarden i Stavanger og Vikingmuseet Borg i Lofoten.

Det er snakk om visualiserte tidsbilete, ikkje rekonstruksjon av historia. Avitetar, anten det gjeld arbeids- eller festliv, skal tena til å illustrera idear, haldn


gangheil- livet

sidernnes-

ldreea varmer,

dens.er detde,rtida,ver-

ordiskein kan

«first

ums-id-

lings-erielle å få

a.ål om for-uryt-

gjer.ka.sjon-presen-

oriskede for fordilturhis-e deia som

og normer som formar både produksjon av den materielle omverda og vår ommed det materielle. Slik sett er prosessorientert formidling eit forsøk på ein skapleg tilnærmingsmåte for å få oss alle til å ana, og i beste fall forstå, korleiskunne vera i ei fjern eller nær fortid. Det er tale om ei konkretisering av visse ved livet frå den tida då bygningar og gjenstandar var rammer for verkeleg mekeleg aktivitet.

Arbeidsprosessar og driftsformer vil ofte vera kombinerte med bruk av ehusdyrrasar og vekstar. I museumsstatistikken for 1993 vart det spurt om musaktive på dette feltet. Det var 65 museum som dreiv med tradisjonelle driftsfor48 hadde gamle vekstar og 12 heldt husdyr av eldre rasar (tabell 11.1 "Landskaps-skjøtsel" i avsnitt 11.4.1.2.). Det er ting som tyder på at dette er ein aukande ten

Bruk av arbeidsprosessar i formidlingssamanheng er ei krevjande form, dalltid ligg ein fare for teatralske og idylliserande framstillingar av livet i «gogamle dagar». Dette er for så vidt ei utfordring som ligg i all presentasjon av foanten ein bruker aktivitetar eller utstillingar. Det blir berre meir påtakeleg når kelege personar skal samhandla og utføra arbeidsoperasjonar. I norske og nmuseum er innslaga på dette området meir nøkterne og varsame enn det efinna i andre land, der aktørar illuderer verkelege, historiske personar i såkallaperson interpretations».

Overgangen frå visualiserte tidsbilete til reine teaterframsyningar i museramme er flytande. Drama har det vore eksperimentert med ein del som formlingsteknikk, spesielt overfor born og unge. Det representerer også ei formidform som tek sikte på å få fram andre sider og andre bodskapar ved det matenn det den tradisjonelle museumsutstillinga maktar. Det er eit spørsmål omfram mangfaldet i dei bodskapane som den materielle omverda kan innehald

Det aukande mangfaldet av aktivitetar i museumssamanheng er eit vitnemdet formidlingspotensialet som ligg i det materielle som utgangspunkt for det åtelja historie og historier, anten det blir fokusert på natur, kunst eller andre kultringar.

8.3.7 OpningstiderMuseumsbesøk er ikkje berre ein funksjon av i kva grad publikumstilbodet fenOpningstider, både omfang og tidspunkt, regulerer i stor grad museumsbesø

I SSBs 1994-materiale vart det spurt etter kor mange opningstimar instituane hadde årleg. 178 av musea (31%) har ikkje svart på spørsmålet, og dei reterer over 1,4 mill. gjester.

Resultatet frå dei 393 som har svart, viser at kunstmusea og dei naturhistmusea har den lengste opningstida (tabell 8.8) Snittet pr. veke er 28 timar bånaturhistoriske museum og kunst- og kunstindustrimuseum. Dette er naturlegdesse to museumskategoriane har relativt sett dei fleste heilårsmusea. Dei kutoriske og dei kombinerte kulturhistoriske/ naturhistoriske musea omfattar allsom berre har ope om sommaren, og det dreg snittet ned. Av dei 216 musehadde inntil 500 opningstimar i året, er 189 kulturhistoriske museum.


20%1993,g dei

est errdagara. Det

ekt av grad

a gjera

ed såseumten eigrke-seum

ea tekedan

eum,afisklo er inn-ngerer

etet

tids-asjo-økte

o ikkje


Dei aller fleste har differensierte opningstider gjennom året. Medan berreav musea hadde meir enn 36 timar pr. veke i opningstid i januar og oktober i hadde 50% slik opningstid om sommaren. Kunst- og kunstindustrimusea onaturhistoriske musea har minst differensiering av opningstida gjennom året.

Storparten av opningstida ved musea er på vanleg dagtid, dvs. når folk flopptekne med arbeid. Det er likevel grunn til å framheva at musea har ope lauog sundagar. Somme museum har også forsøkt med kveldsope ein dag i veker sjølvsagt mange praktiske og økonomiske årsaker til at musea har overvopningstid på vanleg dagtid. Men det er grunn til å peika på at musea i størreburde vurdera ulike former for verkemiddel som kan ta større omsyn til når folk fak-tisk har høve til å gjesta musea. Som tenesteytande institusjonar bør museslike analysar og vurderingar.

8.3.8 InngangspengarInngangspengar høyrer med til dei spørsmåla som har eit prinsipielt preg. Mstort innslag av offentlege midlar har det stundom vore reist spørsmål om mubør ta inngangspengar. Spørsmålet er spesielt aktuelt for dei musea som staog driv, dvs. universitetsmusea, Nasjonalgalleriet, Museet for samtidskunst, Aologisk museum i Stavanger, Forsvarsmuseet, Marinemuseet, Norsk Vegmuog Jernbanemuseet.9

I dag er det ingen felles praksis for dei statlege musea. Av universitetsmusBergen Museum, Vitskapsmuseet og Tromsø Museum inngangspengar, mZoologisk museum, Mineralogisk-geologisk museum, Paleontologisk musBotanisk hage og museum, Oldsaksamlinga, Myntkabinettet og Etnogrmuseum ved Universitetet i Oslo er gratis. Men heller ikkje Universitetet i Oskonsekvent, for Vikingskipshuset, som sorterer under Oldsaksamlinga, hargangspengar. Med det absolutt største besøkstalet blant norske museum fuVikingskipshuset som ei viktig inntektskjelde for Oldsaksamlinga og Universiti Oslo.

Av Kulturdepartementets museum er Nasjonalgalleriet og Museet for samkunst gratis, medan Arkeologisk museum i Stavanger tek inngangspengar. Nnalgalleriet tek inngangspengar til dei skiftande utstillingane. Av dei ti best besmusea i 1994 var det berre Nasjonalgalleriet som var gratis.

9. Norsk Telemuseum og Postmuseet høyrde også til denne gruppa sjølv om deira eigarar ner statlege etatar, men selskap.

Tabell 8.8: Opningstider i norske museum 1994

Museumstypar Institusjonar som har svart

Gjennomsnittleg årleg opningstid

(timar)

Samla opningstid (timar)

Kunst- og kunstind. museum 28 1 452 40 653

Kult.hist. museum 319 678 216 168

Nat.hist. museum 11 1 478 16 261

Kult.hist./nat.hist. museum 35 656 22 947


lt 338 forjonar

ortert. per-

aren-

e, menor deikstalet ogsåjendeei sjut haddet også

erimot

r i seginter-ngar. I som

jonara fritt

ellesmelegter der åra forå sten-i slikt å veramåten

gar å av detar. Eittitu-tekts-

etalatil deiinstitu- skilmær-

use-r tilskot

Ser ein på materialet for 1994, tek eit fleirtal av musea inngangspengar, i ainstitusjonar (59%). I 1993 hadde 278 museum ein billettpris inntil 20 kronervaksne, 19 museum hadde billettpris frå 20-40 kroner, medan berre ni institushadde meir enn 40 kroner som ordinær vaksen billett. Totalt vart det rapp4,905 mill. betalande gjester i 1994. Med ein gjennomsnittspris på 18 kroner prson representerer det ein inntektsverdi på 88 mill. kroner årleg.

I St.meld. nr. 61 (1991-92) Kultur i tiden vart spørsmålet om inngangspengteke opp i tilknyting til Nasjonalgalleriet og Museet for samtidskunst. Departemtet ville vurdera å innføra faste inngangspengar også ved desse institusjonanville først sjå på erfaringane frå Danmark, der staten innførte inngangspengar fsju statlege musea i 1991. Erfaringane i Danmark sidan 1991 viser at besøvart redusert det første året etter innføring av inngangsbillettar. Her skal einhugsa på at besøksregistrering med billettar er langt meir påliteleg enn alle kregistreringsmetodar der det er fri inngang. To år seinare hadde fem av dmusea større besøkstal enn før innføring av inngangspengar. Nationalmuseenesten dobla besøkstalet i 1993 samanlikna med 1990. Dette heng sjølvsagsaman med at Nationalmuseet opna etter ei omfattande ombygging i 1993. Dhadde Statens museum for kunst enno ikkje kome opp på 1990-nivå i 1993.

Erfaringane både frå Danmark og andre land tyder på at inngangspengasjølv ikkje er eit vesentleg hinder for å gå på museum, dersom motivasjon og esse er til stades. Ni av dei ti best besøkte musea i Noreg har alle inngangspeden ovanfornemnde Omnibus-undersøkinga spelar økonomi ubetydeleg rollegrunn for ikkje å gå på museum. Spørsmålet er då reint prinsipielt om institussom er finansierte av det offentlege og som forvaltar ein felles «arv», skal vertilgjengelege for alle.

No vil det vera kunstig å vurdera musea isolert. Dei er ein del av samfunnetog må vurderast i samsvar med det. Spørsmålet kan då stillast slik: Er det riat dei som besøkjer museum skal ha 100% subsidiering, medan andre tenesdet offentlege har eit hovudansvar, har ein eigendel? Tendensen dei seinastetenester som er finansierte av det offentlege, har gått mot eit system der ein pdig fleire område betaler ein eigendel når ein bruker ei teneste. Innanfor eramme verkar det kunstig å gje musea særbehandling. Slik sett kan det seiasrimeleg at dei som bruker museum, må betala ei form for eigendel, på same som dei gjer det i andre samanhengar.

8.3.8.1 Tilråding

Museumsutvalet ser dei prinsipielle motførestellingane mot bruk av inngangspeni dei offentlege musea. Museumsutvalet kan likevel ikkje sjå at det kan forsvarastbehandla musea annleis enn andre tenester som i hovudsak er finansierteoffentlege. Hovudregelen bør såleis vera at institusjonane tek inngangspengviktig prinsipp må i den samanhengen vera at billettinntektene skal tilfalla inssjonane heilt og fullt. Inngangspengar er det viktigaste og ofte det einaste innpotensialet musea har, dersom dei skal kunna bidra med eigeninntekter.

Eit anna spørsmål i tilknyting til inngangspengar er om skuleklassar skal bfor omvisingar eller andre tenester på musea. Vanlegvis høyrer skulebesøk mest ressurskrevjande tenestene som musea yter. Praksis varierer mykje frå sjon til institusjon. Somme museum tek ikkje betalt for skular i det heile. Andremellom skular i vertskommunen og den nære regionen, og skular utanfor priområdet. Atter andre tek betaling av alle skuleklassar.

Med det klare politiske signalet om at ein skal prioritera tiltak som aukar mumsbesøk av born og unge, burde konsekvensen vera at alle museum som få


heng.leg atleg at

betalerr deran det. Denm legg

ilen.

abler-r sam-

r iusert

jamel-

om

tur-asjo-

skaliar-l sam-rane

nktin-tra i nye

leirepportre på seg erus-. Detm einr- og kom-o skal

ormid-ninga

onen

frå det offentlege, har gratis inngang for skuleelevar i undervisningssamanSamstundes er det grunn til å peika på at det i stendig større grad blir vanoffentlege sektorar kjøper tenester hjå kvarandre. Slik sett burde det vera rimeskulesektoren betaler for tenester dei får frå musea, på same måten som deifor skuleframsyningar på teater, konsertar og kino. Det kan tenkjast ordningaskuleklassar går gratis når dei bruker museumsutstillingar på eiga hand, medblir betalt for bruk av museumspersonalet til omvisingar, spesielle opplegg o.abeste utnyttinga av museum i skulesamanheng er i alle fall at skular og museuopp skikkelege planar for korleis museum skal integrerast i undervisninga.

8.3.9 Riksutstillingar - for alle typar museumsutstillingar?På kunstområdet fekk ein i 1952 Riksgalleriet, som skulle «føre god kunst frem tfolk i bygd og by». Den gongen var kunstutstillingar i hovudsak eit storbyfenomRiksgalleriet var barn av den same folkeopplysande ideologien som låg bak etinga av Rikskonsertane og Riksteatret. I samband med skipinga av Museet fotidskunst i 1988 vart Riksgalleriet overført dit som ei avdeling under namnet Riks-utstillingar. Oppgåvene, formidling og produksjon av vandreutstillingar, ehovudsak dei same som for det tidlegare Riksgalleriet, men med eit noko redomfang og aktivitetsnivå.

I St.meld. nr. 61 (1991-92) Kultur i tiden vart det peika på behovet for å styrkden landsomfattande formidlinga av biletkunst og kunsthandverk. I tilleggsdinga til Kulturmeldinga, St.meld. nr. 27 (1992-93) Tillegg til St.meld. nr. 61 (1991-92) Kultur i tiden, vart det skissert ei meir sjølvstendig rolle for Riksutstillingar shovudansvarleg for kunstformidling i Noreg. Nasjonal plan for formidling av bil-ledkunst og kunsthåndverk (1994) konkretiserer desse tankane og dreg opp konane av institusjonen Riksutstillingar som eit samordnande tyngdepunkt i den nnale kunstformidlinga, med hovudvekt på vandreutstillingar. Riksutstillingar utvikla spisskompetanse på utstillingsteknikkar og formidlings- og prosjektleoppgåver. Eit avgjerande punkt i Nasjonal plan er at alle aktørane på feltet skaarbeida i eit nettverk med Riksutstillingar som nettverkssamordnar. Hovudaktøvil vera dei to nasjonale kunstmusea, dei tre kunstindustrimusea og knutepustitusjonane for kunst. I tillegg kjem fylkesgalleria (førebels 5), kunstnarsenfylka, over 220 lokale kunstforeiningar og i somme høve, private galleri. DetRiksutstillingar vil koma i drift andre halvår 1996.

Museumsutvalet ser svært positivt på den medvitne statlege satsinga over får på kunstformidling. Arbeidet har også heilt tydeleg gjeve resultat. I SSBs raom kultur- og mediebruk for 1994 svarer 44% av dei spurde at dei hadde vokunstutstilling dei seinaste 12 månadene (Vaage 1995). Interessant å merkaat det er relativt liten skilnad mellom dei ulike geografiske områda. I Omnibundersøkinga frå mai-juni 1995 vart det berre spurt om besøk i kunstmuseumgav ein besøksprosent på 28,1, og etter måten stor skilnad geografisk, sorefleks av ujamn tilgang til kunstmuseum. Resultatet i undersøkinga om kultumediebruk tyder på at den ujamne spreiinga av kunstmuseum i viss monn blirpensert av dei andre utstillingsstadene. At dei mange aktørane på området nsamarbeida i eit meir formalisert nettverk, er eintydig positivt.

8.3.9.1 Tilråding

På museumsfeltet er den mest konkrete, statlege satsinga på utstillings- og flingsarbeid retta mot kunstområdet. Ein svært nærliggjande tanke er å ta nemRiksutstillingar bokstavleg, og på same måten som i Sverige utvikla institusj


rmid-titu-etan-

amlan kanfå einent-

m skil

ar,r som høg-når

et detning

mspeltader.eg oma einmangeeum.li den reisteelivetl at

land-t sinem-rterte%) påm børorsk.

, kor-skjer-resse-ge ogilbodlir det og avne oge kon-asjo-endens

til ein organisasjon med spisskompetanse på vandreutstillingar og anna folingsarbeid utan omsyn til tematisk innhald. Det vil sjølvsagt gje ein annan inssjon enn det som er planlagt pr. dato. Men då vil ein få ei meir samlande kompseoppbygging med betre utnytting av ein felles infrastruktur, til beste for ein sinnsats på utstillingsområdet. Den meir tradisjonelle, tematiske kompetansetakast vare på ved at personalet har sine spesialfelt. Med tida vil ein kunna institusjon der det reint organisatorisk ligg vel til rette for spennande eksperimtiltak som kan gå på tvers av dei tradisjonelle og stundom litt stivna båsane somellom ulike utstillingskategoriar.

I prinsippet ville då Riksutstillingar kunna arbeida med alle typar utstillingog musea kunne ha ein felles kunnskapsbase å konsultera. Med Riksutstillingaeit koordinerande organ ville det også vera mogeleg å få til ein betre struktur ogare aktivitet når det gjeld vandreutstillingar. Ikkje minst vil dette vera positivt det gjeld å få utanlandske vandreutstillingar til Noreg.

Eit hovudpoeng for Museumsutvalet er at ein ikkje automatisk etablerer nyinstitusjonar/organisasjonar kvar gong ein skal gjera noko som ikkje er heilt likein har gjort før. Når det gjeld statlege fellestiltak på utstillingssida, kan samordha eit så stort potensiale at det bør prøvast.

8.4 MUSEUM OG REISELIVSå lenge museum har eksistert i den forma vi kjenner dei, har dei hatt eit samed dei som reiser for å sjå, oppleva og læra om natur, folk og kultur andre sSom nemnt ovanfor fungerer museum som eit utgangspunkt for å orientera sfolk og land der ein reiser. Nivået på besøkstal vil difor så godt som alltid verrefleks av reiselivet og reiselivsmønsteret. På den andre sida veit ein også at reisemål både i inn- og utland har blitt omtykte fordi dei har godt utbygde mus

Internasjonalt er reiselivet den næringa som veks raskast, og som kan bstørste næringa i verda. I 1992 reiste 482 mill. personar som turistar. Av desse280 mill. (58%) i Europa, som er den verdsdelen som har størst volum på reis(UN Statistical Yearbook 1994). I eit slikt perspektiv ligg det klare utsikter timuseum kan nå endå fleire gjester enn tilfellet er i dag.

Som nemnt i "Besøk ved norske museum" i avsnitt 8.3.3. har ein ikkje opplys-ningar som kan fortelja kor stor del av museumsgjestene som er turistar, innanske eller utanlandske. Dei institusjonane som har høgt innslag av turistar blangjester, må leggja til rette informasjon, utstillingar og aktivitetar slik at dei «fraande» kan forstå dei. For året 1991 var det 98 institusjonar (21%) som rappoat dei hadde utstillingar som var teksta på engelsk, 50 (11%) på tysk og 16 (3fransk. Utan at ein kan dokumentera det, er det grunn til å tru at fleire museuta omsyn til at dei har eit publikum som treng informasjon på andre språk enn n

Interessa frå reiselivsnæringa for museum er knytt til møtestadfunksjonenleis museum presenterer eit innhald som turistar kan ha nytte og glede av. I ingspunktet mellom museum og reiselivsnæring kan det stundom oppstå intemotsetnader. Frå reiselivshald blir det stundom hevda at musea er for alvorlelite publikumsvenlege, det må leggjast meir vekt på underhaldande publikumstsom gjer at fleire gjester kan lokkast innanfor museumsportane. Frå musea bhevda at reiselivet einsidig er opptekne av utvendige underhaldningselementkvantitet i besøkssamanheng, og at dei manglar forståing for arbeidsoppgåveomsyna som følgjer med at musea også er eit samfunnsminne. I den daglegtakten mellom museum og reiseliv finn ein fram til fungerande samarbeidsrelnar, samstundes som ein er klar over dei ulike interessene. Det er også ein t


og

blirtader er atssar ogikauél-

somkjene.s vil

muse-g tile nyeAv dettt å fåDet eret blirer for

leronen.ei erst. Dåt heilegssta-som vilykje slikeåttangs- og

at dei

r deitad åangeto-,

Einnårpulsar

dened å

til at museum er aktivt med i planlegging som gjeld utvikling av lokalsamfunnregionar som reiselivsmål.

I tilknyting til ein veksande turisme har det i fleire land vakse fram det somkalla «kulturarvindustri». Med det er meint museum, historiske bygningar og smed interessant historie som blir utvikla som attraktive besøksmål. Meiningadesse stadene skal vera sjølvfinansierande og at dei skal skapa arbeidsplaøkonomisk vekst. I FNs og UNESCOs rapport for kultur og utvikling blir det pepå dei problema som ukritisk bruk av fysiske kulturminne kan føra med seg (Clarkommisjonens rapport 1995). Her i landet er det nok å visa til dei problemaein del område med bergkunst har fått, det same gjeld somme av stavkyrUtfordringa er å finna ein balanse mellom bruk og bevaring for framtida, elledenne kulturarvindustrien saga av den greina som dei sit på.

I dei seinaste åra har det dukka opp planar og prosjekt der museum eller umsliknande tiltak blir etablerte utifrå eit næringsperspektiv, delvis med tilvisindet som har skjedd på dette området i utlandet. Førebels er det ikkje mangmuseum som er etablerte på denne måten. Men det er fleire på planstadiet. spinkle erfaringsgrunnlaget ein har så langt, kan ein seia at det er relativt lefinansiert investeringane, medan det er vanskelegare å få drifta til å gå rundt. ein tendens til å overvurdera evna til å eigenfinansiera drifta. Besøkspotensialvurdert altfor høgt i forhold til realitetane, samstundes som kostnadsestimata låge. Dette gjer at tiltaka slit med å overleva.

I dei fleste tilfella er interessa knytt til utstillingar og/eller aktivitetar av eit elanna slag, og ikkje til dei oppgåvene som følgjer med samfunnsminnefunksjDen einsidige fokuseringa på publikumsfunksjonar i dei nye tiltaka gjer at dsvært sårbare når det har gått ei tid, når utstillingar skal endrast og oppdaterahar dei ikkje kompetansen sjølve, og utan eit godt kompetansenettverk, kan desmuldra bort. Dette betyr at løysinga stundom kan vera å etablera nye utstillinder i samarbeid med eksisterande museum i staden for å skapa nye museum slita med å overleva, i alle fall om dei ikkje skal inn på offentlege budsjett. Mvil stå på kor realistiske planane er når det gjeld driftsfinansieringa. I den gradnye institusjonar også skal inn på ordningar med offentleg driftstilskot, vil dei mvurderast på same måten som andre museum i samband med den registreriavtaleordninga som Museumsutvalet gjer framlegg om (jf. "Avtaleordning og utvi-klingsprogram for museum" i avsnitt 10.9.1..)

8.5 OPPSUMMERINGDet som kjenneteiknar musea som opplærings- og opplevingsinstitusjonar, erer frivillige besøksmål, dvs. folk bestemmer sjølve om dei vil og når dei vil søkjadit. Dette betyr at museum alltid har vore ein del av fritidstilbodet til folk flest.

Møtestadfunksjonane omfattar mange oppgåver, frå rådgjevarrolla overfosom vil gå djupare inn i museumsmaterialet, til den meir uforpliktande «ein svera»-funksjonen for dei som ikkje heilt veit kva dei ser etter. Musea yter mtenester som kunnskapsbank, der eksterne brukarar kan bruka gjenstands-, foarkiv- og boksamlingar.

Dei aller fleste utanforståande møter museum som gjester i museumsutstillin-gar. Det er ikkje tilfeldig at mange bruker 'museum' synonymt med 'utstillingar'.viktig indikator på om museum lukkast, er difor korleis museumsutstillingar fram med bodskapane sine, korleis musea maktar å vekkja opplevingar og imsom stimulerer intellektuell og kjenslemessig nyfikne.

Storparten av dei utstillingane som publikum møter, er faste utstillingar iforstand at dei skifter relativt sjeldan. Det er likevel eit kontinuerleg arbeid m


for åenterte

man-rielleatur,

jonal

nfor-de.

somrbei-rar og

ein-lokare,oko

m kvaetyr

er-ativeskri- på å

fiskester i

ukkast. ogsåi nærareg for

kstal,ale.ar med

il atrbeid.r ver-

-ed til

or deiruk av

i deiis ennnleg at

skifta og laga nye basisutstillingar. Skiftande utstillingar møter eit klart behov fanga opp meir dagsaktuelle saker og hendingar og tema som ikkje er represi dei faste utstillingane.

I tillegg til utstillingar bruker musea publikasjonar og ulike former for aktivite-tar for å møta publikum. Det aukande mangfaldet av aktivitetar i museumssaheng er eit vitnemål om det formidlingspotensialet som ligg i å bruka det matesom utgangspunkt for å fortelja historie og historier, anten det blir fokusert på nkunst eller andre kulturytringar.

Norske museum har dei seinaste åra hatt eit besøksvolum på 8,4-8,6 mill. gjes-ter. Det tilsvarer 2 museumsbesøk pr. år pr. innbyggjar. Det er høgt i internassamanheng.

I samband med utgreiingsarbeidet vart det gjort ei undersøking for å få litt imasjon om den gruppa som ikkje gjestar museum. Dei utgjorde 47% av dei spurDenne gruppa representerer både potensialet og utfordringa for alle museumønskjer å nå fleire. Hovudtyngda av ikkje-brukarane finn ein blant ufaglærde adarar, faglærde arbeidarar, funksjonærar på lågare nivå, gardbrukarar/fiskablant pensjonistar.

Besøkstal i seg sjølv fortel lite og ingen ting om det kvalitative utbytet dei skilde gjestene måtte ha av eit museumsbesøk. Om gjestene kjenner seg knøgde, overvelda, forvirra, frustrerte eller bortkomne, fortel besøkstal aldri nom. Det er heller ikkje mogeleg på grunnlag av besøkstal åleine å seia noko odelar av bodskapen som når fram til eit mangslunge publikum. Slik sett bbesøkstal berre at nokon har vore innom eit museum.

Ei fullstendig relativisering av besøkstal vil ikkje vera rett. Det er ei grov undvurdering av publikum å hevda at besøkstal er heilt uavhengig av det kvalitinnhaldet i eit museum. Evna til å fengja mange har vore og vil vera eit kvalitetterium ved museum som samfunnsinstitusjon, i alle fall så lenge ein gjer kravvera aktør på vegner av eit fellesskap.

Vurdering av besøkstal må baserast på ei oppfatning av kven det einskildemuseet vil nå. Mange norske museum har folk i lokalsamfunna og i det geogranærområdet som den viktigaste målgruppa. Dette at norske museumsgjehovudsak besøkjer museum i nærområdet, kan tyda på at musea i viss monn lI eit grisgrendt land som Noreg betyr dette ofte at det er urealistisk og kanskjeuinteressant med høge besøkstal. Når det er sagt, er det også berrsynt at de50% av befolkninga som ikkje går på museum, representerer ei stor utfordrinden samla museumsverda.

Dei aller fleste norske museum vil truleg ha eit ønskje om høgare besøfordi dei gjerne vil nå fleire og fordi dei klart har kapasitet til å få fleire gjester i tI den samanhengen kan ein peika på det potensialet som universitetsmusea hstore og viktige samlingar og ei sentral plassering i dei største byane.

Når det gjeld opningstider, er det mange praktiske og økonomiske årsaker tmusea har overvekt av opningstid på vanleg dagtid, dvs. når folk flest er på aDet er grunn til å peika på at musea i større grad burde vurdera ulike former fokemiddel som kan ta større omsyn til når folk faktisk har høve til å gjesta musea.

Fleirtalet av musea tek inngangspengar, m.a. fordi det er ei av dei få inntektskjeldene musea har utanom dei offentlege tilskota. Inngangspengar høyrer mdei spørsmåla som har eit prinsipielt preg. Spørsmålet er spesielt aktuelt fmusea som staten eig og driv. I dag er det ingen eins praksis når det gjeld binngangspengar. Somme er gratis, medan andre tek inngangspengar. Museumsutva-let ser klart dei prinsipielle motførestellingane mot bruk av inngangspengar offentlege musea. Det kan likevel ikkje forsvarast å behandla musea annleandre tenester som i hovudsak er finansierte av det offentlege. Der er det va


rengen

rersku-n, og

etalerningareng errleis

medn av

t sidanunst-

utvi-pgå-

g, ogspiss-ema-

, kor-skjer-resse-m til inter- gjeldr det

blir seg.

publikum betaler ein eigendel. Museumsutvalet meiner difor at hovudregelen bøvera at institusjonane tek inngangspengar. Eit viktig prinsipp må i den samanhvera at billettinntektene skal tilfalla institusjonane heilt og fullt.

Når det gjeld skuleverkets bruk av museum og betaling for tenester, variepraksis mykje frå institusjon til institusjon. Somme museum tek ikkje betalt for lar i det heile. Andre skil mellom skular i vertskommunen og den nære regioneskular utanfor primærområdet. Atter andre tek betaling av alle skuleklassar. Muse-umsutvalet meiner det bør vera felles praksis på den måten at skulesektoren bfor tenester dei får frå musea, på same måten som dei betaler for skuleframsypå teater, konsertar og kino. Den beste utnyttinga av museum i skulesamanhi alle fall at skular og museum i fellesskap legg opp skikkelege planar for komuseum skal integrerast i undervisninga.

Når det gjeld biletkunst og kunsthandverk, har staten sidan 1950-taletRiksgalleriet stått for ei relativt omfattande satsing på formidling og produksjovandreutstillingar. Med verknad frå 1996 blir Riksutstillingar på nytt ein sjølvsten-dig organisasjon, etter å ha vore samorganisert med Museet for samtidskuns1988. Riksutstillingar skal vera eit samordnande tyngdepunkt i den nasjonale kformidlinga, med hovudvekt på vandreutstillingar. Institusjonen skal dessutankla spisskompetanse på utstillingsteknikkar og formidlings- og prosjektleiaropver.

Ein svært nærliggjande tanke er å ta nemninga Riksutstillingar bokstavlepå same måten som i Sverige utvikla institusjonen til ein organisasjon med kompetanse på vandreutstillingar og anna formidlingsarbeid, utan omsyn til ttisk innhald.

Interessa frå reiselivsnæringa for museum er knytt til møtestadfunksjonenleis museum presenterer eit innhald som turistar kan ha nytte og glede av. I ingspunktet mellom museum og reiselivsnæring kan det stundom oppstå intemotsetnader. I den daglege kontakten mellom museum og reiseliv finn ein frafungerande samarbeidsrelasjonar, samstundes som ein er klar over dei ulikeessene. Det er også ein tendens til at museum er aktivt med i planlegging somutvikling av lokalsamfunn og regionar som reiselivsmål. I den samanhengen egrunn til å visa til FNs og UNESCOs rapport for kultur og utvikling, der det peika på dei problema som ukritisk bruk av fysiske kulturminne kan føra medUtfordringa er å finna ein balanse mellom bruk og bevaring for framtida.


KAPITTEL 9

ik, fag-rgani-r med

ga. Inksjongaste

godtDennheng,t 245

g atet er

fyl-munaltr dei

vtale-st

et ert om ein-stil--

Arbeidsplassen

9.1 INNLEIINGMed det store mangfaldet som musea representerer både når det gjeld storleleg innhald og funksjonsnivå, vil det også vera stor variasjon på musea som osasjonar og arbeidsplassar. Ein utførleg gjennomgang av alle museumstypaomsyn på interne tilhøve vil føra for langt innanfor ramma av denne utgreiindenne samanhengen skal ein sjå på dei tilhøva som først og fremst er ein fuav rammevilkåra, og som difor i viss grad kan endrast av dei som legg dei viktipremissane for rammevilkåra.

9.2 SELSKAPSFORMER OG VEDTEKTERSjølv om dei fleste har offentleg, økonomisk tilskot av eitt eller anna slag, er halvparten av institusjonane frittståande, ikkje-offentlege institusjonar. seinaste gongen det vart spurt om eigarskap og selskapsform i statistikksamavar i SSBs 1991-statistikk. Resultata av svara går fram av tabell 9.1 og viser aer ikkje-offentlege institusjonar, medan 204 har offentleg eigarskap.


No er det ein del uvisse kring tala. Stikkprøver i materialet viser nemlesomme institusjonar forvekslar tilskotsansvar med eigarskap. Det tyder at dmuseum som svarer at dei er fylkeskommunale fordi dei får driftstilskotet fråkeskommunen. Det same gjeld ein del av dei som svarer stadfestande på komeigarskap. Truleg er dei aktuelle musea stiftingar eller eigde av foreiningar, ellehar uklare eigar- og organiseringsforhold. I samband med registrerings- og aordninga som Museumsutvalet gjer framlegg om, blir det eit krav at det skal ordnaopp i eigarskap, selskapsform og vedtekter (jf. "Avtaleordning og utviklingspro-gram for museum" i avsnitt 10.9.1.).

Det er fleire grunnar til at ein må få ei avklaring av desse formalitetane. Davgjerande med tanke på eigedomsrett til samlingar i tilfelle der det er tviseigarforhold. Det vil også vera naudsynleg når ein skal bruka avtaler mellomskildinstitusjonar og det forvaltningsnivået som har ansvaret for offentleg driftskot (jf. "Planarbeid, målstyring og avtaler" i avsnitt 10.9.3.). Dessutan må sjølv

Tabell 9.1: Eigarforhold ved norske museum (N = 449)

Museumstypar Stat Fylkes-komm.

Kom-mune

Stifting Forei-ning

Privat

Kunst- og kunstindustri-museum (n = 29)

3 2 11 9 3 1

Kult.hist. museum (n = 329) 23 9 113 98 71 15

Nat.hist. museum (n = 22) 11 2 2 5 1 1

Kult.hist./nat.hist. museum (n = 69) 6 - 22 20 17 4

Sum 43 13 148 132 92 21


og til

attseum.merar for

t slik

re pårlege prak-ekne-kkjetlegg

kjemlova.

980, somerso-e einisk for-r for einan-

egis-r fyl-n blirg er

lfelleono-e forrstat-

ellert stift-ing,ølgd

lag,gje-omllom

ved-sord-rei-

ndigr atnten van-eumlaget

sagt formalitetane som juridiske personar vera på plass i forhold til kreditorar skatte- og avgiftslovgjevinga.

Norske Kunst- og Kulturhistoriske Museer (NKKM) har sidan 1970-talet heit sett med standardvedtekter som har vore retningsgjevande for mange mu

Norsk museumsutvikling (NMU) har fått laga eit oversyn over selskapsforsom er i bruk i museum, og dei konsekvensane organisasjonsalternativa hinstitusjonane (Hoel 1995). I stikkordsform kan hovudpunkta oppsummerasfor dei formene som er mest vanlege i museumssamanheng:a) Offentleg eigarskap, der musea er ein organisatorisk del av forvaltninga. Verk-

semda er regulert av kommunelova av 1992. Det skal oppnemnast eit styminst tre medlemer. Kommunestyret eller fylkestinget er den øvste ansvainstansen og kan når som helst omorganisera eller leggja ned slike styre. Isis kan styret vera identisk med det politisk valde sektorstyret/nemnda. Rskaps- og kontrollrutinar er regulerte av kommunelova. Institusjonen kan igå konkurs, og samlingane kan dermed ikkje «ryka med» i samband med ueller anna tvangsforfølging.Museum som er eigde og drivne av staten, rettsleg sett i same situasjonen, men er sjølvsagt ikkje underlagt kommune

b) Stiftingar er ei vanleg selskapsform for museum. Lov om stiftingar av 1regulerer verksemda. Ei stifting har ingen eigar, alt mynde er samla i styreti sin tur er oppnemnt av stiftarane. Både organisasjonar, institusjonar og pnar kan stå som stiftarar. Utgangspunktet er at stiftarane stiller til rådveldformueverdi til eit bestemt formål, i dette tilfellet museumsdrift. Karakteristfor stiftingar er at dei i prinsippet skal vara evig. Endringar av vedtekter ogmål skal godkjennast av fylkesmann eller departement. Lova gjev reglakorleis stiftarane skal laga vedtekter og for arbeidet i styret.Stiftingar medforvaltningskapital som er større enn 50 000 kroner, skal meldast til fylkesmnen. Er forvaltningskapitalen større enn 500 000 kroner, skal stiftinga ha rtrert eller statsautorisert revisor og skal dessutan leggja fram rekneskap fokesmannen. Ei lovendring frå 1995 set grensa til 50 000 kroner, dessutadet innført generell rekneskapsplikt etter rekneskapslova av 1977.Ei stiftinansvarleg overfor kreditorar med heile formuen, dvs. også samlingane, i tikonkurs. Det er mogeleg å skilja ut kommersiell verksemd som inneber økmisk risiko, som eige selskap.Stiftarar og styremedlemer er ikkje ansvarleggjeld som stiftinga dreg på seg. Derimot har styremedlemene personleg eningsansvar for «skade som han forsettlig eller uaktsomt volder stiftelsenandre». Dei er også erstatningsrettsleg og strafferettsleg ansvarlege for ainga oppfyller ei rekkje formelle krav og plikter: skattetrekk ved lønsutbetalinnbetaling av skatt og moms, rekneskapsførsel, at arbeidsmiljølova blir fm.m.

c) Foreiningar står som eigarar av mange museum. Det kan vera historiemuseumsforeiningar eller fleire lag i samarbeid. Det finst inga generell lovving for foreiningar. Alle selskapsrettslege forhold må difor regulerast gjennvedtektene, som på den måten er det viktigaste formelle instrumentet. Meanna må rekneskapsplikt, revisjons- og kontrollordningar vera nedfelte i tektene eller formulerast som krav frå det offentlege i samband med tilskotningar. Medlemsmøtet i foreininga er det øvste organet. Vanlegvis vil ei foning ha eit styre, men det er ikkje krav om det.Ei foreining er eit sjølvsterettssubjekt som er ansvarleg overfor kreditorar i tilfelle konkurs. Det betymuseet også går inn i buet dersom ei foreining kjem i økonomisk uføre agjennom museumsdrifta eller gjennom anna verksemd. Styremedlemer villegvis ikkje ha personleg ansvar for dei pliktene foreininga pådreg seg.Mussom er eigde av foreiningar, har det mest usikre og sårbare formelle grunn


pgå-økono-sjon-tek-ter. Ig for-d tilt vil

som

sam-rumentsti-

vegagane

situa-

ogom erga at tanke

titu-d etterkjem inn i

ulike insti-anar dirk, var

for si verksemd.

Museum er ideelle organisasjonar som har definert formåla sine i forhold til opver for og på vegner av samfunnet. Samfunnet står også for det meste av dei miske ressursane som blir brukte til museumsarbeid. Fleire og fleire av instituane har i tillegg ei eller anna form for kommersiell verksemd som gjev eigeninnter. I 1994-statistikken var det 400 institusjonar (70%) som hadde eigeninntekhovudsak er det inntekter frå billettsal, men ein finn også i aukande grad vanleretningsdrift. Den kommersielle aktiviteten har reist ein del spørsmål i forhollovgjevinga for skatt og meirverdiavgift. Spørsmåla er under utgreiing, og dekunna få følgjer for korleis musea organiserer og driv kommersielle aktivitetarutleige av fast eigedom, sal av tenester, serveringstilbod og museumsbutikk.

9.2.1 TilrådingarNår eit museum skal velja selskapsform, er det viktig å ha klart for seg dei funnsmessige oppgåvene museet skal ha. Selskapsforma skal vera eit instsom fremjar målsetjinga og som gjev oversiktlege og ryddige driftsforhold for intusjonen. Omsynet til samlingane som ein kunnskapskapital for framtida måtungt når ein legg opp selskapsform. Spesielt er det viktig å sikra at samlinikkje kjem i fare dersom det oppstår ekstraordinært vanskelege, økonomiskesjonar, som t.d. konkurs.

Museumsutvalet vil generelt tilrå at institusjonane går gjennom vedtekter selskapsformer med juridisk sakkunnige. Spesielt er det viktig for dei musea sdel av foreiningar. Som nemnt vil det bli eit krav i den føreslegne avtaleordninjuridiske og andre formelle sider ved institusjonane skal avklarast, særleg medpå å sikra samlingane (jf. "Avtaleordning og utviklingsprogram for museum"iavsnitt 10.9.1.).

9.3 PLANARBEIDMed den relativt frie og sjølvstendige stillinga fleirtalet av musea har som inssjonar, er det først i den seinare tida at det har meldt seg krav om planarbeiein meir standardisert modell. I stor grad er det offentlege tilskotspartar som med krav om planar, i viss monn har institusjonane også på eige initiativ gåttplanprosessar.

I museumsstatistikken for 1993 vart institusjonane bedne om å kryssa fortypar planar som dei måtte ha. Nærare halvparten, i alt 221 (46%) av dei 478tusjonane, rapporterte at dei hadde minst ein plan. Det er større sjansar for plstørre institusjonane er. Av dei 114 musea som rapporterte meir enn 8 årsvedet 78 (71%) som rapporterte minimum ein plan.

Svara frå dei som svarte positivt på spørsmålet, er framstilte i tabell 9.2.


som same

beva-ings-plan-

sty-st- ogatiskelle

sjonare pla-gsøn-unntakg. sys-

rsikt-. Detuga å

ngare utangså

behov

g fornde

fram-


Årsplanar og langtidsplanar er dei vanlegaste plantypane. Av dei museahadde meir enn 8 årsverk, rapporterte 53 (46%) at dei hadde årsplanar. I dengruppa rapporterte 48 (42%) at dei hadde langtidsplanar. Få institusjonar harrings-, sikrings- og evakueringsplanar. Det same gjeld innsamlings- og forskplanar. Element av slike planar kan finnast i langtidsplanane, delvis også årsane.

Eitt forhold kan i viss monn forklara mangelen på planar. Det viktigaste rings- og planverktøyet i musea er og har vore års- og langtidsbudsjett. Kunkunstindustrimusea og temamusea har dessutan ein viss planeffekt i den temavgrensinga for arbeidet. Budsjett vil likevel ikkje vera fullgodt planverktøy i adei samanhengane som er viktige for musea som bedrifter.

Musea var også bedne om å senda inn døme på planar. Godt 60 institusende inn plandokument. Det innsende materialet inneheld få gjennomarbeiddnar, oftast er det heller planskisser. Langtidsplanar dominerer, med utbygginskje og personalmessig ekspansjon som dei vanlegaste tema. Med nokre få er det ingen som har med personal- og kompetanseutvikling i plansamanhen

Totalt sett er det eit fåtal av institusjonane som bruker planverktøyet meirtematisk anna enn i utbyggingssamanheng. Museumsutvalet meiner at det er rom forbetring på feltet. Planar kan vera eit instrument som skal hjelpa til å skapa oveleg og ryddig grunnlag for den totale verksemda i den einskilde institusjonener tale om å setja einskildelement inn i ein større samanheng med det for agjera dei riktige tinga. Siktemålet er å skapa grunnlag for vedtak og prioriterisom avspeglar og som er i samsvar med målsetjingane. Prinsipielt gjeld dettomsyn til institusjonsstorleik. Men behov for og verdi av planverktøyet har onoko med storleiken på institusjonane å gjera. Dei største musea vil ha andreenn dei små.

I samband med at Kulturdepartementet har innført mål- og resulstatstyrinmuseum f.o.m. 1995, har NMU gjennomført kurs for tilsette i musea. Tilsvaraopplæring i generelt planarbeid vil vera det beste tiltaket som kan gjerast i åra

*. Kvart museum kan ha rapportert fleire typar planar.

Tabell 9.2: Bruk av planar i musea 1993* (N = 478)

Kunst- og kunst-ind.museum (n

= 36)

Kult.hist. museum (n =

345)

Nat.hist. museum (n =

20)

Kult.hist./nat.-hist. museum (n

= 77)

Årsplan (= 145) 10 106 10 19

Langtidsplan (= 122) 7 94 5 16

Innsamlingsplan (= 11) 1 9 1 -

Bevaringsplan (= 19) 2 12 2 3

Sikringsplan (= 44) 5 31 2 6

Forskingsplan (= 11) - 4 3 4

Evakueringsplan (= 22) 3 15 - 4

Marknadsføringsplan (= 33) 2 20 1 10

Personalplan (= 25) 2 14 2 7

Ingen plan 18 (50%) 184 (53%) 9 (45%) 46 (58%)


om-

per-t, og deideling

stat- seg at

salder drifts-difise-

r ofte

t med perso-

tek,

ing,

ndar,

g ten-

rein-

over. Dei viktigaste aktørane på feltet vil vera NMU i samarbeid med fylkeskmunane og museumsorganisasjonane (jf. "Planarbeid, målstyring og avtaler" iavsnitt 10.9.3.).

9.4 ALDERSFORDELINGI museumsstatistikken for 1993 vart det spurt om aldersfordelinga for det fastesonalet ved norske museum. Det var 280 av musea som svarte på spørsmålerepresenterer 91% av rapporterte årsverk i 1993. I alt vart det gjeve aldersforpå til saman 1 925 personar.

Tabell 9.3 viser aldersfordeling i høve til arbeidsfunksjon. Med tanke på erning av arbeidstakarar som sluttar etter oppnådd aldersgrense, skal ein merka256 personar (13%) er fødde i 1932 eller tidlegare. Det betyr at med pensjon67 år må desse personane erstattast i tidsrommet 1994-99. For bygnings- ogpersonalet er erstatningsbehovet over 20% dei næraste åra. Det trengst ei moring når det gjeld driftspersonalet. Kategorien omfattar også vakter, og dei blirekrutterte blant eldre arbeidstakarar.

Tek ein med neste femårs periode, fram t.o.m. år 2004, aukar totalbehove165 personar. Det betyr at i løpet av dei neste 10 åra må ein erstatta over 420nar eller 22% av arbeidsstyrken.

2 Full tekst i skjemaet: «stillingar som omfattar innsamling, registrering, forsking, foto, biblioarkiv».3 Full tekst i skjemaet: «stillingar som gjeld utstilling, publikasjonar, informasjon, undervisnomvising, arrangement».4 Full tekst i skjemaet: «stillingar som gjeld konservering, restaurering, vedlikehald av gjenstamagasinarbeid».5 Full tekst i skjemaet: «stillingar som gjeld administrasjon, økonomi, rekneskap, sal av varer oester, løn, personal».6 Full tekst i skjemaet: «stillingar som gjeld vaktmeisterarbeid, tekniske installasjonar, vakt,hald».

Tabell 9.3: Aldersfordeling i prosent for museumspersonale i faste stillingar 1993 (N = 1 919)

Fødselsår Innsaml./ dok. (n =

4522)

Formid-ling (n =

2623)

Bevaring (n = 2084)

Adm./øk. (n = 4085)

Drift (n = 3676)

Bygn. pers. (n =

1017)

Kulturm. forv. (n =

52

Andre (n = 69)

1923-27 5 3 6 5 6 4 2 4

1928-32 7 4 7 7 14 17 8 13

1933-37 10 10 10 8 9 6 12 4

1938-42 13 11 9 14 11 6 12 6

1943-47 19 20 15 19 14 16 12 14

1948-52 22 15 11 17 10 12 8 12

1953-57 14 16 19 13 11 20 15 14

1958-62 7 12 13 8 9 9 13 13

1963-67 4 5 8 6 9 8 17 7

Fødd e.1967

1 5 1 3 9 1 2 13

Sum 100 100 100 100 100 100 100 100


nin-

ar ogtt har, medrifts-inga på

foto,ehov

erstat-

pplæ-r inn-e forrunnlage har

7 Full tekst i skjemaet: «stillingar som gjeld oppføring og vedlikehald av kulturhistoriske byggar».


Tabell 9.4 viser korleis erstatningsbehovet fordeler seg på museumstyparbeidsfunksjonar når det gjeld personar som er fødde før 1932. Relativt sekunst- og kunstindustrimusea dei tilsynelatande største rekrutteringsbehovaca. 17% av arbeidsstyrken fram t.o.m. 1999. Dei aller fleste er i kategorien dpersonale, og det heng truleg saman med den litt spesielle alderssamansetjvaktpersonalet.


Ein skal elles merka seg at personale som er knytt til innsamling, forsking,bibliotek og arkiv, utgjer den nest største gruppa når det gjeld erstatningsbt.o.m. 1999. Musea i Oslo (29), Rogaland (7) og Hordaland (7) har det største ningsbehovet i denne perioden.

Personale i somme av arbeidsfunksjonane har lengre utdannings- og oringstid enn andre. Det er difor laga eit oversyn over alderssamansetjinga fosamlings-/forskingspersonale, formidlings-, bevarings- og bygningspersonalpå den måten å gje ein peikepinn på erstatningsbehovet og dermed også eit gfor å vurdera naudsynlege tiltak i åra framover. Figur 9.1 viser at kategoriankvar sine aldersgruppetoppar.

Tabell 9.4: Personar i faste stillingar som er fødde før 1932

Kunst- og kunstind.-museum

Kultur-histo-riske

museum

Natur-histo-riske

museum

Kult.hist./ nat.hist. museum

Sum

Innsaml./forsk. personale 8 28 7 13 56

Formidlingspersonale 1 8 1 7 17

Bevaringspersonale 3 11 10 3 27

Adm.personale 6 34 1 7 47

Driftspersonale 23 37 1 11 72

Bygningspersonale 1 19 - - 20

Kulturminneforvaltning - 5 - - 5

Anna personale - 10 - 1 11

Sum 42 (17%) 152 (13%) 20 (13%) 42 (12%) 255 (13%)

Rapportert personale totalt, alle funksjonskategoriar og årsgrupper

250 1 169 156 350 1 925


gangs-

om-ingstil-renglike

funk-ange

sette,institu-eids-ar påg av

vene.for-eums-. vistmfattaerso-gs-

Ogsåeum, i å fåerte

onnr på

Figur 9.1 Aldersfordeling for eit utval museumspersonale 1993

Tala for alderssamansetjinga av museumspersonalet kan utgjera eit av utpunkta for opplærings- og rekrutteringstiltak (jf. "Opplæring og utdanning" i avsnitt10.9.2.). Initiativ til samordnande innsats på feltet bør gjerast av NMU, fylkeskmunane, universiteta og museumsorganisasjonane, i den forstand at opplærtak i viss monn bør leggjast opp i forhold til dei arbeidskategoriane som trekruttering. I den samanhengen vil det vera viktig å ta omsyn til at dei uarbeidskategoriane har ulike behov for tiltak.

9.5 STILLINGSSTRUKTUR OG KVALIFIKASJONSKRAVMed det mangfaldet som musea har både når det gjeld storleik, innhald ogsjonsnivå, er det vanskeleg å seia noko generelt om stillingsstrukturen. I dei msmå institusjonane finn ein sterkt innslag av mangsysleri, der dei få som er tilfreistar å utføra så mange arbeidsoppgåver som mogeleg. Også i dei større sjonane er mangsysleriet å finna. Der er det likevel meir spesialisering av arboppgåvene. Det er eigne stillingar for handtering av samlingane, spesialistutstillingsarbeid, administrative funksjonar osv., og ein ser tendensar til skipinstillingskategoriar som avspeglar ei aukande differensiering av arbeidsoppgå

NKKM har i ei utgreiing om stillingsstrukturen ved musea peika på ein del hold som gjeld fagstillingane ved musea, med særleg vekt på dei rollene musleiarane og konservatorpersonalet har (Stillingsstrukturen 1995). Det blir m.atil skilnaden som har oppstått mellom universitetsmusea og museum som er oav tilskotsordninga, når det gjeld løns- og arbeidsforhold for det akademiske pnalet. NKKM har lenge hatt rådgjevande reglar for kvalifikasjonskrav og tilsetjinprosedyrar for vitskapleg personale ved dei kunst- og kulturhistoriske musea.på dette punktet har det blitt skilnad mellom universitetsmusea og andre musdet universiteta har innført krav om førstestillingskompetanse som vilkår forfast tilsetjing. Det blir også peika på misforholdet mellom bemanning og definarbeidsoppgåver i dei mange små institusjonane.

Både desse og andre forhold som NKKMs utgreiing tek opp, gjeld i stor mmuseum som arbeidsgjevarar og grip for så vidt inn i funksjonar som gå


sjølve

aregar.

indreseet. Ipgå-

eiemma Kom-t ogit sam-lpassalvsagt

n i ein natur-useum.

museum som organisasjonar og bedrifter. På dette punktet er det museasaman med forvaltningsnivåa som må finna fram til løysingar.

Indirekte viser NKKMs utgreiing til at det kanskje burde gjerast grundigvurderingar av kva type kompetanse eit museum treng, før det blir lyst ut stillinUtan at det har vore formulert som ein medviten politikk, har mange av dei mmusea tilsett konservator som den første og stundom einaste stillinga ved musomme høve har behovet kanskje vore meir knytt til vedlikehalds- og tilsynsopver, og ikkje til oppgåver som krev akademisk bakgrunn.

Med eit system der ansvarsmusea som samordnande institusjonar (jf. "Ansvars-museum i ein samordningsmodell" i avsnitt 12.2.) får oppgåver som skal dekkja dgrunnleggjande funksjonane i museumsarbeidet, vil det vera enklare å bestkva type kompetanse og stillingskategoriar som bør vera ved dei ulike musea.petanse som går på innsamling, forsking, bevaring og formidling, blir førsfremst å finna i ansvarsmusea. Dei mindre musea, som kan vera integrerte i earbeidsnettverk med ansvarsmuseum på ulike måtar, har stillingar som er tidei oppgåvene som skal løysast på den aktuelle institusjonen. Det hindrar sjøikkje at dei mindre musea også kan ha stillingar som krev fagkompetanse. Mesituasjon der ein må prioritera dei ressursane som er tilgjengelege, vil det veraleg å byggja ut fagkompetanse på ansvarsmusea før ein gjer det ved andre m

Tabell 9.5: Tabell 9.5 Museumsutvalets personalundersøking 1994. Oversynstabell

Personalundersøkinga 1994

Kunst- og kunstind.mus.

Kult.hist. museum

Nat.hist. museum

Kult.hist./nat. hist. museum

Sum

Antal % Antal % Antal % Antal % Antal %

Svar totalt 120 13 501 55 86 10 203 22 9108 100

Kvinner 68 57 212 43 26 30 89 44 395 44

Menn 52 43 287 57 60 70 113 56 512 56

SumAldersforde-ling

120 100 499 100 86 100 202 100 907 100

under 30 år 7 6 53 11 7 8 8 4 76 8

31-40 år 32 27 103 21 16 19 49 24 201 22

41-50 år 39 33 177 35 25 29 67 33 309 34

over 50 år 42 35 168 34 38 44 78 39 327 36

Sum (=100%)Institusjonsstorleik

120 100 501 100 86 100 202 100 913 100

1-3 tilsette 12 11 97 20 3 4 23 12 135 15

4-7 tilsette 9 8 90 18 11 14 17 9 127 15

8-12 tilsette 12 11 110 23 10 13 21 11 153 17

13-22 tilsette 25 22 70 14 21 26 7 4 123 14

23 og fleire tilsette 54 48 122 25 35 44 127 65 338 39

>Sum (=100%)Arbeidsfunksjon

112 100 489 100 80 100 195 100 876 100

Innsaml./dok./forsk.

22 18 97 19 39 46 49 23 207 22

Bevaring/konser-vering

12 10 52 10 8 9 15 7 87 9


nt deidei til-tt års- 50 av

nane medte sva-a, derlderenr 30 år.

beids- insti-

egare

8 Fire svar er ikkje råd å knyta til museumskategori.9 Nokre har kryssa av for fleire hovudfunksjonar.


9.6 PERSONALUNDERSØKING BLANT MUSEUMSTILSETTESom del av utgreiingsarbeidet vart det gjennomført ei spørjeundersøking blafast tilsette ved norske museum. Hausten 1994 sende ein ut spørjeskjema til sette ved institusjonar som i 1992-statistikken hadde rapportert meir enn eiverk. I alt kom det svar frå 914 personar. Det inneber ein svarprosent på ca.dei som kunne ha svart på skjemaet.

Fordelinga av svara etter museumstype, kjønn, alder, storleik på institusjoog arbeidsfunksjon går fram av tabell 9.5. Menn er i fleirtal blant dei svarande,unntak av i kunst- og kunstindustrimusea. Personar over 50 år utgjer den størsrargruppa i alle museumskategoriar med unntak av dei kulturhistoriske musegruppa mellom 40 og 50 år er den største. I totalmaterialet er gjennomsnittsamellom 40 og 50 år, truleg nærare 50 enn 40 år. 8% av dei svarande er undeTilsette i museum med meir enn 23 tilsette utgjer den største svarargruppa.

I det følgjande skal ein sjå nærare på nokre av dei spørsmåla som gjeld arerfaring for personalet, opplæring og etterutdanning, sterke og svake sider vedtusjonane og meiningar om organisasjons- og styringsspørsmål.

9.6.1 Sterk kontinuitet og liten mobilitetTre av spørsmåla tek for seg arbeidsforhold som gjeld noverande og tidlarbeidsstader. Resultata kan ein lesa i figurane 9.2-9.4.

Formidling 8 7 61 12 5 6 35 17 109 12

Bibliotek/arkiv 7 6 33 6 2 2 11 5 53 6

Kult.minne-/natur-forv.

- 8 2 1 1 4 2 13 1

Admin./økonomi 21 18 86 17 7 8 36 17 150 16

Drift/vakthald 36 30 48 9 9 11 25 12 118 13

Bygg/anlegg 1 1 49 10 7 8 15 7 72 8

Institusjonsleiing 12 10 77 15 7 8 20 10 116 13

Sum (=100%) 119 100 5119 100 85 100 2109 100 9259 100

Tabell 9.5: Tabell 9.5 Museumsutvalets personalundersøking 1994. Oversynstabell


i stortego-

r. I deie insti-år den

id pågel påsva-om deielle ved

tusjon.

Figur 9.2 «Kor lenge har du vore tilsett ved noverande institusjon?»


Både kunst- og kunstindustrimusea og dei kulturhistoriske musea har egruppe tilsette som har vore mindre enn 5 år ved institusjonen. Dei to andre kariane har eit personale som har vesentleg lengre fartstid ved sine institusjonanaturhistoriske musea har 50% av personalet arbeidd meir enn 10 år ved samtusjon. Dette samsvarer med at i denne museumsgruppa er tilsette over 50 største alderskategorien (jf. tabell 9.5).

Ein av konklusjonane som kan dragast, er at når nokon først har fått arbeeit museum, blir ved komande verande lenge på den same institusjonen. Manmobilitet mellom institusjonane er påtakeleg (figur 9.3), med i snitt 74% av dei rande som har arbeidd berre ved noverande museum. Her er det skilnad mellulike arbeidsfunksjonane. Det er ikkje alle stillingskategoriar som er like aktunår det gjeld mobilitet. Av institusjonsleiarane er det 43% som berre har vorenoverande institusjon, medan 14% har vore lenger enn 10 år ved annan insti


vedilsva-d berre avanlegor

Figur 9.3 «Har du arbeidd ved eit anna museum, og i så fall kor lenge?»


Figur 9.4 «Kor stor del av yrkeslivet har du vore tilsett ved museum?»


Det er mogeleg at sterk tilknyting til ein institusjon er eit kjennemerke museum som arbeidsplass, i alle fall i Norden. Same mønsteret kom fram i ei trande undersøking blant svensk museumspersonale. Der hadde 41% arbeidved ein institusjon (SOU 1994: 51 Minne och bildning). Den positive effekteneit slikt tilhøve er sterk kontinuitet i personalet. På den andre sida kan den uvsterke tilknytinga til ein institusjon vera eit reelt hinder for vidareutvikling både fden einskilde arbeidstakaren og for institusjonane.


esen-

e ruka.

r

9.6.2 Læring og etterutdanningFleire av spørsmåla var knytte til opplæring og etterutdanning. Resultata er prterte i figurane 9.5-9.6 og tabellane 9.6-9.7.

Figur 9.5 «Kor ofte har du delteke i noka form for etterutdanning dei seinaste 5 åra?»


Figur 9.6 «I kva grad blir behovet ditt for etterutdanning dekt?»10


10. Dei 3 viktigaste av 9 alternativ skulle rangerast frå 1 til 3. Men 36% av svararane har berrkryssa av for tre alternativ utan å rangera. Dermed blir rangeringsverdiane vanskelege å bResultatet viser difor kor mange markeringar dei ulike alternativa har fått, anten siffer ellekryss.


r pr. avnden.r at

miskemuse-

litikkå vidttte til-e til

taka-

lega- skaljelde.ganeang- i alle

kurs, stort

v mange

Tyngda av svara ligg i området som gjev eit snitt på eitt læringstilbod pr. åtilsett (figur 9.5). I kva grad dette blir oppfatta som tilfredsstillande, går framfigur 9.6. Dei tilsette ved dei naturhistoriske musea er mest nøgde med tilstaDer svarer fleirtalet, 71%, at tilhøva er tilfredsstillande. Ei forklaring på dette ehovudtyngda av svara frå dei naturhistoriske musea kjem frå den akadearbeidskrafta, og dei har utan samanlikning det beste tilbodet. I dei tre andre umskategoriane er fleirtalet misnøgde med tilbodet.

Resultatet tyder på at institusjonane i liten grad har ein målmedviten ponår det gjeld opplæring og etterutdanning for personalet. Det samsvarer for smed rapporteringa frå institusjonane om at berre 25 hadde personalplanar. Dehøvet blir også illustrert av svara som fortel kva som er dei viktigaste kjeldenlæring i arbeidet. Dei fleste svara er knytte til tiltak som den einskilde arbeidsren tek initiativ til sjølv (tabell 9.6).


Dei same læringskjeldene går att i alle museumskategoriane. Uformell kolkontakt, bøker, tidsskrift og studiebesøk til andre museum kjem høgast. Einmerka seg at kontakt med museumsleiing/styret spelar lita rolle som læringsk

Dei tilsette vart også spurde om kva dei meinte var dei viktigaste hindrinfor vidareutvikling og læring i museumssystemet (tabell 9.7). Mangel på tid, mlande ressursar og prioritering av rutinearbeid går att som dei viktigaste hindramuseumskategoriane.

Eit ope spørsmål bad dei tilsette setja opp dei aktivitetsfelta der dei trengseminar o.l for å kunna vidareutvikla seg i arbeidet. Behovet for å læra meir er

*. Dei 3 viktigaste av 12 alternativ skulle rangerast frå 1 til 3. Men 37% av svara har kryssa autan å rangera. Dermed blir rangeringsverdiane vanskelege å bruka. Resultatet viser kor markeringar dei ulike alternativa har fått, anten siffer eller kryss.

Tabell 9.6: «Kva er dei viktigaste kjeldene til læring i arbeidet?»*

Kunst- og kuns-tind.mus.

Kult.hist. museum

Nat.hist. museum

Kult.hist./nat.hist. museum

% % % %

Uformell kollegakontakt 14 14 17 14

Bøker, tidsskrift m.m 16 14 13 14

Studiebesøk til andre museum

11 15 11 14

Seminar 10 11 11 12

Eiga forsking 12 9 13 9

Kurs 7 11 13 12

Kontakt utanfor musea 9 8 10 8

Møte med publikum 7 7 5 4

Rådgj. frå eksterne 3 4 2 4

Kontakt m. mus.leiing/sty-ret

3 3 2 3

Møte i regi av fagforeingar 4 2 1 4

Andre alternativ 4 2 1 2

Sum 100 100 100 100


e kjen-med

meironaletnsvar,

på einil-miske

ika ut

sea,kinganstin-lass ivakasteiskeidlingft og

på dei fleste felta. Men bruk av edb går att som eitt av områda der svært mangner behov for meir kunnskap. Det same gjeld i sterk grad formidlingsaktivitet, særleg vekt på arbeid med utstillingar.

Totalt sett indikerer svara på dette feltet at det er mykje å henta med einmålmedviten innsats når det gjeld læringstiltak og etterutdanning av det perssom allereie er i museumssystemet. Institusjonane sjølve må ta eit sterkare ai tillegg bør innsatsen både på statleg og fylkeskommunalt nivå samordnast betre måte (jf. "Etterutdanning" i avsnitt 10.9.2.3.). I viss monn vil samordnande ttak kunna gje god effekt utan at det alltid er naudsynleg med så store økonoressursar.

9.6.3 Sterke og svake sider ved institusjonaneDei tilsette vart bedne om å gjera ei sjølvevaluering av institusjonane ved å pesterke og svake sider. Resultata er framstilte i figur 9.7-9.9.

Det er ei klar førestelling om at formidlinga er den sterkaste sida ved mumed eitt unntak (figur 9.7): Personalet ved dei naturhistoriske musea held forssom den sterkaste sida, eit lite hakk betre enn formidlinga. Ved kunst- og kudustrimusea og dei kulturhistoriske musea kjem derimot forskinga på sistepvurderinga av kva som er den sterkaste sida. Dette gjev seg utslag når den ssida skal vurderast (figur 9.8). Forsking kjem dårlegast ut i dei kulturhistormusea og i den blanda museumsgruppa. I dei naturhistoriske musea blir formframstilt som den svakaste sida, og i kunst- og kunstindustrimusea blir driadministrasjon vurdert som den svakaste sida av 32% av dei svarande.


e ruka.

r

sys-


Figur 9.7 «Kva er den sterkaste sida ved 'ditt' museum?»


*. Dei 3 viktigaste av 9 alternativ skulle rangerast frå 1 til 3. Men 36% av svararane har berrkryssa av for tre alternativ utan å rangera. Dermed blir rangeringsverdiane vanskelege å bResultatet viser difor kor mange markeringar dei ulike alternativa har fått, anten siffer ellekryss.

Tabell 9.7: «Kva er dei viktigaste hindringane for vidareutvikling og læring innanfor museumstemet?»*

Kunst- og kunst.ind. museum

Kult.hist. museum

Nat.hist. museum

Kult.hist./nat.hist. museum

% % % %

Mangel på tid 23 23 27 19

Manglande ressursar 22 23 21 22

Rutinearbeid må priorite-rast

16 17 20 15

Dårleg kurstilbod 8 12 11 13

Personalpolitikk stimule-rer ikkje til læring

14 6 7 10

Kompetanseutvikling blir ikkje verdsett

9 7 7 9

Manglar samordningsin-stans for etterutdanning

5 8 3 9

Institusjonen ikkje open for ny kunnskap

2 2 2 2

Andre alternativ 2 1 2 1

Sum 101 99 100 100


ål, derIkkjer somt- og har

nativetr leia.

Figur 9.8 «Kva er den svakaste sida ved 'ditt' museum?»


Figur 9.9 «Kva er hovudårsaka til den svake sida ved 'ditt' museum?»


Spørsmålet om den svakaste sida ved museet hadde eit oppfølgingspørsmdei tilsette skulle gjera greie for hovudårsaka til den svake sida (figur 9.9). uventa svarer fleirtalet at «små ressursar» er hovudgrunnen til at ting ikkje edei burde vera. Alternativet «dårleg leiing» får høg svarprosent både i kunskunstindustrimusea og i dei kulturhistoriske/naturhistoriske musea. Eigenlegdette alternativet høgare svarprosent. Ser ein nærare på kva som ligg i alter«anna», finn ein svar som i mange høve kjem inn på korleis institusjonane bli


deiringi til-

m sty-

9.6.4 Styring og organiseringNokre av spørsmåla gjekk på oppfatningar og førestellingar om styring. Iseinaste åra har ulike forvaltningsnivå og einskildinstitusjonar innført målstysom eit instrument i planarbeid og styring av aktiviteten. Eit stort fleirtal av desette er positive til å definera klare mål for arbeidet, over 97% svarte stadfes

Figur 9.10 «Arbeidet ved eit museum er så spesielt at det er vanskeleg å bruka målstyring soringsreiskap.»


Figur 9.11 «Fridom til sjølv å utforma arbeidsoppgåvene gjev best resultat.»



va.»

lstyr-kate-ga erlet etterørre. får ei

Figur 9.12 «Det viktigaste ved å ha ein organisasjon er at ein får vita kven som bestemmer k


Figur 9.13 «I ein organisasjon som blir ofte endra, blir folk frustrerte og handlingslamma.»


tande på at det er naudsynleg for å kunna arbeida effektivt. Omgrepet «måing» er det derimot større skepsis mot (figur 9.10). Dei tilsette i alle museumsgoriane er delte omtrent på midten når det gjeld synet på målstyring. Todelinden same også når ein ser på arbeidsfunksjonar. Ser ein på dette spørsmåstorleik på institusjonane, er det større skepsis i små institusjonar enn i dei st

Påstanden om at fridom til å utforma arbeidsoppgåvene gjev best resultat,klar tilslutning i alle museumskategoriar med over 70% av svara (figur 9.11).


blant

struk-a har

nstru-ringar14).

tilsva-vda at

visselar einldanst som

r kansatssent

eikar irgani-naneylkes-n sam-

Svara indikerer at den sjølvstendige, uavhengige arbeidsrolla står sterktdei tilsette på museum.

Nokre av spørsmåla galdt oppfatningar om organisering og organisasjonstur (figur 9.12-9.14). På same måten som i den svenske museumsutgreiingmuseumspersonalet ei klar haldning til at organisasjonsstruktur skal vera eit iment for å skapa orden og autoritet (figur 9.12). Det er ein sterk skepsis til end(figur 9.13), men derimot klar vilje til å ha klare og tydelege grenser (figur 9.Her er det så godt som ingen skilnader mellom museumskategoriane.

Figur 9.14 «Ein organisasjonsmodell som er uoversiktleg, fører til anarki og kaos.»


I den svenske museumsutgreiinga vart dette mønsteret samanlikna med rande internasjonale undersøkingar på andre samfunnsområde. Der blir det heresultatet gjev uttrykk for ein uvanleg sterk skepsis til alt som smakar av ukring og endring av eit organisasjonsmønster. Det er mogeleg at svara spegsituasjon der det sjeldan blir gjort organisatoriske endringar, i alle fall meir sjeenn det ein kan finna på mange andre område i samfunnet. Det kan også tolkaein sunn skepsis mot ein tendens til å endra berre for å gjera endringar.

Totalt sett er det fleire moment som talar for at musea som organisasjonabli betre. Det kjem fram i manglande bruk av planarbeid og i ein lite målretta innnår det gjeld kompetanseutvikling og etterutdanning. Ein relativt stor svarprosom meiner at dårleg leiing er årsaka til den svake sida ved institusjonane, psame retning. Ei styrking av nivået kan gjerast ved at generell kunnskap om osasjonsforhold og styring blir tilpassa museum som institusjonar. Institusjosjølve har det største ansvaret her, men som på dei andre felta bør NMU og fkommunane i samarbeid med museumsorganisasjonane ha eit ansvar for deordnande innsatsen.


sjon- denlart når

edrif-jert forar (jf.-

9.7 OPPSUMMERINGUtvikling av museum som arbeidsplass er i første rekkje eit ansvar for instituane sjølve i samarbeid med dei ulike forvaltningsnivåa. Eit hovudpoeng isamanhengen er at dei einskilde musea får ordna opp i det som måtte vera ukdet gjeld eigarskap, selskapsformer og vedtekter.

Det vil også liggja på musea sjølve å utvikla seg som organisasjonar og bter. Ansvarlege forvaltningsnivå kan leggja til rette for utviklingstiltak som styrkdette arbeidet. I samband med avtaleordninga og utviklingsprogrammemuseum vil ein kunna gjera ein innsats for å styrkja musea som arbeidsplass"Grunnutdanning i museumskunnskap" i avsnitt 10.9.2.1.). Det viktigaste samordnande verkemiddelet vil likevel vera etterutdanningstiltak (jf. "Etterutdanning" iavsnitt 10.9.2.3.).


KAPITTEL 10

70 ogkorleiset for-in må

r

drift institu-

n har

seum

nom

ane i er detrde-

et avill.

fattar

i to. s-

ngarmlin-

entet,

-andgpe-.

