1

UNIVERSITETI I GJAKOVËS “ FEHMI AGANI “

FAKULTETI I EDUKIMIT

DEGA : PARASHKOLLOR

TEMA : Muzika – komponent i formimit moral - shoqëror

Mentori / ja : Studenti / ja:

Prof.ass.Msc. Mimoza Kurshumlia Abetare Muhadri

Gjakovë, korrik .2017

2

:

Falenderime dhe mirënjohje................................................................................. 3

Biografia.................................................................................................... 4

Hyrja........................................................................................................... 5

Abstrakti...................................................................................................... 6

Njeriu dhe Muzika.................................................................................... 7

Muzika…………………………………………......................................... 9

Muzika - Komponent i formimit moral - shoqëror…………………. 12

Edukata morale……………………………………………………….….. 15

Loja muzikore si pjesë e edukimit muzikor......................................... 19

Muzika dhe moraliteti…………………………………………………… 20

Qaste të ndryshme gjatë praktikës........................................................ 22

Plani ditor me detajisht………………………………………………….. 24

Rezymeja…………………………………………………………………. 27

Literatura......................................................................................................... 28

alendëroj të gjithë ata të cilët më ndihmuan që të arrijë gjernë këtë ditë, pra në ditën e diplomimit në studimet baçelor,

ndër të tjera për mua është një ditë me rëndësi.Një falenderim shkon për të gjithë profesorët dhe profesoreshat, dhe të gjithëstafin e Fakultetit të Edukimit në përgjithësi.Falendërimet shkojnë edhe për burrin tim, i cili më ka përkrahurgjithnjë gjatë tërë kësaj kohe sa isha në studime. Ju falendërojedhe juve për prezencën e juaj, respekte dhe gjitha të mirat !

Gjakovë, korrik 2017

F

4

uhem Abetare Muhadri, e lindur me 10.04.1986. Gjashtëvite nga Shkolla fillore i kam të përfunduar në

Shkollën „ Pjetër Bogdani „ në f.sh Damjan - Gjakovë,dhe dy vite të tjera në Arbanë - Prizren, në shkollënfillore „Ibrahim Fehmiu „Shkollen e Mesme të Mjekësisë, ekam të përfunduar në Gjakovë, në vitin 2004. Jamregjistruar në Fakultetin e Edukimit në vitin Akademik,2013 / 2014. Kurse sot para jush, mbroj Temën e Diplomës.

Q

se muzika ?

Plutarku - shkrimatri i njohur, ne librin e tij: “ Jetë njerzish tëshquar parahistorik “, thekson rëndësinë e muzikës në formimin e

personalitetit dhe si të tillë në jetën shoqërore në përgjithësi. Po ashtu, edhe

Platoni, në librin e tij : “ Republika “, ku Sokrati flet për Shtetin e së

drejtës, një rëndësi të veqant i kushtohet muzikës, ku si e tillë ndikon tek

njerzit të cilët duhet t`a përfaqësojnë Shtetin në mënyrë të denjë.

Profesori i Univesitetit të Prishtinës, Dr. Berim Ramosaj, e ndërlidhë rolin e

muzikës në ngritjen morale tek të punësuarit, në librin e tij: “ Menaxhmenti “.

Ndër shumë shembuj, këtu potencohet se si punëtori japonez këndon me zemër

himnin e fabrikës, si motivim në punët e zakonshme. Sipas të njëjtit profesor,

në librin e tij: “ Lidershipi “, motivimi është pjesë përbërse e personalitetit,dhe si i tillë ndikon në shtytjen e gjanave përpara. Sipas tij, fjala motivim,

rrjedh nga gjuha latine Movere, që do të thotë përpara.

Muzika, ka ndikim të veqantë posaqërisht edhe tek fëmijët, duke filluar nga

lojërat e ndryshme muzikore, ninullat e deri tek këngët për fëmijë me tekste

dedikuar atyre.

Muzika, si e tillë, ndikon në psiqiken e fëmijës, mirëpo, siç potencon edhe

Sokrati, duhet bërë një përzgjedhje e caktuar se çfarë muzike duhet ofruar

fëmijëve.

P

6

a i përket, temës në fjalë, dhe këtij punimi në përgjithësi, fokusimin e

përgjithshëm do t`a kemi tek muzika, ku si e tillë ndikon në moralin

e personaliteteve në përgjithësi.

Duke shfrytëzuar burime të ndryshme nga interneti ( web faqe ), si dhe

literaturë të ndryshme, jam munduar të sjell informata të rendësishme, si në

aspektin e muzikës po ashtu edhe në aspektin e moralit.

Pasi jam studente e Fakulteti të Edukimit, përkatësishtë në drejtimin

Parashkollor, do të sjellë fotot të ndryshme rreth praktikës sime me fëmijë, si

dhe një plan ditor.

Puna e bërë në këtë punim, mbetet të vlerësohet nga ana e Mentorit dhe e

audiencës, si dhe presim sugjerimet dhe kritikat, pasi çdo here ka vend për

përmirësim.

