Ndërtuesi Nr.5

Faqe 3

Ndoshta edhe për shkak se ka të bëjë me lëndësolide, është puna e ndërtuesve të një vendi, ajoqë i reziston më shumë se gjithçka tjetër rrjedhëssë kohës. Qytetet, ndërtesat, rrugët dhe veprat etjera, mund të kapërcejnë më lehtë se çdo dëshmitjetër, vite, shekuj dhe epoka. Çdo gur i tyre ështënjë “telegram” i mbërritur nga kohërat kurndërtohej për herë të parë, kur krijoheshin konceptete para të urbanistikës dhe kur Shqipëria që sot kemipara syve, ekzistonte vetëm në ëndrrën e atyre qëdjersinin ta ndërtonin. Sot ne hedhim sytë përrethdhe ndjejmë obligim të nderojmë punën dhemundin e tyre.

Për mua është një kënaqësi e veçantë që nëkëtë përvjetor të 90-të të krijimit të Ministrisë sëPunëve Botore – sot, Ministria e Rregullimit tëTerritorit dhe Turizmit - të shpreh mirënjohjen timepër të gjithë ata që jo vetëm i kushtuan jetën e tyrekëtij sektori kaq vital për ekonominë e një vendi,por që me punën e tyre bënë të mundur sintetizimine eksperiencës së madhe praktike të ndërtuesveqë çoi në krijimin e asaj që tashmë me krenari mundta quajmë “shkolla shqiptare e ndërtimit”.

Ministria e Rregullimit të Territorit dhe Turizmit,ndjehet krenare sot, për gjithë trashëgiminë e vyertë veprave të ndërtuara nga ajo plejadë e shkëlqyerintelektualësh të cilët e drejtuan atë gjatë 90 viteve,duke mbartur njëkohësisht mbi vete rëndësinë eemrit të nderuar të këtij institucioni.

Historia e institucionit të ndërtimit është njëpasqyrë e jetës politike, ekonomike e sociale qëka kaluar vendi ynë gjatë këtyre 90 viteve.

Nëntëdhjetë vjet më parë, Shqipëria me siguriduhet të ketë ngjallur dëshpërim në sytë e atyre qëduhej ta ndërtonin atë. Një vend ora e të cilit kishtembetur në mesjetë dhe ku ndoshta do të duheshinpo aq shekuj liri sa edhe ata të kaluar në robëri,për t’u ofruar një jetë normale qytetarëve të vet.

Nëse detyrat e Ministrisë së parë të PunëveBotore të Qeverisë së Ismail Qemalit pasqyroninnivelin e ulët të infrastrukturës së vendit të dalapas një sundimi të egër otoman prej pesë shekujshdhe që nuk munden të realizoheshin për shkak tëfillimit të Luftës së Parë Botërore, në periudhën eMbretërise Shqiptare punimet e ndërtimit filluan tëbëheshin mbi bazën e planeve urbanistike.

Pas Luftës së Dytë Botërore ndërtimi në vendintonë njohu një boom të vërtet zhvillimi. U aplikuanmetoda të reja projektimi dhe teknologji bashkë-

MESAZHI I MINISTRIT TË RREGULLIMIT TË TERRITORITDHE TURIZMIT, Z.BESNIK DERVISHI, ME RASTIN E 90

VJETORIT TË MINISTRISË SË PUNËVE BOTORE

kohorë të ndërtimit. U zhvillua industria ematerialeve të ndërtimit dhe u përfunduan projektendërtimi të nivelit ndërkombëtar siç janë digat ehidrocentraleve mbi lumin Drin, një sërë objekteshtë mëdha të industrisë nxjerrëse e përpunuese, tëinfrastrukturës së transportit rrugor, hekurudhor eaeroportual, të ujësjellësave, hartimi i planeveurbanistike të qyteteve ekzistuese dhe të qendravetë reja urbane, etj.

Periudha e tranzicionit ka nxjerrë parandërtuesve të vendit dhe institucionit që drejton këtëveprimtari, detyra të reja të komplikuara. Tashmëmund të themi se problemet e krijuar nga faza ekalimit nga një ekonomi e centralizuar në njëekonomi të tregut të lirë kanë hyrë në rrugën edrejtë të zgjidhjes së tyre dhe devijimet e gabimete kryera gjatë kësaj periudhe po korrigjohen. Këtuështë e rëndësishme të vëmë në dukje me kënaqësise mendimi i përparuar i inteligjencies sëndërtuesve ka luajtur dhe po luan një rol gjithnjë emë të madh jo vetëm në kapërcimin e këtyreproblemeve, por edhe në zbatimin e të rejaveshkencore e teknike në fushën e tekonologjisë sëprojektimit, ndërtimit dhe menaxhimit.

Shqipëria e nëntëdhjetë viteve më parë në sytëe ndërtuesve, nëse përdorim terminologjinë ekohëve moderne mund të ishte një vend “underdestruction” që ngjallte trishtim. Sot, kemi të drejtëtë hedhim sytë përreth, në këtë vend “under constru-ction”, dhe më shumë se kurrë, të ndjejmë për tëardhmen besim dhe shpresë.

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 3

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 4

Menjëherë mbas shpalljes së Pavarësisësë vendi t më 28 nëntor 1912 u kr i juaQeveria Provizore me kryetar të saj IsmailQemali. Në mbledhjen e saj të parë me 4dhje tor 1912 , në K abinetin e QeverisëProvizore si Minister i Punëve Botore ucaktua Mit�hat Bej Frashëri. Kështu që nëdhjetor të këtij viti mbushen 90 vjet nga jetae puna e zhvilluar nga ky dikaster, përvjetortë cilin ne po e përkujtojmë sot. Pavarësishtnga ndryshimet e emërtimeve të bëra nëetapa të ndryshme të historise së kombittonë, ai në thelb mbetet dikasteri më kryesori vendit për zgjidhjen e problemeve tëndërtimit të objekteve të trasportit (rrugë,porte, aeroporte, hekurudha, teleferikë etj)të hidroenergjitikës (hidrocentrale, linjaelektrike, nënstacione, TEC, linja të tensionittë lartë, linja elektrike të ndriçimit etj) tëIndustrisë së Rëndë, të Lehtë e Ushqimore,të Bujqësisë dhe Ushqimit, të objekteve tëndryshme turistike e komunale, banesa,ndërtim ujësjellësash, kanalizime etj, etjduke përfshirë këtu edhe studime të ndry-shme urbane gjeologo-inxhinierike etj, etj.

Në mënyrë të përmbledhur, sipas etapavetë ndryshme të historisë së vendit që nga viti1912 e deri më sot, po ju paraqesim listatemërore të titullarëve që kanë drejtuar këtëdikaster dhe konkretisht:

Me rastin e 90 vjetorit të themelimit të Ministrisë së Punëve Botore

Titullarët që kanëdrejtuar Ministrinë ePunëve Botore nëetapat e ndryshme tëhistorisë që nga viti1912 e në vazhdim

A. Periudha 1912-1919 në 7 vjet u krijuan5 qeveri në Kabinetin e të cilave, si Ministra përPunët Botore kanë qenë:

1. Mit�hat Bej Frasheri 4 dhjetor 19122. Preng Bib Doda Pasha 17 mars 19143. Mit�hat Bej Frasheri 28 maj 19144. Aziz Pasha Vrioni 22 qershor 19155. Sami Bej Vrioni 11 janar 1919

B. Periudha 1920-1924 në 4 vjet u krijuan 12qeveri ne Kabinetin e së cilave si Ministra për PunëtBotore kanë qenë:

1. Eshref Bej Frashëri 8 dhjetor 1920 2. Mehdi Bej Frashëri 13 korrik 1921 3. Koço Tasi 9 tetor 1921 4. Zija Dibra 19 tetor 1921 5. Koço Tasi 6 dhjetor 1921 6. Kristo Dako 7 dhjetor 1921 7. Kostaq Paftali 12 dhjetor 1921 8. Spiro Koleka 24 dhjetor 1921 9. Spiro Koleka 1 mars 192210. Kostaq Kota 3 mars 192411. Kostaq Kota 31 maj 192412. Qazim Koculi 10 qershor 1924

C. Periudha 1925-1928 në 3 vjet u krijuan 6qeveri në Kabinetin e së cilave si Ministra për PunëtBotore kanë qenë:

1. Kostaq Kota 5 janar 19252. Kostaq Kota 31 janar 19253. Musa Juka 18 korrik 19264. Musa Juka 12 shkurt 19275. Hil Mosi 27 tetor 19276. Salih Bej Vuçiterni 12 maj 1928

D. Periudha 1929-1939 (Mbretnia Shqiptare) nëperiudhën 10 vjeçare të Mbretësisë Shqiptare në 10qeveri të kësaj periudhe si Ministër për Punët Botorekanë qenë:

1. Salih Bej Vuçiterni 10 shtator 1928 2. Abdurrahman Bej Dibra16 janar 1929 3. Hil Mosi 6 mars 1930 4. Izet Bej Dibra 22 prill 1931 5. Sander Saraçi 16 janar 1933 6. Ndoc Naraçi 22 tetor 1935 7. Faik Shatku 9 nëntor 1936 8. Kostaq Kota 31 maj 1938 9. Izedin Beshiri 8 prill 193910. Shefqet Bej Verlaci 12 prill1939i cili ishte njëkohësisht edhe Kryetar i Qeverisë

Kolaboraconiste.

Ing. NIKO NASKA

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 4

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 5

Mit’hat FRASHËRI Preng BIB DODA Sami Bej VRIONI

Eshref FRASHËRI

TITULLARËT QË KANË DREJTUAR MINISTRINËE PUNËVE BOTORE NGA VITI 1912 - 1944

Mehdi FRASHËRI Kristo DAKO

Spiro KOLEKA Kostaq KOTE Qazim KOCULI

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 5

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 6

Musa JUKA Hil MOSI Sali Bej VUÇITERNI

Abdurrahman Bej DIBRA Faik SHATKU Shefqet VËRLACI

G. Periudha 1990 e vazhdim, pavarësishtnga ndryshimet e vazhdueshme të emërimitMinistria jonë njihet si Ministri e Ndërtimit, ecila për këtë periudhë është drejtuar nga:

1. Emin Mysliu2. Ilir Manushi3. Dashamir Shehi4. Albert Brojka5 Vasillaq Spaho6 Gaqo Apostoli7 Ingrid Shuli

8 Arben Demeti9 Ilir Zela10 Spartak Poçi11 Bashkim Fino12 Fatmir Xhafaj13 Besnik Dervishi

E. Periudha 1939-1944 në këtë periudhë 5vjeçare, periudhë lufte në drejtim të Ministrisë sëPunëve Botore kanë qenë:

1. Iliaz Agushi 10 dhjetor 19412. Musa Gjylbegu 5 nëntor 19433. Lefter Kosova 7 shtator 1944

F. Periudha 1944-1990 periudha më e gjatë, 47vjet Ministrinë e Punëve Botore (Ministria eNdërtimit) e kanë drejtuar këto titullarë:

1. Spiro Koleka2. Abedin Shehu3. Rrapo Dervishi4. Josif Pashko5. Shinasi Dragoti

6. Rrahman Hanku7. Farudin Hoxha8. Ismail Ahmeti9. Leonard Nano10. Luigj Aleksi

TITULLARËT QË KANË DREJTUAR MINISTRINËE PUNËVE BOTORE NGA VITI 1912 - 1944

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 6

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 7

TITULLARËT QË KANË DREJTUAR KËTË DIKASTER NGAVITI 1944 - 1990

Spiro KOLEKA Rrako DERVISHI Josif PASHKU

Shinasi DRAGOTI Rahman HANKU Farudin HOXHA

Ismail AHMETI Leonard NANO Luigj ALEKSI

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 7

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 8

TITULLARËT QË KANË DREJTUAR KËTË DIKASTER NGAVITI 1990 E NË VAZHDIM

Dashamir SHEHIIlir MANUSHIEmin MYSLIU

Albert BROJKA Vasillaq SPAHO Gaqo APOSTOLI

Ilir ZELAIngrid SHULI Arben DEMETI

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 8

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 9

Fatmir XHAFASpartak POÇI Bashkim FINO

Karakteristike historike për të gjithë titullarëtqë kanë drejtuar këtë dikaster është se asnjeri prejtyre nuk është dënuar për punën e kryer s i ç janëdënuar homologët e tyre të Ekonomisë, Ushtrisë,I n d u s t r i s ë , K u l t u r ë s , A r s i m i t , B u j q ë s i s ë ,Komunikacioni t e t j , ndonëse përg j eg j e s ia ka qenëshumë herë më e madhe s e e homologeve t ë t y r e ,gjë e ci la f let për punë e ndershme të kryer prej tyrenë drejtim të këtij dikasteri.

Sec i la nga per iudhat e s ipër përmendura kapatur karakteristika të veçanta të punëve të kryeranë fushën e ndërtimeve. Për të folur për të g j i thapunët e kryera do t ë duhen shumë kohë , do t ëduhen s tudime e hulumtime të shumta për t ë c i la tdo të shkruhet në të ardhmen. Ndërtuesit, shkrimeti kanë bërë me vepra , ob j ekte t t ë c i la t janë t ëprekshme, por që sot ka ardhur koha që të shkruhetpër to, për njerëzit dhe vetmohimin e treguar pre jtyre në ndërtimin e këtyre veprave, s i thesare më tëçmuar të t i j .

Disa nga drejtimet dhe karakteristikat e secilësper iudhe për mendimin t im, pasi sec i l i pre j jushmund t ë sh iko j në këndvësht r ime t ë ndryshme ,mund t ë përmbledhim s i më poshtë :

A. Periudha e viteve 1912-1919Vendi ynë trashëgoi nga sundimi turk një rrjet

shumë të pakët të punëve publike, si rrugë rreth189 km, të cilat ishin në një gjendje shumë tëkeqe dhe të ndërtuara pa ndonjë lidhje midis tyre,mungonin urat për kalimin e lumenjëve, i cili bëhejme trape, mungonin limanet, hekurudhat etj.Kështu që në programin e saj të parë shteti shqiptari porsa krijuar, krahas problemeve të tjera, morimasat përkatëse dhe për punët botore. Këto masambetën në letër dhe demagogji mbasi për 7 vjetrrjesht vendi mbeti i coptuar dhe i pushtuar ngaushtritë e huaja. Gjatë kësaj periudhe dhe për

nevojat e tyre ushtarake ushtritë austriake, italianedhe franceze ndërtuan me shpejtësi 1000 km rrugëtë improvizuara që lidhnin qytetet e Shqipërisë sëmesme me atë veriore, lidhnin qytetet e jugut etj,gjithashtu ato ndërtuan nje rrjet dekovili me gjatësi350 km duke lidhur qytetet e rëndësishme siShkodrën me Tiranën, Durrësin me Lushnjën sidhe një pjesë e saj kishte karakter lokal.

Vlen të theksohet se gjatë kësaj periudhe, mepunën e kryer nga Ministrat e Punëve Botore, uarrit që të vinin edhe përfaqësues të shoqërive tëmëdha kapitaliste. Kështu, në vitin 1918 erdhishoqëria italiane SIMSA e cila mori me konçensionshfrytë-zimin e minierës së serës në Selenicë të tëVlorës, ndërsa një shoqëri tjetër italiane filloishfrytëzimin e naftës në Drashovicë etj.

Por, mbas mbarimit të luftës së parë botërore,edhe ai rrjet rrugor i ndërtuar nga ushtritë e sipërpërmendura u bë i pa përdorëshëm mbasi ushtritëgjatë tërheqjes së tyre i hodhën urat në erë, prishëntë gjitha veprat e artit dhe të gjitha objektet publike.

B. Periudha e viteve 1920-1924.Me vendimet që mori kongresi i Lushnjes, i cili

u mblodh në janar të vitit 1920, Shqipëria fitoiplotë-sisht sovranitetin e vet kombëtar, duke krijuarkështu rrethana politike të favorëshme përpërparimin e ekonomisë kombëtare në përgjithësi,dhe për zhvillimin e punëve botore në veçanti.Qysh në vitin 1921, kur u dukën shenjat e stabili-zimit të gjendjes së brendëshme dhe të pozitës sëjashtëme të Shqipërisë, titullarët e Ministrisë sëPunëve Botore inicuan investimet e para kapitalenë fushën e punëve botore. Pra, karakteristika ekësaj periudhe është se investimet në punët botoreu rritën vetëm me investimet e kapitaleve privatepa asnjë kontribut nga ana e shtetit. Gjatë këtyreviteve u investua në këtë fushë nga borgjezia

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 9

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 10

vendase mesatarisht 1 milion franga ari në vit.Gjatë kësaj periudhe filloi meremetimi i rrugëve

të më parëshme, ndreqja e urave të prishura etj.Në ndërtimin dhe meremetimin e tyre u përdor

puna angari e vendosur me ligj të posaçëm, në tëcilin u ngarkuan të gjithë qytetarët meshkuj tëShqipërisë nga mosha 18 deri 58 vjeç. Puna angariu caktua 10 ditë në vit, por të pasurve ju dhamundësia që ta shlyenin me të holla ose me bedel.

Vlen të theksohet se, në vitin shkollor 1921-1922 u çel shkolla teknike në Tiranë, e cila nxorriteknikët e parë shqiptarë të ndërtimit.

Për herë të parë gjatë këtyre viteve u duk edhetransporti ajror në vendin tonë.Shqipëria ishte i vetmi vend nëEuropë që futi shërbimin e transportitajror më parë se sa transportinhekurudhor. Shërbimi i transportittë parë ajror u vendos në nëntor tëvitit 1924, në kohën e qeverisë sëFan S. Nolit. Qeveria shqiptare jadha konçensionin e transportit ajrorshoqërisë gjermane Adria-Aero-Lloyd. Më vonë atë e mori shoqëriaitaliane Ala-Littoria që e mbajti derimë 1943. Me shërbimin e transportitajror u lidh kryeqyteti me një vargqytetesh brenda dhe jashtë vendit,meritë për të cilën ka Ministri iPunëve Botore të asaj kohe.

C. Periudha e viteve 1925-1928Karakteristikë kryesore e kësaj periudhe është

lidhja e marrëveshjeve ndërmjet qeverisë së Tiranësme grupet financiare italiane për të investuar nëvendin tonë. Kështu, në vitin 1925 ndërmjet qeve-risë shqiptare të asaj kohe dhe grupit financiar Ita-lian u nënshkrua marrëveshja për huanë e SVEA-sku 96,4 % e saj u përdor nga Ministria e Punëve Bo-tore për ndërtimin e rrugëve. Kjo gjë u bë jo vetëmpër nevojat ekonomike të vendit, por që të krijo-heshin kushte për depërtimin e kapitalit të huajnë vendin tonë. Për të rritur ritmet e ndërtimit tërrugëve në datën 6 qershor 1927 Ministrisë së Punë-ve Botore ju hoq aktiviteti i punëve në bujqësi.

Kriza ekonomike botërore që u shfaq në vitet1928-1929 preku edhe vendin tonë si rezultat i tëcilës pati edhe ndryshim të mënyrës qeverisëse.Në këtë vit fillon periudha e Mbretërisë Shqiptare.

D. Periudha e viteve 1929-1939 (Mbretëria Shqiptare)Karakterizohet nga rritja e numrit të ndërma-

rrjeve kapitaliste në fushën e punëve botore dhenë vitin 1939 ishin:

Ndërmarrje të industrisë së ndërtimit, 36 me

810 punëtor.Ndërmarrje të industrisë elektrike, 7 me 154punëtor.Ndërmarrje me industri të ndryshme, 39 me303 punëtor.

Gjithashtu vlen të përmendet fakti që të gjithëpunimet e ndërtimit kryheshin sipas një planiurbanistik të studiuar mirë e të miratuar nga qeve-ria. Gjatë kësaj periudhe u hartuan planet rregu-lluese të qendrave kryesore të banimit si Tiranës,Durrësit, Korçës, Elbasanit, Shkodrës, Gjirokastrësetj. Mbi bazën e studimeve të bëra kryheshin tëgjitha punimet e ndërtimit si të infrastrukturës,

banesave, limaneve etj. Gjatë periudhës 10 vjeçare1929-1939 u ndërtuan 850 km rrugë kryesore, 456km rrugë rurale, ndërtimi i 4062 urave të voglame 10250 ml dhe 76 urave të mëdha me 2050 mlgjithësej, filloi ndërtimi i portit të Durrësit, u kryhenpunime në vepra mbajtëse, kanalet vaditëse etj,punime tëcilat u ndërprerë nga fillimi i luftës sëdytë botërore 1939-1944.

E. Periudha e viteve 1939-1944.Kjo periudhë karakterizohet kryesisht në

punimet e mirëmbajtjes të objekteve publike qëkryheshin nga ushtritë e instaluara në vendin tonë,të cilat gjatë tërheqjes që bënë mbas përfundimittë luftës më shumë i shkatërruan ato, shkatërrimetë cilat ishin evidente në periudhën 1944-1990.