Organisering, styrin g og finansiering

10.1 INNLEIINGDet offentlege, med staten som den viktigaste bidragsytaren, står for mellom 80% av økonomiske ressursar til norske museum. Når ein skal sjå nærare på musea er organiserte og finansierte, er det difor naturleg å ta utgangspunkt i dvaltningsnivået som har hovudansvaret for driftsfinansiering. Det inneber at egå på tvers av den tematiske museumsinndelinga som elles blir brukt. Driftsfinan-siering og investerings-/prosjektfinansiering viser delvis ulike mønster og blir difobehandla kvar for seg.

10.2 MUSEUM SOM STATEN HAR HOVUDANSVAR FORUtan samanlikning står staten for det mest omfattande ansvaret for museumsNoreg. Staten utøver dette ansvaret på ulike måtar. For det første gjeld det isjonar som staten eller statlege organ/etatar eig og har driftsansvar for ("Statlegemuseum" i avsnitt 10.2.1. Statlege museum). Dinest er det museum som stateeit driftsansvar for gjennom rammetilskot ("Andre statsfinansierte museum" iavsnitt 10.2.2. Andre statsfinansierte museum). Ei spesiell gruppe statlege muer musea ved universiteta ("Universitetsmusea" i avsnitt 10.2.3. Universitetsmu-seum). Staten kjem også inn med delfinansiering til ei rekkje institusjonar, gjenei tilskotsordning for museum ("Tilskotsordninga for museum" i avsnitt 10.4.1.) ogtil knutepunktinstitusjonar ("Knutepunktinstitusjonar" i avsnitt 10.2.4.). Institusjon-ane under tilskotsordningane utgjer over 320 einingar.

10.2.1 Statlege museumKulturdepartementet har overordna ansvar for dei fleste museumseiningNoreg. Dels er det institusjonar som er direkte underlagt departementet, delsinstitusjonar som har ei lausare tilknyting til departementet, og dels har Kultupartementet ansvar for tilskotsordningar for museumsdrift. Det totale omfangKulturdepartementets driftstilskot til museumsinstitusjonar ligg på ca. 380 mkroner årleg (1995-96).

Museum som statsinstitusjonar direkte under Kulturdepartementet omførst og fremst dei to største kunstmusea i Noreg, Nasjonalgalleriet og Museet forsamtidskunst. Med godt 61 mill. kroner i samla årleg budsjett representerer deover 35% av dei samla økonomiske ressursane i kunst- og kunstindustrimuseaRiks-utstillingar vil f.o.m. 1996 bli utskilt som eigen institusjon frå Museet for samtidkunst. Institusjonen skal vera eit samordnande organ for formidling av utstillimed tema som gjeld biletkunst og kunsthandverk, men skal ikkje ha eigne sagar. Dei tre institusjonane har styre som blir oppnemnde av Kulturdepartemdelvis etter innstillingar frå andre institusjonar/organ.

Statleg museum under Kulturdepartementet er også Arkeologisk museum i Stavanger (AmS) med forvaltningsansvar for førreformatorisk materiale i Rogal(jf. "Automatisk freda kulturminne" i avsnitt 11.2.2.1.). AmS har utvikla tverrfagleprofil med innslag både av tradisjonell kulturhistorisk og naturvitskapleg komtanse. Kulturdepartementet oppnemner fem av sju medlemer i styret for AmS


e-ltur

r'i Sta-ellerfattar

tego-r

jonale

e som

r)

fore på

eum,

ultur-umen- drift

orte-emu-arts-rshis-råttm og

t. I

dingait kul-

lvsten-er

tt-

regi-seum

eum.indre

Med verknad frå 1996 er Norsk Filminstitutt i ferd med å etablera ei eiga musumsavdeling, som blir ei form for etatsmuseum i tillegg til eit senter for filmkuog informasjon om film.

I St.meld. 61 nr. (1991-92) Kultur i tiden blir nemninga 'nasjonale institusjonanytta om Nasjonalgalleriet, Museet for samtidskunst og Arkeologisk museum vanger. Omgrepet skal gjelda institusjonar «med et særlig nasjonalt tilsnitt oppgaver som vanskelig kan ivaretas av andre, ...». Nasjonale institusjonar omogså institusjonar innanfor musikk, teater og film. Andre museum i denne karien blir omtala i "Andre statsfinansierte museum" i avsnitt 10.2.2., der det også eei drøfting av omgrepet 'nasjonale institusjonar'.

Kulturdepartementets ansvar for statlege museum gjeld også såkalla nasminnesmerke som Eidsvollsminnet og Uranienborg, Roald Amundsens hjem, sombegge er statsinstitusjonar. I tillegg eig staten følgjande nasjonale minnesmerker forvalta av andre museum: Håkonshallen/Rosenkrantztårnet (BryggensMuseum), Aulestad og Bjørgan prestegard (Maihaugen, De Sandvigske Samlingeog Austråttborgen (Nordenfjeldske Kunstindustrimuseum) (jf. "Andre statsfinansi-erte museum" i avsnitt 10.2.2.).

I tillegg til reint driftsansvar for museum har Kulturdepartementet ansvarstatsgaranti for store, utanlandske utstillingar, normalt innanfor ei årleg ramm500 mill. kroner.

Ein del fagdepartement og underliggjande etatar har etablert eigne mussom ofte har landsdekkjande ansvar. Desse går under namnet etatsmuseum. Detetatsvise ansvaret for institusjonane er heilt i samsvar med hovudprinsippet i kmeldinga, som seier at «De enkelte etater har et selvstendig ansvar for å doktere sin egen kulturhistorie, både i form av bevaring av faste kulturminner ogav museer» (St.meld. nr. 61 (1991-92) Kultur i tiden).

Forsvarsdepartementet har ein relativt omfattande aktivitet med Forsvarsmu-seet (FMU) som den fagleg ansvarlege institusjonen. Følgjande institusjonar srer direkte under Forsvarsmuseet: Norges Hjemmefrontmuseum (Oslo), Marinseet (Horten), Rustkammeret (Trondheim), Luftforsvarsmuseet (i Norsk Luftfsenter, Bodø) og Oscarsborg festningsmuseum. I tillegg kjem ei rekkje forsvatoriske utstillingar som FMU har fagleg ansvar for. Det gjeld Møvik fort, Austfort, Trondenes fort, Kongsvinger festningsmuseum, Hegra festningsmuseuVardøhus festningsmuseum.

I NOU 1992: 18 Forsvarets bevarings- og museumsvirksomhet blir det lagt opptil ei styrking av den konsernrolla FMU har for museumsaktivitet i ForsvareSt.meld. nr. 54 (1992-1993) Nasjonale festningsverk blir FMUs rolle som koordi-nerande lekk i bevaringsarbeidet for utvalde festningsverk understreka. I melblir det gjort framlegg om at Forsvarets bygningsteneste skal ha ansvaret for eturminneregister i samarbeid med Riksantikvaren og FMU.

Museumsverksemda under Samferdselsdepartementet er underlagd sjødige etatar eller selskap. Jernbanemuseet er organisert under NSB, som også yttilskot til Norsk jernbaneklubb og museumsjarnbanane. Postmuseet er ein del avforvaltningsbedrifta Posten. Norsk Telemuseum er eit desentralisert museumsneverk som sorterer under statsaksjeselskapet Telenor. Norsk Vegmuseum er ei sjølv-stendig avdeling under Vegdirektoratet. Også dette museet har ansvar for fleireonale einingar. Med verknad frå 1994 har Luftsfartsverket etablert eit etatsmuved kjøp av tenester frå Norsk Luftfartssenter i Bodø.

Finansdepartementet har eit etatsmuseum i Tollmuseet, som er underlagt Toll-direktoratet.

Det finst ein del institusjonar som delvis kan karakteriserast som etatsmusI vekslande grad er dei opne for publikum. Det er m.a. fleire sjukehus med m


depar-edi-

ngar.stisde-under

foto-jon.

t forordelmes-serte.eum.

detu-bli eit

pittel.nderr for

andrettla som somsomerk,pe-

vera

åde i

eband

et, på

ivt å

n hare er

mme-

museumssamlingar som rapporterer til museumsstatistikken. Sosial- og helsetementet har elles i 1995 gjeve tilskot til eit forprosjekt for etablering av eit msinhistorisk museum i ein av dei noverande bygningane til Rikshospitalet.

Under Justisdepartementet er det nokre retts- og politihistoriske samliSomme av dei aspirerer til å bli etatsmuseum med landsdekkjande ansvar. Jupartementet gjev også årleg driftsstøtte til Svalbard museum som sorterer Svalbardrådet.

10.2.1.1Tilrådingar

Då Kulturdepartementet skulle velja organisasjonsform for Norsk museum for grafi - Preus fotomuseum, vart løysinga ei stifting og ikkje ein statsinstitusNorsk Bergverksmuseum vart for nokre år sidan endra til stifting. Museumsutvaletmeiner at Kulturdepartementet bør vurdera om ikkje Nasjonalgalleriet, Museesamtidskunst, Arkeologisk museum i Stavanger og Riksutstillingar også med fkan gjerast om til stiftingar. Det vil vera meir i samsvar med prinsippet om ramtyring. Då vil musea som departementet har hovudansvar for, vera likt organi

Fleire av dei nasjonale minnesmerka blir allereie forvalta av andre musDette bør vera eit fast prinsipp. Når det gjeld Eidsvollsminnet, meiner Museumsut-valet at Kulturdepartementet må finna ei organisatorisk løysing saman medplanlagde Rikspolitisk historisk senter. Ein kan også vurdera å lata Norsk Folkemseum ha driftsansvar for denne nye eininga. Uranienborg bør også kunna driftsansvar for Norsk Folkemuseum.

I dag er Kulturdepartementets museumsansvar delt på to budsjettkaKunstmusea, knutepunktinstitusjonar for biletkunst og Riksutstillingar står ukap. 322 Biletkunst, kunsthandverk og design, medan knutepunktinstitusjonakunstindustri og resten av musea er oppførte under kap. 328 Museums- ogkulturvernformål. Museumsutvalet vil tilrå at alle museum blir førte opp under eikapittel for på den måten å markera også budsjetteknisk at musea blir behandein heilskap. Reine formidlingsinstitusjonar som kunstnarsentra og galleri kani dag stå under kap. 322, som då blir eit reint kapittel for kunstformidling. DerRiksutstillingar blir verande eit formidlingsorgan for biletkunst- og kunsthandvvil det høyra under kap. 322. Blir institusjonen vidareutvikla til eit generelt komtanse- og formidlingsorgan for utstillingar, vil ei plassering under kap. 328 meir passande (jf. "Riksutstillingar - for alle typar museumsutstillingar?" i avsnitt8.3.9.).

Organisatorisk sorterer Forsvarsmuseet direkte under Forsvarssjefen. BNOU 1992: 18 Forsvarets bevarings- og museumsvirksomhet og i St.meld. nr. 54(1992-93) Nasjonale festningsverk blir det understreka kor store kulturhistoriskverdiar forsvaret disponerer på vegner av samfunnet. Eit sterkare formelt samtil samfunnet utanfor Forsvaret kan liggja i å skipa eit styre for Forsvarsmusesame måten som for andre statlege museum.

I den grad etatsmusea ikkje har styre med ekstern representasjon, vil Museums-utvalet tilrå at slik ordning blir vurdert. Også for desse musea vil det vera positknyta formelle band til samfunnet utanfor etaten.

10.2.2 Andre statsfinansierte museumFleire museum har ei finansierings- og styringsordning som inneber at stateøkonomisk hovudansvar for det offentlege driftstilskotet, utan at institusjonanstatsinstitusjonar. Musea er i hovudsak organiserte som stiftingar, og dei får ratilskot.


rte

råleisstitu-

og/

inean- å fåom-sikk-denne

mill.ser atjon-

stra-

tal ogar fororsk tre av

um

ifter,

Kulturdepartementet har flest slike institusjonar, i alt 11. Løyvingane blir føpå departementets budsjett kap. 328, post 70. Dette gjeld institusjonane Norsk Fol-kemuseum, (omfattar også Bogstad og Ibsen-museet), Maihaugen - De SandvigskeSamlinger (omfattar også Aulestad og Bjørgan prestegard), Norsk Skogbruksmu-seum, Nordenfjeldske Kunstindustrimuseum (omfattar også Austråttborgen), NorskTeknisk Museum, Norsk Industriarbeidermuseum, Norsk Bergverksmuseum, NorskArkitekturmuseum, Norsk museum for fotografi - Preus fotomuseum, RingveMusikkhistoriske Museum, og Sámiid Vuorká-Dávvirat/De Samiske Samlinge.Norsk museum for fotografi vart kjøpt av Kulturdepartementet i 1994 og er sstatens eigedom. Institusjonen er organisert som ei frittståande stifting. Ny insjon i 1996 er Ivar Aasen-senteret i Ørsta.

Fram til 1995 hadde fleire av institusjonane driftstilskot både frå stat, fylkeeller vertskommune. I samsvar med St.meld. nr. 61 (1991-92) Kultur i tiden vartinstitusjonane frå 1995 rekna som nasjonale institusjonar med staten som esvarleg for det offentlege driftstilskotet. Dette var i samsvar med eit ønskje omei klarare funksjonsdeling mellom forvaltningsnivåa stat, fylkeskommune og kmune. Norsk Teknisk Museum, Norsk Industriarbeidermuseum og Ringve Muhistoriske Museum kom inn som nye nasjonale institusjonar i samband med omlegginga.

Institusjonane representerte i 1995 eit driftstilskot frå departementet på 84kroner. Seinaste tilgjengelege rekneskapstal er frå 1994, og tabell 10.1 vidriftstilskotet frå departementet spela ulik rolle for totaløkonomien ved institusane.

2 Gjeld reint driftstilskot frå Kulturdepartementet. I tillegg kjem evt. sysselsetjingsmidlar og ekordinære tilskot frå det offentlege.

Kilde: St prp nr 1 (1995-96) Kulturdepartementet

I samband med ansvarsomlegginga frå 1995 har departementet fått fleirleiar i styra for desse institusjonane. Prinsippet er at økonomisk hovudansvoffentleg driftstilskot skal gje hovudansvar i styringsorgana. Unntak er NIndustriarbeidermuseum og Norsk Skogbruksmuseum, der departementet harsju styrerepresentantar.

*. Ringve Museum, Norsk Teknisk Museum, Norsk Industriarbeidermuseum og Norsk musefor fotografi - Preus fotomuseum vart nasjonale institusjonar i 1995.

Tabell 10.1: Tilskotsinstitusjonar under Kulturdepartementet. Oversyn over samla driftsutgstatstilskot* og besøk 1994

Samla utgifter (i 1 000 kr)

Statstilskot2 (i 1 000 kr)

Prosent av samla utgifter

Besøk

Norsk Folkemuseum 54 521 23 060 42 270 000

Maihaugen - DSS 42 494 11 533 27 257 900

Norsk Skogbruksmuseum 16 603 4 827 29 126 000

Norsk Bergverksmuseum 7 062 4 291 61 77 000

Norsk Arkitekturmuseum 2 865 1 540 54 20 000

Håkonshallen - Rosenkrantztårnet 2 769 1 598 58 78 600

Nordenfjeldske Kunstindustrimuseum 2 637 1 838 70 58 200

De Samiske Samlinger 2 489 1 958 79 13 800


årlege

rkt

r nem-grad, nasjo- mei-stitu- oftasta når utellernstitu-

m ermmem ein

le' enn

jer dei

-ei kan felt.sjon-e i denar eitn vil

:

e gårseum-

etatargene-

gå-r føl-gisk Norskihau-orsk

eum,

Av andre departement er det Landbruksdepartementet som har faste driftstilskot til frittståande museum. Det gjeld Norsk Skogbruksmuseum og Norsklandbruksmuseum. Ein del av løyvinga til Norsk landbruksmuseum er øyremearbeid med genbevaring av gamle husdyrrasar.

Både dei statlege og dei statsfinansierte institusjonane som i dag går undeninga 'nasjonale institusjonar', fyller nasjonale funksjonar i større eller mindre alt etter kva ein legg vekt på. Somme av dei har nasjonale oppgåver, andre ernale minnesmerke eller symbol. Tenkjer ein på landsdekkjande samlingar ininga geografisk representative samlingar frå heile landet, vil knapt nokon insjon vera nasjonal, kanskje med unntak av dei to kunstmusea. Samlingane vilvera prega av den næraste regionen. Ser ein på i kva grad dei aktuelle museover heile landet i formidlingssamanheng, t.d. med vandreutstillingar, vil det hikkje vera nokon som kan kalla seg nasjonal. Det er dei som bur nærast ein isjon, som har lettast tilgang til og dermed størst glede av institusjonen.

Omgrepet 'nasjonal institusjon' blir berre brukt om dei institusjonane sounder Kulturdepartementet, sjølv om nemninga kan vera like dekkjande for soav etatsmusea. Til dømes har både Norsk Telemuseum og Norsk Vegmuseukonsernstruktur med desentraliserte einingar, og er i så måte meir 'nasjonasomme av dei andre musea.


Nemninga 'nasjonale institusjonar' bør presiserast på ein måte som betre dekkfunksjonane desse musea bør og kan ha. Museumsutvalet vil gjera framlegg om åbruka omgrepet 'statlege ansvarsmuseum'. Det signaliserer at dei aktuelle institusjonane skal ha eller kunna utvikla museumsfagleg kompetanse som gjer at dha eit særskilt ansvar for utviklingsarbeid, råd og rettleiing innanfor definerteKompetansen skal vera knytt til tematiske og/eller metodiske område. Instituane skal danna eit nettverk av statlege ansvarsmuseum og spela ei viktig rollstatlege museumspolitikken. Det vil også vera naturleg at institusjonane hansvar som norske kontaktpunkt i internasjonal samanheng. Ein viktig funksjovera rådgjeving for andre museum.

Som døme på ansvarsområde for statlege ansvarsmuseum kan nemnast– samordningsansvar og rådgjeving innanfor tematiske område– samordningsfunksjonar for standardar ved bruk av informasjonsteknologi– ansvar for sentralregisterfunksjonar på tematiske område– utvikling av spisskompetanse når det gjeld dokumentasjonsmetodar.

For å få til eit nettverk av statlege ansvarsmuseum er det viktig at institusjonaninn i ein plan- og evalueringsfase, der ein i eit samla perspektiv avgjer kva musom skal ha slike roller. Museumsutvalet gjer framlegg om følgjande framgangsmåte:a) Dei institusjonane som staten ved ulike departement og underliggjande

har eit eineansvar for (ikkje universitetsmusea), skal i samband med den relle registrerings- og avtaleordninga (jf. "Avtaleordning og utviklingsprogramfor museum" i avsnitt 10.9.1.) presentera planar for korleis dei vil løysa oppvene som statlege ansvarsmuseum.Dette vil i første omgang gjelda fogjande institusjonar: Nasjonalgalleriet, Museet for samtidskunst, Arkeolomuseum i Stavanger, Forsvarsmuseet, Jernbanemuseet, Postmuseet,Telemuseum, Norsk Vegmuseum, Tollmuseet, Norsk Folkemuseum, Magen, Norsk Skogbruksmuseum, Nordenfjeldske Kunstindustrimuseum, NTeknisk Museum, Norsk Industriarbeidermuseum, Norsk Bergverksmus


um,mu- det

veraunal

er for-ansi-

ssurs-

tleg

og

tataretin-

dardd og

smu-inn-.rdela

sform

a, harm. Detsmu-

I sam-g for åra omernlik-3 og

jonar.ing avhisto-

Norsk Arkitekturmuseum, Norsk museum for fotografi - Preus fotomuseRingve musikkhistoriske museum, Ivar Aasen-senteret, Norsk landbruksseum og Sámiid Vuorká-Dávvirat/De Samiske Samlinger.Institusjonar somer unaturleg å krevja ei slik ansvarsrolle av, eller som ikkje ønskjer å ansvarsmuseum, fell utanfor ordninga. Dei kan overførast til fylkeskommfinansieringsordning (jf. "Tilskotsordninga for museum" i avsnitt 10.4.1.) ellerfå separate avtaler med departement/etat. Nasjonale minnesmerke som valta av andre museum, skal heller ikkje omfattast av ordninga. Statleg fineringsansvar vil likevel vera det same som før for desse institusjonane.

b) I tillegg til dei krava som blir stilte i den generelle avtaleordninga (jf. "Avtale-ordning og utviklingsprogram for museum" i avsnitt 10.9.1.), skal kvar institu-sjon presentera ein langtidsplan som med utgangspunkt i eksisterande rerammer gjer greie for:– kva spisskompetanse institusjonen har eller skal utvikla som sta

ansvarsmuseum– innsamlings- og forskingsprosjekt– formidlingstiltak som tek sikte på å nå vidare ut i landet– konkrete tiltak for å betra dokumentasjonsstandard for samlingane

nivået på førebyggjande konservering– tiltak for intern personal- og kompetanseutvikling– samarbeid med andre ansvarsmuseum og Norsk museumsutvikling– rådgjevingsfunksjonar for andre museum

c) Det blir etablert ei avtale mellom einskildinstitusjonar og departement/eknytt til langtidsplanane. Dei samiske ansvarsmusea har avtaler med Samget.

d) Det blir lagt opp til at institusjonane i størst mogeleg grad bruker felles stander det gjev gevinst, t.d. når det gjeld informasjonsteknologi, planarbeibruk av målstyringsopplegg.

e) Det blir etablert eit leiarforum for statlege ansvarsmuseum og universitetsea, der fellestiltak blir drøfta, t.d. innsamlings- og forskingsprosjekt, tiltak anfor informasjonsteknologi og større formidlingssatsingar, t.d. til utlandet

f) Institusjonar som tematisk står nær kvarandre, skal samordna og foarbeidsoppgåvene.

g) Etter ein femårsperiode skal det vurderast ei konsernliknande samarbeidfor museum som tematisk står kvarandre nær.

Nokre museum som i dag er med i den fylkeskommunale finansieringsordningsignalisert at dei ønskjer å ta på seg oppgåver som statlege ansvarsmuseugjeld m.a. Norsk Sjøfartsmuseum, Norsk Utvandrermuseum, Bergen Sjøfartseum, Norges Fiskerimuseum og Norsk Fiskeindustrimuseum. I tillegg er det planarom nye institusjonar som har ambisjonar om å bli statlege ansvarsmuseum. band med avtaleordninga skal det vurderast om deira spesiale er naudsynlestyrkja nettverket fagleg eller emnemessig. Det vil også vera naturleg å vurdeevt. nye statlege ansvarsmuseum best kan løysa oppgåvene sine i ei konsnande samarbeidsform med andre institusjonar (jf. også avsnitta 10.5.11.2.2.4.1).

Når det gjeld dei tre kunstindustrimusea, meiner Museumsutvalet at det er ulo-gisk at eitt av dei er statsfinansiert, medan dei to andre er knutepunktinstitusKnapt nokon museum har så tett samarbeid som desse, m.a. med fordelarbeidsoppgåver. Dei har ikkje regional karakter på same måten som kultur


svars-

også

å til-

in-

lit-

tu-glege nye

germisk og

å, jf.

, medrkare

lt an- oggerde

d eitnnei-

skil-

om

r einna denuse-

utt-

tikk. forn-

lause

riske museum. Det er difor naturleg å vurdera om alle tre skal vera statlege anmuseum, evt. med ei konsernliknande samarbeidsform.

Arkeologisk museum i Stavanger må definera si rolle som ansvarsmuseumi forhold til det nettverket som universitetsmusea utgjer.

Med etablering av Norsk museum for fotografi er det naturleg at ein ser phøvet til Sekretariatet for fotoregistrering (SFFR), fotoseksjonen ved Nasjonalbi-bliotekavdelinga i Rana (NBR) og den nye museumsavdelinga ved Norsk Filmstitutt for å få til best mogeleg samordning.

Kulturdepartementet har driftsansvar for tre institusjonar med tilknyting tilteratur og språk: Aulestad og Bjørgan prestegard (Bjørnstjerne Bjørnson), Ibsen-museet i Oslo og Ivar Aasen-senteret i Ørsta. Det er ønskjeleg at desse tre instisjonane søkjer saman i eit nettverkssamarbeid for å utvikla det museumsfaperspektivet på litteratur og språk i ein kulturhistorisk samanheng. Eventuellelitteraturmuseum i statleg regi bør gå inn i dette nettverket.

Det blir gjort framlegg om at Sámiid Vuorká-Dávvirat/De Samiske Samlinbør bli ansvarsmuseum, og at det saman med nye ansvarsmuseum for sørsalulesamisk område gå inn i ei konsernliknande samarbeidsform (jf. "Samiskemuseum" i avsnitt 10.3.).

Ordninga med ansvarsmuseum skal også gjelda på fylkeskommunalt niv"Tilrådingar" i avsnitt 10.4.2.1. og 12.2

10.2.3 UniversitetsmuseaVerksemda ved universitetsmusea er heimla i lov om universitet og høgskolarei ny lov som gjeld frå 01.01.96. Universitetsmuseas funksjon har fått ei stemarkering enn i den tidlegare lova:

«Universitetene og de vitenskapelige høgskolene har et særlig nasjonasvar for grunnforskning og forskerutdanning og for å bygge opp, drivevedlikeholde forskningsbiblioteker, museer med vitenskapelige samlinog publikumsutstillinger. Andre institusjoner kan tillegges et tilsvarenansvar på sine særskilte fagområder» (§ 2.6)

Hovudstrukturen for organiseringa ved universiteta inneber ei inndeling mestyre (t.d. kollegiet) som øvste organ og med avdelingar (ofte fakultet) og gruningar ( ofte institutt) som dei utøvande, faglege organa. Dei faglege styrarfunk-sjonane blir utførte av valde avdelingsstyre med dekanus som leiar og grunneinings-styre med instituttstyrar som leiar. Funksjonstid blir avgjord av kollegiet. Adminis-trative funksjonar blir tekne hand om av tilsette fakultetsdirektørar og administra-tive leiarar. Dette hovudprinsippet gjeld også universitetsmusea. Det er likevel nad mellom universiteta når det gjeld organisering av musea.

Universitetet i Oslo (UiO) har organisert musea sine innanfor dei fakulteta sdei fagleg høyrer til. Samfunnsvitskapleg fakultet har Etnografisk museum, som erei av to avdelingar under Institutt og museum for sosialantropologi. Museet havald museumsstyrar, som samstundes er visestyrar for instituttet og underordvalde instituttstyraren. I tillegg er det tilsett ein museumsleiar med ansvar for mumsdrifta og formidlingsarbeidet. Administrative funksjonar er integrerte i institadministrasjonen.

Under historisk-filosofisk fakultet er Oldsaksamlinga og Myntkabinettet, somer to av fem avdelingar under Institutt for arkeologi, kunsthistorie og numismaOldsaksamlinga har to seksjonar: Fornminneseksjonen med ansvar for fasteminne i 10 sør- og austlandsfylke, og Museumsseksjonen, med ansvar for


avde-istra-

ap-ing og

band m.a.ering

å slåstitu-g erandeigenge på

omorga- med- medb for

knytter-ergen forsi-a-et. harmla i

nettetitutt.

ssam-fatta

ell

Insti-inis-yareling,kap-r vedjonen

fornminne, museums- og formidlingsverksemd, inkludert Vikingskipshuset påBygdøy. Den valde instituttstyraren er øvste leiar for museet, overordna ein lingsleiar, som også er vald. Instituttadministrasjonen har ansvaret for admintive funksjonar.

Ved matematisk-naturvitskapleg fakultet finn ein fire museum, Zoologiskmuseum, Botanisk hage og museum, Mineralogisk-geologisk museum og Paleonto-logisk museum. Dei er alle organiserte som institutt med valde styrarar. Det vitsklege personalet på desse musea har undervisningsoppgåver i tillegg til forskarbeid som er knytt til samlingar og utstillingar.

Universitetet i Oslo hadde ein gjennomgang av musea sine i 1993 i sammed utarbeiding av ein strategiplan. Innstillinga frå strategiutvalet konkluderermed at det bør gjerast visse endringar for å få til eit enklare system. I ei evalufrå januar 1996 av dei naturhistoriske musea blir det m.a. gjort framlegg omsaman Mineralogisk-geologisk museum og Paleontologisk museum til ein insjon og å skilja ut laboratoriedelen frå Mineralogisk-geologisk museum. I tillegdet framlegg om å samla formidlingsfunksjonen i eiga avdeling. Som samordntiltak blir det gjort framlegg om å etablera eit felles styre med tilhøyrande eadministrasjon, eit slag «minifakultet» (Evaluering av museene og Botanisk haTøyen 1996).

Universitetet i Bergen (UiB) hadde t.o.m. 1993 ein organisasjonsstruktur svar lik den ein finn ved UiO. Med verknad frå 1994 er museumsverksemda renisert, slik at ein på somme måtar har gått tilbake til den integrerte modellenmuseumsfunksjonane samla i Bergen Museum. Museet sorterer direkte under kollegiet og grip over tre fakultet og seks institutt. Øvste organ er eit museumsstyreeit råd som rådgjevande organ. Det er tilsett museumsdirektør med ein staadministrative funksjonar. Integrert i faginstitutta er eigne museumseiningar, til forsking, samlingsarbeid på museet og formidlingstiltak overfor publikum. Bgen Museum har budsjettansvar for museumseiningane på institutta. BMuseum har museumseiningar som er knytte til følgjande institutt: Instituttkunst- og kulturhistorie (HF-fakultetet), Arkeologisk institutt (HF-fakultetet), Soalantropologisk institutt (SV-fakultetet), Zoologisk institutt (MN-fakultetet), Botnisk institutt (MN-fakultetet) og Geologisk institutt (MN-fakultetet). I tillegg er dei konserveringsavdeling og ei formidlingsavdeling med verknad frå 01.01.96

Ved avtaler med Det Kgl. Norske Vitenskabers Selskab (DKNVS) og KUFUniversitetet i Trondheim (UiT) sidan 1982 hatt sine museumsfunksjonar saein organisasjon, Vitskapsmuseet. I samband med skipinga av Noregs teknisk-natur-vitskaplege universitet (NTNU) er Vitskapsmuseet ein sjølvstendig institusjodirekte under kollegiet med eige styre og vald, fagleg leiar. Dei vitskapleg tilspå museet skal kunna ha nærare spesifisert undervisningsplikt ved fakultet/insPå den måten vil ein sikra dei vitskapleg tilsette kontakt både med museumlingane, forsking og undervisning. Vitskapsmuseet skal i framtida dessutan omtekniske samlingar og vera eit formidlingsorgan for heile NTNU.

Universitetet i Tromsø (UiTø) følgjer også ein integrert organisasjonsmodfor sine museumsfunksjonar, Tromsø Museum. Universitetet har ikkje fakultet, såmuseet sorterer direkte under kollegiet. Museet er organisert som eit institutt,tutt for museumsvirksomhet, som blir leia av ein vald styrar og ein tilsett admtrativ leiar. Tromsø Museum har følgjande avdelingar: arkeologisk avdeling, nkulturhistorie, samisk-etnografisk avdeling, botanisk avdeling, geologisk avdezoologisk avdeling, publikumsavdeling og administrasjonsavdeling. Det vitslege personalet ved Tromsø Museum er ikkje pålagt undervisningsoppgåveuniversitetet. Våren 1996 vil ein ha avslutta ein gjennomgang av organisasbåde ved museet og universitetet elles.


esor-

muse-tsmu-

varr. Dåsom deiit stortt for

v alle van-mlin-nner eine oginin-r m.a.man-par-et på

ea overs- og

lt haringarngs-

94, er

arke-pirator.resse åpela

lar å

innsom

som

ingar

å ha

Med verknad frå september 1993 har Universitetsrådet oppnemnt eit fellgan for universitetsmusea, Nasjonalt utval for universitetsmusea (NUUM). Funk-sjonen er å vera eit rådgjevande organ for universiteta og Universitetsrådet i umsspørsmål. Utvalet skal også sjå på samordnande tiltak mellom universitesea.

I følgje samanstilling frå Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepartementetden samla økonomiske ramma for universitetsmusea i 1993 ca. 190 mill. kroneer oppdragsinntekter (post 21-inntekter) rekna med, men ikkje alle utgifter gjeld drift og vedlikehald av bygningar. Oppdragsinntekter utgjer ca. 26% avtotale inntektene ved universitetsmusea. Oppdragsgjevarar spenner over efelt, med tiltakshavarar for utbyggingsprosjekt, Riksantikvaren og Direktoratenaturforvaltning som dei viktigaste.

Utan tvil har universitetsmusea den mest omstendelege organiseringa anorske museum. Museum som institusjonstype har eit vidare aktivitetsfelt ennlege undervisningsinstitutt. Funksjonar som går på tilsyn og vedlikehald av sagar eller formidlingstilbod til eit allment publikum, passar ikkje alltid like godt ii eit system der både organisering og budsjettekniske opplegg i hovudsak funksjon av studenttal. Somme museum har difor blitt, eller blir, organisertstyrte som vedheng til undervisningsinstitutta. Dette gjer at som institusjonsegar er somme universitetsmuseum meir usynlege enn dei burde vera. Det haført til vanskar med å gjera universitetsmusea tilstrekkeleg synlege i budsjettsaheng både internt i universiteta og overfor Kyrkje-, utdannings- og forskingsdetementet. Det gjer at potensialet som levande dialoginstitusjonar i samfunnlangt nær har blitt utnytta.

Ovanfor i "Universitetsmusea" i avsnitt 6.8. er det vist at universitetsmusikkje står sterkare enn andre museum når det gjeld katalogisering og oversynsamlingane, sjølv om dei rapporterte tala skulle vera for låge. DokumentasjonUNADOK-prosjekta vil betra på denne situasjonen.

I formidlingssamanheng kan det tyda på at ikkje alle universitetsmusea heigripe tak i det potensialet som ligg i det faktum at dei har store og viktige samlsom dekkjer både naturog kulturhistorie, at dei har nært forhold til nye forskiresultat og at dei er lokaliserte i dei største byane (jf. "Kva betyr besøkstala?" iavsnitt 8.3.2.). Av dei 17 musea som rapporterte meir enn 100 000 gjester i 19to universitetsmuseum.

Endeleg er det stor variasjon når det gjeld i kva grad universitetsmusea mrer seg i resten av den norske museumsverda og opptrer som ressurs og insPå dette feltet bør det vera både i universitetsmuseas og i samfunnets inteskapa ei museumspolitisk plattform som grunnlag for den rolla dei kan og vil si ei samla museumsverd.


Det er sjølvsagt opp til kvart universitet innanfor lov om universitet og høgskofinna den organisasjonsforma som ein meiner høver best for si museumsdrift. Muse-umsutvalet vil likevel peika på at som synlege og slagkraftige institusjonar bådeanfor universiteta og i samfunnet elles bør universiteta vurdera nokre forholdkan markera universitetsmusea som sjølvstendige einingar.– Universitetsmusea bør i fellesskap utarbeida ei museumspolitisk plattform

viser kva rolle dei vil og kan spela i forhold til resten av museumsverda.– Universitetsmusea bør organiserast som eigne, sjølvstendige driftsein

direkte under kollegiet.– Dersom den organisatoriske forma elles tillet det, bør det vurderast


t vur-

r stortta detndre

o av

lerieti kom-unst-

fleire Det

t

ernete.itet i-

av eten

tvik-nsegligrks-tlige

eum., slik

nar:alleri,nstmu-

. Dett- og

lkes- har

tatleg

eksterne representantar i styra.– I tillegg til systemet med valde faglege leiarar av universitetsmusea bør de

derast ei ordning med direktørar, tilsette på åremål.

Det primære i den framtidige organiseringa av universitetsmusa er at dei fågrad av organisatorisk og fagleg sjølvstende for på den måten å kunna utnyfaglege potensialet som ligg der, både innanfor universiteta, i forhold til amuseum og i forhold til samfunnet elles.

10.2.4 KnutepunktinstitusjonarDå tilskotsordninga for halvoffentlege museum vart innført i 1975, omfatta ho tdei tre kunstindustrimusea, men ingen kunstmuseum (jf. "Tilskotsordninga formuseum" i avsnitt 10.4.1.). På statleg nivå hadde ein på den tida Nasjonalgalog Riksgalleriet. Begge hadde sine finansieringsordningar. Det same galdt demunale kunstsamlingane, t.d. i Oslo og Bergen. Dei som fall heilt utanfor, var kmuseum som var drivne av kunstforeiningar.

I kunstnarmeldinga frå 1976 peika departementet på at ein stod overfor uløyste oppgåver når det galdt formidling av biletkunst og kunsthandverk.såkalla Formidlingsutvalet la fram to utgreiingar, NOU 1981: 45 Formidling av bil-ledkunst og kunsthåndverk og NOU 1982: 37 3% avgift på omsetning av billedkunsog kunsthåndverk. St.meld. nr. 27 (1983-84) Nye oppgåver i kulturpolitikken tokopp nokre av punkta frå Formidlingsutvalet, m.a. skipinga av eit galleri for modkunst, det seinare Museet for samtidskunst i Noregs Banks tidlegare hovudse

Med tilvising både til Formidlingsutvalet og til ei innstilling frå 1988 frå eutval oppnemnt av Norske Kunst- og Kulturhistoriske Museer (NKKM), vart dSt.meld. nr. 61 (1991-92) Kultur i tiden gjort framlegg om å etablera knutepunktinstitusjonar. Funksjonen til desse institusjonane er definert slik:

«Knutepunktinstitusjonene er tenkt å få en framtidig rolle som bærere nasjonalt kulturansvar og samtidig ha en regional og lokal tilknytning. Dstørste utfordringen for disse institusjonene vil, foruten å ivareta egen uling, produksjon og formidling, være å utvikle ideer, tilbud og kompetasom kan komme hele regionen tilgode, og bidra til å styrke kontakt og familjø innenfor de respektive landsdeler. Samtidig er tanken at nettvefunksjonene skal kople dem tettere både til andre institusjoner og til staog regionale myndigheter.»

På museumsfeltet er knutepunktinstitusjonane kunst- og kunstindustrimusMen ordninga gjeld også andre institusjonar/organ i det utøvande kulturlivetsom teater og festspel.

Med verknad frå 1996 er følgjande museum og galleri knutepunktinstitusjoNordnorsk kunstmuseum, Nordnorsk kunstnersentrum, Trøndelag kunstgBergen kommunes kunstsamlinger, Lillehammer kunstmuseum, Rogaland kuseum, Sørlandets kunstmuseum ogGalleri F15. I tillegg gjeld ordninga også Kunst-industrimuseet i Oslo og Vestlandske Kunstindustrimuseum. Stortinget har dessutanfastsett at Stiklestad nasjonale kulturhus og museum skal vera knutepunktinstitusjonfrå 1996. Dermed har også eit kulturhistorisk museum kome inn på ordningaer eit brot på den lina som har vore ført til no, der ordninga har omfatta kunskunstindustrimuseum.

Hovudregelen er at staten dekkjer 60% av samla driftsutgifter, medan fykommunen har ansvaret for 40%. Unntaka er Nordnorsk kunstmuseum som100% statleg finansiering og Nordnorsk kunstnersentrum som har 70% s


rd-uke iusea

edinga.a. attlegee fråjer detemerligg i

nan-tin- er ein ogken.

ing istitu-

ttverknst-

nsti-ina-tragå-orsksgal-

lettast

yre-g for

or deiir motSjølvsreis-erre

ute-medsyn-gio-

stat-ippet-

driftsfinansiering, til liks med andre tilsvarande institusjonar i Nord-Noreg. Då oninga vart effektuert frå og med budsjettåret 1995, vart det lagt inn ein realadet statlege tilskotet på ca. 10 mill. kroner, som i hovudsak gjekk til kunstmunder ordninga.

Til skilnad frå tilskotsordninga for halvoffentlege museum er ordninga mknutepunktinstitusjonar meir enn ei finansieringsordning med delt ansvar. Ordner avtalefest med aktuelle fylkeskommunar og kommunar. I avtalene står mlokal/regional reduksjon av tilskotet automatisk vil få konsekvensar for det statilskotet. Auke frå ein av tilskotspartane utløyser derimot ikkje automatisk aukdei andre. Statleg reduksjon kan gje lokal/regional reduksjon dersom ein ønskpå lokalt/regionalt hald. Staten gjer krav på styreleiar og ein eller to styremedli dei institusjonane som er omfatta av ordninga. For dei institusjonane som Oslo, er slik avtale enno ikkje ferdigforhandla.

Knutepunktinstitusjonane skal vera instrument i den statlege politikken infor biletkunst og kunsthandverk. I ein intern rapport om innhaldet i knutepunkstitusjonane presiserer departementet at hovudsiktemålet for institusjonanekvalitativt betre formidlingsverksemd. Dei skal ha primæransvar for ein regiofor målgrupper som er satsingsområde for den statlege kunstformidlingspolitikDet blir vidare sett krav til plan-, budsjettarbeid og rapportering. Samhandlnettverk er ein annan statleg føresetnad som skal oppfyllast av knutepunktinsjonane.

På biletkunst- og kunsthandverkområdet er det lagt opp eit omfattande neav institusjonar som i fellesskap skal sjå til at kulturpolitiske målsetjingar på kuområdet kan oppfyllast. I tillegg til dei nasjonale institusjonane og knutepunktitusjonane vil det frå 1996 bli sett i gang ei prøveordning med formidlingskoordtorstillingar ved fire prøvefylke. Vidare blir det gjeve tilskot til 14 kunstnarsensom står for lokal utstillingsverksemd og vandreutstillingar. I tillegg har dei oppver i samband med utsmykking av offentlege bygg og gjev informasjon om nsamtidskunst. Endeleg skal nemnast at fem fylkeskommunar har etablert fylkeleri. Nasjonal plan for formidling av billedkunst og kunsthåndverk legg opp til eitomfattande samarbeid mellom desse institusjonane for å gje flest mogeleg mogeleg tilgang til biletkunst og kunsthandverk.


Ordninga med knutepunktinstitusjonar har til no først og fremst fungert som ei ømerkt finansieringsordning. Departementet innførte prosentdelt samanskotslakunst- og kunstindustrimuseum, samstundes som modellen vart oppheva fkulturhistoriske musea. På same måten som tilskotsordninga for museum strintensjonane i kommunelova, gjer ordninga med knutepunktinstitusjonar det. om ein frå statleg hald ser på ordninga som ein statleg stimulerings- og styringkap og ikkje primært som ei finansieringsordning, blir ordninga lett oppfatta bsom eit finansieringsopplegg der staten skal bera storparten av utgiftene.

Ordninga har eit svært tungrodd budsjett- og rapporteringsopplegg. Knpunktinstitusjonane skal rapportera til to, stundom tre forvaltningsnivå, dels ulike budsjett- og rapporteringsrutinar og ulike tidspunkt. Dette fører til unaudleg ekstra-arbeid i institusjonane. I tillegg er avtaleverket slik at dersom ein renal/lokal part reduserer sitt tilskot, vil det automatisk føra til reduksjon av det lege tilskotet. Ordninga står dessutan i motsetnad til funksjonsdelingsprinssom St.meld. nr. 61 (1991-92) Kultur i tiden gjekk så sterkt inn for, med tilskotsansvar samla på eitt forvaltningsnivå.


nkt-m-

atlegetaid-

id, kan

ingetlova, sikre kul- øyre-ltur-sketteord-

e løy-

eram-et blir

-m eitte tilusea,Guov-eom-

rt einseumkome

bund,skipaorká-

ars-

jort

kul-regio-mu-

om-

Museumsutvalet gjer framlegg om at ordninga med museum som knutepuinstitusjonar blir oppheva. Dei aktuelle institusjonane blir overførte til fylkeskomunalt ansvar, dersom det ikkje ligg føre særlege grunnar til at dei skal vera stansvarsmuseum (jf. "Tilrådingar" i avsnitt 10.2.2.1.). Den statlege delen av tilskobør overførast til det generelle rammetilskotet til fylkeskommunane. Dei formlingsoppgåvene som dei aktuelle institusjonane skal ha i eit nettverkssamarbeein få til gjennom samordningsfunksjonar som Riksutstillingar står for (jf. "Riksut-stillingar - for alle typar museumsutstillingar?" i avsnitt 8.3.9.).

10.3 SAMISKE MUSEUMSametinget vart etablert i 1989 i medhald av lov av 12. juni 1987 Om Sametog andre rettsforhold (Samelova). Lova har som formål å følgja opp Grunndvs. «å legge forholdene til rette for at den samiske folkegruppe i Norge kanog utvikle sitt språk, sin kultur og sitt samfunnsliv». Sametinget skipa Samiskturråd med verknad frå 1993. Det meste av statlege støtteordningar som varmerkte samisk kultur, vart overførte til Samisk kulturråd. Det omfatta Norsk kuråds avsetjing til samisk kultur, Kulturdepartementets driftstilskot til samikunstnarorganisasjonar, kulturhus og Samisk kunstnarsenter, dessutan ei støning til samisk forlagsverksemd.

Sjølv om samiske museum som gruppe er lita, representerer musea uliksingar når det gjeld finansieringsansvar. Eitt museum,Sámiid Vuorká-Dávvirat/DeSamiske Samlinger, blir drive av ei museumsforeining. Kulturdepartementet eineansvarleg for offentleg driftstilskot. Sámiid Vuorká-Dávvirat/De Samiske Slinger er f.o.m. 1995 nasjonal institusjon. Den statlege representasjonen i styroppnemnd av Sametinget.

Sametinget er inne med driftsfinansiering av Árran Julevsáme guovdásj/Lulesamisk senter, men det gjeld ikkje museumsdelen. Senteret er organisert sostifting. Med verknad frå 1996 har Stortinget vedteke å gje direkte statleg støinstitusjonen over Kulturdepartementets budsjett. Dei fleste andre samiske mt.d. Saemien Sijte/De sørsamiske samlinger, Deanu Musea/Tana museum, dageinnu gilisilju/Kautokeino bygdetun og Várjjat sámi musea/Varanger samiskmuseum, er finansierte over tilskotsordninga med fylkeskommunal/statleg og kmunal finansiering (jf. "Tilskotsordninga for museum" i avsnitt 10.4.1.).

Eit utgreiingsprosjekt under Samisk kulturråd har hausten 1995 presentesamla plan for samiske kulturhus. Fleire nye prosjekt er omtala, m.a. nye musom sjølvstendige institusjonar eller som del av nye kulturhus. Dei som har lengst i planlegginga, er Østsamisk museumsanlegg i Neiden, Sør-Varanger. Vidarehar eit utval, oppnemnt av Sámi dáiddacehpiid searvi/Samiske kunstneres forlaga ei innstilling med framlegg om at Sametinget gjer eit prinsippvedtak om å eit Samisk Kunstmuseum som eigen institusjon, samlokalisert med Sámiid VuDávvirat/De Samiske Samlinger.

I innstillinga om samiske kulturhus blir det presentert eit framlegg om ansvdeling mellom staten ved Sametinget, fylkeskommunane og kommunane. Nasjo-nale institusjonar skal driftsfinansierast av staten ved Sametinget. Det blir gframlegg om å definera ein ny type institusjonar, regionale ansvarsinstitusjonar,som skal dekkja bestemte geografiske område i tillegg til ulike delar av samisktur. Etter framlegget skal staten ha 100% driftsansvar også for desse. Andre nale institusjonar skal ha delt finansiering, med 70% statleg og 30% fylkeskomnalt/kommunalt ansvar. Lokale institusjonar skal ha 100% fylkeskommunal/kmunal finansiering.


0%er det

tlegea på

Kul-/De

iske småføre-

tra-, eittiske.

iseraulev-r under.t, evt.isk

finstamiskelege plan-emntunna

stitu-

unaltering

jerost foreum

t fråle-sverk-

1, og

Når det gjeld investeringsutgifter, gjer kulturhusinnstillinga framlegg om 10statleg ansvar for nasjonale institusjonar. For dei andre institusjonstypane framlegg om 70% statleg og 30% fylkeskommunal/kommunal finansiering.

10.3.1 TilrådingarMuseumsutvalet meiner det er rett at Sametinget overtek det meste av det staansvaret for museumsdrift og -investeringar. Dermed vil museumsfeltet komline med kulturminneforvaltninga og andre kultursaker. I praksis betyr det at turdepartementets ansvar for offentleg driftstilskot til Sámiid Vuorká-DávviratSamiske Samlinger blir overført til Sametinget.

Når det gjeld eit evt. samisk kunstmuseum, vil Museumsutvalet gjera framleggom at det blir etablert som ei ny avdeling ved Sámiid Vuorká-Dávvirat/De SamSamlinger. Det er allereie gjort framlegg om ei samlokalisering, og med deieiningane som det i alle tilfelle er tale om, vil ei samorganisering vera klart å trekkja.

I NOU 1987: 34 Samisk kultur og utdanning. De enkelte sektorer. Adminissjon gjer eit fleirtal i utvalet framlegg om å etablera tre samiske hovudmuseumfor det nordsamiske området, eitt for det lulesamiske og eitt for det sørsamMuseumsutvalet støttar dette synet og meiner at ei slik løysing kan la seg realved å samorganisera Sámiid Vuorká-Dávvirat/De Samiske Samlinger, Árran Jsáme guovdásj/Lulesamisk senter og Saemien Sijte/De sørsamiske samlingeSametinget som sjølvstendige einingar med eit konsernliknande driftsopplegg

Sametinget avgjer sjølv korleis det samordnande ansvaret skal realiserasknytt direkte til Sametingets sekretariat, til Samisk kulturminneråd eller til Samkulturråd. Ei slik organisering vil fanga opp dei markerte kulturskilnadene som på det samiske området, samstundes som ein kan ta vare på og utvikla fellesskulturtrekk og verdiar. Saman og kvar for seg vil dei kunna fungera som fagtyngdepunkt for dei andre musea. Graden av sjølvstende kan vera stor, menlegging og drift på dei viktigaste funksjonsområda må samordnast. Som novanfor skal Sametinget ha ansvaret for driftsfinansiering og vil også på sikt kvurdera om institusjonane bør slåast saman til ei eining (jf. "Tilrådingar" i avsnitt10.2.2.1.).

Sjølv om kulturhusutvalet gjer framlegg om å etablera regionale ansvarsinsjonar med 100% statleg driftsfinansiering, tilrår Museumsutvalet at dei andresamiske musea framleis skal vera eit kombinert fylkeskommunalt og kommansvar, til liks med dei andre regionale og lokale musea. Det vil vera ei markav den regionale og lokale forankringa som desse institusjonane har.

Når det gjeld investeringstilskot til nybygg og/eller nye institusjonar, gMuseumsutvalet framlegg om at midlar blir overførte frå Kulturdepartementets pfor nasjonale kulturbygg til Sametinget, som prioriterer etter ein samla planutvikling av samiske kulturinstitusjonar. Eventuelle nye statlege ansvarsmusfår 100% finansiering, medan regionale/lokale museum får inntil 50% tilskoSametinget (jf. "Tilrådingar" i avsnitt 10.5.3.). På regionalt nivå bør alle nyetabringar av samiske museum vera baserte på fylkes(del)planane for museumsemd (jf. "Tilrådingar" i avsnitt 10.4.2.1.).

Sjå elles tilrådingane under avsnitta 10.2.2.1, 10.7.1, 10.9.1.1, 10.9.3.10.9.4.1.


tundmstil-

linjen i før- eller by-

somsatsar. Det

ylka.

ullekot

994.

leom

misk

ves-

10.4 MUSEUM UNDER FYLKESKOMMUNALT OG KOMMUNALT AN-SVAR

10.4.1 Tilskotsordninga for museum

Då tilskotsordninga for halvoffentlege museum kom i 1975, var det frå første smeininga at ordninga skulle verka stimulerande på eit desentralisert museubod. Dette var eintydig uttrykt i St.meld. nr. 93 (1971-72) Om museumssaken, heilti tråd med innstillinga frå Hovekomiteen.

«Når det gjelder spørsmålet om hvilke museer som desentraliseringsbør gjøres gjeldende for, synes de mindre kulturhistoriske museer somste rekke har sin kulturelle sammenheng og betydning knyttet til stedetvedkommende distrikt, umiddelbart å utpeke seg, det er i første rekkeog bygdemuseene, distriktsmuseene og fylkesmuseene».

Ordninga var basert på at fylkeskommunane fastsette driftstilskotet til museakom med i ordninga. Staten skulle refundera ein del av utgiftene etter prosentsom var identiske med prosentsatsane for tilskot til vidaregåande opplæringinnebar ein skala frå 35% statsrefusjon i Oslo til 75% i dei fire nordlegaste fOrdninga skulle på den måten verka utjamnande mellom fylkeskommunane.

Då ordninga vart innført, var det eit hovudprinsipp at kommunane ikkje skvera med på driftstilskota til musea. Det vart rekna at kommunane ytte sitt tils

Figur 10.1 Tilskotsordninga for halvoffentlege museum. Utviklinga av statstilskotet 1975-1Mill. kroner

Kilde: Budsjettproposisjonar frå Kulturdepartementet

gjennom fylkesskatten11. Det vart likevel opna for at fylkeskommunen skulkunna forhandla med kommunar om driftstilskot til somme institusjonar «såpenbart medfører direkte fordeler for vertskommunen, ikke minst av økonoart.» (St.meld. nr. 93 (1971-72) Om museumssaken). Det utvikla seg ulik praksis idei ulike fylkeskommunane. Somme stader vart kommunale tilskot brukte til in

11. Repartisjonsskatten, skatt frå kommunane til fylkeskommunane, vart avvikla i 1978.


kes-

aftige sjur 10.1

sau-kots-nga. dels sam-k alleet førbetyrjorde

vnt omeltet.lkes-entet

0 Til-totalni-i 1994okre

som åtte

v eiar.

reseg-dtek-

gjeve

skal, og

tasjon

hjelp,

dei haon og

l dis-rte

jett,idert

teringar, andre stader vart etter kvart kommunale driftstilskot eit krav frå fylkommunen.

Så lenge automatikken fekk verka, fram til 1983, hadde ordninga ein krvekst. Samla tilskot auka i gjennomsnitt med 30% årleg fram til 1983. Dei førståra auka talet på museum under ordninga, frå 179 i 1975 til 275 i 1982. Figuviser utviklinga av statstilskotsdelen av tilskotsordninga fram til og med 1994.

Det vart lagt tak på tilskotsordninga i 1983, dvs. at det vart slutt på refusjontomatikken frå Kulturdepartementet. I staden fastsette departementet ei tilsramme til kvar fylkeskommune, uavhengig av den tidlegare prosentfordeliFleire nye institusjonar kom likevel med i ordninga i perioden 1983-94. Det varresultat av at departementet og/eller Stortinget godkjende nye institusjonar iband med budsjettproposisjonane, dels kom det av at fylkeskommunane tomeirutgiftene med å ta nye institusjonar med i ordninga. I 1994, det siste årordninga vart omlagd, var den totale verdien av ordninga 223 mill. kroner. Det at den fylkeskommunale og kommunale delen av finansieringsordninga utg51%.

I St.meld. nr. 61 (1991-92) Kultur i tiden vart det signalisert ei omlegging atilskotsordninga. Utgangspunktet var eit ønskje både frå storting og departemeå forenkla ansvarsfordelinga mellom dei ulike forvaltningsnivåa på museumsfMed verknad frå 1995 fall den formelle bindinga mellom det statlege og det fykommunale løyvingsnivået bort. Omlegginga har ført med seg at departemårleg overfører eit tilskot som er øyremerkt museumsformål (kap. 328, post 6skotsordning for museum). Frå departementets side er det ein føresetnad at vået i 1994 skal førast vidare. Den statlege løyvinga hadde same kronesum og 1995. For 1996 er det gjort framlegg om eit par mindre tillegg for å styrkja nfå namngjevne institusjonar. Nominell løyving er elles den same som i 1995.

Då tilskotsordninga vart innført i 1975, vart det utarbeidd eit regelverk fastsette vilkåra for å koma med i tilskotsordninga. Vilkåra vart sette opp ipunkt.1. Museet skal vera fylkeskommunalt, kommunalt, sjølveigande eller eigd a

foreining som har som formål å driva faste, offentleg tilgjengelege samling2. Museet skal ha vedtekter som fastset formål, arbeidsområde, styre og fø

ner om kva som skal skje med samlingane dersom museet blir nedlagt. Vetene skal vera godkjende av fylkesutvalet etter at kulturvernnemnda har fråsegn. <

3. A>Museet må utgjera ein naturleg del av museumsstrukturen i fylket. Detha ein slik storleik som gjer det til ei naturleg, sjølvstendig museumseiningha ein rimeleg museumsteknisk standard med katalogisering og dokumenav samlingane.

4. Museum med fast fagleg arbeidshjelp bør hjelpa museum utan slik arbeidsmed fagleg konsulenthjelp når fylkeskonservatoren ber om det.

5. Museet skal vera tilgjengeleg for alle. Opningstidene skal kunngjerast.6. Når skuleklassar med lærar gjestar museet som ledd i undervisninga, bør

gratis tilgjenge. Museet skal så langt råd er hjelpa skulane med informasjrettleiing.

7. Museet bør når det er fagleg forsvarleg, vederlagsfritt stilla gjenstandar tiposisjon for fellesutstillingar, t.d. vandreutstillingar, som blir organiseoffentleg.

8. Museet må følgja dei føresegner som blir gjevne for oppstilling av budsrekneskap og for revisjon. Ved slutten av kvart rekneskapsår skal revrekneskap og årsmelding leggjast fram for kulturvernnemnda i fylket.


kunne lekk i grad

d med ein meded tilar 80geo-a har

ingarsjon- krave eller

lir

rad at hoane eringa.osent,atik-lterte i

ifor iadderkt at

rt grå-el, der kom

995ale/ot tilare. Detv ome omstyr-

nalt/inertnnsat-n stat-ilskotde på

ea vilatsen

I ei endra utgåve av regelverket med verknad frå 1983 vart det sagt at det avtalast gratis inngang for skuleklassar med lærar som besøkte museum somundervisninga. Vidare vart det understreka at institusjonane i størst mogelegskulle freista dekkja driftsutgifter med eigeninntekter.

Fylkeskommunane fekk ansvar for å handheva desse reglane i sambangodkjenning av institusjonar i tilskotsordninga. Regelverket har vore brukt påsvært inkluderande måte gjennom alle år. Hovudvekta har vore lagt på å fåmange museum framfor å styrkja nokre få. Ein god del av veksten har gått må etablera nye institusjonar. Av 195 institusjonar som er etablerte etter 1974, vmed i tilskotsordninga i 1993. Ikkje sjeldan har det vore argumentert utifrå ei grafisk rettferdsfordeling. Når det er sagt, så er det også heilt klart at ordningført med seg ei kraftig styrking av det totale museumstilbodet i distrikta.

Dei fleste institusjonane som er med i ordninga, er organiserte som stifteller er eigde av foreiningar. Nokre er også reint kommunale. Ein del av instituane har litt uklare eigarforhold. I seinare tid har somme fylkeskommunar settom at institusjonane som skal vera med i ordninga, må vera anten kommunalinterkommunale. I samband med den avtale- og registrerings-ordninga som Muse-umsutvalet gjer framlegg om, vil det bli eit krav at eigar- og vedtektsforhold bavklara (jf. "Avtaleordning og utviklingsprogram for museum" i avsnitt 10.9.1.).

Tilskotsordninga for halvoffentlege museum har utvikla seg til å bli ei ryggi norsk museumsfinansiering i den forstand at ho omfattar mange einingar, oghar styrkt den desentraliserte museumsstrukturen. I samsvar med intensjondei fleste kulturhistoriske musea med lokal eller regional forankring med i ordnSå lenge dei statlege tilskota var regulerte med ein automatisk refusjonsprrepresenterte ordninga ein sterk kveik for museumsarbeidet i distrikta. Automken, eller «sugerøyret inn i statskassen», som ordninga også vart kalla, resueit forventningsnivå om vekst som det var liten realisme i.

Reaksjonane i 1983, då taket på den statlege overføringa vart lagt, var dstor grad ei forventningskrise. Men det var også ein del fylkeskommunar som hkome seint i gang med oppbygginga av musea sine, og som difor kjende stebremsane vart sette på for tidleg. Då veksten flata ut og budsjettkvardagen vaare, kunne ein sjå at tilskotsordninga kunne få preg av å vera eit svarteper-sppartane venta på kvarandre eller skulda på kvarandre når institusjonar ikkjemed eller ikkje fekk den veksten dei meinte dei burde ha.

Sjølv om omlegginga av tilskotsordninga for halvoffentlege museum i 1førte til at den formelle bindinga mellom statstilskotet og den fylkeskommunkommunale tilskotsdelen vart borte, er det enno tale om eit øyremerkt tilskmuseumsdrift i fylka. Slik sett er ikkje intensjonen i Kulturmeldinga om ei klarfunksjonsdeling mellom stat og fylkeskommunar følgt opp på museumsfelteter heller ikkje heilt i samsvar med dei reformstrategiane som er nedfelte i lokommunar og fylkeskommunar av 28. februar 1992. Der er det eit klart ønskjå redusera bruk av direkte statleg kontroll og styring til fordel for meir rammeing.

Dette er uttrykk for eit nærleiksprinsipp som tek utgangspunkt i at regiolokalt engasjement og økonomisk ansvar skal følgjast åt. At eit slikt kombengasjement og ansvar eksisterer, viser det faktum at den fylkeskommunale isen for musea på tilskotsordninga har auka, trass i utflating og reduksjon av delege innsatsen. Tilhengjarane av nærleiksprinsippet vil hevda at øyremerkte togså kan fungera som ein brems på utviklinga, spesielt når tilskota blir ståansame nominelle nivået.

På den andre sida kan ein innvenda mot eit slikt nærleiksprinsipp at mustapa i ein lokal/regional kamp om ressursar, fordi den fylkeskommunale inns


ram-duk- endå

ums-yre-syn

e til-

insti-idare,i til-kes-itivedninga nivå.lskots-

t (jf.rbei-por- vur-

mid- Kul-elles-ronerani-lkes-

use- denekkeneDel-re ein

harnger erplanar.lkes-a ein

ark.rak-

tgrei-ed på

på feltet ikkje er lovpålagd. I ein budsjettkvardag med få teikn til vidare ressursmer vil innsatsen på område som ikkje er pålagd ved lov, stå laglegast til for resjon. Dessutan kan det hevdast at eit reindyrka nærleiksprinsipp vil kunna gjestørre skilnader enn i dag mellom fylkeskommunane, med ulik kvalitet i musetilbodet til innbyggjarane. Det kan vidare hevdast at ei sentral styring med ømerkte tilskot frå staten lettare vil kunna sikra eit meir likeverdig tilbod utan omtil kvar ein bur i landet.


Når ordninga skal førast vidare, vil Museumsutvalet ta utgangspunkt i at øyremerktprosenttilskot først og fremst har effekt som stimuleringstiltak. Slik var det medskotsordninga den første tida, slik har det vore til no når det gjeld knutepunkttusjonane. Men når det ikkje lenger er eit mål å stimulera, men å føra noko vvil andre ordningar kunna verka minst like godt som øyremerking. Midlane skotsordninga for museum bør difor gå inn i det generelle rammetilskotet til fylkommunane. Då vil fylkeskommunane stå fritt til å følgja opp dei mange possignala som ligg i museumsplanane. Det understrekar samstundes den betyfylkeskommunane bør ha når det gjeld museumsarbeid på regionalt og lokalt

Det er då ein føresetnad at det statlege engasjementet og intensjonane i tiordninga blir følgde opp. Ei museumslov, som Museumsutvalet gjer framlegg om,vil vera eit verkemiddel for å sikra rammevilkåra for musea også regional"Museumslov" i avsnitt 10.8.). For å kunna ha oversyn over korleis museumsadet utviklar seg på fylkeskommunalt nivå, bør fylkeskommunane framleis raptera til Kulturdepartementet. Det vil også vera naudsynleg som grunnlag for ådera evt. nye stimuleringstiltak.

Øyremerkt prosenttilskot kan brukast som tidsavgrensa stimuleringsverkedel på felt der ein ser at det trengst ei styrking. Som eit stimuleringstiltak børturdepartementet i ein periode på fire år gå inn med 60% støtte til styrking av ftenesteopplegg i kvart fylke. Berekningsgrunnlaget er avgrensa til 400 000 kpr. fylkeskommune pr. år. Fylkeskommunane avgjer sjølve korleis dei vil orgsera tenestene. Etter fire år går midlane inn i det generelle rammetilskotet til fykommunane.

10.4.2 Dei fylkeskommunale museumsplananeFrå slutten av 1970-talet starta nokre fylkeskommunar med utarbeiding av mumsplanar. Ny plan- og bygningslov i 1985 påla fylkeskommunen, som del avordinære planprosessen, å samordna «statens, fylkeskommunens og hovedtri kommunens fysiske, økonomiske, sosiale og kulturelle virksomhet i fylket». vis som resultat av dette skaut planarbeidet fart frå 1987 og utover og har vokontinuerleg prosess dei seinaste åra.

I løpet av arbeidet med denne utgreiinga er det fleire fylkeskommunar somendra planane sine eller som har sett i gang nye planprosessar. Somme gomuseumsplanane ein del av kulturplanane, andre gonger er dei sjølvstendige I all hovudsak har planane berre vore rådgjevande og ikkje bindande for dei fykommunale styresmaktene. Berre ein fylkeskommune er i ferd med å utarbeidfylkesdelplan for museumsfeltet og kulturminneforvaltninga, nemleg HedmBruk av fylkesdelplan gjev planarbeidet ein lovforankra og meir forpliktande kater.

Midt på 1980-talet sette både NKKM og Statens museumsråd i gang eit uingsarbeid med tanke på å få til ein betre museumsstruktur. Utgreiingane fall n


um iKM, der

kes-igastela ei

land.hus,um,oms-

rikt/ei harkunnaunen

tta. Eigstil-

tja oppløns-

-

ette, iasis-ums-r det(1995)

nen ianskem har

r forpnåSomr mel-ngs-usea

denngar

ggja utserve-je-g iers- blir

to ulike modellar. Statens museumsråd ville ha ei ordning med fylkesmusekvart fylke som ein overordna institusjon for museumsverksemda i fylka. NKderimot ville formalisera den desentraliserte modellen som hadde vakse framregionmusea hadde blitt den viktigaste eininga i fylkeskommunane.

NKKMs syn vart det viktigaste grunnlaget for mange museumsplanar i fylkommunane. Det har vore ei medverkande årsak til at regionmusea er dei viktmuseumseiningane i dei fleste fylka i dag. Somme fylkeskommunar har avviktidlegare ordning med fylkesmuseum, m.a. Telemark, Buskerud og NordNokre fylkeskommunar held på ordninga med fylkesmuseum: Østfold, AkersAust-Agder og Vest-Agder. Andre fylkeskommunar har aldri hatt fylkesmuset.d. Hedmark, Oppland, Rogaland, Hordaland, Sogn og Fjordane, Møre og Rdal, Trøndelags-fylka, Troms og Finnmark.

Satsinga på regionmuseum har ført til at det i kvart fylke er frå tre til sju distregionar/museumsområde. Det er knapt noko regionmuseum som meiner at dden bemanninga eller ressurstilgangen som dei hevdar er naudsynleg for å verka som eit regionmuseum. Så langt er Finnmark den einaste fylkeskommsom har sett opp ein minimumsstandard for kva eit regionmuseum skal omfaønskjeleg basisbemanning er to konservatorstillingar (ein styrar), ei pedagoling, ei kontorstilling og ei teknisk stilling.

Med utgangspunkt i denne basisbemanninga kan ein som reknedøme seei årleg kostnadsramme for eit regionmuseum, (med ei idealfordeling mellom og andre driftsutgifter på 50-50):

5 stillingar à kr 300 00012 kr 1 500 000 Andre driftsutgifter, 50% av totalbudsjett kr 1 500 000 Sum kr 3 000 000

No finst det fleire regionmuseum som har større samla ressursar enn d1994 var det i alt 21 institusjonar. Mange ligg likevel under denne grensa for bbemanning og ressurstilgang. Det fortel litt om kva ambisjonsnivå regionmusemodellen inneber for fylkeskommunane. For Finnmark fylkeskommune innebeein ønskjeleg auke på 22,5 stillingar dei næraste åra. Det noverande nivået er 13,5 stillingar ved dei aktuelle musea.

Med få eller ingen føringar frå sentralt hald seier det seg sjølv at variasjofylkeskommunane når det gjeld museumsstruktur, ambisjonar og planar, er gstor. Det finst likevel nokre tendensar som går att i dei seinaste planane og soprinsipiell interesse:– Måten planane er utforma på, signaliserer ein klarare vilje til å gje premissa

museumsarbeidet i fylka og ein vilje til å styra ved å definera kva ein vil opmed musea. Utarbeiding av handlingsplanar er eit klart uttrykk for dette. døme kan nemnast at Rogaland frå 1995 har innført ei ordning med avtalelom fylkeskommunen og dei einskilde institusjonane. Avtalene tek utgapunkt i Kulturdepartementets målstyringsopplegg og spesifiserer kva mskal utføra i budsjettåret innanfor budsjettrammene.

– Somme fylkeskommunar har dei seinaste åra lagt meir vekt på å styrkjaadministrative samordningsfunksjonen ved å skipa fylkeskommunale stillisom berre eller som i hovudsak skal arbeida med museumsspørsmål.

– Det er ein aukande tendens til å satsa på fellestenester i staden for å byseparate funksjonar ved einskildmuseum. Døme på slike tenester er konringsoppgåver i Hedmark, tekstilkonservering i Hordaland, utstillingsformgving i Sør-Trøndelag, generell rådgjeving, konservering, foto og formidlinAust-Agder. Lokalisering av fellestenester kan vera til eitt museum (t.d. Akhus, Hordaland, Hedmark, Aust-Agder, Sør-Trøndelag) eller tenestene

12. Det er berre rekna med reine lønsutgifter inkl. sosiale avgifter.


Tele-åtenmeir

fylka.a: Altaapp-miskeisto-yparnan-

t; c)felt,

unarker av

ande

ar forland). klarr fort påster

kom-ver. eit

p tilusea,nsvartaler

å ellerfinan- veg-

kon-rensa

unen

are

m.a.

ylkes-

meir igasje- fyl-

definerte i eit nettverk der musea har kvar sine spesialitetar (t.d. Østfold, mark, Finnmark). Etablering av fellestenester fungerer delvis på same msom eit fylkesmuseum kunne ha gjort. Men fellestenesteopplegga tek omsyn til det eksisterande, desentraliserte mønsteret.

– Det finst tendensar til å definera tematiske ansvarsområde for musea i Som døme kan nemnast Finnmark, som definerer desse ansvarsmuseMuseum (forhistorie), Gjenreisningsmuseet (gjenreisingshistorie), Nordkmuseet (kystkultur), Sør-Varanger museum (grensehistorie), Varanger samuseum (sjøsamisk forhistorie og kulturhistorie), Vadsø museum (kvenhrie) og Vardøhus Museum (pomorkultur). Ansvarsmusea kan ha tre tansvar: a) regionalt ansvar med rettleiing av mindre samlingar/museum infor sin region; b) fagleg ansvar for å dokumentera eit tema i heile fylkemuseumsfagleg ansvar i heile fylket for utvikling og rettleiing på spesielle t.d. konservering, datateknologi, foto og utstillingsdesign.