Fjalët kyçe:1. Muzika2. Morali3. Loja4. Karakteri5. Shoqëria

Abetare Muhadri,Gjakovë, korrik 2017

S

hkenca dhe arti janë dy format kryesore të veprimtarisë shpirtërore

me të cilat njeriu shpreh ekzistencën krijuese. Si njëra veprimtari,

ashtu edhe tjetra, janë shprehje imagjinare – intelektuale. Derisa mendimi

shkencor arrin në sferat imagjinare krijuese në bazë të gjykimeve logjike, arti

më tepër i merr nxitjet dhe mbështetjen po ashtu në sferën imagjinare –

krijuese, por me një substrat të fuqishëm emocional. Vlerat shkencore

peshohen më tepër me efektet materiale, kurse vlerat artistike janë më shumë

pasuri shpirtërore, janë vlera estetike. Si shkenca, ashtu edhe arti janë

produkte shoqërore, sepse krijuesit shkencorë dhe artistikë veprat i`a kushtojnë

njeriut, pra, shoqërisë njerëzore, duke e përparuar dhe transformuar atë.

Jeta e njeriut pa shprehje artistike do të ishte e mangët, e zbrazët, gati e

pamundshme. Vetë natyra e njeriut është e krijuar me ndjeshmëri krijuese,

prandaj është i prirur për krijimtari të ndryshme. Po ashtu, në qenien e tij

ekziston edhe nevoja për t`i jetuar vlerat artistike. Në këtë aspekt, arti është

shumë i afërt për njeriun, sepse vepra artistike, gjen rrugë drejt botës

emocionale – shpirtërore të tij, për arsye të fuqisë shprehëse që ka. Për forcën

ndikuese që e kan artet, e posaçërisht muzika, në njeriun dihet kohë më parë.

Kjo sensibilizon dhe fisnikëron çdokënd që e dëgjon, ndikon në shpirtin dhe

në trupin e tij.

Gjuha e muzikës është e posaqme, specifike; kjo nuk shpreh koncepte të

caktuara si artet e tjera, nuk është konkrete në pamje të parë. Dhe, me të

vërtetë, shumë raste të jetës sonë janë të përshkruara me muzikë. Kumbimet

tingëllore e përcjellin njeriun gati në të gjitha situatat jetësore. Ato shoqërojnë

lindjen po ashtu dhe vdekjen. Muzika i jep shpirt gëzimit dhe hares. NËN

NDIKIMIN E SAJ TRIMËROHEMI, MARRIM FUQI PËR TË

PËRBALLUAR VËSHTIRËSI TË MËDHA.

Studimet kanë zbuluar se shijet tuaja muzikore tregojnë shumë për personalitetin e

juaj, përfshirë këtu dhe bindjet politike. Gjithashtu shija muzikore, të paktën në

S

8

fillim të jetës, është e ndikuar nga prindërit tuaj. Ju keni një këngë të

preferuar, sepse kjo lidhet me një eksperiencë emocionale tepër të madhe në

jetën tuaj. Sipas studimeve, muzika që dëgjoni dhe pëlqeni gjatë moshës 18 -

20 vjeç do të jetë me shumë gjasa muzika që do të doni për të gjithë jetën.

Muzika ndikon shumë në sjelljet e njeriut, pasi në varësi të llojit të saj mund

të çojë drejt konsumit më të madh të alkoolit, shpenzimeve të tepërta apo

sjelljes pa etikë.

Muzika është aq e fuqishme saqë është e mundur që disa njerëz të krijojnë

varësi ndaj saj.1

Është evidente fuqia e saj emotive shumë e lartë. Ninullat me tinguj të

ëmbël, dhe ritëm të qetë, i sjellin gjumin foshnjës. Kënga si pjesë vokale e

gëzimit të individit ose të një grupi social - Me termin grup nënkuptojmë

bashkësi njerëzish të cilat janë të ndryshme për nga natyra e tyre, të ndryshme

për nga madhësia dhe të ndryshme për nga qëllimet e tyre.

Grupet i njohim dhe i distancojmë në bazë të më shumë kritereve në

aspektin social :

Njerëzit në ato kan marrëdhënie më stabile sociale të cilat i manifes-

tojmë;

Jan te orientuar kah njeri tjetri gjatë kryerjes së aktiviteteve të

ndryshme ;

Ndajnë gjëra te njëjta ;

Te ata egziston vetëdija për përkatesi në grup.

Kur i rigrupojmë njerëzit në bazë të disa karakteristikave : gjinisë,

moshës, profesionit e të ngjajshme atëherë bëhet fjalë për grupe latente.

Për shkak të numrit të madh të grupeve të ndryshme, analistët jan orientuar

për njohjen e grupeve themelore.

GRUPET THEMELORE NË SHOQËRI

Me klasifikimin e grupeve, më së shumti hasim këto grupe :

1 http://gazeta-shqip.com/lajme/2014/03/12/ndikimet-pozitive-te-muzikes-ne-jeten-e-perditshme/

Grupet e vogla ;

Grupet e kufizuara ;

Grupet primare;

Grupet sekondare.

GRUPET E VOGLA : këtu mendohet për numrat e anëtarëve të cilët e

përbëjnë grupin. Kur bëjmë fjalë për grupin nuk e marrim parasysh vetëm

numrin e anëtarëve por edhe marrëdhëniet të cilat jan vendosur në mes tyre.

Grupet në të cilat marrëdhëniet në mes anëtarëve jan të rregulluara me rregulla

të vecanta ose ata i bashkojnë veti të veçanta etnike, religjioze do të mund te

quheshin grupe të mëdha.

GRUPET E KUFIZUARA : këtu paramendohet ekzitimi i një terësie me të

gjërë, prej së cilës ndahet një grup si pjesë e vecantë. Grupet e kufizuara

janë grupe të vogla, në të cilat marrëdhëniet janë në një shkallë të afërsisë,

me të shpeshta dhe më të afërta.

