niuspepa bilong yumi ol png stret! k1...

24
Isu Namba 2231 Jun 22 - 28, 2017 28 pes K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti Bebi program - P9 Ileksen Toksave long P6, 14 na 15 Vot i stat Paul Zuvani i raitim ILEKTORAL Komisina Patilias Gam- ato i tok de bilong vot i kamap pinis na Komisen i redi long holim vot long dispela Sarere 24 Jun. Em i tok inap long 5.6 milien manmeri i rejista long vot long 2017 Jenerel Ileksen. Gamato i tok olgeta ilkesen menesa, ol ritening opisa, asisten ritening opisa na sekyuriti opisa long wan wan provins i stap pinis long opis na graun long helpim long lukim ileksen i kamap gut. Em i tok olgeta balot bokis, balot pepa na ol arapela samting bilong vot i stap pinis long ol provins na Komisen i no gat moa toktok long dispela. Long dispela wik Gamato wan- taim Sif Seketri bilong Gavman Isaac Lupari, Polis Komisina Gari Baki na PNG Ami Komanda Gilbert Toropo i mekim lukluk raun bilong ol long Hailans rijon long save sapos ol ples i redi long holim vot bilong ol long narapela wik Mande i go. Long harim bilong ol Hela edmin- istreta William Bando, Sauten Hailans Ileksen menesan David Wakias na Enga polis sef supriten- den George Kakas i tok ol i redi pinis long holim vot bilong ol. Gamato i tok ol Hailans provins bai gat wanpela de bilong vot. Dispela em Isten Hailans, Simbu na Hela em ol bai go long vot long Mande Jun 26. Jiwaka na Sauten Hailans long Jun 30 na Enga na Westen Hailans long Julai 4. Gamato dispela ol provins em Komisen bai holim wanpela de ilek- sen bikos long hevi bilong sekyuriti. Ol arapela hap we i gat wanpela de bilong vot em long Nesenel Kapi- tel Distrik na Lae em bikos Komisen i tok em ol isi hap we ol manmeri i ken go na vot isi. Olgeta arapela provins em wan wan wod na distrik bilong ol ol bai vot stat long ol de namel long Jun 24 i go long Julai 8. Ol de bilong kaunim ol balot pepa bai stat long taim vot i pinis long dispela distrik na i mas pinis long Julai 23. Long dispela taim Gamato i askim ol opisa bilong em long kamapim gutpela ileksen. “Mi askim yupela ol ilkeksen menesa na asisten ileksen menesa long menesim na kamapim gutpela nesinel ileksen long 2017. “Hevi bilong kos bilong kamapim ileksen i mas stap daunbilo.” Em i tok hevi bilong kos bilong ol samting, long frod (fraud), vailens na kros pait em i no gutpela nius na i no ken kamap. 5.6 milien man na meri vot long 2017 Ileksen I go moa long pes 9... Leit Nius!! Tari atekim O’Neill Pes 9 Polis Komisina Garry Baki, Sif Seketri Isaac Lupari, Ilektrol Komisina Patalius Gamato na PNGDF Komanda Gilbert Toropu i sindaun na ol Ilektoral opis bilong Sauten Hailens i sanap baksait. Joe Kaiyo, Sauten Hailans edministreta i sanap long hankais. Sif seketri i bin go long Mendi long sekim ol wok rere bilong poling wantaim polis operesen long Mande dispela wik. Poto Nicky Bernard long Mendi.

Upload: others

Post on 22-Jun-2020

8 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

Isu Namba 2231 Jun 22 - 28, 2017 28 pes K1 tasol

WantokNiuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

BSP sapotim HeltiMama na Helti Bebiprogram - P9

Ileksen Toksavelong P6, 14 na 15Vot i stat

Paul Zuvani i raitim

ILEKTORAL Komisina Patilias Gam-ato i tok de bilong vot i kamappinis na Komisen i redi long holimvot long dispela Sarere 24 Jun.Em i tok inap long 5.6 milien

manmeri i rejista long vot long2017 Jenerel Ileksen.Gamato i tok olgeta ilkesen

menesa, ol ritening opisa, asistenritening opisa na sekyuriti opisalong wan wan provins i stap pinislong opis na graun long helpim longlukim ileksen i kamap gut.Em i tok olgeta balot bokis, balot

pepa na ol arapela samting bilongvot i stap pinis long ol provins na

Komisen i no gat moa toktok longdispela.Long dispela wik Gamato wan-

taim Sif Seketri bilong GavmanIsaac Lupari, Polis Komisina GariBaki na PNG Ami Komanda GilbertToropo i mekim lukluk raun bilongol long Hailans rijon long save saposol ples i redi long holim vot bilongol long narapela wik Mande i go. Long harim bilong ol Hela edmin-

istreta William Bando, SautenHailans Ileksen menesan DavidWakias na Enga polis sef supriten-den George Kakas i tok ol i redi pinislong holim vot bilong ol. Gamato i tok ol Hailans provins

bai gat wanpela de bilong vot.

Dispela em Isten Hailans, Simbuna Hela em ol bai go long vot longMande Jun 26. Jiwaka na SautenHailans long Jun 30 na Enga naWesten Hailans long Julai 4.Gamato dispela ol provins em

Komisen bai holim wanpela de ilek-sen bikos long hevi bilong sekyuriti.Ol arapela hap we i gat wanpela

de bilong vot em long Nesenel Kapi-tel Distrik na Lae em bikos Komiseni tok em ol isi hap we ol manmeri iken go na vot isi.Olgeta arapela provins em wan

wan wod na distrik bilong ol ol baivot stat long ol de namel long Jun24 i go long Julai 8. Ol de bilong kaunim ol balot pepa

bai stat long taim vot i pinis longdispela distrik na i mas pinis longJulai 23.Long dispela taim Gamato i askim

ol opisa bilong em long kamapimgutpela ileksen.“Mi askim yupela ol ilkeksen

menesa na asisten ileksen menesalong menesim na kamapim gutpelanesinel ileksen long 2017.“Hevi bilong kos bilong kamapim

ileksen i mas stap daunbilo.”Em i tok hevi bilong kos bilong ol

samting, long frod (fraud), vailensna kros pait em i no gutpela nius nai no ken kamap.

5.6 milien manna meri votlong 2017 Ileksen

I go moa long pes 9...

Leit Nius!!Tari

atekimO’Neill

Pes 9Polis Komisina Garry Baki, Sif Seketri Isaac Lupari, Ilektrol Komisina Patalius Gamato na PNGDF Komanda Gilbert Toropu i sindaun na ol

Ilektoral opis bilong Sauten Hailens i sanap baksait. Joe Kaiyo, Sauten Hailans edministreta i sanap long hankais. Sif seketri i bin go longMendi long sekim ol wok rere bilong poling wantaim polis operesen long Mande dispela wik. Poto Nicky Bernard long Mendi.

Page 2: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

P2 Wantok Jun 22 - 28, 2017 ileksennius

Daunim nem long ileksen kempen i gutpelaBenorah C Hesehing

i raitim

OL POLITIKEL pati nakendidet tude, i wok longwokim kempen long wan-pela wei tasol, dispela empasin bilong daunim nembilong narapela kendidet opati.

Mista Alphonse Muapi,Midia Konsalten bilongIlektorel Komisen i tok

olsem: “ Dispela i gutpelalong demokresi.”

Dokta Alphonse Gelu,Rejistra bilong Politikel Patina Kendidet i mekimwankain tok.

Em i olsem, ol i kenwokim kempen olsem;tasol ol toktok bilong olmas i stap antap long tok itru.

Ol pipel i no klia nau longwanem ol bai mekim o

husat ol bai makim olsemlida.

Ol i tokim Wantok Nius-pepa olsem, ol dispela weibilong kempen i no savekamap long bipo.

Liklik taim i stap yet longvot bai stat na planti dau-nim nem toktok i faulim olman na meri.

Mista Muapi i tok, ilek-sen long PNG oltaim i savekamap wantaim rispek

long wanpela na narapelakendidet na politkel pati.

Tasol long dispela ilek-sen, ol politikel pati nakendidet i kempen longpasin bilong daunim nem.

Ol narapela demokretikkantri olsem YunatedKingdim (UK) Yunaited Stetof Amerika (USA) na Aus-tralia i save mekimwankain.

“ Em i gutpela longdemokresi, tasol sapos ol

tok ol i wokim i no tru nanarapela i no amamas, emi ken kisim dispela pati i golong kot,” Mista Muapi itok.

Wantok Niuspepa i traimlong kisim moa toktok longDokta Gelu long wanemtaim PNG i bin kisim olgetawei bilong ileksen kempenlong ol dispela divelopdemokretik kantri tasol emi go aut long Nesenel Kepi-tel Distrik (NCD).

PNG kisim gutpela lek mak long lukautim gut disastaPAPUA Niugini i kisimgutpela lek mak longkamapim Nesenel Dis-asta Risk Fremwokwantaim wanpela nu-pela Teknikal WokingGrup (TWG) bung longNesenel Disasta Senta(NDC) long sapotim di-velopmen bilong olajenda.

NDC i go pas long di-velopmen bilong PNGDisasta Risk Menes-men Fremwok bilongyia 2017 i go inap2030. Dispela em i hapbilong wanpela join

projek wantaim Yu-naitet Nesen Divelop-men Program (UNDP).

Fremwok baistrongim PNG longtoktok long ol bagarapbai kamap aninit long

disasta long ol komyu-niti na kantri

TWG i kamap wan-taim gavman na nan-gavman ogenaisesen ibin go pas long nambawan woksop bilong ol

long Fraide Jun 16,2017, bilong sapotimNDC long divelopimnupela Fremwok.

“Astingting bilongdispela woksop em,mipela i laikim wan-pela nesenel fremwoklong kamap long PNGna long ol wan wanstekholda, patna naprovins, distrik nalokal level gavman,”Asisten Dairekta (RiskMenesmen) long Ne-senel Disasta Senta,Kaigabu Kamnanaya, itok.

Kaigabu Kam-nanaya, AsistenDairekta (RiskMenesmen) longNesenel DisastaSenta (NDC).

DSIP mani bilong Rigo mas kamap nauKENDIDET husat i resis longRigo Open long dispelaileksen i tok distrik sevisesimpruvmen program(DSIP) mani bilong distrikmas go long distrik nau.

Wari James Vele husat ibipo Nesenel Kapital Dis-trik gavana tasol nau i resislong Rigo Open i mekimdispela tok long taim plantiDSIP mani bilong distrik ino go yet long distrik.

Em i no tok klia hamasmani i no go yet tasol i tokmani bilong mekim plantiprojek olsem wara saplaina wok stretim bilong olskul na haus sik i nokamap.

Em i bilip sampelamemba nau Ano Pala i nowok strong long kisim dis-pela ol mani long strongimdistrik.

Nau yet Vele i wok longgo aut long wan wan olples na toktok long ol man-

meri long wanem samtingem bai mekim sapos olmanmeri i givim vot longem long win.

“Memba i no yusim gutdistrik sevises impruvmenprogram mani long di-velopim distrik,” Vele i tok.

“Mi bilip K10 milien i golong K15 milien long wanwan yia i bikpela mani nasapos memba i plenim gut,

dispela i ken senisim distriklong planti samting.

“Mi painim hat long savetaim memba i tok mani i goyet o mani i sot na hat longmekim wok.”

Vele i tok stat long taimRigo Progress Ltd (RPL)kampani i kamap long2009, ol masin we membai tok em i baim long mekimol rot i no stap na i askim

we ol masin i stap.“Ol projek we RPL i mas

kisim kontrak long em i nokamap na sapos i tru kam-pani i stap mipela i noharim wanpela fainensalripot bilong em.”

Vele i tok maskim RPL imakim tripela lokal levelgavman (LLG) long dispelamemba (Pala) i luk olsem iwanpela tasol i seaholda

long dispela kampani.Em i tok bikos long dis-

pela Pala inap long stretimol rot na ol arapela samtinglong distrik tasol em i nobin mekim.

“Mi sanapim ol polisi bi-long mi long ol rot wemipela i mas tromoi manilong we sevis i mas kamgut,” Vele it ok.

“Mi laik bai edukesen imas namba wan wok bi-long sapotim, bihainim dis-pela em helt na wok fiserina didiman.”

Vele i laik lukim ol man-meri i gat strong longmekim wok na i no stapnating o stap tarangu.

Em i laik wok strongwantaim praivet na ol sioswantaim long bringim sevisi go long ol.

Em i bilip em i gat ol gut-pela polisi na plen we olmanmeri i ken trastim nagivim vot long em longtaim bilong ileksen.

Wari Vele i kempen long wanpela ples long Rigo distrik.

Enga i redi longvot - KakasNicky Bernard i raitim

ENGA Provins i redi long givim fri,fe na seif ileksen long taim bilongmakim pepa na kaunim vot long2017 ileksen.

Provinsal Polis Komanda (PPC)bilong Enga provins, Sif InspektaGeorge Kakas i tokim ol inta-dipat-mental ilektorel komiti o IDEC lainolsem ol pipel long Enga i redi longgivim gutpela Ileksen long 2017.

Mista Kakas i tok em wantaim olKomiti bilong em i mekim plantiawenes longtaim pinis na ol pipelbilong Enga i save long wei bilongmakim ol lida bilong ol.

Sif Inspekta Kakas i tok nau yetEnga i no gat tambu long salim biao lika ben bikos ol i wokim olgetaileksen awenes na edukesen pinis.Em i tok sapos em laik putim likaben ken long nau, em bai ol samt-ing i paul gen.

“Ol Enga pipel i save pinis longranim seif, fe ileksens,” CI Kakas itok. Em i tokim Siaman bilongIDEC na Sif seketeri, Isaac Lupariwantaim tim bilong em longWabag taim ol bin go raun longsekim wok bilong redi bilong ilek-sen. Ol memba bilong dispela timem, PNG Ilektoral Komisina,Patilus Gamato, RPNGC KomisinaGary Baki, PNGDF Komanda,Gilbert Toropo na ol senia opisabilong ol disiplineri fos na edmin-istresen long ol Hailans provins.

Sif Seketeri Isaac Lupari i tokimPPC Kakas wantaim ol ileksenopisa long Enga olsem IDEC i reditasol long helpim ol long mekimdispela ileksen long i kam gut ol imekim dispela raun.

Ol IDEC i givim awenes long olEdministreta, ol Ritening Opisa naol Ekting Ritening Opisa na ol disi-plineri fos.

Lupari i tok gavman i givim K400Milien long ranim dispela ileksen.K121 Milien em bilongsekyuriti wok na lepa ova em bi-long ileksen stret.

Lupari i tok tu olsem dispelamani i redi pinis na stap long trasakaun na stap aninit long lukautbilong Ilektoral Komisina na PolisKomisina na Ami Komanda.

Dispela wankain toktok ol IDEClain i kam givim ol ileksen komitilong Hagen taim ol i pinis longEnga. Dispela raun bilong IDEC i gomoa long Jiwaka, Simbu na baipinis long Goroka.

PPC bilong Enga, George Kakas (long lephan)wantaim Polis Komisina i wokabaut go longIpatas Senta long Wabag taun. Polis Komisina ibungim tu wanpela famili bilong em long Wabagna wokabaut wantaim. Poto Nicky Bernard -Wabag

Page 3: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

nius Jun 22 - 28, 2017 Wantok P3

Australia givim skolasip long PNGNUPELA wok bung namel longAustralia Gavman na NewcretMinig Limited i tokaut longkamapim gutpela metenalheltke long Nu Ailan na Mo-robe Provins wantaim bikpelanamba bilong kwalifai midwifrio ol nes bilong helpim ol mamalong karim pikinini.Aninit long dispela patnasip,

ol i givim 4-pela skolasip long olnes long dispela tupela provinslong skul long midwifri long StMary’s Skul bilong Nesing longKokopo, Is Nu Briten, na PasifikEdventis Yunivesiti (PAU) longNesenel Kapital Distrik.

Hai Komisina bilong Australia,Bruce Davis, i tok olsem dispelaol awod em ol bikpela eksampelbilong pablik na praivet sektalong wok bung wantaim longsosel divelopmen na ikonomikobjektiv bilong Papua Niugini.“Gavman na praivet sekta

patnasip olsem Newcrest Min-ing Limited, na ol patna namellong Australia na Papua Niuginiinstitusen, i soim pablik napraivet sekta kopresen i kenhelpim long divelopim olbikpela samting olsem metenalna helt bilong ol pikinini,” Davisi tok.Newcrest Mining Limited

PNG Kantri Menesa, Peter Aitsi,i tok, Newcrest i amams longwok bung wantaim AustraliaGavman long redim mani bilongskruim namba bilong metenalhelt sekta long rijon insait longkantri.“Em i hap bilong plen bilong

mipela olsem wanpela divelop-men patna na dispela invesmenbai kamapim lokal helt sevis nabai helpim ol komyuniti insaitlong provins na kantri long saitbilong karim pikinini,” Aitsi i tok.Australia Awod-Newcrest

Mining skolasip bai karamapimmani bilong tusen na boding,transpot na medikol insurens.Hai Komisina bilong Australia, Bruce Davis, na Newcrest Mining Limited PNG Kantri

Menesa, Peter Aitsi, i sekan.

Kokoda Trek sumatin i gat nupela skul fesilitiPATNASIP namel longAustralia na Papua Niug-ini i kamapim gutpelasindaun bilong olpikinini bilong KokodaTrek long bihain taim.Ol nupela skul bilding

na wanpela strongpelahet tisa i senisim KokodaTrek skul na i sevim 4-pela komyuniti long Sen-trel Provins. Kavovo Praimeri Skul

long Maun Koiari rijon igat nupela dabol klas-rum, tupela klasrum ol ibin stretim gen na wan-pela haus bilong tisa.Kokoda insietiv i wokbung wantaim provinsaledukesen atoriti na ikamapim ol dispelahaus.Ol papamama na tisa

long Kagi, Naduri,Maraba, Daoi na Boridieria i amamas long taimol i opim ol nupela fesil-iti long las wik wantaimAustralia Hai Komisin,Bruce Davis, na Provin-sal Edministreta, GeiRaga.Ol nupela klasrum i

gat ol nupela desk na olsamting bilong skul. Nu-pela toilet, wara tank nafesiliti bilong wasim hanem ol i redim tu bilonghelpim sumatin longstap helti.Hai Komisina Davis i

tok, Australia na PNG iskelim wanpela bikpelasamting long dispelaKokoda Trek, na Aus-tralia Gavman i promislong sapotim gutpelaedukesen long olsumatin insait longKokoda Trek rijon. “Dispela em i bikpela

hap bilong Papua Niug-ini na Australia. Dispelayia em i 75 aniveseri bi-long Kokoda Kempen,we ol man bilong PapuaNiugini na Australia ibung wantaim na pait,wok bung wantaim, slipwantaim na i dai wan-taim,” Davis i tok. Misat Davis i tok

tenkyu na amamas longHet Masta bilongKavovo Praimeri Skul,Michael Irai, na ol tisabilong em husat i wokstrong wantaim longkamapim level bilong

skul inap long taim em ibin kam long yia 2015. Bipo, skul i save

painim hat taim longholim bek ol tisa naplanti sumatin i no savestadi gut. Nau olsumatin i stat skul genna namba bilong olsumatin i stap mak long30 long 2015, tasol em igo antap long 126 longdispela yia. “Mipela i ting olsem,

bihain long wanpela otupela yia, dispela skulbai kamapim sampelagutpela sumatin. Olsumatin i pas aut longdispela skul em nau ol istap long gret 11.Mipela i ting olsem oldispela sumatin bai goinsait long ol yunivesitilong kantri,” Irai itok.Em i tok, ol nupela fe-

siliti i helpim ol sumtinglong skul gut long kisimol gutpela risal.“Namba wan taim bi-

long ol sumatin i sin-daun long gutpela desk.Ol i no gat dispela bipona ol i no bilipim,” Irai itok.

Australia Hai Komisin, Bruce Davis, na Het Masta bi-long Kavovo Praimeri Skul, Michael Irai.

NMSA i givim tok lukaut long ol Bot Opreta

NESENEL MaritaimSefti Atoriti (NMSA) igivim tok lukaut longpapa bilong ol liklik botna ol opreta long bi-hainim ol solwara seftilong long dispela taimbilong win. Sif Ekseketiv Opisa

bilong NMSA, PaulUnas, i givim dispelatok lukaut long Tundebihain long wanpelahevi i kamap long wan-pela bot long las wikenlong Pot Mosbi wetripela lain i lus na ol isevim wanpela mantasol.Ol i ripot olsem 4-

pela pasindia i stapantap long wanpelabanana bot na i golong Fisherman Ailan.Ol i lusim siti na inapkamap long dispelaailan bihain long 30minit, tasol ol dispelalain i no kam bek longRoyal Papua YachtClub (RPYC) longSande. RPYC i ripot olsem i

no gat wanpela toktoki kamap long bot longredio o ol i no tok saveolsem ol i lusim klap.Ol i gat askim olsem

bot i mas kapsait longSarere apinun na wan-pela PNG man husat igat 32 krismas i staplaip yet. Tasol tripelaman long Australia, Fijina PNG i lus long sol-wara.Reskiu kodineting

senta bilong Australiana PNG Maritaim i wokbung wantaim na ipainim ol tripela lain ilus.Man husat i stap yet

long bot i tok olsem

bot i kapsait longSarere, Jun 10.Mista Unas i tok

olsem ol papa bilongliklik bot i mas bi-hainim gut ol sefti lona ol i mas nokenlodim planti pasindiana go long taim weda inogut. Em i tok olse sapos

ol i feil long bihain olsolwara sefti lo em olbai kisim sampelabikpela penelti aninitlong Liklik Kraf Ekt(SCA). Mr Unas i strongim

olgeta lain i slip arerelong solwara long bi-hainim solwara sefti.

