nadomještanje bubrežne funkcije u bosni i hercegovini 2001 ...dijaliznih centara. u 2009. godini...

Nadomještanje bubrežne funkcije

u Bosni i Hercegovini 2001 – 2009.

Sarajevo, 2011.

Udruženje ljekara za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju bubrega Bosne i Hercegovine

Halima Resić, Enisa Mešić

Udruženje ljekara za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju bubrega Bosne i Hercegovine


Nadomještanje bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini 2001 – 2009.

Sarajevo, 2011.

Nadomještanje bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini 2001 – 2009.

1. izdanje


Izdavač: Udruženje ljekara za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju bubrega

Bosne i Hercegovine, Bolnička 25, 71000 Sarajevo

Urednik: Halima Resić

Recezenti: Prof. dr. Senaid Trnačević

Doc. dr. Aida Pilav

Lektor: Radojka Hadžiselimović, prof.

Statistička obrada i grafički dizajn: Cady doo, Sarajevo

Štampa: Štamparija Fojnica

Štampano u 300 primjeraka

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

CIP – Katalogizacija u publikaciji

Nacionalna i univerzitetska biblioteka

Bosne i Hercegovine, Sarajevo

616.61–78(497.6)"2001/2009"

RESIĆ, Halima

Nadomještanje bubrežne funkcije u Bosni i

Hercegovini : 2001–2009. / Halima Resić, Enisa

Mešić. – Sarajevo : Udruženje ljekara za

nefrologiju, dijalizu i transplantaciju bubrega u

Bosni i Hercegovini, 2011. – 96 str. : ilustr. ; 24 cm

Podaci o autorima: str. 96.

ISBN 978–9958–1974–0–6

1. Mešić, Enisa

COBISS.BH–ID 19259910

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Saradnici na Publikaciji:

Prof. dr. Besim Prnjavorac Centar za dijalizu, Opšta bolnica Tešanj

Mr. sci. dr. Danka M. Pokrajac Klinika za pedijatriju, Klinički centar Univerziteta u Sarajevu.

Mr.sci. dr. Nihad Kukavica Klinika za hemodijalizu, Klinički centar Univerziteta u Sarajevu.

Dr. Fahrudin Mašnić Klinika za hemodijalizu, Klinički centar Univerziteta u Sarajevu.

vii

Sadržaj:

Predgovor...................................................................................................ix

Uvod ......................................................................................................... 1

DEMOGRAFSKA SLIKA BOSNE I HERCEGOVINE ......................................................... 3

DIJALIZNI CENTRI U BIH UKLJUČENI U REGISTAR (Stanje na dan 31.12.2009. godine) ......... 4

DIJALIZNI CENTRI UKLJUČENI U REGISTAR (Po abecednom redu gradova u kojima dijalizni centri postoje) .................................. 5

SKRAĆENICE, POJMOVI I DEFINICIJE .................................................................... 6

OPĆI PREGLED ............................................................................................. 8

INCIDENT PACIJENTI ..................................................................................... 10

PREVALENT PACIJENTI................................................................................... 18

AKUTNA DIJALIZA......................................................................................... 26

DIJABETSKA NEFROPATIJA .............................................................................. 29

BALKANSKA ENDEMSKA NEFROPATIJA ................................................................. 36

PEDIJATRIJSKI RRT PACIJENTI U BOSNI I HERCEGOVINI ............................................ 40

UZROCI SMRTI KOD PACIJENATA NA DIJALIZI......................................................... 46

PREŽIVLJAVANJE.......................................................................................... 49

DIJALIZNI TRETMAN - PREVALENT PACIJENTI ........................................................ 50

VASKULARNI PRISTUP KOD PACIJENATA NA HEMODIJALIZI......................................... 56

KRVNO PRENOSIVE BOLESTI KOD PACIJENATA NA DIJALIZI ........................................ 60

PERITONEALNA DIJALIZA ................................................................................ 62

TRANSPLANTACIJA BUBREGA ........................................................................... 65

PARATIREOIDEKTOMIJA .................................................................................. 68

UPOREDNI PODACI BOSNE I HERCEGOVINE SA EVROPOM I SVIJETOM............................. 70

SAŽETAK – NADOMJEŠTANJE BUBREŽNE FUNKCIJE U BOSNI I HERCEGOVINI U 2009. GODINI ................................................................ 78

ZAKLJUČAK ................................................................................................ 79

REFERENCE ................................................................................................ 81

RECENZIJE ................................................................................................. 82

POPIS TABELA I GRAFIKONA............................................................................. 86

PODACI O AUTORIMA..................................................................................... 96

ix

Predgovor

Hronična bubrežna bolest je prisutna u 10-15% opšte populacije, a modaliteti nadomještanja bubrežne funkcije variraju od zemlje do zemlje.

Renalni Registar Bosne i Hercegovine je osnovan sa ciljem prikupljanja, analize i distribucije podataka o krajnjem stadijumu hronične bubrežne bolesti u Bosni i Hercegovini.

Nekoliko glavnih ciljeva definiraju misiju Renalnog Registra BiH:

• da analizira populaciju sa krajnjim staduijumom HBB,

• da prati prevalencu i incidencu pacijenata sa HBB kao i etiologiju HBB, i

• da prati trend u mortalitetu i morbiditetu kao i preživljavanje pacijenata na dijalizi.

Zbog toga smo kao autori smatrali, da devetogodišnje prikupljanje svih ovih epidemioloških podataka o pacijentima sa krajnjim stadijumom HBB treba sublimirati u jednu monografiju koja će na pregledan način prikazati trend u nadomještanju bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini. Nadamo se da će ova monografija biti korisna zdravstvenim djelatncima kao i relevantnim zdravstvenim strukturama u Bosni i Hercegovini sa ciljem unapređenja kvaliteta liječenja ove specifične populacije pacijenata.

Zahvaljujemo se svim kolegama iz dijaliznih centara u Bosni i Hercegovini na korektnom i ažurnom prikupljanju i slanju podataka za Renalni Registar, kao i našim statističarima na stručnoj pomoći.

Predstavništvo faramaceutske kuće "Hoffmann La Roche", u Sarajevu, omogućilo je štampanje naše publikacije, i za to im se srdačno zahvaljujemo.

Sarajevo, 30.11 2011. Autorice

1

Uvod

Devet godina Renalnog registra Bosne i Hercegovine

Udruženje za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju Bosne i Hercegovine (UNDT BiH) osnovano je 1997. godine, a već 1999. godine je formiralo Renalni registar Bosne i Hercegovine i započelo sa prikupljanjem podataka. U 2000. godini od 18 dijaliznih centara u BIH odgovor je poslalo šest dijaliznih centara, da bi 2001. godine svih 20 dijaliznih centara poslalo podatke. Zahvaljujući izuzetno dobroj saradnji dijaliznih centara i Komisije za Renalni registar BiH od 2002. godine, podaci Renalnog registra BIH su prisutni u Evropskom renalnom registru (ERA-EDTA Registry 2004 Annual Report, Academic Medical Center, Department of Medical Informatics; Amsterdam; The Netherlands; July 2006). Bosna i Hercegovina je jedna od 30 evropskih zemalja koje učestvuju u prikupljanju i obradi podataka o terapiji nadomještanja bubrežne funkcije, odnosno jedna od 20 zemalja čiji Renalni registar prikuplja i uređuje bazu podataka, te zbirne podatke šalje u Evropski renalni registar sa sjedištem u Amsterdamu.

Svi podaci iz Evropskog renalnog registra i Renalnog registra Bosne i Hercegovine mogu se naći na Web stranicama: www.era-edta-reg.org odnosno www.undt.ba

Dugujemo veliku zahvalnost gđi dr. Kitty Jager, direktorici ERA-EDTA Registra na pomoći i podršci koju nam je pružala u našem radu.

Takođe dugujemo zahvalnost svim odgovornim ljekarima u dijaliznim i transplantacionim Centrima, čija imena ćete naći u ovoj publikaciji.

Bez odgovornih ljudi iz oblasti statistike ne bismo mogli obuhvatiti adekvatno sve podatke i zato dugujemo zahvalnost firmi "Cady doo" koja je obavila taj dio posla.

Metodologija prikupljanja i obrade podataka

Podaci u Publikaciji, najvećim dijelom, rezultat su prikupljanja istih od dijaliznih centara u Bosni i Hercegovini putem prigodnih Upitnika (dodaci 1 i 2 ove publikacije), kreiranih na bazi zahtjeva i potreba Renalnog registra. Ti zahtjevi su bazirani na dobijanje podataka za potrebe ERA-EDTA Registra, ali i za šire analize, naprimjer za potrebe izrade raznih prezentacija o nadomještanju bubrežne funkcije kod pacijenata u Bosni i Hercegovini.

Uvod

2

Dio podataka u Publikaciji preuzet je od ERA-EDTA Registry i korišten je za uporedbu nadomještanja bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini sa stanjem ove problematike u Evropi i svijetu.

Demografski podaci koji figurišu u Publikaciji nisu najpouzdaniji, iz dobro poznatih razloga, a preuzeti su od Statističkog zavoda BiH.

Za statističku obradu podataka korištena je SPSS 14.0 aplikacija za obradu podataka.

Sarajevo, novembar, 2011.

Prof. dr. Halima Resić, predsjednik Komisije

Prof. dr. Besim Prnjavorac, potpredsjednik Komisije

3

DEMOGRAFSKA SLIKA BOSNE I HERCEGOVINE

Lokacija: Jugoistočna Evropa

Površina: 51.129 km2

Stanovništvo: 3.507.900 (procjena)

Dobna struktura (procjena):

0-19 godina: 875.300 (24, 9%) (muškarci 438.400/žene 436.900);

20-44 godina: 1.251.400 (35.8%) (muškarci 631.700/žene 619.700);

45-64 godina: 890.900 (25.4%) (muškarci 436.000/žene 454.900);

65-74 godina: 355.700 (10.1%) (muškarci 157.400/žene 198.300);

75 godina i više: 134.600 (3.8%) (muškarci 55.700/žene 78.900)

4

DIJALIZNI CENTRI U BIH UKLJUČENI U REGISTAR (Stanje na dan 31.12.2009. godine)

Broj dijaliznih centara uključenih u Registar: 26

Broj centara bez HD jedinica: 1

Broj dijaliznih centara na milion stanovnika: 6,8

Broj dijaliznih centara: 26

Broj ljekara: 92

Broj medicinskih sestara: 412

Broj dijaliznih aparata: 455

Slika 1: Dijalizni centri u Bosni i Hecegovini na dan 31.12.2009.

Dijalizni centri sa najvećim brojem pacijenata sa endemskom nefropatijom

5

DIJALIZNI CENTRI UKLJUČENI U REGISTAR (Po abecednom redu gradova u kojima dijalizni centri postoje)

RB Grad Naziv centra Glavni ljekar

1. Banja Luka Internacionalni dijalizni centar Banja Luka Biljana Jakovljević

2. Bihać Eurodijalizni centar Bihać Drago Poljak

3. Bijeljina IDC Bijeljina Ljiljana Lukić

4. Brčko Bolnica Brčko DC Vera Marinčić

5. Doboj Hemodijaliza Doboj Gordana Žole

6. Foča Klinički centar Foča Stoja Radivojević

7. Gračanica Dijalizni centar Gračanica Abu-Odeh Khalid

8. Gradiška Dijalizni centar opšte bolnice Gradiška Igor Krčmar

9. Ilidža-Sarajevo Satelitski centar za hemodijalizu Ilidža Melka Avdagić

10. Istočno Sarajevo KCMF Ist. Sarajevo centar za hemodijalizu i nefrologiju Olivera Šešlija

11. Laktaši IDC Banja Luka II-Laktaši Arežina Aleksandar

12. Livno Centar za hemodijalizu Livno Zdenka Kelava

13. Mostar Centar za hemodijalizu KB Mostar Slavica Ćorić

14. Odžak Županijska bolnica Orašje - Odjel za dijalizu Odžak Želimir Stipančić

15. Prijedor Bolnica Prijedor DC Ljubomir Vuković

16. Sarajevo Centar za hemodijalizu KCU Sarajevo Halima Resić

17. Sarajevo Institut za nefrologiju KCU Sarajevo Senija Rašić

18. Sarajevo KCU Sarajevo-Pedijatrijska klinika-Nefrološko odjeljenje Danka Pokrajac

19. Šamac Centar za hemodijalizu Šamac Nenad Petković

20. Tešanj Centar za dijalizu opća bolnica Tešanj Besim Prnjavorac

21. Travnik JU Bolnica Travnik Faruk Bahtić

22. Trebinje Opšta bolnica Trebinje Branimir Čihorić

23. Tuzla UKC Tuzla Enisa Mešić

24. Zenica Centar za dijalizu Kantonalne bolnice Zenica Vedad Gradinčić

25. Zvornik Zdravstveni centar-Odsijek za hemodijalizu ZC Zvornik Koviljka Bogićević

26. Živinice Dom zdravlja Živinice - Dijalizni centar Kourbage Moazza

6

SKRAĆENICE, POJMOVI I DEFINICIJE

Skraćenica Pojam/definicija

BEN Balkanska endemska nefropatija

BiH Država Bosna i Hercegovina

CAPD Kontinuirana ambulantna peritonealna dijaliza

CCPD Kontinuirana ciklična peritonealna dijaliza

CRRT Kontinuirana zamjenska bubrežna terapija

DC Dijalizni centar

DC Brčko Distrikt Brčko Bosne i Hercegovine

DM Dijabetes melitus

EPO Eritropoetin

ERA-EDTA European Renal Association- European Dialysis and Transplantation Association

ESRD Terminalno zatajenje bubrega

FBiH Entitet Federacija Bosne i Hercegovine

FMC Fresenius Medical Care

GN Glomerulonefritis/skleroza

HbsAg Hepatitis B virus

HBZ Hronično bubrežno zatajenje

HCV Hepatitis C virus

HD Hemodijaliza

HDF Hemodijafiltracija

HF Hemofiltracija

HIV Virus humane imunodeficijencije

HT Hipertenzija

KBC Kliničko-bolnički centar

KCU Klinički centar univerziteta

Misc Razno

MRSA Meticilin rezistentni Staphylococcus aureus

PD Peritonelna dijaliza

PKD Policistični bubrezi, odrasli tip

Pmp (pmp) Na milion stanovnika

PN Pijelonefritis

RRT Nadomještanje bubrežne funkcije

Skraćenice, pojmovi i definicije

7

RS Entitet Republika Srpska

RVD Renovaskularna bolest

Tx Transplantacija bubrega

UKC Univerzitetski klinički centar

UNDT BiH Udruženje za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju Bosne i Hercegovine

Unkn Nepoznato

US United States

USRDS United States Renal Data Sistem

8

OPĆI PREGLED

U 2009. godini u Bosni i Hercegovini je bilo 26 dijaliznih centra, dok je u 2005. godini bilo 24. S obzirom na porast dijalizne populacije i broja dijaliznih mjesta, pojedini dijalizni centri u FBiH, zbog neadekvatnih prostornih kapaciteta, rade u četiri smjene (dijalize). U Bosni i Hercegovini jedan dijalizni centar dolazi na 135.000 stanovnika, u susjednoj Hrvatskoj na 114.000, u Makedoniji na oko 120.000, u Srbiji na 153.000, u Rumuniji na oko 310.000 stanovnika. Najveća koncentracija dijaliznih centara u Bosni i Hercegovini se nalazi na sjeveroistoku, u posavsko-semberskom regionu gdje je i dalje prisutna balkanska endemska nefropatija. Na jugu, u Hercegovini, egzistiraju tri dijalizna centra. Ova razlika je dijelom posljedica razlika u gustini naseljenosti stanovništva, ali, možda, i socijalnim i geografsko-klimatskim uslovima života. Zadovoljstvo je konstatirati da svi dijalizni centri sarađuju s Renalnim registrom Bosne i Hercegovine.

U FBiH nema privatnih dijaliznih centara, za razliku od RS gdje su svi centri privatizirani (Fresenius Medical Care), osim dijaliznih centara u Foči i Trebinju.

Evaluacija podataka za Renalni registar je bazirana na prikupljenim podacima iz 26 dijaliznih centara. U 2009. godini stopa incidence (na prvi dan) je iznosila 158,1 pmp (na milion stanovnika), a prevalence 708,4 pmp. Broj incident pacijenata je povećan za 14,4% u odnosu na 2002. godinu, a broj prevalent pacijenata je povećan za 77,5%.

Incidenca novih pacijenata na (RRT) (na prvi dan) u zemljama zapadne Evrope koje učestvuju u sekciji "A" Evropskog renalnog registra kreće se od 83 pmp (Finska) do 205 pmp (Grčka), a prevalenca od 513 pmp (Rumunija) do 1193 pmp (Belgija, francusko govorno područje) (ERA-EDTA Renalni registar, Godišnji izvještaj za 2009. godinu, Amsterdam, www. era-edta.reg.org). Od susjednih zemalja najveća je incidenca dijaliznih pacijenata u Srbiji (179 pmp), a najmanja u Crnoj Gori (30 pmp). Prevalenca je najveća u Hrvatskoj (931 pmp) i najmanja takođe u Crnoj Gori (335 pmp). Uočava se da je prevalenca pacijenata na nadomjesnoj terapiji bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini manja nego u većini zemalja zapadne Evrope, te uglavnom na istom nivou kao u drugim zemljama jugoistočne Evrope. Incidenca RRT pacijenata u BiH se uklapa u evropski prosjek, te se može očekivati i porast broja prevalent RRT pacijenata u Bosni i Hercegovini narednih godina, što će, naravno, imati posljedice u smislu potrebe otvaranja novih dijaliznih centara i povećanja potrebnih finansijskih sredstava.

Najzastupljeniji modalitet tretmana u BiH je standardna hemodijaliza u bolničkim HD centrima (incidenca i prevalenca 93,7% odnosno 88,7%). Nešto se povećao broj pacijenata koji se liječe peritonealnom dijalizom kao i broj transplantiranih pacijenata.

Opći pregled

9

Može se reći da hemodijaliza dominira kao tretman u svim zemljama koje participiraju u Evropskom renalnom registru, ali i da većina evropskih država ima mnogo veći broj transplantacija bubrega. Tako je u Norveškoj ukupna prevalenca pacijenata sa bubrežnim transplantatom 612,7 pmp, a u Bosni i Hercegovini 6,6% pacijenata ima funkcionalni graft (164 pacijenta).

