ÑÀÊÑÀÃÀÍÜ˲ÒÅÐÀÒÓÐÍÎ-ÕÓÄÎÆͲɲ ÏÓÁ˲ÖÈÑÒÈ×ÍÈÉÀËÜÌÀÍÀÕ

¹ 1-2 (87-88) 2014Âèäàºòüñÿ ç ÷åðâíÿ 1991 ðîêóÒâîðè äðóêóþòüñÿ óêðà¿íñüêîþòà ðîñ³éñüêîþ ìîâàìè

Ãîëîâíèé ðåäàêòîðÀíäð³é ÄÞÊÀ

Ãðîìàäñüêà ðåäàêö³éíà ðàäàÁºðë³í Â.Ì.Ñòðèãà Í.Â.Áàðàíîâà Ë.Î.Âàùåíêî Þ.Ã.Âàëåíñüêà Î.Â.Çàõàðîâà Ñ.Ï.Êîðîëåíêî Â.Ï.Ìåëüíèê Î.Î.Ìèêîëàºíêî Ì.À.(ïî÷åñíèé)Íàéäåíêî ².Â.Ïðîõîðîâ À.À.Ñòàð³êîâ Î.Ì.Ò³ì³ðãà뺺âà Ë.Ì.Þð÷åíêî Î.Ñ.

ÏÐÎÇÀÀíàòîëèé ÏÐÎÕÎÐÎÂ, ÊÎÐÎ×ÊÀ ÕËÅÁÀ .............................. 27Àííà ÄÀÂÛÄÎÂÀ, Äàíà ÎËÅÉÍÈÊÎÂÀ, Ñêàçêà ................... 64Íàñòÿ ÂÄÎÂÈ×ÅÍÊÎ, ÁÅËÀß ÒÐÎÑÒÜ ................................... 83Ëàðèñà ÂÅÑÅËÊÎÂÀ, ÇÎËÎÒÎÉ ËÈÑÒÎÊ ............................ 113Äìèòðî ϲÑÊÎÐÑÜÊÈÉ, Ö²ÍÀ ÏÈÒÀÍÍß ........................... 119Îëåã ÑÀÄÎÂÎÉ, ÐÀÑÑÊÀÇÛ ................................................... 121Àë³íà ÂßÒʲÍÀ .......................................................................... 129Âîëîäèìèð ÑÎËÎÂÉÎÂ, ÄÓÌÀ ÏÐÎ ÊÐÈÂÎÃÎ ÐÎÃÀ .................................................... 132

ISSN 0869-3390

1-22014

ÏÎÅDzßÀëåêñåé ÑÒÀÐÈÊΠ...................................................................... 3Âàñèëü ÌÎÑÊÀËÞÊ, ÊÓÏÅÉÍÈÉ ÑÎÍ ................................. 24Àëåêñåé ÁÎÐÛ×Å ....................................................................... 59Êàòÿ ÕÀÒÊÀ ................................................................................. 89Ëþáîâü ×ÅÐÍÓÕÀ ....................................................................... 96Òàìàðà ÒÊÀ×ÅÍÊÎ, ÍÅÏÐÎÇÀÈ×ÍÎ Î ÄÓØÅ .............. 103Ëþäìèëà ÊÎÇËÎÂÀ ................................................................... 106Àëåêñåé ÌÀØÊΠ...................................................................... 115Ëþäìèëà ÕÀÐ×ÅÍÊÎ................................................................. 116