Sif Ekseketiv Opisa bilong NMSA, Paul Unas.

Page 4: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

P4 Wantok Jun 22 - 28, 2017 ileksennius

Ilekesen Awenes bai gohet Benorah C Hesehing

i raitim

ILEKSEN awenes baigohet inap taim bilongvot.

Ilektorel Komisen iputim dispela aweneslong skulim ol man nameri long wei bilong votlong 2017 neseneljenerel ileksen.Dispela awenes i stat

pinis long Nesenel Kepi-tal Distrik (NCD) longPot Mosbi wantaimhelpim bilong siti atoritiNCD komisen (NCDC),na ba gohet inap taimbilong vot.Asisten Ritening Opisa

bilong Mosbi Not Is,Sepoe Gabutu i tok klialong wei bilong vot longdispela bung.Em i tok gat tripela

laik bilong yu longmakim ol kendidet yulaikim, na yu mas makimol dispela kendidet longrait balot pepa.Blu kala balot pepa

em bilong rijinel sia nayelo kala balot pepa embilong ilektoreit o openmemba sia.Yu mas makim rait

bokis namba na nemlong rait balot pepa.

Sapos yu putim nemna bokis namba bilongrijinel sia kendidet longilektoret balot pepa, ol ino inap kauntim vot bi-long yu.I gat tupela box, ol-

geta blu kala balot pepabilong rijinel sia bai golong blu kala bokis nayelo kala balot pepa bi-long ilektoreit o openmemba sia bai go long

yelo kala bokis.Ileksen Menesa bilong

NCD, Terence Hetinu itok strong olsem ol pipeli mas noken bagarapimvot bilong ol, sapos ol imekim olsem, ol i noinap kaunim vot bilongol na bai ol i wait bihainlon 5-pela yia long kisimdispela sans gen.Em i demokretik rait

bilong olgeta Papua Ni-ugini man na meri longvot gut, makim gutpelalida na banisimdemokresi bilong kantri.Mista Hetinu i tok klia

long as tingting bilongawenes na i ok ol pipel imas tingting gut, bosimol yet, bosim ileksen navot gut long laik bilongol yet wantaim nogatpret.

Ol Madang rijonal kendidet kempen long rurel distrik

James Kila i raitim

OL KEMPEN tim bilongol Madang rijonalkendidet wok long bisistret nau long kempenlong ol rurel distrik longprovins long traimwinim namba insait longdispela 2017 NesenelIleksen.Madang provins i gat

maunten, nambis ples naol ailan na ol dispela ri-jonal kendidet i wok longyusim ol risos bilong ollong go aut long ol dis-pela rurel na bus pleslong soim pes na autimpolisi bilong ol longwinim vot.Wanpela kendidet

husat i go pas tru long goaut long planti rurel nalongwe ples insait longMadang provins long2017 Nesenel Ileksen emAlois Kingsley King, husati yusim helikopta na flai igo aut long ol longweples na kempen.Kingsley i pastaim

memba bilong Madang,na nau em i resis long ri-jonal sit na i salensimsampela ol biknem lidalong provins olsem pas-taim gavana James Yali,pastaim PNG Difens Fos

Komanda, Jerry Singirok,Sif Peter Yama, Jim Kas,yangpela lida RamseyPariwa na ol arapela.Lida bilong politikol

pati bilong Madang, SifPeter Yama tu i oge-naisim bikpela kempentim bilong em na i go autpinis long ol rurel distriklong mekim toktok bi-long em. Kempen rali bilong

Yama long Sarang vileslong Sumkar distrik i binwinim stret tingting bi-long planti lain, na plantii tokaut stret olsemYama em trupela eksen

lida Madang provins inidim long stap olsemgavana bikos em man bi-long toktok strong natok-salens long palamenlong bringim divelop-men. Planti ol rijonal

kendidet i no westimtaim long taun o ples wei gat rot na bris i go longen. Ol i wok long go in-sait tru long bus longkempen na autim politiktingting bilong ol longwinim bel bilong ol pipellong votim ol.Ol maunten eria long

Madang we i gat popule-

sen o manmeri i staplong en em long Midel-Ramu long sait long Sim-bai, Aiom, Josepstaal natu long Wanuma eria.Long Raikos distrik em ollongwe ples antap longmaunten em ol plesolsem Teptep, Tauta naol ples long Nayudo i goboda wantaim RamuSuga. I gat ol ples olsemBundi, Yandera ol ara-pela longwe ples we iboda wantaim Simbu naWesten Hailans olsem ollain Hagahai pipel i staplong en.Ol ailan komyuniti we i

gat ol manmeri i stap

long en em long LongAilan, Karkar, Manam naCrown ailan.Wanpela kaunsila long

Long Ailan i tok olsemplanti yia ol lida i save gona mauswara long LongAilan long bringim divel-opmen, na ailan i stapwankain yet.Em i tok ol bai vot long

laik bilong ol taim ol isanap long balot bokislong makim kendidet olputim mak long em tasolbihain long dispelawanem em gutpela sevisol lida husat i win baibringim i long ol longsapotim laip bilong ol.

Dispela kempen kar i traim kisim wanpela kendidet i go arere long hanwara bilong Ramu Wara tasol klostu warai karim em i go bikos draiva no fit long draiv abrusim wara long rurel eria. Poto: James Kila

Wankain nem ikamap planti taimlong ilektoral rolWANPELA kendidet bilong NCD i toksampela nem long ilektoral rol ikamap planti taim. Dispela kendidet, Paul Masta husat

i resis long NCD rijonal sit, i tok dis-pela asua i mekim em i bilip olsem olopisa i no bin mekim gut wok bilongstretim ol nem insait long ilektoral rol.Mista Masta em i lida bilong Pipels

Risos Aweanes pati.Mista Masta i givim eksampel

olsem nem bilong em, Paul Masta, istap wanpela taim long rol buk bilongNCD, i stap tupela taim long rol bukbilong Jiwaka provins na wanpelataim long ilektoral rol bilong Manusprovins. Mista Masta i tok em i wari sapos

dispela kain pasin i kamap long nembilong ol arapela pipel, bai i gat sam-pela paul pasin i kamap long taim bi-long ileksen na bagarapim wok bilongkamapim gutpela nesenel ileksen.Em i tok sapos dispela hevi i bagara-

pim ileksen, bai kantri i no inap winimmak bilong fri, fea na seif ileksen long2017 jeneral ileksen.

Page 5: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

edukesen Jun 22 - 28, 2017 Wantok P5

Wanem kain senis yumilaikim?

Nau long dispel taim planti bilong yumi isingaut long senis. Yumi laikim senis tasol soritru yumi lukluk tasol long senis bilong lidasip.

Sapos yu mama bilong famili na yu savewari olgeta taim long sik pikinini bilong yu emi taim nau long yu tingting long kirap namekim sampela senis. I luk olsem olgeta liklikhaus sik insait long kantri i sot tru longmarasin na gavman i no hariap long stretimdispel hevi. Olsem wanem tru na i olsem?

Sapos yu papa mama bilong pikinini atingyu harim pinis het tisa i toktok long hevi bi-long fri edukesen. Olsem wanem bai yumipasim ia na larim ol pikinini i go tasol longskul? Kain pasin i no helpim pikinini na iputim planti hevi antap long tisa.

Go moa yet sapos yu wokman o wokmerina yu save sotwin olgeta fotnait taim yulukim peislip blong yu, bai yu larim tasololsem? No gat. Yu mas toktok long hevi bi-long traipela takis gavman i wok long rausimlong fotnait pei bilong yu.

Insait long ol ples, sapos yu fama na olgaden kaikai bilong yu i no save go longmaket bikos i no gat rot tasol taim yu gat sanslong kam raun long siti na yu lukim plantihanger pikinini na family bai yu sori. Yu baitingim bek olgeta naispela kaikai long gadenbilong yu inap helpim wanpela famili longsiti.

Yumi stap long wanpela taim we yumi tingsystem bilong mani em inap lukautim olgetanid bilong yumi. Sistem bilong mani em i ra-bisim ol gutpela pasin bilong yumi na em imekim yumi bilip olsem em inap lukautim sikbilong yumi o ol pikinini bilong yumi.

Dispela sistem we yumi traim hat tru longstap insait long en i wok long sakim yumi i golong sait. Planti i save lusim asples bilong olna spit i kam long siti wantaim tingting olsemlong siti olgeta samting i stret tasol.

Traim lukluk long ol strit bilong yumi longMosbi siti na bai yu lukim hamas pikinini i nostap long skul. Ol i bisi long maket long strit.Dispela em i wanpela ret lait na yumi masaskim: Olsem wanem tru na dispela i kamap?

Yumi laikim senis yumi no ken lukluk longdispela man o meri em i wok long resis naulong ileksen.Yumi mas putim ia gut longwanem kain senis tru pati bilong em i laikbringim. Yumi tu i mas helpim dispel lida longsingaut long gutpela senis we inap longhelpim komyuniti olgeta.

Insait long ol komyuniti bilong yumi i gatsampela gutpela tingting i wok long ran, nasampela i no wetim lida bilong gavman longkamapim senis. No gat. Ol i go het pinis namekim samting i kamap. Sapos dispel ol tingt-ing na wok i helpim komyuniti traim tingimpolitikel lidasip bai i mekimwanem kain gut-pela senis antap long dispela?

Sapos haus sik na marasin na skul na rot ino wok long helpim yumi bai yumi mekimwanem? Sapos yumi wok long baim traipelatakis i go long gavman tasol yumi no kisimsevis long haus sik na skul na rot ating yumiwok long baim takis nating ya. Husat i benefitlong dispela?

Senis bai i kamap sapos yumi olgeta i sanapna painim nupela rot. Dispela ol rot i maskam long yumi yet.

GlasimWokabaut

wantaim Rosa Koian

Ol Sumatin i go lukim MCC HetkwataWANPELA grup sumatin husati stap skul long China i binmakim ol arapela long go luk-luk raun long hetkwata bilongChina Metalujikal Grup Ko-poresen (MCC) long Beijing,China long las wik.

Dispela hetkwata ofis bilongMCC i gat wanpela ofis lukau-tim het-ofis bilong Ramu NiCoMenesmen MCC, we nau i woklong nikel/kobalt maining pro-jek long PNG.

Man i go pas long kisim olsumatin i go, em wanpela pas-taim wokman na RNML trein-ing menesa long BasamukRifaineri, Jeffers Teargun Hep-tol.

Em nau i stap long Chinalong skul na PhD o dokta digribilong em.

Vais Presiden bilong MCCForen Invesmen, Gu Yuxiangna RNML Beijing Opis menesa,Gao i bin givim gutpela welkamlong ol dispela lain sumatinlong MCC hetkwata.

Mista Gu, i tok amamas longol sumatin, na i tokim ol olsemem i amamas long lukim ol i goskul long China na kisim savelong bringim i go bek long PNG

long helpim divelopmen longhap.

Mista Heptol i makim mausbilong ol sumatin long toktenkyu long MCC.

Bihain em i askim saposMCC i ken givim trening long olsumatin long China, na saposMCC na RNML i ken givimnamba wan luksave long olsumatin taim ol i pinisim stadi

long China.Mista Gu i bekim olsem MCC

i ken kisim ol dispela sumatinlong wok sapos kampani inidim wokman na meri longwok eria bilong en, tasol ol dis-pela sumatin mas aplai pas-taim.

Ol sumatin i luksave longMCC na wok bilong en na olhan-kampani bilong MCC i stap

long China yet long arapelakantri long wol.

Wanpela sumatin ChrioniMungore, husat i stadi long In-tanesenel Invesmen long Bei-jing, i tok olsem em i ting MCCsave wok long maining tasol.Nau em i luksave olsem olsave wok long ol bisnis eriaolsem bilding na rot konstrak-sen tu.

MCC Beijing: PNG sumatin wantaim Vais Presiden bilong MCC Foren Invesmen, Gu Yuxiang long MCChetkwata long Beijing, China.

Yumi maslukautim

envairomenJames G. Kila i raitim

OL SUMATIN i mas bihainimpasin bilong Buk Baibel na soimgutpela pasin long bus,graun,wara na solwara, wanpela pastabilong Evanjelikol Luteran Sios(ELC-PNG) i tok.

Pastor Raymond Neza i mekimdispela tok long Wol Envairomende las wik Tunde long Deinpraimeri skul, long Raikos distrik, Madang provins.

Em i tok olsem Papa God iblesim tru Papua Niugini wan-taim gutpela a gutpela ples sin-daun. Em i putim yumi olmanmeri long lukautim ol samt-ing em i wokim na yumi maslukautim gut wantaim gutpelabel na tingting.

Papa God i blesim kantri bilongyumi na i putim yumi long bosimna lukautim olgeta samting.

Yumi i no ken putim paia longbus nating long bagarapim plesbilong ol enimol, Pasta Neza itok.

Ramu NiCo Envairomen Supri-tenden, Moses Ya’a i strongimtok bilong Pasta Neza na i tok:Yumi ol man na meri , taim hausbilong yumi i paia, yum i no saveamamas, wantain long en-vairomen bilong yumi tu.

Ol PNG Power teknisens go trening long DBTI

Arlene Abital naKarl David Valmonte

i raitim

LONG Pot Mosbi, 17PNG Pawa teknisen ibin kisim wanpelakompitensi treninglong Don BoscoTeknikal Institut longBoroko, stat long laswik Tunde.

Dispela trening ol ikolim long Kom-pitensi trening i binstat long Jun 13 nabai pinis long tumoraFraide Jun 23 na ol ibin yusim ol fasiliti bi-long DBTI MentenensFiting na Masin skul.

Mista Samson Kan-tha, Haidro Trenalong PNG Power itok, MFM woksoplong Institut em i gatinap masin long

wokim dispela kaintrening bilong ol 17trening teknisen,wanpela meri na 16em ol man.

Mentenens Fita naMasin ekstensen 1blok kos i gat disainbilong rot bilonglainim i go long Level2 na Level 3 i go longwanpela treid kwali-fikesen we i gat luk-save aninit longNATTB standet naNTC Kwalifikesen.

Namel long ol tren-ing lain, 8-pela em olaprentis husat bai gomekim NATTB TreidTes Level 1, 7-pelaem ol treningteknisen na tupelaem ol treid asisten. Oldispela treningteknisen i bin mekimwok trening pinis

long Rouna, Yonki naWarangoi Haidropawa stesin.

Ol DBTI instrakta,Julius Pagaurea na Br.Reto Wanner, SDB ibin go pas long wok-sop wantaim ol wokna supevaisim oltrening na SamsonKantha bilong PNGPawa na Francis Oa ihelpim ol insait longdispela tupela wik.

Trening patnasipbilong DBTI na PNGPower Limited i binstat long las yia nasampela ol teknisensumatin bilong ol naui stap long wok olsemol AutoCAD, MFM naProgrammable LogicCircuit.

“Kamapim gutpelawok bung wantaimindastri i kamapim

gutpela wok kamapbilong ol sumatin.DBTI sumatin husat imekim wok bilonglong In-Plant, bai gatmoa sans long kisimwok na aprentisip bi-long ol,” Mista Pa-gaurea, Het ovTeknoloji long MFMna MFW dipatmenlong institut i tok.

Pastaim Don BoscoTeknikal Institut,Gabutu sumatin, Ash-ley Elivap na JasonVungta i bin stapwantaim PNG Pawainap tupela yia pinis.Tupela i tok, “Gut-pela taim bilongtraim wok stret insaitlong woksop em iorait wantaim gut-pela wok ekspiriensbilong mipela.”

Yangpela meritreni teknisen,Doreen Nelsonwantaim narapelawan wok i traimlong yusim olmasin long taimbilong treninglong DBTI. Poto:DBTI Midia.

Page 6: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

polisnius Jun 22 - 28, 2017 Wantok P7

Hela na SautenHailans redi long Vot

Nicky Bernard i raitim

HELA na SautenHailens Provins i redilong putim mak longpepa long makim lidabilong ol long taim bi-long poling stat longneks wik.Hela bai namba wan

provins long poling delong makim lida bilongol wanpela de tasol.Dispela wanpela depoling em Hailansrijon, Morobe, NCD naIs Nu Briten tu bai goinsait long en.Edministreta bilong

Hela provins, WilliamBando i tok olgeta Ilek-sen opisa bilong em iredi long kamapimwanpela gutpela na friIleksen long Hela wan-taim helpim bilong oljoin sekyuriti fos. Bando i tok Ileksen

menesa wantaim olopisa bilong em i redim

olgeta samting bilongpoling na kaunim nawetim de tasol bilongpoling.Mista Bando i tok

aut long dispela toklong Tari taim SifSeketri bilong GavmanIsaac Lupari, PolisKomisina Gary Baki,PNGDF KomandaGilbert Toropo na Ilek-tore Komisina Patilias

Gamatu binraun long gosekim ol wokrere bilong Ilek-sen long Helalong Mande. Ol dispela lain

wantaim sia-man bilong olLupari, tu i binraun go longMendi taunlong bung wan-taim Edmin-istreta bilongSauten Hailanswantaim Ilek-sen Menesa naol poling opisa

bilong em.Ol dispela 4-pela bai

go long Wabag na bi-hain kam daun longHagen, Jiwaka, Simbuna Goroka bai pasimolgeta wokabaut bi-long Komisina Baki,Ami Komanda Toropu,Sif Seketri LuparinaIlektorel KomisinaGamatu.

Ilektoral Komisina Gamato binraun long go sekim ol wok rerebilong Ileksen long Hela.

O’Neill i as bilong ol man i brukim lo, Pruaitch tokLONG Papua Niugini irausim nating Katolik leimisinari i go aut kantridispela i no gutpelapasin, Memba bilongAitape na bipo Ministabilong Tresari PatrickPruaitch i tok.Long dispela Pruaitch

i sutim tok long PraimMinista Peter O’Neillolsem em i as bilong olkain hevi olsem.Em i tok O’Neill i bin

statim olgeta pasinnogut bilong brukim lolong namba wan taim,taim PM i sakim tok bi-long Suprim Kot nakamap praim ministalong 2011 na 2012.

Em i tok taim PM imekim olsem olgetanarapela man o meri ilukim i redi long brukimlo.Pruaitch i mekim dis-

pela tok long taim Kato-lik lei misinari, DouglasTennent bilong Nu Silanem ol Imaigresen na Si-tisensip Opisa i rausim igo aut long kantri longlas wik.Em i tok maski Ten-

nent i tokim ol opisaolsem em i kisim “Stay”oda long stap bek, opisai tok nogat long em natokim em long em i masgo.Pruaitch i tok sapos

Kot i givim oda oraitolsem wanem na opisa isalim Tennent long go?Tennent bipo i tisa bi-

long lo long Yunivesitibilong Papua Niuginitasol i lusim na nau ikisim wok wantaimRabaul Asdaiosis olsemEdministreta.Asbisop bilong

Rabaul, Francesco Pan-filo, i tok kain rot bilongrausim Tennent i makbilong bikpela korapsenpasin.“Gavman i sapotim ol

bikpela kampani husat ibagarapim laip na samt-ing bilong ol liklik man-meri na i lus tingting

long ol.”“Dispela em i bikpela

mak bilong pasin ko-rapsen na i sori taim bi-long Papua Niugini,”Asbisop Francesco i tok.Ol sut tok nau i kamap

olsem Minista bilongForen Afeas na TreidRimbik Pato na ektingdairekta bilong Imaigre-sen na sitisensipSolomon Kantha i givimoda long Tennent i go.Kantha i tok dispela

disisen i kamap bihainimwanpela pas ol papa-graun long Pomio, Is NuBritan i salim na kroslong Tennent i nomekim wok stret bilongem.

Gavman mas putim wok painim autDAIOSIS bilong Alotau-Sideia i lakim gavman imas makim lain bilongwok painim aut hariaplong wanem as PapuaNiugini (PNG) Imigreseni rausim wanpela wokman bilong sios.Ol i tok, wei PNG Imi-

gresen i rausim MistaDouglas Tennent, ad-ministreta bilong Arch-diosis bilong Rabaul iegensim lo bilong kantri.

I mas gat gutpela wokpainim aut long dispelahevi. Archdiosis bilongRabaul i save givim gut-pela helpim long ol pipellong hap.PNG Imigresen i mas

tok klia gut long as tingt-ing na wanem asuaMista Tennent i mekimna ol i rausim longkantri.Taim Katolik Asdaio-

sis bilong Rabaul i askim

PNG Imigresen longasua bilong Mista Ten-nent, ol i tok em i stapinsait long sampla hevibilong ol papa graun .Asdaiosis i laikim PNG

Imigresen tokaut longol dispela papa graun nalong wanem ples dis-pela hevi stap.Mista Tenent i bin

bringim bel isis long olpapa graun long WesPomio taim ol i kros nastap na askim em long

bungim ol gen, longpasin lotu.“Long ol narapela hevi

bilong ol papa graun,em nem na signesa bi-long mi i stap long ol dis-pela pepa,”Asbisopbilong Rabaul,Francesco Panfilo i tok.Em i tok pasin bilong

stretim pasin biruanamel long ol pipel nasios famili, em pasinkristen.