F. Periudha e viteve 1944-1990.Kjo periudhë karakterizohet si periudhë e

konsolidimit të shtetit shqiptar, që krahasdrejtimeve të tjera si karakteristikë të veçantë kapatur ndërtimet e punët e ndryshme botore. Nëkëtë periudhë të gjatë 47 vjeçare si rezultat i ndry-shimeve të bëra në bazën materialo-ekonomike,të superstrukturës dhe të gjithë marrëdhënieve

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 10

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 11

shoqërore të vendit edhe punët e kryera ngaMinistria e Ndërtimit, i janë përshtatur këtyrendryshimeve. Kështu, në vitet e para pas çlirimitpuna e Ministrisë së Ndërtimit u përqëndrua nërindërtimin e objekteve të shkatërruara nga lufta.Për një periudhë kohe 2-3 vjeçare u ndërtuan 5547 ml ura që ishin shkatërruar si dhe u ndërtuan240 ml ura të reja, u rindërtuan portet dhe rrjetirrugor i shkatërruar dhe u ndërtuan 202 km rrugae re si rruga Kukës-Peshkopi 65 km, e cila undërtua për 5 muaj, rruga Berat-Çorovodë, ajo eQafëpëllumbit dhe Kuçit si dhe ndërtimi i 114 kmrrugë me karakter lokal, u rindërtuan 7800 shtëpinjë pjesë e të cilave shërben për strehimin e 25000 shqiptarëve çam, të shpërngulur nga trojet etyre në Greqi, u ndërtuan 530 shkolla. Vlen tëtheksohet se në këtë periudhë të shkurtër 2-3vjeçare mbas çlirimit në prill të vitit 1947 u krijuandërmarrja e �Projektit� enti kryesor qendror iprojektimit nën drejtimin e së cilës u bë e mundurpërfundimi i hekurudhës së parë shqiptare Durrës-Peqin, 44 km e gjatë në vitin 1947 dhe një vit mëvonë ndërtimin e hekurudhës Durrës-Tiranë. Nëvitet e mëvonëshme puna e Ministrisë së Ndërtimitu përqëndrua në ndërtimin e veprave të tjera sindërtimin e H/C të Selitës me fuqi 5 mijë kë/orëduke i dhënë kështu kryeqytetit 10 herë më shumëenergji elektrike se çkishte pasur më parë, ndërti-min e kombinatit të tekstilit, fabrikën e çimentosme kapacitet 42 000 ton, Kombinatin e drurit,ndërtimin e H/C mbi lumin Mat, ndërtimi i të cilëvepërgatiti klasën ndërtuese për ndërtimin e vepraveakoma më të mëdha dhe të përmasave botëroresiç janë ndërtimi i H/C mbi lumin Drin, projektuarnga specialistët e talentuar shqiptar ndërmjet tëcilëve edhe profesor Farudin Hoxha i cili me proje-ktet e digave të këtyre hidrocentraleve ju shënuaemri në manualet botërore të ndërtimeve të vepra-ve hidroteknike, ndërtimin e linjave të tensionit tëlartë 220 kw dhe 400 kw sëbashku me nënsta-cionet elektrike përkatëse, gjatë këtyre viteve undërtuan 3690 km rrjete të linjave të tensionit tëlartë, 43770 km linja të tensionit të ulët, 5600 kabinaelektrike, të portit të Vlorës, Shëngjinit, Himarës,të linjave hekurudhore veçanërisht Prrenjas-Gurikuq me tunelin e Qafë-Thanës 3015 ml të

gjatë, e të shumë objekteve të tjera industrial,kulturore, arsimore, sportive, ujësjellësa, rrugë etj,etj, për të cilat është shkruajtur e do të shkruhetnë të ardhmen nga ndërtuesit e këtyre veprave tëcilat si bashkëkohës i vjen shumë keq që shumicae tyre u prish pa asnjë shkak apo arësye mbasviteve 1990.

G. Periudha e viteve 1990 e në vazhdim.Ndryshimet ekonomike dhe politike pas viteve

1990 sollën ndryshime në standartin, kushtet dhemënyrën e jetesës të familjeve shqiptare, të cilatderi në atë kohë ishin pothuajse të njëllojta. Ndry-shimi i sistemit politik dhe futja në ekonominë etregut u shoqërua me reforma të thella në ekonomi.Kështu në vitet e para të kësaj periudhe, nën drejti-min e Ministrisë së Ndërtimit u bë i mundur privati-zimi i banesave dhe sot familjet e zakonëshmeshqiptare janë pronarë të banesës së tyre, në vazh-dimësi e në mënyrë masive u kryen privatizimet endërmarrjeve të ndërtimit, transportit, prodhimit eshërbimeve që vareshin nga Ministria e Ndërtimit.

Gjatë këtyre viteve, po zhvillohet sektori privatedhe në fushën e ndërtimeve që sipas statistikavenumri i këtyre arrin në 1061 ndërmarrje privatenga të cilat 996 ndërmarrje private për ndërtesadhe infrastructure, dhe 65 ndërmarrje private tëtjera ndërtimore të specializuara, duke punësuargjithësej rreth 13000 punonjës.

Një karakteristikë kryesore e ndërtimeve gjatëkëtyre viteve është edhe ardhja e investitorëve endërtuesve të huaj të cilët po kryejnë punime nësektorët e ndryshëm të ekonomisë e veçanërishtnë fushat e ndërtimit të rrugëve, ujësjellësave,banesa, kanalizime, impiante të pastrimit të ujitetj, puna e të cilëve lidhet me punën e përditëshmetë Ministrisë sonë, si në dhënien e liçensave,kontrollin teknik tëmaterialeve e të punimeve tëndërtimit, në lejet për shfrytëzimin e inerteve,burimeve ujore, ndërtimit e rikonstruksionit tëdigave e dambave etj.

Në këtë periudhë 90 vjeçare, në të 7 etapat epërshkruar më lartë, puna e titullarëve të sipër-përmendur që kanë drejtuar Ministrinë e Ndërtimitështë e nderuar e respektuar e që do të kujtohetnë përvjetorët e tjerë të ardhshëm.

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 11

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 12

KUJTIME PËR NDËRTIMET NË DEKADAT QË KALUANNA KANË LËNË MBRESA TË THELLA E TË PASHLYESHME

KUJTIME PËR NDËRTIMET NË DEKADAT QË KALUANNA KANË LËNË MBRESA TË THELLA E TË PASHLYESHME

Ing Shinasi Dragoti(ish- Ministër i Ndërtimit)

Vitet e pas çlirimit, kanë qenë më të pasurate më të shumëllojshmet gjatë gjithë historisë sonëtë ndërtimeve.

Shqipëria u kthye në një kantier të madhndërtimi.

Rindërtimin e vendit qeveria demokratike eBeratit, ia besoi ish Ministrisë së Punëve Botore(më pas Ish Ministria e Ndërtimit) meinxhinier Spiro Kolekën ministër,

Ndërtuesit ju vunë punës në zbatimine kësaj detyre, me një vrull e përku-shtim të paparë ndonjëherë.

Detyra e rindërtimit u krye brëndaviteve 1945-47. Gjatë kësaj kohe undërtuan 114 ura me gjatësi të përgji-thshme 5420m , nga të cilat 56 beto-narme. Ritmet ishin shumë të larta,mjafton të përmëndim se ura e Gom-siqes me hapësirë drite rreth 70 metëre tipit tra-kollonë u ndërtua brëndakohës Maj-Tetor 1945,ose rreth 6 muaj.Brënda tre viteve u rindërtuan dhe undërtuan mesatarisht 38 ura për çdo vit.

Krahas ndërtimit të urave u rindër-tuan rreth tridhjetë mijë shtëpi baniminë fshatra e qytete që rrënuan pushtuesitnazi-fashistë.

Përvoja e fituar gjatë rindërtimit i hapi rrugëplani t 2-v jeçar 1947-49 , s i dhe atyre tëpesëvjeçarëve të mëpastajshëm.

Që në vitin 1947 u hodh hapi i elektrifikimittë vëndit dhe, hidrocentrali në Lanabregas, nga

burimet e Selitës të Malit me Gropa ishtedallëndyshja e parë e elektrifikimit të Shqipërisëe që u arrit plotësisht në 25 Tetor 1970.

Ndërtimet u shtrinë kudo në gjithë hapsirën

e inxhinierisë civile e në veçanti në bonifikimee ujitje, në kanalet ujitës, në vepra industriale,nëato të qyteteve të fshatrave, mbi baza të teknikëse të shkencës urbanistike, në ato të rrugëveautomobilistike në hekurudha etj.etj. Në mënyrë

të përmbledhur që nga viti 1951e deri në 1985 u ndërtuan e uvunë në shfrytëzim rreth 1500vepra jetësore për shoqërinë dheekonominë e vendit midis tëcilave : 321 840 apartamente eshtëpi banimi, 45000 ha tokë ere dhe 180000 mijë të tjerë ukulluan, u thanë 15 këneta foletë mushkonjave që përhapninmalarjen, vepër monumentalekjo që bëri jehonë edhe në shty-p in dhe mendimin shkencorEuropian.

U ndërtuan 6050 ujëmbledhësdhe 20000 mijë km kanale ujitës

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 12

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 13

e kullues. Brënda tre viteve 1963-1965, undërtuan hidrocentralet e Shkopetit dhe atyretë lumit Bistricë 1 dhe 2 , me një fuqi të vendosurprej 57 500 kw dhe 287 milion kw/orë prodhimvjetor energjie elektrike etj,etj.

Për të ndërtuar gjithë këto vepra u desh tëngrihej një industri e re për prodhimin ematerialeve të ndërtimit si çimento, tulla etjegulla, hekur betoni, xhama, gozhdë etj. U ngritedhe një park mekanizmash e mjetesh transportisi dhe u zhvillua në mënyrë të suksesëshme

teknika e parafabrikimit tënjë sërë strukturash mbaj-tëse prej betoni, hekuri eqeramike.

Masa të rëndësishme umorën për përgatitjen ekuadrove inxh in i e r ë earkitektë brënda e jashtëvendit, si dhe e teknikëvee specialistëve. Gjatë 25vjetëve u diplomuan 700inxhinierë e arkitektë (mëpas ka luan der i 2400) ,1700 teknikë të mesëm(më pas mbi 4000) ngarespektivisht 27 dhe 50 qët r a sh iguam. Nga 1000mjeshtër arritëm të kemirreth 30 000.

U ngritën rreth tridhjetëndërmarr je të spec ia l i zuara s idomos përndërtimin e hidrocentraleve e të linjave tëtensionit të lartë dhe stacionet e transformacionit,për rrugë e hekurudha, për bonifikimin, përbanesa e ndërtime të tjera.

U bënë përpjekje për të futur në ndërtimettona, arritje të përparuara vëndase e të huaja.

Le të bëhet revista �NERTUESI� një botu-ese e denjë e mendimit teknik e shkencorShqiptar dhe atij Europian.

Tiranë, Dhjetor 2002.

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 13

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 14

DISA KUJTIME NGA PUNA NË NDËRTIMKU KALOVA 35 VJET TË JETËS

DISA KUJTIME NGA PUNA NË NDËRTIMKU KALOVA 35 VJET TË JETËS

Ing Rahman Hanku(ish-Ministër i Ndërtimit)

Duke qenë se në ndërtim punova nga Nëntorii vitit 1946 deri në Dhjetor të vitit 1982 , revistës sënderuar �Ndertuesi� po ipërgjigjem për ti dhënë disakujtime

Punova vetë në ndërtimine kalatës së parë të PortitDurrës , në Hidrocentralin eSelitës,e atë të Ulzës, si dhenë Uz inën e P lehraveKimike e TEC-in e Fierit nëdetyrën e drejtorit në këtovepra.

Më kujtohet që në vitet1946-47 kur më caktuan tëpunoj në ish Ministrinë ePunëve Botore, të cilën edrej-tonte Spiro Koleka,ndërtimet drejtoheshin ngaDrejtori i Përgjithshëm, i nderuari dhe shumë irespektuari Inxhinier Shinasi Dragoti. Detyrat easaj kohe i përbënin ndërtimi i shtëpive të djeguranga okupatorët në fshatrat e krahinave të ndryshmetë vëndit, urat e portet e hedhura në erë ngaokupatori, shkolla, spitale, etj.

Kishte një numër të vogël (rreth 12) inxhinierëdhe specialistë të tjerë . Dëshiroj të kujtoj me respektpër atë punë shumë të madhe të nderuarit : IngGjovalin Gjadri e Lutfi Strazimiri, në projektimin eurave dhe porteve , Dhori Gurin në projektimin errugëve, Ing Thoma Filipeun, Farudin Nurin eStavri Naço për bonifikime e ujitje, Ing Anton Lufie Skënder Luarasi për veprat shoqërore dheinxhinierë në zbatimin e punimeve Ilia Plasa,Anthin Konomi, Fori Stase etj. Po kështu kujtojme respekt edhe specialistët ekonomistë e finacierësi Ymer Kuçanin, Vangjel Karajanin, AndrokliBuxhukun, që punuan me aq përkushtim endërgjegje, për të hedhur baza të mirëfillta nëadministrimin financiar dhe ekonomik.

Sipas mendimit tim, bëra këtë paraqitje për tëkujtuar me respekt këto figura, por edhe përballi-min me shumë sukses që ata i bënë detyrave tëkohës , por edhe pse i konsideroj ata bërthama erritjes që u karakterizua gjatë viteve me rritjen e

numrit të specialistëve të mirëfilltë që i shtoheshinkëtij sektori të rëndësishëm të ekonomisë sëvëndit.

Me këtë rast po shpreh në këto kujtime vlerë-simin tim për dy probleme:

1-Rëndësi e kujdes të veçantë ju kushtua punëspër të rritur grupet e studimit dhe të projektimit tëveprave që do të ndërtoheshin për rritjen dhezhvillimin ekonomik dhe ato sociale.

Në vitin 1950-51 , numri të vogël të inxhinierëveju shtuan kuadrot e reja që mbaruan fakultetet nëish Bashkimin Sovjetik e vënde të tjera dhe nëvitet 1960-61 një numër më i madh specialistëshqë mba-ruan Fakultetin e Ndërtimit në Tiranë.Frymëmarrja u rrit , grupet e vogla të studimit dheprojektimit u rritën duke përshkuar rrugën e gjatëpër afro 20 vjet nga grupe të vogla në NdërmarrjeProjekti, drejtori në Ministri (të specializuara) derinë krijimin e 6 instituteve të studimit dheprojektimit.

Kujtoj me mall inxhinierin e talentuar PetritRadovicka, me të cilin që në vitin 1949 në Selitëqë kish ardhur nga Instituti Bauman i Moskës përpraktikat e diplomës, i cili u bë kryetari i grupitpër Hidrocentralet, duke patur bashkëpunëtorëdjem të rinj si Egon Gjadrin, Farudin Hoxhën,

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 14

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 15

Pandi Cesmaxhinë, Mihal Jorgonin, dhe shokune vet Hysni Dino, që filluan me hidrocentralet evegjël Shkopet e Bistricë e vazhduan në kaskadëne Drinit duke projektuar Vaun e Dejës dhe qënga vit i 1974 digën e lartë të Fierzës (pabashkëpunëtorë të huaj) e Komani.

Kujtoj të ndierin Robert Seminin e grupin e tijqë aq mirë projektuan portin e Durrësit por edheato të Vlorës, Shëngjinit e Sarandës.

Kujtoj të mirënjohurin Dhori Guri, kryeprojek-tues i rrugëve të vëndit, të cilit ju bashkuan nëInstitut Mithat Demiri, Shaban Torozi, Petraq Cerepietj që projektuan me aq sukses rreth 500 km

hekurudhë nga veriu në jug.Të njëjtën gjë e kujtim kam edhe nga djemtë e

talentuar që punuan në Institutin e VepraveIndustriale, Rifat Bodinaku , Ferit Stërmasi etj. Tënjëjtin vlerësim kam gjithashtu për ata që u morënme urbanistikë e arkitekturë si Gani Strazimiri, KoçoMiho, Eqerem Dobi etj që aq mirë bashkëpunoninme para ardhësit Lufi e Luarasi.

Instituti i Bonifikimit e Ujitjes para ardhës të tëcilit qenë Filipeu, Nuri, Naço ju shtuan shumëkuadro të reja si Klosi , Kamenica etj. Të gjithëinstituteve ju shërbente me përkushtim NdërmarrjaGjeologji- Gjeodezi që udhëhiqej nga NestiLubonja e Seit Dyrzi, në përbërje të këtij kolektiviishin mjaft specialistë të talentuar e që bënin njëpunë shumë të madhe. Mbi planshetat e profiletgjeologjike të tyre mbështetej çdo projekt që bënin5 institutet e profilizuara.

Si përfundim mendoj që prishja e këtyre insti-tutive, ka dëmtuar mjaft rëndë shkencën e këtyrefushave mjaft të gjera e të nevojshme aq shumëpër vëndin. Kujtoj se largimi nga vëndi osemosaktivizimi e këtyre njerzve me vlera kaq tëmëdha u kushton shumë shtrenjtë Shqipërisë.

2 -Dhjetë vjeçari 1971-1980 për ndërtimet u rritafro 2 herë, në krahasim me dhjetëvjeçarin emëparshëm ( 1960-1970) që përmblidhej në njëdetyrë prej rreth 18 miliard Lekë të asaj kohe. 24ndërmarrje që ishin në çdo rreth përballonin ndërti-met e planifikuara për strehim, vepra social �kulturore punime në miniera e sektorë të tjerë .

Pjesën më të madhetë inves t imeve ekishin veprat e më-dha të cilat kryheshinnga ndërmarrjet eposaçme siç ishinHidrocentrali i Fier-zës, Kombinati Meta-lurgjik, Uzina e Naftësnë Ballsh Hekurudhaetj

Në këto vepra për-veç vëllimit të madhtë punës, haseshinshumë probleme sibrënda vëndit ashtudhe me sh te te t ehua ja , nga furn i -zoheshin projektet

dhe paisjet teknologjike. Ministria, Institutet e Pro-jektimit dhe drejtuesit e këtyre ndërmarrjevevazhdimisht duhej të merreshin e të bënin punëshumë të kualifikuar. Kujtoj këtu Fierzën, kudrejtonte Emin Musliu e Ismail Ahmeti e të tjerëinxhinierë të talentuar të cilët duke bashkëpunuarme sinqeritet të plotë me Petritin, Nestin , Egonin,Farudinin, Pandin, etj përballuan gjithë ato proble-me të vështira gjeologjike, problemet e bërthamëstë dheut të digës, montimin e paisjeve teknologjikepas largimit të specialistëve kinezë etj. Të gjthakëto e shumë të tjera (përfshirë edhe hipotezatpër sabotim) u zgjidhën në mënyrë të shkëlqyerdhe ato i vërtetoi koha.

Po kështu në Metalurgji struktura e veprave tësë cilës ndeshej për herë të parë në vëndin tonëme punën e ndërgjegjshme e shkencore të perso-nelit teknik u kapërcyen me sukses nga kuadrot

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 15

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 16

tona, që u drejtuan me aq sukses nga ShkëlqimBumçi, Feruz Mataj, Elmaz Xhediku etj.

Afërsisht po këto situata e probleme lindën nëBallsh ku drejtonte Xhavit Sollaku, Dhionis Gjonçietj. Vështirësi mjaft të mëdha pati në hekurudha ,sidomos në Qafë Thanë, ku drejtonin Spartak Poçietj por kurdoherë duke qenë prezent grupi iprojektimit me Shabanin e Petraqin, por edhe meEgonin.

Mjaft mirë përballuan detyrat Ndërmarja eMontimit që drejtohej nga Bashkim Zajmi e PetraqTreska. Bonifikimi dhe ujitja patën detyra gjithashtushumë të mëdha,por ato u përba-lluan me një pu-në të kualifikuarnga ko lekt iva tpunonjëse dhe tëpaharruarit MiçoVeshi e Ilia Plasa.

Nuk mund tëmos flas edhe përpunën e devot-shme e të kualifi-kuar të aparatit tëMinistrisë në të-rësi, për gadish-mërinë e përher-shme të të gjithëvenë zg j idh jen e

dhjetra problemeve që lindnin çdo ditë. Punë tëdevot-shme bënë Gaqo Pendavin i , Yl lkaZaloshnja, Agim Maluka, Agim Kuçani, AlekoStillo e shumë të tjerë.

Kujtoj se më jepet e drejta të shprehem sekolektivi i madh i ndërtuesve bëri një punë heroikekrejt të sukseshme . Unë përmënda pak emra pore vërteta e plotë është se rreth 70 mijë punonjësite ndërtimit bënë një punë kolosale dhe me djersën,por dhe me sakrificat e tyre ata punuan me shpirttë madh për popullin dhe Atdheun.

Tiranë, Dhjetor 2002

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 16

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 17

Në qoftëse do të bëjmë fjalëpër përvojën e ndërtimeve nëShqipëri në qind vjeçarin efundit do të mund të dallonimdisa zhvillime të përgjithshme, siçjanë: rritja në mënyrë të vazhdu-eshme të vëllimit të ndërtimeve;realizimi i ndërtimeve në të gjithëfushat (civile, industriale, hidro-teknike, ushtarake etj); realizimii studimeve dhe hartimi i kom-pletuar i të gjithë projekteveteknike; zbatimi i një disiplinepune mbështetur në kushtetteknike të projektimit dhe zbati-mit; në përshtatjen me mundë-sitë ekonomike dhe politikatshtetërore kemi pasur dhe ndër-time mediokre me teknologjindërtimi të ulët , por kemi ndër-tuar edhe vepra të denja përnivelin botëror të kohës.

Me ndryshimet në vitet 90 nëShqipëri të kushteve politike dheekonomike ndryshuan dheshumë aspekte të aktivitetit tëndërtimit. Fillimi ishte i vështirë.Kishim ndërtues me eksperiencëpor nuk kishim çfarë të ndërto-nim. Nuk dinim ku të ndërtonim,mbasi u ngritën fuqishëm pro-blemet e pronësisë. Nuk kishimmjete financiare dhe bazë tek-nike për fillimin e aktivitetit. It rëmbesh im humbjes dhepasigurisë.

Megjithatë, sot kur shohimqytetet fshatra dhe në mënyrëtë veçantë Tiranën e ndërtuarmbas viteve 90 edhe stepemi.

Sa shpejt që po e ndërtojmë.Me sa guxim kaluam ndërtiminmbi katin e pestë. Sa shpejtëpërparuam në teknologjinë e

ndërtimit dhe mbi të gjitha sashpejt u përshtatëm me ekono-minë e tregut.