GRUPET PRIMARE : anëtari i këtij ndjen lidhshmëri intime, psikologjike

me grupin. Sipas fjalës së Çarls Kulis ( humanist, mjek, donator) në grup nuk

përdoret fjala unë, por fjala ne. Quhen primare për 3 arsye : e para-per atë se

individi ne ate grup perfiton pervojen e pare ne jeten shoqerore ; e dyta-jane

me rrezistente ndaj ndryshimeve te jashtme;e treta-kane karakter unierzal, qe do

te thote i takojme ne cdo shoqeri.

Grup themelor paraqet familja, perveç familjes ceken edhe shkolla ,shoqeria etj.

GRUPET SEKONDARE : jan grupet më të mëdha. Në ato marrëdhëniet jan

të krijuara në bazë të ndonjë dobie që e përfitojnë anëtarët e atij grupi.

Grupet sekondare kan të bëjnë vetëm me një aspekt në jetën e individëve.

Karakteristikat e grupeve sekondare kan të bëjnë me grupet e mëdha dhe

grupet e pakufzuara.2

Kënga me ritmin e saj ngazëllon dhe trimëron njeriun. Edhe pikëllimi bëhet

më i madhë kur dëgjohen akorde trishtuese. Punëtoret që punojnë duke

dëgjuar muzikë, nën ndikimin e saj, arrijnë efekte me të mëdha pune.

2 https://sq.wikipedia.org/wiki/Grupet_shoqerore

10

Jeta nuk mund të merret me mend pa art, pa muzikë. Njeriu ndikohet nga

fuqia shprehëse e saj, ajo na mahnit, na jep impulse për synime e veprime të

mëdha. Fuqia e muzikës, e pashpjeguar deri në fund, por plotësishtë evidente,

qëndron edhe aty se ajo është përdorur në të kaluarën, ashtu si edhe sot, në

mjekësi, si mjet terapeutik. Popujt e kulturave të lashta i kushtonin rëndësi më

shumë se sa duhet, duke i dhënë fuqi gati të mbinatyrshme. Ata, duke u

bazuar në etosin muzikor, mendonin se muzika me karakter të ndryshëm mund

të shërojë sëmundje të ndryshme. Muzika, si mjet terapeutike, përdoret sidomos

në mjekimin e sëmundjeve shpirtërore, ndaj ekzistojnë institucione të posaçme

që merren me studimin e ndikimit të muzikoterapisë gjithandej botës.

Kërkimet më të reja i plotësojnë njohuritë se muzika ndikon edhe në

pakësimin e përceptimit të lodhjes psikofizike.

Për të vërtetën se muzika është e shkrirë në të gjitha poret e jetës së njeriut,

s`duhen shumë shpjegime. Sidomos sot, zhvillimi i teknologjisë e bën të

mundur pranimin e saj të gjërë. Kjo ka bërë që muzika të komunikojë në çdo

skutë të planetit tonë. Kështu është arritur demokratizimi i vërtetë i artit

muzikor, sepse arrtijet më të larta muzikore sjanë më privilegj vetëm i

niveleve të caktuara shoqërore.3

3 Spahiu, Prof. mr. Seniha. Metodika e mwsimit tw muzikws. Prishtinw, 2008, fq. 20.

uzika është disiplina artistike e cila qëndron mes të gjitha formave të

tjera inteligjente të njeriut (artit në përgjithësi, shkencave shoqërore e

historike dhe shkencave artistike), si një përbërës i barabartë me to i progresit

intelektual dhe i humanitetit. Kjo tregon që muzika krijon edhe historinë e vet

përmes kultivimit e sofistikimit të “këngës” primitive dhe kultivimin e

përpunuar të zërit njerëzor e të instrumenteve të muzikës. Muzika është një

disiplinë artistike e artit dhe gjuhë universale që ndihmon nxënësit të kuptojnë

dhe lidhin fenomenet dhe dukuritë muzikore, proceset dhe çështjet që i

përkasin muzikës, duke vërtetuar ligjshmërinë e tyre, si dhe duke shpjeguar

mënyrat e interpretimit dhe ndërtimit të tyre, gjë e cila çon drejt realizimit të

një procesi të suksesshëm të mësimit të muzikës. Njohja me muzikën është

një vlerë e madhe për të mundësuar krijimin e personalitetit të nxënësve,

zhvillimin e aftësive të tyre për të punuar në mënyrë të pavarur e sistematike

si dhe për të menduar dhe gjykuar në mënyrë krijuese, artistike dhe kritike.

Muzika është e pranishme në aktivitetet tona të përditshme (p.sh.klasë, shtëpi,

tv, film, koncert, teatër, kolonë zanore, ngjarje të shënuara familjare, veprimtari

brenda dhe jashtë shkollës, ngjarje të komunitetit etj.). Me anë të muzikës, nxënësit

mësojnë dhe interpretojnë këngë dhe lojëra muzikore përmes teknikave të

këndimit, zbatojnë modele ritmike përmes njohjes me ritmet, luajnë me

instrumentet, përmes zbatimit të teknikave të luajtjes me ato, kuptojnë krijimin

e muzikës, përmes njohjes së fenomeneve dhe dukurive muzikore në natyrë etj.

Ritmi zbulohet në mjedisin përreth ku nxënësit-fëmijët jetojnë dhe mësojnë.