Page 7: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

heltnius Jun 22 - 28, 2017 Wantok P9

BSP sapotim Helti Mama na Helti Bebi programI gat bikpela mak bi-long ol sik we inap longstopim tasol i savekamap na kilim olmama na pikinini. Emol kain sik olsemanaemia o sot longblut, malnutrisen o sikbun nating, malaria, naol narapela sik olsem. Dispela toktok i kam

long stat bilong ripot bi-long risets data we Bur-nett Insitut Helt Mama,Helt Bebi Program ikamapim. Moa long 5,000 nu-

pela bebi i kamap longolgeta yia insait longPNG, tasol narapela lain7,000 bai i no inap staplaip long lukim namba 5krismas bilong ol. Tu-pela hap namba bilongdispela lain i dai i noinap long dai sapos i gatol gutpela wei bilongstopim. HMHB em i wanpela

5-yia risets program webai luksave long olbikpela tingting longwanem na PNG i gatbikpela namba tumaslong ol mama na bebi isave dai long taim bi-long mama karim bebi,long wol, na painim olwei bilong duanim dis-pela namba. Benk Saut Pasifik

(BSP) i sapotim HMHBProgram bilong BurnetInstitut wantaimK250,000 sponsa manilong dispela yia. Em iwanpela hap bilongtripela yia kontrak. Burnet Institut

Dairekta na CEO, Pro-fesa Brendan Crabb itok, “Mipela i luksavelong helpim bilong BSPyet. Dispela programem bilong trenim ollokal Papua Niuginiwokman na wokmerilong helt sekta long

wok bilong helt bilongol mama na pikinini.”BSP Jeneral Menesa,

Ritel, Paul Thornton itok, "Benk i luksaveolsem helt bilong olmeri long PNG em ibikpela samting. Mipelai luksave long wok bi-long Burnett Institut naol patna long dispelabikpela wok bilong olHelti Mama, Helti BebiProgram.”"Mipela i save olsem

wantaim dispela laskomitmen, Benk inaplong givim samting longkamapim gutpela senisnamel long ol pipel nakomyuniti we mipela istap," Mista Thornton itok.“Dispela sapot bilong

ol meri na pikinini i bi-hainim tingting bilong2017 Komyuniti Projek‘Empowering Womenand Children’.”

Leboratori Teknisen Ruth Fidelis (R) naRisets Opisa Priscah .

Mama na ol bebi i wet long kisim helpim longhelt klinik long Is Nu Briten.

Vot istat...

Em i askim ol ileksen opisa longstap longwe long ol pasin we i inappasim kamap bilong gutpela ilek-sen.Em i tok em bai givim ripot long

polis sapos em i harim wanpelaopisa i asua long taim bilong ilek-sen. Em i tok long K400 milien ileksen

mani long 2017 Baset, K121 milieni go long sapotim wok bilong polisna sekyuriti na K297 milien i golong ileksen operesin.Wantaim dispela ol toktok em i

laikim 2017 ileksen long:n KAMAP gut we go na kam bi-

long ileksen rit (writ) i maskamap long taim;

n DAUNIM kos bilong ilekseninap long 40 pesen;

n NOKEN yusim planti sevisprovaida;

n NOKEN gat planti ileksen pe-tisen bihain long ileksen;

n LUKIM ol meri i kamap gut naputim mak bilong ol long ilek-sen; na

n LUKIM ol manmeri husat hapbodi bilong ol i no gutpela ikamap na putim mak bilongol.

Gamato i tok Komisen bai kisimol rit i go bek long Gavman Hauslong 24 Julai.Pati we planti kendidet bilong

em i win em Gavana Jeneral baiaskim long kamapim gavman.

I kam long pes 1...

MRA ripot tok planti main wokman dai long hat-atek

James G. Kila i raitim

OFIS bilong Sif Inspekta ov Mainsaninit long Mineral RisosesAtoriti (MRA) i givim bikpela helttok-lukaut i go long olgeta wok-man meri long maining indastrilong Papua Niugini long lukautimgut helt bilong ol.Dispela em bikos ol maining

wok lain i save mekim planti woktumas na save kaikai planti gut-pela kaikai, dring planti bia na tuno gat gutpela eksesais bilong ol.Long dispela as tasol em nau iwok long lukim sampela ol main-ing wokman i dai long hat-atekna tu planti i gat hai-blut presana hat atek na long lewa na hatbilong ol.Dispela helt na sefti tok-lukaut

(alert) i bin kamap long sampelamun i go pinis tasol toksave i goaut yet tude. Em i bin kamap bi-hain long ol dai i bin sampelamaining kampani long PNG.

Wanpela ripot we i kamautlong Ofis ov Sif Inspekta ovMains i tokaut olsem long statlong dispela yia tasol, wanpelamain wokman i bin pundaunlong wok ples na wanpela saitlong bodi bilong em i dai o par-alais, na ol i kisim em long he-likopta i go long haus sik, tasolem i dai.

Long narapela ripot tu i tok

sampela ol maining wokman ikisim bagarap long wok-ples bi-long ol na pundaun tasol na dai.MRA Sefti Brens i tokaut

olsem i gat kain kain ol as tru orisen we i bringim kamap hat-atek o sik long lewa na hat.

Dispela em long hai-blutpresa, planti suga long blut,bikpela gris long bodi na bel isolap long kaikai planti na dring

bia tumas na nogat eksesais. MRA i tokaut tu olsem long

2016 PNG Maining Indastri i gatripot long 655 keis bilong laip-stail disis (sik). Insait long dispelaol keis em 55 pesen em lain emweit bilong ol i antap moa, 15em obesiti (fat tumas), 11 pesenem haipatensen (hai blut presa)na 5 pesen em daiabetik. MRA Sefti brens i tokaut tu

olsem i gat sampela rot tu i stapwe ol main wokman i ken bi-hainim long daunim o banisim olyet long kain ol laipstail sikolsem.Sampela ol gutpela rot we ol

maining wokman i mas bihainimem long kaikai gutpela heltikaikai tasol, lukaut weit level bi-long ol, mekim fisikol eksesaisoltaim, stop long simuk, kon-trolim pasin long dring bia, kon-trolim suga na sol i go long bodina oltaim ol i mas go longmedikol sekap long bodi bilongol.

Ol maining wokman nidim moa fisikol eksesais na mas kisim gutpelahelti kaikai na no ken dring bia tumas.

Leit Nius!Leit Nius!Leit Nius!Leit Nius!Helikoptahariap longkisimO’Neill longTari

I GAT ripot olsem polis i yusim foslong pasim wanpela bung we inaplong kamapim hevi long Tari, Helaprovins aste.Dispela bung em pati bilong praim

minista Peter O’Neill, em Pipels Ne-senel Kongres (PNC) i go pas longem.Ol i mekim rali long tokaut long

polisi bilong pati long Tari taun.Tasol taim ol sapota bilong wan

wan kendidet i kamap na i kros paitlong ol yet, dispela kros bilong olklostu i kisim Praim Minista.Polis i yusim tiages long rausim

dispela ol manmeri.Long dispela hevi, singaut i go

long wanpela helikota we i karimtim bilong Sif Seketari Isaac Lupariwe i gat Sif Ilektoral Komisina Patil-ias Gamato, Polis Komisina Gari Bakina Ami Komanda Gilbert Toropo

long Hailans rijon i mas lusim ol nago hariap long kisim O’Neill.

Potograpa bilong Wantok Nius-pepa Nicky Bernard i stap long dis-pela tim na i konfemim dispela hevi.Polis komanda bilong Hela

Michael Welly i konfemim dispelahevi tu.Ol PNC opisa i tok em i no bikpela

hevi na i tok i liklik hevi namel longol sapota.

Page 8: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

meriP10 Wantok Jun 22 - 28, 2017

Mekim na Save

BRETSapta 2...moa yet long hap 1 (BRET)Kaikai bilong givim strong

Tok I go pasLong sampela graun olsem Palestain na

Yurop, wit na outs na bali na rai em I kaikaibilong ol long olgeta de olsem kaukau nataro na banana long Papua Niugini, na raislong Esia. Ol I gat kain kain rot bilong kuim wit na

outs na bali na rai. Wanpela rot em Iolsem: Ol I brukim I kamap plaua na ol Itanim wantaim gris na wara, na bihain ol Ikukim kamap bret.

Tok bilong kain kain bretInsait lng wit na long bali na long rai tu, I

gat wanpela kain marasin bilong holim pasplaua, taim yu kukim. Long kon na rais nasogom I no gat. Long taro na kaukau nasaksak I nogat. Sapos yu memeim kaukauna bihain kukim o sapos yu wokim plauakon na bihain yu tanim wantaim wara nakukim, orait, sapos yu kukim long stov I godrai olgeta, orait, taim yu katim, bai em Ibruk bruk. Long wit I no olsem: Em bai pasna I stap olsem bret. Olsem na sapos yu laik kukim bret wan-

taim plaua kon, na plaua kaukau, na sak-sak, em I gutpela. Tasol yu mas tanimwantaim plaua wit. Mekim olsem, baimarasin insait long plaua wit I holim pasarapela kaikai tu na olgeta bai stap olsembret. Taim yu laik kukim bret, yum as I gat

sampela samting olsem stov, na yis, naplaua. Nau mipela I laik toktok liklik longdispela.

Stov bilong kukim bretOl man I no sve kukim plaua long sospen

wantaim wara Nogat. Ol I wokim narakainples bilong paia. Em I gat namel bilong enolsem bel. Paia I hat ausait. Ol I putim diswantaim plaua I go insiat, aia I hatim, tasolpaia yet I no holim dis. Sapos paia I holim dis, bai plaua I paia na

I no inap tan gut. Orait, paia I no holim diswntaim plaua, olsem na plaua I save staplongpela taim liklik insait long bel bilongstov na bihain tasol bret I tan. Paia I mas hatim tru skin bilong stov,

inap bel bilong en I hat gut. Olsem na ol Isave wokim stov long strongpela samtingolsme ston na graun. Ol I save wokim longstongpela ain tu, ol I kolim kas ain. Sapos yu laik wokim wanpela giaman

stov tasol, orait, yu ken wokim long olpeladram bilong kerasin. Yu ken wokim liklikstov long 20 lita dram (em I 4 galen dram),na bikpela stov long 200 lita dram (em 44galen). Lukim long piksa.

Lukim gen long neks isu insait long wik Ikam (Tok bilong wokim stov long dram)

ELC Mumeng merikamapim gutpela piksa

Paulus Tali i raitim

MOA long 500 meri long Evan-jelikal Luteran Sios (ELC) longMumeng, Morobe provins ikamap long wanpela spesellotu long las Sande bilonggivim sapot long ol meri husati wok skul na wok insait longsios.Long dispela taim tu, ol meri

i putim aut 5-yia divelopmenplen bilong ol long distrik.Reveren Elyamas Bakung,

hetman bilong Evanjelisim Di-patmen bilong sios i ges spikalong dispela bung.Roy Miringke, Nesenel Iven

siaman, ELC PNG Yut Dairekta

Robert Martin na Luluan Kai naRosemary bilong opis bilong olmeri long ELC PNG i bin stap tulong dispela bung.Reveran Bakung i tok em i

gutpela long lukim ol meri ikisim tingting long mekim olwok bilong sapotim ol merihusat i no mekim planti noistasol i soim tok bilong God longwok na skul bilong ol.Long 5-yia divelopmen plen,

ol meri i statim long 2014 naBakung i tok i amamas long ol ikamap wantaim dispela plen.Em i tok wantaim dispela plenol i ken mekim gut wok bilongol na i ken save long mak ol istap long en long wok bilong ol.

Dispela plen bilong ol emVisen 2020 ELC PNG.Em i tok wantaim dispela tu-

pela gutpela tingting na plen olELC meri long Mumeng i go paslong ol arapela grup longprovins na kantri tu long wokbilong ol.“Mi olsem Seketeri bilong

Evanjalisim mi laik tok amamaslong gutpela wok yupela ol lidainsait long distrik i holim han nastrongim wok bilong sios,”Bakung it ok.“Yupela ol lida i mas wok

wantaim ol Kristen manmerilong nem bilong Bikpela Jisasbai wok i ken go strong longdistrik na provins wantaim.”

Bakung i givim tok sori bilongCathy Mui, husat i NesenelDairekta bilong ELC PNG meri ino kamap bikos long sampelahevi tasol i salim amamas bi-long em i go long ol.Lida meri bilong NGO, Rose

Mary i tok em i save givim tren-ing long ol meri long kain pro-jek olsem na i amamas longlukim ol meri ELC long Mu-meng i mekim wok stret.Mary i save givim trening

long ol meri long nesenel leveli go daun long distrik na perislevel.Bakung i amamamas tu na i

tok tenk yu long distrik presi-den Pasto Tau Bingtau na Taralong go pas long ol meri longkamapim dispela plen.

Votim lida husat bai makim yu

Benorah C Hesehing i raitim

ILEKSEN em i taim bilong ol lidawantaim gutpela driman bilongbihain taim bilong wan wanilektoreit long askim ol pipellong makim ol i kamap lida bi-long ol.“Em i taim nau, long ol pipel

i makim lida husat bai harimwari bilong ol na makim ol longnarapela gavman.

“Mi wanpela meri olsem yu;taim mi laik makim lida, misave tingim helt, edukesen,famili sekyuriti na wankain luk-

luk long ol man na meri, ” Em-beseda bilong Yunaitet Stet ovAmerika long Papua Niuguni,Solomon Ailan na Vanuatu,Catherine Ebert -Gray i tok.Em i tok olsem, long lukim ol

meri i wok insait longdemokretik gavman, ol i masstap long bisnis, politiks na olnarapela bikpela wok tu.Embeseda, Gray, i tok tu

olsem, US Embesi long PotMosbi i stap long strongim raitsbilong ol meri; nau em ileksentaim na ol i laik helpim ol merilong stap insait long olgeta ilek-sen wok.

Dokta Orovu Sepoe, bikmerilong jenda na politiks i tokolsem yumi mas tingting longputim planti meri i go insaitlong gavman long dispela ilek-sen.“I bin gat liklik rong wantaim

ol meri memba lo palamenlongtaim; tasol yumi kenmekim gut moa, sapos yumigat planti meri olsem palamenlida long nupela gavman.“Sampla meri i resis long dis-

pela ilekesen; na em ol strong-pla meri long wokim dispelaresis wantaim ol man, longkantri we ol man tasol save go

pas long wok politiks,” DoktaSepoe i tok.Dokta Sepoe i tok tu olsem ol

pipel i mas save olsem oltripela vot bilong ol wantaim iimpoten. Olsem na ol i mas makim gut

lida wantaim gutpela drimanhusat bai pinisim gut dispelaresis na kamap lida bilong ollong gavman.Mista John Gana long Hope

Worldwide, i tok tu olsem pipeli mas makim lida husat baibringim gutpela sindaun bihaintaim na i no bagarap.

Ol meri long olgeta setelmen in-sait long NCD i amamas tru nakisim grup poto wantaim Em-beseda bilong Yunaitet Stet ovAmerika long Papua Niuguni,Solomon Ailan na Vanuatu,Catherine Ebert-Gray, long wok-sop bilong Wimen Patisipesenlong Ileksen long Pot Mosbi.Poto; Benorah C Hesehing

Kisim wok bai mekim yu wok gut Benorah C Hesehing i raitim

PLANTI ol meri long kantri tudei gat strong na i mekim olbikpela wok ol man tasol i savewokim bipo.Ol dispela meri save gat bilip

long ol yet olsem ol i kenwokim olgeta samting ol ilaikim na inap long mekim gutwantaim bel bilong ol.Racheal Apisai, 25, bilong Is

Nu Briten ,em wanpela bilongol dispela kain meri.Em i wanpela bilong ol 12

greduet bilong ol 2017 BridsingKos bilong Ekraf MentenensEnjinia.Mis Apisai em wanpela

Difens Fos soldia meri na gatnamba olsem Lens Kopral Api-

sai. Em i lusim wok bilong emna joinim Difens Fos long 2014,taim em i luksave olsem wokem samting yu mas laikim na fitgut long wokim wantaim bel bi-long yu.Na difens wok i gutpela moa

long em.Em i tok olsem: “ Wokim wok

na skul namel long ol plantiman i hat; tasol yumi mas noken pret, dispela bai mekimyumi strong moa long wok laipbilong yumi,” Mis Apisai i tok.“ Dispela pepa mi kisim em

makim stat bilong wok bilongmi na bai mi skul moa yet longdispela eria.“Bihain long olgeta hatwok,

mi laik tok tenkyu long papaGod long mekim isi long mi.

“Nau mi lukluk long sevimPNG Difens Fos gut wantaim olna wok bilong mi.“ Mi laik givim skul tok long

ol yangpela meri long lukluk gomoa yet na lukim tru ol husat;no ken bisi long wanem manbai tingting long yu,” em i tok.Mis Apisai i pinis long Kokopo

Sekenderi Skul, igo mekim Ilek-troteknoloji long Pot MosbiTeknikol na wok long SP Bruri,Lord & Co na bihain em wokolsen junia anaunsa long PNGFM taim ol i kisim em longdifens fos.Em i lukluk nau long go long

namba tu trening long Niu Zilenwantaim ol narapela wan wokbilong em.

Lens Kopral Apisai i salut longKomanda Asil Is, husat i givimSetifiket bilong em long BridsingKos bilong Ekraf Mentenens En-jinia long greduesen longMande, dispela wik.

Page 9: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

To contribute to this page, contact MY Media & News Agency on mobile: 70747450

Jun 22 - 28, 2017 Wantok P11

MR. Gabriel Andandi is contesting theTambul-Nebilyer Open Seat 2017. Heis endorsed and nominated by morethan 2,000 students from Tambul-Nebilyer in PNG and abroad becauseGabriel assisted them since 1997 andbelieve Gabriel can do more if hewins this election.Many people know Mr. Andandi

well given his school fee assistance to-wards more than 3,000 students since1997. Few do not know his back-ground. This article outlines Mr. An-dandi’s profile to the people ofTambul-Nebilyer to know well theirnew leader.Mr. Gabriel Andandi is from Laulga

Tribe, Lower Kagul District of Tambul-Nebilyer Electorate, Western High-lands Province. He attended Keripia Community

School in the Lower Kagul district andpassed the National Exams to doGrades 7 - 10 at Fatima High School inWHP (now Jiwaka province) from 1979to 1982 and continued onto AiyuraNational High School in the EasternHighlands to do Grades 11 to 12among the top students from through-out the country when PNG had onlyfour National High Schools. He successfully completed with a

Higher School Certificate and acceptedby the University of Goroka in 1985where he successfully completedDiploma in Teaching Secondary (withCredit) in 1986.In 1987, he won a teaching position

as a Secondary School Teacher at Mal-abunga Secondary in Morobe Provinceand later at Tusbab Secondary Schoolin Madang and taught Grades 7-12 till1990. During the term, he was plan-ning, teaching, assessing and reportingto Provincial Education Board on stu-dent performance, coordinated andreporting to University of Goroka onthe performance of students doingteaching practice and an active mem-ber of the Syllabus advisory Commit-tee.In 1991, he enrolled at the Univer-

sity of PNG in Port Moresby for furtherstudies and successfully completed in1993 and awarded Bachelor of Educa-tion. He joined PNG National Commis-sion for UNESCO from 1993 to 1998 asProgramme Officer Education and de-veloped and implemented the UN-ESCO Education Programme inpartnership with Department of Edu-cation and other agencies. Other tasksinclude developing and writing up pro-posals for funding from UNESCO head-quarters in Paris. This resulted insecuring US$200,000 for schools in thehighlands affected by frost in June1995. He also coordinated all APEC and

Commonwealth Education Pro-grammes and activities in PNG and fa-cilitated training for government andchurches on issues relating to educa-tion, science, communication and in-formatics. During that period, (1995 – 1997),

he was the Part-time Lecturer at theUniversity of PNG teaching Mathemat-ics, Education Curriculum, Statisticsand Economics where he developedthe Mathematics and Education cur-riculum programme for the academicyear and planned, lectured, assessedand reported to Head of Faculty on thestudents’ academic performance.Realizing that education is impor-

tant and can land him on better jobs,Gabriel Andandi enrolled at MonashUniversity in Australia on February1999 for Masters in Human ResourcesManagement and completed success-fully in November 2000. He returnedback to PNG and worked with the De-partment of Education from January2001 to February 2002 as Superinten-dent Operations: Policy Research andCommunication, coordinating all oper-ational matters related to the divisionincluding planning, budgeting and ex-penditure, supervising all operationalstaff within Policy and Research divi-

sion and organiz-ing and coordi-nating NationalEducation Boardmeetings.The best part

of his employ-ment came whenhe joined UNICEFPNG in February2002 to April2008 as Educa-tion ProgrammeOfficer: Coordi-nating the Pro-moting Girls’Education andChild FriendlySchool Projects.He developedthe UNICEF Edu-cation Pro-gramme for 2003– 2007UNICEF/Govern-ment of PNGMaster Plan ofOperations.

He mobilizedat the highestlevel and estab-lished UniversalBasic EducationTask forcechaired by Secre-

tary for Education, established na-tional and provincial Girls’ EducationCommittees in seven provinces andestablished 200 child friendly schools. One of his major contributions

came when he mobilized and createdaggressive awareness campaign at thecommunity level on the importance ofsending girls to school which resultedin bringing back 1,900 girls to school.

He wrote project proposals to pri-vate sector and development partnersto support education programmes andactivities which resulted in more fund-ing to support child friendly schools inrespective provinces. This ensured he created and estab-

lished network with provincial educa-tion offices, UN agencies, churches,NGOs, Education Department, govern-ment agencies and other develop-ment partners and effectivelyimplemented targeted programmes. Gabriel’s contribution was extensive

in scope with the primary aim to en-sure program identification, securingof funding and management when im-plementing identified projects and re-ported the results to donor agencies.Gabriel is currently self-employed

and successful businessman sinceApril 2008 and Managing Director ofNorman Finance Ltd which has

branches through the country. He con-ducts other consultancy work givenspecial skills and talents he acquiredfrom his education and job experi-ences over the past years including;• Experienced in project develop-

ment, planning, implementation,monitoring and reporting to donorpartners on certain programmesand activities

• Experienced in working in teamswith international organizationslike the UN (UNESCO, UNICEF, UN-AIDS, UNDP) and in partnershipwith AusAID, NZAID, EU and otherpartners with the paramount in-tention of achieving EFA goals.