Por aftësia e ndërtuesve tanënuk qëndron deri këtu. Ata ngatë parët në shoqërinë Shqiptareu organizuan në Shoqatën eNdërtuesve të Shqipërisë dhe nëmënyrë simbolike por edheshprehëse organizuan ribotimine revistës �Ndërtuesi� si shënjë evazhdimit të përvojës së ndërti-mit në vëndin tonë. Antarë tëShoqatës janë të motivuar përtë zhvilluar një aktivitet të ligj-shëm brënda shoqërisë Shqip-tare. Në aktivitetin e ndërtuesvesot vihen re karakteristika tëvazhdimësisë së përvojës sëkaluar por edhe arritje të mëtej-shme për t�ju përshtatur ritmevedhe ngarkesave të kohës. Ritmii ndërtimeve as që mund tëkrahasohet, sot në një objekt tëvetëm mund të hidhet në njëditë aq beton sa mund të hidhejnë një muaj nga një ndërmarrjendërtimi e një rrethi të kategorisësë dytë. Sot përdoren çdo ditë emë tepër materiale bashkë-kohore në zbatim të projektevetë projektuesve tanë dhe të huaj.Ndërtuesit Shqipëtarë kanëndërtuar me shumë sukses vepratë investitorëve të huaj, si dhepunojnë si nënkontraktorë nëobjekte të marrë përsipër ngashoqëri të huaja ndërtimi. Porambicja dhe mundësia e tyreështë shumë dhe më e madhe.

Shoqata e Ndërtuesve të Shqipërisë mbartëse dhetransmetuese e përvojës së ndërtimit në vëndin tonë

Ing. Maksim MuçiAntar i Bordit Drejtues

Në qoftëse sot në përqindje mëtë madhe ndërtohen godinabanimi dhe disa rrugë, biznes-menët e ndërtimit po punojnënë projektet e së ardhmes për tëmarrë përsipër dhe për të ndër-tuar çfarëdo lloj objekti të çfarë-do fushe që do të ketë nevojëekonomia dhe shoqëria shqip-tare.

Në arritjen e këtyre objekti-vave ata sot mbështeten në trekomponentë : eksperienca e më-parshme në ndërtim; përvoja esuksesëshme e arritur në fushëne biznesit; organizimi në Shoqa-tën e Ndërtuesve të Shqipërisë,objektivat e së cilës, si vetë atotë antarëve të saj janë ambicjozedhe synojnë në kryerjen e njëaktiviteti të ligjshëm, mbajtjen nëkonsideratë që ky aktivitet ështëbazë e çdo biznesi dhe e pronësprivate rritjen e bashkëpunimitmidis anëtarëve dhe aktivitetevetë tjera , rritjen e cilësisë dheteknologjisë, rritjen e zbatimit tëkushteve teknike si rrjedhojë erritjes së investimeve , si dhembrojtjen e interesave të saj dhetë investitorëve..

Shoqata e Ndërtuesve tëShqipërisë duke qenë mbartësedhe transmetuese e përvojës mëtë mirë të ndërtimit të vëndit tonëka nevojë për pjesmarrjen dhekontributin e të gjithëve nëzgjidhje e problemeve të mëdhaqë kemi përpara.

Shoqata e Ndërtuesve tëShqipërisë është shtëpia jonë epërbashkët, ku gjithë secili kavëndin e vet dhe asnjë nuk ështëi tepërt.

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 17

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 18

REVISTAT �NDËRTUESI� NGA FILLIMI I RIBOTIMIT TE SAJ

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 18

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 19

Një ndër hapat e para që ndërmori Shoqata eNdërtuesve të Shqipërisë pas krijimit të saj ishteedhe rifillimi i botimit të revistes�Ndertuesi� pas11 vjet ndërprerje. Botimi i kesaj reviste ishte njëarritje e madhe. Numri i pare i Revistës�Ndërtuesi�, doli në Dhjetor 2001 dhe vazhdoitë botohet kështu çdo tre muaj.

Gjatë një viti që nga botimi i numrit te parë tërevistës �Ndërtuesi�, në faqet e saj është synuar tëpasqyrohet puna e madhe e ndërtuesve, të cilëtishin ndër të parët që në kushtet e ekonomise sëtregut organizuan firmat e tyre private të ndërtimit,të cilat sot përbëjnë një nga bizneset më tëfuqishme në ekonominë e vendit tonë, dukendërtuar e zbukuruar vendin tonë nga dita në ditë, me vepra dinjitoze.

Në faqet e revistës �Ndertuesi� është pasqyruarpuna dhe përpjekjet e Shoqates së Ndërtuesve tëShqipërisë, e cila megjithëse një shoqatë e re esapokrijuar, në gjithë veprimtarinë e saj ka bërënjë punë të madhe e të dendur për të qënëdenjësisht partnere me shtetin, duke luftuar përzgjidhjen e problemeve më shqetësuese tëndërtuesve por duke respektuar në cdo hap tëvetin rigorozisht dispozitat dhe ligjet e shtetit.

Ne faqet e revistës u pasqyruan puna përpërcaktimin e kostos minimale fiskale për çdo 1m2

sipërfaqe ndërtimi si dhe debati i gjatë me të gjithainstancat shtetërore e vecanërisht me Drejtorinëe Përgjithshme të Tatim-Taksave që çoi nënënshkrimin e Memorandumit të Bashkëpunimitmidis Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve dheShoqatës së Ndërtuesve të Shqipërisë .

Në artikujt problemorë të botuar në revistë,si :�Shmangia e evazionit fiskal kërkon rregullimeligjore� , apo �Shteti duhet të jetë partner meBiznesin� etj u sensibilizua gjerësisht opinioni, dheinstancat përkatëse Shtetërore, të cilat falëpërpjekjeve të shoqatës e Bordit të saj Drejtues

NJË VIT NGA RIBOTIMI IREVISTES �NDËRTUESI�

Ing Sinan Çelo

bënë të mundur që të finalizohej me sukses kyproblem i rëndësishëm ,me nënshkrimin eMemorandumit të përbashkët.

Ne faqet e revistës �Ndërtuesi� është pasqyruarforcimi dhe institucionalizimi i lidhjeve meMinistrinë e Rregullimit të Territorit dhe Turizmit,që u finalizua me nënshkrimin e �Protokollit tëBashkëpunimit ndërmjet kësaj Ministrie dheShoqatës së Ndërtuesve të Shqipërise, po kështunëpërmjet shkrimesh, është pasqyruar puna e bërëdhe bashkërendimi i saj me Organet e PushtetitLokal, me bashkitë e qyteteve në përgjithësi dheme Bashkinë e Tiranës në vecanti.

Gjatë këtij vit Shoqata e Ndërtuesve tëShqipërisë , ndërtoi një bashkëpunim të mirë meshoqatat simotra , me Shoqatën Shqiptare tëInxhinierëve Konsulentë (SH.O.SH.I.K) si dhe meShoqatën e Arkitektëve të Shqipërisë. Ne kuadrine këtyre marrdhënieve të vendosura , në revistën�Ndërtuesi�janë botuar disa artikuj e materialeqë shqetësojnë këtë shoqatë.

Sistematikisht në Revistën �Ndertuesi� gjatëkëtij viti, janë pasqyruar probleme të legjislacionitnë fuqi si dhe vërejtjet për përmirësimin emëtejshëm të tij sic kanë qenë �Vërejtje për projekt-ligjin e ri të urbanistikës� , �Mendime dhepropozime për përmirësimin e ligjit për�Prokurimin publik� etj

Krahas këtyre problemeve është synuar që nëfaqet e revistës tonë të trajtohen edhe problemetë karakterit teknik e shkencor , me qëllim qëndërtuesit të gjejnë edhe mjaft konsiderata ezgjidhje të mjaftueshme të problemeve me të cilatata hasen ne punën e tyre të përditëshme . Kështuartikujt : �Probleme dhe aspekte të kërkesave përnjë projektim antisizmik bashkëkohor tëndërtesave shumë katëshe� nga Prof. Dr. Niko

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 19

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 20

Pojani , �Ndërtime �Probleme� nga Prof. Dr.Gëzim Mukli apo �Ndërtesat me murature dhendërhyrjet në katet përdhe të tyre� nga Ing ArbenDervishi dhe Ing Elvis Paci etj, kanë qenë disa ngakëta artikujt e botuara ne Revistën �Ndërtuesi� .Gjej rastin këtu të falenderoj autorët e nderuar tëkëtyre shkrimeve , te cilët për nivelin dheseriozitetin me të cilin kanë trajtuar temat , kanëbërë që të rritet mjaft vlera e revistës , në Shqipëridhe jashtë vëndit duke u bërë ajo një revistë memjaft interes.

Revista �Ndërtuesi�nëpërmjet rubrikës �Tënjohim antaret e shoqatës� jep të dhëna për antarëte saj, me qëllim njohje e për një kompaktësim tëShoqatës të Ndërtuesve Shqiptarë ndërsanëpërmjet rubrikës �Aktivitete të Shoqatës� ështëdhënë informacion mbi aktivitetet kryesore , sibrënda ashtu edhe ato jashtë vëndit.

Në faqet e revistës është shkruar për figura tëshkencës së ndërtimit, si dhe janë përkujtuarpersonalitete, të cilët me punën e tyre në fushën eshkencës , të projektimit apo zbatimit kanë lënëgjurmë të pashlyeshme për ndërtimet ne vëndintonë .

Në revistën tonë , në numrat e fundit ështëhapur edhe rubrika për botimet e reja kundërtuesit të njihen me librat që trajtojnë problemetë ndërtimit të cilat mund tu shërbejnë inxhi-nierëve dhe teknikëve , për ngritjen e tyre teknikesi në fushën e projektimit ashtu edhe atë tëzbatimit.

Të gjithë numrat e revistës të botuara gjatë vitit2002 shoqërohen me një material të pasur foto-grafik , i cili ka pasqyruar ndryshimet rrënjësoreqë kanë pësuar ndërtimet tek ne gjatë 10-të vjecarittë fundit , si në drejtim të volumit ashtu dhe tëcilësisë , të teknikës , të teknologjisë etj.

Megjithë përpjekjet e bëra që revista të ketë niveltë atillë që ti përgjigjet denjësisht punës së madheqë kryejnë ndërtuesit në vëndin tone, themi seniveli i saj lë akoma për të dëshiruar . Në tematikëne saj ajo duhet të jetë akoma më e larmishme, nëfaqet e saj ka mundësi të zënë një vënd më tërëndësishëm se deri tani materiale teknike eshkencore si të fushës së projektimit ashtu edhetë zbatimit. Në faqet e revistës duhet të reflektohet

edhe përvoja e përparuar botërore e vecanërishte arritjeve të perëndimit. Duhet gjithashtu të rritetgama e fushave që duhet të ceken . Gjatë këtij vitinuk është botuar p.sh. asnjë artikull përproblemet e materialeve të ndertimit që nëdhjetëvjecarin e fundit kanë ndryshuar rrënjësishtkrahasuar me materialet e ndërtimit që janëpërdorur më parë , nuk është trajtuar në shkallëne duhur përmirësimi rrënjësor që ka pësuarndërtimi në fushën e teknologjisë , në fushën ekonstruksionit , të cilësisë etj. Nuk është shkruargjithashtu për problemet e urbanistikës , tëarkitekturës , në kushtet e rritjes së vrullshme tëqyteteve tona , nuk është shkruar për problemete ujësjellsave , të bazamenteve e themeleve tegjeologjisë së ndërtimit , të rikonstruksioneve etj.

Që të mund të rritet niveli i revistës , duhet qëtë tërhiqet më shumë interesi i kuadrove tona tëndërtimit për të shkruar në këtë revistë , dukefilluar në rradhë të parë nga antarët e shoqatës, tëcilët mund të sjellin gjerësisht përvojën e tyre nërealizimin e objekteve, të projektuesve të cilët mepunën e tyre me vlera teknike e shkencore kanëprojektuar e po projektojnë objekte shumëkatëshee të ndërlikuar të pedagogëve të nderuar tëFakultetit të Inxhinierise , të cilët mund të sjellinnëpërmjet shkrimeve përvojën shkencore tëstudimeve në fushën e ndërtimit , kuadrot eMinistrisë së Rregullimit të Territorit e turizmit përprobleme të drejtimit e organizimit të punës nëndërtim etj.

Vetëm duke gjetur gadishmërinë dhe dëshirënpër për të shkruar gjerësisht nga masa e kuadrovetë ndërtimit në revistën �Ndërtuesi� do të mundtë arrihet që niveli i kësaj reviste të ngrihet më lart,ashtu siç janë të denja ndërtimet dhe puna titanikee ndërtuesve , dhe faqet e saj të bëhen tribunë emendimit të përparuar të shkencëtarëve ,inxhinierëve zbatues e projektues të ekonomistëvetë cilët punojnë e ndërtojnë në katër anët e vendit.

Duke uruar për një bashkëpunim më të ngushtë, revista �NDERTUESI� uron të gjithë punëtorët,specialistët dhe kuadrot që punojnë në ndërtimnjë VIT TË RI TË MBARË � GEZUAR VITIN2003 , në familje e në punë.

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 20

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 21

Pyetje: Çmund të na thoni për evoluimin e skemave të llogaritjesnë ndërtimet e reja me shumë kate pas viteve �90, si dhe teknikën eprojektimit,shkallën e qëndrueshmëriëe së konstruksioneve. Si merretnë konsideratë gjatë llogaritjeve, faktori i veprimit sizmik?

K. Negovani : Kjo pyetje që bëni, lidhet sigurisht meshqetësimet që kanë lindur në fushën e ndërtimeve tëlarta shumë katëshe, të cilat mbas viteve 90 kanë marrënjë përdorim shumë të gjerë në vendin tonë.

Përsa i përket evoluimit të skemave llogaritëse në këtolloj ndërtime mendoj se jemi të një mëndje me specialistëte kësaj fushe për të thënë se imediatisht kemi të bëjmëmë shumë me një evoluim të teknikave llogaritëse gjatëprojektimit, se sa me ato të skemave llogaritëse.

E bëjmë këtë përcaktim mbasi edhe për ndërtesat elarta shumë katëshe kriteri bazë në përcaktimin e skemavellogaritëse ka qenë është dhe do të vazhdojë të mbetetpërgjithmonë koncepti i përputhjes të këtyre skemaveme kurbën e presionit ; mbasi teorikisht kjo është më epershtatëshme si nga ana statike e qëndrueshmëria ashtuedhe nga ana ekonomike. Mirëpo ky arsyetim teorikoshkencor nga pikpamja e zbatimit të punimeve dihet qëështë shumë i vështirë për të mos thënë i pamundur që tërealizohet në ndërtim. Kjo është dhe një nga arsyetthemelore që shkenca e konstruksioneve, literatura teknikoshkencore bashkëkohore dhe kushte t t ekn ike tëprojektimit (K T P)që kemi në fuqi na vijnë në ndihmëgjatë projektimit për të bërë disa artifica të pranueshmepër të formuluar një skemë llogaritëse të thjeshtuar, porqë i bie të jetë edhe sa më afër asaj me kurbën e presionit.Rëndësi këtu ka, se sa jemi në gjëndje, të shfrytëzojmënormativat që kemi në fuqi, përvojën në ndërtim, dhearkiven e projekteve të zbatuara me suksese ekonomiko-statike. Kjo është shumë e rekomandueshme sidomos përinxhinierët e rinj të cilët nuk duhet ta neglizhojnë.

Ajo për të cilën duhet të jemi të shqetësuar, shumë tëvëmendëshëm dhe të kujdesëshëm është respektimi merigorozitet i kushteve teknike të projektimit (K T P) qëkemi në fuqi, të cilat si në çdo shtet të botës janë të vetmetdokumenta shtetërore ligjore përpara të cilave përgjigjetçdo projektues dhe kjo jo vetëm në rastin e penalizimevepër ndonjë fatkeqësi ose katastrofë ndërtimi(që kurrë mose dhëntë Zoti të ndodhë ) ; por edhe për raste temosrespektimit të tyre si në sensin minus përkundrejtnormave të reja që kemi në fuqi dhe që mund të rrezikojnëveprën, ashtu edhe në sensin plus që megjithëse e rritinshkallën e sigurisë dhe të qëndrueshmërisë, ato prapë

Intervista me Prof Dr. K Negovanin,Prof.Dr Nikolla Verdho,

Prof.Dr. Niko Pojani,Ing. Arben Dervishi

BANESAT ME SHUMËKATE QË NDËRTOHENNË VENDIN TONËJANË TËLLOGARITURA MESKEMA TË SIGURTADHE QË ZBATOHENME TEKNOLOGJIBASHKËKOHORE

Prof. Dr KIÇO NEGOVANI

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 22

ndëshkohen për mbiharxhimin e kotë të materialeve tëndërtimit. Kjo në gjuhën vulgare juridiko shkencore duhetkuptuar që ligjërisht përgjegjësia ku më shumë e ku mëpak bie për në të tre rastet që përmendëm më sipër. Kohëte fundit është folur, shkruar dhe diskutuar shumë përrinovimin ose hartimin e kushteve teknike të reja tëprojektimit, duke e lidhur këtë problem me �Eurokodet�.

Mendoj se KTP që kemi në fuqi dhe sidomos ajo esizmikës viti 1989 janë bashkëkohore dhe për hartimin etyre kanë punuar me shumë kujdes specialistët më të mirëqë ka vëndi ynë. Ato janë të mjaftueshme për të llogariturdhe projektuar pa shqetësime edhe ndërtesa të larta derinë 12 kate, mjafton që ato të respektohen me rigorozitet.Megjithatë disa elementë më tepër të karakterit konstruktivmund t�ju bashkangjiten KTP tona në formën e një�Ekstrakti� ligjor të miratuar nga organet përkatëse. Këtëarsyetim e lidhim edhe me faktin se �Eurokodet� endejanë në fazën eksper imenta le për ve të shte te t eKomunitetit Europian që i kanë hartuar.

Përsa i përket metodave të përllogaritjes, ato duke qenëse janë të shumta dhe të larmishme ( metoda e forcës,metoda e deformimeve, metoda e Kanit, metoda e Krositetj), projektuesi duhet të synojë për të preferuar jo vetëmmëtodën më të thjeshtë dhe që ka volum pune llogaritësemë pak, por edhe në funksion të disa kritereve bazë qëkanë rendësi shumë të madhe si psh:

- Për ndërtesat shumë katëshe, të cilat janë të destinuaraqë të ndërtohen në zona sizmike, duhet bërë kujdes, përtë siguruar me çdo kusht raportin gjeologjik dhe raportinsizmik të hartuara nga specialistë me liçensa të miratuara.

- Të luftojmë që forca impulsive e tërmetit të jetë samë e vogël në rrugën e përdorimit të materialeve të lehtame që vlera e forcës impulsive inerciale nga tërmeti ështënë raport të drejtë me peshën vetiake të materialevendërtimore.

- Të respektohet me rigorozitet normative e thellësisësë inkastrimit të themelit brenda në tokë. Ky fondim tëtrajtohet në harmoni edhe me nivelin e ujrave nëntoksoreduke synuar shmangien e fenomeneve të rrezikshme tësufozimit dhe lëngëzimit të tabanit.

- Të synohet që rëndesa e ndërtesës të rezultojë sa mëe madhe në pjesën e poshtme të saj, mundësisht në 1/3 elartësisë.

Gjatë përpunimit për zgjedhjen planimetrike nëfunksion të kërkesave teknologjike dhe arqitektonike, tëbëhet në maksimum kujdes për krij imin e figuravegjeometrike sa më të rregullta dhe pa thyerje dhe sa mëpak ballkone, parapete e korniza.

Gjatë llogaritjes të tregohemi të kujdesëshëm për tëbërë atë kombinim të ngarkesave që jep një rezultante tëpërgjithëshme të forcave horizontale dhe vertikale mejashtëqendërsi sa më të vogël.

- Themelet tip pllake beton arme brinjore, kessone aponë formë këpurdhe dhe karkasi beton arme i ndërtesës tëkombinuar me diafragma dhe bërthama beton arme duhett�i konsiderojmë si zgjidhje bashkëkohore nga më tëpreferuarat.

Për sa i përket faktorit të veprimit sizmik gjatëllogaritjeve është për tu theksuar se KTP që kemi në fuqi

e përcak to jnë for t mi rë nd ik imin që a jo j ep nëqëndrueshmër inë e veprës , rëndës i ka që a to tërespektohen rigorozisht.

Kujdes duhet bërë sidomos për llogaritjen e kofiçentitdinamik që varet nga perioda e lëkundjeve të lira të objektitqë është në funksion të frekuencës që duhet përcaktuarme metodën energjitike.

Theksojmë se rruga e llogaritjes deri në përcaktimin eforcës sizmike që si rregull vendoset horizontalisht në nyjete çdo kati të skemës llogaritëse, është me veprime tëshumta matematikore, prandaj duhet bërë kujdes i madhnë fillim që në përcaktimin e ngarkesave normuese dhengarkesave llogaritëse.

Vëmendje të veçantë i duhet kushtuar periodës sëlëkundjeve të lira të ndërtesës e cila në asnjë mënyrë nukduhet të jetë e barabartë me atë që sjell raporti gjeosizmiki truallit, mbasi ndërtesa hyn në rezonancë dhe pasojat dihetse janë nga më fatkeqet.

Në këtë drejtim në ndihmë të projektimit na vjenevoluimi i teknikave llogaritëse të kompjuterizuara nërrugën e modeleve të shumta dhe të shumëllojshme ngashumë vënde. Përzgjedhja e tyre duhet bërë sigurisht nëfunksion të atyre modeleve që vijnë sa më afër kushtevetë vendit tonë. Në këtë drejtim duhet bërë kujdes i madhpër të dhëna të sakta me të cilat duhet të ushqehetkompjuteri në të gjitha veprimet e veta, mbasi çdo e dhënëe gabuar sado e vogël qoftë ajo, atë gjithkund gabim do tapasqyrojë. Theksojmë nqs në rrugën e llogaritjeve dheprojektimit klasik projektuesi është në gjëndje që hap pashapi të kontrollojë dhe korigjojë veprimet e veta, kjo gjënë rrugën e operacionit me modele të kompjuterizuaranuk mund të ndodhë ; kjo është arsyeja kryesore që tërhiqetvëmëndja serioze për tu treguar shumë të kujdesëshëmnë ato të dhëna fillesatare që i jepen kompjuterit.