Tutje në muzikë, ritmi përjetohet duke provuar modele të ndryshme ritmike

ku krijohen ritme me dy, tri dhe katër goditje, apo dhe nje trokime te vetme.

Edhe tingujt zbulohen në mjedisin përreth dhe përcaktohen karakteristikat e tyre

me fjalë të thjeshta.

M

12

Këngët dhe lojërat didaktike për fëmijë, këngët dhe lojërat popullore, të

përshtatshme për nga karakteri, përmbajtja e shtrirja, me dhe pa shoqërim

instrumental, mësohen duke formuar kështu një kulturë vokale tek nxënësit,

përmes teknikave të kënduarit dhe kërkesave të këndimit : pozicioni,

frymëmarrja, artikulimi i fjalëve etj.

Muzika, u ofron nxënësve kënaqësinë e përjetimit që afron dëgjimi i një

vepre muzikore, faktorët që e bëjnë të mundur ekzistencën e veprës si të tillë

ose të atillë; mekanizmin që e vë në lëvizje përfytyrimin e figurës së tingujve

dhe gjithë fuqinë e mjeteve që e përcaktojnë pamjen tërësore të muzikës. Lënda

e muzikës synon të edukojë dhe formojë nxënësit nga pikëpamja muzikore,

duke i orientuar ata me kreativitet drejt kuptimit të veçorive të ligjërimit

muzikor nga më e thjeshta te më e ndërlikuara përmes gjuhës dhe

komunikimit muzikor, drejt marrjes pjesë dhe interpretimit në veprimtaritë

muzikore individuale dhe në grup përmes teknikave dhe procesit muzikor, drejt

formimit dhe krijimit të një vlerësimi dhe qëndrimi artistik në njohjen me

veprat muzikore4

xënësi, duke kënduar, dëgjuar muzikë ose duke luajtur në instrument,

bashkë me nxënësit e tjerë, e përjeton veten si pjesëtar i grupit, duke

koordinuar dhe duke përshtatur aktivitetin e vet me kërkesat e përbashkëta. Ai

në këtë mënyrë mëson të krijojë raporte shoqërore, mëson të ketë konsideratë

ndaj shokëve. Kështu fillon të gërshetohet puna, përgjegjësia vetjake dhe e

përbashkët e nxënësit. Puna në klasë, në kor, në orkestër është një parim ku

veprimtaria e çdo nxënësi sublimohet me kërkesat e muzikimit të përbashkët

4 http://www.izha.edu.al/wp-content/uploads/2016/06/Muzike.pdf

N

duke kuptuar se vetëm një zë i bukur nuk mund ta zgjidhë problemin e muzi-

kimit të përbashkët, ndërsa ai është harmonik vetëm kur zërat e të gjithëve

rrjedhin dhe shkrihen në pajtim të plotë.

Pra, ndjenja e qëllimit të përbashkët shoqëror gjen udhërrëfyes të vërtetë në

edukimin dhe arsimimin muzikor.

Edukimi dhe arsimimi muzikor ka ndikim të dukshëm në formimin e ndjenjës

morale të nxënësit, si dhe në formimin e përgjithshëm pozitiv dhe kulturor të

tij.

Kompozimet e ndryshme, sidomos këngët me përmbajtje letrare- muzikore që

kanë karakter atdhetar, heroik, liridashës fuqimisht ndikojnë në kultivimin e

ndjenjës patriotike që është atribut i formimit shoqëror.5…… Sipas autores

Tarnovski “ lojërat muzikore përbëhen prej aktiviteteve të cilat u mundësojnë

fëmijëve të hulumtojnë, improvizojnë dhe të krijojnë me ndihmën e zërit” (

Tarnovski 1999:27 ) Autorja i klasifikonte lojërat muzikore në disa grupe:

Lojërat muzikore funksionale - mund të përfshijnë hulumtimin e

vokaleve, tingujve instrumentalë dhe atë të mjedisit, si dhe mënyrën se

si jan krijuar këta tinguj.

Lojërat muzikore konstruktive - paraqesin vazhdimësi të lojërave

funksionale, me çka hulumtimi i zërit fillon të marrë kuptim mbi

strukturën përmes modeleve të ritmit, melodisë, tempos, dinamikës dhe

ngjyrës;

Lojërat muzikore dramatike - mund të përmbajnë në vete këngë ose

instrumente në kuadër të temës së lojës muzikore ose jomuzikore(

ibid.:27 – 8)

Gjurkoviq - Panteliq i klasifikonte lojërat muzikore si në vijim:

Lojërat me këndim;

Lojërat me përcjellje instrumentale;

Lojërat me valle muzikore;

Lojërat krijuese;

5 Spahiu, Prof. mr. Seniha. Metodika e mwsimit tw muzikws. Prishtinw, 2008, fq. 22

14

Lojërat nga fusha e teorisë së muzikës dhe dramatizmit muzikor;

Gjithashut, në tekstin e saj përfshihet edhe klasifikimi në bazë të :

Lojërave që luhen sipas rregullave të caktuara;

Lojërave të lira të fëmijëve gjatë së cilave ata i bëjnë

lëvizjet sipas muzikës;

Lojërave në të cilat fëmijërt më zë dhe lëvizje spontane i

imitojnë kafshët e ndryshme ( sipas Gjurkoviq - Panteliq

1998:141)