Najčešća renalna oboljenja koja uzrokuju hronično zatajenje bubrega (HBZ) uključivši i incident i prevalent pacijente su; šećerna bolest, hronični pijelonefritis, hronični glomerulonefritis, hipertenzija i balkanska endemska nefropatija i to u sjeveroistočnoj Bosni. Balkanska endemska nefropatija je u dijaliznim centrima Posavine i Semberije i dalje vodeći uzrok terminalnog bubrežnog zatajenja. BEN na nivou Bosne i Hercegovine iznosi 8,9% kod incident pacijenata i 11,7% u prevalent pacijenata (na dan 31.12.2009.godine). U zemljama koje učestvuju u "A" sekciji ERA-EDTA Registra ukupna prevalenca pacijenata sa dijabetesom je 136 pmp (od 47 pmp u Rumuniji i na Islandu, do 373 pmp u Španiji, i regiji Kanarskih otoka), dok je u zemljama koje participiraju u "B" sekciji ERA-EDTA Registra prevalenca pacijenata sa dijabetesom 117 pmp (od 17 pmp u Rusiji, do 242 pmp u Portugalu i 297 pmp u Izraelu). BiH ima veću prevalencu pacijenata sa dijabetesom (113 pmp) od Srbije (101 pmp), Crne Gore (54 pmp) i Makedonije (91 pmp), a manju od Hrvatske (163 pmp). Kad su u pitanju incident pacijenti sa DM, onda je BiH rekorder u zemljama okruženja sa 47 pmp. Veću incidencu su u Evropi 2009. godine imali Turska (88 pmp), Izrael (83 pmp), Portugal (72 pmp), Slovačka (63 pmp), španski Kanarski otoci (73 pmp), Grčka (57 pmp) i Belgija, francusko govorno područje (50 pmp). Prosječna incidenca za pacijente sa dijabetesom je u 2009. godini bila 28 pmp za zemlje "A" sekcije i 32 pmp za zemlje "B" sekcije. Takva situacija je zabrinjavajuća i ukazuje nam da se mora puno više raditi na prevenciji dijabetesa i njegovih komplikacija.

10

INCIDENT PACIJENTI

a) Incident pacijenti na 1 dan

U 2009. su bila 554 incident pacijenata (na 1 dan ), sa incident stopom od 158,1 pmp (na milion stanovnika). Od tih 554 pacijenta, 324 su bili muškarci (188,5 pmp), a 230 žene (128,6 pmp). Muškarci predstavljaju 58,5% svih incident pacijenata. Prosječna dob incident pacijenata bila je 60,7 ± 14,9 godina, prosjek godina je bio 63,0. Prosječna dob incident muškaraca bila je 60,0 ± 15,3 godina (medijana 62,0 godina). Prosječna dob incident žena bila je 61,6 ± 14,4 godina (medijana 56,0 godina). 10 bolesnika koji su započeli RRT u 2009. su bili mlađi od 20 godina.

Grafikon 1: Broj incident pacijenata (na 1 dan) po godinama

343 386 353 319221

420

414 413 398

531

579 572554

251 254 235

146 140 146

170179 202 220

17 19 17

1814 17 15

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

1200

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

bro

j pac

ijen

ata

FBiH RS DC Brčko BiH.

Incident pacijenti

11

Grafikon 2: Pmp Incident pacijenata (na 1 dan) po godinama

77.0

109.7

158.1163.1163.9

103.9107.8108.0

151.4

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

120.0

140.0

160.0

180.0

200.0

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

pm

p

BiH

Tabela 1: Incident pacijenti (na 1 dan) u Bosni i Hercegovini 2001-2009.

Incident pacijenti na 1 dan

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Na nivou

N pmp N pmp N pmp N pmp N pmp N pmp N pmp N pmp N pmp

FBiH -* -* -* -* 251 -* 254 -* 235 -* 343 -* 386 -* 353 -* 319 -*

RS -* -* -* -* 146 -* 140 -* 146 -* 170 -* 179 -* 202 -* 220 -*

DC Brčko -* -* -* -* 17 -* 19 -* 17 -* 18 -* 14 -* 17 -* 15 -*

BiH 221** 77,0 420 109,7 414 108,0 413 107,8 398 103,9 531 151,4 579 163,9 572 163,1 554 158,

1

-* nepoznato;

** u 19 renalnih centara

Prvih godina formiranja Renalnog registra (2001 – 2003. godine) nije bilo potpunih podataka o broju incident pacijenata. Od 2003. godine iz 19 dijaliznih centara su dobijeni adekvatni podaci. Iz grafikona 2 se uočava da je najveći broj incident pacijenata bio u 2007-2008. godini što se može objasniti starijom dijaliznom populacijom preko 65 godina starosti koja se od tih godina enormno povećava.

Incident pacijenti

12

Grafikon 3: Starosne grupe incident pacijenata (na 1 dan)

67 60 6383 74 70

183 176 167208

221 211 212

128 129119

175185

173 16637 35

50

73

7796

96

630

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

550

600

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

Bro

j pac

ijen

ata ≥75

65-74

45-64

20-44

<20

Najveći broj incident pacijenata je pripadao dobnoj skupini 45-64 godina starosti. Ova tendenca kretanja sve starije dijalizne populacije se susreće i u zapadnoevropskim zemljama.

Tabela 2: Distribucija incident pacijenata (na 1 dan), prema životnoj dobi

Starosna grupa Godina

<20 20-44 45-64 65-74 ≥75

2003 3 (1%) 63 (15%) 183 (44%) 128 (31%) 37 (9%)

2004 6 (2%) 67 (16%) 176 (43%) 129 (31%) 35 (8%)

2005 2 (0,5%) 60 (15%) 167 (42%) 119 (30%) 50 (12,5%)

2006 12 (2%) 63 (12%) 208 (39%) 175 (33%) 73 (14%)

2007 13 (2%) 83 (14%) 221(39%) 185 (32%) 77 (13%)

2008 17 (3%) 74 (13%) 211(37%) 173 (30%) 96 (17%)

2009 10 (1,8%) 70 (12,6%) 212 (38,3%) 166 (30%) 96 (17,3%)

Napomena: Podaci za godine 2001. i 2002. su nepotpuni i zato nisu prezentirani.

Incident pacijenti

13

Grafikon 4: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1 dan) u Bosni i Hercegovini na dan 31.12.2009.

10,6%

16,0%

3,1%

11,0%

20,0%

6,7%

1,0%

23,3%

8,4% GN

PN

PKD

DM Type I

DM Type II

HT

RVD

Misc

Unkn

Vodeći uzrok nadomještanja bubrežne funkcije u većini evropskih zemalja su diabetes mellitus i arterijska hipertenzija. U Bosni i Hercegovini vodeći uzrok terminalnog stadijuma hronične bubrežne bolesti je: hronični glomerulonefritis (koji se najčešće klinički dijagnostikuje bez urađene biopsije bubrega) 23,3% i hronični pijelonefritis 20,0% za 2009. godinu. Diabetes mellitus je zastupljen sa 27,0% dijalizne populacije (grafikon 4).

Incident pacijenti

14

Grafikon 5: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1 dan), starosti do 45 godina. za period 2003-2009. godine

21 25 22 19 16 21 18

16 99

9 1312

9

5

1713

7 11

2210 20

10 7

12

920

18 27

115

9

7

17 6

7

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

Bro

j pac

ijen

ata

Unknown

Misc

RVD

HT

DM

PKD

PN

GN

Tabela 3: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1.dan), starosti do 45 godina,. za period 2003-2009. godine

Godina GN PN PKD DM HT RVD Misc Unknown Ukupno

2003 21 16 2 17 4 0 5 0 65

2004 25 9 2 13 4 0 12 5 70

2005 22 9 2 7 2 0 9 9 60

2006 19 9 1 11 2 0 20 7 69

2007 16 13 5 22 3 2 18 17 96

2008 21 12 2 10 10 2 27 6 90

2009 18 9 2 20 7 0 11 7 74


Incident pacijenti

15

Grafikon 6: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1. dan), starosti 75 i više godina, za period 2003-2009. godine

5 414 14 12 17 16

16 16

4 98 9

14 19

7 4

9

13

22 23

32 35

4

4

1216

136

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

Bro

j pac

ijen

ata

Unknown

Misc

RVD

HT

DM

PKD

PN

GN

Iz grafikona 6. se uočava da je osnovni uzrok hroničnog bubrežnog zatajenja u dijaliznoj populaciji preko 75 godina starosti u najvećem broju bio raznovrstan (miscellaneous) i udružen sa različitim komorbidnim stanjima.

Incident pacijenti

16

Tabela 4: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1.dan), starosti 75 i više godina, za period 2003-2009. godine

Godina GN PN PKD DM HT RVD Misc Unknown Ukupno

2003 1 14 2 4 2 0 7 2 32

2004 1 14 1 2 2 0 9 4 33

2005 3 12 0 9 6 1 13 4 48

2006 2 17 2 8 6 0 22 12 69

2007 2 16 0 9 2 6 23 16 74

2008 5 16 2 14 7 7 32 13 96

2009 4 16 2 19 4 2 35 6 88

Napomena: Podaci za godine 2001. i 2002. su nepotpuni i zato nisu prezentiran.i.

b) Incident pacijenti na 91.dan (pacijenti žive 90 dana od početka prve dijalize)

U 2009. je bilo 490 incident pacijenata (na 91 dan), sa incident stopom od 139,7 pmp, 288 muškaraca (167,5 pmp) i 202 žene (112,9 pmp). Muškarci su predstavljali 58,8% od incidenta (na 91 dan) pacijenata. Prosječna dob ove grupe incident pacijenata je bila 60,4 ± 14,9 godina (medijana 62 godine). Prosječna dob incident (na 91 dan) muškaraca bila je 59,9 ± 15,1 godina (medijana 61 godina). Prosječna dob incident (na 91 dan) žena bila je 61,1 ± 14,7 godina (medijana 64,0 godine).

Prilagođena incident stopa pmp (sa općom populacijom EU27 2005. godine koristi se za podešavanje proračuna) bila je 154,2 pmp; muškarci 171,0 pmp, a žene 123,4 pmp.

Primarna bubrežna oboljenja u incident pacijenata na dan 91. su bila slična kao u incident pacijenata na dan 1.; glomerulonefritis 11,4%; pijelonefritis 16,0%, dijabetična nefropatija: tip 1: 11,8%, tip 2: 20,3%, oba tipa 32,1%, hipertenzija 7,1%; renovaskularne bolesti 0,9%; policistična bolest bubrega 3,3%, razni (ostali) 22,3%, nepoznato: 6,9%.

Incident pacijenti

17

Grafikon 7: Broj incident pacijenata (na 91 dan) po godinama

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

Bro

j pac

ijen

ata

FBiH

RS

DC Brčko

BiH

Iz grafikona 7 se uočava da je u FBiH broj incident pacijenata bio 287, za razliku od RS gdje je taj broj bio 189 i u DC Brčko gdje je broj konstantan i ne raste (tabela 5.).

Tabela 5: Incident pacijenti (na 91 dan) u Bosni i Hercegovini 2001-2009.

Incident pacijenti na 91 dan

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Na nivou

N pmp N pmp N pmp N pmp N pmp N pmp N pmp

FBiH 154 -* 170 -* 165 -* 193 -* 209 -* 277 -* 287 -*

RS 92 -* 100 -* 98 -* 119 -* 126 -* 179 -* 189 -*

DC Brčko 4 -* 12 -* 7 -* 12 -* 11 -* 13 -* 14 -*

BiH 250 64,7 282 78,6 270 70,5 324 92,4 346 98,6 469 133,7 490 139,7

-* nepoznato;


18

PREVALENT PACIJENTI

Podaci koji se odnose na prevalentne ESRD pacijente koji se nalaze na raznim oblicima RRT su prikazani u tabeli 6 i grafikonu 8. Godišnji porast u 2009. godini, u odnosu na 2008., bio je 2,1.

Grafikon 8: Broj pacijenata prema vrsti tretmana u Bosni i Hercegovini za period 2003-2009. (HD: hemodijaliza; PD: peritonealna dijaliza; Tx: transplantacija bubrega)godine

67

2068

1619

1650 1791

1891

21562201

57 81 94 101 110 118

104 16

4

151

137

120

13713

6

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

2200

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

Bro

j p

acij

enat

a HD

PD

Tx

Najzastupljeniji modalitet tretmana terminalnog stadijuma hroničnog bubrežnog zatajenja je hemodijaliza sa 2201 pacijentom u 2009. godini zatim PD sa 118 pacijenata. Ukupan broj pacijenata sa funkcionalnim graftom je bio 164 pacijenta.

Prevalent pacijenti

19

Tabela 6: Prevalenca bubrežnih oboljenja prema vrsti tretmana za period 2003-2009.

31.12. Hemodijaliza Peritonealna dijaliza Graft funkcionalan

2003 (N) 1619 57 104

2004 (N) 1650 67 136

2005 (N) 1791 81 137

2006 (N) 1891 94 120

2007 (N) 2068 101 137

2008 (N) 2156 110 151

2009 (N) 2201 118 164

Povećanje 2004 (N/%) 31 / 1,9% 21 / 45,6% 32 / 30,7%

Povećanje 2005 (N/%) 141 / 8,5% 15 / 22,7% 1 / 0,7%

Povećanje 2006 (N/%) 100/ 5,6% 13 / 16,0% -17 / -8,8%

Povećanje 2007 (N/%) 177 / 9,4% 15 / 17,4% 17 / 14,2%

Povećanje 2008 (N/%) 88 / 4,3% 7 / 8,9% 14 / 10,2%

Povećanje 2009 (N/%) 45 / 2,1% 8 / 7,3% 15 / 8,6%

Napomena: Podaci za 2001. i 2002. godinu su nepotpuni i zato nisu prezentirani.

Iz tabele 6 se uočava da se iz godine u godinu povećava prevalenca pacijenata na dijalizi; za pacijente na hemodijalizi to povećanje u 2009. godini u odnosu na 2003. godinu iznosi 36%, a za pacijente na peritonealnoj dijalizi povećanje iznosi preko 100%. Povećan je broj pacijenata sa funkcionalnim graftom; u 2009. godini. U odnosu na 2003. godinu to povećanje iznosi 57%.

Grafikon 9: Najčešća renalna oboljenja kod prevalent pacijenata u Bosni i Hercegovini u 2009. godini.

12,5%

3,6%

6,1%

20,3%

18,7%

5,5%

22,8%

10,6%DM ty pe II

Dm ty pe I

Hipertension

GN

PN

PKD

Other

Unknown

Prevalent pacijenti

20

(skraćenice: DM type II: diabetic nephropathy type II; DM type I: diabetic nephropathy type I; Hipertenzion: hypertensive nephrosclerosis and/or ischemic nephropathy; GN: glomerulonephritis; PN: pyelonephritis; PKD: Policistis kidneyes, adult type;)

Primarna bubrežna oboljenja kod prevalent pacijenata: diabetic nephropathy: tip I: 3,6%, tp II: 12,5%, oba 16,1%; hypertensija 6,1%, glomerulonephritis 20,3%; polycystic kidney disease 5,5%; pyelonephritis 18,7%; ostalo 22,8%; nepoznato: 10,6%.

Tabela 7: Prevalent pacijenti tretirani različitim oblicima nadomještanja bubrežne funkcije na dan 31.12.2009.

31.12 Br. pacijenata (% od svih

RRT) % muškarci Mediana - godine

Diabetes mellitus – Tip I i II

(%)

Hemodijaliza 2201 (89%) 55,8% 59 (10-86) 16,1%

Peritonealna dijaliza 118 (4,7%) 56,8% 57 (1-80) 30,2%

Transplantacija* 164 (6,5%) 69,5% 43,5 (12-78) 4,9%

Svi* 2483 (100%) 55% 58 (1-86) 15,9%

Distribucija RRT modaliteta prevalent pacijenata prikazana je u Tabeli 7. Većina prevalent pacijenata tretirana je hroničnom hemodijalizom. Ovi pacijenti su stariji i imaju manji postotak dijabetičara od bolesnika liječenih peritonealnom dijalizom.

Tabela 8: Pmp incident i prevalent pacijenata za period 2002-2009 godina

31.12. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Incident pmp 110 108 107 104 151 164 163 158,1

Prevalent pmp 399 432 486 525 604 657 696 708,4

Napomena: Podaci za 2001. godinu su nepotpuni i zato nisu prezentirani.

Na dan 31. decembra 2009. godine, bilo je 2,483 prevalent pacijenata u Bosni i Hercegovini s prevalentnom stopom od 708,4 pmp; 1412 muškarca (821,4 pmp) i 1073 žene (599,8 pmp). Muškarci predstavljaju 56,8% prevalentnih RRT pacijenata. Prosječna starosna dob prevalentnih pacijenata je bila 57,2 ± 14,8 godina, srednja starosna dob je bila 59 godina. Prosječna dob prevalentnih muškaraca bila je 56,5 ± 14,9 godina, srednja starosna dob je bila 57 godina. Prosječna starosna dob žena je bila 58,2 ± 14,7 godina, srednja starosna dob je bila 60 godina. 33 pacijenta su imali manje od 20 godina.

Terapija eritropoetinom kod prevalent RRT pacijenata

Hemodijalizni pacijenti (N=2201, srednje dobi 60 godina (11-88), 55,8% muškaraca, 16,1% dijabetičara. Srednja sedmična doza u posljednjoj sedmici decembra 2009. godine je bila 4000 jedinica (srednja vrijednost ± 4.835 2.306 jedinica, raspon 500-15000 jedinica)).

Prevalent pacijenti

21

Pacijenti na peritonealnoj dijalizi (N=118, srednja dob 53 godina, raspon 7-81, medijana 50 ± 16,7 godina, 56,8% muškaraca, 30,9% dijabetičara). Srednja sedmična doza u posljednjoj sedmici decembra 2009. godine je bila oko 4000 jedinica (srednja vrijednost ± 3.612 1.917 jedinica, sa ubrojanim svim pacijentima).

Za transplantirane pacijente (N=164) nema pouzdanih podataka.

Grafikon 10: Procent prevalent RRT pacijenata tretiranih Eritropoetinom u periodu 2003-2009.

86,7%

76,3%

3,6%

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

HD

PD

Tx

86,7% pacijenata na hemodijalizi je bilo tretirano Eritropoetinom u 2009. godini. I primjena Eritropoetina je sve više zastupljena u odnosu na 2003. godinu kada je kod 81,4% pacijenata bio primjenjivan Eritropoetin (grafikon 10, tabela 9).

Tabela 9: Procent prevalent RRT pacijenata tretiranih Eritropoetinom u periodu 2003-2009.

31.12. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

HD (%) 81,4% 80,5% 82,9% 90,8% 87,1% 87,6% 86,7%

PD (%) 27,5% 28,8% 40,7% 50,0% 60,4% 69,1% 76,3%

Tx (%) -* -* -* -* -* 4,0% 3,6%

-* nepoznato


Prevalent pacijenti

22

Grafikon 11: Postotak prevalent RRT pacijenata tretiranih Eritropoetinom prema načinu davanja, u periodu 2003-2009.

72,0%

27,2%

72,8%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

80,0%

90,0%

100,0%

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

%

Subkutano (%) Intravenski (%) Intravensko željezo (%)

Eritropoetin je najčešče primjenjivan u našoj dijaliznoj populaciji (72,8%) intravenski 9, a 27,2% je subkutano (grafikon 11, tabela 10).

Tabela 10: Postotak prevalent RRT pacijenata tretiranih Eritropoetinom prema načinu davanja, u periodu 2003-2009.