ÑÀ

ÊÑ

ÀÃ

ÀÍ

Ü

ÏÓÁ˲ÖÈÑÒÈÊÀ, ÊÐÀªÇÍÀÂÑÒÂÎ,ÊÐÈÒÈÊÀ, ÌÈÑÒÅÖÒÂÎÀíäðåé ÄÞÊÀ, ÍÎÂÛÉ ÄÅÍÜ... ................................................. 2Ãàëèíà ÁËÈÇÍÅÍÊÎ, ÀËÅÊÑÅÞ ÑÒÀÐÈÊÎÂÓ ...................... 9Þðèé ÂÀÙÅÍÊÎ, ÀËÅÊÑÅÞ ÑÒÀÐÈÊÎÂÓ .......................... 10Ñâåòëàíà ÇÀÕÀÐÎÂÀ, Î ÂÀÑÈËÈÅ ÑÛרÂÅ ..................... 11Àíäðåé ÄÞÊÀ, ÂÀÑÈËÈÉ ÑÛ×ÅÂ... ....................................... 15Ëèëèÿ ÁÀÑÑ, ÏÎÄ ÑÅÍÜÞ ÀÍÃÅËÀ-ÕÐÀÍÈÒÅËß ............. 15Ôåëèêñ ÌÀÌÓÒ, ÍÅÇÀʲÍ×ÅÍÀ ÐÎÇÌÎÂÀ Ç ÍÅÁÅÑÀÌÈ .......................................................... 84Àëåêñàíäðà ÈÂÈÍÑÊÀß, ÏÐÎÅÊÒ, ÑÎÑÒÎßÂØÈÉÑß ÊÀÊ ÏÐÀÇÄÍÈÊ! ................. 94Îëåêñàíäð ÌÅËÜÍÈÊ, ÐÅÏÐÅѲ¯ 1937-1938 ÐÎʲ ÍÀ ÊÐÈÂÎвÆƲ ...................................... 98Ãðåòòà ÌÀÐÀÕÎÂÑÜÊÀ, ÇÀÌÀËÜÎÂÊÀ Ç Â²ÄÊÐÈÒÒß ÂÈÑÒÀÂÊÈ ..................................... 109Àíàñòàñèÿ ÃÐÀÄÎÁÎÅÂÀ, Î ÌÀÊÑÈÌÅ ÃÎÐÁÀÖÊÎÌ .......................................................... 110²ÊÒÎР̲ØÓÐÎÂÑÜÊÈÉ ....................................................... 112Àíäðåé ÃÎÐÁ ............................................................................... 130Âàñèëèé ×ÅÐÍßÂÑÊÈÉ ............................................................ 136

2 «Ñ À Ê Ñ À Ã À Í Ü» 1-2 / 2 0 1 4

ë³òåðàòóðíî-õóäîæí³é ³ ïóáë³öèñòè÷íèé àëüìàíàõ

Ñòðàíèöà ðåäàêòîðà

ÍÎÂÛÉ ÄÅÍÜÃàñíóò ôîíàðè. Äàâíî ãîìîí ïòèö áóäèò ãîðîæàí. Åùå çàòåìíî ïðîïåëè ïåòóõè. Íî

ëþäè ñïÿò, óñòàâ çà äåíü, óìàÿâøèñü îò áåãà çà èçâå÷íûì ñ÷àñòüåì, òàêèì ïðèçðà÷íûìè òàêèì âîæäåëåííûì. Ñïÿò ëþäè, èõ äûõàíèå âîðîøèò ïûëü â çàòõëûõ æèëèùàõ, èìñíÿòñÿ ìàøèíû, äîðîãè, îêåàíû, êàðüåðíûé ðîñò è ðàçãîâîðû. Ëþäÿì ñíÿòñÿ ëþäè,êîòîðûå èõ ëþáÿò, îáèæàþò, ãîíÿò, çîâóò... À íåêîòîðûõ ïîäáðàñûâàåò âî ñíå, îíè âíîâüâîþþò, è âðàã ïîâñþäó, à ïàòðîíû íà èñõîäå Îíè êðè÷àò, ñòîíóò, óëûáàþòñÿ, ïðè÷-ìîêèâàþò ãóáàìè Ëþäè Íî

Ãàñíóò ôîíàðè. Íîâûé äåíü ñî ñâîåé îïîñòûëåâøåé ïðàâäîé, ñ óæå íåíàâèñòíûìèïðîáëåìàìè è íåðàçðåøèìûìè çàäà÷àìè ñòó÷èòñÿ ñêâîçü ñòåêëà, äâåðè è ñòåíû

Ãàñíóò ôîíàðè. Ñ ðàññåðæåííûì ãóëîì ïðîíîñèòñÿ îäèíîêèé òðîëëåéáóñ, ãðåìèò ïîðåëüñàì íåïîâîðîòëèâûé òðàìâàé

Áîëüøèíñòâî ëþäåé åùå ñïèò, íî èõ ñîí óæå íå òàêîé áåçìÿòåæíûé, èõ ïîòíûå ëàäî-íè âíîâü ãîòîâû õâàòàòü è äåëèòü, èõ ìîçãè óæå íàïðÿæåííî, õîòü è íå ñîâñåì îñîçíàí-íî, èùóò âûãîäó. Ñëàäîñòü íà ÿçûêå ñìåíÿåòñÿ ãîðå÷üþ ñ ïðèâêóñîì êèñëÿòèíû. Äîäðåáåçæàíèÿ áóäèëüíèêà åùå íåñêîëüêî ÷àñîâ, íî Ãàñíóò ôîíàðè