Funksioni kryesor i lojërave muzikore vërehet në komponentin

ritmik të tyre. Fëmija e dëgjon ligjerimin ritmik tek ninullat,

këngë gjatë së cilave tokim duart dhe duartrokasim, ndërkaq

rëndësi të veçantë për zhvillimin e ligjerimit ritmik kan

këngët që përfshijnë pyetje dhe numërim (sipas Gjurkoviq -

Panteliq 1998: 140 – 52 ). Si mjaft të rëndësishme konsid-

erohen edhe këngët e djepit ( ibid . 152)

Në lojërat muzikore të fëmijëve duart e fëmijëve janë instrumenti

i parë me anë të të cilave ata i tokin duart, kërcasin, rropasin,

kërcasin me gishtërinjë dhe godasin me shuplakë. Në këtë kuadër

Gjurkoviq - Panteliq ka bërë edhe kategorizimin e mëposhtëm:

Tokje duarsh;

Tokje duarsh boshe;

Tokje duarsh në mënyrë diagonale;

Tokje duarsh në mënyrë rrethore;

Tokje duarsh në gjunjë;

Tokje duarsh në çifte;

Goditje duarsh me shuplakë të shtrirë;

Rropatje me gishta;

Kërcitje me gishtërinjë;

Goditje me këmbë në dysheme ( ibid.:181 – 2)

Lojërat e lartëpërmendura realizohen përmes lëvizjeve që përfshijnë kërcim në

vend ose me lëvizje, rrotullime rreth vetes ose përreth tjerit, lëvizje ritmike

djathtas dhe majtas, përpara dhe mbrapa. Këto lojëra përbëhen zakonisht nga

lëvizje të thjeshta në një drejtim dhe me një tërësi të thjeshtë të lojës me

ritëm të caktuar, shpeshherrë në taktin e thjeshtë 2/4 dhe 4/4( ibid.:161). Au-

torja në këto lojëra si mjaft të rëndësishme i cilëson edhe instrumentet

popullore si kërcitëset ( rrakataqet ), kastanjetat, tupanët, bllok flautet dhe zi-

let.6

shtë një nga përbërsit shumë të rëndësishëm të formimit dhe të zhvillimit

të përsonalitetit të njeriut, sa që nganjëherë në praktikë, morali merr kup-

timin e edukatës në vision të gjerë.

Historikisht kanë ekzistuar morale të ndryshme. Çdo rend ekonomiko – shoqëror

ka patur moralin e tij, i cili gradualisht, gjatë shekujve ka pësuar evoluimin e

6 Rexhepi, Jordanoska, Arnisa, Trena. Lojwrat muzikore tw fwmijwve nw Kosovw,2013. Fq.13 –14

Ë

16

vet, duke i përpunuar më tej traditat morale me të mira, duke pasuruar më tej

edukimin moral me cilësi të reja.

Formimi moral i njeriut është një proces i gjatë dhe i ndërlikuar, në varësi të

disa faktorëve të rëndësishëm, duke filluar nga familja, qeliza bazë e

shoqërisë, duke vazhduarë me shkollën, si vatër e organizuar e edukimit, e

cila pasuron më tej ose e vë në „ binarë më të fortë „ edukatën morale, duke

synuar në zhvillimin e vetëdijës morale, në humanizmin e emocioneve dhe në

formimin e karakterit të moralshëm. Tërë veprimtaria e shkollës, mësimi dhe

edukimi, përmbanë një sistem të plotë konceptesh, normash dhe rregullash

morale, të cilat u transmetohen nxënësve.

Zhvillimi i vetëdijes morale është në ndërlidhje dhe bashkëveprim me përbërs

të tjerë të edukatës në mënyrë të drejtëpërdrejtë dhe të tërthortë. Kan vendin

e tyre të posaqëm prindi, nëna e babai, pjestarët e rritur të familjes, shkolla

dhe mësuesi drejtëpërdrejtë, siç kanë vend edhe brendia e të mësuarit, të

lexuarit në fushën e letërsisë artistike, dokumentare, historike, etj., shembulli

konkret i të gjithëve, „ modeli „ që zgjedhë vetë fëmija apo adoleshenti, për të

ndjekur apo imituar një ose disa fusha të krijimtarisë së tij. Në formimin e

përfytytrimeve, gjykimeve, ndikojnë faktorët e mësipër dhe vetë veprimtaria e

njeriut, ç`ka e tejqon më lartë vetëdijen morale, ndjenjën e përgjegjësisë,

vetëkontrollin, vetëpërmbajtjen ndaj veprimeve amorale.

Le të ndalemi në disa çështje më të detajuara të moralit dhe të pedagogjisë së

tij.

Kërkesat që paraqet vetëdija morale në formë rregullash, normash që duhen

zbatuar në marrëdhëniet në shoqëri, vetëndërgjegjja morale e njeriut, si shkalla

më e lartë e zhvillimit në këtë fushë, bëhet forcë e brendshme morale, e cila

bën që individi të sillet në bazë të bindjeve morale dhe të mbajë një qendrim

të pavarur.

Pikërishtë këtu, në edukimin dhe formimin moral të këtij niveli, të

ndërgjegjësimit të individit, synon shkolla, familja, shoqëria. Kjo pasqyrohet

nga bota shpirtërore e tij në fusha të ndryshme të koceptit tonë për moralin,

në humanizmin njerëzor në marrëdhëniet me të tjerët, në qendrimin ndaj të

keqes, në shmangien nga ajo që nuk përputhet me kërkesën e një morali të

një shoqërie të emancipuar, demokratike, të traditave të pastra, atdhetare,

njerëzore, punëdashëse për të mbajtur fjalën, për të nderuar mikun, për të

nderuar më të madhin, për të qenë i vemendshëm, ndaj prindërve, ndaj

mësuesve, ndaj edukatorëve, ndaj qytetarëve, për të mos u pajtuar me armiqtë

e kombit dhe të shtetit . Këtu integrojmë edhe njeriun me karakter të

moralshëm.