31.12. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Subkutano (%) 92,2% 88,6% 90,7% 85,8% 75,4% 74,2% 72,0%

Intravenski (%) 4,7% 10,2% 8,5% 13,6% 23,6% 25,3% 27,2%

Intravensko željezo (%) 33,2% 47,2% 59,0% 69,8% 69,3% 70,3% 72,8%


Prevalent pacijenti po dijaliznim centrima na dan 31.12.2009. godine

Broj prevalent pacijenata po dijaliznim centrima značajno je različit.

2483 pacijenta u Bosni i Hercegovini imalo je neki od tretmana na dan 31.12.2009. godine. Broj prevalent pacijenata po dijaliznim centrima prikazan je narednim grafikonima i tabelama.

Prevalent pacijenti

23

Grafikon 12: Prevalent pacijenti po dijaliznim centrima na dan 31.12.2009. godine

78

269

63

81

107

113

62

32

85

96

271

163

194

64

226

43

28

56

192

59

13

76

46

3

63

0 30 60 90 120 150 180 210 240 270 300

Klinika za nefrologiju KCU Sarajevo

UKC Tuzla

Satelitski centar za hemodijalizu Ilidža

Dijalizni centar Gračanica

Eurodijalizni centar Bihać

JU Bolnica Travnik

FMC Dijalizni centar Zvornik

Centar za hemodijalizu Livno

Žup. boln. Orašje-odjel za dijalizu Odžak

Hemodijaliza Doboj

IDC Bijeljina

Centar za hemodijalizu KB Mostar

Klinika za hemodijalizu KCU Sarajevo

Bolnica Prijedor DC

Internacionalni dijalizni centar Banjaluka

Centar za dijalizu opća bolnica Tešanj

Opšta bolnica Trebinje

IDC Istočno Sarajevo

KB Zenica - Odjel za dijalizu

Bolnica Brčko DC

Klinički centar Foča

Zdrav. ustan. FMC cent. za dij. Šamac

Dom zdravlja Živinice - Dijalizni centar

KCU Pedijatrijska klinika-Nefr. odjeljenje

IDC Banja Luka II-Laktaši

Broj pacijenata

Iz grafikona 12 se uočava da je najveća prevalenca u IDC Bijeljina 271, zatim UKC Tuzla 269, i Klinika za hemodijalizu KCU Sarajevo sa Satelitskim dijaliznim centrom Ilidža 257 pacijenata. Za visoku prevalencu u IDC Bijeljina objašnjenje je balkanska endemska nefropatija.

Prevalent pacijenti

24

Grafikon 13: Postotak prevalent pacijenata prema starosnoj strukturi po dijaliznim centrima na dan 31.12.2009. godine

0%0%

138 1324

4815

241314161514

1823

616

281515

35

1610

2933

3843

6054

100%

48

58 6147

21

54

37

40 46 56 4960

43 46

49

44

77

20

52

48

24

17

51

8

3421

3221

16

25142121

38

21

51

131819

122121

211716

7

248779

2151016131418

7

261366361054

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

KC

U-N

efr.

Sar

ajev

oU

KC

Tuz

laS

araj

evo-

Ilidž

aG

račan

ica

Bih

aćT

ravn

ikF

MC

Zvo

rnik

Livn

oO

džak

Dob

ojID

C B

ijelji

naK

B M

osta

rK

CU

Sar

ajev

o-H

emod

ijaliz

aP

rijed

orB

anja

luka

Teš

anj

Tre

binj

eI.

Sar

ajev

oK

B Z

enic

aB

rčko

DC

Foč

aF

MC

Šam

acŽ

ivin

ice

KC

U P

edij.

klin

ika

Lakt

aši

Dijalizni centar

% p

acije

nat

a 75+

65-74

45-64

20-44

0-19

Najveći broj pacijenata preko 75 godina starosti je u DC Odžak i DC Šamac, dok je u većini centara najzastupljenija dijalizna populacija životne dobi između 45-64 godine.

Prevalent pacijenti

25

Tabela 11: Broj prevalent pacijenata prema starosnoj strukturi po dijaliznim centrima na dan 31.12.2009. godine

Star

. gru

pe

KC

U S

araj

evo-

Klin

ika

za n

efro

logi

ju

UK

C T

uzla

Sate

litsk

i cen

tar

za h

emod

ijal

izu

Ilid

ža

DIj

aliz

ni c

enta

r G

račan

ica

Eur

odij

aliz

ni C

enta

r K

B B

ihać

Cen

tar

za h

emod

ijal

izu

Tra

vnik

FM

C D

ijal

izni

cen

tar

Zvo

rnik

Cen

tar

za h

emod

ijal

. Liv

no

Žup

. bol

n. O

rašj

e-O

djel

za

dija

lizu

Odž

ak

Cen

tar

za h

emod

ijal

izu

Dob

oj

IDC

Bij

elji

na

Cen

tar

za h

emod

ijal

izu

KB

Mos

tar

Klin

ika

za h

emod

ijal

izu

KC

U S

araj

evo

Dij

aliz

ni c

enta

r P

rije

dor

Inte

rnac

. dij

aliz

ni c

enta

r B

anja

Luk

a

Cen

tar

za d

ijal

izu

opšt

a bo

lnic

a T

ešan

j

Ods

jek

za h

emod

.-O

pšta

bol

nica

Tre

binj

e

IDC

Ist

očno

Sar

ajev

o

KB

Zen

ica-

Odj

el z

a di

jaliz

u

Cen

tar

za d

ijal

izu

Brč

ko

Klin

ički

cen

tar

Foč

a

Zdr

avst

vena

ust

anov

a F

MC

Šam

ac

Cen

tar

za h

emod

ijal

izu

Živ

inic

e

KC

U P

edij

arij

ska

klin

ika-

Nef

rolo

ško

odje

lj.

IDC

Ban

ja L

uka

II-L

akta

ši

0-19 6 8 0 2 3 1 0 0 0 2 0 1 4 0 1 1 0 0 0 0 0 1 0 3 0

20-44 26 77 6 13 37 17 9 9 2 15 16 38 35 9 35 7 4 7 45 9 1 3 11 0 8

45-64 30 115 38 44 51 66 38 15 18 52 101 66 89 36 111 26 12 26 95 26 10 15 24 0 30

65-74 13 55 13 17 13 22 11 4 43 20 104 35 41 9 56 7 6 18 39 20 1 39 8 0 15

75+ 3 14 6 5 3 7 4 4 22 7 50 23 25 10 23 2 6 5 13 4 1 18 3 0 10

Med

iana

god

ine

(Ops

eg)

51,0

(17

-81)

52,0

(12

-83)

60,0

(25

-83)

55,0

(18

-85)

51,0

(18

-81)

55,0

(19

-80)

57,0

(28

-82)

50,5

(28

-86)

71,0

(41

-84)

56,0

(11

-87)

67,0

(21

-85)

57,0

(7-

85)

58,0

(13

-88)

59,0

(25

-82)

59,0

(19

-84)

54,0

(18

-81)

59,0

(32

-82)

57,5

(21

-79)

54,0

(22

-83)

62,0

(21

-83)

57,0

(35

-76)

71,0

(19

-87)

56,0

(21

-80)

14,0

(13

-17)

62,0

(27

-84)

26

AKUTNA DIJALIZA

CRRT - hemodijaliza se obavlja u jedinicama intenzivne njege u KCU Sarajevo , UKC Tuzla , KBC Mostar, KC Banja Luka i Kantonalna bolnica Zenica.

Akutne intermitentne dijalize se obavljaju u svim drugim centrima.

Grafikon 14: Broj pacijenata liječenih dijalizom zbog akutne bubrežne insuficijencije

413

274

456473

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

2006 2007 2008 2009

Godina

Bro

j pac

ijen

ata

s ak

utn

om

b

ub

režn

om

insu

fici

jen

cijo

m

Podaci o akutnim dijalizama putem Renalnog registra BiH su se počeli skupljati 2006. godine kada je bilo ukupno liječeno 413 pacijenata sa ABI , a u 2009. godini taj broj je porastao na 473 pacijenta.

Tabela 12: Broj pacijenata liječenih dijalizom zbog akutne bubrežne insuficijencije

31.12. 2006 2007 2008 2009

Broj pacijenata 413 274 456 473

Napomena: Podaci za period 2001-2005. godina su nepoznati i zato nisu mogli biti prezentirani.

Akutna dijaliza

27

Grafikon 15: Uzroci akutne bubrežne insuficijencije

57,1%

46,7%

55,0%

48,4%

19,6

%

22,6

%

14,9

% 20,9

%

23,2

% 30,7

%

30,0

%

30,7

%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

2006 2007 2008 2009

Godina

% p

acije

nat

a

Prerenalna

Renalna

Postrenalna

Iz grafikona 15 se uočava da je najčešći uzrok ABI bio renalnog porijekla u 2009. godini. 48,4% (229) pacijenata je imalo renalnu ABI, zatim prerenalna ABI u 30,7% (145) slučajeva i postrenalna ABI u 20,9% (99) pacijenata (tabela 13).

Tabela 13: Uzroci akutne bubrežne insuficijencije

31.12. 2006 2007 2008 2009

Prerenalna 96 84 137 145

Renalna 236 128 251 229

Postrenalna 81 62 68 99

Tabela 14. Tip akutne bubrežne insuficijencije

31.12. 2006 2007 2008 2009

Intermitentna -* 136 296 301

Kontinuirana -* 64 50 74

Kombinovana -* 74 110 98

Najčešći tip primjenjivane akutne dijalize je bila intermitentna dijaliza, dok su kontinuirane dijalizičke metode bile zastupljene u manjem broju (u 2009. godini 74 pacijenta).

Akutna dijaliza

28

Grafikon 16: Ishod akutne bubrežne insuficijencije

28,0

%

37,6

%

30,0

%

27,5

%33,5

%

10,7

%

31,7

%

33,6

%38,5%

51,7%

38,4% 38,8%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

2006 2007 2008 2009

Godina

% p

acije

nat

a

Umrli Oporavljeni-oporavljeni Nastavljaju hronični program dijalize

Iz grafikona 16 se vidi da je u 2009. godini 38,8% pacijenata završilo letalnim ishodom, 33,6%, je ostalo na hroničnom programu hemodijalize, dok je 27,5% oporavilo bubrežnu funkciju (tabela 15).

Tabela 15: Ishod akutne bubrežne insuficijencije

31.12. 2006 2007 2008 2009

Umrli (%) 38,5% 51,7% 38,4% 38,8%

Izliječeni (%) 28,0% 37,6% 30,0% 27,5%

Nastavili hronični program dijalize (%) 33,5% 10,7% 31,7% 33,6%

Napomena: Podaci za period 2001-2005. godina su nepoznati i zato nisu mogli biti prezentirani.

29

DIJABETSKA NEFROPATIJA

Grafikon 17: Pmp incident (na 91 dan) i prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2002-2009. godina

pmp=42,9

pmp=112,6

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

120

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

pm

p

Incident (pmp)

Prevalent (pmp)

Iz grafikona 17 se uočava da je evidentan porast pacijenata sa diabetes mellitusom od 2002. godine kada je prevalenca bila 34,5 pmp za razliku od 2009. godine kada je prevalenca bila 112,6 pmp. Diabetes mellitus i u Bosni i Hercegovini postaje jedan od vodećih uzroka hroničnog bubrežnog zatajenja (tabela 16).

Tabela 16: Pmp incident (na 91 dan) i prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2001-2009. godina

31.12 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Incident (pmp) -* 11,8 14,1 14,1 15,7 21,9 21,7 20,5 42,9

Prevalent (pmp) -* 34,5 44,6 51,1 59,8 73,5 85,2 94,9 112,6

-* Nedostaje podatak

Tabela 17: Pmp incident pacijenata (na 91 dan) sa diabetes melitusom za period 2001-2009. godina

31.12 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

DM tip I -* 0,8 0,9 2,9 4,3 15,1

DM tip II -* 11,8 14,1 14,1

14,9 21,0 18,8 16,2 25,9

Dijabetska nefropatija

30

-* Nedostaje podatak.

Iz tabele 17 se vidi da je diabetes mellitus tip II. više zastupljen i u 2009. godini, broj incident pacijenata /pmp bio je 25,9.

Tabela 18: Pmp prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2001-2009. godina

31.12 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

DM tip I -* 5,5 2,9 6,0 10,5 24,5

DM tip II -* 34,5 44,6 51,1

54,3 70,6 79,2 84,4 86,4

-* Nedostaje podatak

Iz tabele 18 se uočava da je najveći broj pacijenata sa diabetesnom nefropatijom započeo dijalizni tretman u 2009 . godini kada je broj prevalent/pmp pacijenata iznosio 86,4.

Grafikon 18: Pmp incident pacijenata (na 91. dan) sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2001-2009. godina

pmp=25,4

pmp=17,7

0

3

6

9

12

15

18

21

24

27

30

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

pm

p

Muškarci (pm p)

Žene (pm p)

Iz grafikona 18 se uočava da su muškarci bili u većem procentu zastupljeniji od ženske dijalizne populacije u 2009. godini; 25,4 pmp muškaraca , za razliku od 17,7 pmp žena (tabela 19).


31

Tabela 19: Pmp incident pacijenata (na 91 dan) sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2001-2009. godine

31.12 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Muškarci (pmp) -* 4,4 6,7 6,7 8,1 12,8 12,3 14,2 25,4

Žene (pmp) -* 2,1 7,3 7,3 7,6 9,1 9,4 13,4 17,7


Grafikon 19: Pmp prevalent pacijenata sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2001-2009. godine

pmp=65,0

pmp=47,6

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

75

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

pm

p

Muškarci (pmp)

Žene (pmp)

Iz grafikona 19 i tabele 20 se uočava da su kod prevalent pacijenata muška dijalizne populacija bila zastupljenija 65 pmp za razliku od ženske populacije 47,6 pmp (2009.)

Tabela 20: Pmp prevalent pacijenata sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2001-2009. godine

31.12 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Muškarci (pmp) -* 17,5 20,9 26,1 30,0 40,8 47,9 51,6 65,0

Žene (pmp) -* 13,8 24,5 23,2 29,7 32,2 37,3 43,3 47,6



32

Grafikon 20: Starosne grupe incident pacijenata (na 91. dan) sa diabetes melitusom za period 2002-2009. godine

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

%

0-19 20-44 45-64 65-74 75+

Tabela 21: Starosne grupe incident pacijenata (na 91. dan) sa diabetes melitusom za period 2001-2009. godine

Starosna grupa 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

0-19 godina (%) -* 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

20-44 godina (%) -* 12,0% 22,2% 18,5% 8,3% 9,1% 23,7% 10,3% 11,2%

45-64 godina (%) -* 56,0% 53,7% 40,7% 48,3% 54,5% 35,5% 48,5% 50,5%

65-74 godina (%) -* 16,0% 22,2% 40,7% 31,7% 29,9% 34,2% 33,0% 24,3%

Preko 75 godina (%)

-* 16,0% 1,9% 0,0% 11,7% 6,5% 6,6% 8,2% 14,0%


Najzastupljenija dijalizna populacija sa diabetes mellitusom je bila između 45. i 64. godine starosti, dok je preko 75 godina bilo 14% pacijenata (grafikon 20, tabela 21).


33

Grafikon 21: Starosne grupe prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2001-2009. godine

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

%

0-19 20-44 45-64 65-74 75+

I u grupi prevalent pacijenata sa diabetes mellitusom najzastupljenija je bila dijalizna populacija između 45-64 godine starosti, a zatim i dijalizna populacija između 65-74 godine starosti (29,3%) (grafikon 21, tabela 22).

Tabela 22: Starosne grupe prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2001-2009. godine

Starosna grupa 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

0-19 godina (%) -* 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

20-44 godina (%) -* 20,7% 21,8% 21,7% 18,3% 15,6% 19,4% 16,5% 16,2%

45-64 godina (%) -* 55,4% 58,0% 45,5% 45,9% 46,9% 40,8% 43,5% 46,5%

65-74 godina (%) -* 18,2% 18,4% 30,2% 30,1% 30,5% 34,1% 33,6% 29,3%

Preko 75 godina (%)

-* 3,3% 1,7% 2,6% 5,7% 7,0% 5,7% 6,3% 8,0%



34

Grafikon 22: Mediana (godine) incident pacijenata (na 91. dan) sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2002-2009. godine

Ž=65,0

M=59,0

0

10

20

30

40

50

60

70

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

Med

ian

a (g

od

ine)

Muškarci Žene

Iz grafikona 22 i tabele 23 se uočava da je ženska dijalizna populacija bila starije životne dobi (65,0 godina) za razliku od muške dijalizne populacije čija je srednja životna dob bila 59 godina.

Tabela 23: Mediana (godine) incident pacijenata (na 91. dan) sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2001-2009. godine

31.12 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Mediana - Muškarci -* 53,0 57,5 54,0 62,0 58,0 56,0 59,0 59,0

Mediana - Žene -* 63,5 59,0 65,0 64,0 65,0 66,0 64,0 65,0



35

Grafikon 23: Mediana (godine) prevalent pacijenata sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2002-2009. godine

Ž=64,0

M=60,0

0

10

20

30

40

50

60

70

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

Med

ian

a (g

od

ine)

Muškarci Žene

I u prevalent dijaliznoj populaciji žene su bile starije životne dobi od muškaraca (grafikon 23, tabela 24).

Tabela 24: Mediana (godine) prevalent pacijenata sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2001-2009. godine

31.12 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Mediana - Muškarci -* 55,0 55,0 57,0 56,0 58,0 58,0 58,0 60,0

Mediana - Žene -* 61,0 60,0 62,0 63,0 64,0 65,0 65,0 64,0


36

BALKANSKA ENDEMSKA NEFROPATIJA

Posebno mjesto u ovoj publikaciji zauzima balkanska endemska nefropatija.

Balkanska endemska nefropatija (BEN), hronični tubulointersticijski nefritis (vjerovatno toksična nefropatija uzrokovana aristolohijskom kiselinom) je još uvijek veliki uzrok terminalnog bubrežnog zatajenja u Bosni i Hercegovini. Prevalenca dijaliznih pacijenata sa BEN je bila 77 u 2005., 81 u 2006. a 83 pmp u 2009. godini. U poređenju s tim, prevalenca dijaliznih pacijenata sa diabetesom je bila 59,6 u 2005., 73,5 u 2006. a 112,6 pmp u 2009. godini. Očito je da broj oboljelih od balkanske endemske nefropatije ne raste, čak se značajno smanjuje procentualni udio ovih pacijenata u odnosu na druge primarne bolesti, naročito dijabetičnu nefropatiju.

U sjeveroistočnoj Bosni (BEN regija) prevalenca dijaliznih pacijenata sa BEN je 3,5 puta veća nego kod ostalih pacijenata. Više je oboljelih žena. Većina BEN pacijenata (76,6%) su stariji od 65 godina i zabilježili smo samo jednog pacijenta mlađeg od 45 godina.

Poslednjih godina zapaža se relativni pad incidente novih pacijenata sa BEN na hroničnom dijaliznom tretmanu (13,9 pmp u 2009. godini) u odnosu na 43 pmp pacijenata sa diabetesom. Od ukupnog broja hroničnih dijaliznih pacijenata u Bosni i Hercegovini u 2009. godini 291 (11,7%) su pacijenti s BEN, što predstavlja značajan zdravstveni i finansijski problem u našoj zemlji.