– For å styrkja samarbeid mellom institusjonane etablerer fleire fylkeskommsamarbeidsråd eller museumsråd, der institusjonane møtest for å drøfta safelles interesse. Som nemninga viser er det i dei fleste tilfella eit rådgjevorgan for den fylkeskommunale administrasjonen.

– Det er ein tendens til å gje dei største institusjonane meir formalisert ansvmindre museum, eit ansvar som også kan innebera driftsansvar (t.d. Roga

– Dei nyaste museumsplanane (t.d. Møre og Romsdal, Finnmark) viser eintendens til å dra kommunane meir med når det gjeld økonomisk ansvamuseumsdrift. Samanskotslagsmodellen frå tilskotsordninga blir overførforholdet mellom fylkeskommune og kommunar. Det teiknar seg eit mønder fylkeskommunane tek ansvar for dei institusjonane som femner fleire munar eller som går inn i eit fylkesnettverk med fordeling av oppgåMuseum som tematisk og geografisk omfattar ein kommune, blir gjernekommunalt ansvar, heilt eller delvis. I Finnmark legg fylkeskommunen opat vertskommunane skal stå for 30% av utgiftene for ansvars- og regionmmedan fylkeskommunen har 70%. I lokalmusea skal vertskommunen ha afor 75% av utgiftene, medan fylkeskommunen tek 25%. Det skal lagast avmellom fylkeskommunen og dei aktuelle kommunane.

– Fylkeskommunane er varsame med å ta inn i planane bruk av tenester frsamordning med institusjonar som universitetsmusea eller andre statleg sierte museum i fylka. Slik sett er planane djervare når det gjeld å tenkja påner av kommunane. I visse fall blir det nemnt kjøp av tenester, t.d. innanforservering frå statlege museum i fylket. Men planarbeidet er i stor grad avgtil det som fylkeskommunen har ansvaret for.


Med den desentraliserte strukturen som norske museum har, vil fylkeskommvera det viktigaste forvaltningsnivået for eit fleirtal av museumseiningane. Muse-umsutvalet vil rå til at fylkeskommunane legg vekt på følgjande moment i det vidplanarbeidet:– Det blir tilrådd ei sterkare nettverksorganisering av musea i kvart fylke,

ved å definera ansvarsmuseum (jf. avsnitta 10.2.2.1 og 12.2).– Fylkeskommunane bør gå eit steg vidare i plansamanheng og utarbeida f

delplanar for museumsverksemda.– Det er naturleg at kommunane tek større ansvar ved å engasjera seg

museumsarbeidet. På den måten blir det større samsvar mellom lokalt enment og lokalt ansvar. Avtalefesta fordeling av økonomisk ansvar mellom


ar og

om- opp

sten-tørreseumet og

arar. Iver iskot

eiga-ttstå-

unes dessu-eyers

ske, San-

Schøt-rond-

dmi-r har

Det meder detei får

drags-

inn-ylkes-, øko-snivå 20%

ring-ar er med

keskommunane og kommunane vil vera ei rettesnor både for institusjonfor forvaltningsnivåa.

– Bruk av avtaler mellom fylkeskommunen og dei institusjonane som fylkeskmunen har ansvaret for, bør bli ei fast ordning. Avtalene bør vera knyttemot langtidsplanar som institusjonane utarbeider.

– Styrking av samordningsarbeidet på fylkesnivå, t.d. med etablering av felleester, er positivt. Når fylkeskommunane planlegg fellestenester, bør dei i sgrad vurdera samarbeid med og bruk av kompetanse i t.d. universitetsmueller andre museumsmiljø som staten har ansvaret for, dessutan Arkivverkbiblioteksektoren ( jf. "Fellesmagasin og fellestenester" i avsnitt 7.3.4.1. og10.2.3).

10.4.3 Kommunale museumI museumsstatistikken for 1991 svarte 148 museum at kommunar sto som eigseinare statistikkspørjingar har det ikkje vore spurt om eigarskap. Stikkprømaterialet tyder på at somme institusjonar har forveksla kommunalt driftstilmed kommunalt eigarskap. Talet er difor noko usikkert.

Ein del av musea har ein eigarkonstruksjon der fleire kommunar står somrar gjennom eit representantskap. Musea er likevel ikkje kommunale, men friande organisasjonar som meir liknar på stiftingar.

Somme av dei viktigaste kunstmusea er kommunale, t.d. Oslo kommkunstsamlinger med Munch-museet, Vigeland-museet og Stenersen-museet,tan Bergen kommunes kunstsamlinger med Bergen Billedgalleri, Rasmus Msamlinger og Stenersens samling.

Det store fleirtalet av kommunale museum høyrer til i den kulturhistorigruppa. Av dei større musea i denne gruppa skal nemnast Fredrikstad museumdefjordmuseene, Mandal bymuseum, Troldhaugen, Hanseatisk museum og stuene, Kystmuseet i Nord-Trøndelag - Woxengs samlinger, Rana museum, Tarnes distriktsmuseum, Alta Museum og Sør-Varanger Museum.

Ein del av dei kommunale musea er administrerte som del av kommunalanistrasjonen, t.d. av kulturkontoret. Kulturstyret eller andre politiske nemndedå styrefunksjon for institusjonane.

Fleire av dei kommunale musea er med i tilskotsordninga for museum.betyr at fylkeskommunen har ansvaret for driftsfinansiering, som oftast samanden aktuelle kommunen, men av og til med eineansvar. Som nemnt ovanfor ein tendens til at kommunane kjem sterkare inn i museumsarbeidet ved at dansvaret for mindre institusjonar. Samstundes går dei inn som økonomiske bipartar i regional- eller distriktsmuseum når dei er vertskommunar.

Det har vist seg vanskeleg å få eit fullstendig oversyn over den kommunalesatsen på museumsfeltet. I den årlege rapporten til Kulturdepartementet frå fkommunane har somme fylkeskommunar også oversyn over det kommunalenomiske bidraget. Kommunane i Troms og Finnmark representerer eit tilskotsom ligg godt over det ein kan finna i dei andre fylka, med høvesvis 43% ogav dei totale offentlege tilskota til museum i 1994.


Med det sterke innslaget av lokale samlingar og institusjonar finn Museumsutvaletdet heilt rett at kommunane i større grad enn tidlegare kjem inn som finansiespartar når det gjeld museumsdrift. Hovudprinsippet bør vera at lokale samlingeit ansvar for kommunane, medan fylkeskommunane har ansvaret for museum


s- og som

mersam-sak-

ten-mfor detglege

t vik-ntakaa. Det

stun-rande

takn. Påbygg.ksjon

r føl-ner), (3,1ásj/er),er),mu-

til-til 5,7

sut-

ne til

renuse-onaren-in til-

t.meld. til

region- og distriktsansvar. Det vil vera i samsvar med prinsippet om funksjonansvarsdeling. Her må ein likevel i stor grad ta omsyn til variasjonsrikdomenhar vakse fram i kjølvatnet av tilskotsordninga. Museumsutvalet meiner difor at einmå overlata til kvar fylkeskommune å finna fram til funksjonelle samarbeidsformed kommunane, t.d. med delt ansvar for driftsfinansiering. Det viktige er at arbeidet mellom kommunar og fylkeskommunar blir avtalefesta, og at museumtiviteten innanfor eit fylke blir vurdert som ein heilskap (jf. "Tilrådingar" i avsnitt10.4.2.1.).

Når det gjeld dei institusjonane som blir drivne som ei ordinær kommunaleste, meiner Museumsutvalet at det bør vurderast å gje dei ei friare stilling sodriftseiningar med eigne styre, der ein også har representantar som står utankommunalpolitiske området. Det vil vera å markera musea som frittståande, faorgan også i kommunal samanheng.

10.5 INVESTERINGS- OG PROSJEKTFINANSIERINGNår det gjeld statlege midlar til investering og spesielle tiltak ved musea, er detig å understreka at det svært ofte er tale om ei delfinansiering av tiltaka. Uner statsinstitusjonane, nokre statsfinansierte museum og universitetsmusebetyr at lokale og regionale midlar er vesentlege i investeringssamanheng. Samdes er det også viktig å vera klar over at det statlege bidraget oftast er avgjefor at tiltaka kan realiserast.

10.5.1 KulturdepartementetInvesteringstilskot til bygg og anlegg og tilskot til prosjekt og andre einskildtiler dels administrerte av departementet sjølv, dels av underliggjande orgadepartementets budsjett kap. 320 post 73 står løyvingar til nasjonale kulturDet gjeld institusjonar som har ei nasjonal oppgåve, ein landsomfattande funeller ein viktig landsdelsfunksjon.

Museumsbygg har ofte fått tildeling frå kap. 320 post 73. I åra 1993-96 hagjande museum fått investeringstilskot: Gjenreisningsmuseet (10,5 mill. kroHenie-Onstad Kunstsenter (10 mill. kroner), Norsk Industriarbeidermuseummill. kroner), Ivar Aasen-senteret (1,5 mill. kroner), Árran Julevsáme guovdLulesamisk senter (3,9 mill. kroner), Norsk Bergverksmuseum (6 mill. kronNorsk Folkemuseum (35 mill. kroner), Norsk Skogbruksmuseum (4 mill. kronVárjjat Sámi Musea/Varanger Samiske museum (12,2 mill. kroner) og Vikingseet Borg (12,3 mill. kroner).

Når det gjeld einskildtiltak, har Kulturdepartementet sidan 1985 hatt einskotssum til sikringstiltak ved museum. For 1995 og 1996 er summane sette mill. kroner. Med verknad frå 1995 er desse midlane forvalta av Norsk museumvikling (NMU) (sjå "Norsk kulturråd og Norsk museumsutvikling" i avsnitt 10.6.).Kulturdepartementet har elles stundom ytt eingongstilskot frå rådveldemidlamuseumstiltak.

Norsk kulturråd har sidan etableringa i 1964 vore den viktigaste bidragsytaav ekstraordinære tilskot til musea. Kulturrådet har ytt toppfinansiering til mumsbygg frå rådets avsetjingar til kulturbygg. I praksis er det slik at institusjsom ikkje stettar tildelingskriteria for nasjonale kulturbygg på Kulturdepartemtets budsjett, sender søknadene til Norsk kulturråd. Det har gjeve Kulturrådet eskotsprofil som har støtta opp om det desentraliserte museumsmønsteret. I Snr. 61 (1991-92) Kultur i tiden vart det konstatert at 80% av Kulturrådets midlarkulturbygg gjekk til museum.


om, har

erdi,ms-se på

rrådv 117

ått tilandenebertriellee av

tyret

er til

e-l fiskes pri-

- (nokot til

Kulturrådet har i alle år også gjeve tilskot til ulike tiltak ved institusjonane skjem inn under merkelappen kulturvern. Når det gjeld bruk av desse midlaneNorsk kulturråd dei seinare åra vilja prioritera prosjekt med stor overføringsvt.d. løysingar for bruk av informasjonsteknologi, vern og utbygging av museusamlingane, samtidsdokumentasjon, utbygging av konserveringskompetanregionalt nivå og formidlingstiltak for born og unge.

Figur 10.2 viser eit oversyn over tilskot til museumsarbeid frå Norsk kultui perioden 1990-94, basert på årsmeldingane. Samla sum var i underkant amill. kroner. Oversynet viser at ein stor del av dei økonomiske bidraga har gnybygg, oppsetjing av kulturhistoriske bygningar eller istandsetjing av eksisterbygningar. Dette er i og for seg naturleg, sidan bygningsprosjekt som oftast instore summar. I dei aktuelle åra er m.a. Kulturrådets innsats for teknisk-induskulturminne ein ikkje uvesentleg faktor. Tilskotsprofilen er elles eit spegelbiletat musea også dei seinaste fem åra har satsa på infrastrukturtiltak.

Når det gjeld tilskot til nye museumsbygg og andre tilskot til museum, har si NKKM i mange år fungert som konsulentar for dei fleste søknadene.

10.5.2 Andre departementNokre andre departement er aktuelle når det gjeld tilskot til investeringar elleinskildprosjekt.

Fiskeridepartementet hadde pr. 1994 berre ytt tilskot til mindre tiltak. Departmentet har den seinare tida fått søknader frå nokre museum som er knytte tiog fiskeindustri, bl.a. Norsk Fiskeindustrimuseum, som også er eitt av dei sekoriterte teknisk-industrielle kulturminna (jf. "Teknisk-industrielle kulturminne" iavsnitt 11.2.2.4.) Søknadene gjeld både investerings- og årleg driftstilskot.

Kommunal- og arbeidsdepartementet har dels direkte og dels gjennom Distriktsutbyggingsfondet, seinare Statens nærings- og distriktsutviklingsfondunder Nærings- og energidepartementet) gjeve etablerings- og investeringstilstre prosjekt i perioden 1991-94.

Figur 10.2 Norsk kulturråds tilskot til museum 1990-94

Kilde: Årsmeldingar frå Norsk kulturråd


orskgramlering

arket erhar i 10 er attna-Det erer tilom-

er til-r ein

e-regseum stø-

ering.e. Forar- avgs-

. 6,1se-

eta-

lskotl-

t insti-r som på at

, tilrårings-

-rose-dning

a eit nye

Det gjeld Norsk Bremuseum, Fjærland, Breheimsenteret, Jostedal og NFjellmuseum, Lom. Alle tre prosjekta var med i departementets forsøkspro«Reiselivets infrastruktur». Slik sett representerer satsinga ei museumsetabsom i sterk grad har eit næringsutviklings- og reiselivsperspektiv.

Nærings- og energidepartementet med underliggjande direktorat/etatar hogså engasjert seg på tilskotsbasis til einskildtiltak. Det mest omfattande tiltadet planlagte nybygget til Norsk Oljemuseum i Stavanger. Departementet St.prp. nr. 1 (1993-94) signalisert eit tilskot på inntil 70 mill. kroner, inkludertmill. kroner til eit driftsfond. Føresetnaden for medverknad frå departementetdet statlege investeringstilskotet, 60 mill. kroner, utgjer rundt 1/3 av totalkosdene. Lokale styresmakter og industri skal syta for den resterande summen. også ein føresetnad at lokale styresmakter og industrien skyt til 10 mill. krondriftsfondet. Drifta av Norsk Oljemuseum er pr. dato finansiert av Stavanger kmune. Prosjektet er eit døme på at næringslivet, i dette tilfellet oljeindustrien, tenkt ein vesentleg rolle på investeringssida. Statleg tilskot til eit driftsfond eny og uvanleg måte å gje driftstilskot på.

Utanriksdepartementet er i liten grad inne med økonomiske midlar til musumsformål. Når det av og til skjer, er det i hovudsak gjennom NORAD. I Nogjeld det einskilde utstillingsprosjekt der norske museum samarbeider med mufrå utviklingsland. NORAD har dessutan i perioden 1991-94 gjeve økonomisknad til museumstiltak i bistandsland, m.a. Botswana og Zambia.

Miljøverndepartementets investerings- og prosjekttilskot på museumsfeltetprimært kanalisert gjennom Riksantikvaren og Direktoratet for naturforvaltnDet er først og fremst tale om eingongstilskot på tidsavgrensa satsingsområdRiksantikvaren har eit viktig felt vore tilskot til restaurering og sikring av arbeidkultur og tekniske kulturminne. I perioden 1990-94 gjekk 29,9 mill. kroner, 88%løyvingane, til museum eller tiltak som går inn i ein museums- og formidlinsamanheng (jf. "Teknisk-industrielle kulturminne" i avsnitt 11.2.2.4.). Det andresatsingsfeltet har vore kystkultur og fartøyvern. I perioden 1990-94 gjekk camill. kroner, 23% av totalløyvinga, til museum eller tiltak som går inn i ein muums- og formidlingssamanheng (jf. "Fartøyvern og kystkultur" i avsnitt 11.2.2.5.).Hovudsatsinga til Direktoratet for naturforvaltning har i perioden 1990-94 vorebleringstilskot til naturinformasjonssentra (sjå "Informasjonssentra for natur ogkultur" i avsnitt 11.4.2.2.).

Av andre einskildtiltak under Miljøverndepartementet skal også nemnast titil museum i tilknyting til «Aksjon vannmiljø», m.a. til dei teknisk-industrielle kuturminna Fetsund lensemuseum og Næs Jernverksmuseum.

Samla sett er investerings- og prosjektfinansiering ved musea prega av atusjonane i stor grad søkjer seg fram til varierte kjelder og bidragspartar ettedet høver med dei tiltaka som musea vil realisera. Det er fleire ting som tydervariasjonsrikdomen på dette feltet har auka dei seinaste åra.

10.5.3 TilrådingarMed eit sektoransvar for ulike departement når det gjeld museumsverksemdMuseumsutvalet at vedkomande departement også skal ha ansvar for investertilskot (jf. "Alt museumsansvar i eitt departement?" i avsnitt 10.7.). Ei viss samordning på dette feltet vil likevel vera på sin plass, først og fremst når det gjeld pdyrar for etablering av nye institusjonar. Vidare er det også behov for ei samorav investeringstilskota i Kulturdepartementet og Norsk kulturråd.

Godkjenning av investeringstilskot til nye institusjonar vil i praksis også vergodkjenning av at institusjonen skal etablerast. I Kulturmeldinga står det a


nstitu-nstitu-er for

rei-

r m.a.

ellerhar eitsjonen

et kanein fråmråde.fts-. medå eit

inan-varet

vera

skost-

st med

likeot til

depar-ne vilnheng.etin-

de-ål-

kvalite-ar foresielt det

rdnandeane.

dokumentasjonsområde i størst mogeleg grad skal leggjast til eksisterande isjonar. Praksis i dag er heller det motsette, der planar om etablering av nye isjonar blir presenterte både titt og ofte. I dag finst det ingen faste retningslinkorleis slike saker bør vurderast.

Norsk kulturråd har laga rådgjevande retningsliner for planlegging av nyeselivsattraksjonar. Med tilknyting til tankane i dette arbeidet vil Museumsutvaletgjera framlegg om søknads- og vurderingsprosedyrar for nye institusjonar, defølgjande moment må vera med:– Det skal vurderast om det er behov for institusjonen, anten i det regionale

nasjonale nettverket. Er det andre, eksisterande museum som allereie delansvar på feltet, bør det vurderast å styrkja innsatsen ved denne instituframfor å etablera ein ny.

– Er det tale om temamuseum, skal det vurderast om temaet er så viktig at dforsvarast å bruka ressursar på å etablera eit museum. Generelt bør offentleg side vera varsam med å etablera nye museum med smale temao

– Når det gjeld tilskot til institusjonar som skal vera eit regionalt og lokalt driansvar, skal investeringssøknader vera tilrådde av fylkeskommunen, evttilvising til fylkeskommunens museumsplan. Når det er fleire søknader frfylke, skal fylkeskommunen setja opp ei prioritert liste.

– Saman med søknaden om investeringstilskot skal det liggja føre ein driftsfsieringsplan der fylkeskommune og/eller kommune(ar) stadfestar det ansdei skal ha.

– Det statlege investeringstilskotet til regionale og lokale institusjonar kan inntil 50% av totalkostnadene.

– For statlege ansvarsmuseum vil statens ansvar vera 100% av investeringnadene

– Nye statlege ansvarsmuseum skal i størst mogeleg grad samorganiseraeksisterande ansvarsmuseum, evt. som nye avdelingar (jf. "Tilrådingar" iavsnitt 10.2.2.1.). Når det gjeld samiske museum, jf. "Tilrådingar" i avsnitt10.3.1..

Tilskota frå Kulturdepartementet til kulturbygg er i dag administrerte på tre umåtar. Ovanfor er dei to viktigaste kjeldene nemnde, departementets tilsknasjonale kulturbygg og kulturbyggmidlane i Norsk kulturråd. Museumsutvalet vilhevda at det vil vera ein føremonn å samla tilskotsansvaret ein stad, anten i tementet eller i Norsk kulturråd. Både søkjande institusjonar og styresmaktevera tente med ei sterkare samordning slik at søknadene kan vurderast i samaI tillegg bør statlege investeringstilskot til samiske museum overførast til Samget.

Museumsutvalet tilrår også at ein vurderer å få til ei samordning med Kulturpartementets tilskot til regionale og lokale kulturbygg, kap. 320 post 60. Msetjinga med desse tilskota er bl.a. å utnytta eksisterande ressursar og auka ten på kulturlokale. I somme samanhengar vil det vera fornuftig å vurdera plannye, lokale museumsbygg og planar for generelle kulturbygg i samanheng. Spvil det vera tenleg i dei tilfella der utstillingar og andre publikumsfunksjonar erviktigaste innhaldet i eit nytt museumsprosjekt.

Norsk museumsutvikling (NMU) kan i samråd med eit fagråd gje ei samoinnstilling om fordeling av investeringsmidlar til museumsbygg. Det rådgjevafagrådet bør m.a. ha medlemer som er oppnemnde av museumsorganisasjon


rskeane. muse-klareamlene.oregis-eidetta (jf.

dgje-id. Iggjasorgan.

s eit men

insti-ums-mar-a avmål.

ogi til

gsopp-or-ultur-

til-åverstra-in-spro-m.

mid-

. Detg

For åiltak,se-t for

andusjo-

10.6 NORSK KULTURR ÅD OG NORSK MUSEUMSUTVIKLINGSom nemnt ovanfor har Norsk kulturråd vore den viktigaste kjelda for nomuseum når det gjeld tilskot til nybygg og ekstraordinære tiltak i institusjonNorsk kulturråd har dessutan i fleire samanhengar, stundom i samarbeid medumsorganisasjonane, teke initiativ til å setja i gang tiltak på ulike felt som har kontaktpunkt med museas oppgåver. Det gjeld m.a. innsamling og sikring av gfotografi, det gjeld arbeidet med fartøyvern og teknisk-industrielle kulturminDesse sakene har seinare blitt overtekne av andre organ. Sekretariatet for fottrering (SFFR), som også ligg under Kulturdepartementet, har ført vidare arbmed fotografi, medan Riksantikvaren har overteke arbeidet for dei to andre felavsnitta 11.2.2.4 og 11.2.2.5).

I tidsrommet 1979-91 fungerte Statens museumsråd som eit rådgjevande organfor Kulturdepartementet i museumssaker. Hovudinnsatsen vart lagt på det råvande arbeidet, sidan rådet ikkje hadde ressursar til å driva utviklingsarbeSt.prp. nr. 1 (1991-92) frå Kulturdepartementet vart det gjort framlegg om å lened Statens museumsråd og i staden satsa på eit museumsfagleg samordningNorske Kunst- og Kulturhistoriske Museer (NKKM) presenterte samstundeframlegg om å etablera eit institutt for museumsutvikling finansiert av staten,med museumsorganisasjonane som driftsansvarlege.

Våren 1992 starta Kulturdepartementet Norsk museumsutvikling (NMU) someit prøveprosjekt. Med verknad frå 1994 er institusjonen etablert som ein statstusjon under Kulturdepartementet. I referansegruppa for NMU er styra i museorganisasjonane representerte. NMU har som formål å fremja utvikling og sabeid ved norske museum. NMU skal vera ein lekk i den statlege forvaltningmuseum og eit rådgjevingsorgan for offentlege styresmakter i museumsspørs

NMU har frå første stund hatt prosjekt- og utviklingsmidlar til disposisjonhar dermed kunna støtta og/eller ta initiativ til prosjekt med overføringsverdstore delar av museumsverda. Frå 1995 har departementet delegert forvaltningåver til NMU, m.a. tildeling av sikringsmidlar til musea og tilskot til museumsganisasjonane. NMU er dessutan ein bindelekk mellom museumsverda og kminne- og naturforvaltninga.

Norsk kulturråd og NMU har halde litt ulike profilar når det gjeld prosjektskot til museum. Norsk Kulturråd i stor grad har ytt midlar som skal løysa oppgi einskildinstitusjonar, men også til prosjekt som representerer felles utviklingstegi for musea. NMU yter ikkje tilskot til prosjekt som løyser oppgåver i einskildstitusjonar, men har som vilkår at prosjekta skal vera utviklings- og samarbeidsjekt som tek sikte på å tena heile museumssektoren eller grupper av museu

10.6.1 TilrådingarI den korte tida NMU har fungert, tyder alt på at institusjonen er eit eigna verkedel for å samordna statens engasjement på museumsfeltet. Museumsutvalet vil diforrå til at NMU blir vidareutvikla som den sentrale, statlege museumsinstansener viktig at NMU også i framtida har midlar og fleksibilitet til å driva utviklings- oprosjektarbeid for å styrkja eit felles fagleg fundament i norsk museumsverd. få eit samla perspektiv på Kulturdepartementets prosjektmidlar til museumstvil Museumsutvalet gjera framlegg om at NMU også overtek ansvaret for dei muumsrelaterte kulturvernmidlane i Norsk kulturråd. Det rådgjevande fagrådeinvesteringsmidlar kan ha tilsvarande funksjon for desse midlane (jf. "Tilrådingar"i avsnitt 10.5.3.).

Eit berande prinsipp i utviklinga av NMU må vera at institusjonen skal ta hom samordnings- og fellesoppgåver som det ikkje er naturleg at einskildinstit


le for åer vil verae avrd-U,umsor-

eum

stat-sitets- gjeldl

medet for

med

valt-

t og

ytt tilsjonarnders- ogt. Opp-

gamlementletet.andred uni-ings-je- oga som

a fored eit

nar har ansvaret for. Det kan i mange samanhengar vera ei samordnande rolfå institusjonar til å ta eit utførande ansvar for konkrete oppgåver. Andre gongdet vera naturleg at NMU også er den utførande parten. Eit viktig prinsipp børat NMU ikkje utviklar parallell kompetanse til museumsmiljøa, og at det mestutviklingsarbeidet blir gjort som prosjekt i og i nær tilknyting til musea. Samoning, rådgjeving og supplering vil vera ei viktig rettesnor for utviklinga av NMmed dei statlege ansvarsmusea, fylkeskommunane, Sametingets evt. musegan og dei frivillige museumsorganisasjonane som viktige kontaktpunkt.

I tillegg til dei oppgåvene som NMU utfører i dag, vil Museumsutvalet tilrå åleggja følgjande funksjonar til Norsk museumsutvikling :– utarbeiding og gjennomføring av ei registrerings- og avtaleordning for mus

(jf. "Avtaleordning og utviklingsprogram for museum" i avsnitt 10.9.1.)– innstilling til fordeling av investeringstilskot til museum (jf. "Tilrådingar" i

avsnitt 10.5.3.)– innhenting og oppfølging av rapportering i samsvar med avtaler mellom

lege ansvarsmuseum og ulike departement/etatar, med unntak av univermusea. Sametingets evt. museumsorgan er samarbeidspart når detsamiske ansvarsmuseum (jf. "Samiske museum" i avsnitt 10.3.). Budsjetta skatildelast av det einskilde departementet eller etaten (jf. "Alt museumsansvar ieitt departement?" i avsnitt 10.7.).

– innhenting og oppfølging av informasjon frå fylkeskommunane i samsvar Kulturdepartementets opplegg for mål- og resultatstyring på museumsfelt

– samordningsansvar for gjennomføring av tidsavgrensa tiltakspakkarmuseum, t.d. sikringsmidlar og REVITA-planen (jf. "REVITA-planen: regis-trering, bevaring og revitalisering av museumssamlingar" i avsnitt 7.3.4.2.)

– samordning av etterutdanningsprogram for museumstilsette i samarbeidmuseumsorganisasjonane (jf. "Utdanning i teknisk konservering" i avsnitt10.9.2.2.)

– etablera eit samordningsforum mellom musea og kulturminne- og naturforning saman med Riksantikvaren, DN og museumsorganisasjonane

– vera med i ei samordningsgruppe for fellestiltak saman med RiksarkiveNasjonalbiblioteket (jf. "Tilråding" i avsnitt 12.3.1.)

– samordna rådgjevingsfunksjonane overfor ei samla museumsverd.

10.7 ALT MUSEUMSANSVAR I EITT DEPARTEMENT?Sett utanfrå kan det verka litt påfallande at museum som institusjonstype er knså mange ulike departement. I dei fleste andre samanhengar vil likearta instituog tenester vera knytte til eitt og same departement: Arkivverket høyrer til uKulturdepartementet, skular og undervisning høyrer under Kyrkje-, utdanningforskingsdepartementet og helsetenester under Sosial- og helsedepartementehavleg høyrde også museum i hovudsak til eitt departement. Delinga av det Kyrkje- og undervisningsdepartementet i 1981 i eit Kultur- og vitskapsdeparteog eit Kyrkje- og undervisningsdepartementet gav ikkje noka endring i dette biMen med departementsomgjeringa i 1989 skilde universitetsmusea og dei musea lag når det gjeld departementstilknyting. Universitetsmusea følgde meversiteta til Utdannings- og forskingsdepartementet (seinare Kyrkje-, utdannog forskingsdepartementet), me dan resten av museumsfeltet kom under Kyrkkulturdepartementet (seinare Kulturdepartementet). I tillegg har ein etatsmusehøyrer under andre departement.

Eit visst mønster er det råd å sjå i den mangearta departementstilknytingmuseum. Museum som har blitt etablerte som sjølvstendige institusjonar m


deregrup-del av ved-rbeidetrvern-dinga.na i

nsvarraksisommeett fråsamlat varing av

ing

plingabåde Mede enn

gså einea ogt vild enn

g vil

a eind verater atoses-

s-

eten,seum.mar,de pårs-ent,føra

keinslkny-

allment, kunst-, kultur- eller naturhistorisk siktemål, vil ein i hovudsak finna unKulturdepartementets ansvarsområde. Initiativtakarar har anten vore interessper av ulikt slag eller, ein sjeldan gong, departementet sjølv. Museum som er ein offentleg etats eller sektors historie, er i hovudsak integrerte i eller knytte tilkomande etats grunnorganisasjon. Kontakten med etaten er avgjerande for ai desse musea, fordi kunnskapen og interessa ligg der. Sektoransvar for kultuog museumsarbeid er også det gjeldande prinsippet som er nedfelt i kulturmelMønsteret med ulik departementstilknyting for ulike typar museum vil ein findei fleste land som Noreg kan samanlikna seg med.

Det er mogeleg at ein på litt lengre sikt kan få ei ordning der alt museumsaligg i eitt departement. Då er det naturleg å tenkja på Kulturdepartementet. I pvil det seia at universitetsmusea og etatsmusea skulle bli overførte dit. Frå sdepartement har det kome signal om at det er ønskjeleg å gå i ei slik retning. Sstatleg hald ville ei samling under eitt departement gjera det lettare å føra ein statleg politikk, og alle interessentar ville vita kvar ein skulle venda seg når despørsmål om museum. Det ville også kunna gje ei sterkare sentral samordntiltak og meir straumlineforma statleg haldning og praksis overfor musea.

10.7.1 TilrådingNår Museumsutvalet meiner at tida ikkje er inne til å gjennomføra ei samanslåpå departementsnivå, kjem det av følgjande grunnar:– Noreg er eitt av dei landa som har makta å halda i hevd den klassiske ko

mellom museum og universitet. Det inneber ein klar samfunnskvalitet som universitet, museumsverda og samfunnet elles kan ha føremonner av.enkle verkemiddel kan universitetsmusea spela ei endå meir sentral rolltilfellet er i dag.

– Berebjelken i etatsmusea er den nære kontakten med etatane. Det gjev ogod samanheng mellom kunnskap om feltet, pådrivarinteresse for musøkonomisk ansvar. Med ei overføring av ansvaret til Kulturdepartementeein få ei deling som inneber at økonomisk ansvar blir plassert ein annan stader kunnskapen og hovudinteressa finst. Det er ikkje sikkert at slik delingje dei beste rammevilkåra for desse musea.

Ei evt. overføring av alt museumsansvar til Kulturdepartementet no vil inneberomfattande gjennomgang av organisatoriske og juridiske spørsmål og dermeein langdryg prosess. Ein slik gjennomgang vil vera betre å gjennomføra etinstitusjonane har vore gjennom ei registrerings- og avtaleordning. Denne prsen vil vera eit mykje viktigare tiltak den næraste tida ( jf. "Avtaleordning og utvi-klingsprogram for museum" i avsnitt 10.9.1.). Det vil også gje eit betre vurderinggrunnlag for ein evt. overføringsprosess seinare.

Ein for rask prosess på dette feltet kan føra til at ein øydelegg den vitalitkreativiteten og entusiasmen som er eit kjennemerke på innsatsen i mange muSamordning og strukturering som ikkje tek omsyn til slike vesentlege mekaniskan lett utvikla seg til å bli systemtvang. Då kan systemet verka øydeleggjaninnhaldet. Museumsutvalets konklusjon er difor at ein held på noverande ansvaforhold, der museum som har ei tematisk, naturleg tilknyting til eit fagdepartemskal vera eit ansvar for vedkomande departement. Det vil vera viktig å gjennomden store tiltaksinnsatsen for registrering og førebyggjande konservering, liregistrerings- og avtaleordninga, før ein evt. gjer noko med departementstitinga.


børurlegsvars-

g, bør

et villingavar åyn til

ntaløte påmuse-tet vil

a oppjonen

somfelt,t tale

forma avlover,ltur-

use-ine,

vern- mid-der og

tet ogt. Slikan i

estingeringdenvfestaen til-etrakt-s ved

fleirepørsmå-stil-

Museumsutvalet meiner at budsjettansvaret for dei statlege ansvarsmusealiggja i det einskilde departementet eller etaten slik som i dag. Det vil vera natat NMU er det organet som står for oppfølging av avtalene mellom statlege anmuseum og ulike departement/etatar.

Sjølv om einskildmusea blir verande under same departement som i daeitt departement ha ansvar for å føra ein overordna, statleg politikk på feltet. Muse-umsutvalet meiner det er naturleg at Kulturdepartementet har dette ansvaret. Dbety at Kulturdepartementet har ansvar for å utarbeida langtidsplanar for utvikav museumsverksemd i Noreg. Vidare vil det vera Kulturdepartementets anslaga eit regelverk som skal gjelda alle museum med offentleg tilskot, utan omsdepartementstilknyting (jf. "Avtaleordning og utviklingsprogram for museum"iavsnitt 10.9.1.).

Museumsutvalet tilrår at det bør etablerast ei ordning med interdepartemesamordning av museumstiltak. Ein måte å gjera dette på er eit årleg kontaktmstatssekretærnivå mellom Kulturdepartementet og andre departement med umsansvar, dessutan ein representant for Sametinget. Målet med kontaktmøvera å informera om aktuelle saker, vurdera samordning av tiltak og å fangunødvendig dobbelkøyring. Kulturdepartementet bør ha samordningsfunksmed NMU som sekretariat.

10.8 MUSEUMSLOVPå dei fleste område i samfunnet har ein funne det meiningsfullt å gje loveroverordna verkemiddel for å gje styrke til, sikra og regulera utviklinga på eit eller for å gjera tydeleg og legitimera ansvar for styresmaktene o.a. Ofte er deom rammelover som gjev hovudretningslinene. Detaljerte reglar blir gjevne i av forskrifter av det departementet som til ei kvar tid har ansvar for forvaltninglova. Ulike delar av museumssektoren er allereie omfatta av eksisterande anten direkte eller indirekte, t.d. lov om universitet og høgskolar, lov om kuminne, forvaltningslova, stiftingslova o.a.

Spørsmålet om eiga museumslov har med jamne mellomrom dukka opp. Mumsinnstillinga av 1970 meinte at det ikkje var behov for ei lov for museum åle«men foreslår at det tas sikte på en felles lov for hele det tradisjonelle kulturområdet, dvs. vern om fornminner, vern på stedet av bygninger og anlegg fradelalder og nyere tid, og den museale innsamling og oppbevaring av gjenstanbygninger».

I St.meld. nr. 93 (1971-72) Om museumssaken kommenterte departementet aein rekna med at spørsmålet om ei felles lov for kulturminnevernet, naturvernmuseum skulle vurderast i samband med revisjon av det eksisterande lovverkegjekk det ikkje, men fornminnelova og bygningsfredingslova vart smelta sam1978.

Departementet kommenterte i same meldinga også spørsmålet om ei lovfav tilskotsordninga for halvoffentlege museum. Føremonnene med ei lovregulville liggja i å skapa forpliktande retningsliner for dei impliserte partane. På andre sida seier departementet at det ikkje ser tilstrekkelege grunnar til å loforholdet, «dersom man gjennom avtale med fylkene rent faktisk kan oppnå dsiktede ordning og denne framgangsmåte kan godtas ut fra rent lovtekniske bninger. Prinsipielt så departementet helst at ordningen kunne gjennomføreavtale mellom partene, og ikke gjennom et lovbud».

Som kjent vart det inga lovfesting, men spørsmålet har vore reist på nytt gonger seinare. Statens museumsråd og museumsorganisasjonane tok opp slet i 1987, i forlenginga av arbeidet med strukturinnstillingane. Ei førebels inn


noko

nerellriet,

evelunale

usjo-

virketleger

g spe- kravforgtids-. Dete skal

otet tilv råd til om

æv-gsar-

iodar

ppgå-inn

otek- 20. verk-erialeek,

fag-beid,erna- med

kelteiblio- bibli-

fasteskot

alegalt-r deiderett

ling vart oversendt i 1989 til Kultur- og vitskapsdepartementet utan at det kom meir ut av det.

Danmark er, så langt ein veit, det einaste landet som har ei tilnærma gemuseumslov. Lova gjeld for sju statlege museum direkte under Kulturministeeit 140-tal museum med statsstøtte, museumsråda i alle amta og Statens Museums-nævn, det statlege organet for kontroll og oppfølging av lova. Den omfattar likikkje alle danske museum. M.a. er etatsmusea, universitetsmusea og kommmuseum utan statstilskot ikkje omfatta av lova. I praksis er det over 150 institnar.

Målet med lova er å sikra Danmarks kulturarv og «at fremme museernes og samarbejde». Lova inneheld relativt detaljerte reguleringar for dei stamusea Nationalmuseet og Statens Museum for Kunst, m.a. at dei skal ha ansvar fosentralregister og utføra konserveringsoppgåver for andre.

For dei institusjonane som får statsstøtte, er det sett opp detaljerte krav osifikasjonar. Det gjeld eigarform, vedtekter, styresamansetjing i institusjonen,til utdanningsnivå og stillingsstorleik for dagleg leiar, krav til prosedyrar behandling av budsjett, rekneskap og årsmelding, krav om utarbeiding av lanplanar kvart fjerde år, plikt til å rapportera til sentralregisteret om samlinganeer vidare krav at institusjonane skal vera opne for publikum og at opningstidenkunngjerast. Skuleelevar skal ha gratis tilgjenge til museet.

Statens Museumsnævn er det sentrale organet som m.a. fordeler statstilskdei godkjende musea i samsvar med regelverket. Statens Museumsnævn gjeKulturministeriet om godkjenning av nye museum og skal også rapporteramuseum som evt. ikkje lenger oppfyller vilkåra for støtte. Vidare fordeler «Nnet» ein rådveldesum, som m.a. kan gå til innkjøp av gjenstandar, konserverinbeid, løysing av fellesoppgåver m.m. Medlemene i «Nævnet» blir valde for perpå fire år. Eit sekretariat har ansvar for den daglege drifta.

Den danske museumslova inneheld også reguleringar for arkeologiske over, der Rigsantikvaren har eit overordna ansvar. Alle fredingsspørsmål kjem under Naturbeskyttelsesloven eller Bygningsfredningsloven som blir forvalta avSkov- og Naturstyrelsen.

Når det gjeld norske forhold, er det naturleg å sjå litt på situasjonen på bibliog arkivsektoren, som begge har ei lovregulering. Lov om folkebibliotek avdesember 1985 har som mål å fremja opplysning, utdanning og anna kulturellsemd gjennom informasjonsformidling og ved å stilla bøker og anna eigna matgratis til disposisjon for alle som bur i landet. Lova gjeld for offentlege bibliotdvs. kommunale, fylkeskommunale og statlege tenester på bibliotekfeltet.

Lova pålegg alle kommunar å ha eit folkebibliotek som skal vera leia av einutdanna biblioteksjef. Biblioteka er pålagde å følgja felles reglar for lånesamarregistrering og utarbeiding av statistikk og årsmeldingar etter nasjonale og intsjonale standardar. Statens bibliotekstilsyn er eit fagleg, rådgjevande organansvar for «visse bibliotekformål som ikke naturlig hører inn under den enkommunes ansvarsområde» (§ 14). Bibliotekverksemda i fag- og forskingsbtek, som høyrer inn under universitets- og høgskulesektoren, kjem ikkje underoteklova.

I tråd med inntektssystemet av 1986 gjev biblioteklova ingen pålegg om løyvingar frå kommunane og fylkeskommunane og heller ikkje øyremerkt tilfrå staten til generelle bibliotekformål.

Arkivlova av 4. desember 1992 har som mål å tryggja arkiv som har monkulturelt og forskingsmessig verde eller som inneheld rettsleg eller viktig forvningsmessig dokumentasjon. Lova gjeld for Riksarkivaren og statsarkiva og fosom skaper og har ansvar for arkiv. Lova regulerer arkivskapars og -eigars rå


va.

ognin-rekna

a for-

tleg.eller

mer

lov.rast. og

avrt.erdi.

se-det, sjåunn-atiskeumein fårdt aviddelusea

over-

emid- knu-

lar på

over arkiva og Arkivverkets rettar i forhold til materiale som kjem inn under loFramlegg til forskrifter er pr. mars 1996 under utarbeiding.

Felles for både bibliotek- og arkivlova er at hovudaktørane, bibliotekaArkivverket, er offentlege: statlege, fylkeskommunale eller kommunale driftseigar. Museumsverda skil seg frå dette ved at fleirtalet av institusjonane er å som private, anten dei er stiftingar eller eigde og drivne av foreiningar.

I tidlegare diskusjonar om museumslov har det vore brukt ulike moment mot eimuseumslov:– Tendensen i forvaltninga går bort frå lover der staten detaljbestemmer kv

valtningsnivå/operative organ skal gjera/ikkje gjera.– Lov er ei lite fleksibel ordning, der endringar må opp i Stortinget.– I den grad det lukkast å få til ei lov som definerer minstestandard for offen

økonomisk ansvar, er det store sjansar for at den vil liggja på eit lågt nivå– Lov kan fungera som ei sovepute: Ein gjer det som ein er pålagt, men h

ikkje meir.– Ei lov kan føra til fastfrysing av ein gjeven situasjon; tungvint å utvida ram

med t.d. nye institusjonar, nye ansvarsområde.

Moment som talar for ei museumslov kan samanfattast slik:– Museumslov kan sikra lik offentleg behandling av museumsfeltet.– Museumslov kan gje større likskap mellom ulike delar av landet.– Offentleg ansvar for museum får ei sterkare prinsipiell framheving med ei– Museum får større respekt i resten av forvaltninga, kan ikkje så lett ignore– Museumslov gjev større kongruens med miljøvernet og i forhold til arkiv-

biblioteksektoren.– Museumslov kan gje ein viss tryggleik mot vilkårleg politisk behandling

museumssaker i vanskelege budsjettider og når øyremerkte midlar fell bo– Det gjev musea status å vera omfatta av eit lovverk; lov har sterk symbolv

10.8.1 TilrådingNår Museumsutvalet vil rå til at Kulturdepartementet set i gang arbeid med ei muumslov, vil ein leggja vekt på å sidestilla museumsfeltet med miljøvernområbibliotek- og arkivfeltet, der det er lovverk frå tidlegare. Ei museumslov børmuseum som eit instrument både i eit omfattande miljøperspektiv og i eit kskapsperspektiv, der ein føresetnad for livslang læring m.a. ligg i ein demokrrett til informasjon, kunnskap og opplevingar. I dette perspektivet kan musbidra med spesialkompetanse på den materielle omverda. Ei lov kan sikra at like rammevilkår for å utvikla denne kompetansen, og at samfunnet får nyta goden innsatsen som blir ytt. Slik sett kan museumslov fungera som eit verkemfor betre samordning på museumsområdet og meir allment som ei sikring av msom samfunnsinstitusjonar i Noreg.

I samband med lovarbeidet bør det vurderast om det er føremålstenleg åføra §23 i lov om kulturminne til museumslova (jf. "Utførsel av kulturminne" iavsnitt 11.2.2.2.)

10.9 ANDRE VERKEMIDDEL I OFFENTLEG MUSEUMSPOLITIKKPå museumsfeltet har økonomiske stimuleringstiltak vore det vanlegaste verkdelet som staten har brukt. Både tilskotsordninga til museum og ordninga medtepunktinstitusjonar er døme på slike verkemiddel. Bruk av sysselsetjingsmidkultursektoren i åra 1989-94 var også eit økonomisk stimuleringstiltak.


esen-at eitktet erinstru- ram-

samlandrem dei

ein

d some til-

det med

m fårningvilligå omsomomaningring. for-r meded på

nstitu-lan-leg å

, anten

usea eller

stat-erre eit

r for

erk-

Med verknad frå 1995 har musea under Kulturdepartementet også fått prtert eit målstyringsopplegg som fortel kva departementet ønskjer og ventar samla museumsfelt skal oppnå for og på vegner av samfunnet. Utgangspunarbeidet med å få ein betre organisert stat, der mål- og resultatstyring er eit av menta. Det inneber at kravspesifikasjonar frå departementet har blitt ein del avmevilkåra for arbeidet i musea.

Målet for styresmaktene må vera å skapa rammevilkår som sikrar at det museumsfeltet kan verka som samfunnsinstitusjonar i vid meining. For det amå styresmaktene gjennom ulike tiltak sjå til at omverda får dei tenestene sohar krav på. Til no har dei offentlege verkemidla i liten grad vore samordna. Muse-umsutvalet vil difor skissera nokre tiltak som bør kunna gå inn som delar i samanheng.

10.9.1 Avtaleordning og utviklingsprogram for museumSom nemnt i "Tilskotsordninga for museum" i avsnitt 10.4.1. vart det i sambanmed innføring av tilskotsordninga for halvoffentlege museum sett ein del vilkårfungerte som ei godkjenningsordning for museum som skulle få økonomiskskot. Det er naturleg at det blir sett ein del vilkår som sikrar at institusjonar somoffentlege satsar på, held eit visst nivå, og at dei faktisk fungerer i samsvaroffentlege målsetjingar for museumsverksemd.

I den danske museumslova er det eit sett av reglar/vilkår for dei musea sostatstilskot. I USA har den amerikanske museumsorganisasjonen ei frivillig ordfor akkreditering av museum. Konkret betyr det at musea kan gå gjennom ei frievaluering av dei viktigaste funksjonane i dei einskilde institusjonane for å sjdei held eit nærare definert nivå. Like viktig har eit opplæringsprogram vore gjev tilbod om hjelp og rettleiing på dei felta der det trengst ei styrking for å kvidare (Amundsen 1994). I Storbritannia er det også ei frivillig registreringsordder musea skal gjera greie for verksemda si for å få ei enkel form for sertifise

Målet med slike registrerings-/godkjenningsordningar er å skapa eit meirmalisert grunnlag for å vurdera i kva grad museum verkeleg fungerer i samsvaintensjonane. Røynslene frå dei aktuelle landa viser at ordningane kan vera må heva den yrkesfaglege standarden ved institusjonane. Ikkje minst har den isjonsinterne sjølvevalueringa blitt framheva som ein positiv utviklingsfaktor i parbeidet i institusjonane. Samstundes gjer registreringsordningar det mogeskapa referansepunkt både for institusjonane sjølve og for samarbeidspartardet er offentlege tilskotsytarar, ideelle organisasjonar eller sponsorar.

10.9.1.1 Tilråding

For å styrkja det museumsfaglege arbeidet i institusjonane meiner Museumsutvaletat det er riktig å innføra ei allmenn registrerings- og avtaleordning for dei msom får økonomisk støtte frå stat og/eller fylkeskommune, anten som drifts-investeringstilskot. Museumsutvalet vil tilrå følgjande opplegg:a) Det blir innført ei registrerings- og avtaleordning for alle museum som får

leg/fylkeskommunalt drifts- og investeringstilskot. For museum med bkommunalt tilskot skal ordninga vera frivillig. Musea skal vurderast motregelverk som m.a. gjev forskrifter på følgjande punkt:– eigarform (Institusjonar med uklare eigarforhold må ordna opp i det).– styresamansetjing (Hovudprinsippet bør vera at offentleg hovudansva

driftsfinansiering gjev styrefleirtal/styreleiar).– vedtekter som er i samsvar med eigarform og hovudmåla for den v


for

nta-

g-ing

st eiting/

gs-st i

lkes-i av

m til

bl.a.rbund

jema,

g, påkvahovu-

beidn har

med

de-

ksjon

anningkto-ida. Påil å gjeord-

ning ininga

semda museet skal stå for.– krav til målretta planar på heile aktivitetsfeltet etter eit felles opplegg

målstyring.– krav til sikringsforhold for gjenstandane, samlingsoversyn og dokume

sjonsstandard.– krav til opningstider og tilgang til samlingane.– avtale med hovudbidragsytar av offentleg tilskot; avtala blir knytt til lan

tidsplanar for institusjonane og vil vera vurderingsgrunnlaget for tildelav offentleg driftstilskot.

b) På grunnlag av behov som kjem fram under registreringa, skal det lagautviklingsprogram for institusjonane som også inneheld tilbod om opplæretterutdanning (jf. "Etterutdanning" i avsnitt 10.9.2.3.).

c) Nye institusjonar som søkjer om offentleg tilskot, skal gjennom registrerinprosedyrane før det blir gjort vedtak. Nyetableringar må i tillegg vurderasamsvar med retningsliner i "Tilrådingar" i avsnitt 10.5.3..

d) Den første, grunnleggjande registreringsfasen skal omfatta statlege og fykommunale ansvarsmuseum og blir gjennomført som eit prosjekt i regNorsk museumsutvikling:– Det blir etablert ei prosjektgruppe, evt. med nordisk representasjon, so

saman dekkjer kunnskap om arbeidsfunksjonane ved eit museum.– Norsk museumsutvikling og prosjektgruppa skal ha eit fagråd med

medlemer frå museumsorganisasjonane og Kommunenes sentralfo(KS).

– Registreringa og vurderinga skal baserast på svar på registreringsskgjennomgang av plandokument og ved institusjonsbesøk.

– Når det gjeld statlege ansvarsmuseum, gjev Norsk museumsutviklingrunnlag av tilrådingar frå prosjektgruppa og fagrådet, innstilling om museum som skal godkjennast, til det departementet/etaten som har dansvaret for offentleg tilskot.

– I fylka har fylkeskommunen ansvar for å gjennomføra ordninga i samarmed NMU og den sentrale prosjektgruppa. Sametingets museumsorgagjennomføringsansvar for dei samiske ansvarsmusea i samarbeidNMU.

– Prosjektet bør kunna gjennomførast på tre år.– Det blir innarbeidd i regelverket kor ofte einskildinstitusjonar skal vur

rast på ny, t.d. kvart femte eller åttande år.

e) Etter den første registreringsperioden bør ordninga vera ein permanent funi NMU med eit oppnemnt fagråd slik som nemnt i pkt. d).

10.9.2 Opplæring og utdanningPå mange samfunnsområde der det offentlege har eit hovudansvar, spelar utdog etterutdanningstiltak ei viktig rolle som del av rammevilkåra. På bibliotekseren er det både ei grunnutdanning og eit samordna tilbod på etterutdanningssmuseumsområdet er innsatsen frå det offentlege minimal, stort sett avgrensa ttilskot til ulike kurs, ofte skipa til av museumsorganisasjonane. Mangel på samnande tiltak heng saman med at det heller ikkje finst ei spesielt definert utdanmuseumsarbeid. Eit positivt unntak på dette området blir den vedtekne utdani teknisk konservering ved Universitetet i Oslo.


nings-ing avr musea.pesifikk

om haristo-med av deiersyne blittningts- ogte inn-a lærer

sa på.iblio-t pri- medda il med

g med somr eitt

--ogg

rn-

-reeds-

Museumsorganisasjonane har opp gjennom åra vore opptekne av utdanspørsmål. I stor grad har interessa vore retta mot tiltak som gjeld etterutdannpersonale som allereie er i arbeid på musea. Museumsutvalet meiner også at ein bøbruka innsatsen dei næraste åra på etterutdanning av dei som allereie er påMen samstundes bør det setjast i gang ein prosess som kan gje ei museumssgrunnutdanning på universitets- og høgskulenivå.

10.9.2.1Grunnutdanning i museumskunnskap

Den vanlegaste akademiske museumsutdanninga har vore utdanning i fag skontaktpunkt med museumssamlingar, t.d. arkeologi, kunsthistorie, etnologi, hrie, sosialantropologi, botanikk, geologi, paleontologi og zoologi, evt. supplert museumspraksis i studietida og/eller museumsrelevante vekttalskurs. Sommeaktuelle faga har eller har hatt feltkurs eller praksis på museum. Men eit ovover museumsutdanning i 1992 konkluderte med at museumsinnslaga haddfærre og mindre formaliserte i fleire av dei aktuelle faga (Norsk museumsutdan- en statusrapport 1992). Det er difor rett å hevda at sjølv om det på universitehøgskulesektoren finst fag som i større og mindre grad har museumsrelevanslag (sjå boks 10.1), manglar det eit meir systematisk opplegg der ein så å seiå bruka den fagspesifikke kunnskapen innanfor museumsramma.

Eit grunnleggjande spørsmål er kva type museumsutdanning ein skal satSkal det vera ei yrkesutdanning for dei som arbeider i museum, på line med btekarbeid, høgskuleutdanning i film, teaterhøgskule, kunstutdanning? Skal demært vera ei form for analytisk kunnskap om museum som fenomen, på linefilmkunnskap, teatervitskap, kunsthistorie, mediekunnskap? Utdanningstilboutlandet kombinerer både det yrkesfaglege og analytiske perspektivet, likeveeit tyngdepunkt mot det yrkesfaglege (sjå boks 10.2).

Dersom ein i norsk samanheng også skal freista å kombinera yrkesutøvinanalytisk tilnærming, kan ein kanskje starta med ei ordning som tilsvarer denhøgskule- og universitetskandidatar må ha før dei går ut i skuleverket. Dei få

Boks 10.1 Døme på museumsrelatert utdanning ved universitet og høg-skular i Noreg

Universitetet i OsloSemesteremne i museumskunnskap. Institutt for arkeologi, kunsthistorie og numismatikk. HF-fakultet.Museumspedagogikk. Doktorgrads nivå (2 vekttal), (pr. hausten -95). Senter for lærerutdannings- skoletjeneste (SLS). Mat.nat.-fakultet. Frå 1996 Institutt for lærerutdanninog skoleutvikling (ILS), Det utdanningsvitskaplege fakultet.

Universitetet i BergenKulturvern og kulturformidling. Grunnfag og mel-lomfag. HF-fakultet.

Høgskolen i TelemarkTreårs kulturarbeidarstudium. I valfaget 'kultur-vern' inngår museologi. Prosjektarbeid siste semester kan vera ei kulturveoppgåve.Eittårs studium i restaureringskunnskap. 20 vekttall.

Høgskolen i Sogn og FjordaneTreårs tilbod i 'Landskapsforvaltning og -planlegging'. Her inngår kurs i 'Natur- og kulturminnevern'.

Universiteta administrerer ei eittårs aspirantordning ved dei naturhistoriske museumseiningane.I tillegg til det som er nemnt ovanfor, er det nokinnslag av museumsrelaterte kursemne i ein del undervisningsretningar vhøgskulane i Rogaland og Nordland (jf. Norsk museumsutdanning - en staturapport 1992).


tet vil Einelendelenuse-

keleguse-

m sam-

isto-så fallnyareg avande

akade-r eitnsinsti-am-

kan, tea-

-s-

r-k-

llerr

nn-et

års utdanning med ein blanding av teori og praksis. Overført på museumsfeldette kunna bli ei årseining som tilbod til dei som vil inn i museumsstillingar.teoretisk del blir gjennomført ved eitt eller fleire universitet, medan praksisdblir lagt til museum med personlege rettleiarar på dei aktuelle musea. Teoribør vera felles for alle, medan praksisdelen kan vera meir innretta i høve til mumstype. Ei spesialisering i høve til arbeidsfunksjonar i museum vil vera vanså få til på eitt år. Det må difor bli eit opplegg der ein smakar på det meste i mumsarbeidet, samstundes om ein lærer å forstå det spesifikke ved museum sofunnsinstitusjon.

Ei anna løysing kan vera å vidareutvikla aspirantordninga ved dei naturhriske universitetsmusea til å gjelda alle typar museum. Praksismusea måtte i bli fleire enn universitetsmusea for å få med kunst-, kunstindustrimusea og kulturhistorie. Fordelinga av aspirantplassane kunne skje etter ei vurderinrekrutteringsbehovet i musea. 10-15 aspirantplassar årleg ville gje ein brukrekrutteringseffekt.

I kva grad ein også skal satsa på å utvikla museumskunnskap som eigen misk disiplin med utdanningstilbod som omfattar hovudfag og doktorgrad, eope spørsmål. Det kan sjølvsagt argumenterast med at museum som samfuntusjon er så viktig at det er fullt relevant å utvikla kunnskap og forståing om sspelet mellom museum og samfunn som fullverdig akademisk disiplin. Detvisast til parallellar på bibliotekområdet, helseområdet, også til emne som filmter og media.

Boks 10.2 Døme på museumsutdanning i utlandetVed Universitetet i Umeå har ein utdanning i museologi opp til doktorgrads-nivå. Studiet blir kalla «Museiverksamhet och kulturmiljövård» og er lagt oppslik at det skal kombinerast med andre fag. Arkeologi, etnologi, historie, idehistorie og kunsthistorie er dei vanlegaste kombinasjonsfaga med museumfaget.

Universitetet i Göteborg har museumsrelevant utdanning i studieretning-ane «Bebyggelseantikvarie-utbildning» (treårs utdanning) og «Konservatoutbildning», dvs. treårs utdanning i teknisk konservering på kulturhistorismateriale. I tillegg er det planar om eit årskurs i «Kulturvård, museivetenskap» for kandidatar som har avslutta nokon av dei to andre retningane eanna grunnutdanning i fag som har tilknyting til museumsarbeid og/elle«kulturmiljövård».

Department of Museum Studies, University of Leicester, høyrer med tildei eldste og internasjonalt best kjende akademiske utdanningsretningane ianfor museumskunnskap. Som eit av dei få universiteta i Storbritannia har dutdanning i museumskunnskap opp til PhD-nivå.

Fleire andre universitet har utdanningstilbod på MA-nivå, m.a. The CityUniversity, London, University College, London, University of London, Uni-versity of Newcastle upon Tyne, Trent University, Nottingham, og OxfordUniversity.

I Nederland gjev Reinwardt Akademie ved Amsterdam School of Artsutdanning i museumskunnskap opp til MA-nivå.


boddske

nnlag.om vilrst når fulltmuse-

Oslo

. Detnserva-ningatlan-

i end- at detU).som deikunn- båden eit

no-faglegeogså

verameir komabåde

rte- i kvaare-rdiging,

t motne som

10.9.2.1.1 Tilråding

Museumsutvalet rår til at ein i første omgang satsar på å utvikla eit årseiningstil(20 vekttal) i museumskunnskap. I etableringsfasen vil kontakt med utanlanfagmiljø i museumskunnskap vera avgjerande for å kunna skapa eit godt gruI den første perioden kan det også vera naturleg å gje stipend til kandidatar sstudera ved utanlandske lærestader som har tilbod i museumskunnskap. Fødenne utdanninga er på plass, vil det vera riktig å vurdera evt. utvikling av eitakademisk program på feltet. I så fall bør ein konsentrera seg om å byggja ut umskunnskap ved eitt universitet.

10.9.2.2 Utdanning i teknisk konservering

Hausten 1996 startar ei utdanning i teknisk konservering ved Universitetet i med ei retning for kunstmateriale og ei for kulturhistorisk materiale. Museumsutva-let ser det som positivt at Universitetet i Oslo set i gang ei utdanning på felteter samstundes viktig å understreka at det eksisterande samarbeidet med Kotorskolen i København må halda fram, m.a. fordi ein der har tilbod som utdani Oslo ikkje dekkjer. Det bør også vurderast å bruka andre utdanningstilbod i udet på felt der det førebels ikkje er tilbod i Noreg, m.a. på tekstilfeltet.

I samband med utdanningstilbodet ved Universitetet i Oslo vil Museumsutvaletpeika på eit supplement som kan utviklast, og som delvis heng saman med ering som har skjedd i den samla universitetsstrukturen. Stortinget har vedtekei Trondheim skal utviklast eit Noregs teknisk-naturvitskaplege universitet (NTNTeknisk konservering omfattar teknologiske og naturvitskaplege element kjemi, kunnskap om klimaforhold og materialkunnskap. Dette er felt der bådeeksisterande og komande fagmiljøa i Trondheim representerer den fremste skapen i landet. NTNU har også eit museum, Vitskapsmuseet, som dekkjerarkeologi, nyare kulturhistorisk materiale og naturhistoriske fag. I tillegg har eisteinkonserveringsmiljø i Trondheim (jf. "Handverk" i avsnitt 11.4.1.1.). Forholdaskulle difor liggja til rette for ei utdanning som kombinerer naturvitskapleg/ teklogisk spisskompetanse og naudsynleg kompetanse på det reint museumsfeltet. Mellom anna ville det vera mogeleg å få til ei konserveringsutdanning for naturhistoriske museum.

Med samarbeid med ingeniør- og arkitektfaglege miljø ville det også grunnlag for å vurdera ei bygningsantikvarisk utdanning som parallell til den gjenstandsorienterte utdanninga for tekniske konservatorar. Dermed kan einfram til eit samla forskings- og utdanningsmiljø på konserveringsfeltet som museum og andre aktørar på konserveringsfeltet vil kunna utnytta.


Museumsutvalet ser det som naturleg at Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepamentet, Kulturdepartementet og Miljøverndepartementet i fellesskap vurderergrad det nye NTNU i Trondheim, i samarbeid med Universitetet i Oslo, kan vidutvikla grunnutdanning i teknisk konservering. Det kan bli ei utdanning som feutbygd kan omfatta kunstfagleg retning, kulturhistorisk og arkeologisk retnnaturfagleg retning og bygningsantikvarisk retning.

10.9.2.3 Etterutdanning

Som nemnt har museumsorganisasjonane gjennom lang tid retta søkelyseetterutdanningsbehov på museumsfeltet. Det er også museumsorganisasjona


igen-g, har

inn- mening ava eitnår det

995r. Mål-lles-

meirsordisker kursdel av

n-defi- ISO-neste

ul-

m- vel-ytingt skalå komar:egis-

ar-

slikespak-nder- det i eitlagaistre-livet,

ndaseum

er dei mest aktive på feltet, med kurs og seminar som dei mest brukte tiltaka. Eleg er det ei stor mengd slike kurs, sjølv om Noreg, sett i nordisk samanhendet minst utbygde tilbodet (Rosander 1989).

Kjenneteiknande for kurstilbodet er at det ikkje er resultat av ein samordnasats eller ein målretta, felles strategi. Einskildkursa er viktige og positive tiltak,har ofte preg av å vera ad hoc-løysingar. Dessutan er det sjeldan oppfølgkursa/seminara. Med relativt enkle verkemiddel vil det vera mogeleg å komsteg vidare, utan at ein set lok på den viktige innsatsen organisasjonane gjer gjeld kortare kurs om spesielle emne.

Når det gjeld opplegg som er meir enn eit kort kurs, har NMU hausten 1saman med Statskonsult starta eit leiarutviklingskurs som går over to semestegruppa er personar som allereie er i leiarstillingar. Opplegget omfattar fire fesamlingar i tillegg til konkrete arbeidsoppgåver ved eigen institusjon.

Både Danmark og Storbritannia har løysingar som gjer at innsatsen ersamla. I Danmark har Dansk museumshøjskole sidan 1987 skipa til ei mengd kurfor tilsette ved musea. I dei seinare åra har dei også retta seg mot dei andre nlanda. Museumshøjskolen fungerer som eit lite sekretariat som arrangeremange stader i Danmark med lærarkrefter både frå Danmark og utlandet. Ein kursa er bygde opp som modular.

Museum Training Institute vart etablert i 1989 for å setja i system vidareutdaning for museumspersonale i Storbritannia. Det har blitt lagt mykje arbeid i å nera yrkesstandardar for arbeidsfunksjonar i musea, ei form for tilpassing avstandard til museumsverda. Sjølve opplæringsverksemda vil difor koma i omgang.

I Sverige spelar Samrådsgruppen för utbildningsfrågor för museerna och kturmiljövården (SUM) og Länsmuseernas Publik- och profilprojekt ei samordnanderolle når det gjeld å ta initiativ til kurs og å spreia informasjon til musea.


Museumsutvalet tilrår at ein tilfører NMU ressursar, slik at institusjonen kan saordna etterutdanningstiltak for tilsette i museum. Ein viktig føresetnad for eitlukka resultat er at mange av etterutdanningstilboda kan gjennomførast i tilkntil det daglege arbeidet. Det vil også vera viktig å laga opplegg som i prinsippenå alle arbeidstakarar i ein museumsorganisasjon. Også her er det snakk om i gang med ein prosess som Museumsutvalet meiner bør utvikla seg i følgjande spo– I første omgang vil det vera aktuelt å identifisera behova på grunnlag av r

trerings- og avtaleordninga (jf. "Avtaleordning og utviklingsprogram formuseum" i avsnitt 10.9.1.).

– Dinest vil det vera naturleg å laga ein handlingsplan og utvikla tilbod i sambeid med museumsorganisasjonane.

– Det vil vera viktig å etablera kontakt med ulike samarbeidspartar, m.a. som har kompetanse på fjernundervisning og som kan laga etterutdanningkar som rettar seg mot heile organisasjonar, t.d. Sentralorganet for fjernuvisning på universitets- og høgskolenivå (SOFF). Det ville vera positivt omkunne lagast ei form for grunnkurs i museumskunnskap som alle tilsettemuseum kunne få tilbod om å gjennomføra. I tillegg vil det vera aktuelt å modular som går inn på ulike arbeidsfunksjonar i museet: planarbeid, regring og handtering av gjenstandsmateriale, avtaler og regelverk i arbeidskundebehandling, bruk av multimedia osv.

– Det vil vera viktig med kontakt med tilsvarande tiltak i dei andre nordiske lafor om mogeleg å kunna utnytta felles ressursar. Hospitering i andre mu


iskangenasjo-jerneosess vik- opp-e lan-

ut-eringnye

sek-t skal

brukspelar-t. Dennsvarr foragder og

Dette fått eitn.

ein iusertentettm- musea i fyl- gjen-

Kul-

rukturnga. som sommentning

mvars-

og byte av personale vil vera eit mogeleg tiltak.

På eitt felt meiner Museumsutvalet at det kan vera aktuelt å vurdera eit felles nordopplegg. Det gjeld opplæring av museumsleiarar. Museumsleiing er på mmåtar eit tema som med fordel kan behandlast i eit nordisk, kanskje også internalt perspektiv. Det vil vera viktig å kunna nytta dei beste kreftene på feltet, gfrå den internasjonale arenaen. I stor grad vil det vera tale om ein utviklingsprfor dei einskilde deltakarane, der utveksling av synspunkt og erfaringar vil veratigare enn tradisjonell læring av korleis ein utøver leiarskap. Eit samla nordisklegg vil kunna få til eit høgare nivå enn det ein kan venta å makta i det einskilddet.

Opplegget kan utviklast til å bli eit nordisk tiltak, t.d. etter modell frå vidaredanningsopplegget som blir gjeve i regi av Nordiska institutet för samhällsplan(NORDPLAN) under Nordisk ministerråd. Det vil i så fall kunna omfatta både kandidatar og personar som allereie er i leiarstillingar. Den nordiske museumspertgruppa for Nordisk ministerråd har nyleg sett i gang ein prosess der devurderast ei nordisk utdanning for museumsleiarar.

10.9.3 Planarbeid, målstyring og avtalerFleire stader tidlegare har det blitt peika på at planverktøyet ikkje er så mykje ii norske museum. Samstundes er det klare tendensar til at dei offentlege medane i aukande grad bruker planarbeid som instrument også på museumsfelteaukande interessa frå styresmaktene si side er eit klart uttrykk for at dei vil ta afor tilrettelegging av rammevilkår på ein måte som gjev premissar og føringasjølve museumsarbeidet. Forventningar og kravspesifikasjonar blir like sjølvsdelar av rammevilkåra som økonomiske løyvingar. I formulering av premissaverkemiddel er planarbeid eit av dei viktigaste instrumenta styresmaktene har.er tydeleg i dei fylkeskommunale museumsplanane, som dei seinaste åra harklarare preg av premissformulering og styringsvilje enn berre for nokre år sida

Det klaraste vitnemålet om ein sterkare vilje til å definera premissar finn Kulturdepartementets målstyringsopplegg for museumsfeltet, som vart introdførste gong for budsjettåret 1995. I budsjettildelingsbreva frå Kulturdepartemtil fylkeskommunar og einskildinstitusjonar for 1995 vart målstruktur og resultaåla presenterte som referanseramme for museumsverksemda. For mange avvar dette heilt nytt, og NMU vart pålagt å gjennomføra kurs for personale bådekeskommunane og institusjonane. Om lag 120 personar har pr. januar 1996nomgått eit todagars kurs.

Når styresmaktene innfører slik detaljert bruk av eit planinstrument som turdepartementet har gjort på museumsfeltet, vil Museumsutvalet understreka at deter viktig å leggja stor vekt på opplæring. Det er også avgjerande at både målstog måten å formulera resultatmål på blir revidert og justert i takt med utvikliIkkje minst krevst eit grep på utarbeiding av resultatindikatorar og rapporteringtek omsyn til kvalitetsaspektet i kunnskapsbaserte samfunnsinstitusjonarmuseum. Her er det naudsynleg med ein kontinuerleg dialog mellom departeog institusjonar/fylkeskommunar for å få eit enklast mogeleg system og ei ordsom tilpassar planverktøyet til den røyndomen musea arbeider i.

10.9.3.1Tilråding

Museumsutvalet vil tilrå at målstyrte planar blir lagde til grunn for avtaler melloforvaltningsnivå og einskildinstitusjonar. Konkret inneber det at statlege ans


sjonarmu-

. Avta-titu-

mune kanistra-et vik-t somg det

øking

usea for

eum),atlegeaddeer og

nalegaste

eum)

privatege

a ved

nen

r sty-

r dei nok.

, kjemsjona-

t somen sliktyra påeleg at

museum inngår avtaler med ansvarleg departement/etat/Sametinget. Institusom er finansierte over fylkeskommunale budsjett, har avtaler med fylkeskomnane, museum som er eit kommunalt ansvar, kan ha avtaler med kommunanelene skal utgjera grunnlaget for tildeling av midlar og evaluering av korleis inssjonane utfører oppgåvene sine (jf. "Avtaleordning og utviklingsprogram formuseum" i avsnitt 10.9.1.).

10.9.4 MuseumsstyraDei fleste musea har eit styre der medlemene er oppnemnde av stat, fylkeskomeller kommune, eller dei er valde på årsmøte o.l. i lag og foreiningar. Unntakavera kommunale museum som blir drivne som del av den kommunale adminsjonen. I eit system der musea i stor grad er sjølvstendige einingar, er styra dtigaste organet for omverda når det gjeld å ha innsyn i og å kunna påverka dehender på institusjonane. Styra er den formelle kontaktlekken mellom musea osamfunnet musea skal tena.