Pyetje : Në ndërtimet e reja vihet re përdorimi gjërësisht i karkasavebeton arme. Cilat janë përparësite e ndërtimeve monolite, krahasuarme elementët beton arme të parafabrikuara? Si është raporti Indërtimeve te reja me konstruksion b/arme monolite me ato teparafabrikuara?

K. Negovani: Eshtë e vërtetë që gjatë kësaj dekadetë fundit po përdoret gjerësisht karkasi beton arme nëvëndin tonë. Kjo inisiativë ndërtimore në artin e tëndërtuarit mendoj se duhet konsideruar si një metodëbashkëkohore shumë e mirë dhe me vlera të mëdhapërkundrejt ndërtimeve tradicionale me të kaluarën ; ku sitendencë për të kyrsyer dhe për të mos përdorur hekurdhe çimento si materjale të ashtuquajtura në atë kohëdefiçitare dhe importi, projektuesit ishin të detyruar tëpërdornin vetëm tullën.

Kjo tendencë sa e gabuar aq edhe e dëmshme si ngaana ekonomike ashtu edhe statike për qëndrueshmërinëose për anën arqitektonike e urbanistike, bëri që ndërtimetnë atë kohë të zhvilloheshin vetëm horizontalisht dukendërtuar në vertikalitet vetëm deri në pesë kate. Eshtëpër tu theksuar se kjo e ashtuquajtur rrymë projektuesedhe ndërtuese ka lënë gjurmë të hidhura, pasojat e së cilësjemi duke i përjetuar në ditët e sotme jo vetëm nga ana

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 23

teknike që i shndërruam ndërtimet tona në ndërtesa tipeme zgjidhje arqitektonike të thjeshtëzuara dhe unikale nëçdo qytet por edhe në ndërgjegjen tonë pavarsisht se sispecialistë zërin e kundërshtisë e kishim ngritur disa herë.

Shkencërisht është e padiskutueshme perparësia qëkanë karkaset B/a përkundrejt llojit të ndërtimeve të tjeratradicionale. Karkasin B/a duhet ta konsiderojmë sikonstruksion të shekullit të ri që sapo kemi filluar, si njëmetodë bashkëkohore ndërtimore që duhet zhvilluar epërsosur më tej në kushtet konkrete të vëndit tonë.

Në ndërtimet e larta shumëkatëshe me skelet tip rame(siç thuhet në gjuhën e shkencës statike) mund të përdorimsi rama monolite ashtu edhe rama me element tëparapregatitura. Në të dy rastet rigelat dhe kollonat duhettë lidhen midis tyre, në mënyrë të tillë që sistemi të jetëgjeometrikisht i pandryshueshëm. Por duhet të kemiparasysh se lidhja në formë çernjere e elementëve e ulshtangësinë tërthore dhe e bën atë më të deformueshme,sidomos në veprimin e ngarkesave horizontale. Kujdes imadh duhet bërë në lidhjen e kollonave me themelin qëvaret shumë nga struktura gjeologjike e tokës. Kështu pshpër toka të mira, më e mirë dhe më e thjeshtë paraqitetlidhja e shtangët kurse për toka të dobta lidhja çernjeredhe jo e shtangët, mbasi çdo deformim i tabanit do tëreflektohet në ramë, gjë që shkakton një gjendje të nderurshtesë në elementët që përbëjnë ramën.

Përsa i përket përdorimit të karkaseve B/a monoliteose të parafabrikuara është e nevojshme të theksojmë seato monolite në përgjithësi kanë përparësira më të mëdha.Janë statikisht më të qëndrueshme, kanë një shpërndarjetë momenteve përkulës më racionalë midis kollonave dherigelave, janë më ekonomike, në kuadrin e përdorimit tëbeton pompave në lartësira të mëdha, janë më të thjeshtanë zbatimin e punimeve ; ndërtohen me mekanizma mëtë thjeshta kanë më pak transport,horizontal dhe vertical

gjatë ndërtimeve, kanë më pak shmangie gjatë ndërtimitsi në vertikalitet ashtu edhe në horizontalitet.etj.Ndërsakarkasat e parafabrikuara kanë si përparësi vetëmpërshpejtimin e punimeve dhe asgjë tjetër.

Me sa vrojtojmë gjatë ndërtesave në masë që pondërtohen sidomos në Tiranë por edhe në qytete të tjerame karkasë B/a, rezulton se predominojnë ndërtimet ekarkaseve të larta shumë katëshe beton arme monolitedhe kjo duhet konsideruar një metodë progressive dhe qëduhet mbështetur fuqimisht dhe në të ardhmen.

Koncepti se me to po bunkerizohet ndërtimi nukqëndron ; përkundrazi duhet ta konsiderojmë si progressqë po ecën në rrugën e ndërtimeve bashkëkohore.

Në këtë kuadër e ndjejme të nevojshme të theksojmëse ndërtimet me karkase të larta kanë përparësi dhe nëaspektin e kursimit të tokës bujqësore për aktivitetet egjithanëshme të saj. Të mos harrojmë se jemi një nga vëndetnë botë që rradhitemi nga fundi i listës për normat tokë arebukë për familje. Shtrirja në horizontalitet po të lihet dhe tëzhvillohet e padisiplinuar do të krijojë probleme dhe në tëardhmen. Ajo kërkon infrastrukturë në përmasa jashtëzako-nisht të mëdhaja : rrugë kanalizime, ujësjellsa, telefoni, ele-ktrifikim,shkolla, spitale, kopshte çerdhe, sheshe argëtime etj.

Ndërkaq nuk duhet të harrojmë se qytetet duan edheperime, prodhime blegtorale të cilat i plotësojnë fermatbujqësore që e qarkojnë sa më afër qytetin. Ky ështëproblem i madh sa tekniko urbanistik, social e shoqëroraq edhe bujqësor që kërkon të bëhen studime të mirëfilltashkencore për një strategj i afatgjatë zhvi l l imi tëqytetevedhe të fshatrave tona.

Si përfundim mund të themi se ndërtimet e lartaqë bëhen sot në Tiranë dhe në gjithë vëndin tonëqë nga mënyra e l logaritjes dhe teknologjia endër t imi t j anë c i l ësore dhe kanë s igur i pë rjetëgjatësinë e tyre.

Prof. Dr. Nikolla Verdho

Pyetje: Cilat janë vecantitë e zgjidhjeve Konstruktive, nëndërtesat me shumë kate, për garantimin e një qëndrueshmërie tëlartë të tyre në përgjithësi, dhe sidomos ndaj riskut sizmik në veçanti?

N. Verdho : Marr shkas nga pyetja që më drejtohet,për të vënë në dukje se veçanërisht kohët e fundit është

përhapur alarm nga mediat e shkruara dhe televizive, mbiriskun e lartë sizmik ndaj objekteve të larta të ndërtuara nëkëto vite të pluralizmit shqiptar. Po e them që në fillim tëkëtij materiali se lajmet e përhapura në këtë fushë nukkanë asnjë bazë të fortë dhe aq më tepër janë përpiluardhe përhapur nga persona që nuk kanë njohuritë minimalembi llogaritjen dhe reagimin e këtyre objekteve ndajngarkesave te kombinimit të veçantë (veprimi sizmik +ngarkesat e përhershme dhe të përkohshme) si variant ingarkimit më të rrezikshëm.

Këto lajme sipas mendimit tone kanë si objekiv kryesorjo realitetin por përfitimin ekonomik te Institutit tëStudimeve Sizmike. Qëndrueshmërinë e objekteve të lartandaj veprimit sizmik e ka vërtetuar më së miri objekti 15-katësh I Hotel Tiranës i ndërtuar para viteve 90 dhe që ika rezistuar për mrekulli tërmeteve të tilla si ai i zonës sëShkodrës apo ai i Ndroqit në zonën e Tiranës edhe psecilësia e materialeve të përdorura në të është shumë largnga ato që janë përdorur në objektet shumë katësh tëndërtuara pas viteve �90. Kjo veti e objekteve shume katëshpër të kundërvepruar me sukses ndaj ngarkesave të

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 24

kombinimit të veçantë, përfshi këtu edhe tërmetin,shpjegohet me faktin se këto konstruksione kanë veçantitë theksuar të zgjidhjeve konstruktive, që ofron një aftësitë madhe mbajtëse nëse gjatë llogaritjeve do kihen mirëparasysh kërkesat kryesore të kushteve teknike te zbatimittë punimeve dhe të projektimit duke përfshirë këtu edheKushtin Teknik të Projektimit Antisizmik të hartuar në vitet�80 nga Qëndra e Studimeve Sizmike prane Akademisë sëShkencave të Shqipërisë. Nuk ma merr mendja (dhe unë injoh personalisht konstruktorët që janë aktivizuar nëprojektimin e objekteve të larta ) se ka konstruktorë tëtillë që i shmangen këtyre dokumentave bazë të projektimit,por përkundrazi duke përdorur programet e gatëshme tëprojektimit me koeficientë mjaft të lartë sigurie japinprojekte me siguri te lartë. Për të nxjerrë në pah këtëaftësi të madhe mbajtëse të objekteve shumë katësh ndajriskut sizmik le të përmendim disa nga elementët prioritarëtë tyre.

Së pari për efekt të ngarkesave të vertikale (tepërkohëshme dhe të përhershme ) dhe veprimit sizmikkëto objekte detyrimisht përfundojnë me bazamente tippllake beton arme e ndërthurur me trarë të kryqëzuar çkabën që bazamenti të punojë si një i tërë duke krijuar njëshpërndarje uniforme të ngarkesave mbi shtresën e truallittë mbështetjes.

Një zgjidhje e tillë e themeleve është me përparësi tëpa krahasueshme kundrejt zgjidhjeve me plinta të përdoruramë parë për të njëjtën aftësi mbajtëse të shtresës së truallittë tabanit.

Një zgjidhje e përkryer është edhe ajo e realizimit tëtyre me pllakë B/A dhe trarë brinjorë (ku pjesa dërmuesee objekteve të ndërtuara pas viteve �90 është më këtësistem) në të cilin mbushja me materiale vendi apo zhavorrrit ngarkesën e përqëndruar në zonën e bazamentit dhe

m b i q e n d r ë n egravitetit të veprimitt ë r ezu l t an t e s t ëfo r c ave s i zm ikehor i zon t a l e nëmënyrë të thek-suarduke ulur kështu dhem a s ë n e e f e k t i tsizmik nga njëra anëdhe nga ana tjetër rritthe l l ë s inë e i nka -strimit të objektit nëtokë (si masë shumëefektive në rritjen eaftësisë mbajtëse tëobjektit ndaj përm-bysjes ). Do të reko-mandinim zgjidhjen edytë e cila me pakshpenzime jep zgji-dhje më efikase ndajtërmeteve.

Një përparësi tje-tër për këto objekte

është dhe zgjidhja e strukturave vertikale ku kombinohenmirë kollonat me diafra-gmat B/A duke na dhënë njëkonstruksion racional përsa I përket aftësisë mbajtëse ndajngarkesave sizmike dhe vertikale por me një harxhimracional të materialeve kryesore �difiçitare� hekur-beton.Një zgjidhje e tillë bën që spostimet horizontale ngalëkundjet sizmike të sillen në atë madhësiqë nuk bëhenshqetësuese për njerëzit dhe orenditë e kateve të sipërmetë godinës.

Pyetje: Si bëhet kontrolli i projekteve nga ana juaj si autorë tëtyre, cfarë dokumentacioni duhet të mbajnë zbatuesit për të realizuarcilësi dhe qëndrueshmëri të konstruksionit?

N. Ve rdho : Një problem tjetër që duhet patur parasyshnë anën ndërtimore të objekteve të larta është dheproblemi kontrollit të zbatimit të punimeve hap pas hapinga kontrolli I bazamentit e deri në strukturat e çdo ndërkatisi dhe bërja e proces-verbalit të punimeve të maskuara.Projektuesi konstruktor duhet që të bëjë kontrollin në vend,së bashku me gjeologët e studimit gjeologjik, të tabanit kudo të mbështetet themeli dhe të nënshkruajë proces-verbalin e punimeve të maskuara. Konstruktori nga anatjetër duhet të kontrollojë në vend armaturën e pllakësdhe trarëve të bazamentit për të firmosur proces-verbalinpërkatës. Kjo procedurë duhet të përsëritet për çdo kat tëobjektit në të cilin kemi plan strukturash të veçantë. Poashtu i rëndësishëm është dhe kontrolli i markave tëçeliqeve për çdo parti hekuri të marrë në objekt dhe imarkës të betonit të përdorur për çdo kat të objektit.

Këto kontrolle te cilësive të hekurit dhe betonit janënjë domosdoshmëri për ecurinë normale të ndërtimit ngapikëpamja cilësore.

Duke u nisur nga përvoja personale rreth 45 vjeçare

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 25

dhe nga konstatimet në të gjitha tërmetet e ndodhura nëkëtë 50 vjeçar (Në zonën e Shkodër-Lezhë; Sarandës;Peshkopisë, etj.) rezulton se pasojat e tërmeteve kanë qenëkryesisht në objektet individuale ku zbatimi i punimeveka lënë për të dëshiruar për arsye të mungesës së brezaveantisizmik, për arsye të përdorimit të llaçeve të dobëta,etj. Të rrallë kanë qenë objektet e dëmtuara të ndërtuarasipas kushteve teknike të zbatimit dhe të projektimit.Prandaj edhe për periudhën e tranzicionit, për mendimintim, riskun më të madh sizmik duhet ta presim në objektete shumta të ndërtuara në mënyrë individuale pa një projekttë saktë të objektit. Që të mos ndodhë kjo duhet një kontroll

i fortë i policisë të ndërtimit e cila duhet të ndjekë objektetq ë m e h a p j e n e t h e m e l e v e p ë r t ë p a r ë m i r ëdokumentacionin përkatës të objektit. Nje proçedurë e tillëoperative hap pas hapi do të bënte që të evitohen punimetabuzive pa projekte të rregullta dhe pa leje që në rastin eriskut sizmik do të ishte me pasoja të rënda ekonomikepër individët e shtetin dhe pse jo edhe me pasoja të rëndapër jetën e njerëzve. Një kontroll i tillë i policisë të ndërtimit(pra i shtetit) do ti jepte fund fenomeneve abuzive të cilatkonstatohen me shumë vonesë dhe pse jo si kofini pas tëvjelit si po ndodh me kullat e �Hawait�,etj.

Prof. Dr. Niko Pojani

Pyetje: � Cili është mendimi juaj, si respektohen kërkesat anti-sizmike nga projektuesit tanë gjatë llogaritjes së konstruksionevepër objektet e ndërtimit në përgjithësi dhe për ndërtimet me shumëkate në veçanti?

N. Pojani : Për t�iu përgjigjur profesionalisht kësajpyetje duhen patur parasysh, së pari, shembuj konkretë tëshumtë, pra një bazë e gjërë të dhënash, oponencash ekon t ro l l e sh pë rka t ë s e . Në mungesë t ë t y r e , popërqëndrohemi kryesisht në disa aspekte të analizës sizmiketë ndërtesave.

Duke qenë edhe një bashkëpuntor i jashtëm i Institutittë Sizmologjisë, opinionet e mija do t�i filloja nga vlerësiminë projektim i parametrave sizmologjikë që sigurohen atynëpërmjet punimeve mikrozonuese të shesheve tëndërtimit. Kontaktet dhe bashkëpunimet me kolegëkonstruktorë të krijojnë bindjen e një kulture sizmike nërritje te ne, padyshim dukshëm më të ngritur, të themi me10-15 vjet më parë. Po kështu, nga projektuesit ka njëpreokupim profesional për vlerësime të drejta të faktoritsizmik, pasqyruar edhe në përpjekjet që bëhen për tëaplikuar, sipas rastit, jo vetëm skema të thjeshta llogaritëse.Sepse dihet që këto jo gjithnjë janë të përshtatshme përtë marrë reagimin e pritshëm sizmik, duke patur parasyshkëtu edhe bashkëpunimin truall-strukturë.

Po të qëndrojmë në �terrenin� e skemave llogaritëse,mund të konstatojmë gjithashtu se, falë edhe teknikavellogaritëse të kohës që disponojnë praktikisht të gjithastudiot projektuese serioze, sot operohet mjaft gjërë meskema llogaritëse hapësinore. Nëpërmjet tyre pasqyrohenmë me saktësi efektet sizmike në struktura, veçanërishtefektet e karakterit rrotullues (përdredhës), prezente këto

dhe që kërkojnë kujdes vlerësimi sidomos në ndërtesat pasimetri e rregullsi strukturore.

Por, g j i thses i , mendoj se rea l i te te poz i t ive tësipërpërmendura nuk mund dhe nuk duhet të mbulojnëraste të trajtimit në mënyra të thjeshtëzuara të �sizmikës�,siç thuhet. Të tilla që mund të shkaktojnë efekte të pritshmenegative, të kuptueshme nga të gjithë. Veçanërisht nëseprojektimi fillon pa respektuar rigorozisht kërkesënnormative për studime të detajuara sizmologjike në sheshete ndërtesave shumëkatshe.

Por sigurisht projektimi nuk është gjithçka. Përkundrazi.Zbatimi ka rolin e vet të njohur, të padiskutueshëm. Kështu,nga vlerësime dhe angazhime të ndryshme në secilin ngady fazat bazë të realizimit të ndërtesave, të projektimitdhe të zbatimit, evidentohen jo aq rrallë diferenca cilësienë ndërtesa, të ngritura madje jo larg njëra tjetrës, brendanjë blloku banimi. Diferenca këto të dalluara edhe ngakalimtarë të zakonshëm.

Pyetje: � Si respektohen masat anti-sizmike në vendin tonëkrahasuar me vende të tjera të Europës perëndimore sidomos me atovende ku mund të ketë një analogji të shkallës dhe natyrës sëlëkundjeve sizmike? Si është qëndrueshmëria sizmike e ndërtimeveme shumë kate që zbatohen tek ne?

N.Pojani : Gjatë këtyre 10-12 vjetëve të fundit,megjithëse ishin të pakta apo mungonin përvojat përprojektim ndërtesash të larta e shumë të larta, këto pobëhen gjithnjë e më prezente në qytetet tona. Kjo në sajës idomos të d inamizmit por dhe përg jeg jshmërisëprofesionale që dëshmojnë firma projektuese e ndërtueseserioze si dhe konstruktorë e arkitektë të brezave tëndyshëm. Veç mendimeve të shprehura më sipër rrethpyetjes së parë, këtu do të shtoja se, për sizmikën, en e v o j s h m e ë s h t ë q ë v l e r ë s i m e t t ë b ë h e n n ëkëndvështrimin e standardeve bashkëkohore të ndërtimitantisizmik. Këto avancojnë relativisht shpejt, por janëpadyshim të bazuara mbi përvoja të shumta e tëvazhdueshme, në studime analitike dhe eksperimentaletepër cilësore, të kryera në qëndra të specializuara tëInxhinierisë së Tërmeteve në Europë, Amerikë, Japoni enë vende të tjera sizmike të zhvilluara.

Dihet që në botë tërmetet nuk shkaktohen kudo në tënjëjtat kushte sizmotektonike. Dhe do të vëreja që edheju, nëpërmjet pyetjeve tuaja, bëni një konstatim dhe

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 26

tërheqje vëmendjeje shumë të drejtë. Kjo lidhet pikërishtme rëndësinë që ka njohja e tipit të tërmetit që mund tëgodasë vendin ku parashikohet ndërtimi dhe e disakarakteristikave kryesore të tij, siç janë (krahas akseleracionitapo intensitetit sizmik): magnituda, përbërja frekuenciale,kohëzgjatja e pritshme, etj. Njohja e tyre do ta orientontedrejt projektimin antisizmik. Sot në botë dhe Europëkërkesat për vlerësimin e këtyre karakteristikave kanëgjetur pasqyrim në përcaktimet normative korresponduese.Kemi parasysh veçanërisht draftet më të fundit, të periudhësMaj 2000 � Maj 2002, të Eurokodit 8. Përveç kritereve dhemasave konstruktive të përcaktuara aty për një projektimtë sigurtë antisizmik - ku dallohen sidomos procedurat eProjektimit sipas Kapaciteteve të mbështetura në konceptine kombinimit të domosdoshëm adekuat rezistencë-duktilitet në elementët e veçantë strukturorë dhe ndërtesënnë tërësi - në këto drafte përmbahen tashmë edherekomandime konkrete për adoptimin e tipit të spektraveqë duhen përdorur. Këto bëhen në vartësi të magnitudëssë tërmeteve, e cila kushtëzon nivelin e rrezikut sizmik tësheshit të ndërtimit.

Me interes të madh po vlerësohet e aplikohet sot edhemetoda e re e projektimit e bazuar në zhvendosjet si kriteri parë projektimi (Metoda DBD � Displacement-Based-Method). Një variant i saj është përfshirë tashmë nëversionin e fundit të rishikuar të Eurokodit 8 (Maj 2002).

Neve na duhet të ndjekim me vëmendje e të adoptojmëpa vonesa e në dinamikën e tyre tërësinë e standartevebashkëkohore europiane të projektimit antisizmik, në këtë

kuadër edhe Eurokodin 8, si një plotësues i Eurokodeve tëtjera. D.m.th., në lidhjen e ngushtë dhe me referencat eshumta të tij me Bazat e Projektimit, me Eurokodin Nr. 1 tëNgarkesave, Nr.2 të Konstruksioneve betonarme, Nr.3 tëKonstruksioneve metalike etj. Mendoj se edhe Shoqata eNdërtuesve mund dhe duhet ta ritheksojë këtë kërkesë tëkohës në instancat përkatëse. Sepse te ne, akoma nuk polëvizet sa dhe si duhet për rinovimin e Kushteve Tekniketë Projektimit në sensin e duhur të adoptimeve tërësore tëEurokodeve, vonesë kjo që po vazhdon edhe pasargumenteve të dhëna e konkluzioneve të prezantuaraprej kohësh. Për më tepër, të përsëritura në mjedisekompetente inxhinierike dhe nga institucione të tillastudimore e shkencore të tilla si Fakulteti i Inxhinierisë sëNdërtimit, Instituti i Sizmologjisë, Instituti i Studimeve tëNdërtimit.