Tabela 25: Broj pacijenata sa balkanskom endemskom nefropatijom za period 2001-2009. godine

31.12 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Broj pacijenata / pmp 188 / 54 245 / 70 246 / 70 270 / 77 285 / 81 306 / 87 306 / 87 291 / 83

Muškarci (%) 47,9% 48,6% 48,4% 44,6% 44,2% 47,4% 50% 51,2

Žene (%) 42,1% 51,4% 51,6% 55,4% 55,8% 52,6% 50% 48,8

Napomena: Podaci za 2001. godinu su nepotpuni i zato nisu prezentirani.

Najveći broj pacijenata sa BEN-om je bio u 2007/2008. godini 306, da bi u 2009. godini bio lagani pad broja ovih pacijenata (tabela 25).

Balkanska endemska nefropatija

37

Grafikon 24: Dužina trajanja dijalize kod pacijenata sa endemskom nefropatijom na dan 31.12.2009.

2,4%5,1%

25,4%

67,0%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

≤5 godina 6-10 godina 11-15 godina >15 godina

% p

acije

nat

a

Najveći broj pacijenata sa BEN-om je bio na dijalizi manje od 5 godina, a najmanji procenat 2,4% više od 15 godina (grafikon 24).


38

Grafikon 25: Starosna struktura pacijenata sa dijagnozom balkanska endemska nefropatija na dan 31.12.2009.

23,0%

51,2%

25,4%

0,0% 0,4%0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

0-19 20-44 45-64 65-74 75+

Starosne grupe pacijenata sa BEN-om

% p

acije

nat

a

Životna dob pacijenata sa BEN-om je bila u 51,2% slučajeva između 65-74 godina starosti (grafikon 25).

Tabela 26: Broj pacijenata sa balkanskom endemskom nefropatijom u 2009. godini po dijaliznim centrima

31.12 Bijeljina Brčko Odžak Šamac

Broj pacijenata i % 163 (56,0%) 11 (3,7%) 57 (19,6%) 47 (16,2%)

Najveći broj pacijenata sa endemskom nefropatijom je bio u IDC Bijeljina, 163 pacijenata, a zatim u DC Odžak 57 pacijenata i Šamac 47 pacijenata (tabela 26).


39

Grafikon 26: Vodeći uzroci smrti kod pacijenata sa endemskom nefropatijom za period 2003-2009. godine

4,4%4,4%

20,8%18,8%

41,6%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

Cardiac Vascular Cancer Gastro-intestinal

Nepoznato

% p

acije

nat

a

Vodeći uzrok smrti kod pacijenata sa BEN-om su bila kardiovaskularna oboljenja, 41,6% (grafikon 26).

40

PEDIJATRIJSKI RRT PACIJENTI U BOSNI I HERCEGOVINI

Akutna renalna insuficijencija

Dijalizna terapija postala je važna terapijska komponenta pedijatrijskih nefrologa. Naučni i tehnološki napredak tokom druge polovine XX vijeka omogućio je razvoj dijaliznih tehnika i njihovu primjenu kod djece. Peritonealna dijaliza se koristi u kliničkoj praksi od 1961. godine za liječenje akutne bubrežne insuficijencije, a od 1968. za liječenje hroničnog bubrežnog zatajenja. Kontinuirana ambulatorna peritonealna dijaliza (CAPD) i automatska peritonealna dijaliza (APD) kod djece se primjenjuju od početka osamdesetih godina prošlog vijeka. Hemodijaliza kao metod liječenja bubrežne insuficijencije u djece uvedena je u rutinski rad u svijetu u sedmoj i osmoj deceniji prošlog vijeka, iako su prvi pokušaji učinjeni još 1955. godine.

U Bosni i Hercegovini se intermitentna peritonealna dijaliza (IPD) koristila u liječenju djece s akutnim i hroničnim bubrežnim zatajivanjem još sedamdesetih godina prošlog vijeka, a zabilježeno je i liječenje djece IPD-om u više slučajeva trovanja gljivama (Amanita phaloides) i izoniazidom. Na Pedijatrijskoj i Internoj klinici UKC Tuzla, djeca se uspješno liječe intermitentnom peritonealnom dijalizom i hemodijalizom od 1975. godine. Jedna bolesnica koja je sada već preko 30 godina na hroničnom hemodijaliznom tretmanu, počela se dijalizirati sa 12 godina. Jedna druga djevojčica koja se počela liječiti hroničnom hemodijalizom u dobi od osam godina, uspješno je transplantirana prije 10 godina, nakon što je 20 godina liječena hemodijalizom.

Na Pedijatrijskoj klinici Kliničkog centra Univerziteta u Sarajevu (KCU Sarajevo) započela se dijaliza pred sam rat 1992. godine. Nakon stanke od 5 godina opet se krenulo sa peritonealnom dijalizom, koja je u poslijeratnom periodu bila sporadična, a hemodijaliza se obavljala u Centru za hemodijalizu Kliničkog centra Univerziteta u Sarajevu.

U Bosni i Hercegovini se za pedijatrijske pacijente sa renalnim zatajenjenm preferira peritonealnu dijalizu, rukovodeći se time da je to, prema aktuelnoj zvaničnoj literaturi koja tretira ovu problematiku, optimalni izbor za djecu, posebno onu mlađu od 5 godina života. Prednosti PD nad HD kod djece su: jednostavnost, efikasnost, relativna bezbjednost, manje dijetetske redukcije (skoro slobodan unos soli, bjelančevina, tečnosti), nema bolnih intervencija, odnosno, nema potrebe za krvnožilnim pristupom, koji je vrlo teško uraditi u toj dobnoj skupini, obavlja se u kućnim uslovima, čime je obezbjeđena bolja socijalna adaptabilnost i omogućava stabilnu kontrolu biohemijskh parametara, bez disekvilibrijum sindroma. Konačno, kliničke prednosti PD u djece ogledaju se u boljem rastu, boljoj kontroli krvnog pritiska, acidoze i anemije. U izboru dijaliznog modaliteta svakako treba poštovati pacijentov i roditeljski izbor i

Pedijatrijski RRT pacijenti

41

usaglašavati ga sa kliničkim iskustvima i znanjima medicinskog osoblja koje je osposobljeno za određeni tip dijalize.

Akutna bubrežna insuficijencija (ABI) je prilično česta kod hospitalizirane djece. Ona se javlja u 2% do 5% hospitaliziranih odraslih osoba, a kod djece učestalost je nešto niža, osim u ranom dojenačkom periodu, gdje se kreće oko 8%. Uzrok tome su specifičnosti bubrega kod novorođenčeta, što se ogleda u nezrelosti mehanizma autoregulacije protoka krvi kroz bubreg. Ovako ozbiljno zdravstveno stanje malih pacijenata pridonosi visokom letalitetu u ranoj dječijoj dobi i do 60%.

Na Pedijatrijskoj klinici Kliničkog centra Univerziteta u Sarajevu (KCU) 1998. godine uspostavljena su Odjeljenja intenzivnog liječenja novorođenčeta i polivalentno pedijatrijsko odjeljenje intenzivnog liječenja dojenčadi i veće djece. To je doprinijelo da se na Pedijatrijskoj klinici primaju najteži pacijenti sa područja Federacije Bosne i Hercegovine. Pored pacijenata sa teškim internističkim oboljenjima, na odjeljenju se liječi i veliki procenat hirurških pacijenata, posebno onih nakon operacija složenih anomalija srca, zatim trovanja, trauma i opekotina. U većini razvijenih zemalja u jedinicama intenzivnog liječenja djece udio hirurških bolesnika iznosi oko 50%.

U UKC Tuzla, na Pedijatrijskoj klinici i Internoj klinici, Odjel za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju, djeca sa akutnim zatajenjem bubrega se liječe akutnim intermitentnim ili kontinuiranim metodama hemodijalize i/ili hemodijagiltracije uz pomoć savremenih mobilnih aparata koji omogućavaju liječenje djece u jedinicama intenzivne njege ili bilo kojem drugom odjelu. Osim hemodijalize i peritonealne dijalize mogu se primjenjivati i ostale metode ekstrakorporalne depuracije krvi, kao što su hemoperfuzija i plazmafereza.

U UKC Tuzla je od 1999. godine do danas, u saradnji sa prof. Ferdinandom Muhlbacherom, uspješno transplantirano šestoro djece (žive rodbinske transplantacije), od kojih su dva dječaka više godina liječena kontinuiranom ambulantnom peritonealnom dijalizom.

U periodu od 1. januara 2006. godine do 31.3.2011. godine bilo je 36 pacijenata sa ABI na Pedijatrijskoj klinici KCU Sarajevo koji su u liječenju zahtijevali dijalizu. Preferirali smo peritonealnu dijalizu (PD) sa stay-safe sistemom, a od marta 2009. godine započeli smo i hemodijalizu (PD) na aparatu Multifiltrate Acute Therapy Systems – Fresenius Medical Care pod nadzorom i uz edukaciju Prof. dr. Halime Resić i njenog tima iz Centra za hemodijalizu KCU Sarajevo. Kontinuirana veno-venozna hemofiltracija je korištena za teške, životno ugrožene pacijente sa ABI kod 9 djece, gdje je kombinovana i sa peritonealnom dijalizom.

Životna dob pacijenata koji su zbog ABI bili na dijalizi bila je od 21 dan do 15 godina, a odnos polova je bio 20 (55.56%) muških i 16 (44.44%) ženskih. ABI je bila prisutna


42

kod 21 (58.33%) djeteta u novorođenačkoj i dojenačkoj dobi, a kod 15 u starijoj životnoj dobi (41.67%). Prerenalni uzroci ABI su bili prisutni kod 20 pacijenata (55.55%), renalni kod 15 (41.67%), a postrenalni kod 1 djeteta (2.78%). U novorođenčeta i dojenčeta ARI je bila uzrokovana kombinacijom prenatalne asfiksije, respiratornog distres sindroma, srčane insuficijencije uslovljene srčanim manama, koje su bile operabilne ili neoperabilne, sepsom, kongenitalnim anomalijama jednog ili više organa i u 2 slučaja hemolitičko-uremičkim sindrom. Obično se kod jednog djeteta kombiniralo više složenih bolesti, sa čestim provođenjem većih hirurških zahvata tokom liječenja, što je direktno ugrožavalo njihov život. Incidencija akutne renalne insuficijencije u neonatusa i male djece, posebno akutna tubularna nekroza povećava se sa razvojem neonatalne intenzivne njege širom svijeta, transportnih servisa i agresivnog hirurškog pristupa kritično bolesnoj djeci, npr. otvorene operacije srca u dojenčadi i male djece. Kongenitalne i vaskularne bolesti čine druge bolesti koje doprinose akutnoj i hroničnoj renalnoj insuficijenciji u neonatusa.

Kod djece iznad prve godine života u 7 slučajeva uzrok je bio hemolitičko-uremički sindrom, čiji se porast bilježi u zadnjim godinama na Pedijatrijskoj klinici, u 3 slučaja sistemske bolesti u kombinaciji sa sindromom aktivacije makrofaga, u dva slučaja akutna limfoblastna leukoza u kombinaciji sa sepsom, zatim po jedan slučaj trovanje nesteroidnim antiinflamatornim lijekovima, zatim kongenitalna anomalija urinarnog sistema udružena sa komplikacijama ventrikuloperitonealnog šanta usljed hidrocefalusa kod djeteta sa operisanom mijelomeningokelom lumbo-sakralne regije udružen sa sepsom i intersticijalni nefritis nepoznate etiologije.

Kod 16 (44.44%) pacijenta uslijedio je smrtni ishod zbog prirode primarne bolesti i sindroma višestrukog zatajenja organa. Najveći broj smrtnosti je bio zastupljen kod djece u prvoj godini života, njih 11 (68.75%), a 5 (31.25%) su bila djeca starije životne dobi. Ovaj odnos je razumljiv, jer ABI kod vrlo malih beba ima lošu prognozu i obično odražava poremećaje više organskih sistema. Većina djece su razvila akutno zatajenje bubrega u prvoj sedmici boravka na Odjeljenju intenzivnog liječenja. Po literaturi, čak, 82% akutnog bubrežnog zatajenja se dešava u inicijalnoj sedmici intenzivnog liječenja i kao takav povezan je sa visokom stopom mortaliteta i velikim bolničkim troškovima.

U sve preživljele djece bubrežna se funkcija oporavila, te dalja dijaliza nije bila potrebna. U 2 pacijenta ostala je hronična bubrežna bolest, hipertenzija i trajna tubularna disfunkcija, što zahtijeva brižljivo praćenje i terapijsko-dijetetske mjere kako bi se spriječio razvoj terminalnog zatajenja bubrega.

Hronična bubrežna insuficijencija kod djece

Učestalost progresivne bubrežne bolesti koja vodi terminalnoj hroničnoj bubrežnoj insuficijenciji (HBZ ili engl. end-stage renal disease - ESRD) procjenjuje se na 1.5 do


43

3 djeteta na milion ukupne populacije djece ispod 16. godine života. Ona se mijenja ovisno o kojoj se zemlji radi, socioekonomskim uslovima i rasnoj prijemčjivosti za bubrežne bolesti. Manje od 10% otpada na djecu ispod 3. godine života, 10% na onu između 3. i 6. godine, 20% između 6. i 9. godine i 60% na djecu stariju od 9 godina. Za djecu sa HBZ najbolje rješenje je transplantacija bubrega, ali zbog nemogućnosti da se ista obavi kod svakog djeteta ili dok se čeka na transplantaciju bubrega ostaje druga metoda liječenja, a to je dijaliza.

Od vremena kada je započeta registracija dijaliznih pacijenata u Renalni registar Bosne i Hercegovine na Pedijatrijskoj klinici Kliničkog centra Univerziteta u Sarajevu, dakle, od početka 2006. godine do 31.03. 2011. godine, dijalizom je liječeno 10 pacijenata sa HBZ. Od navednih pacijenata 7 (70%) je bilo muškog pola, a 3 (30%) ženskog. Svake godine na Pedijatrijskoj klinici je prosječno 1 novi mali bolesnik koji zahtijeva hroničnu dijalizu. Životna dob pacijenata sa HBZ je bila od 5 mjeseci do 17 godina (prosjek 10.45 godina). Uzroci HBZ su bili u 3 (30%) slučaja teške kongenitalne malformacije bubrega i mokraćnog sistema (2 pijelonefritisa usljed kongenitalne opstruktivne uropatije sa vezikoureteralnim refluksom i 1 pijelonefritis usljed vezikoureteralnog refluksa), 3(30%) glomerularne bolesti (1 membranoproliferativni glomerulonefritis, 1 fokalna segmentna glomeruloskleroza i 1 glomerulonefritis koji nije histološki ispitan), 1 (10%) kongenitalni nefrotski sindrom (Finski tip) i 3 (30%) slučaja nepoznate etiologije.

Samo dva pacijenta su prije započinjanja dijalize imala glomerularnu filtraciju (GFR) od 10 do 15 ml/min, što je inače poželjno za započinjanje dijalize, dok su ostali došli sa već razvijenim simptomima uremije, dakle u kritičnom stanju. U 3 slučaja se ranije nije ni znalo da djeca boluju od bolesti urinarnog sistema, tako da je ostala nepoznata primarna bolest bubrega, koja je dovela do HBZ. Sve to zorno govori o slaboj razvijenosti primarne zdravstvene zaštite i preventivne medicine u našoj državi.

Od 10 pacijenata koji su dijalizirani u navedenom periodu, njih 9 (90%) je krenulo sa kontinuiranom ambulantornom peritonealnom dijalizom (CAPD), a jedan je odmah započeo hemodijalizu u Centru za hemodijalizu KCU Sarajevo. Uzrok tome su bili ekstremni metabolički poremećaja, hipokalcemičke konvulzije, anemija i teško opšte stanje, uslovljeno kasnim dolaskom na Pedijatrijsku kliniku KCU Sarajevo, što je zahtijevalo hitnu intervenciju. Pored toga pacijent je bio ekstremno adipozan, mada to nije kontraindikacija za izvođenje peritonealne dijalize na osnovu zadnjih kliničkih preporuka ekspertne grupe European Renal Best Practice (ERBP) iz 2010. godine. Nakon provedene edukacije roditelja i djece peritonealna dijaliza se dalje izvodi u kućnim uslovima.

U daljem toku liječenja naših pacijenata jedan pacijent je sa peritonealne dijalize zbog gljivičnog peritonitisa prebačen na hemodijalizu u Centar za hemodijalizu KCU Sarajevo, dok je jedan pacijent nastavio dijalizu u drugom dijaliznom centru izvan


44

Bosne i Hecegovine. Pacijent koji je dosegnuo životnu dob preko 18 godina preuzet je na dalji tretman Nefrološkog odjeljenja Interne klinike i već je na peritonealnoj dijalizi 7 godina. Od pacijenata koji su se nalazi na peritonealnoj dijalizi kod troje (30%) je izvršena uspješna rodbinska transplantacija bubrega i to kod jednoga nakon 6 mjeseci PD u životnoj dobi od 17 godina, kod drugoga nakon 2 godine u dobi od 15 godina i kod trećeg nakon 5 godina PD u 17 godini života. U sva tri slučaja donori su bili roditelji djece, a transplantacija se obavila u KCU u Sarajevu. Dalje njihovo vođenje je u nadležnosti Nefrološkog odjeljenja Interne klinike. Renalna transplantacija je najbolji tretman za većinu djece sa HBZ. Iako su mogućnosti liječenja dijalizom znatno unapređene u posljednjim decenijama, transplantacija bubega i to preemptivna trebala bi da bude cilj liječenja djece sa krajnjim stadijem bubrežne bolesti.

Pored dijaliznog tretmana kod svih pacijenata korišteni su i konzervativni postupci, koji se odnose na pravilnu ishranu, održavanje ravnoteže vode, liječenje osteodistrofije, hipertenzije, anemije, infekcija i svih drugih poremećaja koje nosi hronično bubrežno zatajenje. Djeca sa HBZ imaju jedinstvene nutricione zahtijeve. Posebno je to izraženo kod djece mlađe od 2 godine života i kod adolescenata gdje se u periodu ubrzanog rasta nameću specijalni nutricioni zahtijevi. Ova kategorija pacijenata zahtijeva brižan nadzor ljekara i nutricionista sa specijalnim vještinama u nutricionim potrebama za pacijente sa HBZ. Ispunjenjem navednih ciljeva postiže se konačni cilj za djecu sa HBZ, a to je postizanje normalnog rasta, kognitivnog razvoja i uspjeha u školi. Priroda ovoga cilja u prisustvu uremičkog miljea uslovljava da obezbjeđenje njege mora biti multiaspektno i multidisciplinarno. Svi naši dijalizni pacijenti primali su humani rekombinantni eritropoetin subkutano. Nažalost, nijedan pacijent nije primao rekombinantni humani hormon rasta odobren za upotrebu u populaciji sa HRI 1993. godine. Razlog tome je što je u našim uslovima, on rezevisan samo za pacijente sa apsolutnim deficitom hormona rasta. Od naših pacijenata na dijalizi, samo 2 pacijenta su imala tjelesnu visinu ispod 3 percentila za dob i pol. Treba naglasiti da nijedna forma dugotrajne dijalize rutinski ne može ponovo uspostaviti normalnu brzinu rasta. Potreba za adekvatnim rastom je najznačajnija objektivna mjera koja postavlja pedijatrijske dijalizne pacijente na posebno mjesto u odnosu na odrasle dijalizne pacijente.