• Extensive understanding of theeducation system in Papua NewGuinea, schools and people’s per-ception on development issueslike gender and HIV/AIDS

• Experienced in developing annualworkplans based on key pro-gramme objectives and able to de-velop strategies in order toachieve key outcomes

• Experience in writing annual re-ports, mid term reviews, projectproposals and donor report writ-ing

• Experienced in working withschool children and understandingthe main causes of why theydropout of school, especially thegirl child

• Able to develop strategies to en-sure out of school children to en-roll in schools to realize theMillennium Development Goals(MDG), especially goals 2 and 3

• Able to negotiate funding fromdonor partners and able to man-age funds for programme imple-mentation at national andprovincial level

• Extensive knowledge on how tocreate networks with key govern-ment agencies, donors, commu-nity, churches and NGOs foreffective programme implementa-tion

• Excellent understanding on prob-lems related to gender inequalitiesin Papua New Guinea and able tocreate advocacy at the highestlevel and awareness indistricts/communities.

• Extensive knowledge on buildingcapacity and training at theprovincial and district level espe-cially in the areas of Disaster man-agement, Friendly Schools,Gender and HIV/AIDS

• Able to work in a multi cultural en-vironment and able to understandpeoples background and cultures

• Computer literate: Basic PC skills,Windows, Power Point, Excel,PageMaker, Email, Internet

Gabriel Andandi’s highest careerachievements include;

• Bringing 1,900 girls back to schoolthat were out of school for variousreasons like school fees and earlypregnancy.

• Implementing the Girls Educationprogramme has given the passionto speak on gender issues which isa big concern for Papua NewGuinea. People seem to listen tomales advocating for more girls togo to school and more women inleadership positions.

• Incorporating Child friendlyschools (CFS) concepts into theprimary teachers college curricu-lum. One of the biggest achieve-ments in institutionalizing CFSwithin education system. The unitwas taught in 2009 academic year

• Developing a community basedstrategy where the whole commu-nity pays for children’s school feesregardless of you having a child inschool. This was initiated becauseone of the main reasons why chil-dren dropout is school fees

• Supported 30 primary schools insix provinces in developing theSchool Improvement Plans, to ne-gotiate funding from developmentpartners and individual countries.

Born on May 10, 1964 at WambulVillage, Lower Kagul district, and be-fore the political independence ofPapua New Guinea, Gabriel Andandiexperienced well the post and prePNG political, economic and socialconditions. He travelled the world given his UN

career engagements and experiencedmulticultural environment with clearunderstanding of geopolitical issuesconcerning our region and worldtoday and how it affects PNG. Given his vast experience and edu-

cational background, Mr. Gabriel An-dandi is firm that EDUCATING OURYOUTHS TODAY WILL PREPARE FOR ABRIGHT FUTURE. So more than 2,000Tambul-Nebilyer students in PNG andabroad endorsed and nominatedGabriel Andandi to contest the Tam-bul-Nebilyer Open Seat with a motto;“A Visionary Leader To Have An Edu-cated Population”The Tambul-Nebilyer students in

PNG and abroad appeal to their par-ents, relatives and the people of Tam-bul-Nebilyer to consider the educationof their children in the future and votefor Gabriel Andandi to be the Memberof Parliament representing the peopleof Tambul and Nebilyer in the next fiveyears and beyond.

The Giluwe Nius

G. Andandi – Qualifies to represent his Tambul-Nebilyer population

MR. Gabriel Andandi is contesting the Tambul-Nebilyer OpenSeat 2017.

Page 10: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

P12 Wantok Jun 22 - 28, 2017 komentri

KOMENTRI

EditorFrieda Sila Kana

Email: [email protected]

SAPOS yu askim wanpelakendidet watpo em i laik resislong nesenel ileksen, bai em itok em i laik bringim senis i golong ilektoret olsem na em iputim nem long resis. Sampelabai i tok i no gat divelopmen ikamap olsem na ol i laik bringimdivelopmen.

I gat ol gutpela na trupelamanmeri i resis long kamapimgutpela sindaun na i gat ol dis-pela lain husat i belhat na i resis.

Ol lain i belhat na resis i gatbelpen long gavman o long sitingmemba olsem na ol i resis longwin na bekim dinau.

Long Mosbi i gat sampela bi-long ol dispela kain kendidet istap ples klia. Planti bilong ol Ibin holim wok long gavman bipo.

I gat ol lain husat i belhat longgavman i bin kotim ol na ol i pinislong wok o i no kisim mani bilongol, olsem na ol i laik bekim dinau.Sapos ol i win na go long pala-men bai ol i traim bekim dispelawari bilong ol.

Ol dispela lain i no gat trupelapolisi o plen bilong divelopimilektoret na kantri. Ol i tingtinglong ol yet.

Mobeta ol pipel i opim ai naluksave long dispela kainkendidet. Planti bilong ol i toktoktasol na ol pipel i bilip. I no gatgutpela plen bilong ol longkamapim tru wok long bihaintaim.

Dispela wik i las wik nau longol kendidet i kempen na grisim olpipel long givim vot long ol.

Planti kain kain gris toktok ikamap long maus bilong ol lidabilong pati na ol kendidet yetlong ol gutpela wok ol i bin

mekim o ol bai mekim saposyumi givim vot long ol.

I gat wan wan pati na olkendidet i mekim ol toktok longwanem kain polisi ol i gat na olwok ol bai mekim long taim ol iwinim ileksen.

Long planti ples, ol pipel i ama-mas long lukim ol kaikai na dringna mani ol kendidet i karim raunna skelim i go long wan wanhaus lain. Ol i save olsem taim bi-long ileksen em i taim bilong frikaikai na kisim mani.

Dispela pasin i wok longkamap tu long ol bikpela sitiolsem Pot Mosbi.

I gat mani i wok long kapsaitlong putim ol edvetaismen longniuspepa, redio na televisen namobail fon. Na i gat tu ol kainkain nius i kamap long soselmedia.

Sampela i gutpela na sampelai giaman toktok tasol.

Dispela ileksen i lukim bikpelasenis i kamap long ol rot bilongkempen.

Ol politikal pati i putim strong-pela toktok egensim ol birua bi-long ol long ol edvetaismen longniuspepa. Em i nupela pasin bi-long daunim ol birua politikalpati.

I gat bikpela wok i kamap longmekim dispela ileksen i seif na olpipel i fri long votim husatkendidet ol i bilip bai inap helpimwan wan ilektoret long kantri.

Gavman i putim bikpela manitru long wok bilong sekyuritilong ples bilong vot na long plesbilong kaunim ol vot.

Yumi hop dispela ol samtingbai helpim wok bilong 2017 ne-senel ileksen i ran gut na PNG iken lukim wanpela gutpela gav-man i kamap.

Em i las wik bilong skelim guttingting na makim ol trupela lida.

Kantri bilong yumi i nidim olgutpela strongpela Kristen lidahusat bai i no inap pret longmekim wok long stretpela pasin.

Taim bilong ileksen i kamklostu nau, na em impotenlong ol meri long toktok nawok strong long lukim gut-pla lidasip long narapela 5-pela yia.

Long ol pipel husat bai votgo long ol wokman na merilong ileksen taim, olkendidet na ol lain i savestrongim gutpla lidasip wok,ol meri long kantri i gatbikpela wok long mekimlong lukim gutplela lida iwin na strongim rait na sansbilong ol meri.

Longtaim i kam nau, Yu-naited Steit(US) Embesisave putim bung bilong olmeri long lukluk long olstrong, gutpela tingting nawari bilong ol meri longkantri.

Long dispela yia, bung ikamap long Yunivesiti ov

Goroka (UOG) na ol meri ibin tokaut long ol samting oli ken wokim long dispelataim bilong ileksen.

Mi amamamas tru longgutpela tingting na toktokbilong ol meri long dispelabung na lukim ol meri i resislong dispela ileksen.

Planti bilong ol dispelameri resis long dispela ilek-sen i gat gutpela save na li-dasip long ol wok olsembisnis, na ol gavman wok tu.

Long dispela ileksen, PNG

Ilektorel komisen bai putimlain bilong ol meri yet longgo vot na em i gutpela.

Em bai helpim ol meri guttru long vot gut, fri na nogatporet na lukim planti merikisim lidasip wok.

Yunaited Nese (UN) ripoti tok ‘Ol meri long planti haplong wol i no save stap longwok politiks bikos longnogat gutpela edukesen naol wei bilong lukim ol merilong pasin kalsa bilong wanwan ples’.

Kantri bai no inapkamapim gutpelademokresi sapos hap bilongpopulesen i no inap soimdemokretik rait bilong ol.

Olsem na ol man husatbai wok long ileksen taim,mas wok strong na larim olmeri i vot gut long laik bi-long ol yet.

Ileksen em sans bilong yulong makim gutpela lida nabai yu stap bihain long 5-pela yia olgeta long kisimdispela sans gen.

Yu mas makim lida husatbai bringim gutpela sidaunlong dispela ol yia, na inoman husat bai bringimbagarap long yu.

Ol pipel i mas wok bungwantaim long lukim ol merii stap insait long ol ileksenwok na vot gut long laik bi-long ol yet, long lukim gut-pela lidasip wok i kamaplong kantri long narapela 5-pela yia long kam.

Catherine Ebert-GrayU.S. Embeseda long

Papua Niugini, SolomonAilan na Vanuatu

Embesi bilong YunaitedSteit ov Amerika (USA), PotMosbi

Printed and Published at:Dove Travel Building,Level 2,: Section 24, Lot25, Angau Drive/ LaharaAvenue Junction, Boroko

Taim bilong ol meri long Sanap strong

Las wik nau bilong skelim guttingting na makim trupela lida

Jada 017!Votim ol meri long dispela 2017 Ileksen!

Page 11: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

Nicky Bernard i raitim

ST Martin de Porres longMorata insait long Pot Mosbii gat 9-pela nupela Asosiet ool wok manmeri bilonghelpim ol tarangu.

Long Sande namba 4 de bi-long dispela Mun, St Martinde Porres sios long Morata ibin mekim wanpela bikpelamisa long blesim ol dispela 9-pela manmeri. Insait long dis-pela 9-pela i gat 5-pela merina 4-pela man i kisim bles longFr Rozario Menezes husat emi wanpela bilong ol MontfortFada i lukautim Pot Mosbidaioses.

Fr Rozario, i tok wok bilongol dispela 9-pela manmeri em

long helpim ol tarangu husat ilaikim helpim na tu long goraun na pre long ol lain longhaus sik, haus kalabus na olliklik Kristen grup long hap olstap.

Fr Rozario i tok dispela ol 9-pela manmeri i kisim skul longtupela yia olgeta na longSande em blesim na givimstrong long ol long mekimwok helpim long ol manmeri.

St Martin de Porres i binpulap tru long ol manmeri napikinini long witness long oldispela 9-pela manmeri longkisim blesing na stap strong.Ol famili bilong ol dispela 9-pela manmeri tu bin stap longluksave long wok ol bai mekimlong helpim ol tarangu man-

meri na pikinini.Ol dispela 9-pela bai lainim

liklik moa skul long 30-pela de

bipo long ol yet i ken karimwok raun long lukluk longturagu manmeri na pikinini.

Jun 22 - 28, 2017 Wantok P13 siosnius

Yut, Meri naFamili

Pastor Barbara Lunge

Ol lukaut pikinini manbilong God

Yupela ol pikinini man God i kisim na lukautim. “Taim God i no mekim graun i kamap yet, na

em i makim yumi pinis long pas wantaim Krais,bai yumi ken i stap holi. Bai yumi ken i stap stret-pela manmeri na i no gat asua long ai bilong en.”Efesus 1:4-5

Ileksen na makim man bipo yet i minim olsem,“long tingim pinis pastaim long em i kamap” nadispela kain pasin em i makim tingting bilong Godwe bai kamap bihain long ileksen.

Ileksen em i laik bilong God insait long Kraislong i gat pipel bilong em yet, we bai gat laip wan-taim em na mekim ol spesel wok we i stap longtingting bilong em.

“Long wanem ol man bipo tru God i tok pinislong kisim bek ol, em i makim ol tu, bilong kamapwankain olsem Pikinini bilong em. Olsem baiplanti pikinini i ken i stap, na Krais i ken i stapnamba wan brata bilong ol. Na dispela ol manbipo em i makim ol, em i singautim ol tu. Na dis-pela ol man em i singautim ol, em i kolim ol stret-pela man. Dispela ol man em i kolim ol stretpelaman, em i givim gutpela laip na biknem bilong emyet long ol.” Rom 8:29-30.

God em i spirit, na olsem em i salim spirit bi-long em long kotim ol man long bel bilong ol longgo bek long em yet.

“Yumi stap lain manmeri bilong God, olsem nayumi mas harim tok bilong Holi Spirit. Em i tokolsem, “Nau sapos yupela i harim maus bilong mi,orait yupela i no ken pasim strong bel bilong yu-pela, olsem bipo ol tumbuna bilong yupela imekim long taim ol i bikhet na sakim tok bilongmi. Ol i stap long ples drai na ol i traim mi.” Hibru3:7-9.

Olsem ol pikinini bilong Israel i bin strongim belbilong ol long ples drai, inap long 40 yia long ol ino harim spirit bilong God, ol pikinini bilong Godwe em i makim ol insait long spirit tu i mas putimia na harim toktok bilong spirit bilong God na bi-hainim.

“Tasol sampela manmeri i kisim em, em ol laini bilip long nem bilong em. Na em i givim nambalong ol bai ol i ken kamap pikinini bilong God. Oli no kamap pikini bilong God long blut bilong pa-pamama, o long laik bilong bodi, o long laik bilongman. Nogat. God yet i mekim ol i kamap pikininibilong em” Jon 1:12-13.

“Nau yupela i stap pikinini bilong God. Olsemna God i salim Spirit bilong Pikinini bilong en ikam pinis long bel bilong yumi na Spirit i mekimyumi i singaut long God olsem, ‘Aba, Papa.”

Pasin bilong laikim namel long papa BikpelaGod i mas kamapim pasin bilong felosip na stapklostu wantaim em. Yumi bai lukim planti gutpelasamting we yumi no save lukim bipo insait longspirit laip bilong yumi.

“Tasol taim i laik kamap, na nau i kamap pinis,na olgeta man i laik lotu tru bai ol i lotu long Papalong strong bilong Holi Spirit na long pasin i tru.Na Papa i laikim tumas bai ol kain man olsem imas lotu long em. God em i Spirit. Na ol man ilotu long em, ol i mas lotu long strong bilong HoliSpirit na long pasin i tru.” Jon 4:23-24.

I no gat mak insait long spirit bilong God. Godbai mekim olgeta samting long strongim pasin bi-long stap olsem pikinini man bilong em inap yugo bikpela.

Olsem nau yupela i stap olsem ol pikinini manbilong God yumi gat ol samting we God i gat nayumi papa long ol samting bilong God wantaimKrais Jisas. Olsem ol pikinini man nau yu bilip namekim senis we bai mekim olgeta samting God ikamapim i mas tanim i go bek long God na lotulong God papa bilong yu, man i kamapim yumi!!

St Martin de Porres gat nupela Asosiet

Montfort i autimtokpisin buk

Nicky Bernard i raitim

MONTFORT Misi-nari long Papua Ni-ugin i autim tokpisin buk bilong ol,ol kolim long “Tru-pela Divosen i golong Santu VirgoMaria”.

Dispela buk i gatlong tokples Francena Inglis tasol ol lainlong Montfort ikisim na tainim i golong tok pisin longhelpim ol manmeribilong Papua Niug-ini long ridim nasave gut.

Fr RozarioMenezes longMontfort SOSAITIlong Pot Mosbi i gopas long stretim dis-pela buk long golong tok pisin. Em ilukim olsem dispelabuk bai helpim truol manmeri longstrongim bilip bi-

long ol long pre nalotu.

Em tok taim oltanim dispela bukpinis i em kisim i golong India na olprinim long hap, emi kisim wanpela kopibilong buk na givimlong papa Santuolsem presen bilongMontfort longPapua Niugini. FrRozario tu i givimwanpela billum i gowantaim buk longpapa Santu olsempresen i kam long olmama long Moratahusat save lotu longSt Martin de Porresolsem hap han bi-long Montfort longPot Mosbi.

Dispela nupelabuk long tok pisinTrupela Divosen i golong Santu VirgoMaria ol salim longK10 na yu ken kisimkopi bilong buk longMorata peris

Fr Rozario i tokaut long wanem toktok i stap insait long dispelanupela tokpisin buk long ol manmeri na pikinini long haus lotu.Ol poto: Nicky Bernard

Luteran sios gat redio stesinJoyce Huanjo i raitim

KRISTEN Redio 89.1 FM The Voice of theGospel, em i nupela redio stesin bilongLuteran sios.

Sios Kaunsil bilong Evenjelikal LuteranSios (ELC) bilong Papua Nuigini i opim dis-pela redio stesin bilong sios long las wikFonde.

Redio stesin i stap long Martin LutherSeminari long Lae na i wok long brodkasi go aut long Lae tasol long frikuensi89.1.

Long wankain taim, dispela stesin i golong intanet na ol manmeri we arapelaol manmeri long wol tu i ken harim.

Dedikesen bilong studio na komunike-sen bilding i bin kamap long las mun.

Redio stesin i no gat planti wokmanbilong long wanem em i nupela projekbilong sios.

Redio i gat ol volentia sumatin bilongMartin Luther Seminari na Yunivesiti bi-long Teknologi long Lae husat i savehelpim redio jenelis Joyce Huanjo longmekim ol redio program na arapelawok.

Wok brodkas i save kamap long Fraidei go long Sande na long Mande i go longFraide i gat ripot bilong ol programtasol.

Het bisop bilong ELC PNG, Jack UrameI bin opim dispela stesin, na em i tok,dispela bai i wanpela rot we Luteran siosi ken bringim gut nius bilong Krais i golong pipel.

Het bisop i tok namel long plantisalens sios i bin bungim, dispela i no binpasim ol wok long go yet na dispela emi wanpela bilong ol driman bilong sios nasios kaunsil we nau i karim kaikai.

Longpela taim wokman bilong LuteranKomunikesen Senta, Jerry Daniels i toktenkyu i go long Mision Einweldt long Je-

mani na KED long sapot bilong ol longmani wantaim helpim Spesel ProjekOpis, Asset Menesmen Yunit bilong ELCPNG, Sios Patnasip Program bilongtrenim ol volentia na ol lain husat i binsapotim dispela wok.

Daniels i tok olsem ol Kristen manmerii mas stat liklik na bihain ol i ken mekimwok i go kamap olsem ol arapela rediostesin nau i stap.

Komunikesen wokman Daniels i tokBisop Dokta Wesley Kigasung husat i daii bin kirapim tok bilong ELC PNG long oli mas i gat wok bilong redio stesin nasios Kaunsil i bin pasim tok long yia 2006na long 2007 bisop i dai.

Bisop Gigere Wenge husat i kisim plesbilong em i bin strongim tok long kamapbilong dispela redio stesin.

Wanpela lei man Thorsten Krafft, iwok olsem tenikel edvisa long projek.

Het bisop bilong ELC PNG, Jack Urame

Bilip manmeri bung long sefti bilong sumatinJoyce Huanjo i raitim

SEKYURITI na sefti ibikpela samting long Lae,Morobe provins.

Martin Luther Seminerii stap long arere bilong sitina planti taim i savebungim hevi bilong olraskol na ol stilman.

Sekyuriti banis bilongdispela skul i olpela na i

bruk na ol manmeri(planti em ol drag bodi) isave go insait long semi-neri na brukim haus bi-long ol tisa na domitoribilong ol sumatin na stilimol samting.

Long stretim dispelahevi, menesmen bilongsemineri na ol bilipman-meri i bung long wanpelalotu long bungim mani na

sanapim nupela sekyuritibanis.

Ol i askim ol arapelabilip manmeri, bisins hausna ol lida long givim sapotbilong ol.

Menesmen i tok longstil na raskol pasin, semi-neri i lusim ol samting ikost moa long sampelatausen Kina.