Me formim moral të individit nënkuptojmë zhvillimin dhe forcimin sistematik

të vetëdijes dhe të ndërgjegjës morale, të qëndrimeve dhe dhe shprehive

morale. ( pjesë e marrë nga libri: Pedagogjija, me autor: Prof. dr.Musa Kraja )

Kuptimin e edukatës morale e kërkojmë në hapësirën shoqërore ku ndodhet,

jetohet dhe zhvillohet njeriu, në marrëdhëniet e tij në shoqëri, ku konsolidohet

edhe në mënyrë të vazhdueshme. Ndërgjegjja morale është mbi ligjet, mbi

normat, pra, diçka më lartë. Ndikojnë në zhvillimijn dhe përsosjen e moralit,

zgjerimi i diturive, pasurimi i përvojës jetësore, siç ndikojnë këto edhe në

ndryshimin e normave morale, por duhet të veprojë edhe në bazë të normave

morale që vlejnë në shoqëri si moral i përgjithshëm.Veprimi moral ka

zhvillimet e tij dhe këto ndryshojnë në varësi të rrethanave dhe kushteve

shoqërore.

Në këtë kuadër mund të nënvizojmë disa nocione morale ( pjesë e marrë nga

libri: Pedagogjija, me autor: Prof. dr.Musa Kraja ):

Vetëdija morale dhe të kuptuarit në mënyrë të arsyeshme të vlerave morale,

veprimit moral, cilësive morale. Ndikojnë këtu dimensioni gjenetik - biologjik i

individit dhe rrethanat social - politike, në të cilat zhvillohet individi.

Norma morale është tërsi rregullash të krijuara historikisht, që shprehen si

rregulla, kërkesa, të cilat kontrollojnë sjelljen e individit ndaj të tjerëve.

Normat paraqesin detyrim, kërkesë, sanksion, formim të shprehive për të

respektuar rregullat.

Akti moral është sjellja konkrete e individit në një situatë dhe shkalla e

përmbushjes së rregullave, normave dhe parimeve morale.

18

Në edukatën morale është me rëndësi edhe gjykimi moral. Ai shprehet duke

patur parasysh respektimin e normave dhe nënshtrimin ndaj kërkesave, duke u

nisur se ç`ëhtë mirë dhe ç`është keq, etj. Mund të jetë pozitiv ose negative.

Duhet të shprehë vërtetësi, realizëm, objektivitet.

Pergjegjësia morale kërkon vlerësim mmoral të sjelljes, veprimit të individit.

Ajo është individuale dhe kolektive.

Sanksionet morale mund të jenë pozitie dhe negative. Për sjelljen e mirë, për

shembull, kemi falenderime, shpërblime, etj. Për atë negative kemi pakënaqësi:

vërejtje, kritikë, gjobitje e tjerë, që shkon në mënyrë të shkallëzuar deri në

largimin nga puna ose më tej në arrestim..

Në çdo lloj saksioni duhet të respektohen rigoroziteti dhe përkushtimi në

vlerësimin e sjelljes morale të individit, si edhe gradualiteti, qoftë ky pozitiv

apo negativ.

Disa cilësi themelore të moralit:

Atdhedashuria, dashuria për punën, humanizmi, besa, bujaria si dhe virtytet

morale, si parimësia ( këmbëngulja për të vërtetën), çiltërsia, njerëzia,

ndershmëria, maturia, burrëria, përpikmëria, etj.

Këto vlerësohen në situate të caktuara, për shembull, atdhedashuria shfaqet

duke filluar kryerja e detyres si qytetar, si nxënës, si prind, deri në luftë për

çështjen kombëtare, për të mbrojtur atdheun.

Në formimin moral të njeriut kanë vendin e tyre edhe edukimi i vullnetit dhe

i karakterit, që do të thotë të formohet njeriu i pastër shpirtërishtë. Vullneti

për punë, vendosmëria për kryerjen e detyrave, këmbëngulja , serioziteti, flasin

për moral të fortë. Forcimi i vullnetit dhe i karakterit bëhen në forma dhe

mjete të ndryshme, dhe varen edhe nga mosha; në moshën e fëmijërisë kjo

do të bëhet edhe me anë të veprimtarive jashtë orës së mësimit, siç është loja.

Loja, në marrëdhëniet e fëmijës apo adoleshentit me bashkëmoshatarët, ndikon

edhe në sjelljen me shokët dhe shoqet, në manovrimet në situate të ndryshme,

në respketimin e shokut, të shoqes, të “ arbitrit”, të vetë rregullave të lojërave

që ushtrohen.

ojërat muzikore të fëmijëve janë subjekt studimi në shumë shkenca:

etnologji, studime shkencore, psikologji, sociologji, gjuhësi, pedagogji, etj.

Lojërat muzikore janë lëndë studimi të rëndësishme për pedagogjinë muzikore

dhe metodikën e mësimdhënies muzikore, përshkak se metoda e lojës konsid-

erohet procedura themelore dhe lehtësishtë e zbatueshme gjatë punës me

fëmijët. Lojërat muzikore më së shpeshti zënë vend dhe shtjellohen në tekstet

e edukimit muzikor të moshës parashkollore dhe shkollimit të hershëm.