Peritonitis, kao komplikacija peritonealne dijalize, bio je prisutan kod 3 pacijenta. U dva slučaja uzrok je bio Staphylococcus epidermidis, a u jednom gljivica Candida famata, što je zahtijevalo prelazak pacijenta sa peritonealne dijalize na hemodijalizu. Jedan pacijent razvio je kardiomiopatiju, usljed hipertenzije i volumnog opterećenja srca.

Smrtni ishod je bio samo kod jednog pacijenta sa kongenitalnim nefrotskim sindromom usljed komplikacija osnovne bolesti, sepse.


45

U ne tako davnoj prošlosti pedijatrijski nefrolozi su preferirali renalnu zamjensku terapiju, (dijalizu ili transplantaciju), samo kod djece starije od godine dana. Takođe su često prihvaćali roditeljsku odluku da odbiju renalnu zamjensku terapiju kada su pacijenti bili mlađi od 1 mjeseca. Smatralo se da je životna dob mlađa od 2 godine riziko faktor za transplantaciju, zbog visoke stope mortaliteta i odbacivanja grafta. Unapređenjem tehnologije liječenja dijalizom, proizvodnjom kvalitetnijih otopina za dijalizu i biokompatibilnih membrana visokih ultrafiltracijskih mogućnosti, kao i razvojem imunologije i primjenom moćne imunosupresivne terapije koji sprečavaju odbacivanje transplantiranog bubrega, omogućeno je bolje liječenje djece sa zatajenjem bubrega, ne samo starije životne, već se postiglo da je sada renalna zamjenska terapija postala rutinska procedura i u dojenčadi, koja nemaju teške, životno ograničavajuće ekstarenalne komorbiditete. Naravno, to je moguće ostvariti samo u razvijenim zemljama svijeta.

Možemo zaključiti da bi optimalni pedijatrijski dijalizni program trebao obezbijediti sve dijalizne modalitete i to za svu djecu. Čak i kućna hemodijaliza, koja se primjenjuje kod odraslih, može biti, takođe uspješna kod pedijatrijskih pacijenata, mada za nju postoje ograničena iskustva. U tretmanu djece sa zatajenjem bubrega, koji spadaju u kategoriju visoko ugroženih pacijenata, neophodan je multidisciplinarni pristup liječenju.

46

UZROCI SMRTI KOD PACIJENATA NA DIJALIZI

399 RRT pacijenata je umrlo u 2009. godini. Od ovih pacijenata, 399 su bili pacijenti na dijalizi (377 hemodijaliza i 14 peritonealna dijaliza, a 1 je bio primatelj bubrežnog grafta).

Gruba stopa smrtnosti za pacijente na dijalizi u 2009. godini je bila 16,0% (15,2% za HD pacijente i 0,6% za pacijente sa PD), 0,02% za transplantirane pacijente. Najčešći uzrok smrti u pacijenata na dijalizi su bile kardiovaskularne bolesti (62,9%), zatim maligna oboljenja (10,9%).

Grafikon 27: Kategorije smrti pacijenata na dijalizi (N=399).

Cancer10,9%

Infection3,6% Vascular

17,5%

Cardiac45,4%

Liver disease1,3%

Gastro-intestinal3,3%

Ostalo1,5%

Nepoznato16,5%

Cardiac

Vascular

Infection

Cancer

Liver disease

Gastro-intestinal

Ostalo

Nepoznato

Tabela 27: Smrtnost pacijenata na dijalizi za period 2001-2009. (uključeni i incident pacijenti na 1 dan)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

HD 9,0% 11,6% 11,6% 14,1% 12,4% 12,9% 15,2%

PD 1,2% 0,3% 0,4% 0,3% 0,8% 0,7% 0,6%

Tx -* -* -* -* 0% 0,1% 0,02%

Svi RRT 11,4% 12,1% 12,4% 14,6% 13,2% 13,7% 16,0%


Uzroci smrti kod pacijenata na dijalizi

47

Grafikon 28: Procent umrlih po starosnim grupama za period 2001-2009. (uključeni i incident pacijenti na 1 dan)

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

25,0%

30,0%

35,0%

40,0%

45,0%

50,0%

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

%

0-19 godina 20-44 godine 45-64 godina

65-74 godina Preko 75 godina Nepoznato

Najveća stopa smrtnosti je bila u 2004. godini u populaciji dijaliznih pacijenata starosne dobi 45-64 godine, a u 2009. godinije najveća stopa smrtnosti bila u dijaliznoj populaciji starosne dobi 65-74 godine (tabela 28).

Tabela 28: Procent umrlih po starosnim grupama za period 2001-2009. (uključeni i incident pacijenti na 1 dan)

Starosna grupa 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

0-19 godina 0,0% 0,0% 0,4% 0,0% 1,1% 1,3% 0,0%

20-44 godine 7,2% 7,6% 8,8% 5,9% 6,3% 7,0% 4,8%

45-64 godina 41,4% 45,8% 34,0% 32,0% 35,0% 34,8% 33,1%

65-74 godina 36,9% 33,7% 38,6% 37,8% 36,5% 34,1% 37,6%

Preko 75 godina 11,3% 12,9% 17,2% 17,6% 21,1% 22,8% 24,3%

Nepoznato 3,2% 0,0% 1,0% 6,7% 0,0% 0,0% 0,0%


Uzroci smrti kod pacijenata na dijalizi

48

Grafikon 29: Procent umrlih prema lokaciji za period 2001-2009. (uključeni i incident pacijenti na 1 dan)

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

%

FBIH RS DC Brčko

Iz grafikona 29. i tabele 29. se uočava da je od ukupnog postotka umrlih, u FBiH u 2009. godini umrlo 59,1%, u RS 37,9%, u Brčko Distriktu 3%. Ovi procenti su približno srazmjerni broju prevalent pacijenata u entitetima i Brčko Distriktu u 2009. godini.

Tabela 29: % umrlih prema lokaciji za period 2001-2009. (uključeni i incident pacijenti na 1 dan)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

FBIH 58,5% 60,2% 65,9% 64,2% 62,7% 65,4% 59,1%

RS 37,9% 35,9% 28,8% 30,2% 32,2% 29,8% 37,9%

DC Brčko 3,6% 4,8% 5,3% 5,6% 5,1% 4,8% 3,0%


49

PREŽIVLJAVANJE

Krivulja preživljavanja je urađena prema metodi Kaplan-Meier survival. Krivulja je urađena prema podacima dijaliznih centara u Bosni i Hercegovini za 2009. godinu. Maksimalno preživljavanje je veće od 288 mjeseci, znači više od 25 godina.

Podaci o preživljavanju ispod 12 mjeseci trebaju se uzeti s rezervom, budući da metodologija prikupljanja podataka nije bila jedinstvena. Podaci se odnose prije svega za dijalizne pacijente tretirane do godinu dana. Neki centri su prijavili vrlo mali broj novih pacijenata u 2008. godini, što je malo vjerovatno.

Nadalje, potrebno je definirati slučajeve akutne dijalize, te ih metodološki u izvještajima tretirati na jedinstven način, vidno označiti u odnosu na pacijente na hroničnoj dijalizi. Ovi podaci mogu značajnu uticati na formiranje krivulje preživljavanja. Prijmetno je relativno dugo preživljanje dijaliznih pacijenata, a čak oko 50% ima preživljavanje približno 10 godina. Ovu činjenicu potrebno je uvažiti u planiranju tretmana dijaliznih bolesnika u budućnosti.

Grafikon 30: Kriva preživljavanja pacijenata na dijalizi u Bosni i Hercegovini do kraja 2009. godine

Krivulja preživljavanja - ZBIRNO

Umrli Živi

0 24 48 72 96 120 144 168 192 216 240 264 288

Preživljavanje (mjeseci)

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

Pro

cena

t pre

živl

java

nja

50

DIJALIZNI TRETMAN - PREVALENT PACIJENTI

2201/2485 (88,6%) od prevalent dijaliznih pacijenata na kraju 2009.godine bili su liječeni sa hroničnom HD. Muška dijalizna populacija je bila zastupljena sa 52,8%, prosječne životne dobi 66,3 ± 11.445. U 16,1% pacijenata primarna bubrežna bolest je bila dijabetična nefropatija.

Većina hemodijaliznih pacijenata u Bosni i Hercegovini su liječeni u okviru bolničkih centara (100% na kraju 2009 godine), a u RS većina tih centara su privatni dijalizni centri.

Ostale dijalitičke metode kao što su hemodijafiltracija / hemofiltracija su u porastu: u 2006. je liječeno samo 0,6%, a u 2009. godini taj procenat je iznosio 11,8%.

Grafikon 31: Zastupljenost različitih dijalitičkih metoda (HDF/HF i standardna HD) kod prevalent pacijenata u periodu 2006-2009. godine

99,4% 97,4% 88,2%95,4%

3,6%2,6%0,6%

11,8%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

80,0%

90,0%

100,0%

2006 2007 2008 2009

HD

HDF/HF

Tabela 30: Zastupljenost različitih dijalitičkih metoda (HDF/HF i standardna HD) kod prevalent pacijenata u periodu 2006-2009. godine

2006 2007 2008 2009

Hemodijaliza 99,4% 97,4% 95,4% 88,2%

Hemodijafiltracija/Hemofiltracija 0,6% 2,6% 3,6% 11,8%

Napomena: Podaci za period 2001-2005 su nepoznati.

Dijalizni tretman - prevalent pacijenti

51

Grafikon 32: Procent zastupljenosti antikoagulacije kod prevalent pacijenata u periodu 2003-2009. godina

39,2%

54,5%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

80,0%

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

%

Standardni heparin Niskomolekularni heparin

Iz grafikona 32 i tabele 31. se uočava da je u 2008. i 2009. godini u većem procentu su bili zastupljeni niskomolekularni heparini (dalteparin i enoxeparin) u odnosu na heparin koji je u 2009. godini bio zastupljen sa 34,8%.

Tabela 31: Procent zastupljenosti antikoagulacije kod prevalent pacijenata u periodu 2003-2009. godine

Antikoagulacija 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Standardni heparin 67,6% 68,8% 53,5% 39,3% 34,5% 37,2% 34,8%

Niskomolekularni heparin 20,0% 20,7% 33,9% 52,3% 51,3% 45,6% 48,5%



52

Grafikon 33: Polna struktura pacijenata na hemodijalizi po godinama (%)

M=55,9%

Ž=44,1%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

%

Muškarci Žene

Kod prevalent pacijenata najzastupljeniji su bili muškarci 55,9%, dok su žene bile zastupljene sa 44,1%. (grafikon 33, tabela 32).

Tabela 32: Polna struktura prevalent pacijenata na hemodijalizi

31.12. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Muškarci (N/%) 874/54,0% 903/54,8% 968/54,0% 1042/55,1% 1136/54,9% 1187/55,1% 1230/55,9%

Žene (N/%) 745/46,0% 747/45,2% 823/46,0% 849/44,9% 932/45,1% 969/44,9% 971/44,1%

Ukupno (N) 1619 1650 1791 1891 2068 2156 2201



53

Grafikon 34: Starosna struktura prevalent pacijenata na hemodijalizi

N=14; 0,6%

N=336; 15,3%

N=1003; 45,6%

N=585; 26,6%

N=263; 11,9%

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

25,0%

30,0%

35,0%

40,0%

45,0%

50,0%

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

%

0-19 20-44 45-64 65-74 75+

Najzastupljenija starosna dob dijaliznih pacijenata je bila dob između 45-64 godine, 45,6% u 2009. godini, dok je samo 0,6% bilo zasupljeno u životnoj dobi do 19 godina (grafikon 34, tabela 33).

Tabela 33: Starosna struktura prevalent pacijenata na hemodijalizi

Starosna grupa 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

0-19 godina (N/%) 8/0,5% 9/0,5% 8/0,4% 13/0,7% 14/0,7% 13/0,6% 14/0,6%

20-44 godina (N/%) 366/22,6% 337/20,4% 348/19,4% 324/17,1% 330/15,9% 326/15,1% 336/15,3%

45-64 godina (N/%) 780/48,2% 776/47,1% 846/47,2% 874/46,2% 939/45,4% 972/45,1% 1003/45,6%

65-74 godina (N/%) 386/23,8% 431/26,1% 465/26,0% 514/27,2% 589/28,5% 616/28,6% 585/26,6%

75+ godina (N/%) 76/4,7% 95/5,8% 124/6,9% 166/8,8% 198/9,6% 229/10,6% 263/11,9%

Napomena: Podaci za PD pacijente za godine 2001. i 2002. su nepotpuni i zato nisu prezentirani.


54

Grafikon 35: Primarna bubrežna oboljenja kod prevalent pacijenata na hemodijalizi na dan 31.12.2009. god.

DM Tip I3,4%

PKD5,9%

PN17,7%

GN18,4%

DM Tip II12,5%

HT6,1%

RVD1,1%

Ostalo23,5%

Nepoznato9,9%

GN

PN

PKD

DM Tip I

DM Tip II

HT

RVD

Ostalo

Nepoznato

Osnovni uzrok HBB kod prevalent pacijenata je bio glomerulonefritis i pijelonefritis u 2009. godini ukupno 36,1%, dok je diabetes mellitus bio zastupljen u 15,9% (346 pacijenata).

Tabela 34: Primarna bubrežna oboljenja kod prevalent pacijenata na hemodijalizi po godinama

31.12. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

GN (N/%) 423/26,1% 407/24,7% 410/22,9% 396/20,9% 398/19,2% 405/18,8% 406/18,4%

PN (N/%) 332/20,5% 343/20,8% 327/18,3% 336/17,8% 387/18,7% 395/18,3% 390/17,7%

PKD (N/%) 100/6,2% 122/7,4% 107/6,0% 113/6,0% 119/5,7% 131/6,1% 131/5,9%

DM Tip I (N/%) 10/0,5% 20/1,0% 33/1,5% 75/3,4%

DM Tip II (N/%) 156/9,6% 166/10,1% 198/11,1%

222/11,7% 245/11,8% 263/12,2% 271/12,5%

HT 72/4,4% 87/5,3% 88/4,9% 101/5,3% 108/5,2% 133/6,2% 135/6,1%

RVD 12/0,7% 12/0,7% 11/0,6% 11/0,6% 35/1,7% 29/1,3% 25/1,1%

Ostalo 392/24,2% 373/22,6% 413/23,1% 463/24,5% 494/23,9% 524/24,3% 517/23,5%

Nepoznato 93/5,7% 126/7,6% 228/12,7% 225/11,9% 248/12,0% 242/11,2% 218/9,9%



55

Grafikon 36: Uzroci smrti kod prevalent pacijenata na hemodijalizi u 2009. godine

Cancer11,0%

Infection3,4%

Vascular18,1%

Cardiac44,5%

Gastro-intestinal3,1%

Nepoznato15,7%

Cardiac

Vascular

Infection

Cancer

Gastro-intestinal

Nepoznato

Osnovni uzrok smrti kod prevalent dijaliznih pacijenata u 2009. godini su bili kardiovaskularna oboljenja 62,6% (grafikon 36, tabela 35).

Tabela 35: Najčešći uzroci smrti kod prevalent pacijenata na hemodijalizi po godinama

31.12. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Cardiac (N/%) 82/46,6% 98/40,8% 92/34,6% 181/54,8% 153/46,5% 190/51,8% 170/44,5%

Vascular (N/%) 42/23,9% 53/22,1% 68/25,6% 62/18,8% 61/18,5% 68/18,5% 69/18,1%

Infection (N/%) 6/3,4% 11/4,6% 12/4,5% 12/3,6% 10/3,0% 13/3,5% 13/3,4%

Cancer 23/13,1% 20/8,3% 30/11,3% 38/11,5% 39/11,9% 51/13,9% 42/11,0%

Gastro-intestinal 0/0,0% 0/0,0% 4/1,5% 9/2,7% 14/4,3% 9/2,5% 12/3,1%

Nepoznato 132/7,4% 42/17,5% 23/8,6% 18/5,5% 33/10,0% 18/4,9% 60/15,7%

56

VASKULARNI PRISTUP KOD PACIJENATA NA HEMODIJALIZI

Prevalent hemodijalizni pacijenti: Dana 31. decembra 2009. godine bilo je 2201 prevalentni pacijent na hroničnoj hemodijalizi (55,8% muškaraca, prosječne dobi 59 godina, raspon 22 do 87.

Vaskularni pristupi su bili: nativna arteriovenska fistula (AVF) u 84,5% pacijenata (N=1858), PTFE graft u 1,3% (N=28) i endovaskularni kateter u 14,3% pacijenata (N=314). U pacijenata sa AV fistulama i graftovima, lokacija fistule/anastomoze je bila na podlaktici u 95,1 % (N=1767) pacijenata, u kubitalnoj regiji kod 4,9% pacijenata (N=91). Endovaskularni kateteri (N=314) su bili: privremeni (noncuffed) u 57,3% (N=180) i trajni kateteri u 42,7% (N=134) pacijenata. Od privremenih katetera najviše je bio zatupljen jugularni kateter kod 41% (N=74), subklavijski kod 54,4% (N=98), i femoralni kod 4,6% (N=8) pacijenata; (grafikon 34, tabela 34).

Grafikon 37: Vaskularni pristup kod prevalent pacijenata na hemodijalizi na dan 31.12.2009. godine (N=2201)

Graft1,3%

Catheter14%

AV fistula 84,6%

Tabela 36: Vaskularni pristup kod prevalent pacijenata na hemodijalizi po godinama

2006 2007 2008 2009

AV fistula 83,1% 83,1% 82,7% 84,6%

• Podlaktica 76,0% 77,5% 77,6% 80,5%

• Nadlaktica 4,0% 5,5% 5,1% 4,2%

AV graft 1,2% 1,5% 1,9% 1,3%

• Podlaktica 0,5% 0,6% 0,8% 0,6%

• Nadlaktica 0,2% 0,1% 0,2% 0,1%

• Nadkoljenica 0,5% 0,8% 0,9% 0,5%

Vaskularni pristup kod pacijenata na hemodijalizi

57

2006 2007 2008 2009

Kateter privremeni 3,0% 4,5% 7,9% 8,1%

• Vena subklavija 1,5% 2,2% 3,6% 4,4%

• Vena jugularis 1,4% 2,2% 4,1% 3,4%

• Vena femoralis 0,1% 0,2% 0,2% 0,3%

Kateter trajni 3,6% 5,0% 5,2% 6,1%

Napomena: Podaci za period 2001-2005 ne postoje.