Pyetje: � Cilat janë porositë tuaja për projektuesit dhe zbatuesitlidhur me permirsimet e mëtejshme të punës së tyre për realizimin emasave anti-sizmike në objekte?

N.Pojani : Në vijim të mendimeve të dhëna më sipërdo të sugjeroja që, edhe në këtë stad ku jemi e pavarësishtkostos të njohur më të lartë financiare të Eurokodeve ( jovetëm kundrejt Kushteve tona Teknike, por edhe kundrejtkodeve ndërtimore në vende të tjera), investitorët,projektuesit dhe zbatuesit tanë të orientohen drejtaplikimeve të koncepteve e metodologjive që përmbajnëstandardet bashkëkohore europiane të ndërtimit nëpërgjithësi, atij antisizmik në veçanti. Padyshim, dukerespektuar aktualisht si një minimum të domosdoshëmrespektimin e kritereve dhe kërkesave të Kushteve tonaTeknike.

Ndërkohë, do të sugjeroja edhe për një dialogprofesional të ngushtë arkitekt-konstruktor në çdo byro astudio projektimi. Do të ishte me shumë dobi që ky dialogtë vlerësohej shumë më tepër se deri tani, me qëllimin erealizimit të strukturave me konfiguracione (në plan elartësi) sa më të thjeshta, sa më të rregullta nga anastrukturore. Dihet që kjo do t�ua vështirësonte �punën�tërmeteve për dëmtime e shkatërrime eventuale. Po kështue rëndësishme është që konstruktorët të familjarizohen mirësidomos me konceptet e duktilitetit dhe proceduratprojektuese l idhur me paracakt imin në e lementëtstrukturorë të sektorëve apo seksioneve ku do të diktohejzhvillimi i deformimeve jo-lineare (çernierave plastike), përmundësimin e konsumimit (disipimit) aty të energjisësizmike të komunikuar nëpërmjet themeleve gjatëtërmeteve të fortë. Për aspekte si këto që përmendëm etë tjera me interes deri edhe konsulta kombëtare mund tëishin me mjaft vlera. Për të shkëmbyer përvojat tona, pormundësisht dhe për të dëgjuar ekspertë të huaj që mundtë ftohen aty. Përsërisim se Shoqata e Ndërtuesve përsërimund të ishte për këtë një qëndër e rëndësishme referimi.

Së fundi, mendoj se është bërë më se e nevojshme qëinstancat vendimmarrëse të angazhohen seriozisht dhe samë parë për të (ri)vendosur në forma të përshtatshme, nëkushtet e sotme por edhe mbi baza rigorozisht tëapl ikueshme, inst i tucionin e kontrol l i t teknik dhe

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 27

oponencën profesionale në projektimin strukturor tëndërtesave. Krahas forcimit të kontrollit në zbatimin rigoroztë projektit. Që ashtu risku sizmik në ndërtesat e objektete tjera ndërtimore të reduktohet në një minimum të

mundshëm. Dihet se tërmeti zbulon e ndëshkon në pikate dobta të projektimit e zbatimit të ndërtimeve dhe përkëtë duhet të bëhemi gjithnjë e më të ndërgjegjshëm e tëpërgjegjshëm të gjithë.

Ing. Arben Dervishi

Pyetje: Si punohet nga projektuesit per ngritjen e ndertesave nebazamente qe ti pergjigjen te gjitha normave dhe kushteve teknike.,sidomos per godinat shumekateshe?

A. Dervishi: Per sa i perket problemit te themeleve,nga ana e projektuesve i kushtohet mjaft kujdes modelimitdhe llogaritjes se tyre, sepse ato perbejne nje elementshume te rendesishem te godines. Kujdesi fillon qe ngakerkesa per nje raport te hollesishem gjeologjik e deri nekonstuimin e tij. Sot per godinat shumekateshe eshte hequrdore nga projektimi i themeleve te vecuar (tip plint) dheeshte kaluar ne themelet tip pllake , me trare te kryqezuarose me pilota-pllake , çka ben qe themeli te punoje si njei tere duke krijuar shperndarje uniforme te ngarkesave.Per sa i perket pyetjes, se keto themele u pergjigjennormave dhe kushteve teknike te projektimit ,mund t�juthem me mjaft siguri qe themelet e projektuara per godinatshumekateshe keto vitet e fundit i plotesojne dhe i�tejkalojne� kerkesat e K.T.P-ve. Them i tejkalojne nethonjeza per arsye se K.T.P. qe jane ende ne fuqi nuk ipergjigjen stadit te sotem te projektimit e si rjedhim pjesaderrmuese e projektuesve per llogaritje bazohen tekEurokodet. Duke marre shkas nga kjo gje them se eshtedetyre urgjente e shtetit hartimi i kodeve te reja teprojektimit duke ju pershtatur Eurokodeve. Gjithashtu deshate shtoja dicka mbi alarmin e perhapur nga disa medialidhur me riskun e larte sizmik te godinave shumekateshe.Ky alarm nuk ka per baze realitetin por perfitimin ekonomikte Institutit te Sizmikes. Absurdi arrin deri aty sa thuhet sepo nuk u morr leja nga instituti objekti nuk ka siguri. Jamdakort qe per llogaritjen e objektit duhet bere studimi idetajuar sizmik, i cili i jep konstruktorit te dhena qe ti ketesi baze per llogaritjen e struktures, kur kemi te bejme (sipasgjithe normave boterore) me objekte te rendesise sevecante ose qe dalin jashte kushteve te normave.Nje studimsizmik nuk jep garanci per qendrueshmerine e objektit,por eshte grupi i projektimit faktori baze i sigurimit teqendrueshmerise se objektit. Ne projektimin e godinavete larta projektuesit ne masen me te madhe bazohen tekeurokodet (Nr.1, 2,4, 8) te cilet japin pervojen me te mireeuropiane ne fushen e projektimit. Gjithashtu per llogaritje

sot po perdoren programe llogaritese te cilat jane bazuarne normat europiane ose amerikane.

Pyetje: Si punohet nga projektuesit per ngritjen e ndertesave nebazamente qe ti pergjigjen te gjitha normave dhe kushteve teknike.,sidomos per godinat shumekateshe?

A. Dervishi : .Problemi i perforcimit te skarpatave eshtepak a shume i ri. Ai po haste sot ne godinat shumekateshesi per sa i perket thellesise se futjes se godinave nentoke(dy deri ne tre kate parking) ashtu dhe afersise se godinaveqe ndertohen me objektet ekzistues . Tipet me teperdorshem te perforcimeve sot jane ato me mure mbajtes(per thellesi te vogla) dhe perde me pilota te ndara ose tebashkuara. Per sa i perket metodave te llogaritjeve sot poperdoret metoda e elementeve te fundem duke marreparasysh bashkeveprimin truall-strukture. Per tipet emesiperme te perforcimt ekzistojne edhe makinerite perrealizimin e tyre , te cilat jane te prodhimeve te fundit.Ndersa per perforcimet me mure b/a - ankera ose perdeme palankola zbatimi nuk ka arritur te mbeshteseprojektimin.

Pyetje.: Çfare materialesh ndertimi perdoren per godinat mekarkase b/a? Sa i pergjigjen keto materiale kerkesave teknike? Sibehet verifikimi i ketyre materialeve ? Raporti midis projektuesvedhe zbatuesve per te garantuar cilesine dhe qendrueshmerine ekonstruksionit ?

Ne godinat e larta sot po perdoren materiale te standartiteuropian. Po synohet drejt perdorimit te klasave te larta tebetonit dhe hekurit. P.sh. perdoren gjeresisht klasat ebetonit C25/30 e C30/35 dhe hekurit S500 ose A500.Keto materiale i pergjigjen plotesisht kerkesave teprojektimit. Verifikimi i cilesise se materialeve qe perdorensot ne zbatim eshte problemi kryesor. Shumica e nyjevete prodhimit dhe furnizimit nuk kane makineri tepershtatshme kontrolluese dhe personel tekniko-inxhinierikte specializuar. Verifikimi behet ne laboratore te specializuarte cilet per mosrendesine qe u jep zbatuesi ketyre provavenuk jane te interesuar te rinovojne teknologjine e tyre.

Garantimi i cilesise dhe qendrueshmerise se objektitgjate zbatimit realizohet nepermjet kontrollit qe ushtronprojektuesi, supervizori dhe organet shteterore. Megjithaterolin kryesor e kane keta dy te fundit. Bazuar ne urdheresate Keshillit te Ministrave eshte bere i detyruar caktimi i njesupervizori per cdo object , i cili sot per sot eshte neshumicen e rasteve fiktiv. Prandaj duhet qe te shtrohet meforce funksionimi real i grupit te supervizionit. Per sa i perketPolicise Ndertimore ndoshta duhet te konceptohet njendarje e vecante , e cila te pergjigjet per cilesine dhezbatimin e punimeve. Kjo dege mund te funksionoje siinspektoriati teknik i ndertimit.

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 28

Po e filloj artikullin tim me një falenderim përinisiatorin e këtij shkrimi, administratorin e shoqatësseë ndërtuesve, Ing. Shkëlqim Bumçi i cili po merrnismën e lavderueshme për të evidentuar ne faqete revistës "Ndërtuesi" arritjet më të mira të kohëvettë fundit të ndërtuesve shqiptarë.

Shpresojmë që këto shkrime të jenë një apeledhe për ato inst i tucione dhe ORGANIZMAshtetërore dhe jo shtetërore të cilat për interesatë caktuara vendosin barriera përjashtimi ngatenderat e RENDESISHEM për firmat vendase tecilat nuk janë më në stadet fillestare.

Shpresoj që në rradhët e këtij shkrimi të ketësa më pak subjektivizëm fale faktit që në 2 objektete kësaj reference përzihet diku pjesërisht dhe dikuTOTALISHT emri i mikut dhe kolegut tim ing.Petraq Koka.

1. Ansambli urbanistik i bulevardit kryesor qënga Universiteti deri pranë stacionit të trenit, ështënjë vepër arti në planin funksional, ndërtimor,arkitektonik. Jo vetëm në tërësi është një ide earrirë nga ana ndërtimore por dhe në veçantiobjektet përfaqësojnë modelet më të mira tëndert imit të real izuara ne Tiranë. Ato i janenënshtruar gjykimit të kohës, gjykimit të regjimeve,brezave e përsëri kanë mbetur pjesa më organikee je tës ekonomiko- shoqërore të metropol i tshqiptar. Me zhvillimin e ndërtimeve bashkëkohoreato jo vetëm nuk kanë humbur vlerat por tërësia earkitekturës së tyre mbetet aq e bukur sa bie nësy e dallohet menjëhere.

Pamjet kryesore të objekteve janë nga ana ebulevardit ku realizimit ndërtimor i është kushtuarvëmendje e plotë teknike. Ndërsa në funksion tëkohës apo të destinacionit, pamjet nga mbrapaveçanërisht të ministrive u ngjajnë pak a shumëd e p o v e o s e n g r e h i n a v e t ë z a k o n s h m e t ëhangareve. Pra midis realizimit të mirëfilltë tëpamjeve kryesore dhe pamjeve nga prapa ka njëndryshim të madh arkitektonik. Dhe me zhvillimetndërtimore mbrapa ministrive apo shtrirjes sëaktivitetit shoqëror në mjedisin përreth, fasadat embrapme të këtyre institucioneve etj. Jo vetëmstonojnë në vetvete por dhe në gjithë zhvilliminurban. Në këtë gjendje ka lindur kërkesa përndryshime arkitektonike e perpunime ndërtimoretë pjesës së pasme të godinave. Por ndërhyrjetndërtimore si për rikonstruksione apo shtesa në

ZBATIMI KORREKT I DETAJEVE ARKITEKTONIKE DHE CILESIA E PUNIMEVETE RIFINITURES I RRISIN SHUME VLERAT E NDERTIMIT

Ing. Xhevair NgjeqariDY SHKOLLA NDERTIMI, DY SHKOLLAPROJEKTIMI NDESHEN NEMETROPOLIN SHQIPTAR

objektet në fjalë janë të një përgjegjsie e cilësie tëlartë profesionale. Ato nuk mund ti projektojë cilido,ato nuk mund ti zbatojë cilido.

Përfundimi me shume sukses i shtesës dhe irikonstruksionit të plotë të Bashkisë Tiranë, ështënjë nga realizimet më të spikatura ndërtimore tën ive l i t Europian , është n jë provë c i lësore epersona l i te t i t të pro jekt imi t dhe zbat imi t tëspecialistëve vendas.

Në gjendjen aktuale fasada e mbrapme e sapopërfunduar me zgjidhjen arkitektonike dhe thyerjetështë më e bukur se fasada kryesore. Kjo pamjedo të kërkoje që mbas saj të zhvillohen ndërtimetë njëvlefshme të cilësisë së Bashkise. Realizimi injë niveli të tillë ndërtimor ka ardhur si rezultat ih a rmon i z im i t t ë mend im i t e punë s t ë d i s ainstitucioneve që janë :

- Grup i i p ro j ek t im i t t ë sh t e së s dherikonstruksionit të Bashkisë në tërësi është njohësi mirëfilltë i ndërtimeve të viteve 30 në shtetinfq in j , në veçan t i n j eh shumë mi r ë s t i l i n ,arkitekturën, vël l imin ndërt imor, e lementët edetajet arkitektonike, koloritin, harmonizimin ee lementëve të fasadës , funks ion in , masën epran imi t t e bashke je tesës t ë dy s t rukturavendërtimore dhe shkallën e modernizimit të ndërtimitekzistues pa humbur origjinën.

Eshtë pikerisht kjo kulturë profesionale që kasistemuar në mënyrën me organikë, më natyralendërtimin e ri me ndërtimin ekzistues aq sa nukmund të bëhet dallimi se ajo është bërë në dyperiudha të ndryshme kohore, se është realizuarnga dy shkolla të ndryshme. Edhe zgjidhjet eorganizimit te brëndshëm, maredhëniet midisambienteve administrative përpunimet e tavaneve,dyshemeve, mureve, koloret, dyert dritaret sistemii kondicionimit, ndriçimit, kompjuterimit krijojnenjë mjedis pune bashkohor të krahasueshëm meshumë institucione perëndimore.

Do të ishte në nderin e ministrive të tjera qëarkitektet e talentuar Artan Shkreli, Daniel Gjoni,A l t i n Gagan i që i dhu ruan kë t ë vepë r a r t ikryeqytetit të shfrytëzoheshin per projektimin dherealizimin e përmirësimeve të gjendjes së tyreekzistuese.

-Rikonstruksioni total i kësaj godine sidomosnga brënda ,rikonstruksion i cili kërkoi boshatisjene të g j i thë ambienteve nga mobi l jet , s i edheshperngu l j en to ta le të g j i thë punonjësve nëambiente të tjera do ishte pothuaj i pamundur pandihmën e madhe të stafit të kësaj bashkie, dhesidomos pa angazhimin total të z. Edi Rama qoftë

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 29

dhe si administrator qoftë dhe si ideator dhep je sëmar rës ak t iv në t ë g j i tha f aza t e kë t i jRIKONSTRUKSIONI.

- Padyshim që nuk duhet lënë mënjanë projektikonstruktiv elegant i shtesës së re të kësaj Bashkie,adaptimet dhe ndërhyrjet e studiuara konstruktivenë god inen ekz i s tuese t ë bë ra nga g rup i iinxhinierëve që udhëhiqen nga konstruktori PetraqKoka.

- Ka qenë gjithashtu vlerësimi i firmës fitueset ë t ender i t "Gj iku r i a " sh .p .k që pun imet eRIFINATURAVE ja la në dore një grupi pune tëspecializuar të udhëhequr nga Ing. P.Koka për tirealizuar, kjo falë njohjeve dhe vlerësimit reciprok.

Rea l i z im i nga ana ndë r t imore ë sh t ë n j ë"diplomë" më tepër që i shtohet ndërtuesve vendasqë në mënyre autodidakte në 10 vitet e fundit pongrejnë godina e objekte që nuk u konceptuan

për 50 vjet rresht.Pavarësisht nga dimensionet, rikonstruksioni dhe

s h t e s a e B a s h k i s ë d h e B a s h k i a n ë t ë r ë s ikonsiderohet nje vepër arti në qendër të Tiranës,shume e ekspozuar, shume e vro j tuar dhe eanalizuar nga të gjithë kategoritë e mendimit tështresave sociale. Të katër pamjet e saj janë fasadakryesore ku brenda dhe jashtë tyre në sipërfaqe evolume shumë të kufizuara ndërthuren e përfshihenshumë elementë arkitektonikë e ndërtimorë qënga grupi i projektimit dhe zbatusi janë ruajtur mefanatizëm . Edhe pjesa e fasadës HARKORE nëmes është një gjetje e realizim i mrekullueshëmarkitektonik, është tashmë një fakt i kryer ndërtimorqë dëshmon se elementë të modernes mund tëbashkë j e to jnë s i n j ë e t ë rë pavarës i sh t ngaperiudhat e konceptet kohore.

Nga ana tjeter objekti i Bashkisë me pozicionin

GODINA E BASHKISE E QYTETIT TE TIRANES PARA DHE PAS RIKONSTRUKSIONIT.

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 30

e vendodhjes, rëndësisë, kostos, në rastet e njëdështimi paraqiste nje risk të madh për të gjithëpalët pjesëmarrëse. Të gjitha punimet jane kryerhapur nën vëmëndjen e çdo kalimtari. Efektet eBashkisë së rinovuar e marrëdhëniet me gjithëmjedisin rreth saj jane një mësim ose mesazh që jujepet godinave simotra ose institucioneve të tjeraqë rikonstruksioni i tyre duhet të jetë një punë estudiuar e bërë me pasion dhe pergjegjësi që ngavija e parë e projektit të arkitektit e deri te goditjae fundit e daltës së specialistit.

Eshtë pikërisht rëndësia urbane, arkitektonike,administrat ive, shoqërore, origj ina, pozicioni,cilësia, qënia pranë një vepre kulti mysliman qërriste shkallën e përgjegjësisë dhe kurajon për tëkryer një operacion të tillë ndërtimor.

Në këtë kuptim objekti është një inisiativë eguximshme që mund ta ndërmarin vetëm atoformacione spec ia l i s tësh që kanë kul turën enevojshme profesionale për ta ideuar dhe realizuaratë. Dhe nuk do të jetë e largët dita nën shembulline Ba shk i s e s ë T i r ane s t ë k r yhen pun ime er i kons t ruk s ione në k a t ego r i t ë nd r y shmendërtimore.

Në tërësinë e volumin e madh të ndërtimeveqë kryhen veçanërisht në Tiranë, gjithë gama eelementëve ndërtimorë që kryhet në to, ka filluartë ndryshojë dhe mentalitetin e ndërtimit dhearkitekturës në vendin tonë dhe do të sugjeronimqë shumë materiale të studioheshin në programetshkollore e inxhenjerike.

Edhe ndonjë përpjekje për të ulur sado pakvlerat e ndertimit të arritura vitet e fundit, është elidhur me grahmat ekspresive të brumosjes tonëanado l l ako - l i ndore që n j i he t në f i l ozo f inëndërtimore si luftë principesh dhe idesh që mundt'i mbikalojnë vetëm njerës si projektusit e ndërtuesite rinj shqiptar.

Rikonstruksioni i Bashkisë përfshin një volume larmi të madhe elementësh arkitektonik, detajeshe koloresh, mjedise e interriere të realizuara mefinesë ndërt imore e të harmonizuara nga anafunks iona l e pë r t ë p r i tu r e pe rc j e l l ë n ive l eperëndimore të të gjitha kategorive.

Do të ishte në nderin e Bashkisë Tiranë qëautorët e projekt i t të bulevardit kryesor dheobjekteve përreth , pavarës isht se je tuan nëperiudhën e fashizmit , të për jetësoheshin nemënyrën më modeste për kontributin origjinal qëdhanë në objektet s i minis tr i të , univers i tet i ,Akademia e Ar teve e t j . ob j ek te që i dhanëKRYEQYTETIT shqiptar prej 60 vjetësh një fytyrëEUROPIANE.

2- Objekti 14 kate në rrugën e Kavajës i cilitani është drejt fazave përfundimtare i përket njëshkalle tjetër ndërtimi, linjave të drejta dhe pashumë ornamente.

Destinacioni i tij si godinë masive banimi dheqendër tregtare natyrisht që imponon edhe një

arkitekture të thjeshtë, gjë që është marrë nëkonsideratë nga ndërtuesi i saj.

Të ndërtosh në një nga rrugët më kryesore tëTiranës sot është përgjegjësi shumë e madhe,sepse jemi ne ndërtuesit që retushojmë fytyrën eardhme të këtij KRYEQYTETI që të gjithë duam taquajmë EUROPIAN.

Pavarësisht nga çmimet më të larta në të gjithëEuropën të materialeve të ndërtimit (2-3 herë mëshumë se Greqia ose Italia), pavarësisht nga çmimii ulët i shitjes (2-3 herë më pak se Greqia oseItalia) për shkak të fuqisë së ulët blerëse, ky objektështë imitim i ndërtimeve shumë të mira që tëgjithë kemi ndeshur në udhetimet tona jashtë shtetit.

Të ndërtosh godina të larta, pa u kthyer nëqëllim në vetvete është ëndrra e çdo ndërtuesi.Eshtë kurajo, guxim, tendencë drejt LIRISE. Tëgj i tha vendet që kanë da lë nga shtypja kanëtendence drejt LARTESISE.