Sipas Gjurkoviqit dhe Panteliqit, me ndihmën e lojërave fëmijët i zhvillojnë

aftësitë e tyre për interpretimin e muzikës përmes lëvizjeve, karakterin e tyre

ose elementet shprehëse. Muzika gjithashtu ndihmon që lëvizjet të jenë më të

harmonizuara dhe ritmikisht më të theksuara ( Gjurkoviq – Panteliq 1998:97 )

Rëndësia e muzikës në lojërat e fëmijëve është e shumëfishtë: “ Përmes

muzikes fëmijët jo vetëm që e zhvillojnë shijen muzikore ose mendimin mbi

të bukurën, por edhe një numër të madh karakteristikash të tjera të cilat janë

të domosdoshme për formimin e personalitetit, sikur janë: ndërgjegjësimi i

komunitetit, shoqërimi, disiplina intertpretuese, motorika” (ibid.:5)7

Në mënyrë të veqantë, veprimtaritë jashtë orarit të mësimit, që mund të jenë

edhe si vazhdim i tyre, ose në kohën e lirë kanë ndikim në edukimin moral

për marrëdhënie të drejta midis fëmijëve dhe adoleshentëve, duke realizuar

humanizëm në këto marrëdhënie, në shmangien e qëndrimeve konservatore,

konform një kulture etike, për të kuptuarit e drejtë të këtyre marrëdhënieve

midis gjinive dhe respektimin e plotë të gjinisë tjetër, drejt njohjes së orienti-

meve vlerësuese dhe të problemeve komplekse midis veçorive të zhvillimit të

tyre. Ky është një hap më përpara në të aftësuarit e të rinjëve për jetën e

ardhshme bashkëshortore. Drejtimet e edukatës morale në këtë fushë bëjnë që

7 Rexhepi, Jordanoska, Arnisa, Trena. Lojwrat muzikore tw fwmijwve nw Kosovw,2013. Fq.12

L

20

të rinjët dhe adoleshentët të përjetojnë një zhvillim në rrugën e emancipimit të

tyre, të shkrirë me veprimtaritë e tjera të shkollës dhe të shoqërisë për human-

izmin e mëtejshëm të këtyre marrëdhënieve, për përsosjen e tyre në mënyrë të

përshkallëzuar sipas kërkesave të një shoqërie të emancipuar.8

ënyrat e poezisë dhe muzikës nuk ndryshojnë kudo pa ndryshime në ligjet më

të rëndësishme të qytetit. Kështu shkruan Platoni në librin e tij “ Re-

publika “. Muzika, për Platonin, nuk është një dëfrim neutral. Muzika, mund të

shfaq dhe të inkurajoj Virtyt - fisnikëri, dinjitet, përulje, dëlirësi. Por muzika

mund të shpreh edhe luftë, jodinjitet, etj.

Ne nuk i ndalojmë idiomet muzikore me ligj, por ne duhet kujtuar atë se njerzit të

cilët krijojnë ligjet tona, kan shije muzikore.

Nuk ka dyshim se muzika popullore gëzon një status më të lartë se çdo

produkt tjetër muzikor.

Të kritikosh shijen e një tjetri, duke përfshirë edhe muziken, zbavitjen, ose

stilin e jetës, është se disa shije jan më superior se të tjerat. Dhe kjo për

shumë njerëz është ofenduese.

8 Kraja, Prof. dr. Musa.Pedagogjia. Tiranw, 2006. Fq. 150 – 153.

M

a i përket muzikës, në këtë aspekt, është shumë e komplikuar ngase

muzika paraqitet në shumë aspekte: njerëzit kërcejnë nën tingujt e

muzikës, punojnë, performojnë dhe dëgjojnë muzikë. Njerëzit të lumtur

kërcejnë nën tingujt e muzikës, ngase nuk mund të durojnë të dëgjuarit e

drejtë të muzikës në ditet e sotit. Në lidhje me këtë ka kritika dhe

kundërkritka nga filozof të ndryshëm, ku në veqanti shtrohet pyetja se muzika

a është e njejtë për ne sikur ka qenë dikur për Mozartin. Filozofi Adorno,

sulmon diçka të cilin ai e quan “ regresion në të dëgjuarit “, ku ai beson se

është infektuar e tërë kultura modern amerikane. Për Adornon, sjellja e të

dëgjuarit të muzikës me një mendim të thellë, ku temat e të dëgjuarit jan

subjekte që përhapin melodi, harmoni dhe zhvillojnë ritëm, është e lidhur me

aftësinë e të jetuarit në momentin e caktuar, dhe të vendosesh vlerë reale në

vend të dëshirës së shpejtë. Adorno, gjithashtu na rikujton se është vështirtë të

kritikosh ndonjë idiom muzikore pa qendrim në gjykimin e kulturës së cilës i

përket.

Idiomat muzikore nuk jan pako të panjohura, ato kan ndërlidhshmëri me jetën

njerëzore në tanësi.9

9 https://spectator.org/40193_music-and-morality/

S

22

Fig I. Të luajturit me piano dhe këndimi me fëmijë.

Fig.II. Puna me nxënës

24

ritja e fëmijëve është një detyë e imja dhe pasi që të gjithë erdhën

u ulëm në rreth dhe filluam bashkëbisedën me fëmijët.