Page 12: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

entatenmen Jun 22 - 28, 2017 Wantok P16

Rural skul sumatin gat stail long amamsim WED JAMES G. KILA i raitim

MASKI skul bilong ol i staplongwe tru long bikpelataun na siti, tru tumasplanti ol rurel skul insaitlong Papua Niugini i gatplanti gutpela stori bikosol i save yusim wanem lik-lik samting ol i gat longkamapim ol naispela sele-bresen long amamasim oltisa na wanskul bilong ol.Planti ol skul selebresen i

save soim tru kala na stailbilong PNG stret, na dispelai no giaman giaman o poto-kopi nabaut olsem ol skullong taun na siti i savewokim. Ol rurel skul savesoim stret pasin na kalsa bi-long rurel PNG bikos ol istap klostu long en-vairomen em bus, graun,wara na solwara.Long las wik Tunde, mi

bin stap long Dein praimeriskul long Raikos distrik longMadang provins na milukim ol rurel pikinini osumatin i luksave long WolEnvairomen De (WED). Natru tumas mi amamas longkain ol pilai, danis nastringben song ol sumatin ikamapim long luksave longdispela intenesenel de weplanti lain long wol (plesgraun) tu i luksave long en.Het tok bilong WED long

dispela yia em ”Appreciateand conserve our land andour sea”…Long Tok Pisinbai yum tok, Amamas longyusim na lukautim graun nasolwara bilong yumi longarapela long bihain taim, iken yusim gen.Ol tisa wantaim ol

sumatin long wan wan greti kamap wantaim ol projekbilong ol yet long soim longWED long Tunde. Olsumatin i droim ol piksa naposta we i tokaut long gut-pela was na rot long lukau-tim bus, graun, wara na

solwara em envairomen. Oli putim kamap ol danis, olaskim na bekim (riddle)long envairomen na tu pilaistringben na singsing longamamasim dispela de.Long moning taim long

Tunde, Jun 6, bihain longolgeta sumatin i klinim gutskul graun na rausim olpipia, olgeta i sanap longasembli, na wanpela dutitisa meri i askim long sam-pela voluntia long go longfran na paitim gita long olbai singim ol lotu song. Dis-pela em divosen o liklik lotuwe i save kamap long ol-geta asembli de long dis-pela rurel praimeri skul.Duti tisa i bin askim tripela

taim long ol apa praimeristuden long gret 8 na gret 7long go long fran na paitimgita long go pas long sings-ing, tasol no gat wanpela ivoluntia long go long fran.Ating ol i mas sem?Samting olsem tripela

minit bihain, mipela olgetahusat i bin stap long dispelataim i guria stret long lukimtupela sotpela sumatin kris-mas bilong ol i mas 8 o 9 iwokabaut isi tasol i go longfran na kisim gita. Bihainnarapela lowa praimerisumatin i bihainim ol i go. Sais bilong ol dispela

tripela sumatin i paulim aibilong planti long mipelabikos ol luk olsem ol liklikmangi . Tasol tru tumas,taim ol i paitim gita nakamapim pairap longstring, musik bilong gita ipairap nais tru.Ol tripela sumatin ya

nem bilong ol em YutikasDogen na Stanley Naparolong gret 3 na NevilleKembe bilong gret 4A longDein praimeri skul.Tripela sumatin ya i pilai

gita nais tru na olgeta skulsumatin long asembli isingim ol naispela lotu song

na liptimapim nem bilongGod long kamapim gutpelaenvairomen olsem bus,graun, wara na solwara emyumi ol pipel bilong PNGsave amamas long en.Dispela WED selebresen

long Dein praimeri i binkamap nais tru bikos olwan wan klas i putimkamap ol danis na ekt na tuol tisa i go pas long olsumatin long soim ol eni-mal danis. Sampela longdispela em ol enimal songbilong narapela provins emol tisa i skulim ol sumatinna ol i mekim nais tru.Dein praimeri skul i gat

moa long 500 sumatin, na igat 15 tisa bilong planti hapbilong PNG i go wok nastap long hap.Het tisa bilong Dein

praimer em Simon Douglas,na dispela strongpela man ikamapim planti gutpelasenis na divelopmen longdispela rurel skul longRaikos distrik.No gat rot i go long Dein

praimeri skul na planti olarapela skul insait long dis-pela eria long Raikos. Oltisa save yusim moto bot odingi long go kam longMadang taun long kisimskul saplai na baim ol samt-ing bilong lukautim ol yetlong stap na sevim Eduke-sen Dipatmen long dispelarural ples.Ol sumatin bilong Dein

praimeri bihain long gret 8save go het long wokimgret 9 long Raikos Sek-enderi skul. Dispela skul istap sampela aua longwena bai ol i mas abrusim foao faivpela riva pastaim longgo kamap long hap.Maski olsem i gat hevi i

stap long ol rurel ples, olskul sumatin i amamas yetlong promotim kalsa napasin bilong PNG na ama-mas na luksave long WED.

(Antap Poto):Tripela studen YutikasDogen, Stanley Naparo naNeville Kembe i pairapim gitanais tru na olgeta sumatin isingsing.

(Poto lo Rait):Ol lowa praimeri skul meri idanis

(Poto lo Lef):Tisa i go pas long ol sumatinlong paitim sel kokonas longmekim enimal song.

(TambloPoto):Gret 3 sumatin long Dein redilong danis kalap kalap. Ol poto: James G.Kila

Page 13: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

Long bipo tru i no gat wanpela man i staplong ples Eglem. Planti meri i stap long dis-pela ples. Wanpela taim san i kamap na i gut-pela taim bilong i go long bus na painimkapul. Nau ol meri i tingting long i go bus napainim rop bilong wokim bilum. Ol i redi longgo nau ol i kisim planti kaukau na i slip.

Tumora moningtaim tru ol i kirap na wok-abaut i go long bus bilong painim rop bilongwokim bilum. Ol meri i stat long wokabaut igo long bus, ol i kamap long hul bilongmaunten na skelim sampela i go long arerebilong wara em i kisim rop i go, na i lukimhaus bilong wanpela pisin i stap. Meri ya ikisim dispela haus pisin, i lukim wanpela kiaubilong pisin i stap. Nau meri i kisim dispelakiau ya. Nogat, em i brukim. Nau meri i kisimdispela na kaikai.

Bihain em i kisim sampela rop na i kampainim ol wantok, na ol i kam long haus bi-long ol. Em i no tok save long ol brata bilongem long em i kaikai kiau. Em i kam tasol. Natripela mun i go pinis na yangpela meri belbilong em i solap nau. Ol brata bilong em oli askim em, brata yu kaikai planti na bel isolap. Meri i tok nogat.

Ol i stap i go na winim 9-pela mun. Meri iklostu karim pikinini, i pilim pen, na i mekimkain kain pasin. Em i slip long graun, rabimgraun long skin bilong em, krai na klostu ilaik indai nau. Ol brata bilong em i no lukmwanpela kain pasin olsem bipo. Ol brata bi-long em ol i tok, Ating em i laik i dai namekim olsem. Nau ol i lukuk i stap na meriwantok ya i karim pikinini man. Ol merilukim dispela pikinini man, ol i guria noguttru long dispela pikinini man. Olgeta meri i

amamas tru long dispela pikinini man. Ol ikis long meri i karim pikinini man.

Nau ol i kisim dispela na lukautim i stapna winim 3-pela mun. Mama bilong en nabrata bilong em, tupela i kisim dispelapikinini i go long gaden. Tupela i putimpikinini long as bilong diwai long ples kol, natupela i kisim kukamba i stap.

Wanpela taragau i plai i kam sindaun longhan bilong diwai, pikinini i slip long en. Tu-pela mama i lukluk i stap. Wantu, taragau iplai i kam daun na kisim dispela pikinini manlong tupela lek bilong en na plai i go antapna sindaun long han bilong diwai. Tupelamama i bikmaus na singaut strong, tasoltaragau i tok, “pikinini bilong mi nau. Mikam kisim i go. Yutupela i go long haus bi-long yutupela.”

Taragau i toktok na i sindaun yet long hanbilong dispela diwai. Tupela mama i krai natromoi stik i go antap. Tasol i no inap. Bik-maus tasol i no inap. Klostu san i go daun,taragau i tokim tupela mama: “Yutupela i golong haus, pikinini bilong mi nau mi yet kismi go.”

Tupela mama i krai sori nogut na rabimgraun long pes na i kam long haus na storilong ol arapela meri olsem. Long taimmipela i go long bus bilong painim rop bi-long wokim bilum, long dispela taim mikisim kiau bilong taragau. Ating long dispelami karim pikinini man bilong taragau yet itokaut na kisim pikinini i go.

Ol mama i krai sori i stap. Bihain ol imekim pati long pikinini bilong ol yet imekim wok long gaden bilong lusim tingtinglong pikinini bilong ol na i stap nating.

Taragau i kisim dispela yangpela boi i go longbus na i putim long hul bilong diwai. Taragau igo raun long bus na kilim kapul, kisim i kam nagivim pikinini boi bilong en. Oltaim taragau imekim olsem i go na yangpela boi i kamapbikpela. Nau pikinini i no inap moa slip long hulbilong diwai. Olsem na klostu san i go daun,taragau i bringim yangpela boi i kam long plesbilong ol mama i stap long en. Ol mama i mu-muim kaukau pinis na i kam ausait na mekimkain kain stori i stap.

Nau ol i harim win bilong pisin i pairap. Oli kirap na lukluk i stap ya taragau i bringim

yangpela boi kam klostu long meri i stap longen, ol mama i kirap nogut tru na holim pasdispela boi. Na taragau i plai i go long bus.

Nau dispela boi kamap bikpela na i maritimol mama bilong em yet na karim plantipikinini man. Dispela lain man ol i save kolimMunjika. Ol i slip klostu long Tiria insait longW.H.P.

Taim ol dispela lain i laik singsing, ol i savepasim gras bilong taragau. Ol man i kamappatpela na naispela tru. Ol arapela lain mani save tok, ol dispela lain Mujika i kamaplong taragau na i kamap gutpela.

entatenmen

Ol wod lista:

ABUSIMAIBIKAAMBEROI

ANKAIMBABELGAMBAIBAIBIGINBOINIM

DAIVADESDROIMEKSAMPELFANOL

GOAPIMGURIAHAMBAK-MANHASIS

HUMIMESJEKIMKANGKANGKIRSEN

LULUAIMALAMBURPAURASISELIM

PPAAIINNIIMM WWOODD PPIILLAAII

Jun 22 - 28, 2017 Wantok P17

Em nau! Ol pikinini i ken painim rot

i go long ples wantaim Wantok lain...

Stat hia

Watpo taragau makim Hagen STORI BILONG TUMBUNA

Pinis

Page 14: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

P18 Wantok Jun 22 - 28, 2017 abcnius

Fiseris Atoriti i tokim pipellong no ken yusim dainamat

John Papik

I gat strongpela toktok i golong ol pipel long nambisples long Papua Niuginilong i no ken yusim daina-mat long painim pis.

Nesenel Fiseris Atoriti itok dainamat i save bagara-pim rip, kilim ol pis na ol ara-pela ol samting tu aninitlong solwara, na tu i kenkilim dai pipel husat i yusim.

Fiseris opisa MarkBangkoma i tok long 2016sampela man long plesTatana insait long Pot Mosbii bin dai long taim ol i yusim

dispela wei bilong painim pis.Em i tok i gat lo i stap

pinis long was long ol pipel i

save i yusim dispela pasinlong painim pis na ol inap golong kalabus long en.

Wanpela penting long Pot Mosbi i soim piksa bilong nogutpasin bilong kilim pis long dainamat.

Ol refuji long Manus i winim

70 milien dola kompensesen

Caroline Tiriman

LOYA bilong ol refuji naasailum sika long Australianimigresen ditensen sentalong Manus Ailan, BenLomai, i tok em luk olsemem bai rausim dispela keisbilong "false imprisonment"long Suprim Kot bilongPapua Niugini.

Mista Lomai i mekim dis-pela toktok bihain long di-sisen bilong Gavman bilongAustralia long mekim 70 mi-

lien dola out-of -court setel-men long 731 refuji husat istap long Manus Ailan.

Dispela disisen i bin kamaut long Victorian SuprimKot long keis we MistaLomai i tok em i bin givimlong bikpela lo kampani,Slater & Gordon.

Immigresen minista bi-long Australia i bin tokimpalamen olsem dispela 70milien dola komepensesen igutpela long wanem em baisevim gavman planti moa

mani. Mista Lomai i tok tupela

gavman bilong Australia naPNG i mas wok nau longmuvim aut ol asailum sikana refuji long Manus Ailanbipo long 31 Oktoba olsemol i tok pinis.

PNG loya Ben Lomai.

Ol i painim yet 15 pipel husat i luslong solwara

Sam Seke

SOLOMON Ailan Sets naResku Kodinesen Senta i tokolsem, sans bilong painim ol15 pipel husat i lus yet longsolwara long Marau longisten Guadalcanal, em noluk gut tumas.

Ripot i tok i 23 pipel i bin

lusim Uhu long Wes Are'arelong Malaita Provins longTrinde moning, na bananabot bilong ol i bin kapsait.

Prinsipal Sets na ReskuOpisa, Peter Young i tokolsem ol i bin sevim seven-pela pipel pinis, tasol wan-pela pikinini i bin dai.

Em i tok narapela bot i bin

lusim Uhu long wankaintaim wantaim 21 pipel insaitlong en i bin kamap gut longMarau.

Mista Young i tok ol imekim wok bilong painim ollain i lus yet tasol taim noguti mekim na i luk olsem ol i noinap painim ol dispela pipeli stap laip yet.

Ol Manam long Madang kea sentai nidim helpim

Caroline Tiriman

WANPELA lida bilongManam Ailan long Madangprovins i askim gen provin-sal na nesenel gavman longstretim ol bikpela wari bi-long hangre na sik long olkea senta long bikplesMadang.

Paul Maburau i mekimdispela toktok bihain longManam Volkeno i bin pairap

na bagarapim ol gadenkaikai na planti ol narapelasamting bilong ol pipel longwanpela mun i go pinis.

Em i tok taim ol i binkamap long ol kea senta,disasta opis bilong gavman ibin givim ol wanpela begrais, wanpela beg flaua nawel bilong kuk, tasol ol dis-pela samting i pinis na nauol i sot tru long kaikai,marasin na wara.

Em i tok tu olsem, ol pipelbilong em i laik go bek longples bilong ol na dai longhap long wanem tupela gav-man wantaim i lus tingtinglong ol.

Mista Maburau i tok em ilaik provinsal na nesenelgavman long tingting gutlong laip bilong ol Manampipel na tu long edukesenbilong ol pikinini.

Ol Pasifik kantri i mas tred wantaim Esia na i no Pacer-Plus

Caroline Tiriman

OL Pasifik Ailan kantri i mastingting long kamapim olwok tred wantaim ol kantrilong Esia na lus tingting longPacer-Plus wokbung wan-taim Australia na Nu Silan.

John Salong wanpelakomyuniti lida na bisnismanbilong Vanuatu i mekim dis-pela toktok taim Australia,Nu Silan na nainpela Pasifik

kantri i bin sainim dispelaPacer-Plus agrimen longTonga.

Tasol tripela kantri bilongMelanesia, Fiji, Papua Niug-ini na Vanuatu i no stap longdispela tred agrimen.

Ol Pasifik Ailan kantri i binstatim ol toktok wantaimAustralia na Nu Silan longdispela tred agrimen longyia 2009 na las wik tasol ol isainim na kamapim olsem

wanpela lo.Sampela saveman long ol

wok mani i wari olsem dis-pela agrimen bai helpimtasol Australia na Nu Silanna i no ol Pasifik kantri.

John Salong i tok moaolsem, i gutpela long ol Pasifikkantri i mekim tred agrimenwantaim ol kantri long Esialong wanem ol i gat plantipipel tru na bai ol i laikim olprodak bilong Pasifik.

Ol Pasifik lida i sainim Pacer-Plus long Tonga (PIF Photo)

Ol Melanesia i holim graun tasol ol asples

Australia i no gatLONG dispela stori, bai yumilukluk long olsem wanem olpipel long planti kantri longMelanesia i papa bilonggraun bilong ol yet tasol olasples pipel bilong Australiai no gat.

Emeritus Profesa CliveMoore bilong histori dipat-men long Yunivesiti bilongQueensland - husat i savegut long histori bilong Aus-tralia na Melanesia na i binkisim Cross of Solomon Is-lands awot long 2005 longolgeta wok bilong em longhistori bilong Solomon Ailani bin toktok long dispela.

Profesa Moore i tokbikpela diferens nau emolsem, long olgeta ples weBriten i bin lukautim longPasifik, em i luksave olsem

olgeta pipel i papa bilonggraun.

Tasol long Australia, gav-man bilong Briten bipo i nobin luksave olsem ol Abori-jini na Tores Stret ailan pipeli papa bilong graun.

Profesa Moore i tok, longAustralia na Nu Silan, olBritis i kam sindaun – tasollong ol ailan, ol i go longranim gavman na sampelaplantesin.

PPP i sapotim ol spesel sit bilong ol meri long

palamenCaroline Tiriman

WANPELA lida meri bilongPapua Niugini na lida bilongPNG Greens pati bipo i tokkantri i mas bihainim tingt-ing bilong Pipels ProgresPati long putim ol sit bilongol meri long palamen.

Dorothy Tekwie husat i Pres-iden bilong Wes Sepik Kaun-sil ov Wimen i mekim dispelatoktok long sapotim lida bi-long PPP, Ben Micah long bi-hainim dispela tingtingsapos em i winim ileksen.Ms Tekwie i tok, kantri bairan gut na no gat planti ko-

rapsen tumas sapos plantimeri i go insait long Pala-men long sit bilong ol yet.Em i tok tu olsem PNG i gatpinis ol risev sit bilong olmeri long Bogenvil na tulong Sentral Provins.Nesenel ileksen bai stat longJun 24 i go inap long 8 Julai.

Profesa Clive Moore na olpela Gavana Jeneral bilong SolomonAilan, Sir Nathaniel Waena.

Page 15: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

Jun 22 - 28, 2017 Wantok P19wolnius

Ol 79 pipel i dai long Grenfell Tower paiaOL wok painim long paia ikukim Grenfell Tower longLondon, Inglan i go het na oli bilip namba bilong ol i daibai i abrusim mak bilong 79na i surik i go antap yet. Olpolis i tokaut olsem nambai stap long 79 nau tasol bai isurik i go moa yet na ol i tingbai ol i no inap long painimaut nem bilong sampela bi-long ol dispela pipel.

Ol polis i givimaut sam-pela poto i soim insait bilongdispela longpela haus empaia i bin kukim las wik.

“Dispela paia i bin strongtru na i kamapim bikpelabagarap, olsem na bai ol iwok inap planti wik moalong pinisim olgeta wok. Iluk olsem bai ol i no inaplong painim sampela lain ilus yet bikos hat bilong paiai strong tru na i kukim olgetasamting na bodi bilong olpipel tu.”

Praim Minista TheresaMay i tokaut olsem gavmanbai givim £5,500 long olgetafamili husat i no gat haus nau.

Praim Minista i bin tokautlong wiken olsem ol lain bi-long givim helpim i no binhariap long kamap na traimkilim dai dispela paia nahelpim ol pipel husat i binkisim bagarap. Em yet i bingo kamap long dispela hapna lukim dispela haus i binpaia na toktok wantaim olpipel husat i bin ranawenabaut long taim paia i binkamap.

Praim minista i tokim olpipel olsem gavman bai imekim olgeta samting eminap long mekim longhelpim olgeta pipel husat ibin stap long dispela haus.

Gavman i rausim wok bi-long go pas long helpim olpipel long dispela hevi longhan bilong Kensington naChelsea Kaunsil, na givim igo long han bilong GoldCommand. Gold Commandem i imejensi sevis netwok isave mekim wok long taimol disasta i kamap.

Kensington na Chelseakaunsil i karim bikpela sem

long taim ol i rausim dispelawok long han bilong enbikos em i wanpela kaunsil igat planti mani tru tasol emi bin slek long wok long taimdispela paia i kamap.

Gavman i stat long givi-maut £500 long ol famili longSande nait na long Mande oli putim £5,000 i go long benkakaun bilong ol. Dispela manii kam long £5m imejensimani gavman i bin tokautlong en na bai i go long olfamili husat i no gat hausnau. Bai ol i kisim sampelamoa mani long helpim longplanim bodi bilong ol lainhusat i dai long dispela paia.

Praim Minista May i tok,“Long taim mipela i woklong helpim ol komyuniti,mipela i mas lukim olsem ol-geta lain husat i kisim hevilong dispela bikpela birua imas kisim rait sapot hariap.”

Long 11 klok moning longMande, i bin gat wan minittaim bilong sarap, long tingimol dispela pipel husat i bin dailong dispela bikpela paia.

Ol polis i tokaut olsem 79pipel i dai o ol i no painim olo ol i bilip i dai insait longdispela bikpela paia na ol ibilip bai dispela namba isurik i go antap moa longtaim ol i painim moa bodi obun bilong ol pipel insaitlong dispela haus.

I bin gat planti komplen i

kamap long pasin lokalkaunsil i bin mekim longtaim dispela birua i kamap.Ol lain Conservative pati i gopas long dispela kaunsil. Olpipel i tok long taim hevi ikamap, lida bilong kaunsilNick Paget-Brown wantaimol lain bilong em i bin paulnabaut na i no klia bai ol i

mekim wanem. Sampelalain i singaut long NickPaget-Brown i mas risainlong wok bilong em. Ol i tokgavman yet i tokaut pinisolsem ol i no hairap longhelpim ol pipel olsem nanau narapela grup gen bai imekim dispela wok bilongkaunsil.

Kensington na Chelsea Kaunsil i gat planti mani tru winim ol arapela kaunsil long kantri. Poto:Neil Hall/Reuters.

‘Mi nidim wanpela sans tasol': refuji i

winim bikpela nambaLAKI sans bilong TuanNguyen i kamap long taimem i bungim wanpela merinem bilong em Misis Ram-say, husat i seklim CV bilongem na i givim em wok bilongwasim ol plet long haus kukbilong St Vincent hospitallong Sydney, Australia.

Dispela stori i bin kamaplong 1982 long taim Nguyenhusat i bin wanpela refuji, iranawe long ol pasin nogutkomyunis gavman i woklong mekim long ol pipellong kantri bilong em, Viet-nam.

Tude, bihain long 36 yia,Nguyen i stap yet long StVincent hospital, tasol nauem i Profesa Nguyen, nalong las wik Sarere em ikisim wanpela awot ol ikolim doktaret ov saiens ikam long University of NewSouth Wales. Ol i luksavelong wok em i mekim longmoa long 25 yia long risetslong Garvan Institut long siki save kamap long bun ol ikolim osteoporosis na longstraksa bilong ol bun longbodi bilong man.

Dispela wik em i RefujiWik. Na long taim GuardianAustralia i toktok wantaimNguyen, em i tok olsem emi bin laik tru long dispelanamba wan wok em i kisimlong wasim ol plet long hauskuk bikos nau em i stapolsem wanpela sitisen bi-

long Australia. “Mi bin nidim wanpela

sans tasol, dispela sans bi-long painim wok. Dispela ihelpim mi long stap nalainim pasin bilong laip bi-long ol Australia.”