I den svenske museumsutgreiinga vart det gjennomført ei spørjeundersblant medlemer i styra for sentralmusea og «läns»-musea. Museumsutvalet har gjen-nomført ei liknande undersøking blant medlemer av styra for dei 110 største mi Noreg. Til saman 304 styremedlemer svarte. 171 (56%) var med i styramuseum som fylkeskommunen hadde ansvaret for (fylkeskommunale musmedan 96 (32%) sat i styra for statlege eller statsfinansierte museum (stmuseum). 32 (11%) var styremedlemer i institusjonar som kommunane hansvaret for. 20% av svara kom frå styreleiarar, 72% frå vanlege styremedlem8% frå personalrepresentantar i styra.

Nokre tal skal illustrera tendensane i materialet:– Den viktigaste erfaringsbakgrunnen for styremedlemer i fylkeskommu

museum er politisk arbeid (23%). I dei statlege er fagkompetanse den viktierfaringsbakgrunnen (24%).

– 20% av dei svarande i fylkeskommunale museum (11% i statlege musmeiner at styret ikkje har naudsynleg erfaringsbakgrunn for arbeidet.

– 34% av styremedlemene i fylkeskommunale museum har arbeidsplass i næringsliv, 32% i fylkeskommunal eller kommunal verksemd. I statlmuseum arbeider 32% i privat næringsliv, 22% i anna statleg verksemd.

– 92% av styremedlemene var engasjerte i andre styre.– 72% av dei svarande meiner at styret skal ha ansvar for heile verksemd

musea, 18% meiner at allmenn innsynsrett er tilstrekkeleg.– 21% meiner at styret ikkje har kunna gjera fullgod kontroll av om institusjo

driv effektivt og i samsvar med målsetjingane.– 19% meiner at gjeldande vedtekter ikkje er tilstrekkelege som rettesnor fo

rearbeidet.– I styra for fylkeskommunale museum er 30% usikre og 11% svarer nei, nå

blir spurde om styret har behandla spørsmål om mål og strategiar grundigTilsvarande tal for statlege museum er 15% usikre og 14% nei.

– På spørsmål om kva saker/spørsmål som blir behandla grundig nok i styraøkonomi, budsjett og rekneskap best ut, medan organisasjonsspørsmål, ralisering og personalsaker har ein svakare plass i styrebehandlinga.

Hovudresultata frå den norske undersøkinga samsvarer i store trekk med dekom fram i den svenske. I hovudsak er styremedlemene nøgde med situasjonhan er i dag. Samstundes kjem det fram ein del undertonar som indikerer at ssomme måtar er ein ressurs som kan nyttast betre enn i dag. Det er vidare tyd


orleisør

styretmot

menekilde

rate-a som

n einite inn har opp-i opp-ruk av

ra forr detet. I

ntantargjeld

rstyra.Det erhabi-

yting

ededfor-lang-t opp-e og

al veram-smu-

ein del institusjonar bør arbeida både med vedtekter og rutinar/opplegg for kstyra skal arbeida. Museumsutvalet vil peika på følgjande moment som det barbeidast vidare med:– meir målretta og medvite arbeid for å oppnemna styremedlemer som gjev

god samla kompetanse og som gjer styret til eit viktig kontaktorgan omverda

– introduksjonskurs for nye medlemer og styreseminar for å gje styremedlebest mogeleg kunnskap om grunnlaget og målsetjingane for det einsmuseet, dessutan om tilhøvet til ansvarleg forvaltningsnivå

– meir bruk av styret i spørsmål som gjeld utarbeiding av målsetjingar og stgiar for institusjonane. På mange måtar vil styret representera den omverdmusea skal tena og påverka med arbeidet sitt.

Når det gjeld forvaltningsnivåa og deira bruk av styra som styringsreiskap, finto motsette tendensar. Kulturdepartementet har dei seinaste åra gått målmedvfor å få fleirtal og/eller styreleiar i styra for institusjonar som departementethovudansvaret for når det gjeld driftsfinansiering. Det blir lagt større vekt på ånemna personar som kan tilføra kompetanse på område som er viktige for degåvene styra skal utføra i medhald av vedtektene. Departementet gjer også bfellesmøte med sine representantar.

Fram til no har dei fleste fylkeskommunane oppnemnt representantar i stydei institusjonane som kom inn under tilskotsordninga for museum. Dels havore personar valde på fritt grunnlag, dels har det vore politikarar frå fylkestingdei seinare åra har nokre fylkeskommunar slutta å oppnemna styrerepresemed tilvising til at politisk oppnemnde representantar blir ugilde når saker som institusjonane, skal handsamast i dei fylkeskommunale, politiske organa.

10.9.4.1Tilråding

På prinsipielt grunnlag vil Museumsutvalet tilrå at forvaltningsnivåa som har ansvafor driftsfinansiering av museum, bør oppnemna representantar i museumsUtgangspunktet er at økonomisk ansvar bør følgjast opp med styringsansvar. fullt mogeleg å nemna opp styremedlemer på fritt grunnlag, slik at ein unngår litetsproblema i den politiske behandlinga av museumssakene.

10.10OPPSUMMERINGHovudpunkta i ein detaljert gjennomgang av organisatoriske spørsmål i tilkntil musea kan oppsummerast på følgjande måte:

Grunnleggjande tiltak:– Det blir gjort framlegg om å setja i gang arbeid med ei museumslov.– Det blir gjort framlegg om ei registrerings- og avtaleordning for museum m

tilskot frå stat og fylkeskommunar. Ordninga bør vera frivillig for museum mberre kommunalt tilskot. Det blir skissert eit system med avtaler mellom valtningsnivå og dei einskilde institusjonane. Avtalene skal baserast på tidsplanar som institusjonane utarbeider. Ordninga skal også innehalda eilærings- og utviklingsprogram. Ein første prosjektfase skal gjelda statlegfylkeskommunale ansvarsmuseum.

– Eit system med ansvarsmuseum signaliserer at dei aktuelle institusjonane skha eller kunna utvikla museumsfagleg kompetanse som gjer at dei kanansvarlege for utviklingsarbeid, råd og rettleiing innanfor definerte felt. Kopetansen skal vera knytt til tematiske og/eller metodiske område. Ansvar


g ogg fyl-

(ikkjer somusjo-skjerom-tat. I

kunna

t detskap

plass

børlege

et i

gstil-

i dag.litikk. insti-

eigneår dei

eum,åde.

usea

ippet

for-ring-ar i

man-regis-seum

yl-tet og

fel-ene-

sea bør ha aktivitet på alle funksjonsområda - innsamling, forsking, bevarinformidling. Ordninga med ansvarsmuseum skal nyttast både på statleg okeskommunalt nivå.

– Museum som staten ved ulike departement i dag har eit hovudansvar for universitetsmusea), skal i samband med avtaleordninga leggja fram planaviser korleis dei skal fylla funksjonen som statlege ansvarsmuseum. Institnar som det er unaturleg å krevja ei slik ansvarsrolle av, eller som ikkje ønå vera ansvarsmuseum, fell utanfor ordninga. Dei kan overførast til fylkeskmunal finansieringsordning eller få separate avtaler med departement/esamband med registrerings- og avtaleordninga skal også andre museumvurderast med tanke på å vera statlege ansvarsmuseum.

– Når det gjeld utdannings- og opplæringstiltak, blir det gjort framlegg om apå universitets- og høgskulenivå blir etablert ei årseining i museumskunnsom tilbod til kandidatar som skal inn i museumsarbeid. Dette bør vera påfør ein vurderer å utvikla full akademisk utdanning i museumskunnskap.

– Den komande utdanninga i teknisk konservering ved Universitetet i Oslokunna utvidast og utviklast i samarbeid med Noregs teknisk-naturvitskapuniversitet (NTNU) i Trondheim.

– Norsk museumsutvikling bør utviklast til å bli det sentrale statlege organmuseumsspørsmål.

– Norsk museumsutvikling bør ha eit samordningsansvar for etterutdannintak for tilsette i musea.

Administrative og organisatoriske tiltak:– Det bør vera delt departementsansvar for museumsspørsmål slik som

Men Kulturdepartementet bør ha ansvar for ein samla statleg museumspo– Alle musea under Kulturdepartementet bør organiserast som frittståande

tusjonar, evt. som stiftingar.– Etatsmusea bør ha styre med ekstern representasjon.– Universitetsmusea bør organiserast som sjølvstendige driftseiningar med

styre direkte under kollegiet. Det bør koma ekstern representasjon i styra norganisatoriske tilhøva elles tillet det.

– Sametinget bør få ansvar for driftsfinansiering av tre samiske ansvarsmuseitt for nordsamisk område, eitt for lulesamisk og eitt for sørsamisk omrMusea bør ha ei konsernliknande samarbeidsform. Dei andre samiske mbør vera eit regionalt/lokalt ansvar som i dag.

– Forvaltningsnivåa bør oppnemna medlemer i museumsstyra utifrå prinsom at økonomisk tilskotsansvar gjev styringsansvar.

– Det bør vera eit hovudprinsipp at ansvar for driftsfinansiering ligg på eitt valtningsnivå. Delt finansiering bør berre brukast på tidsavgrensa stimulestiltak. I samsvar med dette blir det gjort framlegg om følgjande endringnoverande ordningar:– Ordninga med knutepunktinstitusjonar bør opphevast i museumssa

heng. Musea som er med i ordninga, skal i samband med avtale- og treringsordninga vurderast med tanke på å vera statlege ansvarsmueller vera med i den fylkeskommunale ordninga.

– Midlane i tilskotsordninga for museum bør gå inn i rammetilskotet til fkeskommunane. Det er ein føresetnad at det statlege engasjemenintensjonane i tilskotsordninga blir følgde opp.

– Staten bør skipa ei fireårs ordning med økonomisk støtte for å styrkjalestenester i fylkeskommunane. Etter fire år går statstilskotet inn i det grelle rammetilskotet.


mda.får eit

sea.t i

asjo-

gs-sineentetr fåan-

– Fylkeskommunane bør utarbeida fylkesdelplanar for museumsverkseDei bør også bruka samordningsmodellen med ansvarsmuseum som samordnande fagleg ansvar for dei mindre musea.

– Kommunane bør koma inn med større ansvar for dei lokale muAnsvarsforholdet mellom fylkeskommunar og kommunar blir avgjorkvar einskild fylkeskommune.

– Kommunale museum som i dag er del av den kommunale administrnen, bør bli sjølvstendige driftseiningar med eigne styre.

– Det blir gjort framlegg om vurderingsprosedyrar for statlege investerintilskot til museum. Kvart departement har investeringsansvar for museum. For museum under Kulturdepartementet bør anten departemeller Norsk kulturråd ha tildelingsansvaret. Norsk museumsutvikling bøinnstillingsansvar for investeringstilskot. Sametinget bør ha tildelingssvar for statleg investeringstilskot til samiske museum.


KAPITTEL 11

hara harnan-mle-deo-skap

eia tid.FNsrmsom. fl.

kap-t mel-kon-objekt

ent.areal euro-la i

ernde-id.ar ogrvis-

entet

e gåren ogog i ein

t storar blitt

-ar,vud-

ng. I-

Musea og miljøforvaltninga

11.1 INNLEIINGMuseumsarbeid har hatt ei kopling til miljøvernet like lenge som miljøvern eksistert som samfunnsfaktor. Fagmiljø og einskildpersonar i museumsverdvore svært viktige for utviklinga av miljøvernet her i landet. Særleg gjeld det infor kulturminneforvaltninga, men også i naturforvaltninga. Den kombinerte saog verneideologien i museumsverda har alltid hatt mykje til felles med verneilogien i miljøvernet. Dessutan har miljøvern og museum eit interessefellesgjennom det å forhalda seg til den materielle omverda.

Miljøvernpolitikken slik han kjem til uttrykk i 1990-åra, byggjer vidare på dhovudlinene ein kan finna frå pionertida på 1800-talet og som går inn i vår eigBerande element i 1990-åra er vidareføring og utvikling av tilrådingane i Verdskommisjon for miljø og utvikling (Brundtlandkommisjonen). I stikkordsfoer prinsippa uttrykte som berekraftig utvikling/tolegrenseprinsippet, miljøvern sektorovergripande prinsipp, sektoransvarsprinsippet, føre-vâr-prinsippet mOffentleg miljøvernforvaltning har dei seinare åra utvikla seg mot eit meir heilsleg miljøvern som samlar alle delar av feltet, og som inneber aukande kontaklom etatar og nivå i forvaltningssystemet. Likeins inneber miljøvernet større takt med andre viktige samfunnssektorar, der ein møter spørsmål om areal, og/eller ressursar som miljøverdi.

I 1972 fekk Noreg som det første landet i verda eit eige MiljøverndepartemEtableringa var spesielt motivert utifrå eit ønskje om å samla forvaltninga av og ressursar. I 1970 kom det ei ny lov om naturvern, og same året var det eitpeisk naturvernår. I 1972 vart den første FN-konferansen i miljøvern avvikStockholm. Desse hendingane og andre tendensar i samtida gjorde at Miljøvpartementet vart til i ei tid som skapte voner og forventningar til miljøvernarbe

Fleire andre departement vart berørte av nyorganiseringa ved at institusjonansvarsområde vart overførte til Miljøverndepartementet. Frå Kyrkje- og undeningsdepartementet kom Riksantikvaren og kulturminnevernet, frå Kommunal- ogarbeidsdepartementet kom naturvern og friluftsliv, og frå Landbruksdepartemkom dåverande Direktoratet for jakt, viltstell og ferksvassfiske.

Historia til det offentlege miljøvernet i eige departement er kort, men røtenlengre attende. Som samfunnssektor er feltet prega av ei utvikling der startfasinitiativa låg i frivillige organisasjonar. Seinare kom utvikling av lovgrunnlag etablering av etatar. Gjennom den siste 20-års perioden har miljøvernet vorekonstant oppbyggings- og omorganiseringssituasjon. Arbeidsfeltet har hatvekst samanlikna med startfasen. Grunnlaget for den offentlege innsatsen htil i ein kontinuerleg prosess med lovgrunnlag/odelstingsproposisjonar, NOUstortingsmeldingar, handlingsplanar, internasjonale konvensjonar m.m. Hogrunnlaget for norsk miljøpolitikk er framleis St.meld. nr. 46 (1988-89) Miljø ogutvikling, saman med Innstilling S. nr. 273.

Ansvarsområdet for den statlege miljøforvaltninga har stendig auka i omfadag omfattar det m.a. institusjonane Riksantikvaren - Direktoratet for kulturminneforvaltning (RA), Direktoratet for naturforvaltning (DN), Statens kartverk (SK),Statens forureiningstilsyn (SFT), og Norsk polarinstitutt (NP). I tillegg kjem miljø-vernavdelingar hjå fylkesmennene.


nfor

his-sråd

ttald utsforskr

ogiskfor-stift-ie-eums-

t påt vik-

jen-verna til å

nan985.d blirrn av

å nåan-a skalrlegerådeet er

gjeld. Eit

ktor.

efi-ljøet.r tra-in

ierte harvore

Mellom anna for å styrkja den forvaltningsrelaterte bruksforskinga innamiljøvernet vart dei såkalla NI-institutta Norsk institutt for vassforsking (NIVA),Norsk institutt for luftforsking (NILU) og Norsk institutt for by- og regionalplanleg-ging (NIBR) skipa som eigne miljøforskingsinstitutt i 1986. Dei hadde då ei fortorie frå 1950- og -60-talet under Noregs Allmennvitskaplege Forsking(NAVF) og Noregs Teknisk-Naturvitskaplege Forskingsråd (NTNF).

I St.meld. nr. 49 (1986-87) Om miljøvernforskning vart det lagt til grunn eitprinsipp om å skilja forvaltning og forsking. Etableringa av dei første NI-institui 1986 var i tråd med dette prinsippet. I 1988 vart forskingsavdelinga i DN skiog slått saman med Økoforskprogrammet og oppdragsforskingsorganet Vasog nyetablert som Norsk institutt for naturforsking (NINA). Siste skot på stamma eNorsk institutt for kulturminnevernforsking (NIKU) som vart etablert i 1994 ved åskilja ut frå Riksantikvaren konserverings- og restaureringsverksemda, arkeolkulturminnevernforsking, registrering av kulturminne og bygningsantikvarisk sking. Samstundes vart instituttet samorganisert med NINA i ei felles forskingsing, NINA-NIKU. NI-institutta har etablert eit formelt samarbeid og har i varrande grad samarbeidskontakt med universitet, høgskular og delar av musverda.

Både kulturminneforvaltninga og naturforvaltninga baserer arbeidet siteigne lover. På mange måtar er likevel den generelle plan- og bygningslova detigaste lovgrunnlaget for miljøvernet. I ny bygningslov frå 1965 fekk ein eit gnombrot for miljøvernsynspunkt, i det bygningsstyresmaktene vart pålagde å om kultur- og naturverdiar utan omsyn til om dei var freda. Det vart også høveregulera område til bevaring med tilvising til historisk, arkitektonisk eller ankulturell verdi. Desse prinsippa vart vidareutvikla i plan- og bygningslova av 1Der er planlegging som verkemiddel sterkt understreka. Gjennom planarbeiarealdisponering avgjort med bindande verknad. Utbyggingsinteresser og veressursgrunnlaget blir likestilte i lova.

I eit overordna miljøvernperspektiv er og kan musea vera instrument for ein del av dei miljøpolitiske måla. Når Kulturdepartementet og Kyrkje-, utdnings- og forskingsdepartementet som dei viktigaste museumsdepartementgjera greie for sektorinnsatsen på miljøområdet i Miljøverndepartementets å«Grønn bok», er museumsfeltet ein viktig bidragsytar. Det er i hovudsak to ominnanfor miljøvernforvaltninga som har kontaktflater mot museumsverda, og dkulturminneforvaltninga og naturforvaltninga. Museas bidrag kjem på felt somgjeld ansvar for informasjon og kunnskap som er relatert til samlingar, det grunnforsking og oppdragsforsking som kunnskapsgrunnlag for forvaltningikkje mindre viktig bidrag er ulike former for formidling til eit breitt publikum omidear og haldningar som ligg til grunn for miljøvern som samfunnsformande fa

11.2 KULTURMINNEFORVALTNING

11.2.1 Aktørar, lovgrunnlag og organisering

I miljøvernet er kulturminneomgrepet i hovudsak knytt til faste kulturminne, dvs.den delen av kulturarven som fysisk er knytt til landskapet. Kulturminnelova dnerer kulturminne som alle spor etter menneskeleg aktivitet i det fysiske miInkludert i dette er lokalitetar som det knyter seg historiske hendingar, tru elledisjonar til. Med kulturmiljø blir det meint område der kulturminne er ein del av estørre heilskap eller samanheng.

Kva materielle leivningar som har blitt oppfatta som kulturminne, har varover tid. Dels har det vore avhengig av faglege vurderingar, som på si sidavspegla generelle haldningar i tida. Dels har oppfatninga av kulturminne


voreandeare

nin-evern.unnartids-gani-

iskeg tilfunn.

sær-Sta-siali-

ngen

k frårvalt-ar deteldt920 kva-

melttverd

eller

m åtralt ir deir dei

i ogne.ane

Somat tilefor-åverber

ørste nivå. vart981 stil-orsken-

a dei også

prega av politiske avgjerder og av sjølve lovgjevinga. Endeleg har det ogsåavhengig av kva kulturar eller landsdelar ein arbeider innanfor. Ei grunnleggjoppfatning i kulturminnevernet har vore at di eldre eit kulturobjekt er, di viktiger det både som informasjonsberar og som symbol.

Foreningen til norske Fortidsminnesmerkers Bevaring (Fortidsminneforegen) var den første norske organisasjonen som engasjerte seg i kulturminnHan vart stifta i 1844, og frå 1860 fekk organisasjonen årleg statstilskot for å kgje løn til ein person som skulle arbeida med «Rigets Fortidslevninger». Fominneforeningen definerte sjølv ansvarsområde og omfang for stillinga, og orsasjonens syn og metodar kom til å prega kulturminnevernet framover.

Arbeidsinnsatsen til Fortidsminneforeningen var grovt sett tredelt: arkeologutgravingar, bevarings- og restaureringsarbeid på einskildbygningar, i tillegoppmålingsdokumentasjon av bygningar, bygningsdetaljar og arkeologiske Innsatsen galdt med andre ord kulturminne frå alle tidsperiodar.

I 1905 vart ansvaret for førreformatoriske kulturminne regulert i den første lova på området, og forvaltningsmyndet vart i 1906 lagt til musea i Kristiania, vanger, Bergen, Trondheim og Tromsø. Dei arkeologiske samlingane vart speserte, og forskarane vart også forvaltarar. Arbeidsfeltet til Fortidsminneforenivart avgrensa til bygningsvern.

Riksantikvaren vart skipa som statleg organ i 1912 etter initiativ og påtrykFortidsminneforeningen. Fagpersonane var også henta frå dette miljøet. Foningsansvaret for bygningsarven vart då eit statleg ansvar. Den første tida vikkje noko formelt verkemiddel, med unntak av kyrkjelova av 1897 som innehvisse vernereguleringar for kyrkjer og inventar. Bygningsfredingslova av 1gjorde det mogeleg å verna også etterreformatoriske bygningar. Det vart kravdlitetsvurdering og einskildvedtak for kvart einaste objekt som skulle sikrast forvern. Kriteria var at husa skulle vera over 100 år gamle og ha spesiell «kunseller historisk verd». I særlege tilfelle kunne ein også freda yngre bygningarbygningar med spesiell lokalhistorisk interesse.

Alle faste kulturminne er integrerte i eit kringliggjande landskap. Ønskjet osikra samanhengen mellom kulturminnet og landskapet omkring, har stått senden overordna bevaringstankegangen opp gjennom 1900-talet. Likevel hapraktiske verkemidla og små ressursar gjort at fram til dei seinaste tiåra vafleste vernevedtaka punktfreding av einskildobjekt.

Lovreguleringa delte kulturminnevernet i dei to spesialretningane arkeologbygningsvern, knytt til førreformatoriske og etterreformatoriske kulturminDenne todelinga har vore karakteristisk for fagmiljø og forvaltningsinstitusjonfram til omorganiseringa av kulturminneforvaltninga på slutten av 1980-talet. start på omorganiseringa vart Riksantikvaren frå 1. juli 1988 endra frå fagetdirektorat med det overordna faglege ansvaret for alle felt innanfor kulturminnvaltninga. Frå januar 1990 vart det delegert mynde og overført ei rekkje oppgetter kulturminnelova frå sentralforvaltninga til fylkeskommunane og frå septem1994 til Samisk kulturminneråd. Omorganiseringa gjorde at saksbehandling i finstans av både før- og etterreformatoriske kulturminne er samla på regionalt

Oppbygginga av fagkompetanse i fylka skjedde ved at det f.o.m. 1962skipa fylkeskonservatorstillingar med to stillingar pr. år fram t.o.m. 1970. I 1hadde alle fylkeskommunane eigne fylkeskonservatorstillingar. Ideen om slikelingar vart lansert allereie i 1918, då Norske Museers Landsforbund (seinare NKunst- og Kulturhistoriske Museer, NKKM) vart skipa. I førstninga var fylkeskoservatorstillingane reine museumsstillingar, i den forstand at dei skulle rettleimange små musea utan fast fagleg hjelp. Heilt frå starten utgjorde stillinganeviktige samarbeidspartar for Riksantikvaren og delvis også for landsdelsmusea.


til-grad

eggd rett-gsåmfat-ne i

kvarrre-ret omor-lkes- somvarngs-alt-

sam-

ndeanisa-ne-

blirstar

tee harster.ar og

e mednt dei

om-nga-ålet

kvai harng avBlanteumstar iv dei

eum ikap

hareigen-runn-yaste

Då fylkeskommunen i 1975-76 vart organisert som eiga politisk eining medhøyrande administrasjon, vart fylkeskonservatorstillingane i endå sterkare kopla inn i kulturminnevernet med meldingsteneste overfor forvaltninga. I tillhadde dei ei særs viktig oppgåve i å følgja opp fylkeskommunens ansvar meleiing og fråsegner i tilknyting til arealplanlegging. Med verknad frå 1975 fekk ofylkeskonservatorane ansvaret for gjennomføringa på kommunenivå av den otande SEFRAK-registreringa (Sekretariatet for registrering av faste kulturminNoreg).

I samband med omorganiseringa av kulturminneforvaltninga i 1990 fekk fylkeskommune overført statlege midlar til to stillingar, ei for før- og ei for etteformatoriske kulturminne. Oslo skipa eiga byantikvarstilling i 1955, fordi bystyfann det naudsynleg med eigen fagleg instans i konkrete vernespørsmål. Etterganiseringa fungerer byantikvaren i Oslo som regional instans på line med fykommunane. Ved sida av Oslo har fem byar/kommunar skipa eigne stillingarby-/kommuneantikvar/kulturminneforvaltar, men dei har ikkje forvaltningsansslik som kulturminneforvaltninga på fylkesnivå. I samband med omorganiseriarbeid i fylkeskommunane har kulturadministrasjonen med kulturminneforvninga somme stader blitt integrerte i avdelingar/seksjonar som bl.a. omfattarferdsel, utbyggings- og næringsspørsmål.

Fram til 1990-åra har Fortidsminneforeningen vore den viktigaste frittståaog landsdekkjande interesseorganisasjonen innanfor kulturminnevernet. Orgsjonen har sekretariat i Oslo med lokalforeiningar i dei fleste fylka. Fortidsminforeningen eig fleire historiske bygningar, bl.a. nokre av stavkyrkjene. Driftafinansiert med offentlege tilskot, medlemsavgifter og inntekter frå dei som gjebygningane deira.

I dei seinare åra har Norsk Kulturarv etablert seg som organisasjon for privaeigarar av freda bygningar. I tillegg til å vera interesseorganisasjon for eigaranNorsk Kulturarv også intensjonar om å utvikla rådgjevar- og handverkarteneDessutan vil dei engasjera seg i den kommersielle bruken av freda bygningmiljø i reiselivssamanheng. Førebels er organisasjonen i ein etableringsfasKommunaldepartementet som den viktigaste økonomiske bidragsytaren. Blafrivillige organisasjonane skal også nemnast Norsk forening for fartøyvern og For-bundet Kysten som begge har pådrivarroller i arbeidet med fartøyvern.

Det nyaste innslaget når det gjeld frivillige organisasjonar på kulturminnerådet, er Kulturvernets fellesorganisasjon (KORG). Den er ein paraplyorganisasjosom vart stifta i oktober 1994 og som omfattar alle typar frivillige kulturvernornisasjonar som er knytte til kulturminnevern, arkiv, museum og lokalhistorie. Mer å styrkja og samordna det frivillige arbeidet.

For å kunna velja kulturminne som skal vernast, krevst det kunnskap omsom utgjer eit kulturminne, kunnskap om dei ulike kategoriane og korleis deutvikla seg, og korleis synet på kulturminne har endra seg over tid. Registreriobjekt har difor vore ei sentral oppgåve for mange aktørar heilt frå starten av. dei første registreringane med landsdekkjande siktemål var Norsk Folkemusarbeid som starta i 1910 for å dokumentera byggjeskikk og tradisjonelt invenlokale variantar. Seinare har systematiske registreringar vore organiserte aarkeologiske landsdelsmusea, kunstindustrimuseum og kulturhistoriske mustillegg til Riksantikvaren, fylkeskommunane og Norsk kulturråd. Auka kunnshar heile tida lagt fundamentet for vernearbeidet.

Utviklinga av registreringsverksemda illustrerer korleis kulturminnevernetendra seg frå opphavleg konsentrasjon om einskildobjekt med høg estetisk verdi til interesse for breidde og heilskap. Dermed har det også blitt eit betre glag for å markera kulturminneinteressene i samfunnsplanlegginga. Dei to n


dek-

å eitng av at kul-ntet,åg irt, ogg som

olddde byg-jen- kul-r lov-edte-av to

kul-

a detinsjonenkul-, kul-

erelle920,kkjenen iingarres-unnerklara

eirings-

for-

rt og

in-for-

leg-dige byg-

res-

registreringsopplegga, ØK (Økonomisk kartverk) og SEFRAK, er begge landskjande og vart sette i verk for å gje datagrunnlag for fysisk planlegging.

Ei hovudgrunngjeving for å skipa eige miljøverndepartement i 1972 var å foverordna organ som skulle arbeida for best mogeleg balanse mellom utnyttiressursane for å gje auka vekst og forsvarleg vern av naturressursane. Etterturminneforvaltninga hadde vore knytt til Kyrkje- og undervisningsdepartemevart forvaltninga overført til det nye Miljøverndepartementet. Hovudårsaka lerkjenninga av eit stigande behov for å sjå kulturminne som del av miljøet våat det difor var ønskjeleg å få desse sakene med i all vurdering og planleggingjeld arealdisponering.

Dei formelle verkemidla tidleg på 1970-talet var ikkje heilt veleigna i forhtil nye krav og eit visst utbyggingspress i etterkrigstida. Ny fornminnelov hakome i 1951. I 1967 vart det sett i gang revisjonsarbeid av både fornminne- ogningsfredingslova. I påvente av ferdigbehandling vart fleire mindre revisjonar gnomførte på 1960- og 1970-talet. Høvet til områdefreding vart utvida, teknisketurminne kunne fredast utan omsyn til alder, og skipsfunn kom også inn undeverket. Resultatet vart at Miljøverndepartementet laga ei felles lov som vart vken i 1978. Den nye kulturminnelova har likevel preg av å vera sett saman separate lover.

Den største nyorienteringa skjedde i forhold til bygningsfreding og samiskturminneforvaltning (jf. "Samisk kulturminneforvaltning" i avsnitt 11.2.3.). Verdi-kriteriet vart endra slik at det omfatta nye grupper av kulturminne, m. a. opnfor freding av anonyme byggverk med typologisk og miljømessig verdi. Likevart det høve til å freda området rundt freda einskildobjekt. I den seinaste revisav lova frå 1992 blir det opna for freding av heile kulturmiljø, dvs. område der turminne er ein del av ein større samanheng. Det er heilskapen som er viktigturminnet i seg sjølv treng ikkje vera fredingsverdig.

Særlovene på kulturminneområdet må også sjåast i forhold til den genbygningslovgjevinga. Då dei to kulturminnelovene vart vedtekne i 1905 og 1var det inga nasjonal bygningslov. Slik lov kom først i 1924, men ho omfatta ilandsbygda. Dei kulturminna som vart freda under den store fredingsaksjo1920-åra, var i all hovudsak gardsbygningar, som oftast ein eller høgst to bygni kvart tun. Manglande krav til arealplanlegging gjorde at kulturminnevernstymaktene berre sjeldan fekk kjennskap til byggje- og inngrepsplanar som kverka øydeleggjande på omgjevnadene for freda objekt. Dette er med på å fodet store innslaget av punktbevaring.

Gjennomføring av skiljet mellom forvaltning og forsking har resultert ivesentleg endring av Riksantikvarens organisasjon. Forskings- og konservefunksjonane og utgravingspersonalet vart overførte til NIKU (jf. "Innleiing" iavsnitt 11.1.).

Som det sentrale organet for kulturminneforvaltninga har Riksantikvarenmulert følgjande hovudmål i St prp nr 1 (1995-96):– «Verne om kulturminner, kulturmiljøer og kulturlandskap med deres egena

variasjon– Sikre, framheve og formidle kunnskap om bredest mulig utvalg av kulturm

ner knyttet til ulike tidsepoker, kulturer, etniske grupper, lokalsamfunn og skjellige sosiale gruppers historie

– Sørge for at hensynet til langsiktig disponering av kulturminneressurseneges til grunn for arealplanlegging og planer om fysiske inngrep i verneverkulturminner, herunder konsekvensutredninger i forbindelse med plan ogningsloven

– Konkretisere vernepolitikken, sørge for sikring av de nasjonale verneinte


sommid-in-

ams- somelle innmu-t gjelder om

-refor-i si tidlt lan-

r-det attbyg-

ps-g pådyk-r kul- slikleg åder- av

same

ogmedkvarenr på

erketav93,rste-ksis

auto-

sene– Styrke bevisstheten om og forståelse for kulturminnevernets betydning

ledd i det sektorovergripende miljøvernarbeidet ved effektiv kunnskapsforling, bedret kommunikasjon i forvaltningen og en synliggjøring av kulturmnevernet i samfunnet»

11.2.2 Kulturminneforvaltninga og museaHeilt frå første stund har kulturminneforvaltninga og ein del av musea hatt eit spel i den forstand at begge partar skal forhalda seg til noko som blir definertkulturminne eller kulturarv. Dei arkeologiske musea har sidan 1906 hatt formfunksjonar i forhold til automatisk freda kulturminne. Sjøfartsmusea har komesom partnerar når det gjeld skipsfunn og marinarkeologi. Bygnings- og friluftssea har i hovudsak vore medspelarar og supplement til Riksantikvaren når debygningsvern. Endeleg har fleire museum hatt ansvar for å behandla søknadutførsel av kulturhistorisk gjenstandsmateriale.

11.2.2.1Automatisk freda kulturminne

Då forskriftene til fornminnelova av 1905 peika ut Oldsaksamlinga, Universitetet iOslo, Stavanger Museum, Bergens Museum, Det Kgl. Norske VidenskabersSelskabs Museum i Trondheim og Tromsø Museum som forvaltningsmuseum, innebar det at desse institusjonane skulle forvalta lova og ha ansvaret for det førmatoriske materialet. I samsvar med ein praksis som Fortidsminneforeningen innførte og som departementet følgde opp i forskriftene av 1906, har musea dedet mellom seg i geografiske område. Difor har nemninga landsdelsmuseum blittbrukt. I 1975 vart Arkeologisk museum skilt ut frå Stavanger Museum med eit fovaltningsansvar tilsvarande det som universitetsmusea har. I praksis betyr musea tek avgjerder i dei sakene der ein offentleg eller privat instans har ugingsplanar som inneber inngrep i automatisk freda kulturminne.

Fornminnelova av 1951 fekk inn dei første reguleringane i tilknyting til skifunn ved ei endring i 1963. Amatørdykking etter skipsvrak auka likevel i omfan1960-talet, noko som først og fremst kom av betre tekniske hjelpemiddel for king. Dette gjorde det naudsynleg med tiltak som kunne verna denne forma foturminne på lik line med kulturminnefunn på land. Lova vart difor endra i 1974at staten også fekk eigedomsretten til vraklasta, dersom det ikkje var mogefinna eigaren. Vidare vart det kravd offentleg løyve for å kunna grava ut og unsøkja eventuelle funn. Eit tillegg i kulturminnelova frå 1978 gjev høve til fredingområde rundt eit skipsfunn, både på land og i sjøen.

Funn på land frå oldtid og mellomalder sorterer under landsdelsmusea påmåten som anna arkeologisk materiale. Andre skipsfunn sorterer under sjøfartsmu-sea i Oslo, Stavanger og Bergen, i tillegg til Vitskapsmuseet i TrondheimTromsø Museum. I 1993 vart det peika ut 405 prioriterte område. Arbeidet registrering og undersøking skal konsentrera seg om desse områda. Riksantioverfører kvart år midlar til dei marinarkeologiske forvaltningsmusea og kjøpeden måten tenester der.

Landsdelsmusea og sjøfartsmusea har stått både for forvaltninga av lovvog undersøkings-, utgravings- og forskingsprosjekt i tilknyting til frigjeving automatisk freda kulturminne. Nye forskrifter til kulturminnelova, seinast frå 19har endra prosedyrane ved at kulturminneforvaltninga i fylkeskommunane er føleddet ved at meldingar om potensielle inngrep i kulturminne skal gå dit. I prabetyr det behandling av arealplanar med omsyn på eventuelle konfliktar med


ea og

etlan-ings-ga erestejonendringade-

ed-

ting

ngar ein

føringdfes-r sterkt-, ved-

le børskaps-

nds-tte ligg gra-

ja ret-oten-inne,onellr kanffasje.

drafor å

. Deid eitkt errstre-har einmen-ngenet i dei

matisk freda kulturminne. Sjølve frigjevingsmyndet er enno hjå landsdelsmussjøfartsmusea.

I fleire dokument, m.a. i Miljøverndepartementets Handlingsplan for kultur-minneforvaltning, blir det argumentert for ei ordning der forvaltninga av lovverkskal overtakast heilt og fullt av Riksantikvaren for å sikra lik behandling i heile det. Nordland og Vest-Agder har sidan 1992 hatt eit prøveprosjekt der frigjevmyndet er overteke av Riksantikvaren. Eit av argumenta for denne omlegginat det bør skiljast mellom forvaltningsutøving og forsking, slik det er på dei flandre samfunnsområda. Det blir sett på som uheldig at det organet/institussom kan tenkjast å ha fordel av eit vedtak, også skal gjera vedtaket. Denne ener enno ikkje effektuert, men står omtala i St prp nr 1 (1995-96) for Miljøvernpartementet.

11.2.2.1.1 Tilrådingar

Museumsutvalet konstaterer at prinsippet om å skilja forvaltning og forsking er vteke innanfor miljøforvaltninga. Samstundes vil Museumsutvalet sterkt understrekanokre forhold som gjeld kunnskapsproduksjon og samlingshandtering i tilknytil materialet som blir resultat av inngrep i automatisk freda kulturminne.

Kunnskapsverdien av arkeologiske samlingar er avhengig av problemstillifor og den metodiske gjennomføringa av sjølve utgravingane. Det er tale omkunnskapsgenererande prosess der utviklinga av problemstillingar, gjennomav graving, analysar, konklusjonar og formidling av ny, modifiserande eller statande kunnskap utgjer ein heilskap. Det er ein prosess der einskildelementa einnbyrdes avhengige. Spesielt vil Museumsutvalet understreka det viktige i at landsdelsmusea og sjøfartsmusea som ansvarlege for forsking, mottak av materialelikehald og handtering av arkeologiske samlingar og dokumentasjonsmateriaha hovudansvaret for alt som verkar inn på tilstand og dermed også på kunnpotensialet til samlingane.

Arkeologiske graveoppdrag må innordnast prinsipp og prosedyrar som ladelsmusea og sjøfartsmusea utarbeider i samarbeid med Riksantikvaren. I deogså ei fast ordning med avlevering av funn og dokumentasjonsmateriale fråvingar til landsdelsmusea og sjøfartsmusea.

Dersom funksjonane blir delte på fleire partar, er det avgjerande å fastsetningsliner og prosedyrar for dei ulike aktørane, slik at ein sikrar at kunnskapspsialet i det arkeologiske materialet som er resultatet av frigjeving av kulturmblir teke vare på fullt ut. Dette omsynet må vega like tungt som omsynet til rasjsaksbehandling i eit forvaltningsperspektiv. Utan klare og eintydige prosedyraein stå i fare for å laga opphopingar av samlingar som berre tener som tom staMuseumsutvalet vil vidare framheva det ansvaret det offentlege bør ha for ånytte av dei investeringane som utbyggjar etter kulturminnelova er pålagd sikra arkeologisk kjeldemateriale.

Museumsutvalet vil også peika på eit anna moment i denne samanhengenfleste utgravingane i Noreg er resultat av at ein tiltakshavar i samband meutbyggingsprosjekt blir pålagd å kosta ei undersøking. Slike utgravingsprosjeeit svært viktig grunnlag for den praktiske utdanninga av arkeologar. Det undekar kor avgjerande det er at landsdelsmusea, sjøfartsmusea og universiteta hovudfunksjon når det gjeld all handtering av arkeologiske samlingar og dokutasjonsmateriale som er resultat av frigjeving av kulturminne. I den samanhevil Museumsutvalet gjera framlegg om at Riksantikvaren og Universitetsrådet sgang ei evaluering av omlegginga av kulturminneforvaltninga med tanke påkonsekvensar det har fått for arkeologifaget.


gaertar foropti-

, viltte tiltyre-et regi-

sidaninnan- å dei tilleggnforlitetar

r at I deneina erbbelt-s- og

t avivsa-re ennstan- inne-

likeke tili sen-

ars-t ut avkunnaen er

ndarn er

sjo-nde bin-eet i

Når forvaltning og forsking blir skilde, vil det vera svært viktig at forvaltninblir kontinuerleg tilført nye forskingsresultat slik at forvaltningsutøving blir baspå oppdatert kunnskap og ikkje på sanningane frå i går. Her ligg det utfordringbåde kulturminneforvaltninga og musea å finna fram til samarbeid som sikrar mal utnytting av kunnskapsressursane.

Med det desentraliserte opplegget kulturminneforvaltninga no har fåttMuseumsutvalet understreka kor viktig det er at landsdelsmuseas faglege støfylkeskommunane blir styrkt. Det er difor naudsynleg at sentrale kulturminnessmakter lagar ordningar som gjer det mogeleg å kjøpa tenester hjå musea til donale forvaltningsarbeidet.

Ordninga med regionalt ansvar for dei fem landsdelsmusea har fungert 1906. Dermed har ein sikra at musea har kunna utvikla grundig sakkunnskap for geografisk avgrensa område.13 Det er viktig at denne ordninga held fram forkunna ta vare på materialet for forsking i framtida. Det hindrar likevel ikkje ataktuelle musea kan utvikla spesialkompetanse som går på tema og metodar itil geografisk område. Det ville vera meir i tråd med Noregs-nett-tanken innauniversitets- og høgskulesystemet. Over tid kan dei fem musea utvikla spesiasom dei står til teneste med over heile landet.

Eit argument for å skilja forsking og forvaltning på kulturminneområdet eden som kan tenkjast å ha føremonn av eit vedtak, ikkje skal gjera vedtaket.samanhengen vil Museumsutvalet peika på den situasjonen som har oppstått i del fylkeskommunar der omorganisering har ført til at kulturminneforvaltningintegrert i nærings-, utbyggings- eller samferdselsavdelingar. Sjansen for dorolle og bukk- og havresekk-situasjonar er så absolutt til stades når utbyggingverneinteresser skal vurderast, og Museumsutvalet vil rå til at Miljøverndeparte-mentet ser nærare på dette tilhøvet.

11.2.2.2Utførsel av kulturminne

Etter kulturminnelova § 23 er det utan skriftleg samtykke forbod mot å føra ulandet automatisk freda kulturminne, bygningar av alle slag, sjeldne trykk, arkker og gjenstandar av kunst-, kultur- og personhistorisk interesse som er eld100 år. For samiske kulturminne gjeld inga aldersgrense, heller ikkje for gjendar som er minne om framståande personar. Forskriftene til denne paragrafenheld ei detaljert liste over gjenstandar som blir omfatta av lova.

Samtykke til utførsel kan gjevast etter skriftleg søknad. Museum innanfor ufagområde i Oslo, Stavanger, Bergen, Trondheim og Tromsø kan gje samtykutførsel av gjenstandar som kjem inn under lova. For bøker og arkivsaker er detrale biblioteka og Arkivverket ansvarlege institusjonar.

Det blir arbeidd med nye forskrifter til § 23. Musea er den naturlege ansvparten når det gjeld å avgjera i kva grad gjenstandsmateriale skal kunna føraslandet. Dei vil sitja med den naudsynlege detaljkunnskapen som trengst for å avgjera om einskildobjekt bør bli verande i landet eller ikkje. I den samanhengdet viktig å peika på ein del forhold som det bør gjerast noko med:– Det er tydeleg at lovparagrafen er lite kjend mellom dei som fører ut gjensta

anten i privat samanheng eller som del av forretningsdrift. Betre informasjo

13. Det er eit unntak for osteologisk materiale. Anatomisk institutt, Universitetet i Oslo har nanalt samlingsansvar for humanosteologisk materiale, medan Bergen Museum har tilsvarafunksjon for animalosteologisk materiale. Dette vart bestemt på 1920-talet, utan at det er dande avtale for avlevering av slikt materiale til dei to mottakarinstitusjonane. VitskapsmusTrondheim har t.d. ikkje deponert det store skjelettmaterialet frå mellomaldergravingane i Trondheim.


ruti-

daneband

etari-nads- fag-it fast

emåls-

res-nemål

ninga

ikti-lova

tør påuliket somr byg-gar.

r ennpoli-

en for-nn då

orskarkstra- UNI

svar og

eum

fyl-ensi-rvalt-

kny-sonar

difor naudsynleg. – Oppfølginga av regelverket er førebels litt mangelfull. Det bør koma faste

nar for kontakt med tollvesen og politi. – Sjølv om det truleg berre blir søkt om utførselsløyve for ein del av gjenstan

som blir førte ut av landet, er det ein sterk auke i søknadsmengda. I sammed vurderinga av dei nye forskriftene bør det vurderast å skipa ein sekratsfunksjon som kan samordna dei juridiske og formelle sidene ved søkvurderinga for å sikra lik behandling. Dei aktuelle musea kan då stå for denlege vurderinga av sjølve gjenstandsmaterialet. Det bør også vurderast ehonoreringssystem for behandling av søknader.

I samband med arbeidet med ei museumslov bør det vurderast om det er førtenleg å overføra denne paragrafen til museumslova (jf. "Museumslov" i avsnitt10.8.).

11.2.2.3Bygningsvern

I hovudsak har Riksantikvaren og bygnings- og friluftsmusea hatt eit klart intesefellesskap i å skapa ei generell forståing for bygningar som vesentlege vitom liv og levemåtar i eldre tider. Men som nemnt i "Foreningen til Norske Fortids-minnesmerkers Bevaring (Fortidsminneforeningen) og folkemusea" i avsnitt4.4.3.2. har det opp gjennom åra også vore usemje mellom kulturminneforvaltog musea i spørsmålet om flytting av verneverdige bygningar.

I tillegg til haldningsskapande opplysningsarbeid har lovverket vore det vgaste verkemiddelet for Riksantikvaren. Totalt er det i medhald av kulturminnefreda ca. 2 650 profane bygningar og anlegg frå tida etter 1536.

Med sine 4 700 kulturhistoriske bygningar har musea vore supplerande akfeltet. Musea har brukt folkeopplysande tiltak gjennom å møta eit publikum på måtar med informasjon om byggjeskikk og arbeidsliv. Musea har også fungereit supplement til dei freda bygningane ved at dei har teke vare på andre typaningar enn dei som til ei kvar tid har vore omfatta av Riksantikvarens fredinMusea har kunna ta fleire regionale og lokale omsyn i si utveljing av bygningaRiksantikvaren, som naturleg nok har eit nasjonalt perspektiv på sin fredingstikk. Den samla innsatsen må kunne seiast å ha gjeve brukande resultat i dstand at medvitet om og forståinga for bygningsvern er på eit heilt anna nivå eRiksantikvaren vart etablert i 1912.

På nasjonalt nivå er det etablert eit samarbeid mellom Riksantikvaren og Nmuseumsutvikling (NMU) når det gjeld sikringstiltak i kulturhistoriske bygningved musea og spesielt verdifulle freda/verneverdige anlegg. Bruken av dei eordinære statlege midlane blir vurderte i samanheng med tildeling frå stiftelsentil sikringstiltak.

Når det gjeld bygningsvern, har ingen av musea formelt forvaltningsanetter lova. Interesse- og arbeidsfellesskap mellom kulturminneforvaltningamuseum har likevel konkretisert seg på fleire måtar:– I gjennomføringa av SEFRAK-registreringar sidan 1975 har fleire mus

vore samarbeidspartar for kulturminneforvaltninga på fylkesplan. – I vekslande grad er det eit samarbeid mellom kulturminneforvaltninga på

kesplan og einskildmuseum når det gjeld kartlegging og vurdering av potelle verneobjekt. Med dei mange og spreidde musea har kulturminnefoninga eit informasjons- og kunnskapsnett som ofte kan letta arbeidet.

– Det hender at museum på eige initiativ utarbeider fråsegner til planar i tilting til plan- og bygningslova. I viss grad er det personleg interesse hjå per


munar

r i til-ings-

e sam-et, sån hjå

plan-. Det

tsenetre grad ligg

lene

til avta-

tt ståsentra

byg-onaleen til

stat-mpe-man-

r byg-et (jf.

atur-rer tek-

ltur-ings-

. Ia eit detkomr

orskap,

i musea som avgjer om musea er aktive på feltet. Det hender også at kombrukar museum som fråsegnspart i slike saker.

– I somme fylke blir det rekna som sjølvsagt at musea skal utføra oppgåveknyting til konkrete vernesaker. Det vanlegaste er handverkarhjelp i utbetrprosjekt.

På somme måtar kan det seiast å vera litt påfallande at det ikkje er ei sterkarordning og formalisering av museas og fylkeskommunanes arbeid på områdmykje meir som ansvaret for begge felt er samla i same avdeling eller seksjofylkeskommunane. Så langt er det berre Hedmark fylkeskommune som i samanheng ser på museum og kulturminneforvaltning i eit samla perspektivvanlege elles er separate planar for felta.


Museumsutvalet meiner at det ligg til rette for ei sterkare samordning av innsainnanfor bygningsvern på fylkesnivå. Ei samordning på dette feltet vil gje ei butnytting av det kunnskaps- og rådgjevingspotensialet som ligg i musea. I denmusea i eit fylke skal ha oppgåver innanfor den delen av bygningsvernet somunder kulturminneforvaltninga på fylkesplan, må det formaliserast i dei avtasom skal lagast mellom institusjonane og fylkeskommunen (jf. "Avtaleordning ogutviklingsprogram for museum" i avsnitt 10.9.1.). Spørsmålet om kompensasjonmusea for oppdrag for kulturminneforvaltninga må m.a. vera omfatta av desselene.

På handverkarsida vil både kulturminneforvaltninga og musea samla sesterkare dersom dei i fellesskap bygde opp ein del museum som kompetanseinnanfor handverk, t.d. med eigne oppdragsstillingar knytte til musea. Innanforningsvedlikehald vil ein slik modell vera god. Då kan ein også sikra seg at regisærdrag i handverket blir førte vidare. Her sit fylkeskommunane med nøkkelei fornuftig samordning.

På nasjonalt nivå bør Riksantikvaren, Norsk museumsutvikling og aktuellelege ansvarsmuseum laga ein handlingsplan for oppbygging av regionale kotansesentra for bygningshandverk, knytte til museum. Tiltaket må sjåast i saheng med ei meir systematisk oppbygging av handlingsboren kunnskap, deningshandverk vil utgjera eit vesentleg innslag fordi det har det største volum"Handverk" i avsnitt 11.4.1.1..).

11.2.2.4Teknisk-industrielle kulturminne

Sjølv om teknisk-industrielle kulturminne er ein del av bygningsvernet, er det nleg å handsama desse anlegga separat av to grunnar. For det første aktualisenisk-industrielle kulturminne i sterk grad spørsmål som gjeld korleis slike kuminne kan eller bør drivast i framtida. For det andre illustrerer dei eit etablermønster som kanskje bør endrast litt.

I 1984 skipa Norsk kulturråd eit utval for teknisk og industrielt kulturvern1988 presenterte utvalet ei innstilling med framlegg om prioriteringar for å sikrutval kulturminne frå industrialiseringa i Noreg. Frå 1991 fekk Riksantikvarenoverordna ansvaret for vern av tekniske og industrielle kulturminne. I 1994 Verneplan for tekniske og industrielle kulturminner, som er retningsgjevande foRiksantikvarens arbeid på feltet.

Norsk kulturråd og Riksantikvaren har fordelt ansvaret mellom seg slik: Nkulturråd gjev tilskot til dokumentasjon, innsamling og tilrettelegging av kunnsk


gjev«på

rn-ad

mill.regi- 1994.

rande når

kjekniskerrådige. It ca.

ing avd og ikkje-

å eintua-gsinn-

r tosvar

drifta.n bli

e for-

alet kanrings-t 1997jonr og børr etteret bergane

r dei

dessutan til førebuande arbeid for museumsdrift og formidling. Riksantikvarentilskot til sikring og istandsetjing av bygningar/anlegg og produksjonsutstyr rot».

Verneplanen peikar ut seks anlegg som bør prioriterast: Fetsund lenser/Fetsundlensemuseum, Klevfos Cellulose & Papirfabrik/Klevfos Industrimuseum, Nes Jeverk/Næs Jernverksmuseum, A/S Sjølingsstad Uldvarefabrik/Stiftelsen SjølingsstUldvarefabrik, Industristaden Tyssedal/Vestnorsk Industristadmuseum og NeptunSildoljefabrikk/Norsk Fiskeindustrimuseum.

I perioden 1991-94 hadde Riksantikvaren gjeve tilskot/tilsegn om 18,7 kroner, Norsk kulturråd 11,9 mill. kroner. Saman med sysselsetjingsmidlar og onale/lokale tilskot er det investert ca. 52 mill. kroner i desse seks anlegga pr.Det er berekna 45 mill. kroner i tillegg før tilretteleggingsarbeida er ferdige.

Alle seks anlegga blir drivne som eigne museum eller som del av eksistemuseum. Ingen av anlegga har fått avklart korleis drifta skal sikrast i framtidadet gjeld offentleg driftstilskot. Potensialet for eigeninntening er i alle fall ikstørre enn for dei fleste andre museum. Samarbeidsgruppa for bevaring av teog industrielle kulturminne har teke opp med Riksantikvaren og Norsk kultubehovet for å få plassert ansvaret for drifta etter at alle investeringane er ferdforhold til berekna driftstilskotsbehov på ca. 11 mill. kroner pr. år, manglar de8,3 mill. kroner.

I ettertid er det lett å sjå at etableringsprosessen har hatt for dårleg avklardriftsforholda ved anlegga etter rehabiliteringsperioden. Både Norsk kulturråRiksantikvaren er dels pådrivarar og dels tilskotspartar i sakene, men dei haransvar for drift i framtida. Ansvarleg forvaltningsnivå for driftstilskot, fylkeskommunane og/eller Kulturdepartementet, kunne med fordel ha vore kopla inn pmeir forpliktande måte før prosessen vart sett i gang. No er alle anlegga i ein sisjon der dei må gå med tiggarstav for å sikra at den store offentlege investerinsatsen kan få eit framhald som står i rimeleg forhold til investeringane.


Når det gjeld dei seks aktuelle anlegga, meiner Museumsutvalet at det bør skjerastgjennom og sikrast forsvarleg drift i framtida gjennom offentlege tilskot. Det emodellar for slikt driftstilskot. Den eine gjer anlegga/musea til eit statleg ansom institusjonar i eit konsern med Norsk Teknisk Museum som det faglege ogadministrative ansvarsmuseet. Det gjev god statleg samordning og styring av Ulempen med ei slik ordning er at det lokale/regionale engasjementet lett kaavgrensa til innsats for å løysa ut statsmidlar til anlegga. Den lokale/regionalankringa kan difor litt etter litt forsvinna.

Museumsutvalet vil i staden tilrå ein annan modell, der det regionale og lokengasjementet etter kvart blir kopla opp mot regionalt, økonomisk ansvar. Deløysast ved at staten ved Kulturdepartementet, Miljøverndepartementet, Næog energidepartementet og Fiskeridepartement med verknad frå budsjettåreoverfører auka driftsmidlar til dei aktuelle fylka for å sikra drifta. Ein samla aksfrå desse departementa vil markera det sektoransvaret som departementa haha på museumsfeltet. Dei øyremerkte, statlege midlane blir avgrensa til fire åein fordelingsmodell der staten står for 60% av utgiftene og det regionale nivå40%. Etter fire år går det statlege tilskotet inn i dei generelle rammeoverførintil fylkeskommunane.

Norsk Teknisk Museum bør fungera som eit fagleg ansvarsmuseum foaktuelle institusjonane, men utan administrativt konsernansvar.


riellenastkono-t veraonen

-ttilskot

til-omasje- fekkrt seggjerat pr.

ehm-men-r for.a for-

skip«ratetgsfor-lyst

artøy).i 144, 38%e- ogår detar.

onomi seg ål av

lige

r

orgeGeo-tlege

rtøy som

Når det gjeld nye anlegg som skal sikrast i framtida, vil Museumsutvalet gjeraframlegg om at ein bør vurdera å bruka eit nordisk perspektiv. Teknisk-industkulturminne er eit felt der dei kulturgeografiske skilnadene ikkje kan samanlikmed det ein kan finna t.d. når det gjeld trebygningar. Med tanke på dei store ømiske utteljingane som må til, både når det gjeld istandsetjing og drift, kan derett å få til eit nordisk utval som samla sett dekkjer den kulturhistoriske variasjein vil visa.

For alle nye anlegg vil Museumsutvalet gjera framlegg om at eit bindande opplegg for driftsfinansieringa skal vera på plass før arbeidet med istandsetjing blir sei gang. I praksis vil det seia same vurderingsprosedyre som for investeringsttil nye institusjonar (jf. "Tilrådingar" i avsnitt 10.5.3.).

11.2.2.5Fartøyvern og kystkultur

Fartøyvernet er ikkje inkludert i kulturminnelovgjevinga. Tiltaka er i hovudsakskot til istandsetjing av fartøy. I 1978 la Norsk kulturråd fram ei innstilling bevaring og bruk av gamle fartøy og la dermed grunnlaget for eit offentleg engment i fartøyvernarbeidet. Miljøverndepartementet og seinare Riksantikvarenoverført ansvaret for fartøyvernarbeidet. I hovudsak har innsatsen konsentreom tiltak for dei 21 fartøya som med utgangspunkt i Kulturrådets innstilling utden såkalla nasjonale grunnstamma. Også andre fartøy har fått tilskot, slik 1995 har 144 fartøy fått vernestatus.

Dei tre største verna fartøya i landet, dei tidlegare skuleskipa «Statsraad Lkuhl, »Sørlandet« og »Christian Radich«, sorterer direkte under Kulturdepartetet og er ikkje omfatta av det vernearbeidet som Riksantikvaren no har ansvaMed verknad frå 1996 blir Kulturdepartementets budsjettansvar for desse skipvalta av NMU.

Fartøy med vernestatus betyr at dei er tilkjende status som »verneverdiganten av Riksantikvaren eller Sjøfartsdirektoratet, eventuelt av Fiskeridirektogjennom avtale om unntak frå kondemnering. Fartøya er underlagde bevarinskrifter og er sikra istandsetjing/vedlikehald etter antikvariske prinsipp med tingverne- og vedlikehaldsavtale.

Fartøy med vernestatus omfattar følgjande kategoriar: fiske- og fangstf(63), fraktfartøy (25), fritidsbåtar (9), passasjerfartøy (23) og spesialfartøy (24

Eigarskap og drift av dei aktuelle fartøya utgjer eit blanda landskap. Av defartøya med vernestatus er 45% eigde av lag (organisasjon, stifting, foreining)var i museumseige, medan 16% var i privat eige. Godt over halvparten av fiskfangstfartøya (65%) er i museumseige. Dei mest kostnadskrevjande objekta ngjeld både istandsetjing og drift, er i hovudsak drivne av foreiningar og stifting

Felles for alt fartøyvern er at det er ressurskrevjande både når det gjeld økog personalkompetanse. Ikkje minst har utøvande handverkskunnskap vistvera mangelvare. Eit anna trekk er at frivillig innsats utgjer ein betydeleg dedriftsgrunnlaget. Norsk forening for fartøyvern organiserer dei mange frivilorganisasjonane på feltet.

I Femårs handlingsplan for fartøyvernet (1996-2000) frå Riksantikvaren ehovudkonklusjonane følgjande:– Målsetjinga om å bevara eit «utvalg fartøyer som er representative for N

som sjøfartsnasjon - både i utenriks-, kyst- og innlandsfart» er ikkje nådd. grafisk spreiing av fartøya er til dels lite representativ, og det er vesenmanglar i den kulturhistoriske dokumentasjonen.

– Realisering av målsetjinga vil krevja at ein må supplera flåten av verna faog at ein må auka kvaliteten på det faglege/praktiske vernearbeidet i åra


e. fel-

i treskip,

far-vil ein

eetndet

r er ellerett i

verne-il eit4).

beid i

planinnansdrift

ver-egare Stor- full-

år det

e sam-g den

rre. Deivalue-

isker detMen

. nr.

kjem. – Det vil krevja auka økonomiske rammer dersom arbeidet skal koma vidar– Det vil vera viktig å halda ved like og helst auka den frivillige innsatsen på

tet. – Det blir gjort framlegg om å byggja vidare på innsatsen og kompetansen

fartøyvernsenter: Veteranskipsverftet Bredalsholmen for arbeid på stålHardanger fartøyvernsenter og Gratangen båtsamling for trefartøy.

– Arbeid på prioriterte bevaringsprosjekt skal i hovudsak «styrast» til dei tretøyvernsentra for på den måten å gje dei eit driftsgrunnlag. Samstundes sikra at dei held ved like og kan styrkja kompetansen.

– Lokale og private slippar vil framleis spela ei stor rolle.

I tillegg til dei fartøya som blir omfatta av Riksantikvarens tiltak, har Marinemusi Horten ansvar for fleire tidlegare marinefartøy, delvis i samarbeid med ForbuKysten.

Det offentlege fartøyvernet omfattar ikkje opne, tradisjonelle båttypar. Demusea dei viktigaste aktørane, men dei arbeider ikkje etter nokon samla planstrategi. NMU, Riksantikvaren, Norsk kulturråd og Handverksregisteret har sgang eit prosjekt der ein med båtar som utgangspunkt har som mål å laga einplan for kystkultur. Det er ein freistnad på å skapa ei heilskapleg tilnærming tfelt der driftskunnskap er like viktig som dei konkrete objekta (jf. Godal 199Kystkultur er elles nemnt som eit satsingsområde når det gjeld museumsarSt.meld. nr. 61 (1991-92) Kultur i tiden.

I 1995 la Riksantikvaren i samarbeid med Kystdirektoratet fram ein vernefor fyrstasjonar. Førebels er åtte fyrstasjonar freda. Målet er 89 freda anlegg år 2000. Det er ikkje avgjort korleis desse anlegga skal drivast, men museumvil vera aktuelt for ein del av anlegga.


Som for dei teknisk-industrielle kulturminna er den offentlege innsatsen i fartøynet først og fremst retta mot istandsetjing, medan driftsdelen har eit klart dårlfundament. Økonomiske driftskonsekvensar ved vern av fartøy varierer sterkt.leiken på fartøya spelar inn, det same gjeld i kva grad fartøya skal drivast somverdige båtar eller ikkje. Dei største prosjekta er svært kostnadskrevjande ngjeld drift og kan tevla med teknisk-industrielle kulturminne i så måte.

Når det gjeld kompetanse på vedlikehaldssida, bør det vurderast eit nærararbeid mellom det som kjem inn under Riksantikvarens ansvarsområde, omilitære delen av fartøyvernet.

Museumsutvalet vil gjera framlegg om at ein i arbeidet med fartøyvern i støgrad enn i dag ser på realismen i driftsopplegga før vernestatus blir avgjordeiningane som siktar seg inn på museumsdrift, bør gå gjennom dei same eringsprosedyrane som andre nye museum (jf. "Tilrådingar" i avsnitt 10.5.3. og10.9.1).

11.2.3 Samisk kulturminneforvaltningSamiske kulturminne fekk eit særskilt vern i kulturminnelova av 1978, der samkulturminne eldre enn 100 år automatisk er freda. I tidsrommet 1988-94 vaskiftande ordningar når det galdt ansvar for samisk kulturminneforvaltning. med verknad frå 1. september 1994 vartSamisk kulturminneråd etablert og overtokansvaret for samisk kulturminneforvaltning. Dette var i samsvar med St.meld


arsan-

e avmu-

t, dvs.

inn-åde.Nes-edanr

åtemedskap for-tra-

buset-te kun-e ennamiske

ssynetnde-ja tillstats-

lertekt ogr påtlova

plys-ed årfred-fen

nnes-jonal-

ik ier ved admi-land. komfred-

52 (1992-93) Om norsk samepolitikk og med vedtak i Sametinget. Sametinget hpolitisk styring og arbeidsgjevaransvar for Samisk kulturminneråd, medan Riktikvaren har det overordna fag- og forvaltningsansvaret.

Samisk kulturminneråd er eit politisk organ med fem medlemer oppnemndSametinget. Rådet har ansvar for forvaltning av samiske kulturminne i alle komnar som høyrer til det tradisjonelle samiske bruks- og busetnadsmønstereheile Nord-Noreg, Trøndelag og delar av Hedmark.

Hovudadministrasjonen er f.o.m. 1995 lokalisert i Nesseby kommune, Fmark. I tillegg er det tre regionkontor som skal dekkja ulike geografiske omrRegionkontoret for Finnmark er samlokalisert med hovudadministrasjonen i seby. Regionkontoret for Troms/nordre Nordland er ved Tromsø Museum, mregionkontoret ved Saemien Sijte/De sørsamiske samlinger i Snåsa har ansvar fosørsamisk område.

Samisk kulturminneforvaltning representerer ein heilskapleg tilnærmingsmtil kulturminnevern i den forstand at det er meir tale om vern av ein heil kultur språk, livsformer og levemåtar, enn om einskildobjekt eller utvalde kulturlandog -miljø. Det gjer det i endå sterkare grad naturleg med samordning mellomvaltning og museumsarbeid. Det ligg det klart til rette for i dag. Hovudadminissjon og regionkontor for Finnmark er samlokalisert med Varanger samiskemuseum. Samlokalisering med museum er det også i Tromsø og på Snåsa.

Dei siste nordiske og nordisk-russiske nasjonalstatsgrensene i samisk nadsområde er frå 1700- og 1800-talet. No er nasjonalstatsgrenser svært ofstige i forhold til kulturgrenser. Men på det samiske området var følgjene størrdet som er vanleg mange andre stader. Grensene braut tvers over dei gamle sområda og næringssystema med sesongvise flyttingar. Med det heilskapsamisk kulturminneforvaltning byggjer på, er det naturleg at ein søkjer over lagrenser i fleire samanhengar. Det vil difor vera viktig dei næraste åra å leggrette for nært samarbeid mellom dei samiske gruppene på tvers av nasjonagrenser.

11.3 NATURFORVALTNING

11.3.1 Aktørar, lovgrunnlag og organisering

Freding av einskildelement i naturen har ein kunna finna lenge før nokon formugrunnlaget for det klassiske naturvernet (naturfreding). Freding av arter mot jaregulering av fangst finn ein langt tilbake i tida, t.d. i kongelege forordninga1600- og 1700-talet. I 1842 fekk ein lov om freding av egg- og dunvær, og jakfrå 1899 freda m.a. bever og songsvane.

Idegrunnlaget for det moderne naturfredingsarbeidet finn ein både i opningstida og i naturromantikken på 1700- og 1800-talet. Koplingar til arbeid mlegitimera nasjonalstatar og å skapa nasjonal identitet vil ein også finna. Natuingstanken vart tidleg formulert og følgt opp med handling i USA. GeograGeorge Perkins Marsh (1801-82) publiserte i 1864 boka Man and Nature, som påfleire måtar var eit pionerarbeid med problematisering av den påverknad mekeleg aktivitet har på naturomgjevnadene. USA fekk den første eigenlege nasparken i 1872 med Yellowstone nasjonalpark.

Det første naturfredingstiltaket i Noreg var sikring av bøkeskogen i Larv1884. I 1905 sette Kyrkjedepartementet i verk freding av «de sjeldne PlanteartFjeldstuerne paa Dovrefjeld». Same året innførte Landbruksdepartementet einistrativ freding av eit 40 dekar stort urskogsområde i Korgen statsskog, Nord

Den første lova om naturfreding vart utarbeidd av Kyrkjedepartementet ogi 1910, fem år etter at den første kulturminnelova var eit faktum. Det var ei rein


relsetivtuali-rt settrt Nor-

ir påøve

tørstentlege

ve til, ein

s-sliv klareentet del

il-

lt-om

il-

skaps

es til

yg-

nan-sidan har

i for-. Skil-ette

ksjon innan-kingting- deiitutta.

ingslov i den forstand at ho gav høve til å freda naturførekomstar «hvis bevavil være av vitenskapelig eller historisk betydning». Eit offentleg, administraorgan, slik som kulturminneområdet fekk med Riksantikvaren i 1912, vart aktsert langt seinare. Noko av årsaka låg truleg i at naturen generelt sett ikkje vapå som truga på same måten som kulturminne. Som interesseorganisasjon vages naturfredningsforening etablert i 1914.

Etter andre verdskrigen vart følgjene av inngrep i naturmiljøet tekne mealvor, og Noreg fekk ei ny lov om naturvern i 1954. Der vart det gjeve utvida htil områdefreding med utgangspunkt i eigenart og estetisk eigenverdi. Den sgevinsten var skipinga av Statens naturvernråd (SNR) i 1955, det første offeorganet innanfor naturvern.

I 1957 kom friluftslova som stadfesta den gamle allemannsretten med høfri ferdsel i utmark. Lova resulterte i etableringa av Statens friluftsråd (SFR)parallell til SNR.

Arbeidet med naturvern og friluftsliv var forankra i Kyrkje- og undervisningdepartementet heilt til 1965. Då vart det skipa Avdeling for naturvern og frilufti Kommunal- og arbeidsdepartementet. Bakgrunnen for dette låg m.a. i denkoplinga til arealplanlegging. Same året vart det under Landbruksdepartemetablert eit Direktorat for jakt, viltstell og ferskvassfiske (DVF), dvs. ein annanav naturforvaltninga enn friluftsliv.

Som nemnt ovanfor vart all offentleg aktivitet på naturområdet overført til Mjøverndepartementet i 1972. I 1985 vart DVF inkorporert i eit nytt direktorat, Direk-toratet for naturforvaltning (DN). Arbeidsoppgåvene gjeld områdevern, artsforvaning, naturinngreps- og plansaker, friluftsliv, i tillegg til samfunnsinformasjon ansvarsområda og internasjonal kontakt.

Gjeldande hovudmål for DN er formulerte slik i St prp nr 1 (1995-96) for Mjøverndepartementet:– «sikre variasjonsbredden og produksjonsevnen i norsk natur og norsk land

egenart– sørge for at hensynet til langsiktig disponering av naturressursene legg

grunn ved areal- og vassdragsplanlegging og planer om naturinngrep– fremme mulighetene for å bruke naturen til friluftsliv, opplæring og høsting– framskaffe og formidle ny kunnskap som grunnlag for en aktiv og foreb

gende naturforvaltning»

11.3.2 Naturforvaltninga og museaDei naturhistoriske musea har normalt ikkje hatt direkte forvaltningsansvar infor naturforvaltning slik som landsdelsmusea har hatt det på kulturminnesida lovgrunnlaget vart etablert i 1905. Det finst likevel nokre døme på at museumhatt forvaltarrolle på 1970- og 1980-talet. Vitskapsmuseet var tidlegare med valtninga av Austråttlunden landskapsvernområde og Sølendet naturreservatjet mellom forsking og forvaltning har ført til at Vitskapsmuseet ikkje har dansvaret lenger.