Duke mos dashur të justifikojme teprimin qëështë bërë vitet e fundit me ndërtimet e larta tëcilat nuk respektojnë normat e URBANISTIKES,shteti duhet të lejojë të ndërtohen Godina të Larta,me HAPSIRA publike, me parkime, të projektuaradhe realizuara bukur, duke çuar më tej traditën ederitanishme të ndërtimeve të mira siç është dheGodina 14 kate në rrugën e Kavajës, vepër eshoqër i së ndër t imore "SPEED" sh .p .k meadministrator ing. Petraq Koka.

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 31

Shirat e vazhdueshëm të Shtatorit u harruan sëbashku me pasojat që lanë pas. Ketojane ngjarje që vijnë atëherë kur nuke pret, si dhe tërmetet. Kanë kaluardy dekada me vite relativisht me pakreshje , në krahas im me vi tet emëparshme, si ato që shkaktuanpërmbytjet e mëdha të viteve 1946,1962 etj. Në sajë të përvojes simemund të konfirmoj që rreshjet esh t a to r i t dhe pë rmby t j e t qëprovokuan nuk kanë qenë të atijentiteti si ato të para viteve '80, sepseintensiteti dhe shtrirja e tyre kanëpatur karakter lokal. Këtu duhetpërjashtuar fusha e Zadrimës, qëpëson përmbytje të shpeshta, që dotë anal izohen si rast i veçante.Bonifikimet e mëdha filluan në vitet'50 dhe perfunduan në vitet '70. Kaqenë një punë shumë e madhe dhe e dobishme ecila krijoi kushtet për zhvillimin e bujqësisë. Pormegjithëse këto vepra e kanë justifikuar veten,ato bartin një difekt për sa i përket jetëgjatësisë.Për veprat e bonifikimit ka një aksiomë, që thotë :"Asnjë vepër bonifikimi nuk ka jetë të gjatënëse nuk shoqërohet me masa antierozive nëshpatet kodrinore e malore që dominojnëmasivet e bonifikuara" nëpërmjet pritave dhepyllëzimeve. Ky problem u nënvleftësua ngaqeveritë. Formalisht, kjo detyrë ju ngarkua sektoritpyjor që duke qënë anemik, pa fondet, dhe mjetete nevojshme, ka bërë shumë pak. Si normë, nëprojektet e bonifikimt përfshihej vetëm një pritënë grykëdaljet e përrenjve në fushë, që brëndapak vitesh mbushej me lëndë të ngurtë dhe nukkryente funksionin për të cilin ishte ndërtuar, dukei lënë rrugë të lirë kalimit për në fushë të materialittë ngurtë që vinte nga shpatet e eroduara. Masatantierozive në shpatet kodrinore dhe malore jovetëm nuk u kryen, përkundrazi, u veprua nësensin e kundërt - me hapjen e tokave të reja,terracime pa kriter dhe shpyllzime masive, gjë qëshkaktoi një nga katastrofat ekologjike te shekullittë kaluar. Një prej pasojave të këtij veprimi ështëmbathja me lëndë të ngurtë e tokave bujqësore, eshtretërve të lumenjve, të rezervuarëve ujitës etj.

RRUGA E THJESHTË QËSHMANG PËRMBYTJET

Bardhyl Aliko, Inxhinier hidroteknik

Lind pyetja: Cila ishte gjendja e shtretërve tëlumenjve, të argjinaturave, të veprave mbrojtësedhe sa janë në gjëndje të mbrojnë fushat ebonifikuara dhe qendrat e banimit nga përmbytjetpas me shumë se tridhjet vjet nga perfundimi ibonifikimeve të mëdha? Kjo është një përgjigjeqë mund të merret ne Ministrinë e Bujqësisëdhe Ushqimit, e cila është përgjegjëse përmirëmbajtjen dhe administrimin e veprave tëbonifikimit. Por ai institucion këto 10 vjetët efundit lundron si anije pa busull. Kjo ndodh se aidikaster nuk ka ku të marrë mendime të kualifikuarapër këto probleme, sepse në 1997 mbylli Iinstitutine S tud imi t të Veprave Ujore , duke f l a ku rspecialistët dhe njerëzit me provojë të gjatë nëprojektimin e këtyre veprave, kështu që kjoMinistri nuk ka asnjë inxhinier hidroteknik për tëqënë, që ta orjentojë politikën mbi problemet ujorenë kahjen e duhur, gjë që vërehet në të gjithainstitucionet vartëse të saj që ushtrojnë aktivitetnë këtë fushë. Mbyllja e Institutit të lartpërmendur,ka qenë një veprim i papërgjegjshëm, që dëshmonpër mungesën e plotë të kompetencës dhe tëhorizontit që duhej të kishte udhëheqja e kësajMinistrie në 10 vjetët e fundit. Ajo e ka fjeturmendjen duke menduar që këto probleme i zgjidhNjësia e Menaxhimit të Projekteve (PMU), e krijuar

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 32

Duke e trajtuar hekurudhën si një objekt tëshkëputur nga faktorët e tjerë përreth, më pas ukrijuan probleme serioze në disiplinimin e ujrave,duke provokuar përmbytje të vetë hekurudhës dhetë tokave në krah të saj dhe nga ana e kodrave.Në v i te t '70 , pas n jë ser ie përmbyt jesh tëhekurudhës, u vendos të merrreshin me urgjencëmasa radikale për mbrojtjen e saj duke mos i lënëkohë studimit për një zgjidhje sa më të mirë. Kjongutje prodhoi të ashtuquajturin "kanal të ujrave tëlarta" me gjatësi rreth 17 km, i cili shoqëronhekurudhën nga krahu i kodrave.

Në këtë kanal derdhen mbi njëzet përrenj,pellgjet shimbledhës të të cilëve paraqesin shumëvatra erozioni aktive. Materjali i ngurtë që prodhojnëato përfundon në kanalin e ujrave të larta, dukekrijuar pragje zalli dhe duke deformuar shtratin etij. Këto pragje pengojnë rrjedhjen e lirë të plotaveduke provokuar shpeshherë carjen e argjinaturës,gërryerje dhe inondacione. Nga ana funksionaleky nuk eshte një kanal i ujrave të larta, sepse aikryen funksionin e një lumi që mbledh një seripërrenjsh të rrëmbyer, me pellg shimbledhës tëpërgjithshëm rreth 90 km2. Nga këndvështrimihidraulik, shtrati i tij, aktualisht është amorf silumenjtë, prandaj nuk duhej trajtuar nga projekti sishtrat prizmatik, si kanalet e zakonshme. Për këtëarsye duhej të ishin lënë berma midis shtratit dheargjinaturës si në të gjithë lumenjtë dhe karahassistemimit të përrenjve duhet të parashikoheshinvepra të afta për të ndaluar kalimin e lëndës sëngurtë nëpër kanal.

2- Shtrati i lumit Drin është konsideruar sikolektor i fushës së Zadrimës pas ndërtimit të HECtë Vaut të Dejës. Ky shtrat mbledh ujrat e pjesësqë i takon rrethit të Shkodrës, që shtrihet në veritë shtratit të përroit të Gjadrit deri në shtratin eDrinit të Shkodrës, si dhe ujrat e Zadrimës të rrethittë Lezhës nëpërmjet 2 kolektorëve kryesorë tëkësaj fushe, së bashku me ujrat që pompojnë trehidrovoret ekzistues. Megjithatë shtrati i Drinit tëLezhës nuk ka karakteristikat e një kolektori, sepsenuk përshkruan pjesën më të ulët të fushës, kështuqë nuk realizohet kullimi i plotë i saj, sepse nërelacion me fushën, ai ndodhet në kuotë më tëlartë. Negativisht ndikon dhe fakti që pjerrësia eDrinit eshtë shumë e vogël, rreth 0, 2 metër përkilometër. Si rrjedhim janë mbi 1500 hektarë tëkësaj fushe që nuk kullojnë mirë dhe përmbytenshpesh. Fusha e Zadrimës mbyllet në qytetin eLezhës. Aty shtrati i Drinit ngushtohet në rreth 70-80m. Në të hyrë të qytetit takohen Drini me kanalin

me 1994, duke e konsideruar Institutin e Studimittë Veprave Ujore të tepërt. Kjo është një çështjeqë meriton të trajtohet më vete për sa i takonkompetencave të pakufishme që ka marre kjo njësipër menaxhimin e projekteve të rehabilitimit tëveprave ujitëse, tenderat e organizuar aty dhemungesa e transparencës në to.

Koha po vërteton që veprat e bonifikuara tëngritura 30 vjet më parë kanë pësuar ndryshimethelbësore, jo vetëm për shkak të erozionit, poredhe nga veprimet e gabuara të Institucionitpërgjegjës që gjatë këtyre dhjetë vjetëve kaskeletizuar drejtoritë e ujrave në rrethe. Këto drejtorikanë pasur detyrë kryesore mirëmbajtjen dheadministrimin e veprave të bonifikimit dhe ujitjesqë kanë mbetur si mall pa zot. Ministria ështënxituar në procesin e transferimit të kompetencavenga Drejtoritë e Ujrave në Shoqatat e Përdorimittë Ujit, të cilat faktikisht janë inekzistente. Prandajështë e domosdoshme të organizohen sa mëparë s ipas n j ë p lan i t ë s tud iua r mi rë ,studimet për rehabilitimin dhe përmirësiminfunksional të veprave të bonif ikimit , tëargjinaturave, të veprave mbrojtëse etj, dherishikimin e sigurisë që duhet të kenë.

Këto janë konsiderata të përgjithshme përveprat ekzistuese të bonifikimit. Ndërsa për fushëne Zadrimës problemi është i ndryshëm. Mendërtimin e HEC-it të Vaut të Dejës dega e Drinitqë shkonte në Lezhë dhe përroi i Gjadrit u devijuannë drejtim të Shkodrës. Kështu hidrografia eZadrimës pësoi një ndryshim rrënjësor. Veç kësaj,k jo fushë nuk ka qenë e s tud iuar në të rëkompleksitetin e saj, siç është vepruar për masivëte tjera të bonifikuar. Aty si veprat e bonifikimit,ashtu dhe të ujitjes, janë trajtuar veças dhe pjesëpjesë, në kohë të ndryshme nga disa autorë pandonjë lidhje organike me njëra tjetrën dhe pamarrë parasysh kushtet morfologjike të zonës. Sipasojë, aty mungon një llogjikë teknike unike, gjëqë ka prodhuar kombinacione negative përsa ipërket efektivitetit të veprave. Në këtë përfundimkam arritur pas një studimi kompleks që i kambërë këtij masivi në vitet 1995 - 1997 si punonjësi ISP vepra ujore. Nga ky studim vërehen shumëdifekte serioze ndër të cilat, më të mëdhejtë janë :

1- Gabimi më i madh lidhet me projektimin ehekurudhës reth 30 vjet më parë, e cila përshkonfushën e Zadrimës mespërmes, pa marrë parasyshpasojat që do të krijoheshin për regjimin ujor tëzonës sidomos në lidhje me impaktin reciprokmidis përrejve të shumtë të zonës dhe hekurudhës.

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 33

e ujrave të larta. Gjatë plotave, aty krijohet njëmufatje e ndjeshme, sepse ndodh një rritje emenjëhershme e prurjes dhe një ngushtim imenjëhershëm i shtratit të lumit si dhe rënia epjerrësisë së shtratit të Drinit në zero, e cila mbetete tillë deri në derdhjen në det. Në mbufatjen elumit ndikon edhe përroi i Manatisë mbas daljesnga qyteti, i cili ka një pellg prej 20 km 2. Nërreshjet që provokojnë plotat shoqërohen me erërate forta të jugperëndimit , që s je l l in frontetarmosferike drejt vëndit tonë, atëherë batica mundtë arrijë vlera deri në 0, 70 metra, kështu që fryrjae Drinit mund të bëhet shqetësuese si për qytetinashtu dhe për fushën.

3- Vepra të tjera të konceptuara gabim, por qënuk ndikojnë në të gjithë masivin si dy rastet emësipërme ka shumë. Dy prej tyre janë:

� Në fshatin Dajc, një kanal i dytë ujitës, megjatësi 4m është ndëtruar mbi kanalin e ujrave të

larta, që mbledh ujrat e kodrës së këtijfshati. Ekziston plotësisht mundësia qëkombinacioni të evitohej.

� Në f sha t in Kotë r r ny j a ekryqëzimit të përroit të Nënshatit mek a n a l i n k r y e s o r u j i t ë s ( d e g a eRaboshtës), ështe ndërtuar një vepërsë prapthi: përroi që në plotat sjelldhjetra metra kub ujë në sekondë,është futur në kanalin ujitës në njëtombino me diametër 1, 5 metra,ndërsa kanali ujitës ka një prurje prej2, 5 m3 në sek. Imagjinoni çfarë ndodhnë këtë fushë kur përroi është nëplotë. Edhe një njëri i rrugës mund tamarrë me mënd. Por çuditërisht ka inxhinierë qëkëtë e quajnë normale!

Këto janë shkaqe që e bëjnë fushën e Zadrimës

të jetë një rast i vecantë por gjendja mund tëpërmirësohet, duke ndërhyrë në disa drejtime.

A - Kanali i ujrave të larta është një fakt i kryerdhe nuk mund të ndryshohet. Për zbutjen epasojave negative, që sjell qënia e tij si kolektor i20 përrenjëve, duhet të reduktohet sa më shumëtë jetë e mundur prurja maksimale e tij, për tëzvogëluar fryrjen që realizohet në hyrje të Lezhësnë takim me Drinin. Kjo mund të arrihet në semund të realizohet ndarja e përrenjve në grupe,në mënyrë që ujrat e secilit grup të derdhen nëDrin në pika të ndryshme. Një variant psh. , do tëishte që përroi i lagjes Curk i fshatit Nënshat tëshkëputet nga kanali i ujrave të larta dhe tëdevijohet e të bashkohet me përrenjtë e Nenshatit,që derdhen në lumein Gjadër.

b ) Përrenjtë e Kranit, Fishtës, Troshanit,Kallmetit dhe Raboshtës, të mblidhen nga kanali iujrave të larta mbi urën e Raboshtës, të mbyllet

dhe devijohet anash rrugës Raboshtë-Balldre dhe të derdhen në Drin. c )Përrenjtë që mbeten nga Rraboshtader i në Lezhë, të vazhdojnë tëmblidhen nga ky kanal, Si rrjedhimkullimet e të tri plotave nuk mundtë përputhen në të njëjtën kohë nëtakimin me Drinin në hyrje të Lezhës,ndaj dhe fryrja reduktohet.

B - Duhet të bëhet sistemimiintegral i secilit përrua duke ndërtuarprita sa më të larta, sidomos në atovënde ku terreni e lejon që të kenëkapacitet grumbullues të lëndës sëngurtë sa më të madhe. Për këtë

qëllim mund të shfrytëzohen disa lugina ekzistuese.Gjithashtu ekziston mundësia e shfrytëzimit tërezervuarëve ujitës me kusht që digat e tyre të

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 34

mbilartësohen në përputhje me volumin shtesëqë do të sjellë lënda e ngurtë e ardhur nga përrenjtëqë do të devijohen nga këta rezervuarë. Përparësiduhet ti jepet përroit të Troshanit, që është më irrezikshmi në krejt zonën.

C ) Shtrati i i lumit Drin, që nga Vau i Dejësderi në derdhjen e tij në det, si dhe kanaletkulluese, duhet të pastrohen nga bimësia e dendurqë ka mbirë dhe bllokon rrjedhjen. Ndërsa ngaLezha deri në det duhet të thellohet shtrati dheme dhera t e gë rmuara t ë r ikons t ruktohenargjinaturat. Krahas kësaj duhet të ndalet lënda engurtë që sjell përroi i Manatisë, nëpërmjet ndërtimittë dy pritave të larta në dy degët kryesore dukellogaritur që së paku për dyzet vjet të jenë nëef icensë për t i lënë kohë s is temimeve dhepyllëzimevetë zonave të eroduara.

D ) Zona fushore për mbi 1500 hektarë nëfushën e Zadrimës duhet të kullohet me ngritjemekanike. Vec kësaj është e rëndësishme tëkontrollohet me matje të sakta rendimentet e tëgjitha elektropompave të hidrovoreve ekzistuesesepse është e mundëshme të ketë rënie tëndjeshme pas disa dekadave shfrytëzimi. Vëmendjeduhet ti kushtohet hidrovorit të Balldrenit pompate të cilit që kur u instaluan e kishin rendimentinmë të ulët se sa ajo që jepej në pasaportatshoqëruese.

E ) Qyteti i Lezhës duhet të izolohet nga ujrate jashtme që vijnë nga Drini, nga kanali i ujëravetë larta dhe nga kanali i Manatisë. Kjo mund tërealizohet me anën e një unaze rrugore, e ciladuhet të lidhet me urën ekzistuese mbi Drin dheme rrugën Lezhë-Vau i Dejës. Ujërat e brëndëshmetë qytetit ( të bardha dhe të zeza) të largohen mengritje mekanike për në depuratorin e ardhshëm

në jugperëndim të qytetit.F ) Eshtë e domosdoshme që

lumi Drin të gjallërohet, sepse pokënetëzohet . Për këtë qël l imduhet të furnizohet nga Vau iDejës me së paku 10 m3 /sek.ujë prurje e cila do të gjallërojëedhe lagunat bregdetare që povdesin.

G ) Projekti i bonifikmit tëkënetës së Kakarriqit, i hartuar dhei miratuar në 1967, ka parashikuarnjë normë sigurie 20%, që dotëthotë pranim i mundësisë sëpërmbytjeve të fushës një herënë 5 vjet, sipas normativave nëfuqi të atëhershme. Kurse për

pjesën më të ulët të këtij masivi prej 600 -700hektarësh, e cila ndodhet në zonën e Torovicësdhe që përfshin liqenin e dikurshëm, u vendos qëtë shërbejë si zonë ekspansioni, që do të thotëmundësi e përmbytjeve të shpeshta dhe për këtëa r sye u pa rash ikua t ë ku l t i vohesh in b imëpranverore me cikël të shkurtër. Veç kësaj, mevendim të Këshillit të Ministrave të kohës, upërgjysmua kapaciteti i parashikuar i hidrovoritdhe u hoqën dy dragat që do të shërbenin përhapjen e kolektorit dhe mirëmbajtjen e tij, gjë qënuk mund të realizohej me eskavatorë (sikurse kandodhur faktikisht), për shkak të shtresave torfikedhe lymore të paqëndrueshme. Prandaj nuk duhettë cuditemi pse kjo fushë përmbytet shpesh ; përkeq ndikon edhe ulja që ka pësuar nga shtresattorfike, e cila është parashikuar nga studimipedallogjik rreth 0. 5 metra mesatarisht. Prandajnuk duhet të lejoheshin ndërtime objektesh në këtëfushë, aq më pak qendra banimi. Si rregull, pasdisa dekadave nga bonifikimi i kënetave, duhet tëristudiohen dhe të reabilitohen në përputhje megjendjen e krijuar.

Për të gjitha ato që përshkrova, Ministria eBujqësisë mban përgjegjësi. Duke marrë shkas ngapërmbyjet e fundit është koha që Ministria eBujqësisë dhe Ushqimit të shikojë me seriozitetinmë të madh problemet që shtrova në këtë shkrim.Ajo si fillim duhet të krijojë një grup specialistështë mirf i l l të dhe me eksperiencë në fushënebonifikimeve, të cilët të hartojnë një program memasat që duhen marrë, për kapërcimin e këtyreproblemeve të mprehta që ka bujqësia. Por sipasmendimit tim, ajo nuk është në gjendje të dijëpozicionin e saj në lidhje me këto probleme tëmprehta që ka bujqësia.

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 35

Vendimi për pezullimin e punës së impiantevepër prodhimin e inerteve me material nga lumi,nepergjithësi po zbatohet. Si pasojë e zbatimit të këtijvendimi,në të gjithë territorin e Shqipërisë,aktivitetii ndertimit është asfiksuar dhe duhet të pranojmë sehëpërhë është në kaos të vërtetë.

Pezullimi i punës se impianteve dhe zhvendosjae tyre nga vendet ne afërsi te shtratit te lumenjveështë me ndikime financiare negative jo të vogla përfirmat që ushtrojnë këtë aktivitet.

Përvec humbjeve që vijnë si rezul-tat i pezullimit të prodhimit,firmat pobëjne shpenzime të konsiderueshmepër zmontimin e makinerive dhe përhir të së vërtetës duhet thënë sezgjidhje të shpejta për montimin dhevënien ne pune të tyre në sheshe tëtjera nuk ekzistojnë.

Ato firma të prodhimit të inerteve,që kanë filluar aktivitetin e tyre nëkundërshtim me ligjin pra që nuk kanëdokumenta dhe leje shfrytëzimi ,duhettë vuajnë pasojat dhe të dënohen ngamosrespektimi i ligjit. Por për firmat

Mendime të specialistëve:

NDËRTIMTARIA ËSHTË ASFIKSUARDr. Ing. Vehip GuriNga pasojat negative të vendimit

për pezullimin e impianteve tëprodhimit të inerteve.

që gjithë aktivitetin e prodhimit e kanë ngritur mbibaza ligjore e që kane dokumenta të rregullta,qeveria duhet të ofrojë zgjidhjet e duhura për tëtreguar, se është ajo e para që zbaton ligjet.

Sidoqoftë, bindja është, se për këto firma do tëketë nje zgjidhje, sepse shteti nuk ka interes tëhumbasë besimin e komunitetit të biznesit.

Mendoj, nuk është e sigurtë dhe e qartë se, a janëparashikuar pasojat që praktikisht po ndeshen çdoditë si rezultat i zbatimit të vendimit të qeverisë. tëcilat janë të shumta por po rendis disa nga mëkryesoret :

1- Çmimi i inerteve është rritur ndjeshëm, nga1,5 deri ne 2 herë më shumë , se i inerteve me bazë

gurin si dhe i atyre me bazë lumin.2- Po bëhen shumë flagrante, veprimet

kontra-bandë në kundershtim me ligjin dheVendimin e Qeverise dhe njëkohësisht tëpakontrollueshme � Punohet natën punohetme force dhe me presione, punohet mendihmën e të korruptuarve që kanë pushtetnë fshat, në komunë, apo në organet ekontrollit. Pra për të shmangur një të keqepranohen të bëhen të këqija të tjera më tëmëdha.