Long taim Nguen i kamaplong St Vincent na askimlong wok long haus kuk,Misis Ramsay i bin askim emsapos em i gat eksperienslong wok long haus kuk, emi giaman na tok, “Tupelayia”.

Em i kisim wok na neks deem i stat wok.

Tasol bihain long tupelawik em i pilim nogut bikosem i bin giaman na em i gotokim Misis Ramsay.

“‘Mi save’,” Misis Ramsayi bin tok, “‘Mi lukim long CVolsem yu bin stap sampelamun tasol long Australia,tasol mi laik givim sans longyu.”

Moa long 30 yia bihain,Misis Ramsay i dai pinistasol, Nguyen i stap yet.

Tude Nguyen em I go paslong risets bilong osteo-porosis epidemiology stadilong Garvan Institute longDubbo, Nu Saut Wels. Dis-pela risets em i longpela trulong wol na i helpim ol doktalong save long sik bilong bunna wanem kain ol samting isave kamapim ol dispela sik.

“Mi gat laik long stadi nawokim risets,” Nguyen i tok,

“Tasol mi laik mekim samt-ing we inap helpim ol man-meri nating. ‘Yu mekimwanem long helpim laip bi-long ol narapela manmeri ?’Oltaim mi save askim mi yetdispela kwesten bikos mibilip em i impoten.”

Nguyen i ranawe lusimVietnam long bot long 1981long taim ol komyunis i woklong mekim save long olsaveman na meri. Em i bingreduet long wok ensinia.Bikpela brata bilong em i binlusim Vietnam wantaim 20arapela pipel tasol ol i binlus long solwara.

Em wantaim ol arapelabrata na susa i lusim Viet-nam long wanpela liklik botna kamap long Thailan. Ol ikamap long prosesing sentana taim ol i askim emNguyen i tok em i laik golong Australia bikos em i laiklukim sikau bilong Australia.

Em i kisim wok long hauskuk long St Vincen na lainTok Inlgis na bihain em ikisim namba tu wok longnait bikos em i laik sevimmani na go bek long skul.

Bihain long sampela yiaem I go ek long yunivesiti nakisim masta digri long aplaidstetistiks long Macquarieyunivesiti na bihain em ikisim PhD long marasin longYunivesiti bilong Nu SautWels.

Ol i painim ol bodi bilong ol neviopisa bilong USS Fitzgerald

US nevi i painim pinis bodibilong 7-pela nevi opisa bi-hain long sip bilong ol USSFitzgerald i bin bamim wan-pela bikpela kontena sip bi-long Filipin long solwaralong Japan las wik.Vais-admiral Joseph Aucoin,komanda bilong 7th Fleetbilong UA nevi i tokautolsem ol i painim pinis bodibilong ol dispela nevi opisana ol i salim tok sori i go longfamili bilong ol.Aucoin i bin toktok wantaimol nius ripota long beis bi-long USS Fitzgerald longYokosuka, long Japan.

Em i tok ol i mekim ol wokpainim aut nau long as bi-long dispela hevi na indai bi-long ol dispela nevi opisa.

Em i tok amamas long gut-pela wok ol opisa bilongFitzgerald i bin mekim longtaim bilong birua i bin

kamap na ol i stopim siplong go daun long solwara.

USS Fitzgerald i bin bamwantaim ACX Crystal samt-ing olsem 100km longwelong solwara bilong japanlong las wik Sarere nait.

Aucoin i tok USS Fitzger-ald i bin kisim bikpelabagarap tru long sait bilongen na wara i wok long go in-sait long sip.

Komanda bilong sip, BryceBenson, i laki olsem em istap laip bikos em i binmalao i stap long rum bilongem long taim tupela sip i binbam. Rum bilong em ibagarap olgeta na Benson ikisim bikpela bagarap na ol ikarim em i go long haus sik.Ol tupela arapela opisa tu ibin kisim bagarap long dis-pela taim.

Narapela sip ya, ACX Crys-tal, em i bikpela moa long

sais bilong Fitzgerald. Em igo sua long Oi bris longTokyo we ol opisa bilonggavman i wok long askim ol20 Filipino wokman long dis-pela birua.

Presiden Donald Trump isalim tok tenk yu i go longJapan i helpim long mekimwok bilong painim ol opisabilong sip bihain long dis-pela birua i bin kamap.Planti pipel long USA i binkros long Trump i no binhariap long tok tenkyu nasalim tok sori long ol familibilong ol lain husat i dai longdispela birua.

I gat bikpela wok painim iwok long kamap nau longdispela birua i kamap longtupela sip. Ol lain bilongJapan, USA na Filipins imekim ol dispela wok pain-inim aut nau.

Wanpela nevi opisa I lukluk long bagarap I bin kamap long USS Fitzgerald long Yokosuka navalbes. Poto: Franck Robichon/EPA

Page 16: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

P20 Wantok Jun 22 - 28, 2017 bisnisnius

ExxonMobil amamas long wok painimautEXXONMOBIL PNG i ama-mas long wok painimaut In-dipenden Konsuma naKompetisen na Komisen(ICCC) i karimaut long wokExxonMobil i mekim longbaim baim InterOil.

Ol toktok i bin kamap bi-hainim wari olsem pasin

ExxonMobil i mekim bailukim ExxonMobil tasol baisalim olgeta ges long kantrina dispela bai mekim em baitingting long salim ges longbikpela prais na dispela baimekim hat long ol liklikmanmeri i baim ges.

Tasol ICCC bihainim wok

painim bilong em i tok dis-pela tingting i no tru.

Wanpela mausman bilongkampani i tok maski longdispela kain tingting, Exxon-Mobil PNG i wok longstrongim gro bilong ikonomilong kantri na dispela olhelpim bai stap longpela

taim long kantri.“Mipela i bilip wok bilong

mipela long Papua LNG pro-jek bai lukim operata Total ikisim sans long kain wok-bung we bai lukim taim nakost bilong mekim projek istap daunbilo.

“Dispela bai helpim gav-

man, ol kampani i wok longprojek, ol papagraun nakomyuniti wantaim,” kam-pani mausman i tok.

“Mipela i lukluk longskruim gutpela wokbung bi-long mipela wantaim gav-man long kisim ted (third)pati prinsipel, wok bilong ol

divelopim lokal ges na serimwantaim olgeta stekholdana gavman mani mipela ikisim long projek.’

ExxonMobil PNG i pas longtok bilong em long kamapimol wok we bai stap longkantri na helpim ol manmerilong longpela taim.

Eksens reit mas kamdaun, saveman tokWANPELA tisa long Yuni-vesiti bilong Papua Niugini,Rohan Fox i tok eksenis reitbilong kantri i mas kam-daun.Em i tok maski Apec (EsiaPasifik Ikonomik Koperesen)kibung long 2018, dispelabai i no inap long daunimhevi bilong mani kantri naui wok long bungim.

Em i tok nau olsem ekse-nis reit bilong Kina i sindaungut, olsem em i no moa godaun, i gutpela lukim sapotKina i go antap na mani bi-

long narapela kantri i kaminsait isi olsem long Dola bi-long Amerika na Australia.

Fox i save em bai hat longapim Kina i go antap tasolsapos inap, dispela bai ki-rapim bel bilong planti save-man long rot em em i noinap long mekim.

“Olsem mipela i tokautlong dispela yia long ileksenbilong 100 sif eksekyutivopisa, (CEOs) wok bilong olkampani i kisim mani bilongnarapela kantri i kam insait ihat,” em i tok.

“Long em i go daun o i goantap, dispela i stap long han bi-long husat i kamapim gavmanbihain long ileksen.”

Fox i tok i luk olsem nu-pela gavman bai laikimhelpim bilong ol ovasiskantri, na bai laik lukluk longeksenis reit we i stap isi nadispela i ken lukim Kina ikam daun tu.

Em i tok sapos wankaingavman i kam bek, mipelabai lukim wankain lo napolisi i stap yet we nogatplanti eksenis reit bai stap

na we eksenis reit bai stapyet olsem em yet i stap longem bipo.

“Mi ting olsem hevi bilongmani i sot long foren eksenisi kampaim bikos ol lo bilongmekim isi foren eksenis i hatna strong.

“Sapos yu skelim yu inaplong daunim lo bilong ekse-nis reit, dispela bai kamapimmoa hevi long gavman na olbisnis haus na dispela bailukim kost bilong ol guds nasevis i go antap.

“Dispela i min gavman i

mas skelim wanem samtingi bikpela na wanem samtingi liklik taim em i mekim olbikpela disisen.

Long sait bilong strongimikonomi na long daunimforen eksens hevi, Fox i bilipdivaluetim Kina bai stretimol hevi PNG i wok longbungim.

Long sait bilong Kina i stapstrong yet em i tok long K1bilong dispela i bai wankainolsem 30 siling (toea) bilongAmerika dola. (Strong bilongPNG Kina i no moa wankain

olsem Amerika dola long olyia olsem long 1980s we emi bin kam daun.)

Em i tok risos sekta bilongPNG i divelop bikpela naplanti kantri i wok long man-gal na aigris long kain polisikantri i gat long lukim olkampani i helpim tu longmekim ol skul, haus sik, rot,bris na haus bilong ol gav-man opisa long slip.

“Mi laikim kain sapot longbisnis komyuniti i mas stapoltaim bai lukim kantri ikamap gut.

BSP laik sapotim meri/pikininiBSP Wabag brens menesa,Theresa Pilamp i givim toktoklong ol manmeri long Wape-namanda Haus Luteran huassik taim benk i givim nupelasamting. Poto: BSP

BENK Saut Pasifik (BSP) iskruim yet program bilongem long strongim ol komyu-niti long wan wan ol projekem i kamapim.

Long dispela yia aninitlong het tok “strongim olmeri na pikininig” em i luk-luk moa long strongim stapbilong ol meri na ol pikinini.

Long stat bilong dispelamun ol wok manmeri bilongBSP long Wabag, Enga imekim nupela londri na plesbilong wet long ol mama napikinini long wod bilong Im-manuel Luteran Haus siklong Wapenamanda.

Long mekim dispela olwok manmeri i voluntia longwiken long klinim dispelahap na larim ol kontrakta imiksim simen, kapsaitim nabihain penim dispela hap.

Ol wok manmeri i ama-mas long givim nupela tele-visen long dispela wod.

Wabag Brens Menesa,Theresa Pilamp i makimbenk na givim dispela ol nu-pela samting long haus sik.

“Mipela i amamas olsemwok bilong mipela bai golongwe long helpim komyu-niti long stap bilong ol merina pikinini long haus sik,”em i tok.

“Olsem ol i stap na wok gut.”“Ol manmeri husat i was

long ol i no ken wari tumaslong go ausait long ol woklong wasim klos bilong ol.

“I gat ples bilong we namipela bai putim nupelaklos lain long ol i kenhangamapim ol klos.

“Mipela i save olsem sam-pela taim em i save hat longlong stap long haus sik.

“Ol meri wantaim familibilong ol i save wokabautlong longwe hap long kisimmarasin.

“Long dispela as mipela i

bilip kamapim kain likliksamting i ken helpim ol sik-meri na pikinini long ol i kenstap gut, kisim marasin nakamap orait hariap.”

Mis Milamp i tok komyu-niti projek bilong ol i lukluklong mekim ol samting wedispela ol samting i mass taplong taim long ol komyunitii ken givim gutpela sevislong ol.

Em i tok ol i amamas longgivim dispela nupela ples bi-long wasim klos na ples bi-long wet i go long haus sik.

Long wankain taim brenslong Pot Mosbi i lukim ol igivim ol samting bilong kukna nupela haus win i go longMoale Foa Skwea Sios longKaugere.

Moale Ofenes (orphan-age) i nupela senta sios iranim i save lukim ol pikininihusat i gat 10-pela krismas igo daun na papamama bi-

long ol i dai pinis.Dispela senta i helpim ol

pikininini long lukautim olna bilong givim kaikai naples bilong slip tu.

Long wankain taim BSPtim long Popondetta, Notenprovins i stretim wanpelanupela klasrum na nupelawara tenk long PopondettaElementeri Skul.

Stat long 2009 na i kamapinap long nau benk ikamapim na givim olsem287 nupela projek long olkomyuniti.

Long dispela yia benk i plenlong givim 48 komyuniti pro-jek we em bai mekim longmani mak bilong K1.2 milien.

Dispela em bai kamapimaninit long Brens na Strate-jik Bisnis Yunit (SBU).

Inap long nau em ikamapim pinis olsem 4-pelaprojek bilong 8-pela projekem i plen.

Ramu nikel MHP beg redi

long ekspot

DISPELA i soim ol beg mikshaidroxaid presipiteit (MHP)em prodak we Ramu NiCoMenesmen (MCC i savesalim i go long ovasis maket.

Long dispela yia long munEpril Ramu NiCo Menesmen(MCC) i kamapim rekot pro-daksen gen taim prodakseni go antap tru abrusim 108.3pesen prodaksen mak.

Dispela mak i lukim nikelprodaksen bilong dispela muni go antap olsem 3008.11 tanlong mun Epril tasol.

Insait long ripot bilongRamu NiCo (MCC) total nikelprodaksen insait long fesfoapela mun long 2017 isoim prodaksen i sanap long10,884 tan.

Dispela em olsem 36. 3pesen mak bilong prodak-sen kampani i kampim longdispela yia 2017.

Kampani i tokaut olsemgutpela wok em olgeta wokmanmeri stat long Kurum-bukari Main i go daun longBasamuk Rifaineri i putimwantaim i kamapim gutpelakaikai.

Dispela gutpela prodak-sen mak i soim stret olsemRamu NiCo (MCC) i go pastru wantaim ol arapela nikelmain insait long wol longsait long laterait maining.

Dispela em long sait longyusim haidrometoloji pros-esing na prodaksen kontrol.

Poto i soim ol ol miks haidroxaid presipiteit (MHP) beg i stapredi long ekspot. Wan wan ol dispela beg em hevi bilong emwan tan o wan tausen kilogram. Poto/stori: James Kila.

Page 17: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

Jun 22 - 28, 2017 Wantok P21bisnis

CPL holim bek bisnis wok long POM SoxBenorah C Hesehing

CITY PHARMACY LIMITED(CPL) i holim bek se bilongkampani long Pot MosbiStok maket (POM Sox) na rilriwod kad sevis bilong kam-pani inap liklik taim bihain.

CPL i holim bek POM Soxsea, long givim taim long

kampani kamap orait genlong dispela paia i binbagarapim hetkwata bilongol long Pot Mosbi, longwiken.

Ril Riwod kad sevis i paslong liklik taim tu, bikos ol istatim gen memori bilongbikpela kompyuta bilongkamapani, we i save wok

long dispela sevis.Wok painim aut i wok

long gohet yet long painimwanem as tru dispela paia ikirap.

Wokmeri bilong CPLMaketing Dipatmen ,Mandy Copeland, i tokimWantok Niuspepa olsem,kamapani i no laik sutim tok

nating long wanem as paia ikirap.

Ol i wet yet long wokpainim aut bilong Papua Ni-ugini Paia Sevis, i pinis gut.

Menesing Dairekta bilongCPL, Joe Barberis, i tokolsem, kampani i holim bektreid long POM Sox, longabrusim ol giaman tok na

painim aut gut long dispelabagarap ol i bungim.

Em i tok, kamapani i luk-luk long kam bek longwankain wei bilong wok bis-nis bihain long tupela wik.

Taim olgeta samting iorait, bai ol i toksave long olman i gat sea wantaim CPLlong POM Sox.

Siaman bilong CPL, Ma-hesh Patel, i tok paia ibagarapim olgeta samtingbilong kampani, tasol im-poten samting em olsem, olwokman i no kisim bagarap.

CPL i tok klia olsem, olgetastua bilong ol bai wokwankain long givim sevislong ol pipel.

BSP inap bungim hevi, saveman tokBENK Saut Pasifik (BSP,bikpela benk long kantrilong taim i holim enuel jen-eral kibung bilong em, em itok maski ol taim i binstrong, we wok strong tasoli bilip em bai bungim sam-pela hevi long yia i kam.

OL saveman i tok BenkSaut Pasifik i wok longmekim gut, em bai bungimhevi yet sampela taim.

Dispela long wanem ol itok kantri i bungim hevi bi-long mani tu.

Ol i mekim dispela toklong benk i redi long holimenual kibung bilong em.

Long enuel kibung (AGM)wantaim ol seaholda, benk itokaut olsem long 2016benk i mekim K643 milienwinmani, dispela em olsem21 pesen gutpela mak.

Long hamas mani em ikisim long 2016, benk i tokem i mekim olsem 16 pesen,dispela em K1.79 bilien.Total kost i go antap long11.4 pesen. Long Papua Ni-ugini, benk i gat olsem 55pesen maket sea long dinauna 57 pesen maket sea longdeposit.

Mani em i kisim long wassapos hevi bai kamap i go

antap tupela mak gen wan-taim 11.4 pesen. Long PNG,benk i gat 55 pesen seamaket long dinau na 57pesen maket sea deposit.

Long mani em i kisim longwas sapos hevi nogut ikamap 23.1 pesen. Dispelamak i go antap, dispela idabolim mak

Riten long ekuiti emwankain long ol wol standet.Dispela i go antap long 1.8pesen i go long 29.6 presen.

Long sait bilong benk wemoa manmeri i save go longem, BSP i tok em i benk weplanti manmeri i savemekim wok wantaim.

Long Oliver Ryan na JuniorGotaha, ol saveman (analis)bilong Pacwealth, tupela iamamas long mak benk imekim long 2016.

“BSP i stap benk we em igat planti kastoma long em,i gat planti aset na i savemekim gutpela winmani na ibenk we isi long winim olaset.”

“Wan handet (100) na foatoea i ken tanim nakamapim 10 pesen.

“Dispela em gutpela makna mipela i amamas.’

Dispela em i gutpela mak

taim wanpela i skelim ol seabilong BSP i gro 25 pesenlong las 12-pela mun.

“Makim dispela wantaimlong Benk bilong PNG long364-de GTresari Bil, dispelai gro olsem 7.8 pesen.”

Oliver na Gotaha i tok66.4 pesen total dinau bi-long benk i stap insait longkantri yet na dispela inapkamapim hevi.

“Olsem ol i soim long S&PEpril reting riviu, soim bilongBSP long komasel na kop-eret dinau mani ken givimhevi, dispela hevi i stap longmak bilong 17.2 pesen long2016, em K10.1 bilien.

“I bin gat narapela K320milien long namba wankwata long 2017 na 3 pesengro long kwata pastaim.”

“Long ol manmeri i bekimdinau hariap bikos long hevibilong ileksen, bikos longhevi bilong mani long kantrina long kes mani insait longkantri, dispela em ol mak wei ken kamapim hevi longbenk,” tupela i tok.

Tasol tupela i tok maskilong dispela ol hevi, benkbai go het long kisim wan-taim ol kastoma longstrongim em.

Were: 10-yia plen long stretim

Hailans HaiwePLEN bilong stretim 430-kilomita Hailans Haiwe baistat sampela taim bihainlong dispela yia, Woks Seke-tari David Were i tok.

Dispela bai kamap bi-hainim 10-yia ripea namentenens plen we Esia Di-velopmen Benk (ADB) igivim mani long em.

Mani mak bilong stretimdispela haiwe i stap longK3.2 bilien (US$1 bilien).

Em i tok as tingting bilongstretim haiwe em long lukimrot i stap strong long sam-pela yia pastaim.

Em i tok em i amamaslong mani bilong em baistap sampela taim.

Mani bai kam aininit longSastenibel Hailans Haiwe In-vesmen Program bilong benk.

Wantaim Hailans Haiwe,Were i lukluk long stretimnarapela 16-pela praioritirot long kantri tu.

“Long olgeta rot mipela igat long kantri, Hailans Haiwei wanpela bikpela rot mipelai gat long em,” em i tok.

“Em i save givim sevis long

tri kwata populesen bilongkantri. Planti bilong olbikpela maining na petro-leum projek i stap long dis-pela (Hailans) rijon.

“Dispela rot stat longbikpela bris long Lae i goantap long Hailans na we olprojek i stap long em ibikpela ikonomik rot bilongkantri.”

Haiwe em 700 kilomitalongpela na stat long Laebris, bihainim MarkhamVeli, go antap long 1500mita Kassam Pass na bihaingo long Goroka long IstenHailans provins.

Bihain long dispela em igo long 2478 mita DauloPass i go long Kundiawa,Shimbu provins, Minj longJiwaka na bihain go long MtHagen long Westen Provins.

Bihain long dispela rot ibruk wanpela i go longWabag na Porgera longEnga provins na narapela igo long Mendi, Kutubu longSauten Hailans na bihain golong Tari na Hides ges longHela provins.

Nau yet, Haiwe i bagarapwe i pulap long ol pot hol nagraun bruk na mekim i hatlong ol kar i kisim ol kago igo kam.

Were i tok moa long K1bilien go long 90 kilomitahap bilong rot we i bagaraptru olsem long hap bilongIsten Hailans na Simbu na golong boda bilong Jiwaka.

“Dispela ol hap mipela ilaikim sampela gutpela en-sinia wok i mas kamap longol,” em i tok.

“Mipela i gat toksave longnupela kain ol disain nahusat enjinia kontrekta i maswok gut long dispela hap.

“Stat long pinis bilong dis-pela yia, mipela i mas savelong wane mol kontrekta baiwok long dispela ol hapwantaim gutpela standet.

Were i tok ol i lukluk longkisim 10-pela yia long stre-tim Haiwe.

Long ol 16 arapela rotlong kantri, em i tok ol i luk-luk long Wol Benk longhelpim long givim dinaumani.

Kaunsil laik promotim PNGPAPUA Niugini Bisnis Kaunsili plen long promotim PNGolsem ples bilong mekimbisnis taim ol i holim kon-perens bilong ol long Sidni,Australia long Septemba dis-pela yia.