Som universitetsmuseum har dei naturhistoriske musea primært hatt funsom kunnskapsleverandørar til både styresmakter og interesseorganisasjonarfor naturog miljøvern. I grenseområdet mellom grunnforsking og bruksforsutfører naturhistoriske museum oppdrag både for DN og dei ulike forskingsstifane som NINA, NILU og NIVA. I 1993 og 1994 kan ein sjå i årsrapportane fråaktuelle universitetsmusea at fleire prosjekt er initierte av desse forskingsinstVitskapsmuseet har langt den største delen av slik oppdragsforsking.


domurde

rosjektedi-jekt-øyde-eleg åriale,

å denn gje

ipro-rings-

seaingang-)

artar,kinggisk fram-

årleggenleg-it eigeyste-ta og Detmpe-

i sterk-

iljø-m til

usea.museamin-

og. hjå einingareintutø-


En god del av prosjekta i NI-institutta skaper materiale og samlingar som stunkjem inn i museumssamlingar, og som stundom ikkje gjer det, sjølv om det bvera der. Det same gjeld også museumsrelevant materiale frå registreringspved miljøvernavdelingane til fylkesmennene og frå ulike prosjekt i regi av Oljrektoratet. Det eksisterer ikkje faste rutinar eller avtaler for korleis slike prossamlingar skal handterast. Dette fører stundom til at grunnlagsmaterialet blir lagt, og ein sit att med data utan referansemateriale. Her burde det vera mogfå til betre ordningar som koplar prosjekt som skaper museumsrelevant matemed ein mottakande museumsinstitusjon i ein tidleg fase av prosjektet. Pmåten kan ein sikra at dokumentasjonsarbeidet blir gjort på ein måte som kanytte i ettertid i museumssamanheng. Museumsutvalet tilrår at universitetsmusea samarbeid med DN, Oljedirektoratet og aktuelle NI-institutt lagar opplegg og sedyrar som sikrar ei betre utnytting av samlingar og datagrunnlag frå registreog forskingsprosjekt.

På eitt felt ligg det klart til rette for auka innsats frå dei naturhistoriske muoverfor både miljøvernstyresmakter og Noregs forskingsråd (NFR). I oppfølgav FN-konferansen om miljø og utvikling i Rio de Janeiro 1992 er biologisk mafald det viktigaste området. Dette er m.a. omtala i St.meld. nr. 13 (1992-1993OmFN-konferansen om miljø og utvikling i Rio de Janeiro. Eit viktig grunnlag for detkonkrete vernearbeidet retta mot biologisk mangfald er at ein kan identifisera økosystem og biologiske prosessar. NAVFs nasjonale komite for miljøvernforskonkluderte i si innstilling frå september 1992 med at dokumentasjon av biolomangfald burde vera eitt av tre satsingsområde i åra framover. Det same erheva i NFRs Nasjonal handlingsplan for biologisk mangfold (1994).

Frå fleire hald blir det peika på at kompetanse innanfor taksonomi er for dutbygd for å kunna gjera den store innsatsen som biodiversitetssatsinga eilegg opp til. I den samanhengen meiner Museumsutvalet at systematisk-taksonomisk kompetanse i dei naturhistoriske musea bør styrkjast, eventuelt med erekrutteringsprogram som sikrar at ein som nasjon utviklar meir omfattande smatisk-taksonomisk kunnskap og får fleire forskingsmedarbeidarar. UniversiteNFR bør i fellesskap finna fram til kva tiltak som skal til for å betra situasjonen.er viktig å sjå landet under eitt, slik at ein samla sett har den naudsynlege kotansen på alle felt. I den samanhengen bør universitetsmusea vurdera om deiare grad skal utvikla ulik spesialkompetanse.

11.4 FELLES ARENA: KUNNSKAPSOPPBYGGING OG FORMIDLINGOvanfor har ein konsentrert seg om dei meir formelle kontaktpunkta mellom mforvaltninga og musea. Innebygt i det føregåande går det igjen moment sosaman formar kanskje den viktigaste fellesarenaen for miljøforvaltninga og mDet gjeld kompetanseoppbygging som relaterer seg til kunnskap som både og forvaltninga treng for å utføra oppgåvene sine. I tillegg gjeld det den ikkje dre viktige formidlingsinnsatsen til samfunnet.

Det organisatoriske skiljet miljøforvaltninga har gjort mellom forvaltning forsking, har m. a. ført til at den forskinga som ein tidlegare kunne finna t.dRiksantikvaren, no blir utført i NIKU eller av andre instansar. NI-institutta harklar profil mot oppdrags- og bruksforsking, der behov og ønskjemål frå forvaltni stor grad styrer dei einskilde prosjekta. Det betyr at grunnforsking eller den kunnskapsorienterte forskinga, som ikkje har direkte relevans for forvaltningsvinga, vil måtta utførast av andre aktørar.


lve åsskapeiner og

aps-turleg

ordnaamlaerialet

pirisk-ingar

ts.g del-

ogsåtilfella

ltur-eum,g vit-tand.

ar somnd-valt-uttpro-

useahart.r, t.d.

ap ers- ogd kor-for-

. Det framå, er åe kunn- perso-

nd-je av og ikap eitbels

Generelt sett må det vera ei oppgåve for miljøforvaltninga og musea sjøavgjera kvar kunnskapsbehovet er størst og korleis dei kvar for seg eller i felleordnar seg for å sikra ei kontinuerleg kunnskapsutvikling. På den andre sida mMuseumsutvalet det kan vera grunn for å peika på det ønskjelege i at museumforvaltning meir systematisk og målretta gjer felles innsats for å styrkja kunnskgrunnlaget. Eit nærliggjande døme er bygningsvernet, der det burde vera naat opplysningar om dei kulturhistoriske bygningane i museumseige vart sammed Riksantikvarens register over freda bygningar, slik at ein kunne få eit soversyn over den bygningsmassen som utgjer ein vesentleg del av kjeldematfor bygningshistorisk forsking (jf. "Standardisering og samordning" i avsnitt7.2.5.1.). Det er også eit behov for meir samordna forskingsinnsats på det emtypologiske området, rett og slett for å ha ein betre reiskap for å forstå bygnsom objekt utifrå ulike perspektiv.

På eitt felt vil Museumsutvalet understreka behovet for ein samordna innsaDet er eit område der ein så vidt har starta med meir målretta arbeid. Feltet henvis saman med behov innanfor praktisk bygnings- og fartøyvern, men det erein konsekvens av den framveksande interessa for landskapsvern. I alle trengst det handlingsboren kunnskap for å utføra det praktiske arbeidet.

11.4.1 Handlingsboren kunnskapMiljøvernarbeid, anten det er lovregulert freding av einskildbygningar og kumiljø, eller det gjeld innsamling og bevaring av bygningar og gjenstandar i muser retta mot konkrete produkt/einingar. Det kan vera eit landskap som ber i senemål om menneskeleg aktivitet, det kan vera ein bygning eller ein bruksgjensKunnskapen som ein gong låg bak produksjonen av objekta, arbeidsprosessein gong var avgjerande for bruken av ein gjenstand eller drifta i tilknyting til laskapet, har det vore lagt lite vekt på. Det gjeld både innanfor kulturminneforninga og i museumsarbeidet. Innsats og perspektiv har vore konsentrert om sldukta av arbeidsprosessar og driftsformer. Det gjer at ein i forvaltninga og på mhar kunnskap omkring det konkrete resultatet av handlingar. I svært liten grad ein systematisk kunnskap i utøving av handlingar som fører fram til eit produkHeiderlege unntak med tidleg bruk av film for å dokumentera arbeidsprosessaved Norsk Folkemuseum, endrar ikkje hovudinntrykket.

Det er ikkje vanskeleg å forstå grunnen til dette. Handlingsboren kunnskikkje konkret. Han eksisterer eigenleg berre når han blir aktualisert i skapingproduksjonssituasjonar. Forsøk på å verbalisera handlingar, å forklara med orleis ein utfører arbeidsoperasjonar, vil alltid vera substitutt. Rett nok vil det ha inmasjonsverdi, men det vil aldri kunne vera likeverdig med sjølve handlinganesame gjeld også bruk av film og video, sjølv om det prosessuelle kjem betreder. Den einaste effektive måten å halda ved like handlingsboren kunnskap pgjera det mogeleg for personar å læra seg både den teoretiske og den praktiskskapen. Vidare må desse personane få høve til å praktisera og læra opp nyenar.

11.4.1.1Handverk

I NOU 1986: 15 Dokumentasjon, vern, vidareføring og atterreising av gamle haverk blir det peika på behovet for å halda ved like handverkskunnskap. I mykdet praktiske verne- og vedlikehaldsarbeidet, både i kulturminneforvaltningamusea, representerer mangelen på praktisk handverks- og vedlikehaldskunnsstort problem. Det gjeld særleg bygnings- og fartøyvern. Nokre tiltak som føre


k og

og

-

ved-kap

å anti-rbyg-san-rak-kunn-ehald oppar fått som

hald-gjelds- ogr skog-

grt iom hareids-

oku-g for-odellju),oden.g, og/

nd-aget,å fag-sjekt-al sti-

, vilis-

ling ava ognheng.

sfelt,

ra eit

har blitt utvikla kvar for seg, kan danna utgangspunkt for ein meir systematissamordna innsats på området.

I tilknyting til dei omfattande restaureringsarbeida på Nidaros domkyrkjeErkebispegården er det etablert eit steinrestaureringsmiljø, Nidaros Domkyrkjesrestaureringsarbeid (NDR), og det bør kunne utviklast til eit fagmiljø for heile landet.

Riksantikvaren har sidan 1991 gjennomført eit kombinert opplærings- og likehaldsprosjekt på mellomalderbygningar der utvikling av handverkskunnshar vore sentral. Utgangspunktet var behovet for vedlikehaldsarbeid basert pkvariske prinsipp. Planen er å ha gjennomført arbeid på ca. 270 mellomaldeningar når prosjektet blir avslutta i 1997. Ei tverrfagleg prosjektgruppe hjå Riktikvaren har koordineringsfunksjonen. Gjennom kurs og ikkje minst gjennom ptisk arbeid på konkrete bygningar har ein freista å revitalisera og rekonstruera skap som trengst om produksjon av materialar med rett kvalitet, bruk og vedlikav reiskap, laging av ny reiskap, i tillegg til bygningshandverket. Det er bygt«materialbankar» som kan brukast i seinare prosjekt. I alt 130 handverkarar hopplæring og praktisk erfaring. Ei kjernegruppe på 40 handverkarar fungererinstruktørar og utprøvarar av material, teknikkar og verktøy.

Eit viktig element i prosjektet er å skapa kunnskap som får konsekvens for ningane til vedlikehaldsarbeid på antikvariske, verdifulle bygningar. Det same evna til å lesa spor etter produksjons- og arbeidsteknikkar i originale bygningmaterialdelar. Prosjektet har også hatt nært samarbeid med representantar fobruk og ikkje minst med smedar som produserer bygningsreiskap.

Som ei oppfølging av NOU 1986: 15 Dokumentasjon, vern, vidareføring oatterreising av gamle handverk vart Handverksregisteret på Maihaugen etable1987 med oppgåve å skapa eit edb-basert register over personar og bedrifter skunnskap og praktisk kompetanse innanfor tradisjonelle handverksfag og arbteknikkar. Sidan 1989 har Handverksregisteret i tillegg drive eit omfattande dmentasjons- og opplæringsarbeid med ekstramidlar frå Kyrkje-, utdannings- oskingsdepartementet (KUF). Det er gjennomført eit 40-tal prosjekt etter ein mder ein i tillegg til eit tradisjonelt dokumentasjonsmateriale (foto, video, intervsikrar at ein eller fleire personar lærer det konkrete handverket i prosjektperiDei aktuelle personane vidarefører handverket/arbeidsteknikken som leveveeller dei er kompetansepersonar for vidare opplæring.

Med verknad frå 1995 har Handverksregisteret fått midlar frå KUF til haverksstipendiatar. I første omgang er det midlar til tre stipendiatar, ein i tømrarfein i målarfaget og ein i muringsarbeid. Dei skal spesialisera og fordjupa seg pfelta sine. Stipendperioden inneheld både teoretisk skulering og praktisk proarbeid. Første prøveperioden har gått over eitt år. Med verknad frå 1996 skpendperioden vera tre år for kvar utøvar.


Med tilvising til dei prosjekta Riksantikvaren og Handverksregisteret har i gangMuseumsutvalet tilrå at Norsk museumsutvikling, Riksantikvaren, Handverksregteret og aktuelle ansvarsmuseum i fellesskap set i gang ein prosess der utvikhandlingsboren kunnskap får eit samordna opplegg for kulturminneforvaltningmusea. Det er ofte tale om kunnskapar som det er bruk for i ein nasjonal samaBygningshandverk vil vera sentralt (jf. "Bygningsvern" i avsnitt 11.2.2.3.), men einvil også peika på behovet for kunnskapsutvikling på ein del andre handverkm.a. dei faga som gjeld fartøyvern (jf. "Fartøyvern og kystkultur" i avsnitt11.2.2.5.). Stipendordninga som Handverksregisteret administrerer, kan ve


ava, vileleg å

te-mingring

bygg-

for åilskap-

do-skap

ske

t er repre-rvalt-g vildelagn for

and-ed deist i

sen.rm ogmingsomfor

t somr someiga-g der kanystem. idettemål i deiterialeringonar

godt instrument for utvikling av spesialkompetanse. Utvikling av eit nettverkpersonar og institusjonar som samla dekkjer dei viktigaste kunnskapsområdvera ein av fleire mogelege vegar å gå. På dette feltet bør det også vera mogha eit nordisk perspektiv på arbeidet vidare.

Eit viktig kontaktpunkt i utviklingsarbeidet vil Tromsø Museum og Universitet i Tromsø kunna vera. Der har ein vist interesse for ei meir teoretisk tilnærtil feltet i form av forskingsprosjekt som prøver å fanga det spesifikke ved læog vidareføring av prosessuell kunnskap. Universitetet har m.a. tilsett ein båtjar som skal arbeida med slike spørsmål.

11.4.1.2Landskapsskjøtsel

I samband med revisjonen av kulturminnelova vart det peika på behovet bevara eller freda eit representativt utval av større fysiske samanhengar og helege miljø som kulturlandskap og kulturmiljø (jf. St.meld. nr. 39 (1986-87) Byg-nings- og fornminnevernet og Ot.prp. nr. 51 (1991-92) Om endringer i kulturmin-neloven). Vidare har det blitt understreka kor viktig det er å sikra variasjonsrikmen og det kulturhistoriske og økologiske perspektivet i jordbrukets kulturland(jf. St.meld. nr. 45 (1988-89) Miljø og utvikling og St.meld. nr. 8 (1992-93) Land-bruk i utvikling). Kulturmiljø og landskap er område som viser korleis mennehar utnytta naturressursar og tilpassa verksemda si til landskapet.

I prosjektet Nasjonal registrering av verdifulle kulturlandskap er det gjort eikartlegging og registrering av kulturlandskap i 18 av dei 19 fylka i landet. Deprioritert 264 landskap. Av desse er 104 område sette på ei nasjonal liste somsenterer eit utval av verdifulle landskap. Det er sett i gang utarbeiding av foningsplanar i fem modellområde. Dette arbeidet skal gjerast ferdig i 1996 odanna mønster for forvaltningsplanar for andre verna landskap. I Nord-Trønhar det i perioden 1992-95 vore eit forsøksprosjekt med ein fylkesvis verneplakulturmiljø.

Både naturvernlova og kulturminnelova inneheld heimel for å freda større lskap. Ein har lang røynsle med å freda etter naturvernlova, medan arbeidet mførste kulturmiljøfredingane etter kulturminnelova etter planen skal avslutta1996.

I Noregs forskingsråds program for kulturminnevern Kulturminner og miljø(KOM) (1995-99) spelar landskapsrelaterte prosjekt stor rolle i den første faSlik sett kan ein seia at ein er på god veg til å etablera ei meir teoretisk plattfoforståingsramme for landskapsvern. Ei kombinert teoretisk og praktisk tilnærtil delar av arbeidet finn ein i ei handbok i skjøtsel av kulturmark, eit prosjekt blir gjennomført i samarbeid mellom Norsk museumsutvikling, Direktoratet naturforvaltning og Landbruksdepartementet, og som skal vera ferdig i 1996.

Skal landskapsområda kunna drivast på ein måte som gjev det resultatefreding og bevaring siktar mot, krevst det både praktisk kunnskap og personakan gå inn i slike arbeidsoppgåver. I mange tilfelle kan ein nok rekna med at rane av slike område gjer arbeidet. Men det kan også tenkjast ei ordninmuseum går inn med råd og rettleiing i tillegg til praktisk arbeid. På den måtenogså museum vera med på å revitalisera og setja den praktiske kunnskapen i s

Ein del bygnings- og friluftsmuseum er i gang med arbeid på feltet. Arberettar seg mot landskap som er i museumseige, og har ofte eit formidlande siki å visa korleis driftsformer kunne vera på den tida det budde og arbeidde folkbygningane som er på musea. Dei aktuelle musea har dessutan ofte kjeldemasom intervju, foto, stundom også gamle filmar som kan vera til hjelp i revitaliseav gamle driftsformer. Tabell 11.1 gjev eit oversyn over kor mange institusj


t nokn det.id omltet.

ingg forler fre-alda i fred- prak-land-

ums-llus-tur (jf.

efor-

som hadde sett i gang med arbeidsaktivitetar i 1993. I dei fleste tilfella er demindre forsøk, berre nokre få institusjonar har særleg volum på aktiviteten. Meligg ein kime i dette som kan utviklast til aktiv deltaking i landskapsvernarbeid

Fleire av musea med gamle husdyrrasar er med i eit nasjonalt samarbegenbevaring av husdyr. Norsk Landbruksmuseum spelar ei sentral rolle på fe



Museumsutvalet oppmodar miljøforvaltninga til å vurdera ei nettverksorganiserav forvaltning, landbruksstyresmakter og museum for å få ei rasjonell ordnindet praktiske arbeidet som skal utførast i dei landskapa som skal bevarast eldast. Eit viktig punkt er å fastsetja kva kunnskap som trengst for å kunna hhevd og driva ulike landskapstypar. Dette arbeidet bør gå parallelt med sjølveingsarbeidet, slik at ein har eit apparat og aktørar som kan gjennomføra deitiske arbeidsoppgåvene når eit fredingsvedtak er eit faktum. Arbeidet med skapsskjøtsel har klare kontaktpunkt med eit av satsingsområda som Museumsutva-let gjer framlegg om, nemleg tiltaksplanen for spreiing av naturhistorisk musetilbod. Landskapskjøtsel kan vera eitt av fleire felt der ein på ein konkret og itrerande måte kan formidla kunnskap om samspelet mellom menneske og na"Tiltaksplan for spreiing av naturhistoriske museumstilbod" i avsnitt 6.12.1.).

Institusjonar med meir enn eitt årsverk.Alle tal i prosent(Tabellane skal lesast slik: 65% av dei kulturhistoriske musea får informasjon om kulturminnvaltning. 23% får frå Miljøverndepartementet , 34% frå Riksantikvaren osv.)


Tabell 11.1: Institusjonar med arbeidsaktivitetar 1993

Gamle vekstar Gamle husdyrrasar Tradisjonelle driftsformer

Kult.hist. museum (= 345) 36 11 52

Nat.hist. museum (= 20) 1 0 2

Kult.hist./nat.hist. museum (= 78) 11 1 11

Tabell 11.2: Informasjon om kulturminneforvaltning 1993

Totalt Miljøv.dept. Riks- anti-kvaren

Fylkeskom./Samisk

kult.m.forv

Kommunar Friv. org.

Kult.hist. mus. (=190)

65 23 34 49 26 23

Nat.hist. mus.(=20)

15 10 10 15 5 5


48 29 38 33 29 14


nn-

det iltur-

l 11.2isto-ruppa

993posi- med slikasjon.

tning.

nforesar in detinga.

avate-

ms-

r for spe-re for-kt er det

ordna

11.4.2 Informasjon og formidling

11.4.2.1 Generell informasjon

Miljøforvaltninga har ei klar målsetjing om å informera om grunnlaget for og ihaldet i den miljøvernpolitikken som til ei kvar tid blir ført.

For å få greie på korleis informasjon frå forvaltninga når ut til musea, vart museumsstatistikken for 1993 spurt om musea årleg fekk informasjon frå kuminneforvaltninga. 215 (45%) svarte positivt på spørsmålet. Oversynet i tabelgjeld institusjonar med meir enn eitt årsverk og viser at fleirtalet av dei kulturhriske musea får slik informasjon, medan snautt halvparten av institusjonane i gfor kulturhistoriske og naturhistoriske museum får informasjon.

På same måten som for kulturminneforvaltninga vart det i statistikken for 1spurt om musea fekk årleg informasjon om naturforvaltning. 137 (29%) svarte tivt på spørsmålet. Også oversynet i tabell 11.3 er avgrensa til institusjonarmeir enn eitt årsverk. Det viser at fleirtalet av dei naturhistoriske musea fårinformasjon. Det er også ei stor gruppe av dei andre musea som får slik inform

Institusjonar med meir enn eitt årsverk.Alle tal i prosent(Tabellane skal lesast slik: 37% av dei kulturhistoriske musea får informasjon om naturforval17% får frå Miljøverndepartementet , 11% frå Direktoratet for naturforvaltning osv.)



Med tanke på at det finst mange felles interessepunkt, meiner Museumsutvalet detbør vera rom for ei styrking av informasjonen frå forvaltninga til musea. Ova(tabell 8.1, "Musea som kunnskapsbank" i avsnitt 8.2.) vart det konstatert at bådkommunar og frivillige organisasjonar bruker musea som rådgjevingsinstanspørsmål som ofte vedkjem miljøforvaltninga. Det er i og for seg naturleg, sidaofte vil vera enklare å kontakta museum enn å gå til representantar for forvaltnMuseumsutvalet meiner det burde liggja til rette for ein meir systematisk brukmuseum som informasjonsaktør for forvaltninga. Utsending av informasjonsmriell er berre ein bit i eit slikt opplegg. Like viktig kunne bli opplæring av museupersonale med tanke på å vera bodberarar om miljøforvaltning.

I forlenginga av ein meir målretta bruk av museum som informasjonsaktøramiljøforvaltninga, kan ein også tenkja seg at forvaltninga i større grad enn i daglar på det forholdet at musea når mange personar kvart år gjennom sin ordinæmidlingsaktivitet. Miljøforvaltninga kan også her leggja opp til formidlingstiltasom utnyttar den naturlege møtestadfunksjonen som musea har. På dette felteheller ikkje naudsynleg med store omfattande tiltak, det er meir tale om å samtiltak og å aktivisera det møtestadnettverket som ligg der.

Tabell 11.3: Informasjon om naturforvaltning 1993

Totalt Miljøv.dept. Direkt. f. nat.forv.

Fylkesm. miljøv.avd

Kommunar Friv. org.

Kult.hist. mus. (= 190)

37 17 11 19 23 11

Nat.hist. mus.(= 20)

60 50 25 50 30 15


38 21 14 19 24 12


stil-980-runn

nr.

ader, var

rbei-

giskeom-ngane

yn og ligg

ke pålege.keleg inn-tur og

a-kter eris-

sjekt. som ver-

rande

er

heilerin-ost- somtra har unn-åde i

ir detra skalderst-id med

ra fortene

11.4.2.2 Informasjonssentra for natur og kultur

På eitt felt har miljøforvaltninga arbeidd meir konkret med spesielle formidlingtak. Arbeidet med dei såkalla naturinformasjonssentra vart aktualisert tidleg i 1åra. Utgangspunktet var eit behov for å informera eit breiare publikum om bakgfor og årsaker til konkrete vedtak i tilknyting til ulike verneområde (jf. DN-notat6 1989 Naturinformasjonssentra. Retningslinjer og strategi). Miljøverndeparte-mentet oppnemnde eit koordineringsutval som skulle vurdera initiativ og søknom å etablera naturinformasjonssentra. Frå 1988 og til det vart avvikla i 1995sekretariats- og leiingsfunksjonen i Direktoratet for naturforvaltning. I dag er adet ein del av det vanlege saksbehandlingsfeltet.

Målet med sentra er å driva kunnskaps- og haldningsformidling om økolobasert naturog ressursforvaltning. Informasjonsgrunnlaget er det lokale vernrådet for kvart senter, samstundes som det blir trekt liner som viser samanhei naturen. Informasjonssentra skal spela ei viktig rolle i samband med oppsforvaltning av dei aktuelle verneområda. Som grunnlag for informasjonssentraogså eit ønskje om å informera om den offentlege miljøvernpolitikken med tanå skapa forståing for dei tiltaka som styresmaktene til ei kvar tid finn naudsynI tillegg er det eit sentralt tema å informera om samanhengen mellom mennesaktivitet og landskapet. Slik sett kjem også kulturhistoria inn som eit vesentlegslag, og gjer m. a. at dei aktuelle sentra no blir kalla informasjonssentra for nakultur.

Etablering av naturinformasjonssentra er omtala i DN-rapport 1991-3Friluftslivmot år 2000. Forslag til handlingsplan, der det er eit mål at minst 18 naturinformsjonssentra skal vera etablerte innan år 2000. Frå statlege miljøvernstyresmadet i perioden 1984-94 ytt i overkant av 20 mill. kroner til slike tiltak. DN har regtrert i alt 110 prosjekt og/eller idear, og mange av dei er reine næringslivsproInnhaldet i sentra er i hovudsak basert på utstillingar, delvis også aktivitetarkurs, seminar, film, undervisningsopplegg for skular, dessutan turar i aktuelleneområde.

Nokre av sentra, i alt ni, er drivne som museum eller er integrerte i eksistemuseum. Det gjeld Fetsund lenser (Fet), Norsk Skogbruksmuseum (Elverum),Norsk Fjellmuseum (Lom),Rørosmuseet (Røros), Drammens museum (Drammen),Norsk Bremuseum (Balestrand), Stiklestad museum (Verdal), Alta Museum (Alta)og Stabbursnes naturhus og museum (Porsanger). Samordning med museum meir resultat av initiativ frå etablerarmiljøa enn av sentrale planar.

Ein viktig føresetnad for engasjementet frå miljøvernstyresmaktene har tida vore at dei skal hjelpa til med etablering, men ikkje ha ansvar for drift. I psippnotatet frå 1989 vart det peika på at drift av slike sentra ville bli for knadskrevjande for det offentlege. Tilrådinga var difor at dei skulle etablerastfrittståande stiftingar med mange interessentar på etablerarsida. Fleire av senbasert delar av drifta på eigeninntening, m. a. gjennom billettinntekter. Med fåtak har dei fleste hatt for sterke forventingar om eigeninnteningskapasiteten. Bein tiårsrapport (1994) og i ein evalueringsrapport for utvalde sentra (1995) blpeika på at det svake økonomiske driftsgrunnlaget må betrast dersom sentkunna utvikla seg i samsvar med intensjonane. I rapportane blir det også unreka at samarbeid sentra imellom bør styrkjast, samstundes som samarbemuseum bør vurderast nærare.


På same måten som dei teknisk-industrielle kulturminna må informasjonssentnatur og kultur få ei avklaring på driftssituasjonen. Sidan miljøvernstyresmak


leg, vilrarei til- (jf.e-r kva

dning,beid eret er

a storesitivet klaregner

ten-i-

n vil.

tteriale,, bør

skaps-p ogd Riks-enta-

jon for åga avem forurde-va.

grad ligg

lene

parte- aukaaneftenegene-

har den største interessa av at tenestene til dei aktuelle sentra når flest mogeMuseumsutvalet hevda at dei same styresmaktene bør ha ei meir aktiv og kladefinert rolle når det gjeld drifta av institusjonane. Slike signal har det kome knyting til dei 13 sentra som no er prioriterte, nemleg nasjonalparksentraSt.meld. nr. 62 (1991-92) Ny landsplan for nasjonalparker og andre større vernområder i Norge). For dei andre aktuelle sentra bør det lagast ein plan som viseinstitusjonar miljøvernstyresmaktene vil satsa på.

Når det gjeld eventuelle nye sentra vil Museumsutvalet understreka at det i for-prosjektfasen må gjerast analysar av føremonner og ulemper med samoreventuelt samlokalisering med eksisterande museum. Samordning og samarsjølvsagt ikkje noko mål i seg sjølv. Men med dei små institusjonseiningane dtale om, både på museumssida og når det gjeld informasjonssentra, vil det versjansar for at samordning gjennom alliansar eller partnerskap vil kunne gje poeffektar for alle partar. På same måten som for nye museum bør det setjaskrav til at driftssituasjonen har eit realistisk fundament med forpliktande fråsefrå bidragspartar før prosjekta blir sette i gang.

På eitt felt står informasjonssentra for natur og kultur fram med eit klart posiale. I St. meld. nr. 61 (1991-92) Kultur i tiden vart det peika på den dårlege spreinga av naturhistorisk museumstilbod. I "Tiltaksplan for spreiing av naturhistoriskemuseumstilbod" i avsnitt 6.12.1. gjer Museumsutvalet framlegg om ein tiltaksplansom skal betra spreiing av naturhistorisk museumstilbod. I ein slik tiltaksplabåde kulturhistoriske museum og informasjonssentra kunna spela ei stor rolle

11.5 OPPSUMMERINGNår det gjeld automatisk freda kulturminne, blir det understreka det viktige i alandsdelsmusea og sjøfartsmusea som ansvarlege for forsking, mottak av mavedlikehald og handtering av arkeologiske funn og dokumentasjonsmaterialeha hovudansvaret for alt som verkar inn på tilstand og dermed også på kunnpotensialet til samlingane. Arkeologiske graveoppdrag må innordnast prinsipprosedyrar som landsdelsmusea og sjøfartsmusea utarbeider i samarbeid meantikvaren. I dette ligg også ei fast ordning med avlevering av funn og dokumsjonsmateriale frå gravingar til landsdelsmusea og sjøfartsmusea.

I samband med vurderinga av nye forskrifter for § 23 i lov om kulturminne (for-bod mot utførsel av kulturminne) bør det vurderast å skipa ein sekretariatsfunkssom kan samordna dei juridiske og formelle sidene ved søknadsvurderingasikra lik behandling. Dei aktuelle musea kan då stå for den faglege vurderinsjølve gjenstandsmaterialet. Det bør også vurderast eit fast honoreringssystbehandling av søknader. I tilknyting til arbeidet med ei museumslov bør det vrast om det kan vera føremålstenleg å overføra denne paragrafen til denne lo

Når det gjeld bygningsvernet, meinerMuseumsutvalet at det ligg til rette for eisterkare samordning av innsatsen innanfor bygningsvern på fylkesnivå. I denmusea i eit fylke skal ha oppgåver innanfor den delen av bygningsvernet somunder kulturminneforvaltninga på fylkesplan, må det formaliserast i dei avtasom skal lagast mellom institusjonane og fylkeskommunen.

Det er peika ut seks prioriterte teknisk-industrielle kulturminne. Førebels erdesse anlegga ikkje sikra skikkeleg driftsfinansiering. Museumsutvalet tilrår at sta-ten ved Kulturdepartementet, Miljøverndepartementet, Nærings- og energidementet og Fiskeridepartement med verknad frå budsjettåret 1997 overførerdriftsmidlar til dei aktuelle fylka for å sikra drifta. Dei øyremerkte, statlege midlblir avgrensa til fire år etter ein fordelingsmodell der staten står for 60% av utgiog det regionale nivået ber 40%. Etter fire år går det statlege tilskotet inn i dei


verarde-

r

mlin-

tituttuse-

kt.992 som

eige sys-smu-il for

r det

sskapordna somennein del

behovrn og

rga-l ord-varast

ning

råd-gjera.jons-p tilhar.

ty-år flestktivr detntra.r mil-

dning,for nye

relle rammeoverføringane til fylkeskommunane. For alle nye anlegg vil Museums-utvalet gjera framlegg om at eit bindande opplegg for driftsfinansieringa skal på plass før istandsetjingsarbeidet blir sett i gang. I praksis vil det seia same vuringsprosedyre som for investeringstilskot til nye institusjonar.

Museumsutvalet vil gjera framlegg om atfartøyvern i større grad enn i dag sepå realismen i driftsopplegga før vernestatus blir avgjord.

Fleire av forskingsinstitutta i tilknyting til naturforvaltninga, dei såkalla NI-institutta, skaper materiale og samlingar som stundom kjem inn i museumssagar, og som stundom ikkje gjer det, men burde vera der. Museumsutvalet tilrår atuniversitetsmusea i samarbeid med DN, Oljedirektoratet og aktuelle NI-inslagar ei avleveringsordning med prosedyrar som sikrar ei betre utnytting av mumsrelevante samlingar og datagrunnlag frå registrerings- og forskingsprosje

I oppfølginga av FN-konferansen om miljø og utvikling i Rio de Janeiro 1er biologisk mangfald eit viktig område. For å kunne gjera den store innsatsenbiodiversitetssatsinga legg opp til, meiner Museumsutvalet at systematisk-taksono-misk kompetanse ved dei naturhistoriske musea bør styrkjast, eventuelt med eitrekrutteringsprogram som sikrar at ein som nasjon får utvikla meir omfattandetematisk-taksonomisk kunnskap og fleire forskingsmedarbeidarar. Universitetsea og Noregs forskingsråd bør i fellesskap finna fram til kva tiltak som skal tå betra situasjonen.

For å stetta felles behov som kulturminneforvaltning og museum har någjeld handlingsboren kunnskap, vil Museumsutvalet tilrå at Norsk museumsutvik-ling, Riksantikvaren, Handverksregisteret og aktuelle ansvarsmuseum i felleset i gang ein prosess der utvikling av handlingsboren kunnskap får eit samopplegg for kulturminneforvaltninga og musea. Det er ofte tale om kunnskapardet er bruk for i ein nasjonal samanheng. Bygningshandverk vil vera sentralt i dsamanhengen, men ein vil også peika på behovet for kunnskapsutvikling på eandre handverksfelt, m. a. fag som er naudsynlege i fartøyvernet. Eit liknande for handlingsboren kunnskap finn ein også innanfor arbeidet med landskapsve-skjøtsel. Det blir gjort framlegg om at miljøforvaltninga vurderer ei nettverksonisering av forvaltning, landbruksstyresmakter og museum for å få ei rasjonelning for det praktiske arbeidet som skal utførast i dei landskapa som skal beeller fredast.

Med tanke på at det finst mange felles interessepunkt mellom miljøforvaltog museum, meiner Museumsutvalet at det bør vera rom for ei styrking av informa-sjonen frå miljøforvaltninga til musea. Mange av musea blir allereie nytta som gjevingsinstansar i spørsmål som har med kulturminne- og naturforvaltning å Det burde liggja til rette for ein meir samordna bruk av museum som informasaktør for forvaltninga. Miljøforvaltninga kan også meir systematisk leggja opformidlingstiltak som utnyttar den naturlege møtestadfunksjonen som musea

På same måten som for dei teknisk-industrielle kulturminna må informasjons-sentra for natur og kultur få ei avklaring på driftssituasjonen. Sidan miljøvernsresmaktene har den største interessa av at tenestene til dei aktuelle sentra nmogeleg, vil Museumsutvalet hevda at dei same styresmaktene bør ha ei meir aog klarare definert rolle når det gjeld drifta av institusjonane. Slike signal hakome i tilknyting til dei 13 sentra som no er prioriterte, nemleg nasjonalparkseFor dei andre aktuelle sentra bør det lagast ein plan som viser kva institusjonajøvernstyresmaktene vil satsa på.

Når det gjeld eventuelle nye sentra, vil Museumsutvalet understreka at det i for-prosjektfasen må gjerast analysar av føremonner og ulemper med samoreventuelt samlokalisering med eksisterande museum. På same måten som


ment
museum bør det setjast klare krav til at driftssituasjonen har eit realistisk fundamed forpliktande fråsegner frå bidragspartar før prosjekta blir sette i gang.


KAPITTEL 12

mord-ogt det

kram ateld ålag i

ing,

sfeltett i deiar av

meirdrift,m dei

det ig ikkjedet åein-.v dei

odell,

kt forv deider eit

takt- einuse-ord-

alle skal

insti- rnane

Samordning og samarbeid

12.1 INNLEIINGGjennom heile utgreiinga går det ein bodskap som peikar på behovet for saning og samarbeid mellom ulike forvaltningsnivå, mellom forvaltningsnivå institusjonar og mellom institusjonar. Dette er naudsynleg for å kunna nytta ustore potensialet i det desentraliserte mangfaldet som musea i Noreg utgjer.

Mangfaldet og etableringsviljen kan sjåast som uttrykk for ei folkeleg foraninteresse for museum som institusjonstype og ei entusiastisk overtyding omuseum er eit positivt innslag i samfunnslivet. Dette er ein kvalitet som det gjta vare på. Samordning og stimulering til samarbeid vil vera vesentlege innsutforming av rammevilkår som gjer det mogeleg å få utteljing for nyskappågangsmot og lokalt initiativ og engasjement.

Både det store talet på små einingar og ei sterk etableringslyst på museumdei seinare åra er samstundes uttrykk for ei førestelling om kontinuerleg veksøkonomiske ressursane, i første rekkje auka tilskot frå det offentlege. Skildringøkonomiske scenario i det offentlege støttar ikkje framtidsutsikter om stendigressursar til museum. Uavhengig av evt. auke i offentlege tilskot til museumsvil alle partar tena på ei sterkare samordning av arbeidet mellom musea dersosamla sett skal kunna bli betre samfunnsinstitusjonar. På institusjonsnivå vilstørre grad vera naturleg å sjå på andre institusjonar som alliansepartnerar osom konkurrentar. Godt tilrettelagd samordning vil også gje ei forståing for at vera sjølvstendig på alle felt, ikkje alltid gjev det beste resultatet, korkje for skildmuseet eller for det samfunnet som skal nyta godt av museumsinnsatsen

På meir overordna forvaltningsnivå må samordning og samarbeid vera to aviktigaste byggjesteinane i alt planarbeid. I den samanhengen vil Museumsutvaletframheva det viktige i bruk av ansvarsmuseum i ein generell samordningsmsom i prinsippet kan nyttast både på nasjonalt og fylkeskommunalt nivå.

12.2 ANSVARSMUSEUM I EIN SAMORDNINGSMODELLHovudtyngda i det desentraliserte mangfaldet utgjer i første rekkje kontaktpunformidlingsarbeid, som oftast utstillingar i ei eller anna form. Svært mange asmå einingane har aldri hatt andre ambisjonar enn å kunna vera ein stad publikum skal kunna møta utvalde delar av ein materiell kultur- eller naturarv.

Styrken i den desentraliserte strukturen ligg i at musea utgjer mange konpunkt for formidlingstiltak, det er kort veg til eit samansett publikum. Ein kan tapositiv konsekvens av dette tilhøvet ved å leggja til rette for at fleirtalet av mumseiningane primært skal vera formidlingsstader også i framtida. I eit samningsperspektiv betyr dette at formidlingsfunksjonen skal vidareutviklast vedeiningane. Dei andre funksjonane, innsamling, forsking og bevaringsarbeid,koordinerast ved eit mindretal av institusjonane, ansvarsmusea. Dei skal ha sam-ordningsansvaret for innsamlings-, forskings- og bevaringsoppgåvene for deitusjonane som primært er utstillings- og formidlingsstader. Ansvarsmusea erstat-lege, med oppgåver på nasjonalt plan, og fylkeskommunale, med regionale oppgåvesom er definerte av fylkeskommunane i samarbeid med dei aktuelle institusjo(jf. "Tilrådingar" i avsnitt 10.2.2.1.).


meirdel.sjonlpe-n endå

m og/ fåtalmord-funk-

ande

g bliror dett. fel-ne blir

eidar skal

rbei-ling,smu- med

nane

slike skaltodiskablerasjon-

je pånande fylkeei harei hark og kansvars-lkes-

tviklaviktig

kne- desse

Samling av somme museumsfunksjonar i færre institusjonar vil vera endåmeiningsfullt etter kvart som ein tek i bruk informasjonsteknologiske hjelpemidDå kan dei mindre institusjonane ha tilgang til og nytte av naudsynleg informai ansvarsmusea. Offensiv bruk av informasjonsteknologi kan bli eit viktig hjemiddel i arbeidet med å gjera den desentraliserte norske museumsstrukturemeir verknadsfull og fornuftig (jf. "Informasjonsteknologi (IT)" i avsnitt 7.2.5.).

Dei fylkeskommunane som alt har etablert ei ordning med ansvarsmuseueller fellestenester, arbeider etter ein slik samordningsmodell. Men berre eithar sett arbeidsdelinga heilt i system i den forstand at dei større musea får sanande ansvar for dei mindre samlingane. Ofte er det tale om ein rådgjevingssjon utan at den alltid er definert på ein fullgod måte.

I ein fylkeskommune kan samordningsmodellen konkretiserast på følgjmåte:– Ansvarsmusea får ansvar for dei grunnleggjande museumsfunksjonane o

også tilførte ressursar som set dei i stand til å utføra oppgåvene innanfgeografiske og/eller tematiske området dei har ansvaret for. I tillegg har evlestenester nokre av dei same funksjonane. Styrking av desse funksjonalagt til ansvarsmusea og/eller fellestenestene.

– Eit hovudpunkt i opplegget er at ingen institusjon skal vera nøydd til å arbåleine på noko felt. Samarbeid med eller tenester frå andre institusjonavera hovudregelen.

– Dei mindre institusjonane er stader der ein lagar og viser utstillingar eller ader med andre formidlingstiltak. Oppgåver som er relaterte til innsamdokumentasjon, forsking og bevaringsarbeid, blir samordna med ansvarsea. Konkret innsamling kan utførast av dei mindre musea i samarbeidansvarsmusea.

– Oppgåvene til ansvarsmusea skal vera nedfelte i avtaler mellom institusjoog fylkeskommunen (jf. "Avtaleordning og utviklingsprogram for museum"iavsnitt 10.9.1..).

– Det må vera opp til kvar fylkeskommune å bruka samordningsmodellenhan høver i det aktuelle landskapet som har vakse fram. Fylkeskommunani samarbeid med dei aktuelle musea bestemma kva tematisk og/eller meansvar musea skal ha. Det må også vera opp til fylkeskommunen å etsamarbeidsråd o.l. som styrkjer samarbeid og samordning mellom instituane. Samordning på tvers av fylkesgrenser kan også vera aktuelt.

Bruk av fylkeskommunale ansvarsmuseum i ein samordningsmodell kan skulike måtar. Ei løysing kan vera å ha eitt ansvarsmuseum som har samordansvar for andre museum i fylket. Akershus er døme på ei slik løysing. I andrekan det vera naturleg å la region- eller distriktsmusea utgjera ansvarsmusea. Di sin tur samordningsansvar for andre, mindre institusjonar, samstundes som dtematisk og/eller metodisk ansvar som gjer at dei utfyller kvarandre. FinnmarRogaland er døme på ei slik løysing. Ein slik bruk av samordningsmodellenogså ha eit opplegg for fellestenester for å utfylla kompetansen som er på anmusea. Eit sentralt punkt vil vera bruk av avtaler mellom ansvarsmuseum og fykommunen, og som er knytte til langtidsplanar for institusjonane.

På nasjonalt nivå vil dei statlege ansvarsmusea ha oppgåver og/eller uspisskompetanse som skal vera ein ressurs i eit nasjonalt perspektiv. Ein funksjon vil vera rådgjeving for andre museum (jf. "Tilrådingar" i avsnitt10.2.2.1.).

Med utgangspunkt i museumsstatistikken for 1994 kan det gjerast eit redøme. Ved ca. 300 einingar vart det utført mindre enn tre årsverk. Fleirtalet av


kjee skal

eum-ukturog eitå 110 talet

. Detktiskeuke deijeld deiseinin-r.

ree hararingjande

e forrane,

. Det somt står

gar og segett-

rane.rkiv-tek. mot

ide-e haronti- best

skild-

e deta-

entet

musea vil vera aktuelle primært som formidlingseiningar i framtida. Det vil ikbety dei store endringane i kvardagen, anna enn at dei aktuelle institusjonanvera sikra eit nettverk som skal kunna gje dei hjelp.

Sjølv med ei ordning som inneber at samordningsansvaret for mange musseiningar blir lagt til dei større musea, vil Noreg ha ein svært desentralisert strfor dei musea som skal ha eit slikt ansvar. Med utgangspunkt i tala for 1994 nivå på 8 årsverk pr. institusjon pr. år, vil det kunna vera tale om ei gruppe pmuseum. Ser ein på same årsverksnivå knytt til faste stillingar, er det aktuelleca. 60 institusjonar.

Denne modellen tek eigenleg utgangspunkt i røyndomen i museumsverdaer tale om å definera arbeidsoppgåver ved institusjonane i samsvar med den faressurssituasjonen. Både med noverande ressurssituasjon og med ein viss anæraste åra vil det vera best å satsa målmedvite på nokre einingar når det ggrunnleggjande museumsfunksjonane, og så la det store fleirtalet av museumgar vidareutvikla seg som viktige lokale formidlingsinstitusjonar og møtestade

12.3 MUSEUM, BIBLIOTEK OG ARKIVI St.meld. nr. 61 (1991-92) Kultur i tiden vart det teke til orde for å sjå på nærasamarbeid og samordning mellom museum, arkiv og bibliotek. Dei tre sektoraneit felles utgangspunkt i det at dei alle arbeider med innsamling, ordning, bevog formidling av kunnskapsmateriale. Fellestrekka vart samanfatta på følgmåte i kulturmeldinga:– Alle sektorane forvaltar samlingar som er kjelde- og informasjonsmaterial

historisk kunnskap. Det er også overlappande samlingstypar mellom sektot.d. fotografisk materiale og privatarkiv.

– Innanfor alle sektorane blir det arbeidt systematisk med dokumentasjoninneber at det må utviklast medvitne haldningar til det å velja ut materialeskal gå inn i samlingane. Også sikring av kjelde- og informasjonsmaterialesentralt.

– Informasjonsbehandling er viktig for alle sektorane. Ei rekkje problemstillinmed tilknyting til bruk av informasjonsteknologi er felles. Datastandardinformasjonsarkitektur er viktige stikkord her. Fellesinteressene strekkjerfrå konvensjonell mikrofilming, via ordinære databasar og informasjonsnverk til digitalisering av foto, lyd og levande bilete.

– Bindingane til utdannings- og forskingssektoren er sterke for alle tre sektoUniversitet og høgskular er den viktigaste brukargruppa for det statlege averket, nasjonale bibliotekinstitusjonar og andre fag- og forskingsbiblioFormidlingsaktiviteten ved store og små museum over heile landet er rettaskuleverket.

– Formidlingsarbeidet byggjer i stor grad på ein tradisjonell folkeopplysningsologi. Særleg gjeld dette musea og folkebiblioteka. Sidan alle tre sektorankunnskaps- og informasjonsformidling som arbeidsfelt, har dei også eit knuerleg behov for å evaluera kva formidlingsformer og -metodar som dei ertente med.

Førebels har det ikkje vore sett i gang samordnande tiltak anna enn som einprosjekt. Ovanfor ("Informasjonsteknologi (IT)" i avsnitt 7.2.5.) er det gjort greiefor korleis ein samordna innsats frå sentrale aktørar i alle tre sektorane gjordmogeleg å utvikla biletdataprogrammet BAUTA for fotografisk materiale. Informsjonsteknologifeltet inneheld så mange felles kontaktpunkt at Kulturdepartem


logi i

k oganiv dered-

ngeir lik Med lov-

g avnkt im-orsk i dei tenes-gi er

oto-ver-

pgåver

natur-r-

øyrern sist-jonar

skot,

t har som har

onal motrbeidrings- kul-jølvringan-tasjon.

har sett i gang arbeid med ein strategisk plan for bruk av informasjonsteknodei sektorane som departementet har ansvaret for.

Noko av det viktigaste i tida som kjem, er å sikra at både museum, bibliotearkiv får skikkeleg tilknyting til dei offentlege informasjonsnettverka, slik at dei kspela den rolla dei bør i informasjons- og kunnskapssamfunnet. I eit perspektlivslang læring er eit mål, er det viktig å bruka museum, bibliotek og arkiv som mspelarar og supplement til utdanningssektoren.

Ovanfor ("Museumslov" i avsnitt 10.8.) blir det gjort framlegg om å setja i gaarbeid med ei museumslov. Eitt av poenga er at museum på den måten blir markivsektoren og den delen av biblioteksektoren som er omfatta av eit lovverk.realisering av ei slik lov kan det i ein seinare revisjon vurderast ei tilnærming avverket for dei tre samfunnssektorane.

12.3.1 TilrådingKonkrete samarbeidsprosjekt er det beste utgangspunktet for vidareutviklinsamordningstiltak for museums-, bibliotek- og arkivsektoren. Med utgangspuslike prosjekt vil Museumsutvalet tilrå at Kulturdepartementet oppnemner ei saordningsgruppe med representantar frå Riksarkivet, Nasjonalbiblioteket og Nmuseumsutvikling. Dei bør gjera ei systematisk kartlegging av dei arbeidsfeltatre sektorane der ein med samordningstiltak på sentralt nivå kan oppnå betreter for samfunnet med meir rasjonell ressursbruk. Bruk av informasjonsteknoloallereie nemnt. Utviklingsarbeid som går på bevaringstiltak for privatarkiv og fgrafisk materiale er eit anna felt. Utvikling av felles strategi som gjeld tenester ofor publikum, vil vera eit tredje felt der det bør vurderast samordningstiltak.

12.4 MUSEUMSORGANISASJONARI mange år har museumsorganisasjonane stått sentralt når det gjeld arbeidsopsom har felles interesse for musea. Norske Museers Landsforbund vart skipa i 1918som organisasjon for dei kunst- og kulturhistoriske musea. I 1938 danna dei historiske musea sin eigen organisasjon, Norske Naturhistoriske Museers Landsfobund (NNML). Ei tid seinare skifta det første «Landsforbundet» namn til NorskeKunst- og Kulturhistoriske Museer (NKKM).

NKKM er den største organisasjonen fordi det store fleirtalet av museum htematisk heime der. Både institusjonar og personar er medlemer, men denemnde gruppa har ikkje røysterett i landsmøtesaker. I 1995 var 283 institusog 157 personlege medlemer registrerte i NKKM. Drifta er basert på statstilmedlemskontingent og prosjektmidlar.

Som ein kort karakteristikk kan ein seia at i det desentraliserte mangfaldeNKKM fungert som ein felles møtestad og eit referansepunkt for dei mangearbeider med museumsoppgåver med kunst- og kulturhistorisk innhald. NKKMvore ein viktig pådrivar for å løysa fellesoppgåver og for å fremja ein nasjmuseumspolitikk på sentrale område. Aktiviteten har i stor grad vore rettamuseumsfagleg arbeid, ofte organisert i eigne komitear. Det gjeld utgreiingsafor departementet, dessutan sakkunnig rådgjeving for departement, m.a. i sikspørsmål. Styret i NKKM har i mange år fungert som konsulentorgan for Norskturråd når det gjeld tilskot til museumsbygg og kulturvernprosjekt. NKKM har sstått for gjennomføring av utviklings- og forskingsprosjekt med ekstern finansiefrå forskingsråd og/eller Norsk kulturråd. Viktige utviklingsprosjekt har vore stdardisering innanfor katalogisering og edb-arbeid, dessutan samtidsdokumen


rdemu-unalear forjonengår påarak-

KMtvik-

nlegedet erinstitu- stått

ngarota-nd,ytingtin-

i-beid iminar

iftetsipp-e sakajonane

ingaI 1994iftsfi-

dtlan-

sorga-use-

vik-

- ogsmin-bun-

lt deinomfram

På 1980-talet kom NKKM med ei innstilling om korleis musea i Noreg buorganiserast. NKKM gjekk der inn for eit desentralisert mønster i fylkeskomnane, og det synspunktet har i sterk grad prega mange av dei fylkeskommmuseumsplanane. NKKM har i mange år hatt rådgjevande reglar og prosedyrtilsetjing av vitskapleg personale ved musea utanfor universiteta. Organisashar vore den viktigaste rådgjevaren for musea når det gjeld spørsmål som vedtekter og organisasjon. NKKM har dessutan ein omfattande kurs- og semintivitet og spelar såleis ei viktig rolle for kompetanseutvikling ved musea. NKstod også bak innstillinga som var grunnlaget for skipinga av Norsk museumsuling.

NNML er den nest største museumsorganisasjonen med både persomedlemer og institusjonsmedlemer. Den førstnemnde gruppa er størst, og berre personlege medlemer som har røysterett på årsmøta. I 1995 var det 35 sjonar og 187 personlege medlemer i organisasjonen. NNML har sidan 1947for ei viktig eittårs utdannings- og praksisordning for fire museumsaspirantstillii dei naturhistoriske universitetsmusea. Stillingane er fordelte mellom faga bnikk, zoologi, geologi og paleontologi. NNML har sidan 1946 delt ut reisestipeog i dei seinare åra har organisasjonen skipa til ei rekkje kurs og seminar i tilkntil årsmøta. NNML får driftsfinansiering gjennom statstilskot og medlemskongent.

Norsk museumspedagogisk forening (NMF) er sidan 1976 ein interesseorgansasjon med ca. 200 personlege medlemer som arbeider med formidlingsarmuseum. Organisasjonen gjev ut tidsskriftet Pedimus. Også i NMF spelar seog kurs ei viktig rolle.

NKKM og NNML har nært samarbeid og står saman om å gje ut tidsskrMuseumsnytt. Begge organisasjonane har i 1995 saman med NMF gjort prinvedtak om å forhandla om ei samanslåing til ein museumsorganisasjon. Dennskal avgjerast på årsmøta i dei tre organisasjonane i 1996. Dei tre organisashar i dei seinare åra hatt samlokaliserte sekretariatsfunksjonar.

Den nasjonale komiteen av International Council of Museums (ICOM) organi-serer arbeid som gjeld museumsspørsmål i internasjonal samanheng (jf. "Interna-sjonalt samarbeid" i avsnitt 12.6.). Det store løftet dei seinaste åra var organiserav generalkonferansen i ICOM, som vart halden i Stavanger sommaren 1995. omfatta medlemene 35 institusjonar og 242 personar. Norsk ICOM baserer drnansieringa på tilskot frå staten og på medlemskontingent.

Nordisk konservatorforbund - den norske seksjon samlar dei som arbeider meteknisk konservering, og som har godkjend utdanning anten frå Noreg eller udet.

På same måten som tidlegare vil det vera ei sentral oppgåve for museumnisasjonane å vera initiativtakarar og pådrivarar i saker om gjeld museum og mumsarbeid i Noreg. Ikkje minst vil kontakt med dei sentrale styresmaktene veratig.

12.5 MUSEUM OG FRIVILLIGE ORGANISASJONARDet er grunn til å understreka den store innsatsen frivillige har utført for vernemuseumstanken opp gjennom åra. Ein kan berre tenkja på innsatsen til Fortidneforeningen innanfor bygningsvernet og Norsk forening for fartøyvern og Fordet Kysten innanfor fartøyvernet.

Ein stor del av musea har frivillige organisasjonar som opphav. Spesiemange kulturhistoriske musea i distrikta har blitt starta av eldsjeler, som gjenhistorielag, museumslag eller andre organisatoriske former har arbeidd


usea,

forei- ogrt ved og

llige, tru at slett

med- fleireig ogatraor-

ast ie harisa-vst einsjonent mei-

ellommnastar påonre-

jonena med

jektk dels søk-nett-

nisa-dlem-kande

museum. Etter kvart som arbeidsoppgåvene har blitt overtekne av tilsette på mhar den frivillige innsatsen blitt mindre eller endra karakter.

På institusjonsnivå fungerer samarbeidet godt mellom museum og støtteningar, husflidslag, handverksforeiningar, historielag, pensjonistforeiningarandre lag som på eit eller anna vis er interesserte i det arbeidet som blir utfømuseum. Hovudinnsatsen vil alltid skje på lokalnivå, mellom einskildmuseumdei aktuelle organisasjonane. I 1994 vart det rapportert 265 årsverk av frividvs. i underkant av 8% av dei totale årsverka ved musea. No er det grunn til ådet er underrapportering av frivillige årsverk ved mange institusjonar, rett ogfordi slik arbeidsinnsats ikkje blir registrert like grundig som lønsarbeid.

I 1991 rapporterte 193 museum at dei hadde venneforeiningar o.l. med einlemsmasse på over 60 000. Nokre av institusjonane har venneforeiningar medtusen medlemer. Bak dette talet ligg nok også medlemer i foreiningar som edriv museum (jf. "Selskapsformer og vedtekter" i avsnitt 9.2.). Innsatsen for musekan variera frå driftsansvar for museet til økonomisk hjelp i samband med eksdinære tiltak. I tillegg vil det vera vekslande grad av arbeidsinnsats:– hjelp til ordning av samlingar i magasin– hjelp til identifisering av gjenstandsmateriale og eldre foto– hjelp til edb-registrering av samlingane– hjelp i samband med gjennomføring av aktivitetsdagar– ansvar for og hjelp i samband med vising av arbeidsprosessar– hjelp til rydding av museumsområdet.

Innsatsen frå frivillige er ein kvalitet ved museumsarbeid i Noreg som bør haldhevd. Når samarbeidet fungerer godt, er det eit klart uttrykk for at institusjonanein konstruktiv dialog med venne- og støtteforeiningar og andre frivillige organsjonar. Somme museum har eit potensiale her som kan nyttast betre. Det kresystematisk gjennomgang av dei arbeidsoppgåvene som den einskilde institukan få hjelp med. Ein må også få til organisatoriske løysingar som gjer arbeideningsfullt både for dei som er hjelparar og for institusjonen.

12.6 INTERNASJONALT SAMARBEIDStorparten av det internasjonale samarbeidet skjer gjennom direkte kontakt mpersonar og institusjonar som arbeider med dei same tema. Spesielt skal nedet tette internasjonale samarbeidet som kunst- og kunstindustrimuseum hutstillingsområdet. Kjenneteiknande elles er at samarbeidet i stor grad er perslatert og mindre basert på samarbeid mellom institusjonar.

Når det gjeld nordisk samarbeid, har Skandinavisk museumsforbund eksistertsidan 1915, og organisasjonen har møte kvart tredje år. Dei gjev ut publikasNordens Museer. Museumsorganisasjonane i dei nordiske landa har startårlege samrådingsmøte for å drøfta felles oppgåver og samarbeidstiltak.

Med verknad frå 1993 har Nordisk Ministerråd som eit treårs prøveprosskipa ei ekspertgruppe for nordisk samarbeid på museumsområdet. Gruppa teeigne initiativ til prosjekt, dels fungerer gruppa som fråsegnspart når det gjeldnader til Nordisk kulturfond. Ekspertgruppa skal elles etablera eit informasjonsverk og arbeida for å gjera musea meir synlege i nordisk kultursamarbeid.

Med 50 års historie er ICOM den samlande internasjonale museumsorgasjonen og har hovudsete i Paris, samlokalisert med UNESCO-systemet. Meskapen er i hovudsak knytt til personlege medlemer, men det har vore ein autendens til at institusjonar går inn i ICOM.


ativejonaler detsjo-idet i

ene-

sfag-anda.Nårulle ICOM

eum il- ogstende

folk ereiarranseterna-

Sekretariatet i Paris er lite og har retta innsatsen mot det reint administrarbeidet i organisasjonen. Det praktiske museumsarbeidet skjer dels i nasICOM-organisasjonar (102 i 1995) og i internasjonale fagkomitear. For tida e25 slike fagkomitear (sjå boks 12.1). I tillegg finst det eit tital tematiske, internanale museumsorganisasjonar som har eit samarbeidsforhold til ICOM. Arbefagkomiteane er

knytt til spesielle prosjekt med rapportering på dei årlege møta. ICOMs gralkonferanse blir halden kvart tredje år, seinaste gongen i 1995 i Stavanger.

ICOM har hatt stor innverknad på etablering av grunnleggjande, museumlege standardar. ICOMs museumsdefinisjon er akseptert og i bruk i dei fleste lEit anna viktig bidrag frå ICOM er dei yrkesetiske reglane for museumsfolk. det gjeld kamp mot kriminalitet som tjuveri av kunstverk eller andre verdifmuseumsgjenstandar og ulovleg kjøp og sal av gjenstandsmateriale, har ogsåspela ei viktig rolle, ikkje minst gjennom samarbeid med INTERPOL.

Perspektivet dei seinaste åra har elles vore retta mot oppbygging av musland i Asia, Afrika og Latin-Amerika. Dette heng klart saman med den symbosamlingsfunksjonen museum kan ha når nasjonar skal markera nyvunne sjølveller på annan måte skal styrkja internt samhald.

Det har vore ein klart aukande tendens det siste tiåret at norske museumsaktive innanfor ICOM. Komiteen for naturhistoriske museum har norsk l(1996). Andre komitear har tidlegare hatt norske leiarar. ICOMs generalkonfei Stavanger 1995 har representert ein oppsving i det norske engasjementet i insjonalt museumsarbeid.

Boks 12.1 Internasjonale fagkomitear i ICOMApplied Art (ICAA) Literary Museum (ICLM)Archaeology & History (ICMAH)Management (INTERCOM)Architecture & Museum Techniques (ICAMT)Marketing & Public Relations (MPR)Audio-visual & New Technologies (AVICOM)Modern Art (CIMAM)Conservation (ICOM-CC)Museology (ICOFOM)CostumeMusical Instruments (CIMCIM)Documentation (CIDOC)Natural History (NATHIST)Education & Cultural Action (CECA)Numismatics (ICOMON)Egyptology (CIPEG)Regional Museums (ICR)Ethnography (ICME)Science & Technology (CIMUSET)Exhibition Exchange (ICEE)Security (ICMS)Fine Art (ICFA)Training of Personnel (ICTOP)Glass


anisa-use-rtleg- inter- sam-resen-inter-, ein-

tatlegspro-

Swe-sam-inne islag i

egre-andeinguse-

sik-

e openstatus.r nårkt.ms-saneleg

ltikum-istert med Ogsåsjonal-

for

t gjeld

er-kretet einet blir i den

ge

For å styrkja denne tendensen har NMU i 1996 saman med museumsorgsjonane sett i gang eit utviklingsprosjekt for å identifisera dei felta der norsk mumskompetanse kan vera eit tilskot til det internasjonale arbeidet, og for å kagja korleis norske museum kan læra frå utviklingstrekk og tendensar i leiande,nasjonale museumsmiljø. Prosjektet skal resultera i ein handlingsplan for eitordna, norsk engasjement innanfor internasjonalt museumsarbeid. Dette repterer noko nytt, fordi tidlegare har ein ikkje på sentralt nivå engasjert seg i det nasjonale arbeidet. Det har vore overlate til den norske ICOM-organisasjonenskildinstitusjonar og -personar.

I Sverige har ein kunna observera ein litt annan tendens ved at ein på shald gjennom den svenske bistandshjelpa har satsa på utvikling av museumsjekt. Den nasjonale svenske ICOM-komiteen har sett i gang eit prosjekt (Thedish-African Museum Project, SAMP) der 14 svenske museum har eit direkte arbeid med museum i ein del afrikanske land. Norsk bistandshjelp har vore museumsprosjekt i Botswana og Zambia, men elles er slike tiltak sjeldne innnorsk bistandsarbeid (jf. "Andre departement" i avsnitt 10.5.2.).

Riksantikvaren og NORAD har starta eit nærare samarbeid som gjeld intring av restaureringsarbeid og kulturminneforvaltning i bistandsarbeid. Tilsvarsamarbeid har kome i gang mellom NORAD og Direktoratet for naturforvaltn(DN). På begge felta burde det liggja til rette for å kopla inn delar av norsk mumsmiljø i konkrete prosjekt i framtida. Når slike prosjekt blir sette i gang, måtemålet vera å skapa levedyktige museumsmiljø i dei landa som får hjelp.

Innanfor Europa er Network of European Museum Organizations (NEMO) einav dei viktigaste organisasjonane på museumsfeltet. Organisasjonen er berrfor museumsorganisasjonar i EU-land, men EØS-medlemer har observatørNEMO er ein ny organisasjon med klare ambisjonar om å vera ein viktig aktøEU-midlar på museumsfeltet skal delast ut til utviklings- og samarbeidsprosje

I den europeiske regionpolitikken vil det i framtida truleg liggja store museupolitiske og -faglege utfordringar som både vil stilla nye krav til og opna sjanfor internasjonalt samarbeid. Noreg er integrert i eitt slikt regiontiltak, nemBarentsregionen. Norske museum er dessutan med i samarbeid som gjeld Baregionen (jf. prosjektet «Ars Baltica»). Innanfor Norden har det alt lenge eksinstitusjonalisert regionalt samarbeid, som t.d. prosjektet Nordkalottmuseet,hovudvekt på utstillingssamarbeid mellom dei større musea på Nordkalotten.for dei samiske musea er det naturleg med regionalt samarbeid på tvers av nastatsgrensene.

Når det gjeld kulturminneforvaltninga, har Riksantikvaren vore aktiv innanEuroparådets arbeid i mange år.

Etableringa av eit nordisk World Heritage Office i Oslo frå 1. januar 1996 erogså eit døme på auka norsk engasjement innanfor UNESCOs arbeid når dekultur- og naturarvens plass i det moderne samfunnet.

12.6.1 TilrådingMuseumsutvalet vil understreka kor viktig det er at norske museum og einskildpsonar er aktive innanfor internasjonalt museumsarbeid. Som alltid vil det konarbeidet måtta gjennomførast av museumsmiljøa sjølve. Det viktigaste tiltakekan gjera sentralt, er å leggja tilhøva til rette for at den norske innsatsen på feltbest mogeleg. Det vil vera naturleg at NMU tek på seg ei samordnande rollestatlege innsatsen.

Nokre konkrete tiltak kan realiserast relativt raskt:– kontakt med NORAD og Riksantikvaren/DN for å kartleggja mogele


edje

ts på

ings-

fag-

gjen-

jonal-

s- ogtimu- gjersen-

å inn-

te derfunnet

lasentralsaker

det ioregtitu-

frivil-

ra deiarbei- ten- hand-msar-

bistandsprosjekt innanfor museumsetablering og miljøforvaltning i den trverda.

– kontakt med Utanriksdepartementet for å drøfta mogeleg norsk innsamuseumsfeltet i samband med ekstraordinære hjelpeprogram.

– stipend til norske museumsfolk for å delta på internasjonale etterutdannkurs.

– reisetilskot til norske museumsfolk som får leiarposisjonar i internasjonalekomitear.

– ordning med utveksling av museumspersonale mellom institusjonar, evt. nom bilaterale og andre avtaler på kulturområdet.

– ordning med tettare samarbeid mellom samiske museum på tvers av nasstatgrensene.

12.7 OPPSUMMERINGMed den desentraliserte strukturen som museum i Noreg har, vil samordningsamarbeidstiltak vera viktige reiskapar for å styrkja arbeidet. Samordning og slering til samarbeid vil vera vesentlege innslag i utforming av rammevilkår somdet mogeleg å få utteljing for nyskaping, pågangsmot og lokale initiativ. Det trale verkemiddelet som Museumsutvalet peikar på, er etablering av ansvarsmu-seum som samordningsansvarlege både på nasjonalt og fylkeskommunalt nivanfor ei nettverksorganisering.

Det blir peika på at arkiv, bibliotek og museum har ein del felles som gjer denaturleg å få til ei systematisk kartlegging av dei arbeidsfelta i dei tre sektoranein med samordningstiltak på sentralt nivå kan oppnå betre tenester for sammed meir rasjonell ressursbruk.

Museumsorganisasjonane er inne i ein viktig prosess med tanke på å samkreftene i ein felles organisasjon. På same måten som tidlegare vil det vera ei oppgåve for museumsorganisasjonane å vera initiativtakarar og pådrivarar i om gjeld museum og museumsarbeid i Noreg.

Mange museum har opphavet sitt i ein frivillig organisasjon. Fleire museum harvenne- og støtteforeiningar som årleg hjelper til på ulikt vis for å styrkja arbeiinstitusjonane. Innsatsen frå frivillige er ein kvalitet ved museumsarbeid i Nsom bør haldast i hevd. Når det fungerer godt, er det eit klart uttrykk for at inssjonane har ein konstruktiv dialog med venne- og støtteforeiningar og andre lige organisasjonar.

Når det gjeld norske museum i internasjonalt museumsarbeid, har NMU samanmed museumsorganisasjonane sett i gang eit utviklingsprosjekt for å identifisefelta der norsk museumskompetanse kan vera eit tilskot til det internasjonale det, og for å kartleggja korleis norske museum kan læra frå utviklingstrekk ogdensar i leiande, internasjonale museumsmiljø. Prosjektet skal resultera i einlingsplan for eit samordna, norsk engasjement innanfor internasjonalt museubeid.


KAPITTEL 13

gfaldetestå- i den1900-sten

(Korff

970.nd til funk- eit

overg når uliketur og

leggmerrdi

og nor-

et einytt til

254

flesteseum,r Sta-umis-

og er høg,mö og

museertmu-

Norske museum i internasjonalt perspektiv

13.1 INNLEIINGEit gjennomgåande trekk for det norske museumslandskapet er det store manog dei mange små einingane med lokalhistorisk tilknyting. Dette er ikkje einande for Noreg. Mangfald og små einingar finn ein også i mange andre landvestlege verda. Det er mogeleg at framveksten av lokale museum tidleg på talet er karakteristisk for Norden. I Tyskland og Storbritannia blir den store vekav desse musea framstilt som ein «boom» som starta på 1960- og 1970-taletog Roth 1990, Walsh 1992). Men som det er gjort greie for i "Museumslandskapeti Noreg" i kapittel 6, har det også i Noreg kome til mange nye museum sidan 1

Organisering og strukturering av dette museumsmangfaldet varierer frå laland. Graden av offentleg engasjement og tilrettelegging er i siste instans einsjon av den generelle kulturpolitikken som blir ført i det einskilde landet. Somsamanlikningsgrunnlag for tilhøva i Noreg skal det gjevast eit kort oversyn korleis andre land ordnar rammevilkår for sine museum. Direkte samanliknindet gjeld ressurstilhøve, er vanskeleg fordi statistisk underlagsmateriale fråland er ueinsarta. Samanlikninga må difor avgrensa seg til organisering, strukhovudprinsipp.

I eit slikt oversyn er det naturleg å ta med tilhøva i dei nordiske landa. I tilblir det gjort greie for nokre trekk i Canada, Nederland og Storbritannia. Medleav Museumsutvalet gjorde studieturar dit i samband med utgreiingsarbeidet, fosider ved museumssektoren i desse landa på fleire måtar er relevante i norsk disk perspektiv.

13.2 MUSEUM I ANDRE LAND

13.2.1 Sverige

Den svenske museumsstrukturen er noko meir hierarkisk og sentralisert enn dkan finna i Noreg. Det blir rekna at ca. 45% av museumspersonalet er knmuseum i Stockholm. Nokre av musea er store arbeidsplassar, slik som Naturhisto-riska riksmuseet (308 årsverk i 1993), Nordiska museet (245 årsverk i 1993) og Sta-tens konstmuseer (194 årsverk i 1993). Utanfor Stockholm står Göteborgs museer iei særstilling. Der er ni institusjonar organiserte i eit konsern, som i 1993 utførteårsverk.

Kulturdepartementet har driftsansvar for 19 såkalla «centralmuseer». Dei av desse er lokaliserte i Stockholm. Fleire av dei aktuelle musea er spesialmut.d. innanfor sjøfart, musikk, dans og teater. Tre museum er organiserte undetens konstmuseer. Tre sjølvstendige einingar som omfattar arkeologiske og nmatiske samlingar, er organiserte under Statens historiska museer. Større arkeolo-gimiljø i museumssamanheng finst elles i Lund og Göteborg.

Naturhistoriska riksmuseet er hovudmuseet innanfor naturhistoriske fag det største einskildmuseet i Sverige med ein omfattande forskingsaktivitet avinternasjonal standard. Elles er det eigne, naturhistoriske museum både i MalGöteborg.