3- Kosto e ndërtimeve ka një rritje tëndjeshme. Buxheti i shtetit do ta ndjejë mëshumë efektin negativ të ndalimit të

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 36

përdorimit të inerteve me bazë nga lumi, sepseprodhimi i inerteve bie ndjeshëm dhe përparakërkesës së madhe për këto materiale çmimet janërritur nga 1500 deri në 1600 Leke/m3 që shitej rërae larë ,ajo tani shitet 2200 deri në 2400 Lekë/m3.

4- Kosto e transportit te materialeve inertegjithashtu ka pësuar ndryshime, sepse vend burimetprej materiali shkëmbor janë në distanca të gjata,krahasuar me distancat e inerteve nga lumi.

5- Industria e prodhimit të materialeve të ndër-timit me bazë materiale inerte ka ulur prodhimin dhepo shkon drejt mbylljes për shkak të mungesës sëkëtyre materialeve.

6- Në ndërtimet rrugore pasojat janë shumë tëndjeshme,sepse materialet nga lumi, janë kryesorenë realizimin e këtyre objekteve, ashtu siç parashi-kohet edhe në projektet dhe preventivat përkatës.Shumë nga këto objekte në proces kane ngadalësuarose kanë pezulluar punimet edhe pse për realizimine tyre ka kontratë me afate të përcaktuaraparaprakisht. Kjo ndodh sepse punëdhënësi nukështë në gjendje ti japë përgjigje pyetjes: Kush do tëpaguajë për rritjen e çmimit të materialeve.

Në të gjitha këto raste, punëdhënësi ka shkelurkontratën ,sepse i është ndaluar marrja e materialevenga vendburimet lumore, për të cilat është bërëllogaritja e çmimeve të preventivit.

Efekti në rritjen e shpenzimeve për buxhetin eshtetit do të jetë i madh edhe në këtë fushë tëndërtimit. Për një kilometer rrugë te ndërtuar, kostoe ndërtimit mund të rritet 1.5 deri në dy herë nëvarësi të vënd-ndodhjes, së burimeve të materialevebazë. Për pasojë, për një buxhet të caktuar, si pasojëe rritjes së kostossë prodhimit të këtyre materialeve,do të ndërtohen më pak objekte.

7- Mjaft kontrata rrezikohen të mos përfun-dojnë apo të mos realizojnë programin e parashikuar.Eshtë e kuptueshme që të njëjtin ndikim do të ketëedhe në kontratat që financohen nga BankaBoterore, Komuniteti Europian, apo banka tendryshme të huaja.

Shqiperia ka nevojë dhe duhet të shfrytezojëpasuritë që ka në materiale bazë për ndërtime.Çështja është që në raste të tilla duhet të përcaktohenkritere të qarta rregulla shfrytëzimi dhe zona tëpërshtatëshme për kariera, të cilat nuk prishinregjimin e lumenjve, nuk cënojnë mjedisin dheshfrytëzohen me teknologji e makineri të kohës. Nëkëtë kontekst është e domosdoshme të përmirësohetligji për shfrytëzimin e këtyre lloj vend burimeve.

Botime të reja :

Ka dalë në qarkullim libri �KONSTR-KSIONE BETONI TE ARMUAR��pjesa eparë-(Shembuj numerikë) me autorë Prof.DrGëzim Mukli, Prof.dr Nikolla Verdho dhe Ing.Lindita Kapllani. Libri është një përpunim imëtejshëm i të njëjtit libër, të punuar nga autorëtnë vitet 1980. Ky botim i përpunuar siç theksojnëdhe autorët u bë i domosdoshëm, për arsye tëzhvillimit të mëtejshëm të metodave të llogaritjesdhe të unifikimit të tyre me Normat Evropianetë kësaj fushe.

Libri për vetë përmbajtjen me numrin e madhtë shembujve numerikë, me të dhënat përkarakteristikat e normuara kalkuluese të betonit,a rmaturës si dhe me treguesat e tabelat endryshme shumë të domosdoshme; do tu vijë nëndihmë, jo vetëm studentëve të Fakultetit tëInxhinierisë së Ndërtimit, por edhe inxhinierëvetë projektimit dhe atyre që punojnë në zbatim.Libri do të plotësojë një boshllëk të madh qëështë krijuar gjatë kësaj periudhe në lidhje meliteraturën teknike dhe do të pasurojë biblotekëne çdo punonjësi të ndërtimit. Autorët presin medashamirësi të gjitha vërejtjet dhe sugjerimetqë do të kenëstudiuesit dhepërdoruesit ekëtij libri përpërmirësimine mëtejshëmtë tij në bo-timin e ardh-shëm. Botimii këtij libri um u n d ë s u anga Presidentii Shoqërisë sëN d ë r t i m i t�LURA�sh.p.k.Ing Dod Doci

KONSTRUKSIONEBETONI TE ARMUAR

Pjesa e parë(Shembuj Numerikë)

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 37

I nderur Zoti Kryeministër

Më lejoni t�u vë në dijeni se pranë institucionittë Avokatit Të Popullit është ankuar administratorii një shoqërie që ushtron veprimtari në fushën eprodhimit të inerteve.Ankuesi pretendon semegjithëse disponon liçensë të rregullt dhe ështëpronar i truallit ku ka vendosur impiantet e thyerjese të fraksionimit të zhavorrit, policia e ndërtimit,Tiranë, në kundërshtim me ligjin, nëpërmjet dyshkresave ka urdhëruar:

1. Pezullimin e menjëhershëm të veprimtarisësë subjektit.

2 . Çmont imin e menjëhershëm të g j i thëimpianteve të thyerjes dhe fraksionmit të zhavorrit,që nxirret nga shtretërit e lumenjëve.

Duke marrë shkas nga kjo ankesë , studiovame kujdes V.K.M.nr. 441, dt. 26.06.2002, në zbatimtë të cilit ka vepruar policia e ndërtimit Tiranëdhe e gjej me vënd të shpreh disa sugjerime :

Jam i ndërgjegjshëm dhe ndaj të njëjtin shqetësimme Ju, zoti Kryeministër për fatkeqësinë që na krijoinatyra në shumë zona të vëndit, për të cilën sipasekspertëve, një ndikim negativ ka luajtur edheshfrytëzimi disa vjeçar e pa asnjë kriter i shtretërvetë lumenjëve nga subjektet e prodhimit të inerteve.

Njëkohësisht, duhet të pranojmë se një numër ikonsiderueshëm subjektesh private shfrytëzojnështretërit e lumenjve në mënyrë të kundraligjshmepa qenë të liçensuar dhe për pasojë nuk kryejnëasnjë pagesë në organet tatimore.

Po kështu, disa prej subjekteve private qëprodhojnë inerte, megjithëse janë të liçensuar, nisurnga in t e r e s a t ë ç a s t i t , në mënyrë f a r e t ëpapërgjegjshme dhe për përfitime maksimale ngapasuria jonë kombëtare, shfrytëzojnë shtretërit elumenjve pa asnjë kriter , duke shkelur haptazidetyrimet që u janë përcaktuar në liçensën e tyre.

Por nga ana tjetër gjykoj se ky shqetësim seriozqë është krijuar nga shfrytëzimi i kundraligjshëm,pa leje dhe pa kriter i shtretërve të lumenjëve,nuk mund të justifikojë dhe nuk mund të luftohet,po me veprime të kundraligjshme nga organet tonashtetërore.

Gjykoj në këtë mënyrë sepse ligji nr 8093 ,dt.21.03.1996, �Për rezervat ujore� ka parashikuarsaktësisht edhe momentet e rishikimit të lejeve ,në rastet e ndryshimeve për shkak të forcavemadhore s ic ndodhi në fakt ,s i dhe organinkompetent që e ka të drejtë, që është KëshilliKombëtar i Ujit.

Për sa parashtrova, më lejoni t�i referohem nenit22 të ligjit të sipërcituar që thotë se :

�Çdo ndry sh im në kush t e t e p rash ikuara në l e j e, au t o r i z im dh e kon ç e s i on do t ë b ëh e t me mi ra t imtë organi t që e ka l ë shuar a t ë .

Lejet, autorizimet dhe konçesionet mund tërishikohen kur :

a) kushtet e dhënies kanë ndryshuar ;b) në rastet e ndryshimeve për shkak të forcave

madhore ;c) duhet azhornuar me planet rezervave ujore.Më tej, edhe në nenin 23 pika 2, ligji ngarkon

Këshi l l in Kombëtar të Uj i t , për anul l imin,pezullimin ose kufizimin e lejeve, autorizimevedhe konçesioneve.

Po kështu në ligjin �për rezervat ujore�neni 6përcakton mjaft qartë se : �Këshilli Kombëtar iUj i t është organ qëndror vendimor përadministrimin e rezervave ujore. KëshilliKombëta r i U j i t ë sh të o rgan i qëndro rvendimor për administrimin e rezervaveujore. Këshilli Kombëtar i Ujit drejtohet ngaKryetari i Këshillit të Ministrave�:

Bazuar në këto referenca, vlerësojmë se V.K.M.nr 441, dt. 26.09.2002, vjen në kundërshtim mekushtetutën neni 118 dhe ligjin �Për rezervat ujore�si nga pikpamja proceduria le dhe nga vetëpërmbajtja e tij.

Duke qenë se , pasojat e veprimtar isë sëkundraligjshme të disa subjekteve që prodhojnëinerte u reflektuan në krijimin e një situate tëjashtëzakonshme duke krijuar jo pak problemesociale për popullatën dhe një dëm të madhfinanciar për buxhetin e varfër të shtetit, e kemimirëkuptuar mungesën e nevojshme të kohës dheqëndrimin e shprehur në vendimin e Qeverisë.Aktualisht , mendojmë se janë të gjitha mundësitë

Letër e Avokatit të Popullit zotit ErmirDobjani Drejtuar kryetarit të Këshillit të

Ministrave zotit Fatos Nano

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 37

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 38

janë në pronësi të tyre. Pra vendimi i sipërm nëformul imin e bërë cënon rëndë të dre j t a tkushtetuese të pronarit të ligjshëm. Aq më tepërqë këta pronarë pretendojnë se do vazhdojnëaktivitetin me ato makineri, duke shfrytëzuar guringëlqeror, ashtu sic parashikon edhe pika 3 eV.K.M. nr 441, dt. 26.09.2002.

Sugjerojmë që kjo pikë e vendimit të mosparashikohet fare sepse pasojat financiare që dotu krijohen subjekteve nga çmontimi i tyre në njëtë ardhme mund të bien në kurriz të buxhetit tështetit. E themi këtë sepse nëse subjektet eliçensuara i drejtohen gjykatës dhe provojnë se nëzonat ku ata kanë shfrytëzuar lumenjtë për prodhiminertesh, nuk kanë ardhur pasoja, apo se janë nëp ronën e t y r e do t ë f i t o jnë t ë d r e j t ën edëmshpërblimit dhe fitimin e munguar nga buxhetii shtetit. Ky argument gjen mbështetje edhe nëpikën 3 të V.K.M. nr 441, dt. 26.09.2002, kuthuhet se : �Ministr ia e Industr isë dhe Energj i t ikëst ë shqyr to j ë me përparës i kërkesat për pa i s j en mele j e sh fry tëzimitë gur i t gë lqeror t ë subjekteve , t ë t ëc i lave u ndalohe t vepr imtar ia e sh f ry t ëz imit t ë r ë r ë sdhe zhavorr i t në sh t r e t ë r i t e lumen jv e� ,çka në fakte bën të pavlefshme pikën 2 të këtij vendimi.

Rekomandimin që po ju dërgojmë , përndryshimin e V.K.M. nr 441, dt. 26.09.2002, e bazojnë Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë neni63/3 që thotë se : � Avokati i Popullit ka të drejtë tëb ë j ë r ekomandime dhe t ë p ropozo j ë masa kur v ë r ens hk e l j e t ë t ë d r e j t a v e dh e l i r i v e t ë n j ë r i u t n g aadmin i s t ra ta pub l ike�si dhe në Ligjin nr. 8454, dt.04.02.1999 � Për Avokatin e Popullit� neni 24/bqë thotë se : �Kur Avokati i Popull i t vëren se ështëv e t ë p ë rmba j t j a e l i g j i t o s e e ak t e v e t ë t j e r an o rmat iv e dhe j o zbat imi i t y re shkaku që kri jonpremisa për shke l j e t ë t ë dr e j tave t ë n j ë r iu t , t ënjohura nga Kushtetuta ose l ig jet e t jera , ka të drejtë;�. t�u propozojë organeve të administratësndrysh imin ose përmirës imin e aktevenënligjore�.

Edhe njëherë, më lejoni i nderuar z.Kryeministërtë shpreh respekt për mundësinë e bashkëpunimitqë na është krijuar me qëllim që institucioni qëunë drejtoj të realizojë objektivin e tij dhe tëndihmojë administratën publike për mirëqeverisje.

Duke ju falenderuar paraprakisht, shprehbindjen për rivlerësimin e problemit.

Me respektAVOKATI I POPULLIT

ERMIR DOBJANI

intelektuale dhe praktike për ta korigjuar V.K.M.nr 441, dt. 26.09.2002 duke krijuar hapësirën enevojshme për zbatimin e dispozitave kushtetuesepër përmbajt jen e t i j s i dhe ato l igjore përprocedurën që varet nga vetë Këshilli Kombëtar iUjit , që drejtohet nga Ju dhe që është i vetmiorgan qëndror vendimor për administrimin erezervave ujore.

Nisur nga ky këndvështrim obligohem t� ir e f e rohem Kush te tu t ë s s ë Repub l i kë s s ëShqipërisë, nenit 11/3 që thotë se :

�Kufizime të lirisë së veprimtarisë ekonomikemund të vendosen vetëm me ligj dhe vetëm përarsye të rëndësishme publike� si dhe nenit 41/4 ,që thotë se : �Shpronsimet ose ato kufizime të sëdrejtës së pronës që barazohen me shpronësimin,lejohen vetëm përkundrejt një shpërblimi tëdrejtë�.

Institucioni i Avokatit të Popullit ka si detyrëthemelore të tij, mbrojtjen e të drejtave, lirive dheinteresave të ligjshëm të individit dhe për këtëqëllim ka përcaktuar si objektiv parësor , ndihmëndhe ndik imin e t i j modest pranë organeveshtetërore për një mirëqeverisje.

Në këtë vështrim, më lejoni të parashtroj edhedisa sugjerime për atë cka është vendosur nëV.K.M. nr 441, dt. 26.09.2002, të cilat nëse do igjykoni të drejta, mund të materializohen nëpërmjetKëshillit Kombëtar të Ujit.

Me vendimin e mësipërm , Këshilli i Ministraveka vendosur :

1. �Ndalimin e menjëhershëm të veprimtarisësë shfrytëzimit të rërës dhe zhavorrit në shtretërite të gjithë lumenjve.

Sugjerojmë korrigjim e kësaj pike nëpërmjetnxjerrjes së vendimit nga Këshilli Kombëtar i Ujit,si organ kompetent. Gjithashtu të shtohet se nukduhet të kenë këtë fat ato subjekte që janë tëliçensuara dhe që kanë shfrytëzuar shtretërit elumenjëve për prodhimin e rërës dhe zhavorritsipas parametrave shkencorë dhe kur nga kyshfrytëzim nuk ka ardhur ndonjë pasojë konkrete.Kjo sepse ndalimi en block, penalizon pa të drejtëgjithë subjektet, pa bërë dallim në një kohë qënga shfrytëzimi i disa lumenjve nuk krijohet asnjëpasojë e dëmshme.

2. �Çmont imin e t ë g j i th ë imp ian t e v e t ë thy e r j e se t ë f r ak s i o n im i t t ë z ha v o r r i t , q ë nx i r r e t n g ashtre tër i t e lumenjve , der i në dt 31.12.2002�

Parashikimi në këtë formë mendojmë se nukpërputhet me legjislacionin tonë civil. Ka raste ,siç është edhe i ankuesit tonë që firmat përkatëse,kanë instaluar makineritë në toka ose truall që

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 38

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 39

1. HyrjeProjektimi i Twenty River Terrace është prezantuar këtu si një

studim i ndërtesës së parë shumekatëshe rezidenciale të gjelbërnë New York. Projekti është një partneritet privat-publik i cilishtyu një iniciativë qeveritare për të rritur standartet ekologjiketë ndërtesave. Ky projekt ka qenë një rast për të eksploruarinteresin tonë të thellë në atë se si janë krijuar ndërtesat dhe sesi ndryshimet në praktikën e ndërtimit të çojnë në shprehi të rejanë praktikën e projektimeve. Ndërkohë që, Twenty River Terracenuk na coi në një rikonceptim të plotë se si duhet të jetë njëndërtesë shumëkatëshe e "gjelbër", ajo na ofroi një veshtrim tëmundësive dhë sfidave që ne të mund të parashikojmë si njëfirmë projektimi, dhe më gjërë si një profesion.

Figura 1: Pamje e ndërtesës nga pjesa perëndimore.

Studimi2. 1 Përshkrimi i projektitTwenty River Terrace është një projekt i një kulle rezidenciale

27 katëshe me tulla dhe xhama e cila po ndërtohet kohët efundit në Battery Park City, një Lagje rezidenciale dhe komercialenë pjesën perëndimore, të distriktit financiar të qytetit të NewYorkut, afër me një nga vendet e ish- Qendrës Botërore tëTregëtisë. Megjithëse kjo ndërtese u ndërtua në mënyre private,kontratat vendosën që ajo të jetë ndërtesa e parë e projektuarsipas rregullave të reja ambjentaliste të vendosura nga AutoritetiI Battery Park City, Agjensia qeveritare që ka mbikqyrur zhvillimine Battery Park City. Sfida jone ishte te pershtasnim këto rregullatë reja me rregullat e projektimit paraekzistuese të Autoritetit, që

Nga punimet e konferencës së 3-të"SUSTAINABLE BUILDING" 2002 në OSLO

Lexuesit e revistës Ndërtuesi nënumrin e katërt të saj janëinformuar mbi konferencën etretë ndërkombëtare "SustainableBuilding"2002 që u zhvillua nëkryeqytetin e Norvegjisë Oslo kumorën pjesë 43 shtete të botës.Konferenca pati 5 tema kryesoreqë ishin: Ndërtimet civile,Qytetet, Produktet, Biznesi dheSfida e Ndërtimit Ekologjik, ku uprezantuan arritjet e deritanishme si dhe u parashtruanidetë apo zbulimet e reja në këto5 fusha.Në Konferencën e Oslos, moripjesë edhe Shoqata e Ndërtuesvetë Shqipërisë e përfaqësuar nganjë grup specialistësh, antarë tëkësaj shoqate.Me qëllim që të bëhen sa më tënjohura punimet në këtëkonferencë, për të hapurhorizonte të reja, dhe për tëpërçuar sa më mirë përvojën epërparuar botërore tekndërtuesit tanë, duke filluar ngaky numër e në vazhdim, do tëbotojmë përmbledhje tëreferateve më interesante tëtrajtuara në Oslo, nga 23-50shtator 2002.

Duke Projektuar një Ndërtesë Apartamentesh"Te Gjelbër" në New York City

nga RAFAEL PERI

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 40

3. SHEMBUJT3. 1 Muri i jashtëmÇfarë ishte më interesante, për ne që hartuam

një projekt më efektiv nga ana termike, për murine jashtëm, ishte mënyra se si na detyroi tëpërshtatnim edhe vetë proçesin e projektimit.Qëllimet e projektit kërkonin një pjesmarrje më tëmadhe nga shumë nga disiplinat e teknikës nënivelet e hershme konceptuale të projektimit.Projektet alternative të murit u analizuan jo vetëmnga arkitektët por edhe, nga konsulentët e energjisëpër çesht j e t e paraq i t j e s se energ j i së dhekondensimit, nga kontraktorët për planifikimin dhendë r t im in , ng a i nxh in i e r ë t mekan i k ë pë rkompaktësimin e sistemeve dhe nga pronari përkoston dhe rimbursimin.

Qëllimi jonë me murin e jashtëm ishte tëoptimizonim paraqitjen e tij. Ne na u kërkua tëishim 35 % më efektivë se kodi i energjisë sështetit të New Yorkut. Për shkak të rregullave tëprojektimit të paracaktuara si dhe duke marreparasysh konsiderimet buxhetore ne na u desh tëpërdorim tullën tradicionale dhe bllokun e muritekzistues. Sfida atëhere ishte të optimizonimparaqitjen e kombinuar termale të murit me tulladhe të dritareve, nderkohe që duhej të evitonimproblemet e kondensimit të ngritura nga lageshtiae ajrit të brëndshëm.

Para se ne të mund të fillonim të modelonimidetë tona në një kompjuter, ndërtuesi prodhoi njëmanovrim të murit me tulla të një ndërteserezidenciale tipike Nju Jorkeze dhe e testoi nëmënyrë që të vendoste një linjë bazë, veçanërishtpër infiltrimin e ajrit. Menjëherë sapo patëm njëlinjë bazë ne filluam simulimet me kompjuer tëideve tona. Për shembull ne testuam dritare dhexhama të ndryshme dhe zbuluam se tipi i xhamitnuk ishte një komponent aq i rëndësishëm nëparaqitjen e përgjithshme siç menduam në fillim,tipi i dritares dhe korniza kishin më shumë rëndësi.

Dritaret me kanate ishin në mënyrë dome-thënëse më të efektshme sesa dritaret tipike merrëshqitje në reduktimin e infiltrimit të ajrit (njëfaktor kryesor në vendosjen përballë lumit),ndërkohë që ndërprerja e nxehtësisë djellore nukishte një përfitim i qartë si në një ndërtesëkomerciale, sepse në një ndërtesë rezidenciale,në dimer,

Vlera mbrojtëse e xhamit ishte një konsiderim irendësishëm, por shpejt kornizat e dritareve uzbulua të jenë një rrugëdalje kryesore për humbjen

qeveris cdo gjë që nga materialet e ndërtimit dhepërmasat e dritareve deri tek orientimi i ndërtesavee tek lartësia e pengesave.