Wanpela opisa bilongkaunsil, Andrew Wilkins itok wok bilong ol em longtokaut na soim ol investalong narapela kantri olsemPNG i gutpela ples bilong ollong stap na kamapim wokbilong ol.

“Planti manmeri harimtasol na tok PNG i noguttasol ol yet i no kam, stap nalukim bai ol i save kantri istap olsem wanem,” CraigLennon, Hailans Pasifik sefekseketiv opisa i tok.

Hailans Pasifik i gat sealong Ramu Nikel, Madangna Frieda Riva Kopa projek,Wes Sepik provins.

Em i tok planti ol bisnis wei tingting long mekim bisnislong PNG i painim olsem

taim ol i save long kantri, oli no save lusim taim longstatim bisnis bilong ol.

Long Kina Benk i listim emlong Australia Sekyuritis Ek-senis long 2015, salens bi-long sef ekseketiv opisa SydYates em long tokim ol in-vesta olsem Kina i gutpelabisnis na PNG i gutpela pleslong inves.

Listing bilong Kina i kamapgut tasol long promotim nasalim PNG, dispela i bin hat.

“Mipela i lukim inapolsem 300 kampani longAustralia na i no gat wan-pela i traim long bekim tok-tok bilong mipela,” MaheshPatel, siaman bilong CPLGrup i tok.

Em i tok salens ol ikamapim, na ol tingting ol igat taim ol i statim bisnis nainvesmen gaid long 2006.

Bihainim dispela em i tokol i kamapim pinis 5-pela in-vesmen samit (kibung), 12-pela enuel edisen bilong

Bisnis Edventes PNG na nauyet i gat 430,000 rida longwol we i save long websaitbilong ol.

Wilkins i tok long 7 i golong 8 ol bai kisim promosenbilong ol long PNG i go moayet.

Em i tok Craig Lennon, SydYates na Mahesh Patel baijoinim ol olsem sampela bi-long ol bisnis man husat baigivim toktok.

Ol narapela man husat baigivim tok em Peter Boten bi-long Oil Search, KumulPetrolium Wapu Sonk na SPBrewery Stan Joyce na LoiBakani bilong Benk bilongPapua Niugini.

Ol bai askim Dr StephenNash, sef investment opisabiong PNG supa fan, PasifikBalen Fan long we kantri baigo long narapela 10-pelayia.

Em i tok ol hop longmekim isi bai ol investa imask am isi long kantri.

Ol wokman i stretim sampela hap bilong Hailans Haiwe. Poto: Internet

Page 18: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

P22 Wantok Jun 22 - 28, 2017 ruralindestri

Nesenel Weta Sevis tok lukaut James G. Kila i raitim

PAPUA Niugini Nesenel

Weda Sevis (PNGNWS)

i salim bikpela tok

lukaut i go long ol man-

meri long ol ples klostu

long nambis na ailan

long sauten na noten

rijon bilong PNG, long

strongpela win nau i

wok long kamap na ol

mas no ken go aut na

stap longpela taim long

solwara.

Dispela weda o toksave

long strong bilong win na

solwara em PNGNSW i

bin go aut long las wik

Sande yet na em i go het

yet long toksave long ol

pipel long was gut long ol

yet long taim bilong

strongpela win.

Dispela toksave em i

karamapim ol ples stat

long Daru na Kerema, i

go olsem long Milen Be

provins na ol ailan bilong

en, na tu ol Noten eria

karamapim Finshafen na

Siassi long Morobe

provins na i go olsem

long Bogia long Madang

provins na long Wes Nu

Briten.

PNG Nesenel Weda

Sevis i tokaut olsem dis-

pela strongpela win i stat

long 25 igo 34 nots, na i

gave ron go het inap 24

aua. Dispela win i save

kamapim bikpela tait

long solwara na solwara i

solap.

PNG Nesenel Weda

Sevis Asisten Dairekta,

Jimmy Gomoga i tok

salim toksave i go long ol-

geta lain manmeri long ol

nambis na ailan ples long

noten na sauten rijon long

harim tok na bihain.

Gomoga i tok ol man-

meri long ol nambis na

ailan ples mas noken go

aut long painim pis o ran

long dingi karim ol pipel

na muv i go long nara-

pela hap long dispela

taim.

Madang provins Asis-

ten Disasta kodinta,

Rudolf Mongalee i

mekim bikpela toksave tu

i go long olgeta lain papa

bilong ol dingi we save

mekim transpot bisnis

namel long Madang na

Raikos long luksave long

dispela bikpela toksave i

kam long PNGNWS.

Dispela pasindia banana bot bilong Raikos i nogat petrol natrip na kampani sip bilong maining kampani Ramu NiCo (MCC)i bin sevim ol. Poto: James G. Kila

Nipa-Munihu Rot Impruvmen Projek i redi

Mista Ding Shi Feng Wei bilong China Overseas EngineeringGroup Co. Ltd i sek han long Gavana Jeneral Bob Dadae bi-hain long ol i sainim kontrak. Poto: Gavman Haus.

Edukesin tasol bai senesim kantri - Andandi Mathew Yakaii raitimMY Media & News Agency

OLGETA risos long graun,bus na solwara bai pinistasol human risos bai stapyet na karim kantri i go hetsapos olgeta sekta na lidaman wantaim gavman iputim mani long edukesenbilong ol pikinini tude.

Kendidet bilongTambul-Nebilya Open Sit, GabrielAndandi i tok ol neserelrisos olsem oil, gas, gold,copper, nickel/cobalt na olnarapela risos bai pinis wan-pela de tasol human risosbai stap yet sapos man ikisim gutpela na bikpelasave long menesim kantri ikamap bikpela long 21stsen-suri na bihain taim.

Mista Andandi i tok tuolsem wok egrikalsa i gut-

pela bilong ekonomi bilongkantri tasol sapos i gat olbikpela save man na saintisbilong wok egrikalsa tu bai ikirapim wok i go bikpela nastrongim fud sekyuriti.

“Mi bin peim skul fi bilongmoa long 3,000 sumatin bi-long Tambul-Nebilya husat iskul long ol bikpla koles nayunivesiti stat long yia1997 ikam inap tude. Dispela yiami peim moa long hap mil-lion Kina bilong moa long1,500 sumatin wantaim astingting long kamapim moasave man insait long ilek-toret na kantri,”

“Dispela ol PNG sumatinwanpela taim bai ol i gatbikpela save long kirapimPNG i go insait long plantisalens kamap insait longwol. PNG tude i nidim kainlida husat i gat bikpela save

na i yusim wisdom longmenesim ran bilong kantritude,”MistaAndandi i tok-tok.

Dispela em ol kain hettoktok we Gabriel Andandi ibin tokim ol pipel bilongTambul-Nebilya long las 7-pela wik i go pinis long kem-pen taim na tok strongolsem olgeta pikinini i gatrait long gutpela edukesen owei bilong kisim save.

“Taim mipela peim skul fibilong ol sumatin na tokimol long skul gut, mi gat kliatingting olsem dispela em olhuman risos bilong PNG weyumi bai nidim na i no inaptok yesa tasol long ol wait-man na meri long wok kon-salten na bisnis insait longkantri we planti wok emyumi yet ken wokim,”

“Ananit long skul fi initise-

tiv bilong mi, mi gat bikpeladriman olsem sapos mi kenkisim kain save longtaim wemi bin skul taim laip i hatstret, tude em ol sumatin igat sans long kisim bikpelasave bikos teknoloji i gobikpela olsem mobail fon,intanet, redio, TV na ol nara-pela samting we ol i kenkisim ol gutpela infomesinlong kamapim save bilong oli go bikpela,” Mista Andandii toktok.

Mista Andandi i tok kem-pen polisi bilong em i longkamapim ol bikpela savemanmeri insait long Tam-bul-Nebilya long kamappilot, tisa, dokta, loya, nesna ol narapela ol bikpelasave man na meri.

Moa long 3,000 Tambul-Nebilya sumatin long PNGna ovasis i endosim Gabriel

Andandi na peim nominesinfi long kontestimTambul-Nebilya Open Sit 2017 wan-taim bikpela as tingting na

diriman long kamapim moasave manmeri insait longTambul-Nebilya, WHP naPNG.

Gabriel Andandi wantaim RO bilong Tambul-Nebilya, PhilipKansol. Poto: Mathew Yakai.

Gavana Jeneral, Dob Dadaeasde i makim stet longlukiim kontrak fanding namentenens bilong Nipa-Mu-nihu Rot long SautenHailans Provins.

Projek kost i stap longmani mak bilong K91, 938,922 na mani bai kam longEsien Divelopmen Benkaninit long ADB Lons naGrents bilong Yuropien Yu-nien bilong Hailans RijonalRot Impruvmen InvesmenProgram.

Rot wok bai stat long rotbung bilong Hailans Haiwe50 kilomita ausait longMendi stesin na bai pinislong rot bung bilong Mendi-Kandep rot long Munihu dis-trik. Dispela apgret na silim

bilong Nipa-Munihu rot baikaramapim 28 kilimita rot.

Ol i givim kontrak i go longChina Overseas EngineeringGroup Co. Ltd. Ol mausmanbilong kampani, Ding Shi naFeng Wei i sainim kontrakwe Seketeri bilong Dipat-men bilong Woks, DavidWereh i witnesim long gava-man haus asde moning.

Long taim bilong givim tokorait bilong kontrak, Ne-senel Ekseketiv Kaunsil i bingivim tok oda long 50 peseno hap mak bilong lokal kon-trak i mas stap insait longdispela kontrak.

Projek bai stat klostu taimna bai kisim 24 mun longpinisim olgeta wok bilongen.

Page 19: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

nrlspot Jun 22 - 28, 2017 Wantok P23

2017 NRL Lata | TELSTRA PREMIASIPPo-sisen

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

L DPTim W A +/- PtsB F

2 014 12 212 107 261 319

4 014 10 228 82 221 310

4 014 10 194 70 221 264

5 013 9 225 76 201 301

5 014 8 237 62 202 299

6 014 8 235 62 181 297

6 013 8 259 28 181 287

7 013 6 253 31 162 284

7 015 8 318 -36 160 282

8 014 6 270 46 141 316

8 014 6 303 -29 141 274

8 014 6 247 -53 141 194

9 014 5 313 -55 121 258

10 014 4 382 -84 101 298

11 013 2 351-141 82 210

11 014 3 370-166 81 204

Fittler i Het Kosa bilong LebanonLEBANON Ragbi Futbal Fed-eresen (LRLF) i amamas longtokaut long ol i makim BradFittler olsem nupela hetkosa bilong Lebanon ne-senel tim.Bipo kepten bilong Aus-

tralia Kangaroo na tupelataim wol kap wina bai go paslong ol Cedars long Ragbi LigWol Kap resis bilong dipelayia.Fittler bai stat na wok

strong long ol operesen bi-long nesenel tim klostu taim.Fittler i gat bikpela ek-

spiriens long kamap kosa oskulim ol ragbi lig tim longNRL level. Em i bin kamapkosa bilong City Origin nawantaim ol Sydney Roosterslong yia 2007 i go inap 2009.Bipo top pilaia bilong NSW

Blues i tok olsem em i lukluklong sans bilong helpim ollong kamapim strongpelaragbi lig long Lebanon na tulong yusim save bilong emlong lukautim ol Cedars longrot bilong ol i go long 2017Wol Kap.“Sans bilong lukautim

wanpela diveloping kantrilong Ragbi Lig Wol Kap resisbilong dispela yia em i wan-pela wok mi amams longmekim,” Fittler i tok.“Mi lukluk long go long

Lebanon bilong givim ol skultoktok long helpim ol long di-velopim lokal sempionsip bi-long ol gut.”CEO bilong LRLF, Remond

Safi, i welkamim makim bi-long Fittler olsem em i wan-pela nambawan risal WolKap kempeng bilong Cedarsna ol i go het long mekim gut

long Lebanon.“Ol i makim Brad i luk

olsem LRLF bai go het namekim gut long top level bi-long ragbi lig na ol i stronginap long resis long Wol Kapaninit long top kosa,” Safi itok.Lebanon i stap long Pul A

bilong Ragbi Lig Wol Kapresis na em bai pilai egensimAustralia, Inglan na Frens. Oltop 3 tim bilong dispela grupbai kwalifai o go insait longkwata fainal salens.

RLWC2017 i tokaut longragbi lig pilai graunRAGBI Lig Wol Kap 2017(RLWC2017) wantaimChristchurch Siti Kaunsil (CCC)i amamas long tokaut long oli bin kamapim tupela ragbi liggraun long Christchurcholsem ligesi bilong tonamen igo long lokal komyunit. Tupela pilai graun em long

Leslie Parkna Wainoni Park,hom graun o asples bilongHornby Panthers na AranuiEagles klap. Ol i kamapim dispela tupela

pilai graun bihain longChristchurch i redi long go paslong tupela gem long taim bi-long RLWC2017.Tupela hap wantaim i redi

na ol baqi yusim olsem tren-ing hap bilong ol inteneseneltim bai go stap longChristchurch long taim bilongtonamen.Dispela ligesi program em i

namba wan na bikpela samt-

ing long ol lokal komyunitibikos ol bai yusim tupela nu-pela pilai graun bihain longpinis bilong tonamen.Kosa bilong Nu Silan Kiwis,

David Kidwell, i bin pilai juniaragbi lig wantaim HornbyPanthers, na i amams nawelkamim dispela toksave.“Mi bin satatim Ragbi Lig

pilai bilong mi long Hornby nami save amamas long go bekgen long Leslie Park lukim olsave fes long hap,” he said.“Em i bikpela samting long

ol pipel long olpela klap bi-long mi na ol lain long Aranuibilong ol bai amamas na pilailong nupela pilai graun long olyia i kam.”“Mi amams long go bek

long taun bilong mi wantaimol Kiwis long taim bilongRagbi Lig Wol Kap resis,” Kid-well i tok.

Christchurch Siti Kaunsil Deputi Meya, Andrew Turner, wan-taim Nu Silan ragbi lig heta kosa, David Kidwell, i bin staplong Hornby Ragbi Lig Klap.

Errol Christie: Top boksa i pasim aiSEMPION boksa, ErrolChristie, i dai bihain long emi pait egensim lang kensa. Derby, husat i ankol bilong

Errol, na futbal pilaia CyrusChristie i bin tokaut long dai

bilong bipo midol weit taitelwina bilong Yurop long laswik Sande. Christie i gat 54 krismas na

em i wanpela Briton longwinim 10-pela ametja taitel.

Em i bin kamap kepten bi-long Inglan long ametja bok-sen namel long 1980 i goinap 1983.Long 1982, ol i bin stap top

ples long anda 19 Yurop

ametja senmpion long EastBerlin. Ol i tok, dispela em inamba wan win bilong wan-pela British emetja long dis-pela taim.

2017 NRL Dro bilong raun namba 16

Det

Fraide,Jun 23

Fraide,Jun 23

Sarere,Jun 24

Sarere,Jun 24

Sarere,Jun 24

Sande,Jun 25

Sande,Jun 25

Mt SmartStediam

CampbelltownStediam

1300SmilesStediam

GIO Stediam

AdelaideOval

UOW JubileeOval

SouthernCross GroupStediam

Fox

Nine,Fox

Fox

Fox

Fox

Fox

Nine,Fox

6:00pm

7:50pm

3:00pm

5:30pm

7:30pm

2:00pm

4:00pm

TV TaimAweHom PilaiGraun

Ol tim bai stap sambai em: Eals, Rabbitohs.

2017 NRL Risal bilong raun namba 15

Det

Fraide,Me 16

Sarere,Me 17

Sarere,Me 17

Sande,Me 18

ANZ Stediam

32 (win) 20 (lus)

23 (win) 22 (lus)

24 (win) 22 (lus)

24 (win) 10 (lus)

AAMI Park

SouthernCross GroupStadium

ANZ Stediam

Nine,Fox

Fox

Fox

Nine,Fox

7:50pm

5:30pm

7:30pm

4:00pm

TV TaimAweHom PilaiGraun

Ol tim i stap sambai em:Broncos, Bulldogs, Knights, Panthers, Raiders, Roosters, Sea Eagles, Warriors

Martin i joinim ol CowboysNORTH Queensland Cow-boys i sainim nem bilongbipo hapbek bilong Pen-rith Panthers, Te MaireMartin, aninit long klapbilong ol. Kontrak bilong Martin bai

pinis long pinis bilong2019 sisen.Martin i gat 21 krismas nai stat trening wantaim nu-pela klap bilong em longdispela wik bihain long olPanthers i lusim em.

Bipo pilaia bilong ol Panther, Te Maire Martin, i joinim olNorth Queensland Cowboys. NRL Poto.

Page 20: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

ramunicoP24 Wantok Jun 22 - 28, 2017

135 KM Slurry Pipeline135 KM Slurry Pipeline

KBKMining

BSKRefinery

Nupela paia trak na nupela ERTwokman long strongim BSK ERT

IMEJENSI rispons o wok bi-long banisim birua o stopimbirua long kamap longBasamuk Rifaineri i kisimgutpela luksave i kam longRamu NiCo Menesmen(MCC).

Dispela luksave i kam taimERT seksen long BasamukRifaineri i bin kisim wanpelanupela paia trak we baihelpim gut stret wok bilongol. Dispela nupela paia trakem i gat planti nupela samt-ing long sait long teknoloji

insait long en na Ramu NiCo(MCC) i bringim i kam stretlong Saina.

Kampani i luksave tu longERT long Ramu NiCo Kurum-bukari Main long kisim wan-pela nupela paia trak bilongol tu long helpim wok bilongol.

ERT Suprintenden longBasamuk Rifaineri, Venan-cius Sapak i tok olsem dis-pela nupela paia trak emklostu taim bai ol ikomisinim o lonsim na dis-

pela trak bai helpim strettim bilong en long kain plesolsem Basamuk Rifaineri wei gat planti ol bikpela masinna ikwipmen i stap long en.

Mista Sapak i tok olsemdispela nupela paia trak emi gat 10-pela wil na i gat speslong karim 10,000 lita warana 5000 lita fom marasinlong kilim indai paia taimpaia i kamap.

“Insait long PNG na olkampani we mi wok wan-taim ol pastaim em ol no gat

kain bikpela paia trak olsem.“Ating dispela paia trak

we i gat inap tenk olsem10,000 lita bilong wara na5000 lida bilong fommarasin em bikpela samtingstret,” Mista Sapak i tok.

ERT Suprintenden, MistaSapak i tokaut tu olsem ERTlong Basamuk Rifaineri ikisim tu wanpela nupela ERTtreina na wanpela nupelaERT supavaisa. Dispela tu-pela wokman bai strongimtim long daunim ol hevi na

tu stap strong long banisimbirua sapos wanpela samt-ing nogut i kamap long ri-faineri olsem paia o arapelahevi.

Nupela treina em GabrielNalek, husat i bin wok pas-taim long Newcrest Lihir, nanarapela nupela supavaisaem Gerard Ila Renagi, husatpastaim i wok wantaimPuma Energy long NapaNapa Rifaineri long Mosbi.

Mista Sapak i tokautolsem dispela nupela treina

wantaim supavaisa baihelpim tru Basamuk ERT timlong stap sambai long ban-isim na stopim wanem kainol birua olsem paia na olarapela hevi i kamap.

Em i tokaut tu olsem oldispela nupela treina wan-taim supavaisa bai helpim tufoapela nupela treini husat ijoinim ER tim long Basamuk.Ol dispela treini em IsmaelBill, Jensen Genaia, JuniorTambi na Emmanuel Gig-mai.

Ramu NiCo Basamuk Rifaineri Suprintenden, Venancius Sapak i sanap stail arere long nupelapaia trak.

Nupela paia trak i stap sambai arere long HPAL.

Ol Basamuk ERT wokman i mekim dril o trening long trening eria bilong ol. Wanpela dril long dispela yia long Basamuk Rifaineri.

Page 21: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

Philemon Tame i raitim

WANTAIM nupela wok i

kamap long Ela nambis

eria long Pot Mosbi, bai

skruim namba bilong ol

volibal na basketbal

pilai graun i go antap

long 6-pela olgeta.

Gavana bilong Nesenel

Kapital Distrik, Powes

Parkop, i tokaut long vidio

bilong wok i kamap long

Ela nambis olsem, Ne-

senel Kapital Distrik

Komisin (NCDC) i go pas

long kamapim ol nupela fe-

siliti we ol manmeri, pikinini

na famili i ken go yusim.

Dispela em i K55 milien

projek na bai pinis long

mun Mas bilong yia i kam.

“I no gat wanpela lain

bai kamap papa long ol

dispela fesiliti, nogat,” Ga-

vana Parkop i tok.

“Ol fesiliti bai op long ol-

geta taim. I no gat wan-

pela tok tambu bai stap.”

Parkop i tok moa olsem,

ol bai skruim sais bilong

nambis i go moa bikpela

long sais i stap nau.

“Sais bilong nambis

bipo em i 15,010 skwea

mita na nau ol bai

kamapim tripela nupela

nambis bai gat spes mak

long 21, 250 skwea mita.

“Ol fesiliti bilong pilai na

amamas long taim bilong

wiken na ol fri taim bilong

ol pablik bai surik long 36,

580 i go antap long 54,

715 skwea mita.

“Bipo, nambis i gat 160

hap long putim kar, tasol

nau bai surik i go antap

long 365 spes bilong

putim kar.

“I gat plen i stap tu long

putim wanpela profesenel

kampani long lukautim na

stretim ol fesiliti taim ol i

bagarap. Na plen i stap tu

bilong redim skyuriti bi-

long ol pipel.

“Mipela bai makim sam-

pela ol woklain tu long

kamap klina bilong larim

nupela eria i stap kiln.