Fem av sentralmusea har status som ansvarsmuseum: Statens historiskafor eldre kulturhistorie, Nordiska museet for yngre kulturhistorie, Statens kons


rollansvarlt. I

min-end- delartikva- regi- frå--

kje.ema-

er

-erks»-

fattarangs-rm eindeninga.K 80kvara medare til

a Cen-eumfagut- stør-a. 210sameenske993).tlegr omid-duk-lbud-

enskaOK

atiske

seer for kunstområdet, Folkens museum - etnografiska for framande folkeslag(etnografi) og Naturhistoriska riksmuseet for naturhistorie. Ansvarsmuseumsvart innført i 1987 og gjev dei aktuelle musea i oppgåve å ha samordnande afor metodeutvikling, ekspertkunnskap og utstillingar innanfor sine ansvarsfeseinare tid er det gjort framlegg om at Röhsska Konstslöjdmuseet i Göteborg skalvera ansvarsmuseum innanfor kunstindustri.

Statens historiska museer er organisert som ein sjølvstendig del av Riksantikva-rieämbetet. På same måten som i Noreg har Riksantikvarien ansvar for kulturneforvaltninga eller «kulturmiljövården», som namnet er sidan 1989. Namneringa var eit signal om eit meir heilskapleg syn på vernearbeid. Sidan 1976 erav forvaltningsmyndet delegert til «länsstyrelserna», som har eigne «länsanrier» med tilhøyrande stab. I tillegg skal «läns»-musea utføra oppdrag for denonale kulturminneforvaltninga, og Riksantikvarieämbetet er samarbeidandesegnspart når det gjeld Statens kulturråds fordeling av «grundbelopp» til dei regionale musea (sjå nedanfor).

Universitetsmuseum med like omfattande samlingar som i Noreg, finst ikSju naturhistoriske universitetssamlingar har lite personal og elles ein litt probltisk situasjon. Mellom dei viktigaste universitetsmusea er det nye Bildmuseet iUmeå og Lunds universitets historiska museum. På same måten som i Noreg høyruniversitetsmusea under Utbildningsdepartementet.

Statens försvarshistoriska museer (Armémuseum, Marinmuseum og Flygvapenmuseum) høyrer under Försvarsdepartementet. I tillegg er det såkalla «vmuseum i tilknyting til posten, jarnbanen o.l.

Utanom eit 40-tal statlege museum er det 26 regionale museum. Dei om23 «länsmuseum», dessutan musea i Malmö (5) og Göteborg (9) som alle i utgpunktet er eit kommunalt ansvar, og Kulturen i Lund. Fleirtalet av «läns»-musea esjølvstendige stiftingar. Staten yter driftstilskot til dei regionale musea gjennotilskotsordning med såkalla «grundbelopp». Det er tilskot til stillingar, tilsvaraca. 55% av lønskostnadene. Det er Statens kulturråd som administrerer ordFor budsjettåret 1993-94 vart det delt ut 729 «grundbelopp» til ein verdi av SEmill. Minstetildeling er 20 «grundbelopp», og dei fleste av regionmusea får mellom 20 og 30 «grundbelopp». Göteborgs museer har den største tildeling102 «grundbelopp». I nokre «län» fordeler «länsmuseum» «grundbelopp» vidandre museum.

Oversyn over svenske museum baserer seg som oftast på tal frå Statistisktralbyrån (SCB). Dei opererer med ein relativt streng definisjon av kva mussom skal reknast med i statistikksamanheng. Det gjeld institusjonar som har danna personale i minst eitt årsverk, i tillegg til at samlingane skal vera opnestedelen av året. Det gjer at svensk museumsstatistikk berre omfattar tal frå cinstitusjonar. Ein stor del av dei lokale og kommunale musea fell utanfor, det gjeld alle «hembygdsgårdarna». Dersom ein reknar med dei også, ville den svmuseumsverda vera meir lik den norske, med ca. 750 einingar (jf. Gjestrum 1

Riksutställningar vart skipa som prøveprosjekt i 1966 og etablert som stastifting i 1975. Formålet er å produsera og formidla utstillingar, vera rådgjevautstillingsproduksjon og utvikla utstilling som kunnskaps- og opplevingsformlande medium. Ein stor del av verksemda har vore knytt til eigne utstillingsprosjonar. Riksutställningar var pr. 1995 ein omfattande organisasjon med eit totasjett på ca. SEK 36 mill.

Nordiska museet er vertsmuseum for to viktige samordningsfunksjonar i svmuseumsverd. Det eine er SAMDOK-sekretariatet, som har til oppgåve å samordninnsamlings- og dokumentasjonsarbeid som gjeld samtid og nær fortid. SAMDstår for samordning, samarbeid og samtid. Dei ulike musea samarbeider i tem


belt-inn-king-stern

SAMjonarvensk

attar fleireom harpplæ-

1994,deireiingaet blirr å få til atenske

det sam-aman.t detiljast.

vera ogngarskal

ngt erums- 235

amla

ringaseum.ar foronale somram-ums-

in pro-

grupper ( i alt 13 «poolar») og fordeler oppgåver mellom seg for å unngå dobarbeid. I stor grad er SAMDOK-organisasjonen også eit forum for utvikling av samlings- og dokumentasjonsmetodikk, og ein har også utvikla eit eige forssprogram. SAMDOK har stått bak større nasjonale forskingsprosjekt med ekfinansiering.

Det andre organet ved Nordiska museet med samordnande funksjon er IN(Informationssystem i samverkan vid svenska museer). Eit hundretal instituser med i samarbeidet. Det viktigaste produktet så langt er utarbeiding av ein sstandard for edb-registrering av gjenstandar, SWETERM.

Svenska museiföreningen er den sentrale museumsorganisasjonen som omfbåde personlege medlemer og institusjonsmedlemer. Organisasjonen hararbeids- og interessegrupper. «Läns»-musea har etablert eit samarbeidsråd smarkert seg sterkt dei seinaste åra. Det er m. a. skipa eit forsøksprosjekt for oring og etterutdanning, Länsmuseernas publik- och profilprojekt. Også dei kommu-nale musea har etablert eit samarbeidsråd.

Som nemnt tidlegare vart det lagt fram ei svensk museumsutgreiing våren SOU 1994: 51 Minne och bildning. Mandatet var m. a. å sjå nærare på korleis svenske sentralmusea og museum med statstilskot kunne organiserast. Utgtek m. a. tak i det avgrensa utvalet som utgjer svensk museumsstatistikk. Dgjort framlegg om at ein i statistikksamanheng bør vera meir inkluderande foeit betre oversyn over svensk museumsrøyndom. Dette blir gjort med tilvisingICOMs definisjon av museum er vidare og omfattar meir enn den gjeldande svdefinisjonen.

Museumsutgreiinga kom med relativt vidtgåande endringsframlegg nårgaldt organisering av dei statlege musea. Ein ville m. a. at sentralmusea skulleorganiserast i fire konsern, der museum med tilnærma same tema skulle gå sI høyringsrunden kom det sterke protestar mot framlegget. I utgreiinga varargumentert for at Statens historiska museer og Riksantikvarieämbetet bør skDet vart vidare gjort framlegg om at Riksutställningar skal endra karakter frå åutstillingsprodusent til å bli eit formidlingsorgan for vandreutstillingar i Sverigei utlandet. For å styrkja produksjonen av vandreutstillingar skal Riksutställnifordela fondsmidlar til produksjon av vandreutstillingar ved musea. I tillegg institusjonen leggja vekt på å vera eit rådgjevingsorgan.

Det mest konkrete resultatet av den svenske museumsutgreiinga så laSESAM-programmet for registrering og førebyggjande konservering av musesamlingane. Etter modell frå den nederlandske Deltaplanen er det løyvd SEKmill. til omfattande tiltak for museum og arkiv (jf. "Trøndelagsundersøkinga" iavsnitt 7.3.3.).

Museumsutgreiinga var ei av fleire delutgreiingar som var grunnlag for ei sutgreiing på kulturområdet, SOU 1995: 84 Kulturpolitikens inriktning. Der blirfleire av framlegga frå museumsutgreiinga støtta, men ikkje konsernorganiseav dei statlege musea. I staden vil ein vidareutvikla prinsippet med ansvarsmuDet blir også gjort framlegg om at Statens kulturråd skal få større sektoransvmuseumsfeltet, m. a. ved å skipa eit museumsråd. Det blir definert to nasjhovudmål for musea: a) å dokumentera tida 1920-70 og b) utvikla museumreiskap i undervisningssamanheng. I kulturutgreiinga blir det dessutan gjort flegg om at ein på regionalt nivå («län») skal utarbeida samla planar for museverksemda.

Etter ein omfattande høyringsrunde reknar regjeringa med å presentera eposisjon om svensk kulturpolitikk hausten 1996.


rganetg

g- ogr og eindet.ssel-

nsteum.usjo-

isk,

e.Tam-

20m.

inne-lskot.epar-Mus-

40%sjon-use-r 70%.

- per-lems-

detjonarriet.atlege

ea, i

e-

gren-

13.2.2 FinlandOgså Finland har ei meir sentralistisk museumsverd enn Noreg. Det sentrale oer Museovirasto/Museiverket i Helsinki. Det har ansvar for kulturminneforvaltnin(«kulturmiljövård») med fornminne, marinarkeologi og bygningsvern. Suomenkansallismuseo/Finlands nationalmuseum sorterer også under Museiverket oomfattar arkeologiske samlingar, nyare kulturhistorie, etnografika og myntmedaljesamlingar. Museet har også ansvaret for eit 10-tal slott og herregardakonserveringseining. Slik sett er museet det kulturhistoriske sentralmuseet i laTotalt utførte Museiverket over 370 årsverk i 1994, då er 133 årsverk frå sysetjingsmidlar medrekna.

Dei nasjonale kunstmusea i Helsinki er samorganiserte under Valtion taidemu-seo/Statens konstmuseum, med eit museum for finsk kunst, eit for utanlandsk kuog eit for samtidskunst. I Helsinki er det dessutan eit statleg kunstindustrimusKunstmuseum finn ein elles fleire stader i Finland, både som kommunale institnar og som stiftingar.

Naturhistoriske museum finn ein ved universitetet i Helsinki, der eit botaneit zoologisk og eit geologisk museum er samorganiserte under Luonnontieteellinenkeskusmuseo/Naturhistoriska centralmuseet. Universitetet i Uleåborg har også trnaturhistoriske museum, medan universitetet i Åbo har eit zoologisk museumNokre mindre naturhistoriske museum finn ein dessutan i Kuopio, Forssa og pere.

Eit lovverk regulerer statstilskot til fem riksdekkjande spesialmuseum,«landskapsmuseum»14 (kulturhistoriske museum) og 15 regionale kunstmuseuDei har då ansvar for ein del oppgåver på regionalt nivå, også knytt til kulturmforvaltninga. Nokre lokale museum med personale på heiltid får også statstiStatstilskota er knytte til talet på årsverk ved institusjonane. Tilskota går frå dtementet via Museiverket til museumseigarane (kommunar, byar, stiftingar). eiverket forvaltar også prosjektpengar til ekstraordinære tiltak i musea.

Totalt reknar ein med at det finst ca. 800 museum og samlingar i Finland.av dei er i kommunal eige, 4% er i statleg eige (men omfattar dei største instituane) og 56% er å rekna som private (stiftingar o.l.). Det statlege bidraget til mumsverksemd er ca. 20% av dei totale kostnadene, medan kommunane står foUndervisningsministeriet er ansvarleg departement for alle musea.

Den sentrale museumsorganisasjonen er Suomen museoliitto/Finlands museiförbund. Organisasjonen har i hovudsak institusjonsmedlemer, i mindre gradsonlege medlemskap. Drifta er dels finansiert med statstilskot dels med medkontingent.

13.2.3 DanmarkSom nemnt i "Museumslov" i avsnitt 10.8. er Danmark kanskje det einaste lansom har ei tilnærma generell museumslov. Lova stammar frå 1976 med revisi 1984 og 1989. Lova omfattar dei musea som får statstilskot frå KulturministeDet gjeld sju statlege museum og 143 museum med statsstøtte. Av dei stmusea er Nationalmuseet og Statens Museum for Kunst utpeika som sentralmuseuminnanfor sine felt. Dei har plikt til å yta museumsfagleg hjelp til dei andre mustillegg til at dei har ansvar for to sentrale register, Det Kulturhistoriske Centralre-gister (DKC) og Kunstindex Danmark (KID). Endeleg skal dei to musea utføra spsielle konserveringsoppgåver for dei andre musea.

14. Landskap omfattar geografisk område som kan gå på tvers av administrative forvaltningsser.


ar og

eg påitt er

t 12

å få

runn-ntenkotar 40-

liktag for

mslik-elleritets-o--

msar-ga.

an ert. mel- og av

sjonar muse-e som

« og i lan-t

kti-andren meddtek-. Etterntralt

useumi ord-

støttander

Dei fem andre statsmusea er eit våpenhistorisk museum, to kunstsamlingto kulturhistoriske spesialmuseum.

Dei 143 musea som får statsstøtte i medhald av museumslova, fordeler sfølgjande fagområde: 95 museum er kulturhistoriske, 32 er kunstmuseum, ekunstindustrimuseum og tre institusjonar er naturhistoriske. I tillegg er desåkalla «§13-museum», dvs. at dei får statstilskot på spesielle vilkår.

Museumslova set opp detaljerte reglar for kva krav som må oppfyllast forstatstilskot til museumsdrifta (jf. "Museumslov" i avsnitt 10.8.). Fram til 1989 varstatstilskotet fastsett til 40% av dei utgiftene som var godkjende som tilskotsglag. Automatikken vart oppheva frå og med 1990, slik at statstilskotsprosegradvis har gått ned. I 1990 utgjorde statstilskotet i snitt 30% av dei totale tilstil dei musea som fekk statstilskot etter museumslova. Kommunale tilskot utgje45% av det totale museumstilskotet.

Eit sentralt punkt i museumslova er at alle museum som får tilskot skal forpseg å leggja fram fireårs planar med prioriterte aktivitetar. Det dannar grunnlavurdering av statstilskot frå år til år.

Den danske museumsstatistikken opererer med 282 museum eller museunande institusjonar. Det betyr at over 150 museum som ikkje får statstilskot, hikkje er omfatta av den danske museumslova. Det gjeld mellom anna universmusea ved Universitetet i København: Zoologisk museum, Botanisk museum, Gelogisk museum og Medicinhistorisk museum. Det finst også tre såkalla etatsmuseum: Jernbanemuseet i Odense, Post- og Telegrafmuseet og Toldmuseet i Køben-havn. Dei sorterer under ulike departement.

Nationalmuseet er ein svært sentral institusjon både når det gjeld museubeid i Danmark og for delar av arkeologifeltet innanfor kulturminneforvaltninResten av kulturminneforvaltninga ligg under Skov- og naturstyrelsen, som ogsåhar forvaltningsansvar for Naturbeskyttelsesloven. Rigsantikvar-embetet er lokali-sert til Nationalmuseet, og Rigsantikvaren er øvste leiar for Nationalmuseet. Hdessutan formann i Det Arkæologiske Nævn og leiar av eit arkeologisk sekretariasom skal administrera alle oppgåvene etter kapittel seks i museumslova, dvslombels freding av fortidsminne som kjem fram i samband med jorddyrkingulike former for anleggsarbeid. Arkeologiske utgravingar blir i stor grad utførtedei lokale/regionale musea som har kompetanse på feltet. I alt er det 47 institusom etter avtale med Rigsantikvaren kan påta seg graveoppdrag i medhald avumslova. Nationalmuseet sjølv har ansvar for dei arkeologiske undersøkinganikkje kan overdragast til andre museum.

Nationalmuseet har m. a. store avdelingar innanfor »oldtid og midelaldernyare kulturhistorie. Museet har dessutan dei største etnografiske samlinganedet. Det har også ansvaret for Dansk folkemuseum på Brede, som m. a. omfattar destørste friluftsmuseet i Danmark og Museet for Danmarks Frihedskamp 194045.

Statens Museumsnævn er det sentrale organet for samordning av museumsaviteten under museumslova. Organet er rådgjevar for departementet og offentlege styresmakter. Statens Museumsnævn er eit kollegialt, fagleg orga12 medlemer. Fram til 1989 var det Museumsnævnet som skulle godkjenna veter, budsjett, rekneskap og arbeidsplanar for dei musea som fekk statsstøtteden tid er dette ansvaret overteke av kommunar og amtskommunar. Eit seansvar i Museumsnævnet er å godkjenna nye museum, evt. underkjenna msom allereie har fått statstilskot. Det er få nye museum som har kome med ninga med statstilskot, sidan 1990 er 10 nye museum godkjende.

Dei naturhistoriske musea utgjer ei lita gruppe av statlege og statsmuseum. I alt er det sju institusjonar. I tillegg til dei som er nemnde ovanfor uuniversitetet i København, er det eit naturhistorisk museum i Århus, eit zoologisk


tatens

angek.et og

å nem- og

al og felles

ums-turvi-

finna4 vartt pr.

gskesland.o-okalelhisto-

tun-

medmlin-

l

for

um ogt muse-enet.t same

ologi,est

st-

museum i Svendeborg og to andre mindre museum. Naturhistorisk museum i Århushar eit sektoransvarsområde på line med det som Nationalmuseet og SMuseum for Kunst har.

Sjølv om Statens Museum for Kunst er det største kunstmuseet, finn ein mmellomstore og små museum i kommunal eller privat eige over heile Danmar

I tillegg til dei fellestenestene som er nemnde ovanfor under NationalmuseStatens Museum for Kunst, har ein i DanmarkMuseumshøjskolen med ansvar for åsamordna kurs og etterutdanning ved musea. Av andre fellestenester skal ogsnast Museumstjenesten, som er eit felles serviceorgan for alle danske museumdei lokalhistoriske arkiva. Institusjonen fungerer som ein felles innkjøpssentrtek også hand om distribusjon av museumstidsskrift. Det er også etablert eiforsikringsordning for medlemsmuseum.

I Danmark er det tre museumsorganisasjonar, Dansk Kulturhistorisk Museforening, Foreningen af Danske Kunstmuseer og Foreningen af Danske Nadenskabelige Museer.

Danmark har for så vidt den same desentraliserte strukturen som ein kani Noreg. Det sentrale verkemidlet er museumslova for ein del av musea. 199det teke initiativ til ein revisjon av museumslova. Dette arbeidet er ikkje fullførmars 1996.

13.2.4 IslandPå Island er det tre sentrale statlege museum i Reykjavík: Listasafn Ìslands (Islandskunstmuseum), Nátturufræðistofnun Ìslands (Islands naturhistoriske institusjon) oÞjóðminjasafn Ìslands (Nasjonalmuseet). Det sistnemnde omfattar arkeologisamlingar, nyare kulturhistorie og fotosamlingar, og er det største museet på II Reykjavík ligg også Árbæjarsafn, som er bymuseum for Reykjavík med arkeolgiske samlingar og ei bygningsavdeling. Rundt om på Island er mange lmuseum og samlingar, både kunstmuseum, naturhistoriske museum og lokariske samlingar. Ein del av musea er såkalla egnsmuseum, dvs. at dei har rett tilstatsstøtte og skal ha oppgåver i høve til kulturminneforvaltninga.

Kulturminneforvaltninga ligg som i Noreg under Rigsantikvaren, som samsdes er forstandar for Þjóðminjasafn Ìslands.

13.2.5 NederlandI Nederland reknar ein med at det finst ca. 850 museum og samlingar. Til liksNoreg er det stor skilnad mellom dei ulike musea, og dei aller fleste er små sagar.

Med verknad frå august 1994 vart ansvaret for museum overført frå Ministerievan Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur (Ministry of Health, Welfare and CulturaAffairs) til Ministerie van Ondervijs, Cultuur en Wetenschappen (Ministry of Edu-cation, Cultural Affairs and Science). Kulturdirektoratet, som er ansvarlegmuseumsspørsmål, vart overført til det nye departementet.

På nasjonalt nivå har departementet ansvaret for 17 såkalla nasjonalmusefire fellestenester. På same måten som i Noreg har også andre departemenumsansvar, spesielt skal nemnast museum som har tilknyting til militærvesMed den nye departementsorganiseringa høyrer universitetsmusea no til dedepartementet som andre museum.

Dei nasjonale musea omfattar vanlege museumstema som kunst, arkenyare kulturhistorie, naturhistorie og etnologi (etnografi). Det største og mkjende er Rijksmuseum i Amsterdam, som inneheld rike samlingar av kunst, kun


st frånom- vera

ndrellome av

;gr-itusjo- seljalingarser-

ggg ertene.smid- nyleg

ellom

nged hjelp føre- eller deie fasenskaffa

t blirrup-orleisn kul-

og

handverk og nyare kulturhistorie. Nemnast skal også Nationaal NatuurhistorischMuseum i Leiden, der også Rijksmuseum voor Volkenkunde (etnografi) ligg.

I 1991 vart det bestemt at dei nasjonale musea gradvis skulle frigjeradepartementet og omgjerast til frittståande stiftingar. Dette er enno ikkje gjenført, men ein reknar med at innan utgangen av 1996 vil dei aktuelle museaeigne stiftingar.

I tillegg til dei nasjonale musea finansierer departementet ei rekkje amuseum som har ei lausare tilknyting til statsadministrasjonen. Det gjeld meanna det store friluftsmuseet i Arnhem. Dei aller fleste musea elles blir drivnprovinsar og/eller kommunar.

Dei felles museumstenestene omfattar følgjande institusjonar: RijksbureauKunsthistorische Documentatie (RKD), sentralarkivet for biletkunst i NederlandCentraal Laboratorium (CL), eit utviklingsinstitutt for konservering og restaurerinog Rijksdienst Beeldende Kunst (RBK), som er ansvarleg for dei delane av kultuarven som er i statleg eige og som ikkje er i dei nasjonale musea. Denne instnen er også ansvarleg for forvaltning av lova som hindrar private samlarar åverdifulle gjenstandar ut av Nederland. Dette organet har også ansvar for utstili utlandet. I tillegg omfattar fellestenestene eit opplæringsinstitutt i teknisk konvering.

Den nederlandske museumsorganisasjonen De Nederlands Museumvereniginarbeider blant anna for å betra den profesjonelle standarden i musea. I tillemykje av aktiviteten retta mot informasjonsarbeid og påverknad av styresmakOrganisasjonen har delvis støtte frå det offentlege, men hovuddelen av driftlane kjem frå medlemene. Den nederlandske museumsorganisasjonen harinngått ei intensjonsavtale om samarbeid med Museums Association (MA) i Stor-britannia. Det er eitt av døma på formalisering av internasjonalt samarbeid mmuseumsorganisasjonar.

Den store satsinga dei seinaste åra har vore den såkalla Deltaplan voor het Cul-tuurbehoud (Delta Plan for the Preservation of Cultural Heritage; jf. "Trøndelags-undersøkinga" i avsnitt 7.3.3.). Dette programmet har gjort det mogeleg for manederlandske museum å ordna samlingane sine, registrera dei skikkeleg veav informasjonsteknologi og å få betre magasinforhold. Planen har tent somdøme for mange liknande aksjonar i andre land, anten i einskildinstitusjonarsom nasjonale tiltak. Deltaplanen skulle i utgangspunktet vera eit tiltak fornasjonale musea, slik at dei skulle få orden på samlingane sine. I den seinasthar ordninga også omfatta regionale og lokale museum. Men dei har måtta 60% av kostnadene til prosjekta på eiga hand.

Dei nye museumspolitiske dokumenta tyder på at tyngdepunktet på nytretta mot publikumstiltak. Spørsmålet er korleis ein kan få stendig nye brukargper i tale, korleis flest mogeleg av innbyggjarane skal kjenna seg att i musea, kdei kan oppleva at musea betyr noko for dei, at musea reflekterer noko av deturelle bakgrunnen som ulike grupper representerer.

Det som tilsvarer kulturminneforvaltninga i Noreg, er heimla i Monumentenwet(The Monuments and Historic Buildings Act) frå 1988. Det sentrale organet er Rij-ksdienst voor de Monumentenzorg. Lova omfattar også arkeologiske monument, det sentrale organet er De Rijksdienst Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB). Detsentrale museet på området er Rijksmuseum voor Oudheden i Leiden. Ansvaret forkulturminneforvaltninga ligg i same departement som musea.


et har. På

pesielt

ring

mta-ypen.ei blirty-ei harrst er

rterer

deigså i

tur-v per-

kallameistra-toren,

0. Deig får avelar

r vore i nasjo-kulmi-um blitt

I 60nparte-britiskr og

regje-ra eitaste regis- MGCrin-

13.2.6 StorbritanniaI den vanlege presentasjonen av britiske museum blir det rekna med at landmellom 2 000 og 2 500 museum, alt etter kor strengt ein definerer museumnasjonalt nivå er ansvaret samla i Department of National Heritage, eit departementsom vart skipa i 1992. Fleire andre departement har også museumsansvar, sskal nemnast Ministry of Defence for alle dei om lag 200 militærmusea og Depart-ment of Education som indirekte har ansvaret for alle universitetsmusea, omk300 einingar, som omfattar alt frå store institusjonar til små studiesamlingar.

Formelt sett er det ikkje noko som heiter nasjonalmuseum, sjølv om det i olen av britiske museum blir rekna at Storbritannia har 19 institusjonar av den tDesse har ein del ting felles: Samlingane deira er av nasjonal interesse, ddrivne heilt eller delvis for statlege midlar og dei har ei fri stilling i forhold til sresmaktene, sjølv om regjeringa har rett til å bruka ekspertar ved musea når dbehov for det. 13 av dei 19 nasjonale institusjonane ligg i London. Eldst og støBritish Museum. Nemnast skal også Victoria and Albert Museum, det første kunst-industrimuseet i verda, National Gallery, Tate Gallery, Science Museum og Natio-nal History Museum, som alle høyrer med til dei seks største musea i London.

Skottland, Wales og Nord-Irland har eigne nasjonale museum som sounder styresmaktene «Offices» i dei landa. Det gjeld National Museums of Scotlandog National Galleries of Scotland, som begge omfattar sjølvstendige museum, fleste i Edinburgh. Samorganisering av museum under ein paraply finn ein oWales, der National Museum of Wales har hovudsete i Cardiff. I Belfast finn einUlster Museum som omfattar både kunst, arkeologi, nyare kulturhistorie og nahistorie. Dei såkalla nasjonale musea har om lag 6 000 tilsette, dvs. ca. 1/3 asonalet innanfor museumssektoren i Storbritannia.

Det finst omlag 800 museum som er integrerte i kommunal forvaltning, såLocal Authority Museums. Eit vanleg prinsipp er at museum innanfor ein og sakommune/by er samorganiserte og ofte integrerte i den generelle kulturadminsjonen. Det kan også vera samorganisering med bibliotek og utdanningssekstundom også med reiseliv og næringsverksemd på kommunalt nivå.

Den største gruppa museum er såkalla uavhengige museum, ca. 1 10fleste av dei er stiftingar eller andre former for ideelle organisasjonar. Til vanleikkje dei overføringar frå sentralt eller lokalt forvaltningsnivå. Dei er avhengigeinntekter frå gjester og anna forretningsdrift for å kunna eksistera. I tillegg spinnsats frå frivillige ei avgjerande rolle. Denne delen av museumssektoren hai rask vekst, samstundes som desse musea er svært sårbare overfor endringarnaløkonomien og andre generelle økonomiske tendensar. Nyetableringar har nert dei seinaste åra. Dei seinaste åra har eit aukande antal uavhengige musetvinga til å stengja.

I Storbritannia finn ein fleire døme på samordningstiltak og fellestenester.år har Museums and Galleries Commission (MGC) vore den fremste rådgjevarefor styresmaktene når det gjeld museumssaker. MGC får løyvingane frå dementet, men har ei uavhengig og fri stilling. Som på så mange andre område i kulturpolitikk gjeld prinsippet om ei «armlengds avstand» mellom styresmakteutøvande organ. Formannen og 14 kommisjonsmedlemer blir oppnemnde avringa. MGC skal ha eit strategisk overblikk over heile museumssektoren og verådgjevingsorgan for alle typar museum i heile Storbritannia. Eitt av dei viktigområda der MGC har gjort ein stor innsats dei seinaste åra, er utarbeiding avtreringsordning og standardar for museum. Også på bevaringsområdet hargjort ein stor rådgjevingsinnsats. MGC forvaltar ein del prosjektmidlar som i psippet alle museum kan søkja om.


lve, og harpert-

ve påider

er om fun-

arrie- og

også inn-t. På

da. medppgå-l spørs-rgan

a ivå er kom-

enteturar-

byg-

ndre

byg-2 mill.nor-

rd også tema- depar-um og

rt og

På regionalt nivå i England har ein ni Area Museum Councils (AMCs) som fun-gerer som samordnande organ. I si tid vart desse AMCs skipa av musea sjøkontakten mellom AMC og einskildmuseet er basert på medlemskap. AMCsfagfolk i staben som driv med rågjevingstenester overfor musea og yter ekshjelp, t.d. i samband med konservering og vandreutstillingar. Dei er også aktikurs- og opplæringsfeltet. AMCs får økonomisk støtte av MGC og samarbenært, spesielt når det gjeld statistikk/ registrering og behandling av søknadekstra tilskot. Skottland, Wales og Nord-Irland har sine Museum Councils somgerer på same måten som AMCs, m. a. med prosjektstøtte frå MGC.

Eit anna viktig fellestiltak er The Museum Training Institute (MTI) som vartetablert i 1989, som ein direkte konsekvens av ein rapport om opplæring og krestruktur i musea. MTI får midlar direkte frå Department of National Heritagehar som oppgåve å utvikla etterutdanningstilbod for dei tilsette i musea.

National Lottery er den seinaste tilveksten av ekstraordinære midlar som museum kan nyta godt av. Overskotet av eit spel skal delast likt mellom tiltakanfor kunst, idrett, kulturminnevern/museum og markering av tusenårsskiftekulturvernområdet er det The National Heritage Memorial Fund som innstiller deisøknadene som får tilskot.

Museums Association (MA) er den eldste museumsorganisasjonen i verOrganisasjonen er heilt uavhengig av styresmaktene og blir driven heilt og fulltmedlemskontingent og eigeninntekter gjennom sal av ulike tenester. Arbeidsovene har endra seg dei seinaste åra frå interne, museumsfaglege oppgåver timål som gjeld generell museumspolitikk, med politiske og administrative osom den viktigaste målgruppa.

Ansvaret for det som tilsvarer kulturminneforvaltninga i Noreg, er å finnDepartment of National Heritage. Fleire lover regulerer feltet, og på sentralt nidet fleire aktørar som har oppgåver. Det organisatoriske mønsteret er relativtplisert. Samanlikna med norske forhold er det tre organ som har interesse. EnglishHeritage er eit frittståande organ som med ca. 85% finansiering frå departemhar til oppgåve å forvalta og driva den bygningshistoriske og arkeologiske kultven. The Royal Commission on the Historical Monuments of England har ansvar foreit sentralregister over alt som kjem inn under den aktuelle lovgjevinga, bådeningar og arkeologisk viktige område. The National Heritage Memorial Fund harmidlar til å kjøpa og halda ved like landområde, bygningar, kunstverk og aobjekt som ein meiner er viktige delar av britisk kulturarv.

National Trust for Places of Historic Interests or Natural Beauty (NationalTrust) er ein frittståande privat organisasjon som har ansvar for 365 historiskeningar og landskapsområde. Organisasjonen, som er frå 1895 og har over 2,medlemer, er ein privat parallell til English Heritage og liknar for så vidt på den ske Fortidsminneforeningen.

13.2.7 CanadaDepartment of Canadian Heritage vart skipa i juni 1993. Det var fleire motiv fodette. Det viktigaste var å redusera talet på føderale departement og dermeføderale kostnader. Dessutan var det eit ønskje å føra saman aktivitetsfelt somtisk høyrer saman. Det nye departementet vart sett saman av delar frå andretement. I denne samanhengen er dei viktigaste delane ansvaret for musekunst, som saman med kringkastingsspørsmål vart overførte frå Department ofCommunication. Frå Department of Environment kom Parks Canada. I tillegg hardepartementet ansvar for språk og språkpolitikk, fleirkulturelle spørsmål, spoidrett.


seum-sjo-

konse-use- som

å iag av

r

et.satsent for

ar i heileil pro-diforr det erleg i

-tek-lt derI fekk

halderaltr nes-g dei

icana-rie og tek-pe-

sar tilm CCIving-

000

blir byg-ane. pro-il dei

Department of Canadian Heritage har ansvar for fire store, nasjonale muog National Archives og National Library. Alle er sjølvstendige einingar som rapporterer til ministeren gjennom eit styre. I perioden 1968 til 1990 var dei fire nanale musea organiserte i eit konsern. Ei evaluering av ordninga hadde som kvens at dei vart splitta opp i sjølvstendige einingar på ny. I lovs form (The Mums Act 1990) blir det gjeve detaljerte reglar for korleis musea skal drivastsjølvstendige driftseiningar.

Det største av dei fire statlege, sjølvstendige musea er Canadian Museum ofCivilization, som i sin tur har ansvaret for Canadian War Museum, National PostalMuseum og Children's Museum. Med sine ca. 660 tilsette er museet stort ogsinternasjonal samanheng. Det er eit kulturhistorisk museum med sterkt innslantropologisk fagprofil.

National Museum of Science and Technology er det nasjonale hovudmuseet foteknologihistorie, samstundes som det har ansvaret for National Aviation Museum.Canadian Museum of Nature er hovudmuseet for det naturhistoriske fagfeltMuseet fungerer også som nasjonalt hovudsekretariat for den canadiske innfor det internasjonale biodiversitetsprogrammet. Det føderale hovudmuseekunst, National Gallery of Canada, har også ansvaret for Canadian Museum forContemporary Photography.Den føderale innsatsen på museumsområdet hmange år lagt stor vekt på serviceinstitusjonar og -ordningar for museum overCanada. Med unntak av dei fire føderale musea er alle museum elles knytt tvinsnivået eller til byar og kommunar. Den føderale museumspolitikken har vore å satsa på tenester som kan styrkja dei delane av museumsarbeidet denaturleg med eit føderalt ansvar. Dette har vore ein medviten politikk sidan tid1970-åra.

Canadian Conservation Institute (CCI) er eit forskingsinstitutt med over 80 tilsette. Instituttet utfører utviklingsarbeid og eksperimentell forsking innanfor nisk konservering. Det blir også utført konkrete konserveringsoppdrag på fedet er liten kompetanse frå før. Ofte er det tale om internasjonale oppdrag. CCi 1993 overført eit rådgjevingssekretariat frå departementet, Heritage Services, somer eit organ som hjelper museum med planlegging, gjennomføring og vedlikeav tekniske tryggingstiltak. Etableringa av CCI i 1972 var resultat av eit fødønskje om å byggja opp eigen kompetanse på eit felt som tidleg i 1970-åra vaten blankt. I dag er CCI eit av dei leiande internasjonale konserveringsmiljøa, ohar mange rådgjevingsoppdrag m. a. i Aust-Europa og i den tredje verda.

Canadian Heritage Information Network (CHIN) vart også etablert tidleg 1970-åra. Det er eit samordnande organ for bruk av informasjonsteknologi for diske museum. CHIN administrerer nasjonale databasar innanfor naturhistokulturhistorie, dei organiserer opplæring for alle brukarane, og dei prøver ut nynologi for musea. Etter kvart som dei einskilde institusjonane har fått meir komtanse på feltet, har CHIN endra arbeidsoppgåvene frå drift av sentrale databaå vera ein samordnande bindelekk mellom institusjonane. På same måten sohar CHIN dei seinaste åra satsa internasjonalt med til dels omfattande rådgjestenester.

Det tiltaket som ved sida av CHIN har hatt mest å seia for mange av dei 2musea og museumsliknande institusjonane, er Museums Assistance Program(MAP). Det vart etablert for å styrkja den faglege aktiviteten i musea. Midlaneadministrerte av departementet. Musea kan søkja om støtte til opprusting avningsfasilitetar og til kompetanseoppbygging innanfor alle museumsfunksjonNormal tilskotsprosent frå MAP er 50, men det er noko variasjon avhengig avsjekttype. I perioden 1989-94 har MAP i snitt teke ca. 80% av kostnadene tføderale fellestenestene.


titu-or 36medtoratetbyg-a har

nser-ings-

epre-

andre harltur-mak-

pregat er detnivåetelletsvar, gjer atm enn

statleg nivåetngs-

eg iopean 1978

Parks Canada er organisert som eiga avdeling i det nye departementet. Inssjonen forvaltar den føderale lovgjevinga på miljøvernfeltet og har ansvaret fnasjonalparkar og 129 historiske bygningar og bygningsmiljø. Samanlikna norske tilhøve representerer Parks Canada ei samanslåing av delar av Direkfor naturforvaltning og Riksantikvaren. For ein del av dei aktuelle områda og ningsmiljøa har Parks Canada fullt drifts- og vedlikehaldsansvar. Parks Canadeiga konserveringseining (Conservation Laboratory for Parks) som utfører koveringsoppdrag på samlingane (ca. 400 000 objekt) i dei 129 historiske bygnmiljøa.

Department of Canadian Heritage har eigne provinskontor, i alt 6, som rsenterer dei føderale styresmaktene på provins/regionnivå.

Som allereie nemnt er dei fleste musea i Canada knytte til provinsane eller regionale/lokale forvaltningsnivå. Det same gjeld miljøforvaltninga, som bådeeiga lovgjeving og eigne forvaltningsorgan på provinsnivå. Hovuddelen av kuminne- og naturforvaltninga er såleis eit ansvar for provinsar eller lokale styrester.

13.3 OPPSUMMERINGSamanlikna med dei landa som er nemnde ovanfor, er norsk museumspolitikkav ei sterkare statleg satsing på mangfaldet i museumslandskapet. Mangfaldesame også i andre land. Men det er ikkje vanleg at det statlege forvaltningshar direkte eller indirekte tilskotsansvar for ca. 340 museumseiningar slik tilfer i Noreg. Museumsmangfaldet er først og fremst eit regionalt og lokalt anmedan staten konsentrerer innsatsen sin til dei sentrale institusjonane. Dettedei fleste landa har eit meir sentralisert og hierarkisk oppbygd museumssystedet ein kan finna her i landet.

Det er også større satsing på utbygde service- og rådgjevingstenester pånivå enn det ein kan finna i Noreg. Sterkast i så måte står Canada. Det statlegehar elles eit klart ansvar for stimulerande tiltak som ei oppfølging av rådgjevifunksjonane.

Når det gjeld einskildinstitusjonar, kan norske museum utan tvil hevda sinternasjonalt selskap. Eit vitnemål om det er at to norske museum har fått EurMuseum of the Year Award dei seinaste 20 åra. Det var Bryggens Museum iog Alta Museum i 1993.


KAPITTEL 14

dan- stat-

mbandbeidet

er.ka i

gøyvtring

lingaullin-inga

0 m

til ei etterum,

ett ig og -

areid foral.pris-

styen.

aven

ngane

g tilnd-l avda at

forkjer

Museum og museumsfunksjonar i Oslo

14.1 INNLEIINGTidleg på hausten 1995 starta ein forvaltningsdiskusjon mellom Kyrkje-, utnings- og forskingsdepartementet og Kulturdepartementet om plassering avlege, nasjonale museumsinstitusjonar i Oslo. Medio oktober 1995 fekk Museumsut-valet førespurnad om å sjå nærare på dei ideane som hadde kome opp i samed dei interdepartementale drøftingane. På det tidspunktet var utgreiingsarinne i ein sluttfase. For ikkje å seinka utgreiinga vart det bestemt at Museumsutvaletskulle avgrensa si vurdering til prinsipielle spørsmål som dei ulike ideane reis

Utgangspunktet for diskusjonen er den planlagde utbygginga på TullinløkOslo for Nasjonalgalleriet og Oldsaksamlinga ved Universitetet i Oslo. Statsbygog dei to institusjonane har gjennomført ei arkitekttevling. Det er enno ikkje lmidlar til prosjektering og bygging, men institusjonane tek sikte på at prosjektekan setjast i gang med tanke på å starta byggjeprosessen i 1998.

I dag held Oldsaksamlinga, Etnografisk museum og Myntkabinettet hus i einbygning som går under namnet Historisk museum. I tillegg har Oldsaksamogså andre, mindre bygningar i kvartalet. I utgangspunktet er utbygginga på Tløkka for lita til å tilfredsstilla dei behova som Nasjonalgalleriet og Oldsaksamlhar. Nybygget er planlagt med eit bruttoareal på 18 000 m2, som utgjer det størstevolumet Oslo kommune kan godkjenna på tomta. Av eit nettoareal på 12 002

skal det vera eit fellesareal på 1 000 m2. Det gjev kvar institusjon 5 500 m2 til eigebruk. Begge institusjonane har måtta redusera arealbehovet for å koma framkompromissløysing som stettar dei viktigaste og mest akutte behova. Ogsåutbygging kjem Oldsaksamlinga til å ha behov for noko areal i Historisk musesom elles skal delast mellom Etnografisk museum og Myntkabinettet.

I den interdepartementale diskusjonen vart utbygginga på Tullinløkka ssamanheng med ein del andre idear og planar som gjeld museumsetablerindrift i Oslo.– Museet for samtidskunst er lokalisert i ein bygning som har vist seg å setja kl

avgrensingar for aktiviteten. Det må gjerast eit omfattande utbetringsarbeå få tilfredsstillande klimaforhold. I tillegg har museet behov for større are

– Nobelinstituttet har presentert planar om å skipa eit fredsprissenter/fredsmuseum og er på leit etter høvelege lokale.

– NOU 1991: 31 Oslo Middelaldermuseum konkluderer med at det bør byggjaeit mellomaldermuseum, basert på arkeologiske ruinar og funn i GamlebDesse planane er no ein del av prosjektet Miljøbyen Gamle Oslo.

– Det er lagt til grunn ei framtidig samlokalisering av dei ulike avdelinganeKunstfaghøgskolen i Oslo. Kvar og når dette blir realisert, er ikkje avgjort. Mdet inneber at noverande Statens kunstakademi truleg skal ut av bygniinstitusjonen har i dag.

– Ei innstilling konkluderer med at det bør leggjast ei designhistorisk samlinKunstindustrimuseet i Oslo. I dag er museet samlokalisert med Statens håverks- og kunstindustriskole (SHKS). Bygningen kan vera aktuell som deeit lokaliseringsalternativ for Kunstfaghøgskolen, men det kan også henSHKS skal flytta ut.

– Norsk Arkitekturmuseum har magasin utanfor hovudbygget og har dessutansmå lokale til å driva så aktivt som dei gjerne vil på formidlingssida. Dei øns


essehadde med-

: Inter-ke-slo

la ogl somtitu-

lings-,ar ivikti-ra seg

kkje

rtfa-jandettryk-

anfor

ore-ums-for

-ve-ndeget.iO,seet

-rt imanla

n- nye

pris-orsk

y

difor meir areal.

Norsk museumsutvikling vart engasjert av Museumsutvalet til å gjennomføra einmøteserie med dei partane som var eller kunne bli involverte i evt. planar. Dmøta vart haldne i perioden 12. desember 1995 til 4. januar 1996. Partane også høve til å senda inn skriftlege merknader. På kvart møte var minst ein avlemene frå Museumsutvalet til stades, og ein medlem var med på alle møta.

I møterekkefølgje vart desse partane høyrde i samband med denne sakanasjonalt Kultursenter og Museum (IKM), Norsk Arkitekturmuseum, Norsk Folmuseum, Kunstindustrimuseet i Oslo, Nasjonalgalleriet, Nobelinstituttet, Okommune, Universitetet i Oslo og Museet for samtidskunst.

På førehand hadde alle partane fått tilsendt eit notat frå Museumsutvalet. I nota-tet vart det understreka at Museumsutvalets vurdering vil vera knytt til spørsmåsom gjeld korleis institusjonane kan utføra basisfunksjonane: samla, forskbevara, korleis dei kan vera tilgjengelege for publikum, og dessutan spørsmågjeld institusjonsadministrative funksjonar. Fleire av dei aktuelle musea er inssjonar som er sentrale på meir enn ein måte. Det er tale om viktige innsamforskings- og formidlingsmiljø i Oslo. Dei er samstundes sentrale institusjonnasjonal og internasjonal samanheng. På formidlingssida er fleire blant dei gaste kontaktpunkta både for norske og utanlandske Oslogjester som vil gjekjende med norsk kunst og kulturhistorie.

Dei berørte partane skulle ta stilling til spørsmåla gjennom å vurdera ei reteoretiske rokeringsalternativ. I notatet heiter det m. a.:

«Når ein først skal vurdera evt. nye lokaliseringsmønster, bør ein i stasen kunna sjå på mange teoretiske alternativ, for om mogeleg å bli sitatt med dei ideane som ein kan gå vidare med. Alternativa nedanfor ukjer to hovudmønster:• samling av alle eller delar av museumsfunksjonane ved UiO• samling av sentrale kunstmuseum

Det er mogeleg å oppnå dette på fleire måtar, og alternativa nedillustrerer ulike løysingar.

Mottakarane av dette notatet blir bedne om å vurdera følgjande tetiske alternativ med tanke på føremonner og ulemper som gjeld musefagleg drift av institusjonane og kor tilgjengelege institusjonane blir publikum. Rekkefølgja er ikkje uttrykk for noka prioritering.• Gjeldande planar for Tullinløkka , der Nasjonalgalleriet og Oldsak

samlinga deler nybygget; Etnografisk og Myntkabinettet deler norande lokale til Oldsaksamlinga. Museet for samtidskunst blir verai opprusta bygning. Nye lokalitetar må ordnast utanfor hovudbygMellomaldermuseet blir realisert som eigen institusjon, anten av Uav Oslo kommune eller i eit samarbeid mellom dei to. Fredsprismufår ledig bygning i Oslo.

• Rokeringsalternativ a 1): Oldsaksamlinga, Vikingskipshuset, Myntkabinettet og eit evt. nytt mellomaldermuseum blir samlokalisenybygg på Sørenga. Etnografisk museum blir også flytta dit, evt. samed Internasjonalt kultursenter og museum (IKM). UiO får eit samkulturhistorisk museum. Museet for samtidskunst blir flytta til Tulliløkka, deler saman med Nasjonalgalleriet både eksisterande ogbygg, og ein får kimen til eit samla, nasjonalt kunstmuseum. Fredsmuseet overtek noverande bygning til Museet for samtidskunst. NFolkemuseum overtek bygget til Vikingskipshuset.

• Rokeringsalternativ a 2): Vikingskipshuset blir verande på Bygdø


), ogam-

yumlavis

påate-om

r eit37.er-seet

reitt til

ygg.llin-tel- b),

åni-

k tilnk-onarm-tlert

r dei,eethu-

genten iandresieller ogeum,re og

som utstilling. Oldsaksamlinga, Etnografisk museum (+ evt. IKMMyntkabinettet og Mellomaldermuseet får nybygg på Sørengautgjer eit samla kulturhistorisk universitetsmuseum. Museet for stidskunst og Fredsprismuseet som alternativ a 1).

• Rokeringsalternativ b): Vikingskipshuset blir verande på Bygdøsom utstilling. Lokalisering av Oldsaksamlinga, Etnografisk muse(+ evt. IKM) og Myntkabinettet i nybygg på Tøyen. Det gjev eit samuniversitetsmuseum ved UiO, i alle fall bygningsmessig, mogelegogså organisatorisk. Mellomaldermuseet blir bygt som ei utstillingSørenga i regi av Oslo kommune, som inngår avtale med UiO om mriale til utstillinga. Museet for samtidskunst og Fredsprismuseet salternativ a 1).

• Rokeringsalternativ c 1): Oldsaksamlinga og Myntkabinettet bliflytta til nybygg på Bygdøy og utgjer saman med Vikingskipshusetsamla kulturhistorisk universitetsmuseum for perioden fram til 15Etnografisk får nybygg på Tøyen, evt saman med IKM. Mellomaldmuseet som alternativ b); Museet for samtidskunst og Fredsprismusom alternativ a 1).

• Rokeringsalternativ c 2): Oldsaksamlinga og Myntkabinettet bliflytta til nybygg på Bygdøy og utgjer saman med Vikingskipshuset samla museum for perioden fram til 1537. Munchmuseet blir flyttaHistorisk museum og Etnografisk til Munchmuseets noverande bNasjonalgalleriet og Museet for samtidskunst deler nybygget på Tuløkka. Dette alternativet markerer Tullinløkka som eit visuelt og inlektuelt kraftsenter innanfor norsk kunst. Mellomaldermuseet somFredsprismuseet som a 1).

• Rokeringsalternativ d):I tillegg til eksisterande og planlagde bygg pTullinløkka, blir bygningane til Statens kunstakademi og dei gamle uversitetsbygningane som juridisk fakultet no disponerer, tekne i brumuseumsformål. Det blir lagt hovudvekt på publikums- og kontorfusjonar, og målet er å fordela bygningane slik at noverande institusjfår betre driftsforhold og at det blir mogeleg å flytta Museet for satidskunst til Tullinløkka. I tillegg kan flytting av Kunstindustrimuseeog Norsk Arkitekturmuseum vurderast. Om naudsynleg får ein etabeit stort, moderne fellesmagasin med konserveringsverkstader foaktuelle musea utanfor Tullinløkka, evt. i ledige bygningar på Fornebueller i annan ledig bygning som kan byggjast om. Mellomaldermussom alternativ b), Fredsprismuseet som alternativ a 1), Vikingskipsset blir verande på Bygdøy som utstilling.»

14.2 SYNSPUNKT FRÅ PARTANEInternasjonalt kultursenter og museum (IKM) er ei stifting som leiger lokale avOslo kommune i gamle Grønland politistasjon. Institusjonen er ny og har inønskje eller planar om å finna andre lokale. Det er stor nok plass til aktivitemange år framover. IKM har heller ingen ønskje om å samlokaliserast med institusjonar. Det er viktig å vera ei sjølvstendig eining for å markera det spearbeidsfeltet med fleirkulturelle uttrykk både gjennom utøvande kunstformeutstillingar. IKM har ein intensjonsavtale om samarbeid med Etnografisk musNorsk Folkemuseum og Oslo Bymuseum, og ser på samarbeid som eit viktigabetre verkemiddel enn samlokalisering.


rssjett. dengnin-ngs- ikkjening.ande

tilarke-. Dis-fat-rnativananstun- kan

døyateriell evt.rbeid

sert ilir detsom it eldre

re-og ert ven- alter-e ogktur-k tilkringbruksing.ehov. plas-ksternt

legmis-seet

.a. tan-ngre

eikarmdrift heiltuk avea foril ein

Norsk Arkitekturmuseum er ei stifting som har sprunge ut av Norske ArkitekteLandsforbund, og som i dag er driftsfinansiert over Kulturdepartementets budMuseet er samlokalisert med Norsk Form og har i dag for lite areal til å drivautstillingsaktiviteten dei ønskjer, dei har også magasinareal utanfor hovudbygen. Ein har pr. dato ikkje planar for endring av noverande lokalisering. I utgapunktet kan museet tenkja seg samlokalisering med andre institusjonar, menpå ein måte som raderer ut Norsk Arkitekturmuseum som sjølvstendig driftseiSamlokalisering eller nærleik til kunstmuseum blir sett på som positivt. Noverlokale til Kunstakademiet blir nemnt som døme på attraktiv plassering.

Norsk Folkemuseum er som næraste granne indirekte berørt av utviklingaVikingskipshuset. Folkemuseets største arealproblem er knytt til manglande pringskapasitet og for liten plass til å setja opp dei 25 bygningane som ligg lagraponibel utstillingsplass er heller ikkje stor nok til å kunna yta rettferd til dei omtande gjenstandssamlingane. Museet finn interessante konsekvensar ved altesom gjeld Vikingskipshuset og Oldsaksamlinga. Ei flytting av vikingskipa til anstad vil frigjera areal som Folkemuseet vil kunna ha bruk for. Museet har samdes stor forståing for dei lokaliseringsmessige og tekniske innvendingane somreisast mot ei slik flytting. Ei samling av Oldsaksamlinga og vikingskipa på Bygvil gje ei spennande samling av museum som samla kan presentera norsk, mkulturhistorie frå dei eldste tider til i dag. Utan omsyn til kva som hender medomlokalisering, er Norsk Folkemuseum interessert i å utvikla eit nærare samamed Universitetet i Oslo og Oldsaksamlinga/Vikingskipshuset.

Museet har i dag ein del magasinareal utanfor hovudbølet og er interessamarbeid med andre om evt. fellesløysingar når det gjeld magasin. Spesielt bnemnt eit fellesmagasin for gjenstandar frå 1900-talet, ei gjenstandsgruppe aukande grad er masseprodusert og som såleis skil seg ut frå mykje av dematerialet.

Kunstindustrimuseet i Oslo har i utgangspunktet eit godt bygg å vera i, men aala er altfor små for aktiviteten. I dag leiger museet lokale av Oslo kommune, samlokalisert med Statens handverks- og kunstindustriskole (SHKS). Museetar på avgjerd i saka om plassering av den nye kunstfaghøgskolen, der eitt avnativa er å flytta SHKS til annan stad. I så fall vil museet få løyst problema sinvil samstundes kunna gje rom til eit senter for design, evt. også Norsk Arkitemuseum. Museet har ei open og fleksibel haldning til evt. flytting og nærleikunstmusea og finn ei samling av kunstmusea og evt. Kunstindustrimuseet Tullinløkka interessant. Museet har ikkje ønskje om eit nybygg. Tilpassing og av noverande eller andre bygningar i sentrum blir rekna som ei betre løyMuseet kan t.d. tenkja seg å tilpassa kontor/forretningsbygg til museets bMuseet er positiv til samarbeid om fellestenester innanfor konservering og til åsera delar av gjenstandssamlingane i evt. fellesmagasin. I dag leiger museet emagasin til delar av samlingane.

Nasjonalgalleriet har ei ideell plassering, men bygningen er for liten. Eigenville museets behov fylla heile det planlagte nybygget på Tullinløkka. Komproset med lik deling med Oldsaksamlinga løyser likevel dei akutte problema. Muunderstrekar sterkt at den planlagde byggjeprosessen ikkje må stoppa opp p.gkar om evt. å endra lokaliseringa av ein del museum. Skulle det likevel på lesikt vera aktuelt med nærleik til eller samlokalisering med annan institusjon, pMuseet for samtidskunst seg ut. Då ville det vera aktuelt med større grad av sainnanfor konservering, foto, bibliotek og edb. Samanslåing av institusjonane eruaktuelt. I eksisterande planar for nybygget er det berre rekna med felles brpublikumsareal saman med Oldsaksamlinga. Organisatorisk og fagleg er musulike til at det er naturleg å tenkja større grad av samdrift. Museet er positiv t


useet gjen-gane

ignetterningnenygnin-jerner areds-

geruseet.ar

r nye,e tilletI denta, vilka.sal-ga tilidertg høg- at det% av

tillasse-assa

gjen-t dis-

g avaman, menres-

onar,sielleersomha

fiskea. I, sjølvyggetlingarfiskvleg.itetet

«kunstakse» med Nasjonalgalleriet, Museet for samtidskunst, Kunstindustrimog Norsk Arkitekturmuseum. Nasjonalgalleriet har ingen ønskje om å plasserastandssamlinga utanfor hovudbygget i eit evt. fellesmagasin. Nærleik til samliner vesentleg i det daglege arbeidet.

Nobelinstituttet har ei tid hatt planar om å etablera eit Fredsprismuseum. Elokale der instituttet held til, er for små til eit slikt museum. Dei er difor på leit eeit bygg som dei kan få disponera til museumsformål. Dersom det blir ein bygsom høver til det, kan instituttet vurdera å flytta bibliotek og forskingsfunksjosaman med Fredsprismuseet. Etter instituttets eiga vurdering er den første bgen til Noregs Bank, Bankplassen 3, eit høveleg lokale. Men dei kan også gtenkja seg noverande lokale til Museet for samtidskunst. Det viktige for dei eomdei kan få til ei avtale om ein bygning og kva hus det kan bli. Fredsprisutdelinga h100-års jubileum i 2001. Det vil vera eit høveleg tidspunkt for opning dersom Frprismuseet skulle bli vanskeleg å få realisert tidlegare.

Oslo kommune er part i saka på fleire måtar. Oslo kommunes kunstsamlinomfattar både Munch-museet, Vigelandsparken og -museet og StenersenmDet er ikkje noko som talar for å flytta Munch-museet til Tullinløkka, til bygningsom i så fall må byggjast om for å få like gode lokalitetar som i dag. Museet hamoderne, skreddarsydde lokale og har ein sponsoravtale som ikkje utan vidaromlokalisering. Det blir sett som ein klar føremonn at museet ligg på Tøyen. samanhengen blir det peika på at dersom Museet for samtidskunst skal flytnærleik til Munch-museet vera like interessant som at det blir flytta til Tullinløk

I byutviklingssamanheng ser kommunen positivt på utbygging/lokaliseringternativa på Sørenga og Tøyen, men er skeptiske til flytting av OldsaksamlinBygdøy. Prosjektet Miljøbyen Gamle Oslo har februar 1996 presentert eit revprosjekt for eit mellomaldermuseum på Sørenga. Planane har større omfang oare kostnadsramme enn det opphavlege prosjektet. Det er gjort framlegg omnye museet skal bli ein knutepunktinstitusjon, dvs. at staten skal stå for 60utgiftene og Oslo kommune 40%.

Museet for samtidskunst har sidan 1988 halde hus i den førre bygningenNoregs Bank. Frå museets side blir det framheva at det er ei god og sentral pring i byen. Men arealet er for lite, og den freda bygningen er vanskeleg å tilptil mange av aktivitetane. Det trengst m. a. klimatiltak som det truleg er uråd å nomføra p.g.a. for store inngrep i bygningen. For ein del funksjonar har museepensasjon frå arbeidsmiljølova og brannforskriftene.

Museet meiner at det ideelle ville vera eit nybygg, men også tilpassinannan, eksisterande ledig bygning kan vera aktuelt. Ei lokalisering på Tøyen smed universitetsmusea og Munch-museet vurderer museet som litt avsidesavviser det ikkje. Samlokalisering med Nasjonalgalleriet blir sett på som intesant. Det ville vera naturleg med fellestenester når det gjeld publikumsfunksjbibliotek, verkstader og atelier. Når det gjeld gjenstandar, har museet spebehov, fordi det ofte er tale om å handtera store, voluminøse gjenstandar. Ddet skal bli aktuelt med flytting til Tullinløkka, vil Museet for samtidskunst behov for både Historisk museum og det nye arealet på 5 500 m2.

Universitetet i Oslo med musea Oldsaksamlinga/Vikingskipshuset, Etnogramuseum og Myntkabinettet vil bli mest berørte ved eventuell rokering av musutgangspunktet er universitetet nøgd med lokaliseringa av dei aktuelle museaom arealet i Historisk museum set grenser for funksjonane. Det planlagte nybsaman med Nasjonalgalleriet vil hjelpa på ein del av plassproblema. Forhandom å få disponera meir av nybygget har ikkje ført fram. Det gjer at Etnogramuseum ikkje kan disponera heile Historisk museum, slik planane var opphaBygningen må framleis delast mellom dei tre musea som er der i dag. Univers


t, det

tet. Einskje teke ilise-sjonar

øfartasili-. Detteflytta somling denavkipa

r som

ersi-m-

dert

ka ine som

ing ogi-ptiske. Detdrin-etre utolumr sett ivkla-

t medi haresen-g vilg i eitTullin- kan

på His-rt

understrekar sterkt at byggjeprosjektet på Tullinløkka må gå slik som planlagmå ikkje utsetjast.

På sikt ser ein at det kan bli behov for større magasin- og verkstadkapasifelles løysing for universitetsmusea kan vera aktuell, men det er ikkje noko øom å kopla inn andre museum på ei slik fellesløysing. Universitetet har ikkjestilling til omfang eller lokalisering for eit slikt tiltak, det vil liggja eit stykke innframtida. Reint generelt er universitetet skeptisk til tiltak som inneber samlokaring med andre museum, derimot er det interesse for samarbeid med instituutanfor universitetsmusea når det er naturleg.

Vikingskipshuset har ei god plassering, nær dei andre musea som har sjsom tema. I dag er det for liten parkeringskapasitet og for dårlege publikumsftetar med tanke på at Vikingskipshuset er det best besøkte museet i Noregarbeider ein no med å finna ei løysing på. Fram til 1990 var det planar om å Oldsaksamlinga ut til Bygdøy. Desse planane ser ikkje universitetet lengeraktuelle. Det blir m. a. vist til at vikingskipa bør formidlast åleine, samankopmed resten av den førreformatoriske historia kan verka forstyrrande inn påsterke formidlingsprofilen vikingskipa har fått opp gjennom åra. Flytting vikingskipa ser universitetet på som heilt uaktuelt. Den tekniske tilstanden for sog dei andre samlingane er slik at alle forsøk på å flytta dei vil innebera risikoadei meiner det er uansvarleg å ta.

Når det gjeld eit eventuelt mellomaldermuseum på Sørenga, har ikkje univtetet teke stilling til om eller i kva grad dei skal involvera seg i eit slikt tiltak. Ei salokalisering av Oldsaksamlinga og eit evt. mellomaldermuseum blir ikkje vursom ønskjeleg.

Dei eldste sentrumsbygningane til universitetet er heilt uaktuelle å brumuseumssamanheng. Det er brukt store ressursar på å rehabilitera bygningaundervisningslokale, som er den opphavlege bruken for desse bygningane.

14.3 VURDERINGEtter fleire omgangar med drøftingar og planarbeid nærmar det seg prosjekteroppføring av eit nybygg på Tullinløkka15 som både Nasjonalgalleriet og Universtetet i Oslo har stor bruk for. Det er lett å skjøna at begge institusjonane er sketil innspel og nye idear som kan skipla framdrifta i den planlagde utbyggingamå difor vera eit klart grunnlag for vidare vurdering at dersom det skal skje engar, må det setjast i gang parallelle prosessar som gjer at alle partar kjem benn det dei vil gjera med noverande planar. Konkret betyr det at utbyggingsvog økonomisk ramme må aukast, dersom det skal endrast noko. Før det bligang konkret arbeid med evt. endringsalternativ, må det difor koma ei rask aring av om det er politisk vilje til ei utvida satsing.

Det er fleire grunnar som kan tala for å halda på det noverande konsepteOldsaksamlinga, Etnografisk museum og Myntkabinettet i ein bygning som dehatt sidan 1902. Det ligg ei historisk tyngd i at universitetsmusea har vore reprterte i sentrum frå dei vart etablerte. Eit framhald av noverande lokaliserinkunna markera at universitetet og musea er til stades der folk ferdast, nemlelevande bysentrum. Ein kan også hevda at den variasjonen som musea kring løkka i dag presenterer, er ein positiv kvalitet for publikum, som på den måtenmøta ulike kulturelle uttrykksformer i museumssamanheng. Når Museumsutvalet

15. Allereie i 1885 hadde arkeologen Ingvald Undset framlegg om å bruka den aktuelle tomtaTullinløkka for «Kunst- og tegneskolen» p.g.a. nærleiken til kunstmusea og det planlagdetorisk Museum. Nemninga den gongen var Nedre Tullinløkka, medan Øvre Tullinløkka vabrukt om det området der Statens kunstakademi og Frederiks gate 3 ligg.


tiv, er det

d også

nge ide- stor

tiv

ivr storting.

runnsam-oriskttingin på

g, erbjekt

unst-ivt. Ei vera

ysingke-elle.

d, rett eitg påsfag-

viløy i segik

ld-n er

k Fol-et er

tno-toreøysing for

eatur- som

likevel meiner det kan vera aktuelt å gå vidare med vurdering av andre alternadet fordi dei noverande planane på Tullinløkka ikkje gjev tilstrekkeleg svar påein freistar løysa med utbyggingsprosjektet, nemleg plassproblema og dermefunksjonaliteten for dei aktuelle musea.

Veikskapen med prosjektet på Tullinløkka slik det er i dag, er at for mabehov blir verande uløyste i dei berørte institusjonane. Ramma for alt ein vil ogelt sett burde få til, er kort og godt ikkje romsleg nok. Prosjektet er prega avgrad av kompromiss. Museumsutvalet meiner difor at det er rett å sjå på alternasom totalt sett kan gje betre vilkår for dei aktuelle musea.

Det må understrekast at Museumsutvalets vurdering gjeld kva alternativ somdet bør arbeidast vidare med.

I utgangspunktet meiner Museumsutvalet at det er rett å gå vidare med alternatsom kan gje betre samordning mellom institusjonar som er likearta og som hainteressefellesskap. Samlokalisering vil gjera det lettare å oppnå slik samordn

Utan omsyn til kva ein måtta meina om ulike rokeringsalternativ, er det gtil å framheva det positive i å samlokalisera Nasjonalgalleriet og Museet for tidskunst på Tullinløkka, der dei to institusjonane kan disponera både Histmuseum og det planlagde nybygget. Det vil gje ei heilt anna form for fellesutnyav viktige funksjonar i det nye arealet enn noverande planar legg opp til. Ser edei arkitektoniske interiørkvalitetane som Historisk museum har som bygnindet grunn til å tru at det er lettare å ta omsyn til dei med kunst som utstillingsoenn det er med arkeologiske og etnografiske samlingar.

Samling av dei nasjonale kunstmusea vil gje eit tyngdepunkt som både kfagleg og sett frå publikums side vil kunna opplevast som spennande og positsamlokalisering vil også opna for ei integrert organisering, dersom det skulleønskjeleg i framtida.

Skal ein oppnå ei samlokalisering av kunstmusea, må det finnast anna løfor Oldsaksamlinga, Etnografisk museum og Myntkabinettet. Av dei ulike roringsalternativa som er nemnde ovanfor, er flytting til Sørenga det minst aktuDet vil berre vera å flytta det samordningsnivået som er i dag, til ein annan stanok supplert med ei mellomalderutstilling. Det vil vera eit forsøk på å byggjanytt museumstyngdepunkt i Oslo i tillegg til dei som er i sentrum, på Bygdøy oTøyen. Det vil likevel stå fram som ei litt isolert museumsøy, og den museumlege samordningseffekten vil ikkje stå i forhold til dei store investeringane sommåtta til, ikkje minst når det gjeld infrastruktur. Flytting av vikingskipa frå Bygdinneber store tekniske utfordringar, som sjølv om dei skulle la seg løysa, berså mange usikre moment at Museumsutvalet har vanskar med å gå god for ei slløysing.

Heilt sidan 1912 og til 1990 har universitetet sjølv operert med flytting av Osaksamlinga/Myntkabinettet til Bygdøy som eit alternativ. Samordningseffekteavgrensa til sjølve Oldsaksamlinga og til eit samarbeidspotensiale med Norskemuseum, noko som i og for seg kan vera positivt. Innanfor dette alternativflytting til Tøyen den mest aktuelle løysinga for Etnografisk museum.

Makeskifte med Munch-museet reknar Museumsutvalet som heilt uaktuelt.Bygningen på Tøyen er skreddarsydd til Munch-museet og vil vera for liten til Egrafisk museum. For universitetet vil Bygdøy-alternativet bety to omtrent like smuseums-«landsbyar», den eine på Tøyen og den andre på Bygdøy. Ei slik lvil likevel ikkje vera fullgod, ho vil ha preg av å vera ein måte å rydda plasskunstmusea, utan at universitetet får full utteljing på samordningsområdet.

Etter Museumsutvalets meining vil den beste løysinga for universitetsmusliggja i det alternativet som inneber å byggja ut på Tøyen i tilknyting til dei nahistoriske musea. Dette gjeld ikkje vikingskipa, som bør bli verande på Bygdøy


tbyg-

da til utvi-

kkje

is-

a deiorie. på

også00 m 330-snivå

ggjar dei

erast.r Sta-ums-

g-apro-a forgjen-rundigoge-

lanartids-ande, kan bru-ndre-lima-stil-

grunnktet.andreidare,møn-

use-ersi-

y. I for-ablert

ei utstilling. Tøyen er det området som universitetet sjølv nemner for ei evt. uging av felles magasin og verkstader/laboratorium i framtida. Museumsutvalet mei-ner at denne tanken kan førast litt vidare og omfatta heile museumsverksemuniversitetet, med unntak av Vikingskipshuset. Det opnar fleire interessanteklingsliner:– Det vil liggja til rette for stor grad av samordning av museumsfunksjonar, i

minst på det tekniske området.– Det vil liggja til rette for utviklingsprosjekt som sameiner naturog kulturh

torie på ein måte som ein ikkje ser i dag.– Den nyetablerte utdanninga i teknisk konservering kan utvidast til å gjeld

fleste former konserveringskompetanse både innanfor naturog kulturhist– Det vil liggja til rette for ein integrert organisasjon for universitetsmusea

same måten som ved dei andre universiteta.

I dag disponerer universitetsmusea i sentrum ca. 10 000 m2. I tillegg kjem planlagde9 000 m2 brutto i nybygget. Med ein viss auke for å stetta uløyste behov, men sjansar til større grad av sambruk, er det tale om ei utbygging på 22 000-25 02.Med ein kvadratmeterpris på 15 000 kroner vil kostnadsramma liggja på ca.375 mill. kroner. Det er elles grunn til å tru at Tøyen representerer eit kostnadpå nybygg som er lågare enn noko anna alternativ.

Når det gjeld Kunstindustrimuseet, vil ei avgjerd for kunstfaghøgskulen ledei viktigaste føringane. Må museet ut av noverande bygning, bør flytting næandre kunstmusea eller overtaking av annan ledig bygning i sentrum vurdLokalisering nær kunstmusea vil vera ein føremonn, evt. i noverande lokale fotens kunstakademi. Det vil gje ein ekstra dimensjon til eit samla kunstmusemiljø.

Dersom Museet for samtidskunst flytter til Tullinløkka, vil begge dei to tidleare bygningane til Noregs Bank vera aktuelle for Fredsprismuseet. Men klimblema i noverande bygning til Museet for samtidskunst vil sjølvsagt også gjeldFredsprismuseet, sjølv om det materialet vil ha litt annan karakter enn dei standane som Museet for samtidskunst handterer. Det må difor lagast ein gklima- og bygningsteknisk analyse av bygningen for å få klarlagt kva som er mleg å gjennomføra av klimatiltak utan å koma i konflikt med verneklausulane.

Det må også understrekast at dersom det ikkje blir endring av noverande ppå Tullinløkka, bør det raskt lagast ein tiltaksplan for korleis Museet for samkunst kan få løyst sine problem, evt. med flytting til anna lokale. Dersom noverbygning korkje er aktuell for Museet for samtidskunst eller Fredsprismuseetdet vera ei løysing å gjera bygningen om til ein rein utstillingsbygning som kankast til ulike typar store utstillingar. Som døme kan nemnast internasjonale vautstillingar, der museumsramma ikkje er den mest aktuelle, og der krava til kforhold ikkje er like strenge som for museumsutstillingar. Eksperimentell utlingsverksemd t.d. i regi av Riksutstillingar kan også vera ein funksjon.