Grafikon 38: Starosne grupe prevalent pacijenata sa privremenim i trajnim kateterom na dan 31.12.2009. godine

39,7%37,3%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

0-19 20-44 45-64 65-74 Preko 75

Starosna grupa

%

Kateter privremeni Kateter trajni

Privremeni kateteri su bilio najzastupljeniji u starosnoj grupi između 45-64 godine starosti , dok su trajni kateteri bili najzastupljeniji (37,3%) u grupi između 65-74 godine starosti (grafikon 38, tabela 37).

Tabela 37: Starosne grupe pacijenata sa privremenim i trajnim kateterom na dan 31.12.2009. godine

0-19 godina 20-44 godine 45-64 godina 65-74 godina Preko 75 godina

Kateter privremeni 1,7% 17,1% 39,7% 27,1% 14,4%

Kateter trajni 3,7% 11,9% 29,9% 37,3% 17,2%


58

Grafikon 39: Primarna bubrežna oboljenja kod prevalent pacijenata sa trajnim kateterom na dan 31.12.2009. godine

Polycistic kidneys, adult type

6.0%

Hypertension8.2%

Pyelonephritis17.9%

Diabetes mellitus29.9%

Miscellaneous17.9%

Nepoznato11.2%

Glomerulonephritis/sclerosis

7.5%

Renal vascular disease

1,0%

Najveći broj pacijenata sa trajnim kateterom je pripadao grupi pacijenata sa diabetes mellitusom (29,9%) (grafikon 39).

Grafikon 40: Dužina trajanja dijalize kod prevalent pacijenata sa trajnim kateterom na dan 31.12.2009. godine

6-10 godine12%

Preko 20 godina2%

0-5 godina 85%

16-20 godina0%

11-15 godina1%


59

Dijalizni tretman kod prevalent pacijenata sa trajnim kateterom je trajao 0-5 godina , odnosno ova grupa pacijenata je bila najzastupljenija (grafikon 40, tabela 38).

Tabela 38: Dužina trajanja dijalize kod prevalent pacijenata sa trajnim kateterom na dan 31.12.2009. godine

0-5 godina 6-10 godine 11-15 godina 16-20 godina Preko 20 godina

% 84,2% 11,9% 0,7% 0,0% 2,2%

Vaskularni pristup kod incidentnih pacijenta na hemodijalizi: Na dan 31. decembra 2009. godine bilo je 440 novih hemodijaliznih pacijenata (57,7% muškaraca, prosječne dobi 62,0 godina, raspon 18-86 godina) koji su bili živi i na hemodijalizi (pacijenti na PD i HD incident pacijenti koji su umrli ubrzo nakon početka dijalize su isključeni), sa sljedećim vaskularnim pristupima (na dan 31. decembra 2009. godine): nativna arteriovenska fistula u 68,1% (N=310), PTFE graft u 0% (N=0), i HD kateter u 31,9% (N=145) pacijenata. U bolesnika sa AV fistulom i graftom, lokacija fistule / anastomoze na podlaktici je bila u 95,8% (N=297), na laktu / ruci kod 4,2% (N=13). Hemodijalizni kateteri (N=145, 32,9%) bili su: privremeni (noncuffed) kod svih bolesnika, predzakrivljeni jugularni kod 33,0% (N=34), subklavijski kod 62,1% (N=64) i femoralni kod 4,9% (N=5) pacijenata;

Grafikon 41: Vaskularni pristup kod incident pacijenata na dan 31.12.2009. godine (N=440)

AV fistula 68,1%

Catheter31,9%

Graft0,0%

60

KRVNO PRENOSIVE BOLESTI KOD PACIJENATA NA DIJALIZI

15,4% (N=382) dijaliznih pacijenata imalo je hepatitis B (N=96) ili C (N=286) virusnu infekciju u 2009. godini (20 pacijenata imali su i hepatitis B i C virusnu infekciju), čiji broj i postotak je bio niži tokom godina (Tabela 39). Glavni dijalizna jedinica za pacijente sa transmisivnim bolestima je u Centru za dijalizu.

Grafikon 42: Procent pacijenata na dijalizi pozitivnih na hepatitis B ili C, ili oboje i HIV

4.8%

4.2%

3.6%

3.8%

17.5%

14.2%

12.6%11.5%

11.2

%

1.1%

0.9%

0.8%

0.05

%

0.0%

0.0%

0.0%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

16%

18%

20%

2006 2007 2008 2009

Godina

%

HbsAg

HCV

HbsAg+HCV

HIV

Tabela 39: Broj i procent pacijenata na dijalizi pozitivnih na hepatitis B ili C, ili oboje, HIV i MRSA

31.12 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

HbsAg (N) -* -* 130 127 115 100 98 88 96

HCV (N) -* -* 421 480 495 371 327 308 286

HbsAg+HCV (N) (%) -* -* -* -* -* 26

(1,2%) 26

(1,1%) 22

(0,9%) 20

(0,8%)

HIV (N) -* -* 0 0 0 1 0 0 0

MRSA+ (N) (HD/PD) -* -* -* -* -* 1 3 13 13

MRSA HD/PD (%) -* -* -* -* -* 0,1% 0,1% 0,5% 0,5%

-* nepoznato;

HbsAg: hepatitis B virus


61

HCV: hepatitis C virus

HbsAg+ HCV: hepatitis B virus+hepatitis C virus

HIV: Virus humane imunodeficijencije

MRSA: Meticilin rezistentni Staphylococcus aureus

HD: hemodijaliza

PD: peritonealna dijaliza

62

PERITONEALNA DIJALIZA

Evaluacija prikupljenih podataka je bazirana na rezultatima iz 26 dijalizna centra. CAPD u BiH aktivno provode KCU Sarajevo, UKC Tuzla, KBC Mostar i Kantonalna bolnica Zenica. Ostali dijalizni centri imaju manji broj bolesnika na kontrolama. Na CAPD-u ima 4,5% pacijenata od ukupnog broja pacijenata na dijalizi. Kardiovaskularna oboljenja su takođe najčešći uzrok smrti u PD pacijenata.

U narednim tabelama su date karakteristike pacijenata na peritonealnoj dijalizi.

Polna struktura ovih pacijenata u 2009. godini je slijedeća: 56,8% muškaraca i 43,2% žena. Najveći broj pacijenata (47,5%) je u starosnoj dobi između 45-64 godine. Tretman Eritropoetinom u 2009. godini je bio zastupljen u 76,7% pacijenata, a parentalno željezo je bilo primijenjeno u 12,9% pacijenata. 75,8% pacijenata je na PD do pet godina. Primjena peritonealne dijalize (CAPD i CCPD) je različito od zemlje do zemlje, i najpopularnija je u Australiji i Novom Zelandu, i primijenjuje se više kod djece nego starijih (7) (grafikon 42, tabela 40).

Grafikon 43: Polna struktura pacijenata na peritonealnoj dijalizi po godinama u postocima

M=56,8%

Ž=43,2%

0.0%

10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

60.0%

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Godina

%

Muškarci Žene

Tabela 40: Polna struktura pacijenata na peritonealnoj dijalizi

31.12. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Muškarci (N/%) 31/54,4% 31/47,0% 40/49,4% 44/46,8% 48/47,5% 54/49,1% 67/56,8%

Žene (N/%) 26/45,6% 35/53,0% 41/50,6% 50/53,2% 53/52,5% 56/50,9% 51/43,2%

Ukupno (N) 57 67 81 94 101 110 118


Peritonealna dijaliza

63

Grafikon 44: Starosna struktura pacijenata na peritonealnoj dijalizi na dan 31.12.2009. godine

6.8%

25.4%

47.5%

16.9%

3.4%

0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%

40.0%

45.0%

50.0%

Stanje na dan 31.12.2009. godine

% p

acije

nat

a

0-19

20-44

45-64

65-74

75+

Najzastupljenija životna dob pacijenata na peritonealnoj dijalizi je bila između 45-64 godine starosti kao i kod pacijenata na hemodijalizi (47,5%) (grafikon 44, tabela 41).

Tabela 41: Starosna struktura PD pacijenata

Starosna grupa 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

0-19 godina (%) 8,8% 3,0% 3,7% 7,4% 7,9% 10,9% 6,8%

20-44 godina (%) 21,1% 26,9% 23,5% 25,5% 26,7% 29,1% 25,4%

45-64 godina (%) 56,1% 50,7% 54,3% 47,9% 40,6% 40,0% 47,5%

65-74 godina (%) 12,3% 14,9% 13,6% 12,8% 20,8% 17,3% 16,9%

75+ godina (%) 1,8% 4,5% 4,9% 6,4% 4,0% 2,7% 3,4%


Peritonealna dijaliza

64

Grafikon 45: Primarna bubrežna oboljenja kod pacijenata na peritonealnoj dijalizi na dan 31.12.2009. godine

N=15; 13%

N=17; 14%

N=1; 1%

N=8; 7%

N=24; 20%N=11; 9%

N=22; 19%

N=20; 17%

GN

PN

DM Type I

DM Type II

HT

RVD

Misc

Unkn

65

TRANSPLANTACIJA BUBREGA

Evaluacija podataka je bazirana na podacima iz dijaliznih centara u BiH. Po podacima dobijenim od dijaliznih centara broj novih pacijenata sa bubrežnim transplantantom u 2009. je bio 26 (tabela 42).

Na kraju 2009. godine ukupan broj transplantiranih u BiH sa funkcionalnim bubrežnim graftom iznosio je 164, od čega je 132 sa živom rodbinskom/nerodbinskom transplantacijom, 27 sa kadaveričnom, a nedostaje podatak za 5 pacijenata.

Starosna struktura transplantiranih pacijenata po godinama prikazana je u tabeli 42, iz koje se vidi da je najviše transplantiranih pacijenata u životnoj dobi 20-64 godine (tabela 42).

Struktura transplantiranih pacijenata u Bosni i Hercegovini takođe je prikazana u tabeli 42, iz koje se vidi da je najzastupljenija živa rodbinska/nerodbinska transplantacija.

Broj novih RTx pacijenata varira po godinama od uspostavljanja Registra 2001. Period od uspostavljanja Registra do danas je kratak za donošenje značajnih zaključaka. Međutim, očigledno je da je broj transplantiranih pacijenata mali i da značajno ne raste, što će ubuduće predstavljati ozbiljan problem građanima BiH (tabela 42).

Prema raspoloživim podacima Renalnog registra evidentirana su 24 slučaja zatajenja grafta nakon transplantacije. Od toga broja u devet (9) slučajeva radi se o hroničnom otkazivanju; u sedam (7) slučajeva radilo se o infekciji transplantanta. Ostali slučajevi zatajenja odnose se na hiperakutno odbacivanje unutar 48 sati (1); akutno odbacivanje (1); odbacivanje poslije prekida imunosupresije (1); tromboza (art/ven) (1) i drugi razlozi (4).

Od svih zemalja u svijetu najveća stopa transplantacija je u USA sa 16.517 transplantacija (54 pmp), od čega je 10.551. kadaveričnih, Austriji i Norveškoj (45 pmp), i ove zemlje imaju najveću stopu preživljavanja grafta (8).

Tabela 42: Tabelarni prikaz transplantacije bubrega u Bosni i Hercegovini po godinama

31.12 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

RTx pacijenti (N) 10 16 25 16 12 12 19 26 26

• Živa rodbinska (N) 6 6 17 14 7 6 14 13 20

• Živa nerodbinska (N) 4 7 7 1 4 3 1 3 0

Transplantacija bubrega

66

31.12 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

• Kadaverična (N) 0 3 1 1 1 3 4 9 2

• Nepoznato (N) 0 0 0 0 0 0 0 1 4

Muškarci (N) 5 10 18 10 9 9 11 15 21

Žene (N) 5 6 7 6 3 3 8 11 5

0-19 godina (N) 0 0 1 0 1 1 2 3 5

20-44 godina (N) 8 12 19 12 5 5 10 13 14

45-64 godina (N) 2 4 5 4 6 5 7 10 7

65-74 godina (N) 0 0 0 0 0 1 0 0 0

75+ godina (N) 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Grafikon 46: Transplantirani pacijenti sa funkcionalnim graftom na dan 31.12.2009. godine prema tipu transplantacije

Nepoznato1%Kadaverična

8%

Živa91%

U Bosni i Hercegovini je najviše zastupljena živa rodbinska transplantacija bubrega (91%) za razliku od kadaverične transplantacije (grafikon 46).

Kadaverična transplantacija se u BiH ponovo počela raditi 2006. godine u UKC Tuzla. Prije 1992. godine je na Institutu za transplantaciju organa u Sarajevu urađeno nekoliko kadaveričnih transplantacija bubrega. Od 2006. godine do danas smo u BiH ukupno imali šest kadaveričnih donora i 12 pacijenata je dobilo kadaverični bubreg. To je vrlo mali broj, kadavrične transplantacije se rade sporadično i naša država mora još mnogo učiniti na tom planu.

Transplantacija bubrega

67

Grafikon 47: Starosna struktura transplantiranih pacijenata sa funkcionalnim graftom na dan 31.12.2009. godine

11 pacijenata;6,7%

69 pacijenata;42,1%

5 pacijenata;3,0% 1 pacijent;

0,6%

78 p

acije

nat

a;

47,6

%

0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%

40.0%

45.0%

50.0%

0-19 20-44 45-64 65-74 75+

%

68

PARATIREOIDEKTOMIJA

Na dan 31.12.2009. godine bilo je 86 pacijenata sa urađenom paratiroidektomijom.

Grafikon 48: Spolna struktura pacijenata sa urađenom paratireoidektomijom na dan 31.12.2009. godine

52,3%47,7%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

Muškarci Žene

% p

acije

nat

a

Paratireidektomija kao način liječenja sekundarnog hiperparatireoidizma je bila urađena kod 86 pacijenata u 2009. godini (47,7%) muškaraca i 52,3% žena (grafikon 48).

Paratireoidektomija

69

Grafikon 49: Starosna struktura pacijenata sa urađenom paratireoidektomijom na dan 31.12.2009. godine

0,0%

25,6%

59,3%

9,3%5,8%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

0-19 20-44 45-64 65-74 75+

Starosne grupe pacijenata

% p

acije

nat

a

Tabela 43: Spolna i starosna struktura pacijenata na dijalizi kod kojih je urađena paratireoidektomija

Spol pacijenta Starosne grupe pacijenata 31.12.2009.

Muškarci Žene 0-19 god. 20-44 god. 45-64 god. 65-74 god. 75+ godina

Paratiroidektomija 41 45 0 22 51 8 5

70

UPOREDNI PODACI BOSNE I HERCEGOVINE SA EVROPOM I SVIJETOM

Uporedni podaci Bosne i Hercegovine sa Evropom

Slika 2: Zemlje učesnice ERA-EDTA Registra, juni 2011. godine

Zemlje učesnice ERA-EDTA Registra u prikupljanju individualnih podataka

Zemlje učesnice ERA-EDTA Registra u prikupljanju skupnih podataka

Tabela 44: Neki podaci iz drugih zemalja odabrani iz ERA-EDTA Registra, Godišnji izvještaj 2009.

Država Broj stanovnika

u 000 Incident na 1 dan

(N)

Incident pmp

Incidenta DM

(pmp)

Prevalent (N)

Prevalent pmp

Prevalent DM

(pmp)

Bosna i Hecegovina 3508** 549 157 47 2480 707 113

Hrvatska 4437 695 157 43 4130 931 163

Češka Republika 10507 1905 181*** -* 5681 541 -*

Estonija 1336 68 51 15 672 503 102

Uporedni podaci Bosne i Hercegovine sa Evropom i svijetom

71

Država Broj stanovnika

u 000 Incident na 1 dan

(N)

Incident pmp

Incidenta DM

(pmp)

Prevalent (N)

Prevalent pmp

Prevalent DM

(pmp)

Francuska (20 od 26 regiona)

57519* 8560 149 33 62739 1091 149

Makedonija 2022 196 97 27 1472 728 91

Izrael 7486 1450 194 83 5287 706 297***

Italija (14 od 20 regiona)

35782* 5600 157 31 36007 1006 157***

Latvija 2247 200 89 13 925 412 44

Crna Gora 633 19 30 8 212 335 54

Rusija 141904 4615 33 5 24074 170 17

Slovačka 4428 784 177*** 63 2640 596 184***

Srbija 7450 1332 179 39 5208 699 101

Turska 71863 18627 259*** 88 59443 828 221

* broj stanovnika obuhvaćen registrom; ** procjena; *** podaci obuhvataju samo pacijente na dijalizi; -* Nema podatka.

Grafikon 50: Incidenca (na 1 dan) dijaliznih pacijenata u nekim zemljama (ERA-EDTA, Annual Report 2009)

157

0 25 50 75 100 125 150 175 200 225 250 275

Bosna i Hecegovina

Hrvatska

Češka Republika

Estonija

Francuska

Makedonija

Izrael

Italija

Latvija

Crna Gora

Rusija

Slovačka

Srbija

Turska

pmp


72

Grafikon 51: Prevalenca dijaliznih pacijenata u nekim zemljama (ERA-EDTA, Annual Report 2009)

707

0 150 300 450 600 750 900 1050

1200

Bosna i Hecegovina

Hrvatska

Češka Republika

Estonija

Francuska

Makedonija

Izrael

Italija

Latvija

Crna Gora

Rusija

Slovačka

Srbija

Turska

pmp

Grafikon 52: Prevalenca dijaliznih pacijenata sa DM u nekim zemljama (ERA-EDTA, Annual Report 2009)

113

0 50 100 150 200 250 300

Bosna i Hecegovina

Hrvatska

Estonija

Francuska

Makedonija

Izrael

Italija

Latvija

Crna Gora

Rusija

Slovačka

Srbija

Turska

pmp


73

Uporedni podaci Bosne i Hercegovine sa svijetom (podaci USRDS Registry 2009. godine)

Slika 3: Procent distribucije prevalent dijaliznih pacijenata prema modalitetu tretmana


74

Slika 4: Incidenca dijaliznih pacijenata u svijetu


75

Slika 5: Prevalenca dijaliznih pacijenata u svijetu


76

Slika 6: Prevalenca pacijenata sa funkcionalnim graftomu


77

Slika 7: Procent incident pacijenata sa diabetesom u 2009. godini

78

SAŽETAK – NADOMJEŠTANJE BUBREŽNE FUNKCIJE U BOSNI I HERCEGOVINI U 2009. GODINI

• 26 centara za nadomjesnu bubrežnu terapiju, 24 dijalizna i 3 centra za transplantaciju bubrega;

• Stopa prevalence 708,4 pmp, stopa incidence 158,1 pmp, srednja dob incidentnih pacijenata 62 godine, 59,2% muškaraca;

• Osnovni uzrok hroničnog bubrežnog zatajenja su pijelonefritis (18,7%) i glomerulonefritis (20,3%), a broj pacijenata sa diabetes mellitusom je u stalnom porastu (16,1%) u 2009. godini;

• Modaliteti nadomještanja bubrežne funkcije kod kod prevalentnih pacijenata su: 88,7% HD, 4,7% funkcionalni graft, a ukupno 6,6% PD;

• Više od 30 godina na dijalizi su 4 pacijenta u Bosni i Hercegovini;

• Vaskularni pristup: 85, 5% prevalent hemodijaliznih pacijenata je imalo nativnu AV fistulu; 1,3% PTFE graft i 14,3% kateter (privremeni kateter 8,1%; trajni kateter 6,1%);

• Prosječni sedmična epoetinska doza za pacijente na hemodijalizi je bila 6000 UI);

• Za pacijente na peritonealnoj dijalizi 4000 UI jedinica.