2. 2 PërmbledhjeIdeja jonë e përgjithshme ishte të reduktonim

ndikimin e ndërtesës mbi ambjentin gjatë ndërtimitdhe gjatë të gjithë kohës së përdorimit të saj, dhetë rritnim efektivitetin e energjisë në krahasim mendërtesat tradicionale shumë katëshe me përmasatë ngjashme. Në mënyrë më të specifikuar, ne upërballëm me një listë komplekse dhe ndonjëherëkonfliktuale të kritereve pasi ne vendosëm tëarrinim tre qëllime të ndryshme: të plotësonimkushtet e rregullores për projektimin ambjentalisttë Autoritetit të Battery Park City (e detyrueshme),të kualifikoheshim për një program pilot përkrahjefinanciare te ratifikuar kohët e fundit, si dhe tëkualifikoheshim për një sistem vlerësimi për ndër-tesat që kanë respektuar ambjentin të vendosuranga Këshilli i Ndërtesës së Gjelbër të Sh. B. A.

Për shkak se nuk kishte projekte të tjerakrahasuese për tu referuar, kishte një punë të madhekërkuese për grupin e projektimit.

Për të arritur objektivat ambjentaliste dhe tëefektivitetit të energjisë, ne përfshimë disa strategji.Rritja e absorbimit të gazit natyral rrit efektivitetine energjisë, redukton pikun e ngarkesës elektrike,dhe projekti ripërdor humbjet e nxehtësisë për tëfurnizuar ujë të nxehtë në apartamente. Paneletfotoelektrike të integruara në ndërtesa, furnizojnë5 % të pikut të ngarkesës elektrike të ndërtesës.Depozita e riciklimit të ujrave të zeza furnizon ujëtë përpunuar për përdorim në tualete dhe kullat eftohjes si çati apo ujitjen e parkut. Çatitë janëprodhuar gjerësisht duke përdorur një membranëtë vazhdueshme. Të gjtha materialet e brëndëshmeu zgjodhën që të reduktojnë ose eliminojmëhumbjet e gazit dhe të maksimizojnë lëndën ericiklueshme në to.

Nderkohë që shumë zgjidhje të projektimit namësuan shumë gjëra unë do të përqëndrohem nëtre shembuj specifikë:Muri i jashtëm, Paneletfotoelektrike, dhe burimet e materialeve. Këto treelementë ndoshta ilustrojnë më mirë nivelin eçështjeve që ne u përballëm duke skicuar këtëprojekt. . Disa nga cështjet që ne hasëm gjatë punësishin specifike për ndërtesat në Battery Park City,por shumë prej tyre janë të rëndësishme për tëgjithë ne që punojmë në fushën e projektimitambjentalist.

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 41

e nxehtësisë, më shumë se çdo ndryshim i xhamitdo të mund të kompesonte. Shumë nga zgjidhjetnë projektin final janë relativiasht të thjeshta,metoda me kosto të ulët me efektivitet në rritje qëmund të përfshihen lehtësisht në menyrat reja tëndërtimit të ndërtesave rezidenciale, shumëkatësheme muraturë që janë ndërtuar në New York.

3. 2 Panelet fotoelektrike.Instalimi i paneleve fotoelektrike në Twenty

River Terrace shër-beu për një qëllim tëdyfishtë. Këto paneletë cilat janë të lami-nuara në n j ë copëxhami, kërkohej që tëfurnizonin në efekti-vitet in maksimal tërreth 5% të elektri-citetit bazë të ndër-tesës. Ne i pamë atosi shprehjen publikemë të qartë se synimetambje-ntaliste dhe energjitike ishin përfshirë nëndërtesë. Kjo strategji i interesonte Autoritetit i cilipo perpiqej të vendoste precedentin për ndërtuesitdhe për projektuesit, të familjarizonin njerzit mekëtë teknologji të re, dhe të inkurajojnë përdorimine tij në kontruksion.

Sfida më interesante për ne arkitektët ishte sitë integronim më mirë këtë material relativisht tëri të ndërtesave në përbërjen e mureve të jashtme.Shpejt ne u dedikuam në përdorimin e impiantevefotoelektrike, s i një element i rëndësishëm,fillimisht dhe simbolikisht në fasadë por projektifinal evoluoi në mënyrë të konsiderueshme pasine mësuam limitet teknike të tyre dhe të kostos.

Për shkak se ekspozimi i ndërtesës në jug ishtei vogël dhe shpesh në hije, ne donim të lokalizonimtë tëra panelet fotoelektrike në fasadën perëndi-more të ndërtesës ku ne kishim një ekspozim tëpandërprerë dhe një ekstra reflektim të ujit. Sëpari ne propozuam ti instalonim ato në brezathorizontalë përgjatë gjatësisë të anës perëndimore.Por ne mësuam më vonë se ky projekt do të rristekoston e sistemit elektrik dhe do të reduktonteefiktivitetin e përgjithshëm të fotoelektrikëve. Mënë fund ne zgjodhëm të vendosim fotoelektrikëtnë dy grupe kryesore. Një grup është i organizuarnë fasadën perëndimore mbi hyrjen. Grupi i dytëështë instaluar në ndarjen mekanike në majë të

ndërtesës. Në të dyja rastet fotoelektrikët janëtrajtuar si materiale të veçanta por të plota nëndërtesë dhe jo si pjesë shtesë. Ato shërbejnë përtë vënë në dukje hyrjen dhe shprehin gjithashtuteknologjinë e përgjithshme të sistemeve tëndërtimit. Vlerësimet fillestare sugjeruan se, do tëishte më ekonomike që panelet fotoelektrike tëinstaloheshin në ndarjet mekanike të mureve , porvendimi i fundit për panelet brënda fasadëskryesore rezultoi të ishte më pak e shtrenjtë.

Figura 2 . Diagramë që t regon vendndodhjen e paneleve fotoelektr ike në 2alternativat fillestare

Pasi ne zgjidhëm problmet e projektimit, nezbuluam se ishte thuajse e pamundur të ofronimkëtë sistem si një produkt të standartizuar. Secilinga furnizuesit ka panele që kanë pamje tëndryshme dhe prodhim elektrik të ndryshëm. Nenuk kishim zgjidhje tjetër por duhej të adaptonimprojektin tonë në atë çfarë ne ishim të aftë tëblenim. Edhe pse zgjedhja jonë filllestare ishte qëtë përdornim panele qymyr druri me ngjyrë, neperfunduam me përdorimin e një grupi paneleshblu mono-kristaline.

3. 3 BurimetShumë nga vendimet në këtë fushë të gjërë të

projektimit përfshijnë vlersimin e prioriteteve tëndryshme. Kjo kërkon një nivel të zgjidhjeve subje-ktive, sepse është e vështirë të arrish në përfun-dimin se pse një zgjidhje është më e mirë se tjetra.

Burimi i materialeve ishte një shembull i qartëi vështirësisë së arritjes në një zgjidhje ideale. Nena u kërkua që të blinim tulla nga një fabrikë, ecila duhej të ishte në një distancë brënda 500 miljeshnga projekti. Në këtë rast, synimet e burimit tëmaterialit brenda 500 miljeve kishte të bënte me

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 42

minimizimin e nevojës për transport. E papërfshirënë vlerësimet e kërkesës ishte kosto relative emënyrave të ndryshme të transportit dhe tëndikimeve relative ekologjike të prodhimit tëtullave në fabrika të ndryshme.

Ne gjetëm 2 kompani që prodhonin tulla dheqë plotësonin edhe rregullat e Autoritetit edhepreferencat tona. Një kompani plotësonte kushtine distancës së kërkuar, por përdorte një furrë tëvjetër për pjekjen e tullave, me humbje të mëdhaenergjitike pra jo efektive nga ana energjitike, dhenuk kishte mundësi në transportin hekurudhor.Kompania tjetër ishte shumë më larg se 500 miljetdistancë të kërkuara por fabrika ishte konformstandarteve më të larta ndërkombëtare përmbrojtjen e ambjentit. , e cila mund të përdortetransportin hekurudhor që ishte shumë më efektiv.

4. KonkluzioniSecili nga tre elementët e projektit të Twenty

River Terrace që unë kam zg jedhur për tëevidentuar, ofron një vështrim të të dyja rastevedhe sfidave që ne përballëm si arkitektë nëprojektimin e një arkitekture, veçanërisht në njëkohë kur kjo industri është akoma në fillimet e sajdhe po i nënshtrohet ndryshimeve të shpejta.Iniciativat politike pas këtij projekti dhe interesi epërpjekjet e paraqitura nga ndërtuesit privatë,sugjerojnë edhe mundësinë për një zhvillim tëshpejtë të këtyre strategjive ambjentaliste tëprojektimeve, në një standart projektimi të zbatuargjërësisht. Në mënyrë që kjo të ndodhi, megjithëse,do të duhet të kemi akses më të gjërë në të dhënatsi bazë për krahasim, për zhvillim të mëtejshëmnë shumë nga vetë teknologjitë dhe për një

përshtatje nga biznesi i ndërtimit, qëtë lehtësojë dhe implementimin ekëtyre zgjidhjeve. Në fund sfidat ekrijimit mbeten në bërjen e një arki-tekture më shumë se sa në zgjidhjene një grumbull imi të problemeveteknike. Qëllimi i arkitekturës duhettë jetë pasurimi i përvojës njerzore.Vlerat e arkitekturës shtrihen jo vetëmnë ruajtjen e mjedisit por dhe nëpjesmarrjen tonë në të.

Përktheu: Ermanda Çerma

Figura 4: Kopsht në terracën ekatit të 17. Design & Rendering:

Balmori Associates

Figura 3: Materialet rajonale të përdorura nëndërtimin e murit të jashtëm.

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 43

Me inisiativën e Arkivit Qëndror të Ndërtimitdhe Institutit të Monumenteve të Kulturës,në 13Nëntor, u organizua një takim në një nga mjedisete Arkivit Qëndror të Ndërtimit , për të përkujtuarveprën e arkitektit të mirënjohur të vëndit tonëGani Strazimirin.

Në takim morën pjesë kolegë dhe bashkë-punëtorë të Gani Strazimirit, punonjës të Institutittë Monumenteve të Kulturës, punonjës të ndërtimit,

ish studentë të tij, familiarë e të afërm etj.Mbledhjen e hapi Drejtori i Arkivit Qëndror të

Ndërtimit Agim Mero dhe më pas fjalën e moriDrejtori i Institutit të Monumentevetë Kulturës Gazmend Shpuza.

Për jetën dhe veprën e ArkitektGani Strazimirit foli Dr Ing Emin Riza.

Si nga referimet ashtu dhe ngadiskutimet, doli në evidencë kontri-buti i veçantë i Ark. Gani Strazimiritpër objektet e projektuara nga ana etij, për zgjidhjen e vendosjes urba-nistike të tyre, për orientimin, die-llizimin, për distancat ,si për sheshete pa r a sh ikua r a pë r s i pë r f aqe t ëgjelbërta etj. Objektet e projektuaranga ana e tij edhe pse kanë kaluargjysëmshekulli, parë në këtë kënd-vështrim, paraqesin vlera të veçantaurbanistike e arkitektonike.

Në referatet dhe në diskutimetnjë vend të veçantë dhe të rëndë-sishëm zuri kontributi i tij i madh për organizimine punës për ruajtjen e trashigimisë dhe traditës sëndërtimeve në vendin tonë. Është personalishtmerita e tij krijimi i Institutit të Monumenteve tëKulturës. Eshtë merita e tij personale, organizimimbi baza shkencore të këtij Instituti si dhe krijimi i6 atelieve në rrethe . Nën drejtimin e këtij Institutiu bë një punë e madhe restauruese në objektet qëu shpallën monumente kulture, qofshin ato banesa,objekte kulti etj. Eshtë merita e tij personale shpallja

e dy qyteteve atij të Gjirokastrës dhe Beratit siqytete muze. Eshte gjithashtu merita e tij personale,autoriteti, personaliteti profesional, këmbënguljadhe vullneti i tij i paepur që mjaft nga objektet ekultit, jo vetëm që nuk u shembën e shkatërruan,s idomos pa s v i t i t 1967 , por pë rkundraz i urestauruan me koncepte e teknika që shërbyen sishembuj të mirë jo vetëm për krijimin e një traditëpune brënda vëndit por edhe si shembuj të njëpune organizative e profesionale, jashtë kufive tëAtdheut tonë.

Në mbledhje u shpreh keqardhje e madhe qënë këto dhjetë vite kjo traditë e krijuar nga Ark.Gani Strazimiri nuk po vazhdon. Që një pjesë eobjekteve të projektuara nga ana e tij janë dëmtuar,i janë bërë shtesa, janë lyer me ngjyra të papërshtatshme e të shëmtuara. Por ajo për të cilën igjithë auditori shprehu shqetësimin e veçantë dhebëri thirr je për të dhënë alarmin është se podëmtohen rëndë objekte të shpallura muze. Podëmtohen qytetet muze të Gjirokastrës dhe Beratit,që për vlerat unikale që ato kanë janë të papër-sëritshëm . Po dëmtohen objekte të shpallura muzenë qytetin e Shkodrës siç është shtëpia e LuigjGurakuqi apo Oso Kukës, po dëmtohen e degra-dohen banesa mbi 300 vjeçare, e me vlera muzealetë pallogaritshme.

U theksua se të gjitha qeveritë e pas viteve �90nuk i kanë kushtuar aspak vëmëndje këtij problemi

me rëndësi kaq të madhe me pretekstin se �nukka para�. Të mendohet se çfarë punë e madhe dotë ishte bërë në 12 vjet nëse do të ishin parashikuarpër cdo vit vetëm disa fonde modeste , për tëcilat mundësitë kanë qënë më se të plota.

Mbledhja u mbyll me thirrjen për të sensibilizuargjithe opinionin e mbarë vëndit për të ruajtur emirëmbajtur objektet e traditës dhe kjo do të ishterespekti më i madh që mund ti behej pas vdekjesfigurës dhe personalitetit të arkitekt Gani Strazimiri.

Përkujtohet arkitekti i mirënjohur Gani StrazimiriNdërtuesi Nr.5

Faqe 43

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 44

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 45

NDERTUESI 11- Urime Revistës “NDERTUESI”.

Prof. Dr. K. Negovani2- Mirësevini në Shoqatën e Ndërtuesve të Shqipërisë.

Ing.Shkëlqim Bumçi3- Statuti i Shoqatës së Ndërtuesve të Shqipërisë.4- Shmangia e evazionit fiskal kerkon rregullime ligjore.

Behar Male5- Shteti të jetë partner me biznesin.

Prof.Dr. Edmond Pinguli6- Revista “Ndërtuesi” në vite.

Ing.Sinan Çelo7- Të njohim antaret e Shoqatës së Ndërtuesve të

Shqipërisë.8- Disa vërejtje për projekt-ligjin e ri të Urbanistikës.9- Kronikë nga aktivitetet e Shoqatës

NDERTUESI 21- Shoqata e Ndërtuesve Të Shqipërisë përpara

sfidave të mëdha të kohës2- Mashtrimi që bëjnë organet tatimore duke rënduar

me te padrejtë subjektet e ndërtimit me T.V.Sh. përvlera të paqëna.

Ing.Shkëlqim Bumçi3- Probleme dhe aspekte të kërkesave për një

projektim antisizmik bashkëkohor të ndërtesaveshumëkatëshe.

Prof.Dr.Niko Pojani4- Mendime dhe propozime për përmirësimin e Ligjit

për “Prokurimin Publik”për të mbështetur konku-rencën e ndershme dhe për të luftuar korrupsionin.

Ark.Rajmond Hazballa5- Shoqata Shqiptare e Inxhinierëve konsulentë.

Themelimi,zhvillimi,probleme dhe e ardhmja.Dr.Ing Faruk Kaba

6- Propozime mbi disa ndryshime në statutin eshoqatës.

7- Ura e re mbi lumin Erzen pranë fshatit Mullet-Tiranë.Ing.Petraq Cerepi, Ing.Nazmi Patozi,

Ing.Bardhyl Ceku8- Arkivi Qëndror Teknik i Ndërtimit

Ark Marita Tollkuci9- Nderim për jetën dhe veprën e Prof.Dr Kico Nego-

vani me rastin e 75-vjetorit të lindjes së tij.Ing.Ismail Kallfa

10-Të njohim antarët e Shoqatës së Ndërtuesve tëShqipërisë

11-Aktivitete të Shoqatës

Builder 11- Congratulations to the “Builder” magazine.

Prof. Dr. K. Negovani2- Welcome to the Albanian Builders Association.

Ing.Shkëlqim Bumçi3- Albanian Builders Association statute.4- Avoiding fiscal evasion requires legal arrangements.

Behar Male5- State should be a partner of business.

Prof.Dr. Edmond Pinguli6- The “Builder” magazine through years.

Ing.Sinan Çelo7- Knowing better members of the Albanian Builders

Association.8- Some objections on the new draft of the town planning.9- Association’s activities’ chronicle.

Builder 21- Albanian Builder Association facing the great

challenges of time.2- The imposture that taxes organs do, overloading

unjustly, building subjects with the VAT (valued addedtax), for inexistent values.

Ing.Shkëlqim Bumçi3- Problems and aspects of requests for a contem-

porary anti-seismic projection of multi-store buil-dings.

Prof.Dr.Niko Pojani4- Thoughts and propositions about improving “Public

Procurements” law, sustaining fair concurrence andfighting corruption.

Ark.Rajmond Hazballa5- Albanian Association of the Engineer Consultants.

Dr.Ing Faruk Kaba

6- Propositions over some changes on the Associ-ation’s statute.

7- The new bridge over Erzeni River on Mullet countrynear Tirana.

Ing.Petraq Cerepi, Ing.Nazmi Patozi,Ing.Bardhyl Ceku

8- Central Technical Archive of Construction.Ark Marita Tollkuci

9- Honouring life and deeds of Prof. Kiço Negovanion his 75-birth anniversary

10-Knowing better members of the Albanian BuilderAssociation.

11- Association’s activities.

Tematika e Revistës �Ndërtuesi�(nga numri 1-4)

Ndërtuesi Nr.5

Faqe 46

NDERTUESI 31- Zhvilloi punimet Aktivi Kombëtar i Shoqatës së

Ndërtuesve të Shqipërisë.2- Ndërtesat me muraturë dhe ndërhyrjet në katet

përdhese të tyre3- Relacion i shkurtër lidhur me mundësinë e ndërtimit

të aksit rrugor Durrës-Kukës-Morinë(Kosovë).Ing.Arben Dervishi, Ing.Elvis Paci

4- Perspektivat për ndërtimin e hidrocentraleve nëvendin tonë.

Ing. Niko Naska5- Njoftim.i Shoqatës së Arkitektëve të Shqipërisë6- Manualet e preventivimit të ndërtimit –vlerat e tyre

tekniko-ekonomike. Ing.Sinan Çelo

7- Mbi tregun e banesave në Tiranë.Ing. Lefter Sila

8- Informacion : Tërmeti i Gjilanit në Kosovë i Datës 24Prilll 2002

Prof.Shyqyri Aliaj, Prof. Niko Pojani9- Kronikë për disa aktivitete të tjera të Shoqatës.

NDERTUESI 41- Shoqata e Ndërtuesve të Shqipërisë në njëvjetorin

e themelimit të saj.2- Nënshkruhet memorandumi i bashkëpunimit midis

Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve dheShoqatës së Ndërtuesve të Shqipërisë.

3- Nyjet e prodhimit te inerteve nuk duhet të pezu-llohen.

Ing.Maksim Muçi4- Të dëgjohet më shumë zëri i arkitektëve.

Ark.Agron Jano5- Ndërtime-probleme.

Prof.As.Dr.Gëzim Mukli6- Konstruksione metalike-aktualitete dhe perspektiva.

Dr.Ing. Fatos Miraci7- Pjesë nga statuti i Sh.N.Sh.8- Mbi pjesëmarrjen në Konferencën “Sustainable

Building” Oslo 2002. Ark.Raimond Hazballa

9- Aktivitete të Shoqatës së Ndërtuesve.10-Një arkitekt që do të kishte perspektivë.

Ing.Elmaz Xhediku11- Doli në qarkullim libri “Teoria e strukturave-dinamika”.

Builder 31- Proceedings of the ABA’s National Activists Meet-

ing.2- Short brief in reference to the possibility of building

the Durres-Kukes-Morine road axis.3- Masonry Buildings and interventions on their ground

floor.Ing.Arben Dervishi, Ing.Elvis Paçi

4- The perspective of building hydropower stations inour country.

Ing. Niko Naska5- Manuals of building estimates. Their technical and

economic values. Ing.Sinan Çelo

6- On dwelling-house market in Tirana.Ing. Lefter Sila

7- Information: Gjilani earthquake in Kosovo on 24th ofApril 2002.

Prof.Shyqyri Aliaj, Prof. Niko Pojani8- Chronicle of different Association’s Activities

Builder 41- The Albanian Builders Association on its first

foundation anniversary.2- A collaboration memorandum has been signed

between the general directory of taxes and theAlbanian Builders Association.

3- Articles’ activities of inertial productions should notbe suspended.

Ing.Maksim Muçi4- Architects’ opinion should be much more considered.

Ark.Agron Jano5- Constructions – Problems.

Prof.As.Dr.Gëzim Mukli6- Metallic constructions – Actualities and perspectives.

Dr.Ing. Fatos Miraci7- Parts of the Albanian Builders Association’s statute.8- About “Sustainable Building” conference’s

participation, Oslo 2002.Ark.Raimond Hazballa

9- Activities of Albanian Builders Association.10-An architect that would have had perspectives.

Ing.Elmaz Xhediku