Planane om eit mellomaldermuseum på Sørenga har enno ikkje fast under føtene i den forstand at nokon har sagt eintydig ja til å vilja utvikla prosjeDei ulike aktørane ventar på kvarandre og gjer eiga deltaking avhengig av at enn ein sjølv ber hovudtyngda av kostnadene. Dersom ideane skal utviklast vvil det mest realistiske vera å etablera ei utstilling og ruinpark, litt etter same ster som Vikingskipshuset.

Med ei evt. samling på Tøyen av universitetsmusea får ein tre markante mumstyngdepunkt i Oslo. Kunstmusea og Kunstindustrimuseet i sentrum, univtetsmusea og Munch-museet på Tøyen og dei eksisterande musea på Bygdøhold til publikum representerer det ei styrking av eit mønster som allereie er et


ormid-

or dei

kka

yen

tuellemu-

for- for

medtands-

og velkjent. Noko av det mest spennande og nyskapande i så måte er det flingspotensialet som universitetsmusea kan utvikla på Tøyen.

I samsvar med det som er sagt ovanfor, meiner Museumsutvalet at ein bør vur-dera nærare dei alternativa som sikrar størst mogeleg samordningseffekt fmusea som er berørte:– Nasjonalgalleriet og Museet for samtidskunst overtek nybygget på Tullinlø

og dei andre bygningane som universitetsmusea i dag disponerer.– Oldsaksamlinga, Myntkabinettet og Etnografisk museum får nybygg på Tø

i tilknyting til dei naturhistoriske musea.– Det blir laga ein analyse av kva bygningar i Oslo sentrum som kan vera ak

for Kunstindustrimuseet, Norsk Arkitekturmuseum og eit evt. Fredsprisseum.

– Dersom bygningen til Museet for samtidskunst ikkje er aktuell for museumsmål, bør ein vurdera å bruka bygningen som eit allment utstillingslokaleulike typar utstillingar.

– Det blir laga ein analyse av i kva grad fleire museum kan løysa problemamanglande magasinkapasitet med eit felles magasin for delar av gjenssamlingane.


KAPITTEL 15

pp-går littgar og

orga-

t ia

15.6

punktet ogseumkapaver-

nyt- at

ekt påomr.å tre

risertåve å

rståing

stå-

iktigt på

Oppsummering, økonomiske konsekvensar og prioriterin gI dette oppsummeringskapitlet vil ein konsentrera seg om tilrådingane som Muse-umsutvalet har kome med i utgreiinga. Det er lagt vekt på ei relativt detaljert osummering som samstundes samlar tiltaka i bolkar med ein samanheng som på tvers av hovudpresentasjonen. Første bolken konsentrerer seg om tilrådintiltak som er av grunnleggjande karakter ("Grunnleggjande synspunkt og tiltak" iavsnitt 15.1.). Deretter kjem ei oppsummering som tek for seg tiltak som gjeld nisatoriske og administrative tiltak for musea ("Organisatoriske og administrativetiltak for musea" i avsnitt 15.2.). Nokre tilrådingar og tiltak er retta mot arbeideinstitusjonane ("Arbeidet i institusjonane" i avsnitt 15.3.). Tilhøvet mellom museog miljøforvaltninga er samla i "Musea og miljøforvaltninga" i avsnitt 15.4.. Deitidsavgrensa stimuleringstiltaka er samla i "Stimuleringstiltak" i avsnitt 15.5.,medan økonomiske konsekvensar og prioriteringar avsluttar kapitlet (avsnittaog 15.7).

15.1 GRUNNLEGGJANDE SYNSPUNKT OG TILTAK

15.1.1 Museum som samfunnsinstitusjon

For å finna svar på spørsmålet om kvifor ein har museum, kan ein ta utgangsi ICOMs museumsdefinisjon, i formuleringa at museum skal «tena samfunnutviklinga av samfunnet». Heilt allment kan ein seia at samfunnsnytten for muikkje berre ligg i det å skapa og formidla kunnskap. Det ligg særleg i evna til å snyfikne og forståing, evna til å stimulera undringa, til å stilla spørsmål, til å oraska og utfordra einskildmenneske emosjonelt og intellektuelt (jf. "«Eit museumer...»: definisjonseksersis" i avsnitt 5.2.).

I kulturpolitiske dokument og i mandatet for utgreiingsarbeidet er samfunnsten skissert meir konkret. Samfunnseffekten er i kortformat formulert slikmuseum gjennom arbeidsoppgåvene sine skal skapa:– forståing for samanhengar i tilværet– innsyn i og ansvarskjensle for biologisk mangfald og økologisk samspel– respekt og toleranse for kulturelt mangfald (jf. "Museum i kulturpolitisk saman-

heng" i avsnitt 5.3.).

For å vera aktive medspelarar i ein slik forståingsprosess bør musea leggja vå vera dialoginstitusjonar, stader der dialog inneber ein vekselverknad mellspørsmål og svar, ein prosess som heile tida fører til motspørsmål og nye sva

Som døme på korleis museum kan vera dialoginstitusjonar blir det peika pområde:– I eit samfunn der informasjonsmengda er i ferd med å skapa eit fragmenta

informasjonssamfunn, kan museum vera ein av aktørane som har til oppgvisa dei store samanhengane i tid og rom, som kan vera med å skapa fofor at det finst større samanhengar enn dei dagsaktuelle.

– Det ligg ei utfordring og plikt i å spegla mange gruppers kulturelle sjølvforing.

– Å skapa og stadfesta kulturell identitet er ei oppgåve for musea, men like ver det å vera kritisk til kulturell sjølvforståing og sjølvhevding som er basernedvurdering av andre gruppers kulturelle eigenart.


idla -

nader, måm fornk-

ellerielle

å nåfor denes-

orske700

orter-et blirsjonpre-rma-

dei er

angeråda:

t at itførtee rek-rm.na vera eller

takt- Eintalet I eitklastgsar-

e for

tvi-r utvi-nytt

I eit dialogperspektiv er museumsfunksjonane - samla, forska, bevara og formreiskapar som er knytte til rolla som samfunnsinstitusjon (jf. "Museum i samfunnet:dialoginstitusjonar" i avsnitt 5.4.).

Skal museum kunna fungera godt som dialoginstitusjonar, må to føresetvera oppfylte. For det første: Skal ein kunna setja i gang og føra ein dialogmusea ha kunnskap, dei må kunna byggja opp, fornya og halda ved like ei forsamfunnsminne med materielle leivningar som kjernepunkt i dette minnet. Fusjonane samla, forska og bevara er knytte til rolla som samfunnsminne.

For det andre: Skal musea kunna skapa ein god dialog, må musea vera møtestadi vid meining av ordet for alle dei som søkjer kunnskap, opplevingar, intellektuog kjenslemessige utfordringar på det mangslungne feltet som omfattar mateleivningar av alle slag. Møtestadfunksjonen omfattar evne til og metodar forfram med kunnskapsbaserte bodskapar og opplevingar som betyr noko både einskilde og for fellesskapet (jf. "Museumsfunksjonar: samfunnsminne og møttad" i avsnitt 5.5.).

15.1.2 Samordning og samarbeidDesentralisert mangfald kan brukast som ein samlekarakteristikk på det nmuseumslandskapet. Norsk museumsutvikling (NMU) har registrert over administrative einingar som museum og samlingar. I den årlege statistikkrappinga til SSB er det 450-570 museum og samlingar som svarer. Dette mangfaldrekna som ein kvalitet: Det er uttrykk for ei sterk, folkeleg interesse for informaog kunnskap som kan kasta lys over liv og levevilkår i tidlegare tider. Slik sett resenterer norske museum eit mylder av kontaktpunkt der mange kan finna infosjon og oppleva alle bodskapane som kan liggja i materielle leivningar, anten natur- eller menneskeskapte.

Ein konsekvens av den desentraliserte museumsstrukturen i Noreg med msmå einingar er at det er få institusjonar som har aktivitet på alle funksjonsominnsamling, forsking, bevaring og formidling. Dette seier seg sjølv når ein vei1994 hadde berre 56 (9%) av institusjonane åtte eller fleire årsverk som var uav fast personale. Hovudtyngda i det desentraliserte mangfaldet utgjer i førstkje kontaktpunkt for formidlingsarbeid, som oftast utstillingar i ei eller anna foSvært mange av dei små einingane har aldri hatt andre ambisjonar enn å kunein stad der eit publikum skal kunna møta utvalde delar av ein materiell kultur-naturarv.

Styrken i den desentraliserte strukturen ligg i at musea utgjer mange konpunkt for formidlings- og vernetiltak, det er kort veg til eit samansett publikum.kan ta ein positiv konsekvens av dette tilhøvet ved å leggja til rette for at fleirav museumseiningane primært skal vera formidlingsstader også i framtida.samordningsperspektiv betyr dette at formidlingsfunksjonen skal vidareutvived alle einingane. Dei andre funksjonane, innsamling, forsking og bevarinbeid, skal koordinerast ved eit mindretal av institusjonane, ansvarsmusea. Dei skalha samordningsansvaret for innsamlings-, forskings- og bevaringsoppgåvendei institusjonane som primært er utstillings- og formidlingsstader (jf. "Ansvarsmu-seum i ein samordningsmodell" i avsnitt 12.2.).

15.1.3 AnsvarsmuseumAnsvarsmuseum signaliserer at dei aktuelle institusjonane skal ha eller kunna ukla museumsfagleg kompetanse som gjer at dei kan ha eit særskilt ansvar foklingsarbeid, råd og rettleiing innanfor definerte felt. Kompetansen skal vera k


funk-ed

rollee harksjon

:

har eit regis-"

atlege

riet, Jern-useet,dskeum,afi -Norsk

somst til

ment/ eransi-

vare res-

rsmu-

et på

de for-

tataretin-

dardbruk

til tematiske og/eller metodiske område. Ansvarsmusea bør ha aktivitet på allesjonsområda - innsamling, forsking, bevaring og formidling. Ordninga mansvarsmuseum skal nyttast både på statleg og fylkeskommunalt nivå.

Dei statlege ansvarsmusea skal samarbeida i eit nettverk og spela ei viktigi den statlege museumspolitikken. Det vil også vera naturleg at institusjonaneit ansvar som norske kontaktpunkt i internasjonal samanheng. Ein viktig funvil vera rådgjeving for andre museum (jf. "Tilrådingar" i avsnitt 10.2.2.1.).

Som døme på ansvarsområde for statlege ansvarsmuseum kan nemnast– samordningsansvar og rådgjeving innanfor tematiske område– samordningsfunksjonar for standardar ved bruk av informasjonsteknologi– ansvar for sentralregisterfunksjonar på tematiske område– utvikling av spisskompetanse når det gjeld dokumentasjonsmetodar.

Dei institusjonane som staten ved ulike departement og underliggjande etatar eineansvar for (ikkje universitetsmusea), skal i samband med den generelletrerings- og avtaleordninga (jf. "Avtaleordning og utviklingsprogram for museumi avsnitt 10.9.1.) presentera planar for korleis dei vil løysa oppgåvene som stansvarsmuseum.

Dette vil i første omgang gjelda for følgjande institusjonar: NasjonalgalleMuseet for samtidskunst, Arkeologisk museum i Stavanger, Forsvarsmuseet,banemuseet, Postmuseet, Norsk Telemuseum, Norsk Vegmuseum, TollmNorsk Folkemuseum, Maihaugen, Norsk Skogbruksmuseum, NordenfjelKunstindustrimuseum, Norsk Teknisk Museum, Norsk IndustriarbeidermuseNorsk Bergverksmuseum, Norsk Arkitekturmuseum, Norsk museum for fotogrPreus fotomuseum, Ringve musikkhistoriske museum, Ivar Aasen-senteret, landbruksmuseum og Sámiid Vuorká-Dávvirat/De Samiske Samlinger.

Institusjonar som det er unaturleg å krevja ei slik ansvarsrolle av, eller ikkje ønskjer å vera ansvarsmuseum, fell utanfor ordninga. Dei kan overførafylkeskommunal finansieringsordning eller få separate avtaler med departeetat (jf. "Knutepunktinstitusjonar" i avsnitt 10.2.4.). Nasjonale minnesmerke somforvalta av andre museum, skal heller ikkje omfattast av ordninga. Statleg fineringsansvar vil likevel vera det same som før for desse institusjonane.

I tillegg til dei krava som blir stilte i den generelle avtaleordninga, skal kinstitusjon presentera ein langtidsplan som med utgangspunkt i eksisterandsursrammer gjer greie for:– kva spisskompetanse institusjonen har eller skal utvikla som statleg ansva

seum– innsamlings- og forskingsprosjekt– formidlingstiltak som tek sikte på å nå vidare ut i landet– konkrete tiltak for å betra dokumentasjonsstandard for samlingane og nivå

førebyggjande konservering– tiltak for intern personal- og kompetanseutvikling– samarbeid med andre ansvarsmuseum og Norsk museumsutvikling– rådgjevingsfunksjonar for andre museum.

For dei musea som skal vera statlege ansvarsmuseum, skal det gjelda følgjanhold (jf. "Tilrådingar" i avsnitt 10.2.2.1.):– Det blir etablert ei avtale mellom einskildinstitusjonar og departement/e

knytt til langtidsplanane. Dei samiske ansvarsmusea har avtaler med Samget.

– Det blir lagt opp til at institusjonane i størst mogeleg grad bruker felles stander det gjev gevinst, t.d. når det gjeld informasjonsteknologi, planarbeid,


smu-inn-

rdela

sform

ngstil-

nkret-

g bliror dett. fel-ne blir

eidar skal

rbei-ling,smu- med

nane

slike skaltodiskablerasjon-

se-det,

e mil-g m.

per-rda. Eig atv fun-ir all-

av målstyringsopplegg.– Det blir etablert eit leiarforum for statlege ansvarsmuseum og universitet

sea, der fellestiltak blir drøfta, t.d. innsamlings- og forskingsprosjekt, tiltak anfor informasjonsteknologi, større formidlingssatsingar, t.d. til utlandet.

– Institusjonar som tematisk står nær kvarandre, skal samordna og foarbeidsoppgåvene.

– Etter ein femårsperiode skal det vurderast ei konsernliknande samarbeidfor museum som tematisk står kvarandre nær.

– Dei statlege ansvarsmusea skal vera omfatta av eit tidsavgrensa stimuleritak for forsking (jf. "Tilrådingar" i avsnitt 7.2.6.5.)

På fylkeskommunalt nivå kan samordningsmodellen med ansvarsmuseum koiserast på følgjande måte (jf. "Ansvarsmuseum i ein samordningsmodell" i avsnitt12.2.):– Ansvarsmusea får ansvar for dei grunnleggjande museumsfunksjonane o

også tilførte ressursar som set dei i stand til å utføra oppgåvene innanfgeografiske og/eller tematiske området dei har ansvaret for. I tillegg har evlestenester nokre av dei same funksjonane. Styrking av desse funksjonalagd til ansvarsmusea og/eller fellestenestene.

– Eit hovudpunkt i opplegget er at ingen institusjon skal vera nøydd til å arbåleine på noko felt. Samarbeid med eller tenester frå andre institusjonavera hovudregelen.

– Dei mindre institusjonane er stader der ein lagar og viser utstillingar eller ader med andre formidlingstiltak. Oppgåver som er relaterte til innsamdokumentasjon, forsking og bevaringsarbeid, blir samordna med ansvarsea. Konkret innsamling kan utførast av dei mindre musea i samarbeidansvarsmusea.

– Oppgåvene til ansvarsmusea skal vera nedfelte i avtaler mellom institusjoog fylkeskommunen (jf. "Avtaleordning og utviklingsprogram for museum"iavsnitt 10.9.1.).

– Det må vera opp til kvar fylkeskommune å bruka samordningsmodellenhan høver i det aktuelle landskapet som har vakse fram. Fylkeskommunani samarbeid med dei aktuelle musea bestemma kva tematisk og/eller meansvar musea skal ha. Det må også vera opp til fylkeskommunen å etsamarbeidsråd o.l. som styrkjer samarbeid og samordning mellom instituane. Samordning på tvers av fylkesgrenser kan også vera aktuelt.

15.1.4 MuseumslovNår Museumsutvalet vil rå til at Kulturdepartementet set i gang arbeid med ei muumslov, vil ein leggja vekt på å sidestilla museumsfeltet med miljøvernområbibliotek- og arkivfeltet, der det er lovverk frå tidlegare (jf. "Museumslov" i avsnitt10.8.). Ei museumslov bør sjå museum som eit instrument både i eit omfattandjøperspektiv og i eit kunnskapsperspektiv, der ein føresetnad for livslang lærina. ligg i ein demokratisk rett til informasjon, kunnskap og opplevingar. I dette spektivet kan museum bidra med spesialkompetanse på den materielle omvelov kan sikra at ein får like rammevilkår for å utvikla denne kompetansen, osamfunnet får nyta godt av den innsatsen som blir ytt. Slik sett kan museumslogera som eit verkemiddel for betre samordning på museumsområdet og mement som ei sikring av musea som samfunnsinstitusjonar i Noreg.


over-

usea eller

stat-erre eit

r for

erk-

for

nta-

g-ing

st eiting/

gs-st i

lkes-i av

m til

use-

jema,

din-skalffent-

beidn har

I samband med lovarbeidet bør det vurderast om det er føremålstenleg åføra § 23 i lov om kulturminne til museumslova (jf. "Utførsel av kulturminne" iavsnitt 11.2.2.2.)

15.1.5 Avtaleordning og utviklingsprogram for museumFor å styrkja det museumsfaglege arbeidet i institusjonane meiner Museumsutvaletat det er riktig å innføra ei allmenn registrerings- og avtaleordning for dei msom får økonomisk støtte frå stat og/eller fylkeskommune, anten som drifts-investeringstilskot. Ordninga bør også innehalda eit utviklingsprogram. Museums-utvalet vil tilrå følgjande opplegg (jf. "Tilråding" i avsnitt 10.9.1.1.):a) Det blir innført ei registrerings- og avtaleordning for alle museum som får

leg/fylkeskommunalt drifts- og investeringstilskot. For museum med bkommunalt tilskot skal ordninga vera frivillig. Musea skal vurderast motregelverk som m. a. gjev forskrifter på følgjande punkt:– eigarform (Institusjonar med uklare eigarforhold må ordna opp i det).– styresamansetjing (Hovudprinsippet bør vera at offentleg hovudansva

driftsfinansiering gjev styrefleirtal/styreleiar).– vedtekter som er i samsvar med eigarform og hovudmåla for den v

semda museet skal stå for.– krav til målretta planar på heile aktivitetsfeltet etter eit felles opplegg

målstyring.– krav til sikringsforhold for gjenstandane, samlingsoversyn og dokume

sjonsstandard.– krav til opningstider og tilgang til samlingane.– avtale med hovudbidragsytar av offentleg tilskot; avtala blir knytt til lan

tidsplanar for institusjonane og vil vera vurderingsgrunnlaget for tildelav offentleg driftstilskot.

– for statlege ansvarsmuseum kjem det ein del krav i tillegg (jf. "Tilrådingar"i avsnitt 10.2.2.1.).

b) På grunnlag av behov som kjem fram under registreringa, skal det lagautviklingsprogram for institusjonane som også inneheld tilbod om opplæretterutdanning (jf. "Opplæring og utdanning" i avsnitt 10.9.2.).

c) Nye institusjonar som søkjer om offentleg tilskot, skal gjennom registrerinprosedyrane før det blir gjort vedtak. Nyetableringar må i tillegg vurderasamsvar med retningsliner i "Tilrådingar" i avsnitt 10.5.3..

d) Den første, grunnleggjande registreringsfasen skal omfatta statlege og fykommunale ansvarsmuseum og blir gjennomført som eit prosjekt i regNorsk museumsutvikling (NMU):– Det blir etablert ei prosjektgruppe, evt. med nordisk representasjon, so

saman dekkjer kunnskap om arbeidsfunksjonane ved eit museum.– NMU og prosjektgruppa skal ha eit fagråd med bl.a. medlemer frå m

umsorganisasjonane og Kommunenes sentralforbund (KS).– Registreringa og vurderinga skal baserast på svar på registreringssk

gjennomgang av plandokument og ved institusjonsbesøk.– Når det gjeld statlege ansvarsmuseum, gjev NMU, på grunnlag av tilrå

gar frå prosjektgruppa og fagrådet, innstilling om kva museum som godkjennast, til det departementet/etaten som har hovudansvaret for oleg tilskot.

– I fylka har fylkeskommunen ansvar for å gjennomføra ordninga i samarmed NMU og den sentrale prosjektgruppa. Sametingets museumsorga


med

de-

ksjon

t klareid som si sideeinar ogiskeikti-muse-ing og

ein iusertentettm-

Kul-

rukturnga. som sommentning

lerlegeInstitu-lkes-mmu-

kor-

alitetfelta

t på

gjennomføringsansvar for dei samiske ansvarsmusea i samarbeidNMU.

– Prosjektet bør kunna gjennomførast på tre år.– Det blir innarbeidd i regelverket kor ofte einskildinstitusjonar skal vur

rast på ny, t.d. kvart femte eller åttande år.

e) Etter den første registreringsperioden bør ordninga vera ein permanent funi NMU med eit oppnemnt fagråd slik som nemnt i pkt. d)

15.1.6 Planarbeid, målstyring og avtalerI utgreiinga ("Planarbeid, målstyring og avtaler" i avsnitt 10.9.3.) bli det peika påat planverktøyet ikkje er så mykje i bruk i norske museum. Samstundes er detendensar til at dei offentlege medspelarane i aukande grad bruker planarbeinstrument også på museumsfeltet. Den aukande interessa frå styresmakteneer eit klart uttrykk for at dei vil ta ansvar for tilrettelegging av rammevilkår på måte som gjev premissar og føringar for sjølve museumsarbeidet. Forventningkravspesifikasjonar blir like sjølvsagde delar av rammevilkåra som økonomløyvingar. I formulering av premissar og verkemiddel er planarbeid eit av dei vgaste instrumenta styresmaktene har. Dette er tydeleg i dei fylkeskommunale umsplanane, som dei seinaste åra har fått eit klarare preg av premissformulerstyringsvilje enn berre for nokre år sidan.

Det klaraste vitnemålet om ein sterkare vilje til å definera premissar finn Kulturdepartementets målstyringsopplegg for museumsfeltet, som vart introdførste gong for budsjettåret 1995. I budsjettildelingsbreva frå Kulturdepartemtil fylkeskommunar og einskildinstitusjonar for 1995 vart målstruktur og resultaåla presenterte som referanseramme for museumsverksemda.

Når styresmaktene innfører slik detaljert bruk av eit planinstrument som turdepartementet har gjort på museumsfeltet, vil Museumsutvalet understreka at deter viktig å leggja stor vekt på opplæring. Det er også avgjerande at både målstog måten å formulera resultatmål på blir revidert og justert i takt med utvikliIkkje minst krevst eit grep på utarbeiding av resultatindikatorar og rapporteringtek omsyn til kvalitetsaspektet i kunnskapsbaserte samfunnsinstitusjonarmuseum. Her er det naudsynleg med ein kontinuerleg dialog mellom departeog institusjonar/fylkeskommunar for å få eit enklast mogeleg system og ei ordsom tilpassar planverktøyet til den røyndomen musea arbeider i.

Det blir gjort framlegg om at målstyrte planar blir lagde til grunn for avtamellom forvaltningsnivå og einskildinstitusjonar. Konkret inneber det at statansvarsmuseum inngår avtaler med ansvarleg departement/etat/Sametinget. sjonar som er finansierte over fylkeskommunale budsjett, har avtaler med fykommunane, og museum som er eit kommunalt ansvar, kan ha avtaler med konane. Avtalene skal utgjera grunnlaget for tildeling av midlar og evaluering avleis institusjonane utfører oppgåvene sine (jf. "Avtaleordning og utviklingsprogramfor museum" i avsnitt 10.9.1.).

15.1.7 Informasjonsteknologi (IT)Bruk av IT som strategisk verkemiddel i arbeidet med å betra informasjonskvog tilgang til informasjon og kunnskap i musea, vil vera eit av dei viktigaste for samordningsarbeid dei næraste åra (jf. "Informasjonsteknologi (IT)" i avsnitt7.2.5.). Museumsutvalet vil i den samanhengen peika på følgjande felt der desentralt hald bør gjerast ein innsats:


mel-an

somerketn og

Mil-tiativ

ni-tane.

nfor-r for-

mid-

tig atkt-få eit vilse-t for

andusjo-le for åer vil verae avrd-U,umsor-

eum

stat-sitets- gjeldl

med

– utvikling og samordning av dokumentasjonsstandardar innanfor musea oglom museum, bibliotek og arkiv. I tilknyting til Kulturdepartementets IT-plbør det gjerast ei vurdering av korleis dette arbeidet best kan styrkjast.

– I den sentrale planlegginga av bruk av IT bør ein tenkja på å stimulera tiltakpå ein kreativ måte tek i bruk IT for å knyta museum tettare opp mot skulevog som gjer det lettare for verda utanfor musea å tileigna seg informasjokunnskap i musea.

– Kulturdepartementet, Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepartementet og jøverndepartementet bør sjå på om og korleis ein kan samordna ulike iniom etablering av databasar innanfor museumsfeltet og miljøforvaltninga.

– Museumsutvalet vil på det sterkaste tilrå at også musea får god tilgang til Unett/Internett for å kunna gjera seg nytte av desse kommunikasjonsfasiliteDet vil vera ein absolutt føresetnad for å få til betre samordning av all den imasjonen som musea forvaltar, og det vil vera til nytte og glede både foskingsmiljøa og samfunnet elles.

15.1.8 Norsk museumsutviklingI den korte tida NMU har fungert, tyder alt på at institusjonen er eit eigna verkedel for å samordna statens engasjement på museumsfeltet (jf. "Norsk kulturråd ogNorsk museumsutvikling" i avsnitt 10.6.). Museumsutvalet vil difor rå til at NMUblir vidareutvikla som den sentrale, statlege museumsinstansen. Det er vikNMU også i framtida har midlar og fleksibilitet til å driva utviklings- og prosjearbeid for å styrkja eit felles fagleg fundament i norsk museumsverd. For å samla perspektiv på Kulturdepartementets prosjektmidlar til museumstiltakMuseumsutvalet gjera framlegg om at NMU også overtek ansvaret for dei muumsrelaterte kulturvernmidlane i Norsk kulturråd. Det rådgjevande fagrådeinvesteringsmidlar kan ha tilsvarande funksjon for desse midlane (jf. "Tilrådingar"i avsnitt 10.5.3.).

Eit berande prinsipp i utviklinga av NMU må vera at institusjonen skal ta hom samordnings- og fellesoppgåver som det ikkje er naturleg at einskildinstitnar har ansvaret for. Det kan i mange samanhengar vera ei samordnande rolfå institusjonar til å ta eit utførande ansvar for konkrete oppgåver. Andre gongdet vera naturleg at NMU også er den utførande parten. Eit viktig prinsipp børat NMU ikkje utviklar parallell kompetanse til museumsmiljøa, og at det mestutviklingsarbeidet blir gjort som prosjekt i og i nær tilknyting til musea. Samoning, rådgjeving og supplering vil vera ei viktig rettesnor for utviklinga av NMmed dei statlege ansvarsmusea, fylkeskommunane, Sametingets evt. musegan og dei frivillige museumsorganisasjonane som viktige kontaktpunkt.

I tillegg til dei oppgåvene som NMU utfører i dag, vil Museumsutvalet rå til åleggja følgjande funksjonar til NMU:– utarbeiding og gjennomføring av ei registrerings- og avtaleordning for mus

(jf. "Avtaleordning og utviklingsprogram for museum" i avsnitt 10.9.1.).– innstilling til fordeling av investeringstilskot til museum (jf. "Tilrådingar" i

avsnitt 10.5.3.).– innhenting og oppfølging av rapportering i samsvar med avtaler mellom

lege ansvarsmuseum og ulike departement/etatar, med unntak av univermusea. Sametingets evt. museumsorgan er samarbeidspart når detsamiske ansvarsmuseum (jf. "Samiske museum" i avsnitt 10.3.). Budsjetta skatildelast av det einskilde departementet eller etaten (jf. "Alt museumsansvar ieitt departement?" i avsnitt 10.7.).

– innhenting og oppfølging av informasjon frå fylkeskommunane i samsvar


et. for

med

valt-use-

t og

anning

g og frå detl av at det

ntakversi-

nings-ing avr musea.pesifikk

bod

use-e peri-d utan-nningaramed eitt

i tek-nst-

nhavnkjer.

Kulturdepartementets opplegg for mål- og resultatstyring på museumsfelt– samordningsansvar for gjennomføring av tidsavgrensa tiltakspakkar

museum, t.d. sikringsmidlar og REVITA-planen (jf. "REVITA-planen: regis-trering, bevaring og revitalisering av museumssamlingar" i avsnitt 7.3.4.2.).

– samordning av etterutdanningsprogram for museumstilsette i samarbeidmuseumsorganisasjonane (jf. "Utdanning i teknisk konservering" i avsnitt10.9.2.2.).

– etablera eit samordningsforum mellom musea og kulturminne- og naturforninga saman med Riksantikvaren, Direktoratet for naturforvaltning og mumsorganisasjonane.

– vera med i ei samordningsgruppe for fellestiltak saman med RiksarkiveNasjonalbiblioteket (jf. "Tilråding" i avsnitt 12.3.1.).

– samordna rådgjevingsfunksjonane overfor ei samla museumsverd.

15.1.9 OpplæringstiltakPå mange samfunnsområde der det offentlege har eit hovudansvar, spelar utdog etterutdanningstiltak ei viktig rolle som del av rammevilkåra (jf. "Opplæring ogutdanning" i avsnitt 10.9.2.). På biblioteksektoren er det både ei grunnutdannineit samordna tilbod på etterutdanningssida. På museumsområdet er innsatsenoffentlege minimal, stort sett avgrensa til å gje tilskot til ulike kurs, ofte skipa timuseumsorganisasjonane. Mangel på samordnande tiltak heng saman medheller ikkje finst ei spesielt definert utdanning i museumsarbeid. Eit positivt unpå dette området blir den vedtekne utdanninga i teknisk konservering ved Unitetet i Oslo.

Museumsorganisasjonane har opp gjennom åra vore opptekne av utdanspørsmål. I stor grad har interessa vore retta mot tiltak som gjeld etterutdannpersonale som allereie er i arbeid på musea. Museumsutvalet meiner også at ein bøbruka innsatsen dei næraste åra på etterutdanning av dei som allereie er påMen samstundes bør det setjast i gang ein prosess som kan gje ei museumssgrunnutdanning på universitets- og høgskulenivå.

15.1.9.1Grunnutdanning i museumskunnskap

Museumsutvalet rår til at ein i første omgang satsar på å utvikla eit årseiningstil(20 vekttal) i museumskunnskap (jf. "Grunnutdanning i museumskunnskap" iavsnitt 10.9.2.1.). I etableringsfasen vil kontakt med utanlandske fagmiljø i mumskunnskap vera avgjerande for å kunna skapa eit godt grunnlag. I den førstoden kan det også vera naturleg å gje stipend til kandidatar som vil studera velandske lærestader som har tilbod i museumskunnskap. Først når denne utdaer på plass, vil det vera riktig å vurdera evt. utvikling av eit fullt akademisk progpå feltet. I så fall bør ein konsentrera seg om å byggja ut museumskunnskap vuniversitet.

15.1.9.2Utdanning i teknisk konservering

Med verknad frå hausten 1996 vil Universitetet i Oslo setja i gang utdanning nisk konservering. Det er gjort framlegg om to retningar, kulturhistorisk og kufagleg retning (jf. "Utdanning i teknisk konservering" i avsnitt 10.9.2.2.). Det blirunderstreka at det eksisterande samarbeidet med Konservatorskolen i Købemå halda fram, m. a. fordi der har ein tilbod som utdanninga i Oslo ikkje dek


t føre-

i end- at detU).som deikunn- båden eit

no-faglegeogså

tet,d detiklaygd

gleg

hov påa-m dei

anr eit

ilkny-ippetk om å

egis-

ar-

slikespak-nder- det i eitlagaistre-livet,

ndaseum

Det bør også vurderast å bruka andre utdanningstilbod i utlandet på felt der debels ikkje er tilbod i Noreg, m. a. på tekstilfeltet.

I samband med utdanningstilbodet ved Universitetet i Oslo vil Museumsutvaletpeika på eit supplement som kan utviklast, og som delvis heng saman med ering som har skjedd i den samla universitetsstrukturen. Stortinget har vedtekei Trondheim skal utviklast eit Noregs teknisk-naturvitskaplege universitet (NTNTeknisk konservering omfattar teknologiske og naturvitskaplege element kjemi, kunnskap om klimaforhold og materialkunnskap. Dette er felt der bådeeksisterande og komande fagmiljøa i Trondheim representerer den fremste skapen i landet. NTNU har også eit museum, Vitskapsmuseet, som dekkjerarkeologi, nyare kulturhistorisk materiale og naturhistoriske fag. I tillegg har eisteinkonserveringsmiljø i Trondheim (jf. "Handverk" i avsnitt 11.4.1.1.). Forholdaskulle difor liggja til rette for ei utdanning som kombinerer naturvitskapleg/ teklogisk spisskompetanse og naudsynleg kompetanse på det reint museumsfeltet. Mellom anna ville det vera mogeleg å få til ei konserveringsutdanning for naturhistoriske museum.

Det blir gjort framlegg om at Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepartemenKulturdepartementet og Miljøverndepartementet i fellesskap vurderer i kva granye NTNU i Trondheim i samarbeid med Universitetet i Oslo, kan vidareutvgrunnutdanning i teknisk konservering. Det kan bli ei utdanning som ferdig utbkan omfatta kunstfagleg retning, kulturhistorisk og arkeologisk retning, naturfaretning og bygningsantikvarisk retning.

15.1.9.3Etterutdanning

Museumsorganisasjonane har i lang tid retta søkelyset mot etterutdanningsbemuseumsfeltet (jf. "Etterutdanning" i avsnitt 10.9.2.3.). Det er også museumsorgnisasjonane som er dei mest aktive på feltet, med korte kurs og seminar somest brukte tiltaka.

Museumsutvalet tilrår at ein tilfører NMU ressursar, slik at institusjonen ksamordna etterutdanningstiltak for tilsette i museum. Ein viktig føresetnad fovellukka resultat er at mange av etterutdanningstilboda kan gjennomførast i tting til det daglege arbeidet. Det vil også vera viktig å laga opplegg som i prinsskal nå alle arbeidstakarar i ein museumsorganisasjon. Også her er det snakkoma i gang med ein prosess som Museumsutvalet meiner bør utvikla seg i føl-gjande spor:– I første omgang vil det vera aktuelt å identifisera behova på grunnlag av r

trerings- og avtaleordninga (jf. "Avtaleordning og utviklingsprogram formuseum" i avsnitt 10.9.1.).

– Dinest vil det vera naturleg å laga ein handlingsplan og utvikla tilbod i sambeid med museumsorganisasjonane.

– Det vil vera viktig å etablera kontakt med ulike samarbeidspartar, m. a. som har kompetanse på fjernundervisning og som kan laga etterutdanningkar som rettar seg mot heile organisasjonar, t.d. Sentralorganet for fjernuvisning på universitets- og høgskolenivå (SOFF). Det ville vera positivt omkunne lagast ei form for grunnkurs i museumskunnskap som alle tilsettemuseum kunne få tilbod om å gjennomføra. I tillegg vil det vera aktuelt å modular som går inn på ulike arbeidsfunksjonar i museet: planarbeid, regring og handtering av gjenstandsmateriale, avtaler og regelverk i arbeidskundebehandling, bruk av multimedia osv.

– Det vil vera viktig med kontakt med tilsvarande tiltak i dei andre nordiske lafor om mogeleg å kunna utnytta felles ressursar. Hospitering i andre mu


iskg vil. Opp-ng-ringnye

llesand-). tiltak

sskapordna somlt (jf. forrtøy-d-sial-

dekk-å. Påidare.te-mingring

bygg-

seg iå einur-m forkapa somør gå

m kantum.

epar- or-ent,

og byte av personale vil vera eit mogeleg tiltak.

På eitt felt meiner Museumsutvalet at det kan vera aktuelt å vurdera eit felles nordopplegg. Det gjeld opplæring av museumsleiarar. Eit samla nordisk opplegkunna få til eit høgare nivå enn det ein kan venta å makta i det einskilde landetlegget kan utviklast til å bli eit nordisk tiltak t.d. etter modell frå vidareutdannisopplegget som blir gjeve i regi av Nordiska institutet för samhällsplane(NORDPLAN) under Nordisk ministerråd. Det vil i så fall kunna omfatta både kandidatar og personar som allereie er i leiarstillingar.

15.1.9.4Handlingsboren kunnskap

I skjeringspunktet mellom museumsarbeid og miljøforvaltninga er det eit febehov for å utvikla praktisk, handlingsboren kunnskap i alt bygningsvern, lskapsskjøtsel og vedlikehaldsarbeid på båtar (jf. avsnitta 11.4.1.1 og 11.4.1.2

Riksantikvaren og Handverksregisteret på Maihaugen har sett i gang ulikepå feltet. Med utgangspunkt i dei vil Museumsutvalet tilrå at Norsk museumsutvik-ling, Riksantikvaren, Handverksregisteret og aktuelle ansvarsmuseum i felleset i gang ein prosess der utvikling av handlingsboren kunnskap får eit samopplegg for kulturminneforvaltninga og musea. Det er ofte tale om kunnskapardet er bruk for i ein nasjonal samanheng. Bygningshandverk vil vera sentra"Utførsel av kulturminne" i avsnitt 11.2.2.2.), men ein vil også peika på behovetkunnskapsutvikling på ein del andre handverksfelt, m. a. dei faga som gjeld favern (jf. "Fartøyvern og kystkultur" i avsnitt 11.2.2.5.). Stipendordninga som Hanverksregisteret administrerer, kan vera eit godt instrument for utvikling av spekompetanse. Utvikling av eit nettverk av personar og institusjonar som samla jer dei viktigaste kunnskapsområda, vil vera ein av fleire mogelege vegar å gdette feltet vil det også vera mogeleg å ha eit nordisk perspektiv på arbeidet v

Eit viktig kontaktpunkt i utviklingsarbeidet vil Tromsø Museum og Universitet i Tromsø kunna vera. Der har ein vist interesse for ei meir teoretisk tilnærtil feltet i form av forskingsprosjekt som prøver å fanga det spesifikke ved læog vidareføring av prosessuell kunnskap. Universitetet har m. a. tilsett ein båtjar som skal arbeida med slike spørsmål.

I tilknyting til dette punktet er det naturleg å nemna behovet som melder samband med bevaring og freding av landskap. Dei skal røktast og drivast pmåte som vil krevja praktisk kunnskap. Miljøforvaltninga blir oppmoda om å vdera ei nettverksorganisering av forvaltning, landbruksstyresmakter og museuå få ei rasjonell ordning for det praktiske arbeidet som skal utførast i dei landssom skal bevarast eller fredast. Eit viktig punkt er å fastsetja kva kunnskaptrengst for å kunna halda i hevd og driva ulike landskapstypar. Dette arbeidet bparallelt med sjølve fredingsarbeidet, slik at ein har eit apparat og aktørar sogjennomføra dei praktiske arbeidsoppgåvene når eit fredingsvedtak er eit fak

15.2 ORGANISATORISKE OG ADMINISTRATIVE TILTAK FOR MU-SEA

15.2.1 Delt museumsansvar mellom departementa

I utgreiinga blir det reist spørsmål om alt ansvar for musea skal samlast i eitt dtement og då i Kulturdepartementet (jf. "Alt museumsansvar i eitt departement?"iavsnitt 10.7.). Museumsutvalets konklusjon er at ein held på noverande ansvarsfhold, der museum som har ei tematisk, naturleg tilknyting til eit fagdepartemskal vera eit ansvar for vedkomande departement.


r lig-leg atvars-

g, bør

t. Dettvik-ntets, utan

ntaløte påmuse-tet vil

a oppjonen

sam-

somanenisa- det

s.m: a)

ingarrer det

ved

rde-tyra.eumram-gani-

mune

som sjølv-a inn-

Museumsutvalet tilrår at budsjettansvaret for dei statlege ansvarsmusea bøgja i det einskilde departementet eller etaten slik som i dag. Det vil vera naturNMU er det organet som står for oppfølging av avtalene mellom statlege ansmuseum og ulike departement/etatar.

Sjølv om einskildmusea blir verande under same departement som i daeitt departement ha ansvar for å føra ein overordna, statleg politikk på feltet. Muse-umsutvalet meiner at det er naturleg at Kulturdepartementet har dette ansvarevil bety at Kulturdepartementet har ansvar for å utarbeida langtidsplanar for ulinga av museumsverksemd i Noreg. Vidare vil det vera Kulturdepartemeansvar å laga eit regelverk som skal gjelda alle museum med offentleg tilskotomsyn til departementstilknyting (jf. "Avtaleordning og utviklingsprogram formuseum" i avsnitt 10.9.1.).

Museumsutvalet tilrår at det bør etablerast ei ordning med interdepartemesamordning av museumstiltak. Ein måte å gjera dette på er eit årleg kontaktmstatssekretærnivå mellom Kulturdepartementet og andre departement med umsansvar, dessutan ein representant for Sametinget. Målet med kontaktmøvera å informera om aktuelle saker, vurdera samordning av tiltak og å fangunødvendig dobbelkøyring. Kulturdepartementet bør ha samordningsfunksmed NMU som sekretariat.

15.2.2 SelskapsformerNår museum skal velja organisasjonsform, er det viktig å ha klart for seg deifunnsmessige oppgåvene museet skal ha (jf. "Selskapsformer og vedtekter" i avsnitt9.2.). Organisasjonsforma skal vera eit instrument som fremjar målsetjinga oggjev oversiktlege og ryddige driftsforhold for institusjonen. Omsynet til samlingsom ein kunnskapskapital for framtida må vega tungt når ein legg opp orgasjonsform. Spesielt er det viktig å sikra at samlingane ikkje kjem i fare dersomoppstår ekstraordinært vanskelege, økonomiske situasjonar, som t.d. konkur

I dag er det i hovudsak tre selskapsformer som er i bruk ved norske museuoffentleg eigarskap, der musea er ein organisatorisk del av forvaltninga; b) stiftog c) foreiningseigarskap. Museumsutvalet vil generelt tilrå at institusjonane gågjennom vedtekter og organisasjonsformer med juridisk sakkunnige. Spesielt viktig for dei musea som er del av foreiningar. I den avtaleordninga som Museums-utvalet gjer framlegg om, vil det bli eit krav at juridiske og andre formelle sider institusjonane skal avklarast, særleg med tanke på å sikra samlingane (jf. "Avtale-ordning og utviklingsprogram for museum" i avsnitt 10.9.1.).

Museumsutvalet gjer elles framlegg om at dei statlege musea under Kultupartementet blir organiserte som stiftingar, der departementet har fleirtal i sKonkret betyr det Nasjonalgalleriet, Museet for samtidskunst, Arkeologisk musi Stavanger og Riksutstillingar. Det vil vera meir i samsvar med prinsippet om mestyring. Då vil musea som departementet har hovudansvar for, vera likt orserte.

15.2.3 MuseumsstyraDei fleste musea har eit styre der medlemene er oppnemnde av stat, fylkeskomeller kommune, eller dei er valde på årsmøte o.l. i lag og foreiningar (jf. "Museums-styra" i avsnitt 10.9.4.). Unntaka kan vera kommunale museum som blir drivnedel av den kommunale administrasjonen. I eit system der musea i stor grad erstendige einingar, er styra det viktigaste organet for omverda når det gjeld å h


rmelle

reums-nsvar.

et vil

norskee gårli-sjet-

ørt tilnheng dia-

nna

nan- kan

som

ingar

å ha

t vur-

r stortta detndre

erkt-stun-n sominga som

ings-taten

ute-med

syn i og å kunna påverka det som hender på institusjonane. Styra er den fokontaktlekken mellom musea og det samfunnet musea skal tena.

På prinsipielt grunnlag vil Museumsutvalet tilrå at forvaltningsnivåa som haansvar for driftsfinansiering av museum, bør oppnemna representantar i musstyra. Utgangspunktet er at økonomisk ansvar bør følgjast opp med styringsa

Når det gjeld Forsvarsmuseet og dei andre etatsmusea, meiner Museumsutvaletat det bør vurderast å etablera styre for dei med ekstern representasjon. Dkunna vera med å styrkja kontakten med samfunnet elles.

15.2.4 UniversitetsmuseaUtan tvil har universitetsmusea den mest omstendelege organiseringa av alle museum (jf. "Universitetsmusea" i avsnitt 10.2.3.). Museum som institusjonstyphar eit vidare aktivitetsfelt enn vanlege undervisningsinstitutt. Funksjonar sompå tilsyn og vedlikehald av samlingar eller formidlingstilbod til eit allment pubkum, passar ikkje alltid like godt inn i eit system der både organisering og budtekniske opplegg i hovudsak er ein funksjon av studenttal. Dette har m. a. fvanskar med å gjera universitetsmusea tilstrekkeleg synlege i budsjettsamabåde internt i universiteta og overfor KUF. Det gjer at potensialet som levandeloginstitusjonar i samfunnet på langt nær har blitt utnytta.

Det er opp til kvart universitet innanfor lov om universitet og høgskolar å fiden organisasjonsforma som ein meiner høver best for si museumsdrift. Museums-utvalet vil likevel peika på at som synlege og slagkraftige institusjonar både infor universiteta og i samfunnet elles bør universiteta vurdera nokre forhold sommarkera universitetsmusea som sjølvstendige einingar:– Universitetsmusea bør i fellesskap utarbeida ei museumspolitisk plattform

viser kva rolle dei vil og kan spela i forhold til resten av museumsverda.– Universitetsmusea bør organiserast som eigne, sjølvstendige driftsein

direkte under kollegiet.– Dersom den organisatoriske forma elles tillet det, bør det vurderast

eksterne representantar i styra.– I tillegg til systemet med valde faglege leiarar av universitetsmusea bør de

derast ei ordning med direktørar, tilsette på åremål.

Det primære i den framtidige organiseringa av universitetsmusa er at dei fågrad av organisatorisk og fagleg sjølvstende for på den måten å kunna utnyfaglege potensialet som ligg der, både innanfor universiteta, i forhold til amuseum og i forhold til samfunnet elles.

15.2.5 KnutepunktinstitusjonarOrdninga med knutepunktinstitusjonar har til no først og fremst vore ei øyremfinansieringsordning (jf. "Knutepunktinstitusjonar" i avsnitt 10.2.4.). Departementet innførte prosentdelt samanskotslag for kunst- og kunstindustrimuseum, samdes som modellen vart oppheva for dei kulturhistoriske musea. På same måtetilskotsordninga for museum strir mot intensjonane i kommunelova, gjer ordnmed knutepunktinstitusjonar det. Sjølv om ein frå statleg hald ser på ordningaein statleg stimulerings- og styringsreiskap og ikkje primært som ei finansierordning, blir ordninga lett oppfatta berre som eit finansieringsopplegg der sskal bera storparten av utgiftene.

Ordninga har eit svært tungrodd budsjett- og rapporteringsopplegg. Knpunktinstitusjonane skal rapportera til to, stundom tre forvaltningsnivå, dels


syn-gio-

stat-ippet-

nkt-m-

atlegetaid-

id, kan

tlege

kul-ftstil-get.t. knyttltur-

iske småføre-

tra-, eittiske.

iseraulev-r under. det

ke kul-tyng-eggingr skala om

usjo-

r, til regi-

jerost for

ulike budsjett- og rapporteringsrutinar og ulike tidspunkt. Dette fører til unaudleg ekstra-arbeid i institusjonane. I tillegg er avtaleverket slik at dersom ein renal/lokal part reduserer sitt tilskot, vil det automatisk føra til reduksjon av det lege tilskotet. Ordninga står dessutan i motsetnad til funksjonsdelingsprinssom St.meld. nr. 61 (1991-92) Kultur i tiden gjekk så sterkt inn for, med tilskotsansvar samla på eitt forvaltningsnivå.

Museumsutvalet gjer framlegg om at ordninga med museum som knutepuinstitusjonar blir oppheva. Dei aktuelle institusjonane blir overførte til fylkeskomunalt ansvar, dersom det ikkje ligg føre særlege grunnar til at dei skal vera stansvarsmuseum (jf. "Tilrådingar" i avsnitt 10.2.2.1.). Den statlege delen av tilskobør overførast til det generelle rammetilskotet til fylkeskommunane. Dei formlingsoppgåvene som dei aktuelle institusjonane skal ha i eit nettverkssamarbeein få til gjennom samordningsfunksjonar som Riksutstillingar står for (jf. "Riksut-stillingar - for alle typar museumsutstillingar?" i avsnitt 8.3.9.).

15.2.6 Samiske museumMuseumsutvalet meiner det er rett at Sametinget overtek det meste av det staansvaret for museumsdrift og -investeringar (jf. "Samiske museum" i avsnitt 10.3.).Dermed vil museumsfeltet koma på line med kulturminneforvaltninga og andretursaker. I praksis betyr det at Kulturdepartementets ansvar for offentleg driskot til Sámiid Vuorká-Dávvirat/De Samiske Samlinger blir overført til SametinSametinget avgjer sjølv korleis det samordnande ansvaret skal realiserast, evdirekte til Sametingets sekretariat, til Samisk kulturminneråd eller til Samisk kuråd.

Når det gjeld eit evt. samisk kunstmuseum, vil Museumsutvalet gjera framleggom at det blir etablert som ei ny avdeling ved Sámiid Vuorká-Dávvirat/De SamSamlinger. Det er allereie gjort framlegg om ei samlokalisering, og med deieiningane som det i alle tilfelle er tale om, vil ei samorganisering vera klart å trekkja.

I NOU 1987: 34 Samisk kultur og utdanning. De enkelte sektorer. Adminissjon gjer eit fleirtal i utvalet framlegg om å etablera tre samiske hovudmuseumfor det nordsamiske området, eitt for det lulesamiske og eitt for det sørsamMuseumsutvalet støttar dette synet og meiner at ei slik løysing kan la seg realved å samorganisera Sámiid Vuorká-Dávvirat/De Samiske Samlinger, Árran Jsáme guovdásj/Lulesamisk senter og Saemien Sijte/De sørsamiske samlingeSametinget som sjølvstendige einingar med eit konsernliknande driftsopplegg

Ei slik organisering vil fanga opp dei markerte kulturskilnadene som finst påsamiske området, samstundes som ein kan ta vare på og utvikla fellessamisturtrekk og verdiar. Saman og kvar for seg vil dei kunna fungera som faglege depunkt for dei andre musea. Graden av sjølvstende kan vera stor, men planlog drift på dei viktigaste funksjonsområda må samordnast. Som nemnt ovanfoSametinget ha ansvaret for driftsfinansiering og vil også på sikt kunna vurderinstitusjonane bør slåast saman til ei eining (jf. "Tilrådingar" i avsnitt 10.2.2.1.).Sjølv om kulturhusutvalet gjer framlegg om å etablera regionale ansvarsinstitnar med 100% statleg driftsfinansiering, tilrår Museumsutvalet at dei andre samiskemusea framleis skal vera eit kombinert fylkeskommunalt og kommunalt ansvaliks med dei andre regionale og lokale musea. Det vil vera ei markering av denonale og lokale forankringa som desse institusjonane har.

Når det gjeld investeringstilskot til nybygg og/eller nye institusjonar, gMuseumsutvalet framlegg om at midlar blir overførte frå Kulturdepartementets pfor nasjonale kulturbygg til Sametinget, som prioriterer etter ein samla plan


eumt fråle-sverk-

i ei

u-efun- for til-

aftige sjuningad frå løy-over-ord-

- detute-

nokolane fyl-osi-betyd- lokalt

lskots-

t (jf.rbei-por- vur-

unen

-. I detl-

. a.

utvikling av samiske kulturinstitusjonar. Eventuelle nye statlege ansvarsmusfår 100% finansiering, medan regionale/lokale museum får inntil 50% tilskoSametinget (jf. "Tilrådingar" i avsnitt 10.5.3.). På regionalt nivå bør alle nyetabringar av samiske museum vera baserte på fylkes(del)planane for museumsemd (jf. "Tilrådingar" i avsnitt 10.4.2.1.).

15.2.7 Tilskotsordninga for museumTilskotsordninga for halvoffentlege museum vart innført i 1975 som ein lekkdesentraliseringsline når det galdt offentleg finansiering av museum (jf. "Tilskots-ordninga for museum" i avsnitt 10.4.1.). Ordninga var basert på at fylkeskommnane fastsette driftstilskotet til musea som kom med i ordninga. Staten skulle rdera ein del av utgiftene prosentsatsar som var identiske med prosentsatsaneskot til vidaregåande opplæring.

Så lenge automatikken fekk verka, fram til 1983, hadde ordninga ein krvekst. Samla tilskot auka i gjennomsnitt med 30% årleg fram til 1983. Dei førståra auka talet på museum under ordninga frå 179 i 1975 til 275 i 1982. Då ordformelt sett vart avvikla i 1994, var 315 museum med i ordninga. Med verkna1995 fall den formelle bindinga mellom det statlege og det fylkeskommunalevingsnivået bort. Omlegginga har ført med seg at Kulturdepartementet årleg fører eit tilskot som er øyremerkt museumsformål (kap. 328, post 60 Tilskotsning for museum).

Når ordninga skal førast vidare, vil Museumsutvalet ta utgangspunkt i at øyremerkte prosenttilskot først og fremst har effekt som stimuleringstiltak. Slik varmed tilskotsordninga den første tida, slik har det vore til no når det gjeld knpunktinstitusjonane. Men når det ikkje lenger er eit mål å stimulera, men å føravidare, vil andre ordningar kunna verka minst like godt som øyremerking. Midi tilskotsordninga for museum bør difor gå inn i det generelle rammetilskotet tilkeskommunane. Då vil fylkeskommunane stå fritt til å følgja opp dei mange ptive signala som ligg i museumsplanane. Det understrekar samstundes den ninga fylkeskommunane bør ha når det gjeld museumsarbeid på regionalt ognivå.

Det er då ein føresetnad at det statlege engasjementet og intensjonane i tiordninga blir følgde opp. Ei museumslov som Museumsutvalet gjer framlegg om,vil vera eit verkemiddel for å sikra rammevilkåra for musea også regional"Museumslov" i avsnitt 10.8.). For å kunna ha oversyn over korleis museumsadet utviklar seg på fylkeskommunalt nivå, bør fylkeskommunane framleis raptera til Kulturdepartementet. Det vil også vera naudsynleg som grunnlag for ådera evt. nye stimuleringstiltak.

15.2.8 Fylkeskommunale museumsplanarMed den desentraliserte strukturen som norske museum har, vil fylkeskommvera det viktigaste forvaltningsnivået for eit fleirtal av museumseiningane (jf. "Deifylkeskommunale museumsplanane" i avsnitt 10.4.2.). Planarbeidet som fylkeskommunane har sett i gang, har hatt ein positiv effekt på museumsarbeidet i fylkavidare planarbeidet vil Museumsutvalet tilrå at fylkeskommunane legg vekt på føgjande moment:– Det blir tilrådd ei sterkare nettverksorganisering av musea i kvart fylke, m

ved å definera ansvarsmuseum (jf. avsnitta 10.2.2.1 og 12.2).– Fylkeskommunane bør gå eit steg vidare i plansamanheng og utarbeida fylkes-

delplanar for museumsverksemda.


meir igasje- fyl-ar og

om- opp

sten-tørreseumet og

ring-

edanet vilkevelv til--

d deltr og blir

ast å står

ttstå-

einerings-

-rose-dning

a ei

jande

ellerhar eitsjonen

et kanein frå

– Det er naturleg at kommunane tek større ansvar ved å engasjera seg museumsarbeidet. På den måten blir det større samsvar mellom lokalt enment og lokalt ansvar. Avtalefesta fordeling av økonomisk ansvar mellomkeskommunane og kommunane vil vera ei rettesnor både for institusjonforvaltningsnivåa.

– Bruk av avtaler mellom fylkeskommunen og dei institusjonane som fylkeskmunen har ansvaret for, bør bli ei fast ordning. Avtalene bør vera knyttemot langtidsplanar som institusjonane utarbeider.

– Styrking av samordningsarbeidet på fylkesnivå, t.d. med etablering av felleester, er positivt. Når fylkeskommunane planlegg fellestenester, bør dei i sgrad vurdera samarbeid med og bruk av kompetanse i t.d. universitetsmueller andre museumsmiljø som staten har ansvaret for, dessutan Arkivverkbiblioteksektoren ( jf. "Fellesmagasin og fellestenester" i avsnitt 7.3.4.1. og10.2.3).

15.2.9 Kommunale museumMed det sterke innslaget av lokale samlingar og institusjonar finn Museumsutvaletdet heilt rett at kommunane i større grad enn tidlegare kjem inn som finansiespartar når det gjeld museumsdrift (jf. "Kommunale museum" i avsnitt 10.4.3.).Hovudprinsippet bør vera at lokale samlingar er eit ansvar for kommunane, mfylkeskommunane har ansvaret for museum med region- og distriktsansvar. Dvera i samsvar med prinsippet om funksjons- og ansvarsdeling. Her må ein lii stor grad ta omsyn til variasjonsrikdomen som har vakse fram i kjølvatnet askotsordninga. Museumsutvalet meiner difor at ein må overlata til kvar fylkeskommune å finna fram til funksjonelle samarbeidsformer med kommunane, t.d meansvar for driftsfinansiering. Det viktige er at samarbeidet mellom kommunafylkeskommunar blir avtalefesta, og at museumsaktiviteten innanfor eit fylkevurdert som ein heilskap (jf. "Tilrådingar" i avsnitt 10.4.2.1.).

Når det gjeld museum som er del av kommunal forvaltning, bør det vurdergje dei ei friare stilling med eigne styre, der ein også har representantar somutanfor det kommunalpolitiske området. Det vil vera å markera musea som friande, faglege organ også i kommunal samanheng.

15.2.10 InvesteringarMed eit sektoransvar for ulike departement når det gjeld museumsverksemd, mMuseumsutvalet at vedkomande departement også skal ha ansvar for investertilskot (jf. "Investerings- og prosjektfinansiering" i avsnitt 10.5.). Ei viss samordning på dette feltet vil likevel vera på sin plass, først og fremst når det gjeld pdyrar for etablering av nye institusjonar. Vidare er det også behov for ei samorav investeringstilskota i Kulturdepartementet og Norsk kulturråd.

Godkjenning av investeringstilskot til nye institusjonar vil i praksis også vergodkjenning av at institusjonen skal etablerast. Museumsutvalet vil gjera framleggom søknads- og vurderingsprosedyrar for nye institusjonar, der m. a. følgmoment må vera med:– Det skal vurderast om det er behov for institusjonen, anten i det regionale

nasjonale nettverket. Er det andre, eksisterande museum som allereie delansvar på feltet, bør det vurderast å styrkja innsatsen ved denne instituframfor å etablera ein ny.

– Er det tale om temamuseum, skal det vurderast om temaet er så viktig at dforsvarast å bruka ressursar på å etablera eit museum. Generelt bør


mråde.fts-. medå eit

inan-varet

vera

skost-

st med

likee i

il-ndelik attatleg

de-ål-

kvalite-ar foresielt det

avedle-

ormid-

- som indre- vilvil ein infra-elle,

sialfelt.ettendom

ar,r som høg-

offentleg side vera varsam med å etablera nye museum med smale temao– Når det gjeld tilskot til institusjonar som skal vera eit regionalt og lokalt dri

ansvar, skal investeringssøknader vera tilrådde av fylkeskommunen, evttilvising til fylkeskommunens museumsplan. Når det er fleire søknader frfylke, skal fylkeskommunen setja opp ei prioritert liste.

– Saman med søknaden om investeringstilskot skal det liggja føre ein driftsfsieringsplan der fylkeskommune og/eller kommune(ar) stadfestar det ansdei skal ha.

– Det statlege investeringstilskotet til regionale og lokale institusjonar kan inntil 50% av totalkostnadene.

– For statlege ansvarsmuseum vil statens ansvar vera 100% av investeringnadene.

– Nye statlege ansvarsmuseum skal i størst mogeleg grad samorganiseraeksisterande ansvarsmuseum, evt. som nye avdelingar.

Tilskota frå Kulturdepartementet til kulturbygg er i dag administrerte på umåtar: departementets tilskot til nasjonale kulturbygg og kulturbyggmidlanNorsk kulturråd. Museumsutvalet vil hevda at det vil vera ein føremonn å samla tskotsansvaret ein stad, anten i departementet eller i Norsk kulturråd. Både søkjainstitusjonar og styresmaktene vil vera tente med ei sterkare samordning, ssøknadene kan vurderast i samanheng. I tillegg bør tildelingsansvaret for sinvesteringstilskot til samiske museum overførast til Sametinget.

Museumsutvalet tilrår også at ein vurderer å få til ei samordning med Kulturpartementets tilskot til regionale og lokale kulturbygg (kap. 320 post 60). Msetjinga med desse tilskota er bl.a. å utnytta eksisterande ressursar og auka ten på kulturlokale. I somme samanhengar vil det vera fornuftig å vurdera plannye, lokale museumsbygg og planar for generelle kulturbygg i samanheng. Spvil det vera tenleg i dei tilfella der utstillingar og andre publikumsfunksjonar erviktigaste innhaldet i eit nytt museumsprosjekt.

NMU kan i samråd med eit fagråd gje ei samordna innstilling om fordelinginvesteringsmidlar til museumsbygg. Det rådgjevande fagrådet bør m. a. ha mmer som er oppnemnde av museumsorganisasjonane.

15.2.11 Riksutstillingar - for alle typar museumsutstillingarPå museumsfeltet er den mest konkrete, statlege satsinga på utstillings- og flingsarbeid retta mot kunstområdet med etablering av Riksutstillingar (jf. "Riksut-stillingar - for alle typar museumsutstillingar?" i avsnitt 8.3.9.). Ein svært nærliggjande tanke er å ta nemninga Riksutstillingar bokstavleg, og på same måtenSverige utvikla institusjonen til ein organisasjon med spisskompetanse på vautstillingar og anna formidlingsarbeid utan omsyn til tematisk innhald. Detsjølvsagt gje ein annan institusjon enn det som er planlagt pr. dato. Men då få ei meir samlande kompetanseoppbygging med betre utnytting av ein fellesstruktur, til beste for ein samla innsats på utstillingsområdet. Den meir tradisjontematiske kompetansen kan takast vare på ved at personalet har sine speMed tida vil ein kunna få ein institusjon der det reint organisatorisk ligg vel til rfor spennande eksperimenttiltak som kan gå på tvers av dei tradisjonelle og stulitt stivna båsane som skil mellom ulike utstillingskategoriar.

I prinsippet ville då Riksutstillingar kunna arbeida med alle typar utstillingog musea kunne ha ein felles kunnskapsbase å konsultera. Med Riksutstillingaeit koordinerande organ ville det også vera mogeleg å få til ein betre struktur og


når

et detning

g avnkt im-orsk i dei tenes-gi er

atar-jeldning-

er-

t avja til- vera

r åøfor-

ts på

ings-

fag-

gjen-

jonal-

er-7.2.1e-rien-

are aktivitet når det gjeld vandreutstillingar. Ikkje minst vil dette vera positivt det gjeld å få utanlandske vandreutstillingar til Noreg.

Eit hovudpoeng for Museumsutvalet er at ein ikkje automatisk etablerer nyinstitusjonar/organisasjonar kvar gong ein skal gjera noko som ikkje er heilt likein har gjort før. Når det gjeld statlege fellestiltak på utstillingssida, kan samordha eit så stort potensiale at det bør prøvast.

15.2.12 Museum, bibliotek og arkivKonkrete samarbeidsprosjekt er det beste utgangspunktet for vidareutviklinsamordningstiltak for museums-, bibliotek- og arkivsektoren. Med utgangspuslike prosjekt vil Museumsutvalet tilrå at Kulturdepartementet oppnemner ei saordningsgruppe med representantar frå Riksarkivet, Nasjonalbiblioteket og Nmuseumsutvikling. Dei bør gjera ei systematisk kartlegging av dei arbeidsfeltatre sektorane der ein med samordningstiltak på sentralt nivå kan oppnå betreter for samfunnet med meir rasjonell ressursbruk. Bruk av informasjonsteknolodøme på eit slikt område. Utviklingsarbeid som går på bevaringstiltak for privkiv og fotografisk materiale er eit anna felt. Utvikling av felles strategi som gtenester overfor publikum, vil vera eit tredje felt der det bør vurderast samordstiltak (jf. "Museum, bibliotek og arkiv" i avsnitt 12.3.).

15.2.13 Internasjonalt samarbeidMuseumsutvalet vil understreka kor viktig det er at norske museum og einskildpsonar er aktive innanfor internasjonalt museumsarbeid (jf. "Internasjonalt samar-beid" i avsnitt 12.6.). Som alltid vil det konkrete arbeidet måtta gjennomførasmuseumsmiljøa sjølve. Det viktigaste tiltaket ein kan gjera sentralt, er å legghøva til rette for at den norske innsatsen på feltet blir best mogeleg. Det vilnaturleg at NMU tek på seg ei samordnande rolle i den statlege innsatsen.

Nokre konkrete tiltak kan realiserast relativt raskt:– kontakt med NORAD og Riksantikvaren/Direktoratet for naturforvaltning fo

kartleggja mogelege bistandsprosjekt innanfor museumsetablering og miljvaltning i den tredje verda.

– kontakt med Utanriksdepartementet for å drøfta mogeleg norsk innsamuseumsfeltet i samband med ekstraordinære hjelpeprogram.

– stipend til norske museumsfolk for å delta på internasjonale etterutdannkurs.

– reisetilskot til norske museumsfolk som får leiarposisjonar i internasjonalekomitear.

– ordning med utveksling av museumspersonale mellom institusjonar, evt. nom bilaterale og andre avtaler på kulturområdet.

– ordning med tettare samarbeid mellom samiske museum på tvers av nasstatgrensene.

15.3 ARBEIDET I INSTITUSJONANE

15.3.1 Innsamling og forsking

Museumsutvalet framhevar kor viktig forsking er som grunnleggjande aktivitet dsom museum fullt ut skal kunna spela rolla som samfunnsminne (jf. avsnitta og 7.2.6). Museumsutvalet meiner at innsamlingsverksemda vil bli direkte skadlidande dersom ho ikkje er kopla saman med forskingsprosjekt eller problemoterte innsamlingsplanar.


mu-

åtenfor-fors- avta-gs- skal

rsitet/uden-gjeld

e inn-

r opp-"maga-kje

y-lltid

insti-ge av

gasin, evt. deientral-

og

om åylka

rve-r ierings-ingnesteresse denknisk

I tillegg til universitetsmusea bør ansvarsmusea på nasjonalt og fylkeskomnalt nivå bli dei viktigaste aktørane på forskingsområdet.

Nedanfor blir det lista opp ein del tiltak som Museumsutvalet meiner kan veramed på å styrkja innsamlings- og forskingsaktiviteten ved musea:a) Institusjonane må i større grad ta ansvar for forskingsaktiviteten på den m

at forsking blir integrert i institusjonsplanane. Det vil også vera viktig at sking i større grad blir prosjektorganisert. Det blir vidare understreka at kings- og innsamlingsplanar i større grad bør integrerast. I den føreslegneleordninga for museum vil det bli kravd at det skal gjerast greie for forskinaktivitet i det avtaleverket som skal utarbeidast for institusjonane, og somgjelda mellom det einskilde museet og ansvarleg forvaltningsnivå ( jf. "Avtale-ordning og utviklingsprogram for museum" i avsnitt 10.9.1.).

b) Musea utanfor universiteta bør i aukande grad søkja kontakt med univehøgskular for å knyta til seg hovudfagsstudentar, evt. også doktorgradssttar, som samarbeidspartnerar i innsamlings- og forskingsprosjekt. Det sjølvsagt felt der museet har materiale og/eller fagleg kompetanse.

c) Universitetsmusea bør vurdera å utvikla forskingsmessig spisskompetansanfor ulike felt i eit Noregsnett.

15.3.2 Fellesmagasin og fellestenesterEit av tilhøva som er stadfesta i utgreiinga, er at store delar av samlingane ebevarte i lokale som ikkje er eigna til formålet (jf. "Fellesmagasin og fellestenesteri avsnitt 7.3.4.1.). Den vanlege boteråda på dette har vore å byggja tilpassa sinareal ved kvar einskild institusjon. Men disponible midlar til nybygg har ikstått i forhold til ønskja og behova for slike nybygg.

På dette feltet meiner Museumsutvalet at det er grunn til å sjå på alternative løsingar. Overføring av gjenstandar til høveleg lokale betyr ikkje nødvendigvis anybygg. Det kan like godt vera reorganisering av andre lokale/bygningar ved tusjonen, eller etablering av magasinfunksjonar i lokale utanfor museet. Mandei store musea har funne slike løysingar.

I visse høve kan det vera rett å vurdera etablering av ei form for sentralmader fleire institusjonar, t.d. i eitt eller fleire fylke, kan få løyst magasinbehova,i bygningar som blir tilpassa til formålet. Val av løysingar vil vera avhengig avlokale/regionale føresetnadene. Det er truleg også slik at samarbeid om eit smagasin på mange måtar ligg betre til rette t.d. i Oslo, Bergen, TrondheimTromsø enn mange andre stader.

I fleire av dei fylkeskommunale museumsplanane blir det nemnt ønskje etablera fellestenester for musea. Konservering er den tenesta som dei fleste fnemner. Tre fylke har allereie etablert konserveringstenester.

Det er all grunn til å sjå positivt på denne typen fellesløysingar på konseringsområdet. Museumsutvalet vil likevel reisa spørsmålet om ikkje fellestenestedirekte konservering i endå større grad kan baserast på eksisterande konservmiljø og dermed omfatta fleire fylke. Det er fullt mogeleg å tenkja seg ei ordnder musea utan fagutdanna teknisk konserveringspersonale får utført slike teved institusjonar som allereie har personale og verkstader/laboratorium. Dinstitusjonane kan skipa fleire oppdragsstillingar for å utføra leigeoppdrag. Påmåten kan ein få endå betre utnytting av eksisterande lokale og kostbart, teutstyr.


gar

nesterera at vera det kunna

etalatil deiinstitu- skilmær-

use-r tilskotheng.leg atleg atar deran det. Denm legg

ed-

som

ngar ein

føringdfes-r sterkt-ld ogudan-let til

nds-tte ligg gra-

15.3.3 InngangspengarMuseumsutvalet ser dei prinsipielle motførestellingane mot bruk av inngangspeni dei offentlege musea (jf. "Inngangspengar" i avsnitt 8.3.8.). Museumsutvalet kanlikevel ikkje sjå at det kan forsvarast å behandla musea annleis enn andre tesom i hovudsak er finansierte av det offentlege. Hovudregelen bør såleis vinstitusjonane tek inngangspengar. Eit viktig prinsipp må i den samanhengenat billettinntektene skal tilfalla institusjonane heilt og fullt. Inngangspengar erviktigaste og ofte det einaste inntektspotensialet musea har, dersom dei skalbidra i særleg grad med eigeninntekter.