• Gruba stopa smrtnosti pacijenata na dijalizi 15,8%, transplantiranih pacijenata 0,2%, a od svih RRT 16,0% (uključeni incident na 1 dan);

• Osnovni uzrok smrtnosti su kardiovaskularna oboljenja (62,9%).

79

ZAKLJUČAK

Dijalizna terapija je još uvijek najprepoznatljiviji vid nadomještanja bubrežne funkcije širom svijeta, i modeliteti tretmana variraju od zemlje do zemlje, reflektirajući i različitosti u zdravstvenom sistemu tih zemalja.

Na Novom Zelandu i Australiji 60-70% dijaliznih pacijenata se tretira kućnom dijalizom ili peritonealnom dijalizom, za razliku od Japana gdje se 95% pacijenata tretira u centrima za hemodijalizu (10).

Neophodno je da shvatimo kakva je situacija u našoj zemlji u poređenju sa svijetom. U BiH je najzastupljeniji vid liječenja HD i primjenjuje se u 88,6% pacijenata u 2009. godini.

Kada je uspostavljen Renalni registar BiH 2001. godine bilo je 18 dijaliznih centara, a 2009. godine 26 dijalizna centra i broj pacijenata se uvećao za 93,9%. U BiH se ne radi kućna dijaliza (izuzetak jedan pacijent), kao ni noćne i svakodnevne dijalize što je trend u razvijenim zemljama.

Peritonealna dijaliza je još uvijek neadekvatno zastupljena u BiH (samo 4,8% dijalizne populacije), i pokazuje sporu tendenciju porasta. U 2009. godini je na peritonealnoj dijalizi bio ukupno 118 pacijenata.

Kao rezultat velikog angažovanja mnogo ljudi na različitim nivoima, kvalitet dijaliznog tretmana u BiH je poboljšan, a rezultat je procent mortaliteta dijaliznih pacijenata koji je u evropskim granicama (16,1%).

Transplantacija bubrega kao modalitet tretmana se takođe razlikuje širom svijeta. Samo 9 zemalja u svijetu ima broj potencijalnih kadaveričnih donora veći od 30 pmp, i to su neke evropske zemlje (Španija, Italija itd.) USA i Kanada. Stopa transplantacije djece je najveća u Holandiji, Finskoj i Norveškoj.

U Norveškoj je najveća stopa starijih transplantiranih pacijenata, pet puta više nego u bilo kojoj drugoj zemlji. BiH sigurno spada u zemlje sa najnižom stopom transplantacije bubrega u Evropi. Transplantacije bubrega se rade u UKC Tuzla i KCU Sarajevo i KC Banja Luka, u posljednjih 9 godina je ukupno urađeno 126 transplantacija bubrega sa živog donora.

Evaluacija podataka Renalnog registra BiH ukazuje na stalan porast dijalizne populacije iz godine u godinu (2001. godine. - 1.280 pacijenata, 2009. godine - 2.483 pacijenta).

Zaključak

80

Pravovremeno javljanje ovih pacijenata nefrologu je još uvijek neadekvatno u našoj zemlji i znatan broj pacijenata starijih od 65 godina prvi put vidi nefrologa na početku dijaliznog tretmana.

Podaci iz Renalnog registra BiH treba da budu transparentni i dođu do ljudi odgovornih za razvoj dijaliznog tretmana na različitim nivoima vlasti, u cilju boljeg razvoja dijaliza kao što je bilo i posljednjih godina.

Razvoj kadaverične transplantacije treba da bude jedan od osnovnih ciljeva i zadataka nefrologa BiH, u cilju poboljšanja kvaliteta života dijaliznih pacijenata, i za dobrobit svih naših pacijenata.

Nadamo se da ćemo u tome uspijeti i da će u sljedećim Renalnim registrima podaci o kadaveričnoj tranplantaciji bubrega biti povoljniji.

81

REFERENCE 1. Balkan endemic nephrophaty in Bosnia and Herzegowina - Renal Registry Report. E. Mesic, L.

Lukic, L. Dolenc, N. Petkovic, Z. Stipancic, H. Resic, S. Trnacevic and A. Halilbasic. Med Arh, Jan 2006; 60 (4); 240-2

2. Hypertension as cause of and-stage renal disease: lessons from international regystries F. Valderrlano, F-60 mer Compol…. And EH Jones. Kidney Inf. Suppl., Dec. 1998. 68:560-6

3. Renal replacement therapy for diabetic end stage Renal disease; data from 10 registry in Europe (1991-2000) Kidney Int. 2005 Apr.; 67(4); 1489-99

4. ERA-EDTA Registry, Annual Report 2004, Academic Medical Center, Amsterdam, The Netherlands may 2005.

5. The Epidemic of aging in Renal Replacement Therapy: an update on eldery patients and their outcomes. Iagen KJ, van Difk PC, Dekker FW, Stengel B, Simpson K, Briggs JD; Clin Nephology, 2003 Nov : 60 (5): 352-60

6. Endstage renal failure in type 2 dijabetes - a medical catastrophe of worldwide dimensions Am. J. Kidney Dis., 1999,34, 795-808

7. Mortality in the General population (GP) and its relationship will RRT Paul CW van Disk, Kitty J. Jager, Vienda S. Stel, Aeliko H. Zvindenmann. ERA-EDTA Registry, Academic Medical Center, Th Netherlands 2003

8. Selena FP, Epidemiology of end stage renal disease International comparsions of Renal Replacement Therapy Kidney Int. 2000; 57:S-39-S45

9. 2002 Annual data Report (USRDS) AJKD, Vol. 41, NO4, Suppl. 2, p-207-209 april 2003.

10. 2002 Annual data Report (USRDS) AJKD, Vol. 41, NO4, Suppl. 2, p-206 april 2003.

11. Geographic, ethnic, age related and temporal variation in the incidence of end stage renal disease in Europe, Canada and the Asia - Pacific region, 1998-2002. ESRD Incidence study Group, Me center Nephrology Dialysis and Transplantation, 2006 Avg. 21(8): 2178-8

12. Rutkowski B, Changing patern of End stage renal disease in central and Eastern Europe: Nephrology Dialysis and Transplantation 2000; 15; 156-160

13. Report of Management of renal Failure in Europe, XXV, 1995 Nephrology, Dialysis, Transplantation Vol. 11/1996/, Supplement 7.

14. ERA-EDTA Registry, Annual Report 2002, Academic Medical Center, Amsterdam, The Netherlands May 2004.

15. Bosnia and Herzegovina Renal Replacement Therapy Registry: Annual Report 2009. Bosnia and Herzegovina Society of Nephrology, Sarajevo, B&H, July 2009 (www.undt.ba/prezentation.pdf).

16. ERA-EDTA registry: ERA-EDTA Registry 2009 Annual Report. Academic Medical Center, Department of Medical Informatics, Amsterdam, The Netherlands, 2009 (http://www.era-edta-reg.org/index.jsp).

17. USRDS US Renal Data System. USRDS 2009 Annual Data Report: Atlas of End-Stage Renal Disease in the United States. National Institute of Health, National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, Bethesda, MD, 2011. (www.usrds.org).

82

RECENZIJE

RECENZIJA PROF. DR. SCI. MED. SENAID TRNAČEVIĆ

1. Podaci o recenzentu: prof. dr. sci. med. Senaid Trnačević, specijalista Interne medicine- nefrolog, redovni profesor na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Tuzli i odgovorni nastavnik na katedri za Internu medicinu.

2. Sadašnji status: ljekar specijalista, nefrolog, Odjelenja za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju, Klinike za interne bolesti, Kliničkog centra Univerziteta u Tuzli, Koordinator za međunarodnu saradnju na području transplantacijske medicine Kliničkog centra Tuzla.

3. Podaci o recenziranom djelu:

a) Autori djela:

Prof. dr. Halima Resić, specijalista internista-nefrolog, šef Klinike za hemodijalizu KCU Sarajevo, profesor na predmetu Interna medicina na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Sarajevu.

Prof. dr. Enisa Mešić, specijalista internista-nefrolog, Šef odjelenja za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju, Klinike za interne bolesti Kliničkog centra Univerziteta u Tuzli, redovni profesor na predmetu Interna medicina na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Tuzli.

b) Naslov djela: "Nadomještanje bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini"

Djelo ima ukupno 96 strana kucanog teksta formata B5, sa tabelama, slikama, grafikonima i podacima na dan 31.12.2009. godine u Bosni i Hercegovini.

c) Djelo "Nadomještanje bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini" (Renalni registar) sadrži sljedeća poglavlja: dijalizni centri u Bosni i Hercegovini uključeni na dan 31.12.2009. godine, osnovni pojmovi i definicije, općeniti pregled, incident pacijenti, prevalent pacijenti, akutna dijaliza, dijabetesna nefropatija, Balkanska endemska nefropatija, pedijatrijski RRT pacijenti u Bosni i Hercegovini, uzroci smrti pacijenata na dijalizi, preživljavanje, vaskularni pristup kod pacijenata na hemodijalizi, krvno prenosive bolesti kod pacijenta na dijalizi, peritonealna dijaliza, transplantacija bubrega, paratireidektomija, uporedni grafikoni iz svijeta i Bosne i Hercegovine, sažetak: "Nadomještanje bubrežne funkcije u u Bosni i Hercegovini" u 2009. godini. Zaključak: reference i dodatak 1, 2, 3, sa upitnicima za dijalizne centre i pacijente i ERA-EDTA šifre i grupe primarnih bubrežnih oboljenja.

Zaključak recezenta:

Tekst je sadržajno koncipiran i inoviran sa svim bitnim sadržajima Evropskih vodiča u registraciji, praćenju, trendovima, suportivnoj terapiji, prognozama i smjernicama za prevenciju i liječenje bubrežnih bolesnika. Autori imaju bogato iskustvo u etabliranju Renalnog registra i njegovog sadržaja te su savremene smjernice i način prezentacije te obrade podataka doprinijeli kvalitetnijem sadržaju i informacijama. Značajno je da se sadržaj i način obrade podataka ne razlikuje od renalnog registra zemalja sa razvijenom

Recenzije

83

nefrološkom i opšte medinskom službom. Ovome u prilog ide saznanje da se podaci i izvori prezentiranog dijela ravnopravno i sa puno uvažavaju svrstavaju u oficijelne izvještaje i prihvataju od najkompetentnijih nefrologa i organizacija u Evropi te se uvrštavaju u oficijelne baze podataka evropskih zemalja sa sjedištem u Amsterdamu.

Podaci iz Renalnog registra se mogu pouzdano uporediti sa svim aspektima nefroloških, dijaliznih i transplantiranih bolesnika u našoj zemlji i okruženju. Postoje posebni podaci o većoj učestalosti ili pojavi pojedih grupa bolesnika u pojedinim regionima ukazujući na značaj pojedinih bolesti, njihovu veću učestalost i specifičnost i daju smjernice kako ih registovati, dalje pratiti i liječiti.

U pojednim poglavljima prezentirana je zastupljenost najčešćih bolesti u zemljama okruženja Bosne i Hercegovine, evropskim zemljama i našoj zemlji. Postoji empirijski dokaz da je šećerna bolest i brojne njene komplikacije u velikom porastu i da će imati epidemijske razmjere, te da se nefrološka i druge službe trebaju intenzivno pripremati za tretman tih bolesnika. Postoji potreba da se otvaraju novi dijalizni centri jer je ukupan broj bolesnika povećan, produžilo se preživljavanje bolesnika na dijalizi, a programi transplantacije organa insuficijentni su da zadovolje sve potrebe za organima. Evidentno je da u pojedinim regionima, endemska nefropatija i dalje najčešći uzrok terminalnog bubrežnog zatajenja. Posljednjih godina zapaža se relativni pad incidence novih pacijenata sa endemskom nefropatijom na hroničnom dijaliznom liječenju. Još uvijek je 291 (11,7%) bolesnik od endemske nefropatije na programu hemodijalize, što je značajan zdravstveni, finansijski i socijalni problem u našoj zemlji.

Iako postoji manja razlika u najčešće zastupljenim bolestima kao razlozima terminalnog bubrežnog zatajenja u Evropi i Bosni i Hercegovine uzroci smrtnosti nefroloških, dijaliznih i transplantiranih bolesnika su isti. Kardiovaskualrna oboljenja domiraju kao razlozi smrtnosti bubrežnih bolesnika te se moraju prevenirati, prepoznati i liječiti, a zahtijevaju multidisciplinarni pristup.

Tekst Renalnog registra je sveobuhvatno i metodološki, na najsavreminiji način, prezentirao sve probleme u vezi sa bubrežnim bolesnicima. Autori su dali smjernice i preporuke kako stručno-medicinski i organizacijski, te probleme rješavati.

Niti jedna ozbiljna analiza bubrežne patologije u Bosni i Hercegovini ne može egzistirati, a da ne koristi podatke iz Renalnog registra. Istraživački projekti se moraju bazirati na podacima iz trenda pojedih bolesti bubrega, njihova veća i značajnija učestalost ima značaj u epidemiologiji, higijeni, socijalnoj i kliničkoj medicini.

Medicinskim institucijama će koristiti podaci i preporuke Regalnog registra u planiranju strategije riješavanja svih organizacijskih problema u zbrinjavanju bubrežnih bolesnika u Bosni i Hercegovini.

Drago mi je što mogu preporučiti da se pregledani tekst štampa kao monografija.

Recezent: Prof. dr. sci. med. Senaid Trnačević

Recenzije

84

RECENZIJA DOC. DR. AIDA PILAV

"Verba volant, scripta manent!" Latinska izreka

"Nadomještanje bubrežne funkcije u Bosni i Hercegovini 2001 – 2009." publikacija autorica Halime Resić i Enise Mešic je vrijedan stručni i naučni doprinos u oblasti nefrologije i transplantologije u Bosni i Hercegovini i jedinstven je u ovoj oblasti. Publikacija se sastoji od petnaest poglavlja koja obuhvataju sve aspekte oboljenja smanjenje bubrežne funkcije i hroničnoga zatajenja bubrega, od incidencije i prevalencije oboljenja, preko najčešćih vrsta nefropatija, do vrste tretmana, konzervativne terapije i dijalize i, konačno, transplantacije.

Unutar petnaest poglavlja dat je sveobuhvatan prikaz podataka iz Renalnoga registra koji je Udruženje za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju Bosne i Hercegovine (UNDT BiH) formiralo još 1999. godine.

Kako se Bosna i Hercegovina nalazi u snažnom tranzicionom reformskom periodu svog društveno-političkog razvoja, zdravstveni sistem mora odgovoriti na zdravstvene i socijalne potrebe stanovništva, naročito u periodu kada se potrebe turbulentno mijenjaju. Zdravstveni sistemi u Bosni i Hercegovini mora biti fleksibilan i spreman da ponudi adekvatne i blagovremene odgovore na demografske i socijalne promjene, promjene u epidemiološkim obrascima oboljenja, na očekivanja korisnika zdravstvene zaštite za kvalitetom i za njihovim učešćem u donošenju odluka, na nepravičnost u zdravlju, kao i na napretke nauke i tehnologije. Stoga je mjerenje stepena promjene u zdravlju, kontinuirano praćenje incidencije i prevalencije oboljenja, a posebno onih koje imaju socijalno-medicinski značaj, kao što su oboljenja smanjenje bubrežne funkcije i hroničnoga zatajenja bubrega, neophodno istraživanje sa posljedičnim razvojem dinamičkog modela, koji bi trebao poslužiti kao mehanizam za poduzimanje odgovarajućih mjera zdravstvene zaštite, uključujući promociju zdravlja i prevenciju ovih oboljenja na svim nivoima, od primarne do tercijarne prevencije.

Formiranje i vođenje populacionog registra za bilo koju bolest koja ima socijalno-medicinski značaj je doprinos razvoju stručne i naučne misli u ostvarivanju osnovnoga, ultimativnoga cilja, a to je unapređenje zdravlja i kvaliteta života oboljelih pacijenata od tih bolesti, uključujući bolji razvoj dijalize i, konačno, transplatacije bubrega.

Ovaj Renalni registar je primjer dobre prakse u vođenju populacinog registra, a što je mnogo značajnije, obrade i analize ovih podataka .

U publikaciji je predstavljena analiza iz obimne baze podataka o pacijentima za desetogodišnji period u Bosni i Hercegovini, sa svrhom da se utvrđivanjem i permanentnim praćenjem incidencije i prevalencije određene bolesti u određenoj populaciji obezbjedi objektivna slika obima i karakteristika, geografskog rasprostranjena i vremenskog kretanja te ozbiljne bolesti kao masovne pojave. Prikazani su incident i prevalent pacijenti prema spolu i starosti, primarnom uzorku (hronični glomerulonefritis, hronični pijelonefritis, diabetes mellitus i arterijska hipertenzija) i dijaliznim centrim. Podaci su analizirani i prema dužini preživljavanja pacijenta od prve dijalize, što je vrlo značajna istraživačka varijabla. Autori naglašavaju da se iz godine u godinu povećava prevalenca pacijenata na dijalizi.

Recenzije

85

Posebno je obrađena balkanska endemska nefropatija (hronični tubulointersticijski nefritis) koja je još uvijek značajan uzrok terminalnog bubrežnog zatajenja u Bosni i Hercegovini, posebno u sjeveroistočnoj Bosni gdje je prevalenca dijaliznih pacijenata sa balkanskom endemskom nefropatijom za 3,5 puta veća nego kod ostalih pacijenata.

Značajno mjesto u publikaciji je posvećeno pedijatrijskim pacijentima sa smanjenjem bubrežne funkcije i hroničnim zatajenjima bubrega i podaci za ove pacijente su vrijedni podaci za modeliranje multidisciplinarnog pristupa u liječenju, što je u tretmanu djece sa zatajenjem bubrega, koji spadaju u kategoriju visoko ugroženih pacijenata, neophodno.

Poglavlje o transplataciji prikazuje setove podataka koji ukazuju na neophodnost razvoja transplantacije u Bosni i Hercegovini, posebno kadaverične transplantacije, koja treba da bude jedan od osnovnih ciljeva i zadataka nefrologa Bosni i Hercegovini, a sve u cilju poboljšanja kvaliteta života dijaliznih pacijenata, i za dobrobit svih pacijenata.

Sve ovo je praćeno dobrom statističkom obradom podataka i standardizacijom stopa sa evropskim i svjetskim prosjekom, što u potpunosti omogućava međunarodnu komparaciju podataka i čini dodanu vrijednost i kvalitet ovog populacionog registra. Podaci su prikazani u 44 tabele i 52 grafikona, što umonogome doprinosi praćenju trendova prikazanih podataka.