Së pari plotësuam kalendarin dhe pastaj filluam të flasim për orën. I pyeta

fëmijët sa akrepa ka pra?, si lëvizin ata?, cili më ngadalë?, cili më shpejtë.

I pyeta edhe për numrat që gjenden në orë, sa numra gjenden , kështu që të

lidhemi me konceptin e matematikës.

Ne kishim sjellë një orë si model për t’a parë fëmijët nga afër.

I pyeta fëmijët : çka mendoni më çka e masim ne kohën?, pra, për të ardhur

në shkollë a e shikojmë orën për t’u bazuar në kohën që ne fillojmë mësimin,

po ashtu e kemi kohën e mengjesit, drekës dhe darkës.

Të gjitha këto pra i masim me ORË.

Më pas kaluam tek lënda e edukatës muzikore, për të mësuar një këngë të

titulluar Ora, dhe më pas për të punuar një orë së bashku me fëmijët me

material të ndryshme si: karton, pjata të plastikës, letra me ngjyrë etj.

Pas punimit të orës ne e formuam një rreth dhe e kënduam edhe këngën

për orën duke e shoqëruar atë me sint të cilin e kishim sjellë në klasë.

Fillimisht sa për kureshtjen e fëmijëve fillova tingujt nën melodinë e sintit. I

pyeta fëmijët cila është kjo këngë ? ata më të dëgjuar një zëri u përgjigjën :

kënga “Ora”.

Këngën e kënduam disa herë derisa fëmijët u kënaqën.

Këngën së bashku me produktin ë punuar, pra orën ishin aktivitetet e kësaj

dite që mendoj se ishte e kënaqshme për sot.

P

ASPEKTET E PËRGJITHSHME TË PLANIT TË ORËS MËSIMORE

Fusha kurrikulare: Ed. muzikore /Lënda:/ Shkalla e kurrikulës:1 Klasa: Parafillore

Koncepti bazë i fushës së kurrikulës: Njihen me konceptin „Kohë“ dhe me „ Orën”

Tema/njësia mësimore: Ora

Kontributi në rezultatet e kompetencave kryesore për shkallën 1 .

ASPEKTET SPECIFIKE TË PLANIT TË ORËS MËSIMORE

Fjalët kyçe: Ora, akrepat e ores, koha.

Rezultatet e të nxënit të lëndës: Të kuptoj punën e akrepave të orës në bazë të spjegimit të orës që e sollëm në klasë.Ta këndojë pa gabime këngën Ora duke përcjellë melodinë e sintit që e kishim sjellë në klasë.

Mjetet e konkretizimit dhe materialet mësimore: Sinti , kartona, letra me ngjyrë, ngjitës, plastelinë.

Çështjet e ndërlidhura (korrelacioni): T’i mësojmë fëmijët që ta shikojnë orën në mënyrë që të dinë të përcaktohen përshkollë

Çështjet ndërkurrikulare: Gjuhë dhe komunikim, Matematikë

PËRSHKRIMI I METODOLOGJISË DHE RRJEDHËS SË PLANIT TË ORËS MËSIMORE

Pjesa hyrëse:Bashkëbisedim me fëmijët rreth kohës, ores.Njohja e fëmijëve me orën ne aspekte të përgjithshme.

Pjesa kryesore:Këndojmë këngën “ Ora”.

Pjesa përfundimtare dhe vlerësimi i të nxënit të ores mësimore:Punojmë orën me forma dhe materiale të ndryshme.

26

uke përfshira burimet e përdorura për këtë punim, qoftë nga iner-

neti ( web faqe ) dhe literature, u mundua të sjelli tek ju një pamje

sa ma të qartë rreth këtij subjekti. Si fillim paraqitem e bëm një

ndarje nga arti dhe shkenca, ku muzika si e tillë bën pjesë në anën e artit.

Më pas folem për muzikën, dhe ndikimet e saj tek pesonalitetet, ku cekëm

trimërinë, ngazëllimin, hidhërimin…

Folem edhe për ndarjen e grupeve duke përfshirë karakteristikat veçmas

për çdonjërin grup.

Kurse për moralin, u ndalëm në aspektin e kuptueshmërisë së konceptit,

ndikimi tek personaliteti dhe deri te ndarja e moralit në disa nocione, si

Norma morale, vetëdija, akti moral …

Tek lojërat e fëmijëve me edukim muzikor, potecuam se muzika në

lojërat e fëmijëve është e shumëfishtë. Karakteristikë tjetër është se kemi

përfshirë foto nga puna praktike ndër vite, si dhe një Plan Ditor.

D

28

:

1. Spahiu, Prof. mr. Seniha. Metodika e mësimit të muzikës. Prishtinë2. Rexhepi, Jordanoska, Arnisa, Trena. Lojërat muzikore të fëmijëve në

Kosovë,2013.3. Kraja, Prof. dr. Musa.Pedagogjia. Tiranë, 2006.4. Brada, Prof.dr. Riza. Didaktika Kibernetike. Prishtinë,2009.5. Dyla, Perof. Em. Besim, Struktura e elementeve mësimore. Gjakovë,2010.6. Musai, Bardhyl. Metodologjia e mesimdhënies.7. https://spectator.org/40193_music-and-morality/8. https://sq.wikipedia.org/wiki/Grupet_shoqerore9. http://www.izha.edu.al/wp-content/uploads/2016/06/Muzike.pdf10. https://spectator.org/40193_music-and-morality/