Eit anna spørsmål i tilknyting til inngangspengar er om skuleklassar skal bfor omvisingar eller andre tenester på musea. Vanlegvis høyrer skulebesøk mest ressurskrevjande tenestene som musea yter. Praksis varierer mykje frå sjon til institusjon. Somme museum tek ikkje betalt for skular i det heile. Andremellom skular i vertskommunen og den nære regionen, og skular utanfor priområdet. Atter andre tek betaling av alle skuleklassar.

Med det klare politiske signalet om at ein skal prioritera tiltak som aukar mumsbesøk av born og unge, burde konsekvensen vera at alle museum som fåfrå det offentlege, har gratis inngang for skuleelevar i undervisningssamanSamstundes er det grunn til å peika på at det i stendig større grad blir vanoffentlege sektorar kjøper tenester hjå kvarandre. Slik sett burde det vera rimeskulesektoren betaler for tenester dei får frå musea. Det kan tenkjast ordningskuleklassar går gratis når dei bruker museumsutstillingar på eiga hand, medblir betalt for bruk av museumspersonalet til omvisingar, spesielle opplegg o.abeste utnyttinga av museum i skulesamanheng er i alle fall at skular og museuopp skikkelege planar for korleis museum skal integrerast i undervisninga.

15.4 MUSEA OG MILJØFORVALTNINGA

15.4.1 Automatisk freda kulturminne

Museumsutvalet konstaterer at prinsippet om å skilja forvaltning og forsking er vteke innanfor miljøforvaltninga (jf. "Automatisk freda kulturminne" i avsnitt11.2.2.1.). Samstundes vil Museumsutvalet understreka sterkt nokre forhold somgjeld kunnskapsproduksjon og samlingshandtering i tilknyting til materialet blir resultat av inngrep i automatisk freda kulturminne.

Kunnskapsverdien av arkeologiske samlingar er avhengig av problemstillifor og den metodiske gjennomføringa av sjølve utgravingane. Det er tale omkunnskapsgenererande prosess der utviklinga av problemstillingar, gjennomav graving, analysar, konklusjonar og formidling av ny, modifiserande eller statande kunnskap utgjer ein heilskap. Det er ein prosess der einskildelementa einnbyrdes avhengige. Spesielt vil Museumsutvalet understreka det viktige i at landsdelsmusea og sjøfartsmusea som ansvarlege for forsking, mottak, vedlikehahandtering av arkeologiske samlingar og dokumentasjonsmateriale bør ha hovsvaret for alt som verkar inn på tilstand og dermed også kunnskapspotensiasamlingane.

Arkeologiske graveoppdrag må innordnast prinsipp og prosedyrar som ladelsmusea og sjøfartsmusea utarbeider i samarbeid med Riksantikvaren. I deogså ei fast ordning med avlevering av funn og dokumentasjonsmateriale fråvingar til landsdelsmusea og sjøfartsmusea.


odeldne som

nle skaln somje. It noko

ndarn er

ruti-

daneband

etari-nads- fag-it fast

emåls-

tsen

dgje-r inn- fyl-nane

r kul-

stat-mpe-man-

r byg-et.

erter frå

einerida

te-ad frå

15.4.2 Utførsel av kulturminneDet blir arbeidd med nye forskrifter til § 23 i lov om kulturminne som gjeld forbmot å føra ut av landet automatisk freda kulturminne, bygningar av alle slag, sjtrykk, arkivsaker og gjenstandar av kunst-, kultur- og personhistorisk interesseer eldre enn 100 år (jf. "Utførsel av kulturminne" i avsnitt 11.2.2.2.). Musea er denaturlege ansvarsparten når det gjeld å avgjera i kva grad gjenstandsmateriakunna førast ut av landet. Dei vil sitja med den naudsynlege detaljkunnskapetrengst for å kunna avgjera om einskildobjekt bør bli verande i landet eller ikkden samanhengen er det viktig å peika på ein del forhold som det bør gjerasmed:– Det er tydeleg at lovparagrafen er lite kjend mellom dei som fører ut gjensta

anten i privat samanheng eller som del av forretningsdrift. Betre informasjodifor naudsynleg.

– Oppfølginga av regelverket er førebels litt mangelfull. Det bør koma faste nar for kontakt med tollvesen og politi.

– Sjølv om det truleg berre blir søkt om utførselsløyve for ein del av gjenstansom blir førte ut av landet, er det ein sterk auke i søknadsmengda. I sammed vurderinga av dei nye forskriftene bør det vurderast å skipa ein sekratsfunksjon som kan samordna dei juridiske og formelle sidene ved søkvurderinga for å sikra lik behandling. Dei aktuelle musea kan då stå for denlege vurderinga av sjølve gjenstandsmaterialet. Det bør også vurderast ehonoreringssystem for behandling av søknader.

I samband med arbeidet med ei museumslov bør det vurderast om det er førtenleg å overføra § 23 til denne lova (jf. "Museumslov" i avsnitt 10.8.).

15.4.3 BygningsvernMuseumsutvalet meiner at det ligg til rette for ei sterkare samordning av innsainnanfor bygningsvern på fylkesnivå (jf. "Bygningsvern" i avsnitt 11.2.2.3.). Eisamordning på dette feltet vil gje ei betre utnytting av det kunnskaps- og råvingspotensialet som ligg i musea. I den grad musea i eit fylke skal ha oppgåveanfor den delen av bygningsvernet som ligg under kulturminneforvaltninga påkesplan, må det formaliserast i dei avtalene som skal lagast mellom institusjoog fylkeskommunen. Spørsmålet om kompensasjon til musea for oppdrag foturminneforvaltninga må m. a. vera omfatta av desse avtalene.

På nasjonalt nivå bør Riksantikvaren, Norsk museumsutvikling og aktuellelege ansvarsmuseum laga ein handlingsplan for oppbygging av regionale kotansesentra for bygningshandverk, knytte til museum. Tiltaket må sjåast i saheng med ei meir systematisk oppbygging av handlingsboren kunnskap, deningshandverk vil utgjera eit vesentleg innslag fordi det har det største volum

15.4.4 Teknisk-industrielle kulturminneI verneplanen for teknisk-industrielle kulturminne er det peika ut seks prioritanlegg som har fått istandsetjingsmidlar frå Riksantikvaren og utviklingsmidlaNorsk kulturråd (jf. "Teknisk-industrielle kulturminne" i avsnitt 11.2.2.4.). Driftsfi-nansieringa er derimot ikkje sikra. Når det gjeld dei seks aktuelle anlegga, mMuseumsutvalet at det bør skjerast gjennom og sikrast forsvarleg drift i framtgjennom offentlege tilskot.

Museumsutvalet tilrår at staten ved Kulturdepartementet, Miljøverndeparmentet, Nærings- og energidepartementet og Fiskeridepartement med verkn


ifta. depar-e blire og

erelle

riellenastkono-t veraonen

-ttilskot

ver-egare-n, detstør-d tek-alds- Riks-

rre. Deivalue-

ti-førererialett. (jf.ardom

mate-t somn i eindet blir

lje-betre.

budsjettåret 1997 overfører auka driftsmidlar til dei aktuelle fylka for å sikra drEin samla aksjon frå desse departementa vil markera det sektoransvaret somtementa har og bør ha på museumsfeltet. Dei øyremerkte, statlege midlanavgrensa til fire år etter ein fordelingsmodell der staten står for 60% av utgiftendet regionale nivået ber 40%. Etter fire år går det statlege tilskotet inn i dei genrammeoverføringane til fylkeskommunane.

Når det gjeld nye anlegg som skal sikrast i framtida, vil Museumsutvalet gjeraframlegg om at ein bør vurdera å bruka eit nordisk perspektiv. Teknisk-industkulturminne er eit felt der dei kulturgeografiske skilnadene ikkje kan samanlikmed det ein kan finna t.d. når det gjeld trebygningar. Med tanke på dei store ømiske utteljingane som må til, både når det gjeld istandsetjing og drift, kan derett å få til eit nordisk utval som samla sett dekkjer den kulturhistoriske variasjein vil visa.

For alle nye anlegg vil Museumsutvalet gjera framlegg om at eit bindande opplegg for driftsfinansieringa skal vera på plass før arbeidet med istandsetjing blir sei gang. I praksis vil det seia same vurderingsprosedyre som for investeringsttil nye institusjonar (jf. "Tilrådingar" i avsnitt 10.5.3.).

15.4.5 Fartøyvern og kystkulturSom for dei teknisk-industrielle kulturminna er den offentlege innsatsen i fartøynet først og fremst retta mot istandsetjing, medan driftsdelen har eit klart dårlfundament (jf. "Fartøyvern og kystkultur" i avsnitt 11.2.2.5.). Økonomiske driftskonsekvensar ved vern av fartøy varierer sterkt. Storleiken på fartøya spelar insame gjeld i kva grad fartøya skal drivast som fullverdige båtar eller ikkje. Dei ste prosjekta er svært kostnadskrevjande når det gjeld drift og kan tevla menisk-industrielle kulturminne i så måte. Når det gjeld kompetanse på vedlikehsida, bør det vurderast eit nærare samarbeid mellom dei som kjem inn underantikvarens ansvarsområde, og den militære delen av fartøyvernet.

Museumsutvalet vil gjera framlegg om at ein i arbeidet med fartøyvern i støgrad enn i dag ser på realismen i driftsopplegga før vernestatus blir avgjordeiningane som siktar seg inn på museumsdrift, bør gå gjennom dei same eringsprosedyrane som andre nye museum (jf. "Tilrådingar" i avsnitt 10.5.3. og10.9.1).

15.4.6 Naturforvaltninga og museaFleire av forskingsinstitutta i tilknyting til naturforvaltninga, dei såkalla NI-instutta, Oljedirektoratet og miljøvernavdelingane hjå fylkesmennene, gjennomprosjekt som skaper museumsrelevant materiale og samlingar. Dette matkjem stundom inn i musea, og stundom ikkje, sjølv om det burde gjera de"Naturforvaltninga og musea" i avsnitt 11.3.2.). Det eksisterer ikkje faste rutineller avtaler for korleis slike prosjektsamlingar skal handterast. Dette fører stuntil at grunnlagsmaterialet blir øydelagt, og ein sit att med data utan referanseriale. Her burde det vera mogeleg å få til betre ordningar som koplar prosjekskaper museumsrelevant materiale, med ein mottakande museumsinstitusjotidleg fase av prosjektet. På den måten kan ein sikra at dokumentasjonsarbeigjort på ein måte som kan gje nytte i ettertid i museumssamanheng. Museumsutvalettilrår at universitetsmusea i samarbeid med Direktoratet for naturforvaltning, Odirektoratet og aktuelle NI-institutt lagar opplegg og prosedyrar som sikrar ei utnytting av samlingar og datagrunnlag frå registrerings- og forskingsprosjekt


sean områ-gisk

årleggenleg-it eigeyste-ta og Detmpe-

i sterk-

åd-gjera. av

i dagdinærekt er det

ordna

ra for

nter-

le nåren-

1-92)

vern-

dning,for nyement

På eitt felt ligg det klart til rette for auka innsats frå dei naturhistoriske muoverfor både miljøvernstyresmakter og NFR. I oppfølginga av FN-konferansemiljø og utvikling i Rio de Janeiro 1992 er biologisk mangfald det viktigaste omdet. Eit avgjerande grunnlag for det konkrete vernearbeidet retta mot biolomangfald er at ein kan identifisera artar, økosystem og biologiske prosessar.

Frå fleire hald blir det peika på at kompetanse innanfor taksonomi er for dutbygd for å kunne gjera den store innsatsen som biodiversitetssatsinga eilegg opp til. I den samanhengen meiner Museumsutvalet at systematisk-taksonomisk kompetanse i dei naturhistoriske musea bør styrkjast, eventuelt med erekrutteringsprogram som sikrar at ein som nasjon utviklar meir omfattande smatisk-taksonomisk kunnskap og får fleire forskingsmedarbeidarar. UniversiteNFR bør i fellesskap finna fram til kva tiltak som skal til for å betra situasjonen.er viktig å sjå landet under eitt, slik at ein samla sett har den naudsynlege kotansen på alle felt. I den samanhengen bør universitetsmusea vurdera om deiare grad skal utvikla ulik spesialkompetanse.

15.4.7 Museum som informasjonsaktørar for miljøforvaltningaMed tanke på at det finst mange felles interessepunkt, meiner Museumsutvalet detbør vera rom for ei styrking av informasjonen frå forvaltninga til musea (jf. "Gene-rell informasjon" i avsnitt 11.4.2.1.). Mange av musea blir allereie nytta som rgjevingsinstansar i spørsmål som har med kulturminne- og naturforvaltning å Museumsutvalet meiner det burde liggja til rette for ein meir systematisk brukmuseum som informasjonsaktør for forvaltninga.

I forlenginga av dette kan ein tenkja seg at forvaltninga i større grad enn spelar på det forholdet at musea når mange personar kvart år gjennom sin orformidlingsaktivitet. Miljøforvaltninga kan også her leggja opp til formidlingstiltasom utnyttar den naturlege møtestadfunksjonen som musea har. På dette felteheller ikkje naudsynleg med store omfattande tiltak, det er meir tale om å samtiltak og å aktivisera det møtestadnettverket som ligg der.

15.4.8 Informasjonssentra for natur og kulturPå same måten som dei teknisk-industrielle kulturminna må informasjonssentnatur og kultur få ei avklaring på driftssituasjonen (jf. "Informasjonssentra for naturog kultur" i avsnitt 11.4.2.2.). Sidan miljøvernstyresmaktene har den største iessa av at tenestene til dei aktuelle sentra når flest mogeleg, vil Museumsutvalethevda at dei same styresmaktene bør ha ei meir aktiv og klarare definert roldet gjeld drifta av institusjonane. Slike signal har det kome i tilknyting til dei 13 stra som no er prioriterte, nemleg nasjonalparksentra (jf. St.meld. nr. 62 (199Ny landsplan for nasjonalparker og andre større verneområder i Norge). For deiandre aktuelle sentra bør det lagast ein plan som viser kva institusjonar miljøstyresmaktene vil satsa på.

Når det gjeld eventuelle nye sentra, vil Museumsutvalet understreka at det i for-prosjektfasen må gjerast analysar av føremonner og ulemper med samoreventuelt samlokalisering med eksisterande museum. På same måten som museum bør det setjast klare krav til at driftssituasjonen har eit realistisk fundamed forpliktande fråsegner frå bidragspartar før prosjekta blir sette i gang.


rde-umstil-

g har

detlings-ang-nen

nen.r uni-

eum.a mårhis-

pro-

risk

inne-lett å

krete

koma(opp-

use-rssida:iljø-

al for tek

ltur-r allesert

ums-ele-

elte

15.5 STIMULERINGSTILTAK

15.5.1 Tiltaksplan for spreiing av naturhistoriske museumstilbod

Etter kulturmeldinga vart det i dei påfølgjande budsjettproposisjonane frå Kultupartementet sett opp som eit satsingsområde å betra det naturhistoriske musebodet (jf. "Tiltaksplan for spreiing av naturhistoriske museumstilbod" i avsnitt6.12.1.). Så langt er det lite konkret som har hendt. Norsk museumsutviklinstarta eit samordningsarbeid, men dette er enno på eit førebuande stadium.

Museumsutvalet meiner at det bør lagast ein handlingsplan for å styrkja tilboav naturhistorisk kunnskap i museumssamanheng. Rett utforma kan ein handplan vera med på å gje innhald til og kunnskap om omgrep som 'biologisk mfald', 'berekraftig utvikling' og 'økologisk samspel'. I botnen for handlingsplabør følgjande føresetnader liggja:– Dei naturhistoriske universitetsmusea må spela ei hovudrolle i tiltakspla

Det vil vera med på å revitalisera desse musea overfor samfunnet utanfoversitetsverda.

– Det er i første omgang ikkje aktuelt å etablera nye, naturhistoriske musStyrking av det naturhistoriske museumstilbodet utanfor universitetsmusebaserast på eksisterande institusjonar, i første rekkje eit utval av dei kultutoriske musea og dei musea som integrerer kultur- og naturhistorie.

– Informasjonssentra for natur og kultur vil vera naturlege medspelarar i grammet (jf. "Informasjonssentra for natur og kultur" i avsnitt 11.4.2.2.).

– Tiltaksplanen bør leggja vekt på tiltak og innhald som integrerer kulturhistoog naturhistorisk kunnskap.

– Ein tiltaksplan må kombinerast med den innsatsen som musea og kulturmog naturforvaltninga gjer innanfor landskapsskjøtsel. På det feltet er det illustrera samspel og konflikt mellom menneske og natur (jf. "Landskapsskjøt-sel" i avsnitt 11.4.1.2.). På den måten kan naturhistorisk kunnskap få kontilknytingspunkt til lokale og regionale forhold.

– Det må søkjast samarbeid med skuleverket og den satsinga som er meint åder i samband med styrking av det naturfaglege innhaldet i undervisninga følging av Naturfagutredningen).

Initiering og gjennomføring av ein handlingsplan for naturhistorisk baserte mumstilbod må gjerast på sentralt nivå. Tre departement er involverte på ansvaKyrkje-, undervisnings- og forskingsdepartementet, Kulturdepartementet og Mverndepartementet. Det er naturleg at NMU i samarbeid med Nasjonalt utvuniversitetsmusea (NUUM) og Riksantikvaren/Direktoratet for naturforvaltninginitiativ for å setja i gang tiltaksplanen.

Sjølve planen kan tenkjast å bli gjennomført etter følgjande leist:a) Målet med programmet er å etablera ei fast ordning med integrering av ku

historisk og naturhistorisk kunnskap i museumsmiljøa. Innan år 2005 bøfylka ha eit fast organisert opplegg for eit naturhistorisk museumstilbod bapå samarbeid mellom eksisterande institusjonar.

b) I ein første fase blir det sett i gang eit femårs utviklingsprogram, der musemiljøa kan søkja om tilskot til prosjekt som tek omsyn til og kombinerer dei menta som er nemnde ovanfor.

c) Som totalramme for det heile blir det gjort framlegg om 25 mill. kroner fordpå dei tre departementa over fem år.


r folkld dei

yngdast- ogrspek-, tek-

eider vedynleger atet, erlve.ed kultu-er detram

jen-ovu-t fleir- medr det medpro-

iskul- kor-

id- pro-ner

itet

at deirinsip-or detr til kan

er-

aktu-

15.5.2 Tiltaksplan for musea og det fleirkulturelle samfunnetI utgreiinga blir det understreka det viktige i at museum skal vera ein stad dekan kjenna seg att, der folk kan oppleva og oppdaga kulturelle trekk som gjesjølve (jf. "Tiltaksplan for museum og det fleirkulturelle samfunnet" i avsnitt6.12.2.). Ser ein på dei tema som musea dekkjer, er det berrsynt at hovudtrepresenterer ulike sider ved det norske storsamfunnet. Med unntak av kunkunstindustrimusea og dei naturhistoriske musea er det i stor grad næringspetivet som er med å definera innhaldet i musea: landbruk, sjøfart og kystkulturnikk, industri osv.

Etnisitet kjem inn som dimensjon i dei samiske musea, i musea som arbmed kvensk og finsk kulturhistorie og i dei etnografiske museumseininganeuniversiteta i Oslo, Bergen og Tromsø. Elles i norske museum er etnisitet lite ssom premiss og formingsfaktor for kulturelle samanhengar og uttrykk. Det gjfor ulike etniske grupper som representerer minoritetar i det norske samfunnnorske museum primært ein stad der dei lærer om dei andre, ikkje om seg sjø

Å styrkja det fleirkulturelle innslaget i norske museum vil vera heilt i tråd mden overordna målsetjinga om at museum skal skapa respekt og toleranse forrelt mangfald. Eit grunnleggjande prinsipp bør vera at museum i dei områda dfleirkulturelle kjem til uttrykk, har eit ansvar for å la denne dimensjonen koma fi den faglege profilen for musea.

Det er eit nasjonalt, statleg ansvar å styrkja innsatsen på dette feltet. Museums-utvalet gjer difor framlegg om eit femårs program der musea blir inviterte til å gnomføra prosjekt som skal utvikla den fleirkulturelle dimensjonen i musea. Hdaktørar vil vera dei musea som allereie representerer etniske minoritetar i eikulturelt perspektiv. Konkret betyr det dei samiske musea, dei som arbeiderkvensk og finsk kultur og dei som arbeider med innvandrarkultur. Dessutan enaturleg at museum i andre delar av landet med fleirkulturelle innslag vil verai programmet, som vil omfatta både dokumentasjons-/forskings- og formidlingssjekt.

Eit viktig element vil vera å sjå etniske og fleirkulturelle tilhøve i eit historperspektiv for å få fram korleis det i Noreg alltid har vore ulike former for fleirkturelt samkvem. Eit godt gjennomført program kan vera ein god illustrasjon avleis museum kan fungera som verkstader for kulturell toleransetrening.

Programmet vil omfatta kombinerte dokumentasjons-/forskings- og formlingsprosjekt. Det er difor naturleg at NFR administrerer det heile gjennom eisjektgruppe. Med ei totalramme på 15 mill. kroner vil det i snitt vera 3 mill. kropr. år til disposisjon for ulike tiltak i prosjektperioden.

15.5.3 Tiltaksplan for innsamling og forskingI utgreiinga blir det framheva kor viktig forsking er som grunnleggjande aktivdersom musea fullt ut skal kunna spela rolla som samfunnsminne (jf. "Tilrådingar"i avsnitt 7.2.6.5.).

Når det gjeld musea utanfor universitetsmusea, er det naturleg å venta statlege ansvarsmusea skal vera aktive på forskingsområdet. Det same bør i ppet også gjelda ansvarsmusea som fylkeskommunane har ansvaret for. Foffentlege vil det vera viktig å leggja rammevilkår og føringar som stimulereauka samordning og samarbeid. Nedanfor blir det lista opp ein del tiltak somvera med på å styrkja innsamlings- og forskingsaktiviteten.a) Som eit stimuleringstiltak for FoU i dei statlege ansvarsmusea utanfor univ

siteta blir det laga eit tiltaksprogram over fire år. Eit vekstalternativ er at deistatlege tilskotsrammene i fireårsperioden blir auka med 2% prosent. Dei


kon-de-

id- detstat-potten

ninga

nane.

l-

. Påpåføl-

Trøn-v sam-ld (jf.r" nen.

ingg ogt er at sam-erfor

useanskje

gjen-ending gjen-tøving

iale vilt somltat avre atl å sitjaVITA-målet

epar-. Tilg til

alysar

elle musea oppnemner eit FoU-utval med NFR som sekretariat, og museakurrerer om tildeling av midlane. FoU-utvalet set sjølv opp regelverk for tilling av midlar.

b) Eit nullvekstalternativ er at det kvart år blir teke 2% av dei statlege tilskotsmlane og sett av til ein felles pott til forskingsaktivitet ved musea. Dette gjermogeleg å oppnå ein meir målmedviten aktivitet på forskingsfeltet i dei lege/nasjonale musea innanfor eksisterande ressursrammer. Denne fellesskal brukast på same måten som nemnt framanfor. I begge tilfella skal ordevaluerast etter fire år.

c) Same modell som ovanfor kan brukast for ansvarsmusea i fylkeskommuDet kan t.d. skipast ein fri stillingsheimel som musea i fylka kan konkurrera omtil konkrete prosjekt. Eit vekstalternativ er å auka rammene med driftsmidlar tisvarande stilling pluss driftskostnader. Nullvekstalternativet vil vera å ta dessemidlane av det tilskotet som fylkeskommunane gjev til dei aktuelle museasame måten som for dei statlege musea skal ordninga gå i fire år med gjande evaluering.

15.5.4 REVITA-planen: registrering, bevaring og revitalisering av muse-umssamlingar

I utgreiinga blir det med utgangspunkt i museumsstatistikken og den såkalla delagsundersøkinga vist at det er store restansar når det gjeld registrering alingane, og at store delar av samlingane har dårlege oppbevaringsforho"REVITA-planen: registrering, bevaring og revitalisering av museumssamlingaiavsnitt 7.3.4.2.). Det trengst eit krafttak for å koma til rette med denne situasjoMuseumsutvalet vil difor gjera framlegg om eit femårsprogram for betre bevarav norske museumssamlingar. Konkret er det tale om ein plan for registrerinførebyggjande konservering av museumssamlingane. Målet med programmemusea skal få betre oversyn over og sikrare lokalitetar for samlingane, slik atlingane kan revitaliserast og koma betre til sin rett både i intern bruk og ovpublikum.

I samband med REVITA-planen melder det seg også eit spørsmål som mbør gå djupare inn i. Blant dei store restansane vil det finnast materiale som kaikkje alltid kan forsvara plassen sin i samlingane. I samband med den storenomgangen av restansane vil det vera naturleg å vurdera spørsmålet om avhav gjenstandar, t.d. til andre museum. Det kan også vera tale om overføring avstandar til eit samlemagasin for gjenstandar som kan brukast i samband med uav arbeidsprosessar og handverk.

Spørsmålet om avhending eller i visse høve kassasjon av museumsmatervera vanskeleg fordi museum har som hovudprinsipp at ein skal ta vare på dehar kome inn i samlingane. I dag skjer det ein passiv kassasjon som eit resudårlege oppbevaringsforhold og mangel på oversyn. Det vil vera mykje betmusea sjølve freista styra denne prosessen. Då skulle ein ha visse sjansar tiatt med det materialet som musea er best tente med. Under førebuinga av REplanen bør ein difor gjera ei vurdering av etiske og juridiske sider ved spørsog så utarbeida retningsliner for ein evt. avhendingspraksis.

Ei ramme for REVITA-planen kan skisserast på følgjande måte:a) Som samordnande departement av nasjonal museumspolitikk tek Kulturd

tementet initiativ til eit femårs bevaringsprogram for museumssamlinganeå samordna prosjektet blir det etablert eigen prosjektorganisasjon i tilknytinNMU.

b) Etter modell frå Trøndelagsundersøkinga skal det lagast oversyn og an


sane iover- einaldaom-sti-e pro-undernsier-

somardarnsva- skalNA- pro-

NA-

ertennanerma-

svur-tilrite-

avdet,gs-

e.annaskraftskule-t blirved

riori- også

mill.ra harris-

pbe-v til-

over tilstanden i musea som gjeld:– katalogiseringsrestansar og oversyn– bevaringsforholda for gjenstandsmateriale i magasin og utstillingar.

c) Universitetsmusea og dei statlege ansvarsmusea lagar oversyna/analysamarbeid med den sentrale prosjektgruppa. Kvar fylkeskommune utfører syna/analysane for musea i det einskilde fylket. Kvart fylke får finansiertprosjektkoordinator av prosjektmidlane. Alle oversyn/analysar skal innehein prioriteringsplan med utgangspunkt i behova. Institusjonane og fylkeskmunane sender søknad til REVITA-prosjektet om midlar til dei einskilde intusjonane. Statlege museum får dekt 100% av kostnadene etter godkjendsjektrammer. Fylkeskommunane/kommunane og museum som sorterer dei, får dekt 80% av godkjende kostnader under føresetnad av at restfinainga er ordna.

d) Alle katalogiseringsrestansar skal registrerast etter ein minimumsstandarddei ulike museumskategoriane blir samde om. I den grad felles datastandikkje alt eksisterer, skal det utarbeidast. Den sentrale prosjektgruppa har aret for at standardane blir utarbeidde og følgde opp. På dette punktetREVITA-prosjektet søkja samarbeid med Dokumentasjonsprosjektet og UDOK ved universitetsmusea for å styrkja standardiseringsarbeidet i dessesjekta. REVITA-planen skal ikkje erstatta Dokumentasjonsprosjektet og UDOK.

e) Det blir etablert eit sentralregister for kjerneopplysningar om det registrmaterialet. Prosjektgruppa for REVITA-planen søkjer samarbeid med apart for å handtera databasen. Ved slutten av prosjektperioden skal eit pnent sentralregister vurderast.

f) Sjølve registreringsarbeidet av gjenstandane blir samordna med ei tilstanddering, identifikasjonsfotografering i digital form og eventuelt flytting ominnreia/nye lokalitetar. Tilstandsvurderinga dannar grunnlag for prioringsplan for direkte konservering seinare.

g) Ein del av prosjektmidlane skal brukast til bygningstiltak, dvs. tilrettelegginglokale som magasin og tiltak i utstillingsareala. Dersom forholda tilseier skal fellesløysingar prioriterast. Alle museum kan søkja om tilskot til bygnintiltak. Kvart prosjekt får dekt maksimum 80% av godkjend kostnadsramm

h) Einskildprosjekta på institusjonane skal organiserast slik at det er fagutdpersonale, evt. frå utlandet som har det faglege ansvaret. Ekstra arbeidskal rekrutterast frå arbeidsmarknadsetaten, evt. ved omplassering og omring av arbeidskraft i offentleg sektor som må slutta i noverande arbeid. Deavgjort sentralt og/eller i fylka kva grupperingar som skal prioriterast rekruttering av ekstramannskap til prosjektet.

i) Museumsmiljøa må i samarbeid med den sentrale prosjektgruppa sjølve ptera kva dei vil ha løyst innanfor rammene og prosjektperioden. Musea måprioritera kva delar av samlingane som skal omfattast av prosjektet.

j) Samla kostnadsramme for den statlege innsatsen i planen blir sett til 380kroner, fordelte på fem år. Summen tilsvarer det som dei seinaste fem ågått til musea gjennom ulike former for arbeidsmarknadstiltak, justert for pstiging. Fordelinga mellom edb-registrering og tiltak som går på reine opvaringsforhold, blir avgjord av den sentrale prosjektgruppa på grunnlag astandsanalysen.


inn

000i viltet til

gmmer.. Detorsk

sane.ak omendra

veratsen erom ernan-idlar, det

nsamid-

or åtaka,ri-use-

av til-kt avreffektlegg

15.5.5 Fireårsordning for å styrkja fellestenester i fylkeskommunaneSom eit stimuleringstiltak bør Kulturdepartementet i ein periode på fire år gåmed 60% støtte til styrking av fellestenesteopplegg i kvart fylke (jf. "Tilskotsord-ninga for museum" i avsnitt 10.4.1.). Berekningsgrunnlaget er avgrensa til 400 kroner pr. fylkeskommune pr. år. Fylkeskommunane avgjer sjølve korleis deorganisera tenestene. Etter fire år går midlane inn i det generelle rammetilskofylkeskommunane.

15.6 ØKONOMISKE KONSEKVENSARDet meste av tiltaka som Museumsutvalet gjer framlegg om, er administrative oorganisatoriske ordningar som kan løysast innanfor eksisterande ressursraDei tidsavgrensa stimuleringstiltaka har derimot økonomiske konsekvensarsame har nokre andre tiltak som gjeld styrking av samordningsfunksjonar i Nmuseumsutvikling. Tabell 15.1 viser oversyn over dei økonomiske konsekvenDet er ikkje teke med økonomiske konsekvensar som måtte koma av evt. vedtå etablera nye institusjonar, t.d. nye ansvarsmuseum, eller vedtak om å arbeidsoppgåver i og styrkja eksisterande museum.

Når det gjeld dei ulike tidsavgrensa stimuleringstiltaka, vil dei færraste aktuelle å gjennomføra utan auke av ressursane. Når 50% av årsverksinnsaknytt til temporær arbeidskraft, og årsverkskostnadene ligg langt under det svanleg i offentleg sektor elles, er det lite å henta med omfordeling av midlar infor museumssektoren. Skal nokon av tiltaka realiserast ved omfordeling av mvil det måtta skje gjennom ei omprioritering innanfor heile budsjettramma foraktuelle departementet.

Tre av tiltaka, A, D og E, har eit nullvekstalternativ som inneber ei tidsavgreomfordeling innanfor det noverande tilskotsgrunnlaget. Det gjev ei styring av lar til funksjonar som musea sjølve er svært opptekne av skal bli betre.

15.7 PRIORITERINGI ein situasjon der alt burde gjennomførast som ei form for minimumstiltak fkoma vidare, er det vanskeleg å prioritera. Når det gjeld gjennomføring av tilvil Museumsutvalet dela i to prioriteringsgrupper utifrå prinsippet om at ein prioterer tiltak som har eit generelt siktemål og som har størst effekt for ei samla mumsverd. Det skal også understrekast at det vil vera ein føremonn om fleire taka går parallelt. Dei fire første tiltaka bør vera på plass for å få god nok effedei fire siste tiltaka. Når det er sagt, vil Museumsutvalet sterkt understreka at det enaudsynleg å ta ein ekstra innsats på alle tiltaksfelta dersom ein skal få god av dei mange administrative og organisatoriske tiltaka som ein også gjer framom.

Dette gjev følgjande to grupper:Prioriteringsgruppe 1:

Tiltak A: Avtaleordning og utviklingsprogram for museum

Tiltak G: REVITA-planen

Tiltak D: Fellestenester i fylkeskommunane

Tiltak H: Styrking av samordningsfunksjonar i Norsk museumsutvikling


Prioriteringsgruppe 2:

1 I tillegg kjem 12 mill. kroner (40%) frå fylkeskommunane.2 Årleg utgift for fylkeskommunane vil vera 3 mill. kroner.3 I tillegg kjem 17,6 mill. kroner (40%) frå dei aktuelle fylkeskommunane.4 I tillegg kjem 12 mill. kroner (40%) frå fylkeskommunane.

Tiltak E: Tiltaksplan for å styrkja innsamling og forsking

Tiltak C: Musea og det fleirkulturelle samfunnet

Tiltak B: Spreiinga av naturhistorisk museumstilbod

Tiltak C: Driftsfinansiering av seks teknisk-industrielle kulturminne.

Tabell 15.1: Oversyn over økonomiske konsekvensar av stimulerings- og samordningstiltak

Tiltak Ansvarleg Periode (år) Totalkostnad (mill. kroner)

Årleg bud-sjettauke

(mill. kroner)

Nullvekst alterna-tiv

A. (avsnitt 10.9.1.) Avtaleord-ning og utviklingsprogram for ansvarsmuseum: - sentral pro-sjektgruppe, 4 pers

KD/NMU 3 4,5 1,5

- driftskostnader 2,1 0,7 omfordeling av tilskota til muse-

umssektoren

B. (avsnitt 6.12.1.) Tiltaksplan: spreiing av naturhistorisk muse-umstilbod

KD/NMU MD, KUF

5 25 5 -

C. (avsnitt 6.12.2.) Tiltaksplan: musea og det fleirkulturelle sam-funnet

KD,KUF/ NFR

5 15 3 -

D. (avsnitt 10.4.1.1.) Tiltaks-plan: styrking av fellestenester i fylkeskommunane, 60% statleg medverknad av 400 000 kroner pr. år pr. fylkeskommune

KD/NMU/ Fylkeskom.

4 181 4,52 omfordeling av noverande ressur-

sar til musea

E. (avsnitt 7.2.6.5.) Tiltaksplan: innsamling og forsking - statlege ansvarsmuseum

NFR 4 ca. 22,5 ca. 4,5 øyremerking av 2% av tilskotet frå

staten

- fylkeskommunale ansvarsmu-seum, 1 årsverk pr. fylkeskom-mune

Fylkes-komm.

35 7 øyremerking av 2% av tilskotet frå fylkeskommunane

F. (avsnitt 11.2.2.4.) Drift av seks teknisk-industrielle kultur-minne, 60% statleg tilskot av årleg behov 11 mill. kroner

Div. dept. + aktuelle fyl-kes-komm.

4 ca. 26,43 ca. 6,64 -

G. (avsnitt 7.3.4.2.) REVITA-planen

KD/NMU 5 380 76 -

H. (avsnitt 10.6.1.) Styrking av samordningsfunksjonar i NMU, 3-4 årsverk à 370 000 kroner

KD permanent - 1,1-1,5 omfordeling av midlar i departe-

mentet

NOU 1996:7Referanser Museum Mangfald, minne, møtestad 282

Litteraturliste

and

sut-

s-

turalnds-

tvik-

ge-

us oget

ke

rofit.

stil-

Ber-

ltur-

l Poli-eport

atureman

e i:

and

havnlec-

gram.

ent's

r og

94nnistre-

American Association of Museums 1992: Excellence and Equity. Educationthe Public Dimension of Museum. Washington D.C.

Amundsen, A. B. 1994: Tiltak for standardheving av museer. Norsk museumvikling. Skriftserie 1/95

Anker, L. (red.) 1992: Med publikum i fokus. Praktiske råd og vink for publikumrettet arbeid ved museer. NKKM og NNML. Oslo

Austad, I. m. fl. 1993: Project Maintenance and Conservation of the CulLandscape in Sogn og Fjordane, Norway. Final Report. Department of Lacape Ecology, Sogn og Fjordane College

Bakke, B. 1994: Samarbeid om konservering i Rogaland. Norsk museumsuling. Skriftserie 3/94. Oslo

Banke, L. M. 1992: Museumsloven og anden antikvarisk lovgivning. Det Konlige Danske Kunstakademi Konservatorskolen. København

Bierach, R. 1994: Naturinformasjonssentra 1984-1993. 10-årsrapport. Statforeløpige erfaringer. Utfordringer og problemstillinger. Anbefaling for dvidere arbeid.

Bing, M. 1993: Noen betraktninger om forskningsformidling ved kulturhistorismuseer. Museumsnytt nr. 3/4, 1993

Boylan, P. (Ed.) 1992: Museums 2000. Politics, people, professionals and pLondon og New York

Brekke, N. G. 1983: Musea i Hordaland i: Museumsnytt, Årg. 32 nr. 1Brown, A. 1994: Når rovdyr møtes - en integrert kultur- og naturhistorisk ut

ling. Norsk museumsutvikling. Skriftserie 7/94Brunchorst, J. 1900: Bergens museum 1825-1900. En historisk fremstilling.

genBunkenborg, C. og K. Lommer. 1995: Kunstmuseer og billedkunst ved en ku

politisk skillevej. KøbenhavnCanadian Heritage 1994: Parks Canada Guiding Principles and Operationa

cies Canadian Heritage, Canadian Conservation Institute 1995: Annual R1994-1995

Canadian Museum of Nature 1993: The Future of the Canadian Museum of NCassirer, E. 1962: An Essay on Man: An Introduction to a Philosophy of Hu

Culture. New HavenCassar, May 1994a: Preventive Conservation and Building Maintenanc

Museum Management and Curatorship Vol 13: 1Cassar, May 1994b: Environmental Management. Guidelines for Museums

Galleries. LondonChristoffersen, H. og K. Jørgensen 1993: Betaling på statens museer. KøbenCocks, A. S. 1980: The Victoria and Albert Museum. The Making of the Col

tion. LondonDepartment of Canadian Heritage 1994: The Museums Assistance Pro

DRAFT: for discussion purposesDepartment of National Heritage 1994: Annual Report 1994. The Governm

Expenditure Plans 1994-95 to 1996-97Direktoratet for naturforvaltning 1989: Naturinformasjonssentra. Retningslinje

strategi. Notat nr. 6 - 1989. TrondheimDirektoratet for naturforvaltning 1992: Vår felles naturarv. Langtidsplan 1992-Direktoratet for naturforvaltning 1994: Verdifulle kulturlandskap i Norge. Mer e

bare landskap! Del 4 - Sluttrapport fra det sentrale utvalget. Nasjonal reg


sip-

rsk

995.

sto-

ainst

nske

Nor-

logi,

eum

nga.

ing.

terial.

men-

useale

s for

se-

tus og4/95et

olic

orsk

ring av verdifulle kulturlandskap. TrondheimEhn, B. 1986: Museendet. Den museala verkligheten. StockholmEngen, A. 1983: Musea i Oppland i: Museumsnytt, Årg. 32 nr. 2Eriksen, E. 1981: Vestfoldmuseene i: Museumsnytt, Årg. 30 nr. 2Fett, H. 1920: Samlere og kunsthandlere. KristianiaFjellheim, S. 1991: Kulturell kompetanse og områdetilhørighet. Metoder, prin

per og prosesser i samisk kulturminnevernarbeid. SnåsaFowler, P. J. 1992: The Past in Contemporary Society: Then, Now. LondonForselv, E. O. 1982: Museene i Nordland i: Museumsnytt, Årg.31, nr.1Fossum, T. 1986: Museene i Hedmark i: Museumsnytt, Årg. 35, nr. 1Frøyland, M. (red.) 1995: Hvordan lage en billig utstilling med kvalitet. No

museumsutvikling. Skriftserie 2/95. OsloFrøyland, M. (red.) 1995: Kompetansekatalog for naturhistoriske museer 1

Norsk museumsutvikling. OsloFyllingsnes, F. (red.) 1991: Lokalhistorisk litteratur 1969-1989. Norsk lokalhi

risk institutt. OsloFægri, K. 1993: Museene og forskningen. Museumsnytt, Årg. 42, nr. 3/4Getty Conservation Institute 1986: The Nature of Conservation. A Race Ag

Time. Marina del Rey, CaliforniaGjestrum J. Aa. 1993: En forstudie om lokale/kommunale museer i det sve

museumsbildet. Kommunala museers samarbetsrådGjestrum, J. Aa. 1995: Museology and Research - the Present Situation in a

wegian Perspective i: Nordisk museologi 1995:2Gjestrum, J. Aa. og M. Maure (red.) 1988: Økomuseumsboka - identitet, øko

deltakelse. Ei arbeidsbok om ny museologi. TromsøGlass, C. 1989: Präsentationsformen im kulturhistorisch-volkskundlichen Mus

i: Zeitschrift für Volkskunde 85, 1989:1Godal, J. B. 1994a: Tre til tekking og kleding. Frå den eldre materialforståi

OsloGodal, J. B. 1994b: Vern av kystkultur - eit forprosjekt. Norsk museumsutvikl

Skriftserie 6/94Godal, J. og S. Moldal 1992: Tradisjonsboren kunnskap om tre som byggema

Maihaugen. Årbok for De Sandvigske SamlingerGuichen, G. de 1995: La conservation préventive: un changement profond de

talité. Study series, Committee for Conservation (ICOM-CC)Groppe, H. H. og F. Jürgensen (Hg.) 1989: Gegenstände der Fremdheit. M

Grenzgänge. MarburgGurian, E. H. 1995: A Blurring of the Boundaries. Changes and challenge

museums in the coming century i: Curator Vol 38:1Hamran, U. 1981: Museene i Aust-Agder i: Museumsnytt, Årg. 30, nr. 3Harrison, J. D. 1994: Ideas of Museums in the 1990s. Museum Management and

Curatorship, Volume 13, No. 2Hegard, T. 1984: Romantikk og fortidsvern. Historien om de første friluftsmu

ene i Norge. Oslo - Bergen - Stavanger - TromsøHegard, T. 1994: Hans Aall - mannen, visjonen og verket. OsloHernes, E. m.fl. 1995: Trøndelagsundersøkelsen 1994-95. Museenes sta

behov innen registrering og bevaring. Norsk museumsutvikling. Skriftserie Hjelle, K, L. 1994: Forhistorisk og historisk kulturlandskap i tilknytning til vern

bygningsmiljø på Havrå, Osterøy. OsloHodder, I. (Ed) 1990: The Meanings of Things: Material Culture and Symb

Expression. LondonHoel, Ø. 1995: Organisering av museer. Om stiftelser, aksjeselskap m.m. N


don

on-

Thedom

mi-g toll-ne- og

989:

litics

le of

lige

g i:

ltur-

.

slotvik-

hne,

nst-

gsin-

995:

museumsutvikling. Skriftserie 3/95Hooper-Greenhill, E. 1992: Museums and the Shaping of Knowledge. LondonHooper-Greenhill, E. (Ed.) 1994: The Educational Role of the Museum. Lon

og New YorkHudson, K. 1975: A Social History of Museums. What the Visitors Thought. L

donICOM 1988: ICOM Statutes i: Norsk ICOM-nytt nr. 19Impey, Oliver og Arthur Macgregor (Eds) 1985: The Origins of Museums.

Cabinet of Curiosities in sixteenth- and seventeenth-century Europe. OxforInnst. S. nr. 115 (1992-93): Innstilling fra kirke- og undervisningskomiteen

Kultur i tidenInnst. S. nr. 2 (1995-96) Innstilling fra familie-, kultur- og administrasjonsko

teen om bevilgninger på statsbudsjettet for 1996 vedkommende Finans- odepartementet, Kulturdepartementet, Sosial- og helsedepartementet, Barfamiliedepartementet og Administrasjonsdepartementet

Jensen, J. W. 1993: Oppdragsforskning ved de naturhistoriske museene. Museums-nytt, Årg. 42, nr. 3/4, 1993

Johansen, A. 1989: Ting, tid, identitet i: Syn og segn 1989: 3.Johansen, A. 1990: Museets modernitet: del 1 i: Samtiden, Årg. 100, nr. 6Johansen, A. 1991: Museets modernitet: del 2 i: Samtiden, Årg. 101 nr,. 1Johansen, A. B. 1994: De nødvendigste blant de nødvendige i: Tromura, museo-

logi nr. 6, 1994. TromsøJones, A. L. 1993: Exploding Canons: The anthropology of museums i: Annual

Review of Anthropology, Vol. 22Jordanova, L. 1989: A Historical Perspective on Museums i: Vergo, P. (Ed.) 1

The New Museology. SomersetKahlert, H. 1994: Das Museum als Produktionsstätte i: Museumskunde 59:1Kahn, D. 1994: Diversity and the Museum of London. Curator, Vol. 37:4Karp, I. og S. D. Lavine (Eds) 1991: Exhibiting Cultures. The Poetics and Po

of Museum Display. Washington og LondonKavanagh, G. (Ed.) 1994: Museum Provision and Professionalism. LondonKaplan, F. S. (Ed.) 1994: Museums and the Making of 'Ourselves': The ro

objects in national identity. LeicesterKirke- og undervisningsdepartementet 1970: Innstilling om de halvoffent

museers virksomhet og drift fra Museumskomitéen 1967Kjellberg, A. 1993: Forskning og formidling. Glimt fra en konservators hverda

Museumsnytt, Årg.42, nr. 3/4Kjellman, G. 1993: Varats oändliga tinglighet. En studie om föremål som ku

bärare. StockholmKlausen, A. M. 1990: Museene som samfunnskritikere i: Museene i samfunnet

NKKMs fagseminar 1989. OsloKlausen, A. M. 1992: Kultur. Mønster og kaos. OsloKlepp, A. 1994: Kunnskapsbevaring og kunnskapsformidling i fartøyvernet. OKloster, J. 1993: Museer i tiden - inntrykk fra en studiereise. Norsk museumsu

ling. Skriftserie 1/93Korff, G. og M. Roth 1990 (Hg): Das historische Museum. Labor, Schaubü

Identitätsfabrik. Frankfurt/Main u.a.Kulturdepartementet 1994: Nasjonal plan for formidling av billedkunst og ku

håndverkKulturdepartementet 1995: SESAM. Öppna museisamlingarna. Sysselsättnin

satsar på kulturområdet. Rapport från SESAM-gruppen. StockholmKulturdepartementet og Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepartementet 1


men-

zur

eer.

de. juni

Ed.)

New

om-ental

A.

nalmen-

nu-

he

he

re.

um

ralean

29.

993:onal-

stje-sut-

Broen og den blå hesten. Handlingsplan for dei estetiske faga og kulturdisjonen i grunnskolen

Kuntz, A. 1976: Das Museum als Volksbildungsstätte. (= Marburger Studienvergleichenden Ethnosoziologie, Band 7). Marburg

Köckritz, S. v. 1993: Museumspolitik als deutsche Kulturpolitik i:Museumskunde58 (2/3)

Lauritzen, E. M. 1993: Forskningsformidling og formidlingsforskning. Museums-nytt, Årg. 42, nr. 3/4

Laursen, B. Busk og J. P. Noack. 1994: Arkiver og kulturhistoriske musKøbenhavn

Lowenthal, D. 1985: The Past is a Foreign Country. CambridgeLøyland, M. 1993: Bygdebokdekninga i Noreg i: Heimen 1993 nr. 4Meidell, B. & H. A. Nakrem (red.) 1994: EDB-registrering av materiale ved

naturhistoriske universitetsmuseene. Rapport fra seminar i Bergen 6.-71994. Norsk museumsutvikling. Skriftserie nr 5/94

Merriman, N. 1989: Museum Visiting as a Cultural Phenomenon i: Vergo, P. (1989: The New Museology. Somerset

Miles, R. and L. Zavala (Eds) 1994: Towards the Museum of the Future. European Perspectives. London og New York

Miljøverndepartementet 1992: Handlingsplan for kulturminneforvaltning. OsloMiljøverndepartementet 1993: Organisering av forsknings- og utredningsvirks

heten innen kulturminnevernet. Rapport utarbeidet av en interdepartemarbeidsgruppe

Miljøverndepartementet 1996: Grønn bok. Miljøtiltak i statsbudsjettetMinisterie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur 1993: Werken in de DELT

Evaluatie deltaplan voor het cultuurbehoud 1991-1993Ministry of Education, Culture and Science 1994: Autonomy for the Natio

Museums and Museum Services in the Netherlands. Background and docutation

Ministry of Welfare, Health and Cultural Affairs 1990a: The protection of moments and historic buildings. Fact Sheet

Ministry of Welfare, Health and Cultural Affairs 1990b: Archaeology in tNetherlands. Fact Sheet

Ministry of Welfare, Health and Cultural Affairs 1992a: Cultural Policy in tNetherlands. Fact sheet

Ministry of Welfare, Health and Cultural Affairs 1992b: Investing in CultuNetherlands policy document on Culture 1993-1996

Ministry of Welfare, Health and Cultural Affairs 1992c: Museums and musepolicy. Fact Sheet

Ministry of Welfare, Health and Cultural Affairs. Directorate-General for CultuAffairs 1994: Cultural Policy in the Netherlands. National Report. EuropProgramme for the Evaluation of National Cultural Policies.

Moen, B. F. 1994: Naturinformasjonssentra. Referat fra erfaringsseminaraugust 1994. Direktoratet for naturforvaltning, Trondheim

Moore, K. (Ed.) 1994: Museum Management. London og New YorkMunch, J. S. 1981: Museene i Troms i: Museumsnytt, Årg. 30, nr.1Museovirasto/Museiverket 1994: Museumsstatistikk 1994Museum Europa 1

En udstilling om det europæiske museum fra renæssancen til vor tid. Natimuseet 1993, København

Museums & Galleries Commission 1992: Museums matter. LondonMuseums & Galleries Commission 1994: Report 1993-94. London Museum

nesten, Trøndelag Folkemuseum 1994: Vandreutstillinger. Norsk museum


g i:

e-um,n, S.ik.94:

ort

en

use-

.

retar

for

fag-

er i

Ms

21.-

fra

19.-

g

anse

lan.

nas

in-

rt fra

ed

vikling. Skriftserie 2/94. OsloMyklebust, D. 1993: Om Foreningen til norske fortidsminnesmerkers bevarin

Årbok for Foreningen til norske fortidsminnesmerkers bevaring, Årg. 147Møller, B. G. m. fl. u. å: Likhet i forskjellene. Alternative innfallsvinkler til mus

umsformidling. Et samarbeid mellom Universitetets Etnografiske MuseOslo Bymuseum og Internasjonalt Kultursenter og Museum. OsloMånsso1993: Kulturindikatorer i NORDEN. En studie i komparativ kulturstatistNordiska kontaktgruppen för kulturforskning. StockholmMånsson, S. 19Kultur-Norge i Nordens kultur i: Kulturårboka 1994

NAVF 1992a: Forskning om kultur. Prosjektkatalog for KULT 1986-92. Rappom formidling. Bergen

NAVF 1992b: Forskning for bevaring av biologisk mangfold. Innstilling fra arbeidsgruppe nedsatt av Nasjonal komité for miljøvernforskning

NAVF 1992c: Hus, hjem og innbo. Forskningsstatus - forskningsstrategier. Mumsnettverket, 1

Niemi, E. 1994: Formidling ved museene i: Tromura, museologi nr. 6, 1994Tromsø

Nilssen, A. C. 1993: Forskningsplikten ved universitetsmuseene. Hvordan ivavi den? i: Museumsnytt Årg. 42 nr. 3/4

NINA 1992: Langtidsplan 1993-96NINA-NIKU 1995a: Plan og budsjett 1995 NINA-NIKU

NINA-NIKU 1995b: Årsmelding 1994NKKM 1985: Strukturering av det norske museumsvesen. Innstilling fra NKKMNKKM 1990: Museene i samfunnet. NKKMs fagseminar 1989. OsloNKKM 1991a: Museene mot år 2000. Utfordringer og muligheter. Rapport fra

seminar Museum 1990. OsloNKKM 1991b: Institutt for museumsutvikling. Et kompetansesenter for muse

Norge. Mål, innhold & organisering. OsloNKKM 1992: Gjenstanden - verdi og virkning (fagseminar) 1991. OsloNKKM 1993: Forskning ved museene. En forskningspolitisk uttalelse fra NKK

forskningsutvalg. OsloNKKM 1994: Samtid og nær fortid i museene. NKKMs samdokseminar Oslo

22.10.1993. OsloNKKM 1995a: Stillingsstrukturen ved museene. En stillingspolitisk uttalelse

NKKMs stillingsutvalg. OsloNKKM 1995b: Bruk av gjenstanden i formidlingen. Seminar på Maihaugen

20. oktober 1994. OsloNKKM og NNML 1994: Vern av verdier. Innstilling fra Sikringskomiteen. OsloNKKM, NNML, NMF og Norsk ICOM 1994: M for Museum. Museumsmønstrin

1993. Rapport fra jubileumsseminar i Oslo 3.-6. juni 1993. OsloNKKM og SFFR 1990: Fotobevaring mot år 2000. Rapport fra landskonfer

om fotobevaring, Sandefjord 8. -10. sept. 1989. OsloNNML 1990: Spredning av naturhistoriske museumstilbud. Utkast til landsp

OsloNoble, J. V. 1995: Controversial Exhibitions and Censorship i: Curator Vol 38:2Nordiska museet/SAMDOK 1991: Verbalt. Visuellt. Materiellt. Om museer

dokumentation och insamling. StockholmNorges forskningsråd 1993a: Evaluering av program for forskning om kulturm

nevern (FOK)Norges forskningsråd 1993b: Fartøyvernet i Norge. Kunnskapsbehov. Rappo

seminar 21.-23. oktober 1992 i Florø.Norges forskningsråd 1993c: Samtid og fortid. Nye problemstillinger m


2.ms-

ttver-

fold.par-

fors-iljø-

ttver-

use-

unnatten,994.

mle

år.

ul-

tatus-

t på

3%

6: 15

on

and

eetsen-

sliv,

kul-

elo-

istisk

ng.

hing-

utgangspunkt i nytt og gammelt gjenstandsmateriale. Museumsnettverket Norges forskningsråd 1993d: Teknologi, arbeidsliv og industrihistorie. Museu

nettverket 3.Norges forskningsråd 1994a: Agrarsamfunnets materielle kultur. Museumsne

ket 4.Norges forskningsråd 1994b: Nasjonal handlingsplan om biologisk mang

Forskningsrådets bidrag til delplan for Kirke-, utdannings- og forskningsdetementet

Norges forskningsråd 1994c: Vurdering av behovene for kulturminnevernkning. Utredning utarbeidet av en gruppe nedsatt av Nasjonal komité for mvernforskning

Norges forskningsråd 1995a: Kystsamfunnets materielle kultur. Museumsneket 5.

Norges forskningsråd 1995b: Håndverk - teknikk - kunnskapsoverføring. Mumsnettverket 6.

Norges forskningsråd 1996: Utkast til strategiplan 1996-2000. Kultur og samfNorsk Folkemuseum 1995: Museer for det 21. århundre? Utfordringen, deb

planleggingen. Symposium på Norsk Folkemuseum 28.-29. november 1Oslo

Norsk kulturråd 1976: Innstilling fra utvalget for registrering og bevaring av gafotografier

Norsk kulturråd 1989: Bevaring - utvikling - nyskaping. Norsk kulturråd 25 Oslo

Norsk kulturråd 1994: Kriterier for utvikling av kultur/reiselivsprosjekt med kturfaglige og markedsmessige vurderinger. Oslo

Norsk Museumspedagogisk Forening 1992: Norsk museumsutdanning - en srapport. Utarbeidet for Kulturdepartementet

Norsk museumsutvikling 1995: Museumsstatistikken 1994. Variabler fordelfylker og museumstyper. Oslo

NOU 1981: 45 Formidling av billedkunst og kunsthåndverkNOU 1982: 37 avgift på omsetning av billedkunst og kunsthåndverk

NOU 1983: 33 Konservering av gjenstander ved norske museerNOU 198Dokumentasjon, vern, vidareføring og atterreising av gamle handverk.

NOU 1987: 34 Samisk kultur og utdanning. De enkelte sektorer. AdministrasjNOU 1988: 28 Med viten og vilje. NOU 1991: 31 Oslo Middelaldermuseum.NOU 1992: 18 Forsvarets bevarings- og museumsvirksomhetOlofsson, E. 1995: Museums without Limits; Collaboration beween Swedish

African Museums i : Nordisk museologi 1995:2Olsen, O. m. fl. 1985: Nationalmuseet og fremtiden. Plan for Nationalmus

udvikling til år 2000. Studieprosjektet Nationalmuseet og fremtiden. Købhavn

Osland, O. 1995: Kulturfeltet i storbyene. Stiftelsen for samfunns- og næringSNF-rapport 34/95

Ot prp nr 61 (1994-95). Om lov om endringer i lov av 9. juni 1978 nr. 50 om turminner m.m. Miljøverndepartementet

Ot.prp. nr. 42 (1991-92). Om lov om kommuner og fylkeskommuner (kommunven). Kommunaldepartementet

Ouren, T. og V. Thrane 1994: Statistikk for museer og samlinger 1993. Statsentralbyrå

Pareli, L. 1994: Museumstiltak for innvandrerkultur. Norsk museumsutvikliSkriftserie 4/94

Pearce, S. 1992: Museums, Objects and Collections: A Cultural Study. Was


orkon i:

tiver i:, Mai-

her-

ritage

orsk

ise-

og vur-ru-

en.titu-

urpoli-

i Sve-en.

msråd,

hus.rsite-

itical

.

yste-

rses.

ton, D.C.Pearce, S. (Ed.) 1994: Interpreting Objects and Collections. London og New YPérier-D'leteren, C. 1995: What's at Stake Now in Conservation-Restorati

Study series, Committee for Conservation (ICOM-CC)Pedersen, R. 1988: Gjenstanden som kildemateriale. Nye ideer, nye perspek

Gjenstand og museum. Nordisk konferanse på De Sandvigske Samlingerhaugen 10.-12. november 1987. Lillehammer/Stockholm

Pedersen, R. 1991: Handlingsperspektivet i studiet av materiell kultur i: Dugnad,Vol. 17 nr. 2/3

Postman, N. 1990: Museum as dialogue i: Museum News Vol. 69: 5Poulot, D. 1994: Identity as Self-Discovery: The Ecomusuem in France i: S

man, D. J. and I. Rogoff (Eds) Museum Culture. LondonPrentice, R. 1994: Perceptual Deterrents to Visiting Museums and Other He

Attractions i: Museum Management and Curatorship, Volume 13, No. 3Rabben, A. L. 1995: Museologisk dokumentasjonssenter. Forprosjekt. N

museumsutvikling. OsloRiksantikvaren 1994: Verneplan for tekniske og industrielle kulturminnerRiksantikvaren 1995a: Femårs handlingsplan for fartøyvernet (1996-2000)Riksantikvaren 1995b: Nordisk kulturminneforvaltning. Oversikt over organ

ring, lovverk, samarbeidspartnere, satningsfelt m.m.Riksantikvaren og Landbruksdepartementet 1995: Kulturminneforvaltning

landbruk - felles interesser og samarbeidsmuligheter. Tilskuddsordninger -deringer og forslag til endringer. Kulturminner og næringsutvikling i landbket.

Riksdagens revisorer Rapport 1992/93: 3: Museerna och den svenska historiRogaland fylkeskommune 1989: Museumsfylket Rogaland. Regioner og ins

sjoner. StavangerRogan, B. 1990: Refleksjoner om ting, erfaring og kulturforståelse i: Dugnad Vol.

16 nr. 2Rogan, B. 1991: Materiell kultur. Tanker omkring et seminar i: Dugnad Vol. 17 nr.

2/3Rosander, G. 1978: Samla, vårda, visa eller något mer? Om museernas kult

tiska roll.Rosander, G. 1995: Museiutredningen och debatten om museernas framtid

rige i: Museer for det 21. århundre? Utfordringen, debatten, planleggingSymposium på Norsk Folkemuseum 28.-29. november 1994. Oslo

Rosander, G. Aa. og G. Rosander 1989: Kunnskap à jour. Statens museuOslo

Sámi kulturráddi/Samisk kulturråd 1995a: Samlet plan for samiske kulturUtarbeidet av Sámi dutkamiid guovddás/Senter for samiske studier, Univetet i Tromsø

Sámi Dáiddacehpiid Searvi 1995: Utredning om Samisk KunstmuseumSchafernich, S. M. 1994: Open-air Museums in Denmark and Sweden: A Cr

Review i: Museum Management and Curatorship, Volume 13, No 1Schjelle, S. 1986: Museer og museumsarbeid i Østfold i: Museumsnytt, Årg. 35, nr

4Schouten, F. og D. Houtgraaf 1995: The Management of Communication: a S

matic Approach to the Design of Museum Display i: Museum Management andCuratorship, Volume 14, No. 3

Scottish Museums Council 1995: Corporate Plan 1995/96 to 1998/99Sherman, D. J. og I. Rogoff (Eds) 1994: Museum Culture. Histories. Discou

Spectacles. London


sam-

n.

1 og

72)

ær-

74

nr.

eom-

de

arte-

ogy'

Shetelig, H. 1944: Norske museers historie. OsloSilvén-Garnert, E. 1992: Varulager eller magasinerad mening i: Tumme med tin-

gen. Om det materiellas roll i museernas samtidsdokumentation. StockholmSilvén-Garnert, E. 1995: Objects in the World and Objects in Museums i: Nordisk

museologi 1995-2Silvén-Garnert, E. (red.) 1993: Muntliga möten. Om intervjuer i museernas

tidsdokumentation. StockholmSilvén-Garnert, E. (red.) 1995: Text i tryck. När fältmaterial blir publikatio

StockholmSjøberg-rapporten 1995: NaturfagutredningenSkandinavisk museumsforbund 1993: Nordens museer 1988-1992Skard, T. R. 1994: Statens fredete og verneverdige bygninger. OsloSmith, C. S. 1989: Museums, Artefacts, and Meanings i: Vergo, P. (Ed.) The New

Museology. SomersetSOU 1994: 51 Minne och bildning. Museernas uppdrag och organisation. Del

2, bilagedel. StockholmSOU 1995: 84 Kulturpolitikens inriktning. StockholmSt.meld. nr. 93 (1971-

Om museumssaken.St.meld. nr. 8 (1973-74) Om organisering og finansiering av kulturarbeid. S

trykk uten vedlegg.St.meld. nr. 52 (1973-74) Ny kulturpolitikk. Tillegg til St.meld. nr. 8 for 1973-

Om organisering og finansiering av kulturarbeid.St.meld. nr. 68 (1980-81) Vern av norsk naturSt.meld. nr. 23 (1981-82) Kulturpolitikk for 1980-åraSt.meld. nr. 27 (1983-84) Nye oppgåver i kulturpolitikken. Tillegg til St.meld.

23 (1981-82) Kulturpolitikk for 1980-åraSt.meld. nr. 39 (1986-87) Bygnings- og fornminnevernet St.meld. nr. 49 (1986-87) Om miljøvernforskningSt.meld. nr. 28 (1988-89) Om forskningSt.meld. nr. 46 (1988-89) Miljø og utviklingSt.meld. nr. 40 (1990-91) Fra visjon til virkeSt.meld. nr. 61 (1991-92) Kultur i tidenSt.meld. nr 62 (1991-92) Ny landsplan for nasjonalparker og andre større vern

råder i NorgeSt.meld. nr. 8 (1992-93) Landbruk i utviklingSt.meld. nr. 13 (1992-93) Om FN-konferansen om miljø og utvikling i Rio

JaneiroSt.meld. nr. 23 (1992-93) Om forholdet mellom staten og kommunaneSt.meld. nr. 27 (1992-93) Tillegg til St.meld. nr. 61 (1991-92) Kultur i tidenSt.meld. nr. 52 (1992-93) Om norsk samepolitikk. Kommunal- og arbeidsdep

mentetSt.meld. nr. 54 (1992-93) Nasjonale festningsverk. ForsvarsdepartementetSt.prp. nr. 1 (1974-75) Kyrkje- og undervisningsdepartementetSt.prp. nr. 1 (1989-90) Kultur- og vitskapsdepartementetSt.prp. nr. 1 (1991-92) KulturdepartementetSt prp nr 1 (1994-95) KulturdepartementetSt prp nr 1 (1995-96) KulturdepartementetSt prp nr 1 (1994-95) Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepartementetSt prp nr 1 (1995-96) Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepartementetSt prp nr 1 (1994-95) MiljøverndepartementetSt prp nr 1 (1995-96) MiljøverndepartementetStam, D. 1993: The Informed Muse: The Implications of the 'The New Museol


ilaga3/94

ck-

1991-

ikling.

Stock-

kati-

C

-mber

er

øyen.nevnt

or-

avgi til

rde-

mu-

ntral-

ter

com-

post-

n og

for Museum Practice i: Museum Management and Curatorship Vol. 12: 3Statens kulturråd 1992: Museer, utställningar och bildkonst. Resultatanalys. B

1:2 till Statens kulturråds fördjupade anslagsframställning för perioden 199- 1995/96. Stockholm

Statens kulturråd 1994: Årsredovisning från Statens kulturråd 1993/1994. Stoholm

Statens Museumsnævn 1991: Oplysninger om danske museer. Perspektiver1995. København

Statens museumsråd 1986: Museumsvesenet i Norge. Organisasjon og utvInnstilling fra Statens museumsråd. Oslo

Statens museumsråd 1991: Beretning om Statens museumsråd 1979-91. holm

Statistiska Centralbyrån 1995: Museistatistik 1994. Besök, utställningar, publioner, personal m.m.

Statistisk sentralbyrå 1994: Kulturstatistikk 1992. Norges offisielle statistikk144. Oslo-Kongsvinger.

Statssekretærutvalget for IT 1996: Den norske IT-veien. Bit for bit. OsloSørhaug, H. C. 1988: Det moderne og det autentiske i: Gjenstand og museum. Nor

disk konferanse på De Sandvigske Samlinger, Maihaugen 10.-12. nove1987. Lillehammer/Stockholm

UN Statistical Yearbook 1994Universitetet i Bergen 1991: Organisering og fornying av Universitetets museUniversitetet i Oslo 1993: Innstilling om Universitetets museumsstrategiUniversitetet i Oslo 1995: De naturhistoriske museene og Botanisk hage på T

Evaluering av museene og Botanisk hage på Tøyen fra en Rektor-oppkomite av 1. juni 1995

Universitetet i Oslo, Det historisk-filosofiske fakultet 1994: Tolk og tradisjonsfmidler i kunnskapssamfunnet. Strategisk plan 1995-99

Universitetet i Oslo, Det samfunnsvitenskapelige fakultet 1994: Evalueringsammenslåingen av Etnografisk museum og Institutt for sosialantropoloInstitutt og museum for antropologi

Universitetet i Tromsø, Institutt for museumsvirksomhet 1994a: Forslag til foling 1995. Budsjett 1996. Langtidsbudsjett 1997 - 1998

Universitetet i Tromsø, Institutt for museumsvirksomhet 1994b: Universitetsseet i universitetssamfunnet og museumsnettverket i: Tromura, Museologi nr 6.Tromsø

Vaage, O. F. 1995: Kultur- og mediebruk 1994. Rapport 95/15. Statistisk sebyrå, Oslo - Kongsvinger

Vergo, P. (Ed.) 1989: The New Museology. SomersetVestheim, G. 1994: Museum i eit tidsskifte. OsloVistad, O. I. og M. Vorkinn. 1995: Naturturisme og naturforvaltning - Resulta

fra et forskningsprosjektWader, W. 1994: Universitetsmuseene og forskning i: Tromura, museologi nr. 6,

1994. TromsøWallace, M. 1995: On the warpath. A right-wing backlash scuppered plans to

memorate the bombing of Hiroshima i: Museums Journal June 1995.Walsh, K. 1992: The Representation of the Past. Museums and heritage in the

modern world. London og New YorkWeil, S. E. 1989: The Proper Business of the Museum: Ideas or Things? i:Muse

Vol.7 No 1Weil, S. E. 1990: Rethinking the Museum and other Meditations. Washingto

London


sity.

the94:

of a

en

0.-12.

r i:

World Commission on Culture and Development 1995: Our Creative DiverReport.

Zolberg, V. L. 1994a: «An Elite Experience for Everyone»: Art Museums, Public, and Cultural Literacy i: Sherman, D. J. og I. Rogoff (Eds) 19Museum Culture. Histories. Discourses. Spectacles. London

Zolberg, V. L. 1994b: Museums Face to Face with the Millenium: The View Sociologist i: Museum Management and Curatorship Volume 13 No 2

Østby, J. B. 1983a: Nomenklatur for drikkestell. OsloØstby, J. B. 1983b: Nomenklatur for spise- og serveringsbestikk. OsloØstby, J. B. 1986: EDB-prosjektet for kunst- og kulturhistoriske muséer. BergØsterberg, D. 1988: Om forholdet mellom ting og menneske i: Gjenstand og

museum. Nordisk konferanse på De Sandvigske Samlinger, Maihaugen 1november 1987. Lillehammer/Stockholm

Øye, I. 1993a: Noen tanker om museet som forskningsinstitusjon i: Museumsnyttnr. 3/4, 1993

Øye, I. 1993b: Forskning i nettverk i: Museumsnytt nr. 3/4, 1993Øye, I. 1994: Museumsforskning i nettverk - problemer og utfordringe

Tromura, museologi nr. 6, 1994. Universitetet i TromsøÅgren, P.-U. 1994: Om museernas samhällsuppdrag i: SOU 1994: 51 Minne och

bildning, bilagedel

Side 1 av 3

Andre utgaver av dokumentetHent opp

dokumentet iHTML-format

Slik ser det ut medInternett browser mot

CD-ROM'en

Du må ha en Internettbrowser for å gjøre dette

Side 1 av 1

NORGES OFFENTLIGE UTREDNINGERNOU 1994:4

Innstilling fra EOS-kommisjonen, oppnevnt ved Kgl. resolusjon 24. september 1993

Avgitt 7. februar 1994

Utgiver:STATENS FORVALTNINGSTJENESTESEKSJON STATENS TRYKNING

Trykt utgave:ISSN: 0333-2306ISBN: 82-583-0279-5Trykk: Falch Hurtigtrykk as, OsloOSLO 1994

Elektronisk utgave:ISSN:0806-2633 (NOU Computerfile)+//ISBN: 82-583-0279-5// DOCUMENT NOU 1994: 4//NOHTML-versjon: Falch Infotek as, OSlo

• Oversendelsesbrev

• Innholdsfortegnelse

Kontrollen med «de hemmelige tjenester»

Hent opp i tekstformat (RTF)

TITTEL

INNLEDNING

KAPITLER

VEDLEGG

1994

1995

1996

ODIN

HJELP

HVIS DU HAR INTERNETT

BRUKERDOKUMENTASJON

museum · 2014. 11. 15. · museum har dei seinaste åra hatt eit besøksvolum på 8,4-8,6 mill....

Documents