Konačno, velika vrijednost prikazanog Renalnog registra Bosne i Hercegovine je ta da su podaci iz ovog Registra prikazani u Evropskom renalnom registru (ERA-EDTA Registry 2004 Annual Report, Academic Medical Center, Department of Medical Informatics; Amsterdam; The Netherlands; July 2006), te Bosnu i Hercegovinu svrstava među 30 evropskih zemalja koje učestvuju u prikupljanju i obradi podataka o terapiji nadomještanja bubrežne funkcije, odnosno među 20 zemalja čiji Renalni registar prikuplja i uređuje bazu podataka, te zbirne podatke šalje u Evropski renalni registar.

Publikacija je dobro koncipirana, sadržajna i daje podsticaj za brojna daljnja istraživanja, razumijevanja i rješavanja problema, kako za donosioce odluka u sistemu zdravstvene zaštite, tako i za zdravstvene radnike koji se u svakodnevnom radu susreću sa ovom problematikom.

Recenzent: Doc. dr. sci. med. Aida Pilav

86

POPIS TABELA I GRAFIKONA

Popis tabela

Tabela 1: Incident pacijenti (na 1 dan) u Bosni i Hercegovini 2001-2009..............................................11

Tabela 2: Distribucija incident pacijenata (na 1 dan), prema životnoj dobi ............................................12

Tabela 3: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1 dan), starosti do 45 god. za period 2003-2009. godina...................................................................................................................................14

Tabela 4: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1 dan), starosti 75 i više god. za period 2003-2009. godina........................................................................................................................16

Tabela 5: Incident pacijenti (na 91 dan) u Bosni i Hercegovini 2001-2009............................................17

Tabela 6: Prevalenca bubrežnih oboljenja prema vrsti tretmana za period 2003-2009. ..........................19

Tabela 7: Prevalent pacijenti tretirani različitim oblicima nadomještanja bubrežne funkcije na dan 31.12.2009...............................................................................................................................................20

Tabela 8: Pmp incident i prevalent pacijenata za period 2002-2009 godina...........................................20

Tabela 9: Procent prevalent RRT pacijenata tretiranih Eritropoetinom u periodu 2003-2009. ...............21

Tabela 10: % prevalent RRT pacijenata tretiranih Eritropoetinom prema načinu davanja, u periodu 2003-2009. ..............................................................................................................................................22

Tabela 11: Broj prevalent pacijenata prema starosnoj strukturi po dijaliznim centrima na dan 31.12.2009. godine ..................................................................................................................................25

Tabela 12: Broj pacijenata liječenih dijalizom zbog akutne bubrežne insuficijencije.............................26

Tabela 13: Uzroci akutne bubrežne insuficijencije .................................................................................27

Tabela 14. Tip akutne bubrežne insuficijencije.......................................................................................27

Tabela 15: Ishod akutne bubrežne insuficijencije ...................................................................................28

Tabela 16: Pmp incident (na 91 dan) i prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2001-2009 godina....................................................................................................................................29

Tabela 17: Pmp incident pacijenata (na 91 dan) sa diabetes melitusom za period 2001-2009 godina ...29

Tabela 18: Pmp prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2001-2009 godina ....................30

Tabela 19: Pmp incident pacijenata (na 91 dan) sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2001-2009 godina....................................................................................................................................31

Tabela 20: Pmp prevalent pacijenata sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2001-2009 godina....................................................................................................................................31

Tabela 21: Starosne grupe incident pacijenata (na 91 dan) sa diabetes melitusom za period 2001-2009 godina....................................................................................................................................32

Tabela 22: Starosne grupe prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2001-2009 godina ....................................................................................................................33

Popis tabela i grafikona - nastavak

87

Tabela 23: Mediana (godine) incident pacijenata (na 91 dan) sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2001-2009 godina........................................................................................................................ 34

Tabela 24: Mediana (godine) prevalent pacijenata sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2001-2009 godina ................................................................................................................... 35

Tabela 25: Broj pacijenata sa balkanskom endemskom nefropatijom za period 2001-2009 godina ...... 36

Tabela 26: Broj pacijenata sa balkanskom endemskom nefropatijom u 2009 godini po dijaliznim centrima .................................................................................................................................................. 38

Tabela 27: Smrtnost pacijenata na dijalizi za period 2001-2009 (uključeni i incident pacijenti na 1 dan).................................................................................................. 46

Tabela 28: Procent umrlih po starosnim grupama za period 2001-2009 (uključeni i incident pacijenti na 1 dan).................................................................................................. 47

Tabela 29: % umrlih prema lokaciji za period 2001-2009 (uključeni i incident pacijenti na 1 dan).................................................................................................. 48

Tabela 30: Zastupljenost različitih dijalitičkih metoda (HDF/HF i standardna HD) kod prevalent pacijenata u periodu 2006-2009. godina................................................................................................. 50

Tabela 31: Procent zastupljenosti antikoagulacije kod prevalent pacijenata u periodu 2003-2009. godina..................................................................................................................... 51

Tabela 32: Polna struktura prevalent pacijenata na hemodijalizi............................................................ 52

Tabela 33: Starosna struktura prevalent pacijenata na hemodijalizi ....................................................... 53

Tabela 34: Primarna bubrežna oboljenja kod prevalent pacijenata na hemodijalizi po godinama ......... 54

Tabela 35: Najčešći uzroci smrti kod prevalent pacijenata na hemodijalizi po godinama...................... 55

Tabela 36: Vaskularni pristup kod prevalent pacijenata na hemodijalizi po godinama.......................... 56

Tabela 37: Starosne grupe pacijenata sa privremenim i trajnim kateterom na dan 31.12.2009. godine . 57

Tabela 38: Dužina trajanja dijalize kod prevalent pacijenata sa trajnim kateterom na dan 31.12.2009. godine........................................................................................................................... 59

Tabela 39: Broj i procent pacijenata na dijalizi pozitivnih na hepatitis B ili C, ili oboje, HIV i MRSA........................................................................................................................................... 60

Tabela 40: Polna struktura pacijenata na peritonealnoj dijalizi .............................................................. 62

Tabela 41: Starosna struktura PD pacijenata .......................................................................................... 63

Tabela 42: Tabelarni prikaz transplantacije bubrega u Bosni i Hercegovini po godinama..................... 65

Tabela 43: Spolna i starosna struktura pacijenata na dijalizi kod kojih je urađena paratireoidektomija. 69

Tabela 44: Neki podaci iz drugih zemalja odabrani iz ERA-EDTA registra, Godišnji izvještaj 2009. .. 70

Popis grafikona

Grafikon 1: Broj incident pacijenata (na 1 dan) po godinama ................................................................ 10

Grafikon 2: Pmp Incident pacijenata (na 1 dan) po godinama............................................................... 11

Grafikon 3: Starosne grupe incident pacijenata (na 1 dan) ..................................................................... 12


88

Grafikon 4: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1 dan) u Bosni i Hercegovini na dan 31.12.2009. .......................................................................................................................................13

Grafikon 5: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1 dan), starosti do 45 god. za period 2003-2009. godina........................................................................................................................14

Grafikon 6: Primarna bubrežna oboljenja kod incident pacijenata (na 1 dan), starosti 75 i više god. za period 2003-2009. godina........................................................................................................................15

Grafikon 7: Broj incident pacijenata (na 91 dan) po godinama...............................................................17

Grafikon 8: Broj pacijenata prema vrsti tretmana u Bosni i Hercegovini za period 2003-2009 (HD: hemodijaliza; PD: peritonealna dijaliza; Tx: transplantacija bubrega)....................................................18

Grafikon 9: Najčešća renalna oboljenja kod prevalent pacijenata u Bosni i Hercegovini u 2009. godini..........................................................................................................................................19

Grafikon 10: Procent prevalent RRT pacijenata tretiranih Eritropoetinom u periodu 2003-2009...........21

Grafikon 11: % prevalent RRT pacijenata tretiranih Eritropoetinom prema načinu davanja, u periodu 2003-2009. ..............................................................................................................................................22

Grafikon 12: Prevalent pacijenti po dijaliznim centrima na dan 31.12.2009. godine..............................23

Grafikon 13: % prevalent pacijenata prema starosnoj strukturi po dijaliznim centrima na dan 31.12.2009. god.......................................................................................................................................24

Grafikon 14: Broj pacijenata liječenih dijalizom zbog akutne bubrežne insuficijencije .........................26

Grafikon 15: Uzroci akutne bubrežne insuficijencije..............................................................................27

Grafikon 16: Ishod akutne bubrežne insuficijencije................................................................................28

Grafikon 17: Pmp incident (na 91 dan) i prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2002-2009 godina.........................................................................................................................29

Grafikon 18: Pmp incident pacijenata (na 91 dan) sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2001-2009 godina.........................................................................................................................30

Grafikon 19: Pmp prevalent pacijenata sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2001-2009 godina.........................................................................................................................31

Grafikon 20: Starosne grupe incident pacijenata (na 91 dan) sa diabetes melitusom za period 2002-2009 godina.........................................................................................................................32

Grafikon 21: Starosne grupe prevalent pacijenata sa diabetes melitusom za period 2001-2009 godina.........................................................................................................................33

Grafikon 22: Mediana (godine) incident pacijenata (na 91 dan) sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2002-2009 godina ....................................................................................................................34

Grafikon 23: Mediana (godine) prevalent pacijenata sa diabetes melitusom prema spolu, za period 2002-2009 godina.........................................................................................................................35

Grafikon 24: Dužina trajanja dijalize kod pacijenata sa endemskom nefropatijom na dan 31.12.2009. ..................................................................................................................................37

Grafikon 25: Starosna struktura pacijenata sa dijagnozom Balkanska endemska nefropatija na dan 31.12.2009. ..................................................................................................................................38

Grafikon 26: Vodeći uzroci smrti kod pacijenata sa endemskom nefropatijom za period 2003-2009. godina ...................................................................................................................39


89

Grafikon 27: Kategorije smrti pacijenata na dijalizi (N=399). ............................................................... 46

Grafikon 28: Procent umrlih po starosnim grupama za period 2001-2009 (uključeni i incident pacijenti na 1 dan).................................................................................................. 47

Grafikon 29: Procent umrlih prema lokaciji za period 2001-2009 (uključeni i incident pacijenti na 1 dan).................................................................................................. 48

Grafikon 30: Kriva preživljavanja pacijenata na dijalizi u Bosni i Hercegovini do kraja 2009. godine ............................................................................................................................. 49

Grafikon 31: Zastupljenost različitih dijalitičkih metoda (HDF/HF i standardna HD) kod prevalent pacijenata u periodu 2006-2009. godina................................................................................................. 50

Grafikon 32: Procent zastupljenosti antikoagulacije kod prevalent pacijenata u periodu 2003-2009. godina.................................................................................................................. 51

Grafikon 33: Polna struktura pacijenata na hemodijalizi po godinama (%) ........................................... 52

Grafikon 34: Starosna struktura prevalent pacijenata na hemodijalizi ................................................... 53

Grafikon 35: Primarna bubrežna oboljenja kod prevalent pacijenata na hemodijalizi na dan 31.12.2009. god........................................................................................................................... 54

Grafikon 36: Uzroci smrti kod prevalent pacijenata na hemodijalizi u 2009. godine............................. 55

Grafikon 37: Vaskularni pristup kod prevalent pacijenata na hemodijalizi na dan 31.12.2009. godine (N=2201) ..................................................................................................... 56

Grafikon 38: Starosne grupe prevalent pacijenata sa privremenim i trajnim kateterom na dan 31.12.2009. godine...................................................................................................................... 57

Grafikon 39: Primarna bubrežna oboljenja kod prevalent pacijenata sa trajnim kateterom na dan 31.12.2009. godine...................................................................................................................... 58

Grafikon 40: Dužina trajanja dijalize kod prevalent pacijenata sa trajnim kateterom na dan 31.12.2009. godine...................................................................................................................... 58

Grafikon 41: Vaskularni pristup kod incident pacijenata na dan 31.12.2009. godine (N=440).............. 59

Grafikon 42: Procent pacijenata na dijalizi pozitivnih na hepatitis B ili C, ili oboje i HIV.................... 60

Grafikon 43: Polna struktura pacijenata na peritonealnoj dijalizi po godinama u %.............................. 62

Grafikon 44: Starosna struktura pacijenata na peritonealnoj dijalizi na dan 31.12.2009. godine ........... 63

Grafikon 45: Primarna bubrežna oboljenja kod pacijenata na peritonealnoj dijalizi na dan 31.12.2009. godine...................................................................................................................... 64

Grafikon 46: Transplantirani pacijenti sa funkcionalnim graftom na dan 31.12.2009. godine prema tipu transplantacije....................................................................................................................... 66

Grafikon 47: Starosna struktura transplantiranih pacijenata sa funkcionalnim graftom na dan 31.12.2009. godine...................................................................................................................... 67

Grafikon 48: Spolna struktura pacijenata sa urađenom paratireoidektomijom na dan 31.12.2009. godine...................................................................................................................... 68

Grafikon 49: Starosna struktura pacijenata sa urađenom paratireoidektomijom na dan 31.12.2009. godine...................................................................................................................... 69


90

Grafikon 50: Incidenca (na 1 dan) dijaliznih pacijenata u nekim zemljama (ERA-EDTA, Annual Report 2009)........................................................................................................71

Grafikon 51: Prevalenca dijaliznih pacijenata u nekim zemljama (ERA-EDTA, Annual Report 2009)........................................................................................................72

Grafikon 52: Prevalenca dijaliznih pacijenata sa DM u nekim zemljama (ERA-EDTA, Annual Report 2009)........................................................................................................72

91

DODATAK 1: INDIVIDUALNI UPITNIK ZA PACIJENTE

Dodatak 1: Individualni upitnik za pacijente - nastavak

92

93

DODATAK 2: UPITNIK ZA DIJALIZNE CENTRE

94

DODATAK 3: ERA-EDTA ŠIFRE I GRUPE PRIMARNIH BUBREŽNIH OBOLJENJA

Primary Renal Disease (PRD) 1994 code

1995 code

PRD Group

Glomerulonephritis; histologically NOT examined 10 10 I

Focal segmental glomerulosclerosis with nephrotic syndrome in children 11 11 I

IgA nephropathy (proven by immunofluorescence, not code 76 and not 85) 12 12 I

Dense deposit disease; membrano-proliferative GN; type II (proven by immunofluorescence and/or electron microscopy)

13 13 I

Membranous nephropathy 14 14 I

Membrano-proliferative GN; type I (proven by immunofluorescence and/or electron microscopy - not code 84 or 89)

15 15 I

Crescentic (extracapillary) glomerulonephritis (type I, II, III) 16 16 I

Focal segmental glomerulosclerosis with nephrotic syndrome in adults 17 17 I

Glomerulonephritis; histologically examined, not given above 19 19 I

Pyelonephritis - cause not specified 20 20 II

Pyelonephritis associated with neurogenic bladder 21 21 II

Pyelonephritis due to congenital obstructive uropathy with/without vesico-ureteric reflux

22 22 II

Pyelonephritis due to acquired obstructive uropathy 23 23 II

Pyelonephritis due to vesico-ureteric reflux without obstruction 24 24 II

Pyelonephritis due to urolithiasis 25 25 II

Pyelonephritis due to other cause 29 29 II

Interstitial nephritis (not pyelonephritis) due to other cause, or unspecified (not mentioned above)

30 30 VII

Nephropathy (interstitial) due to analgesic drugs 31 31 VII

Nephropathy (interstitial) due to cis-platinum 32 32 VII

Nephropathy (interstitial) due to cyclosporin A 33 33 VII

Lead induced nephropathy (interstitial) 34 VII

Drug induced nephropathy (interstitial) not mentioned above 39 39 VII

Cystic kidney disease - type unspecified 40 40 VII

Polycystic kidneys; adult type (dominant) 41 41 III

Polycystic kidneys; infantile (recessive) 42 42 VII

Medullary cystic disease; including nephronophthisis 43 43 VII

Cystic kidney disease - other specified type 49 49 VII

Hereditary/Familial nephropathy - type unspecified 50 50 VII

Hereditary nephritis with nerve deafness (Alport's Syndrome) 51 51 VII

Cystinosis 52 52 VII

Primary oxalosis 53 53 VII

Fabry's disease 54 54 VII

Hereditary nephropathy - other specified type 59 59 VII

DODATAK 3: ERA-EDTA šifre i grupe primarnih bubrežnih oboljenja

95

Primary Renal Disease (PRD) 1994 code

1995 code

PRD Group

Renal hypoplasia (congenital) - type unspecified 60 60 VII

Oligomeganephronic hypoplasia 61 61 VII

Congenital renal dysplasia with or without urinary tract malformation 63 63 VII

Syndrome of agenesis of abdominal muscles (Prune Belly) 66 66 VII

Renal vascular disease - type unspecified 70 70 V

Renal vascular disease due to malignant hypertension 71 71 IV

Renal vascular disease due to hypertension 72 72 IV

Renal vascular disease due to polyarteritis 73 73 VII

Wegener's granulomatosis 74 74 VII

Glomerulonephritis related to liver cirrhosis 76 76 VII

Cryoglobulinaemic glomerulonephritis 78 VII

Renal vascular disease - due to other cause (not given above and not code 84-88) 79 79 V

Diabetes glomerulosclerosis or diabetic nephropathy - Type I 80 80 VI

Diabetes glomerulosclerosis or diabetic nephropathy - Type II 81 80 VI

Myelomatosis/light chain deposit disease 82 82 VII

Amyloid 83 83 VII

Lupus erythematosus 84 84 VII

Henoch-Schoenlein purpura 85 85 VII

Goodpasture's Syndrome 86 86 VII

Systemic sclerosis (scleroderma) 87 87 VII

Haemolytic Uraemic Syndrome (including Moschcowitz Syndrome) 88 88 VII

Multi-system disease - other (not mentioned above) 89 89 VII

Tubular necrosis (irreversible) or cortical necrosis (different from 88) 90 90 VII

Tuberculosis 91 91 VII

Gout 92 92 VII

Nephrocalcinosis and hypercalcaemic nephropathy 93 93 VII

Balkan nephropathy 94 94 VII

Kidney tumour 95 95 VII

Traumatic or surgical loss of kidney 96 96 VII

Other identified renal disorders 99 99 VII

Chronic renal failure; aetiology uncertain 00 00 VIII

Legenda:

I Glomerulonephritis/sclerosis; V Renal vascular disease;

II Pyelonephritis; VI Diabetes mellitus;

III Polycystic kidneys, adult type; VII Miscellaneous;

IV Hypertension; VIII Unknown.

96

PODACI O AUTORIMA

Prof. dr. Halima Resić

Šef je Organizacione jedinice Centra za hemodijalizu Kliničkog centra Univerziteta u Sarajevu. Profesor je na Katedri za internu medicinu Medicinskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu. Predsjednik je Udruženje ljekara za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju bubrega Bosne i Hercegovine.

Prof. dr. Enisa Mešić

Šef je Odsjeka za dijalizu Interne klinike Univerzitetskog kliničkog centra u Tuzli. Profesor je na Katedri za internu medicinu Medicinskog fakulteta Univerziteta u Tuzli. Predsjednik je Komisije za standardizaciju Udruženja za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju Bosne i Hercegovine.

nadomještanje bubrežne funkcije u bosni i hercegovini 2001 ...dijaliznih centara. u 2009. godini...

Documents