“Ol bai no inap baim

sampela fi. Ol pilai graun,

hap bilong putim kar na ol

toilet em fri long ol pablik i

ken yusim,” Gavana

Parkop i tok.

Tasol, Gavana Parkop i

tok strong long ol pipel

long yusim ol dispela nu-

pela fesiliti gut bihain long

ol i pinisim wok.

Em i tok moa olsem,

dispela projek i no kamap

aninit long APEC o bilong

ol lain bilong narapela

kantri long yusim, nogat.

“Em i bilong ol pipel bilong

yumi,” Gavana i tok.

“Plen bilong kamapim

Ela nambis i stap 6-pela

yia i go.

“Sapos mipela i laik

mekim siti i kamap nupela

olsem ol narapela kantri,

mipela i mas long mekim

ol dispela kain fesiliti.

“Ol narapela eria olsem

Unagi Oval na Jack Pidik

Pak i stap, tasol mipela i

save yusim long ol nara-

pela bung na spot. Tasol,

Ela nambis em i wol klas

hap bilong ol famili i ken

go raun long ol wiken,”

Parkop i tok.

Jun 22 - 28, 2017 Wantok P25spotnius

NCD Gavona, Powes Parkop.

Lerkin i stap long gutpela fomOSENIA Sempionsip baikamap klostu nau na,Ephriam Lerkin, husat i gat19 krismas i stap long gut-pela fom long resis longetletiks. Lerkin wantaim narapela 4-pela etlit i bin resis longThailand Open Sempionsipna Lerkin i bin opim kempenbilong em wantaim stail kalalong las wik Mande.

Lerkin i winim mak insaitlong 48.35 seken long 400mita resis. Bihain long wan-pela aua, em i bin winimsemi fainal resis bilong eminsait long 48.52 seken. Long de namba tu, em isoim top level kala bilongem long 400 mita hadelfainal long winim resis insaitlong 51.56 seken bihain longem i winim semi fainal wan-

taim 53 seken.“Em i bin winim fainal bihainlong tupela aua na 30 minitbilong semi fainal em ibikpela samting tru,” Presi-den bilong Etletik PNG, TonyGreen, i tok.“Mipela i no bin ting olsemEphraim bai winim mak in-sait long dispela kain taimlong 400 mita hadel resistasol em i kamap wantaim

dispela risal na nau em i staplong bikpela fom.“Dispela kala i kamap bihainlong em i bin trening stronglong NSI long Goroka, IstenHailans long dispela yia.”Green i tok tenkyu longsponsa bilong em, SimberiGol Main na tim sponsa,PNG Olimpik Komiti, longmekim dispel i isi.

Pot Mosbi Rot Rana

POT Mosbi Rot Rana(POMRR) i stat long raningresis long ol strit bilong kap-ital bilong Papua Niugini,Pot Mosbi, insait long 38 yia. Ol i laikim pablik long joinimdispela grup long wokabaut,ran o sprin. Dispela i bilong peseneltrening long go resis longKomonwelt Gems baikamap long Gold Coast o bi-long kisim gutpela win nawokabaut wantaim ol poro-man. Resis long wei na mak bilongyu. Ol resis i save stat long 5.00kilok apinun. Fi bilong go in-sait long resis em 20 toea.Resis long dispela Sarere, 24Jun, 2017 em ol bai stat longTokara; ol rana bai bunglong CRC Siosna NesenelHausing Kopresen

Risal bilong las wik

Sarere

2.4 KM: 1 Petro Daniel12.37, 2 Georgina Unido12.55, 3 Ojay Unido 12.58,4 Tau John Tokwepota21.01 na 5 Xavier Kavan22.26.6.0 KM: 1 Kelo Kaia 27.19,2 Buda Awowari 31.40, 3Justin Akisu 42.12, 4 JackRino 42.59, 5 AugustineUnido 49.00, 6 Ten Siong49.20, 7 Graeme O’Flaherty55.15, 8 Simon Nutley55.20, 9 Vincent Ong 56.43na 10 Alithia Barampataz58.178.4 KM: 1 Seken Kiage35.50, 2 Swans Pinampio39.26, 3 Phil Cowling 41.45,4 Charlie Parker 45.06, 5Ben Chege 47.27, 6 PeterMotanya 49.23, 7 RoyTrivedy 50.12, 8 HenryHorou 59. 45, 9 Mirzo Isoev63.31 na 10 Robin Yara63.41Titus Tobia i taim kipa

Dro bilong raun namba 16

Det Hom Awe Pilai Graun Taim Hashtag

Sarere 24th Northern Pride PNG Hunters Barlow Park 5.30pm #PRIDEvPNG

Sarere 24th CQ Capras Easts Tigers Browne Park 6.00pm #CQCvTIGES

Sarere 24th Wynnum anly Seagulls

Sunshine CoastFalcons

BMD KougariOval 6.00pm #WYNvSCF

Sande 25th Souths LoganMagpies

Redcliffe Dolphins

Davies Park 2.00pm #SLMvPHINS

Sande 25th Tweed HeadsSeagulls

TownsvilleBlackhawks

PiggabeenComplex 2.00pm #THSvTSVB

Sande 25th Burleigh Bears Ipswich Jets Pizzey Park 2.00pm #BEARSvJETS

Sande 25th NorthsDevils

Mackay Cutters Bishop Park 3.00pm #DEVILSvMC

Det Hom Awe Pilai Graun Taim Hashtag

Sarere 17thTownsville

Blackhawks 36(win)

Sunshine

Coast Falcons

14 (lus)

Jack ManskiOval 4.00pm #TSVBvSCF

Sande 18thWynnum Manly

Seagulls 16(win)

Norths Devils

6 (lus)

BMD KougariOval 3.00pm #WYNvDEVILS

Sande 18thPNG Hunters

10 (lus)Tweed Heads

Seagulls 14(win)

National Foot-ball Stadium 3.00pm #PNGvTHS

Risal bilong raun namba 15

Intras Supa Kap lata

Intras Supa Kap- 2017

Ela Nambis bai gat moa ples bilongvoli na basketbal

Hunters i rediSP PNG HUNTERS i redi longpilai egensim ol NorthernPride long Sarere na i lukluklong mekim gut long gem bi-long ol bihain long ol i nopilai gut long gem i kamaplong wik i go.

Marum i tok olsem ol i luslong ol Tweed Head Seagullsna em i wanpela nogut kalaol i soim. Dispela i kirapimtingting bilong ol long pilaigut egensim ol Pride.

“Dispela em i wanpelanogut gem we tim i stap longlas ples daunim tim i staplong top ples long lata. Miting olsem mipela i strongimbanis bilong mipela, tasolmipela i nid long stat pilaigut,” Marum i tok.

“Mipela i trening stronglong mekim gut long dispela.”

Em i tok moa olsem tim istap long top ples long latana ol i thing long daunim ollasples Tweed Head Seagull,tasol ol i no daunim ol.

“Olgeta pilaia i ting olsemol bai ran strong long pilaigraun na win. Ol i lukimSeagulls olsem wanpela lik-lik tim, tasol ol i skulim gutmipela gut tru.

“Em i gutpela long mipelabai bungim ol Seagull genlong raun namba 25 na em itaim bilong mipela longbekim win bilong ol,”Marum i tok.

Vais kepten bilong olHunters, Wellington Albert,bai no inap pilai bikos lo bi-long QRL i rausim em bihainlong em i mekim wanpelastrongpela takel long las wikSarere.

Marum i makim MukaPeter Kulu long kisim ples bi-long em.

Ase Boas bai kisim ples bi-long Wartovo Puara naPuara bai kisim huka ples bi-long em.

Rhadley Brawa i kisim plesbilong David Loko bihain

long em i stap wantaim olEnga Mioks.

Loko bai no inap pilaibikos em i sik na Enock Makibai no inap pilai tu bikos emi kisim bagarap long join bi-long em.

Faiv-eit bilong Kroton HelaWigmen, William Mone, ijoinim ol Hunetrs na i staplong bens wantaim BrandyPeter.

Ol bai go long Cairns longFraide.

Ol 20 man skwat em:Stargroth AMEAN, Bland

ABAVU, Israel ELIAB, AdexWERA, Paul WAWA, AseBOAS – kepten, WatsonBOAS, Muka Peter KULU,Wartovo PUARA, EsauSIUNE, Nixon PUT, RhadleyBRAWA, Stanton ALBERT

Sailas GAHUNA, WillieMINOGA, Lawrence Tu’u,Brandy PETER, Karo KAUNAJr, William MONE, ButlerMORRIS

Page 22: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

spotsnius Jun 22 - 28, 2017 Wantok P26

Trening Grupna Rilei Lista

Dior Lowry (Het Kosa)Grup 1 (Hadel, Tro)

Phillip Newton (Tim Menesa)Grup 2 (Ol Jam resis)

Wilson Malana (Kosa)Grup 2 (Distens)

DebonoParakaJaquelineTravertzSharonToakoRaylyneKanam 4x400m

EphraimLerkin 4x400m

MowenBoinoAdrine Monagi

Rellie Kaputin

Roland Hure 4x100m(Anda 20)

Robson YinambePenielRichard

Poro GahekaveSimbai Kaspar

Abel Siune

KaminielMatlaun 4x400m

Esther Simon

Tuna Tine

MartinOrovoGeorgeYamak

Allan Akia (Kosa)Grup 2 (Sprin & Rilei resis)

Nelson Stone 4x100m

Theo Piniau 4x400m

Nazmie-Lee 4x100m

EmmanuelWanga 4x400m

Damien Kotu

David Guka

Wesley Logorava 4x100m

CharlesLivuan 4x100m

Toea Wisil

LetishaPukaikia

4x100manda 20

Lawrence Lamond

4x100manda 20

Nancy Malamut

4x100manda 20

LyenneNilmo

4x100manda 20

LeeroyKamau

4x100manda 20

Leonie Beu 4x100manda 20

Shirley Vunatup 4x400m

Tim PNG i redi long Osenia SempionsipETLETIK PNG i makim fainalskwat bilong tim PNG wan-taim 36 etlit husat bai resislong Osenia Sempionsiplong Suva, Fiji long wik ikam.Tim i kamap wantaim 24

man na 12-pela meri etlitem i wanpela strongpela timhusat bai resis long olgetagrup bilong etletik olsemhadel, long distens, ol jamna tro long open divisen nawantaim sprin na midol dis-tens skwat.Long open etlit tim i lukim

4-pela junia gel na 5-pelajunia boi. Ol etlit i save stap long

USA em Rellie Kaputin ,Adrine Monagi , Poro Ga-hekave , Peniel Richard,Wesley Logorava, RobsonYinambe , Sharon Toako naShirley Vunatup olgeta baikam long Sempionsip najoinim ol etlit i save staplong Gold Coast olsem Toea

Wisil , Theo Piniau naNazmie Lee Marai husat ol istap long gutpela fom tu.Toea Wisil i stap long

Townsville long las wikenwe em i winim mak insaitlong 11.36 seken long 100mita resis.Marai i setim rekot bilong

em yet long 100 mita resisinsait long 10.69 seken naPiniau i setim rekot bilongsisen wantaim 48.20 sekenlong 400 mita resis. Ephraim Lerkin na Em-

manuel Wanga i winim makinsait long 48 seken naKaminiel Matlaun i mekimgut long 4*400 mita resis bi-long ol man. Bipo rana i save makim

USA, Jeremy Dodson, i resislong go long Samoa i statimresis bilong em long 100mita na 200 mita resis wan-taim Gol Medal wina bilongPasifik Gems, Banuve Taba-caucoro, i lusim etletik na

joinim ragbi yunion.Tasol, ol PNG etlit olsem

Marai na Piniau bai givimstrongpela salens . WesleyLogorava na Nelson Stone iredi long salensim ol nara-pela boi Fiji.Debono Paraka bai resis

long hama tro hammerthrow.Letisha Pukaikia na

Lawrence Lamond anda 18sprin. Nancy Malamut,Leonie Beu na Lyenne Nilmobai resis long anda 20 di-visen bilong ol meri. Ol tim opisal em; Nola

Peni (Menesres), Dior Lowryi het kosa bilong hadel natro, Allan Akia i kosa bilongsprin na rilei, Wilson Malanai kosa bilong midol na LD naPhillip Newton em i kosa bi-long ol jam resis.Bikpela grup bilong tim

bai go long Sande, Jun 25,na liklik grup bai go pas longFraide, Jun 23.

Ephraim Lerkin long lep han i winim mak insait long traim resisbilong em na Kaminiel Matlaun i mekim gut long 4*400 mitaresis bilong ol man.

Mioks, Tumbe,Gurias naTigers i win

Philemon Tame i raitim

RAUN namba seven (7) bi-long Digicel Kap resis i lukimol Enga Mioks, WaghiTumbe Rabaul Gurias na LaeSnax Tigers i win.Ol Mioks i daunim ol Hela

Wigmen, 24-4, long PotMosbi, Tumbe i daunim olPort Moresby Viper, 34-3,long long Minj, Gurias i dau-nim Mendi Muruks, 16- 4,long Kokopo na ol Lae Tigersi daunim ol Goroka Lahanis,20-18, long Goroka.

PMBL i kam klostu long pinis bilong raunPNG BASKETBAL Lig resis bi-long ol man (PMBL) i goklostu long pinis bilong raunnamba wan bilong 2017sisen.Moni Plus Tamaras i dau-

nim ol Wests Jokers, 91-63,

na ol KSS Southern Flames idaunim ol Superior CoffeeSaints, 83-67.Las gem namel long ol G3

Chariots na @K Tigers i nobin kamap na tim Emper-ador i stap sambai.

Komisina bilong PMBLresis, Erick Elai, i tok olsem igat wanpela wik i stap yetlong pinisim olgeta gem bi-long raun namba wan bi-long resis.“Ol bai mekim disisen bi-

hain, bilong gem bai kamaplong dispela wik o nogatbikos poling bilong nesenelileksen bai stat long dispelawiken,” Elai i tok.

BFPNG ikamap Twlait

Basketbalsalens

BASKETBAL Federesen bi-long Papua Niugini (BFPNG)i kamapim Twlait Basketbalresis we i klostu long 2000manmeri i resis wantaimlong ol 6-pela Fraide naitsesen.Long ol wan wan grup, ol

yangpela lain namel longfaiv (5) i go inap long 15 kris-mas i gat sans long pilai fulkot gem we pilai i kamapnamel long 5-pela pilai longwan wan tim long 5.00 kilokapinun i go inap long 7.00kilok apinun.Ol pilaia i gat 16 krismas

na i go antap em ol i bin stappilai long 7.00 kilok nait i goinap long 9.00 kilok nait.“Dispela program i

bungim bikpela namba bi-long ol manmeri napikinini,” CEO bilong BFPNG,Joel Khalu, i tok.

Philemon Tame i raitim

SP HUNTERS i lus long raunnamba 15, 14-10, egensimol Tweed Head Seagulls,tasol ol i stap namba wanples yet long lata.Ol Seagulls i stap las ples

long lata long resis i kamaplong las wik Sarere long Ne-senel Futbal Stediam, asplesbilong ol Hunters na daunimtim i stap long top ples.“sapos mipela i lukautim

gut futbal resis bilong mipelaem mipela i ken pilai gut nawin,” Kosa bilong ol Hunters,Michael Marum i tok.“Mipela i stap pas yet long

lata bikos ol TownsvilleBlackhawks i daunim ol Sun-shine Coast Falcons. Dispelaem i gutpela stori longmipela.”Kosa bilong ol Tweed

Head, Aaron Zimmerle, i tokolsem ol i daunim ol Huntersem olsem ol i kalapim

bikpela maunten.Zimmerle i tok, ol Hunters

i winim planti bilong ol resisi kamap pinis long dispelasisen na ol i gat bikpela sanslong winim Intras Supa Kapsalens.Ol top sikis (6) tim em; SP

Hunters i stap namba wanwantaim 24 poin, SunshineCoast Falcons i stap nambatu wantaim 23 poin, Red-cliffe Dolphins i stap nambatri wantaim 22 poin, Souths

Logan Magpies i stap nambafoa wantaium 20 poin, EastsTigers i stap namba faiv (5)wantaim 19 poin naTownsville Blackhawks i stapnamba sikis (6) wantaim 18poin.Raun namba 16 i lukim ol

Hunters bai pilai egensim olNorthen Pride long Sarerelong Barlow Pak long Aus-tralia.Gem bai stat long 5.35 ap-

inun.

Hunters i stap long top ples yet

Ol pilaia bilong Hunters i bung long takelim pilaia bilong ol Tweed Head Seagulls long resis i kamap long las wik Sarere we olSeagulls i daunim ol Hunters, 14-10, long Nesenel Futbal Stediam. Poto: Nicky Bernard.

Page 23: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

spotpoto Jun 22 - 28, 2017 Wantok P27

Straika bilong Guria i redi long kik bal go long gol mak bilong ol PS Rutz taim pilaia bilong PSRutz i lukuk long em long Pot Mosbi Soka resis. Guria i guriaim Rutz 4-0.

Andrew Lepani bilong Genesis i holim bal long lek bilong em taim tupela pilai bilong Maclarensi traim long rausim long em long Prima Man pilai bilong ol long PMSA resis. Genesis i win 2-0.

Ol yangpela meri i go askim PMSA Dairekta Robert Sabari long dro bilong ol long Mande pilailong taim bilong pablik holide.

Holim Mi: Willie Minoga bilong SP PNG Hunters i brukim banis bilong Tweed Heads Seagullslong pilai bilong ol long Sarere. Hunters i lusim dispela pilai 14-10.

Winga bilong Hela Wigmen i traim long abrusim tupela pilaia bilong Pot Mosbi Vipers long Dig-icel Kap resis long Pot Mosbi. Vipers i lus long Wigmen na dispela i mekim namba 5 lus bilongViper.

Straika bilong PS Ruts i rausim bal long han bilong gol kipa bilong Yamaros long pilai bilongol long Sarere NSL pilai bilong ol.

Senta bilong Vipers i flai long putim trai bilong ol taim ol bung wantaim Hela Wigmen. Wigmeni win. Ol Poto Nicky Bernard.

BAI YU GO WE: Pilaia bilong FC Yamaros i banisim pilai meka bilong Huawei PS Ruts longkisim bal long Nesenel Soka Lig pilai bilong ol long Pot Mosbi. PS i daunim Yamaros 2-0.

Page 24: Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasolwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2017/Wantok... · 2017-07-14 · Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! BSP sapotim Helti Mama na Helti

NAMBA tu Stet ov Orijinpilai i lukim Maroons winimBlus 18 – 16 long ANZ Ste-dium long Sidni, Australialong aste nait.Dispela i mekim ol ko-menteta bilong pilai i tokStet ov Orijin pilai is tap laipyet.Dispela long wanem nambawan pilai em ol Blus i winim28 – 4 long Suncorp Stediumlong Brisben long tripela wiki go pinis.Ol komenteta husat i savelong rekot olsem ol pilaigraun bilong Sidni i matmatbilong ol Maroons na olsemol i ting i pinis bilong Stet ovOrijin bikos Blus bai win yet.Tasol abrus na ol Maroons iwin na dispela i mekim olsapota na komenta i ama-mas olsem Orijin pilai siris istap laip yet.Long namba wan Stet ovOrijin Maroons hap bekJonathan Thurston i no binpilai tasol long dispelanamba tu pilai em i pilai nahelpim ol long win.Namba tri pilai bai kamapgen long Suncorp Stedum,

Brisben long 5 Julai longlukim husat bai winim 2017Stet ov Orijin siris. Maroons winga Dane Gagaii putim tupela trai longhelpim Maroons long wintu.Long pilai yet namba wantrai i kamap taim wingaValentine Holmes i kisim ballong senta Darius Boyd longskoa long lephan kona bi-long Blu long 9 minit napulim blut bilong ol ol bluskoa. Hap bek JonathanThurston i kikim tupela poinlong bringim skoa i go paswantaim 6-0.Tasol foapela minit bihainJarrod Haynes i ran strongpusim ol pilaia bilong putimtrai bilong blu. Referi GerardSutton i no westim taim nagivim trai we James Mal-oney i kikim tupela poin longapim skoa i level 6-6.Bihain long dispela long 20minit i lukim Brett Morris ikisim bal long James Mal-oney long skoa gen bilong olBlus na givim foapela poinmoa. Tu poin kik i abrus naBlu i go pas yet wantaim 10-

6. Tupela minit bihain genhap bek Mitchell Pearce ikisim bal long fulbek JamesTedesco long givim narapelafoapela poin long ol Blu.Maloney i kikim tu poin we ibringim skoa bilong ol i goantap long 16 – 6.Skoa i stap olsem yet

taim tupela i go kisim haptaim malolo.Long hap taim Maroon kosKevin Walters i tok i gat olasua long holim pas gut balwe ol i mas wok strong longem long lukim pilai i kamapgut.Long 53 minit dispela i lukim

planti mis takol bilong olBlus we i mekim winga DaneGagai i putim trai bilong olMaroons. Thurston i kikimtupela poin long bringimskoa bilong ol Maroon 12 –16.Long 76 minit Maroonswinga Gagai i kisim bal long

kepten Cameron Smith longputim namba tu trai bilongem. Thurston i kikim tupelapoin long lukim ol i go paslong winim gem Maroons 18– 16.Hap bek Thurston i amamaslong pilai na tok ol i stap bi-long sapotim ol yet.

Namba 2231 Jun 22 - 28, 2017

Printed and Published at: Dove Travel Building, Level 2, Section 24: Lot 25, Angau Drive/Lahara Avenue Junction, Boroko.

Maroons winim Blus 18 – 16

Dane Gagai bilong Maroons i skorim las trai long lukim Maroons i winim Blus 18 – 16 long holim spirit bilong Orijin pilai i staplaip yet. Poto: AAP

Stet ov Orijin pilaistap laip yet