À íà êëóìáå ðàñïóñêàþòñÿ ðîçû, è åùå íå îòçâåíåëè öèêàäû. Çðÿ ñòàðàåòåñü! âàñóæå íèêòî íå çàìåòèò: íàäâèãàåòñÿ âîëíà âñåîáùåãî ïðîáóæäåíèÿ, ïîäîáíàÿ öóíàìè.Óäóøëèâàÿ è êèñëàÿ, ïîòîìó ÷òî ñóåòà – ýòî åùå íå åñòü æèçíü, à òåîðåìû è àêñèîìû –ýòî åùå íå âåðøèíà ïîðÿäêà, ñêîðåå, øòîðêà, çà êîòîðóþ ìîæíî ñïðÿòàòüñÿ îò íàñòîÿ-ùåãî. Ïðàâèëüíîñòü âûâîðà÷èâàåòñÿ íàèçíàíêó, êîãäà ãàñíóò ôîíàðè. Êëåðêè, ìàðêå-òîëîãè è ìåíåäæåðû, ðåêëàìîäàòåëè è ðåêëàìùèêè Âåñü ýòîò ëþä ïîòÿãèâàåòñÿ íàêðîâàòÿõ â ïðåä÷óâñòâèè è ïðåäâêóøåíèè… Ãàñíóò ôîíàðè. È òå, êòî íå ñïàë, êòî ñìîò-ðåë íà áëåêíóùèå çâåçäû, ëàñêàë ïàëüöàìè âëàæíûé âåòåð, òå, êòî îõðàíÿë ýòó íî÷ü,ñîãðåâàÿ åå ñâîåé ëþáîâüþ è ìå÷òîé, âäðóã ñòàë ëèøü òåíüþ, ñìåøíûì, ëèøíèì, íåçà-ìåòíûì â ãîìîíå è ëÿçãå íîâîãî äíÿ. Íî ðîçû ðàñïóñòèëèñü äëÿ íåãî, è äåðåâüÿ çàøåï-òàëè ëèñòüÿìè äëÿ íåãî, è êóçíå÷èê çàñêðèïåë äëÿ íåãî, âåðÿ, ÷òî êîãäà-íèáóäü âåðõñíîâà ñòàíåò âåðõîì, à íèç îïóñòèòñÿ íà ñâîå ìåñòî. È íàñòóïèò âðåìÿ, à íå ïðîëåòàþ-ùåå ìèìî ìãíîâåíèå. Ïîòîìó, ÷òî íå ïîãàñíóò ôîíàðè íèêîãäà. Ïî îäíîé ïðîñòîé ïðè-÷èíå: èõ óæå íåêîìó áóäåò çàæå÷ü… Äà è íåçà÷åì Íåçà÷åì…

Àíäðåé ÄÞÊÀ,÷ëåí Íàöèîíàëüíîãî ñîþçà æóðíàëèñòîâ Óêðàèíûôîòî - Èíãè Òîêàðü

3

Øàãíóâøèå â âå÷íîñòü

Àëåêñåé ÑÒÀÐÈÊÎÂ

Áåëûé àèñò ìîñêîâñêèé íà áåëîå íåáî âçëåòåë, ÷åð-íûé àèñò ìîñêîâñêèé íà ÷åðíóþ çåìëþ ñïóñòèëñÿ... -ñëîâà èç ïåñíè Áóëàòà Îêóäæàâû, íàïèñàííîé íàñìåðòü Âëàäèìèðà Âûñîöêîãî. Ïî÷åìó æå òåïåðü, êîã-äà ìû ïðîùàëèñü ñ Àëåêñååì Íèêîëàåâè÷åì, ÿ âñïîìíèëýòè ñòðîêè, ãëÿäÿ â êðèâîðîæñêîå íåáî?

Êòî äëÿ ìåíÿ Ñòàðèêîâ?Òàëàíòëèâûé ïîýò, ïåðâûé ïðåäñåäàòåëü ãîðîäñêîãî

ëèòåðàòóðíîãî îáúåäèíåíèÿ ïðè àëüìàíàõå Ñàêñà-ãàíü, ñòàðûé ðóäàíîâåö, ïîìîùíèê è ñîâåò÷èê

Äà, áåçóñëîâíî, âñå òàê è åñòü, òîëüêî Ãîëîñ ïîòåëåôîíó, îùóòèìîå íåòåðïåíèå â îæèäàíèè î÷åðåä-íîãî íîìåðà, îáñóæäåíèå ïóáëèêàöèé Ìíå íå âåðèò-ñÿ, ÷òî, ïîäîéäÿ ê çíàêîìîìó ïîäúåçäó, ÿ óæå íå óâè-æó åãî â íàñïåõ íàáðîøåííîì ïèäæàêå. Íå ïåðåäàìàëüìàíàõ, åùå ïàõíóùèé òèïîãðàôñêîé êðàñêîé

Áåëûé àèñò ìîñêîâñêèé, - íåáî äåéñòâèòåëüíîñòàëî áåëûì, îò ñîëíöà èëè îò ðâàíûõ îáëàêîâ. Àëåê-ñåé Íèêîëàåâè÷ ðîäèëñÿ â Ïîäìîñêîâüè, ðåáåíêîì ïî-ïàë â Êðèâîé Ðîã è äî çàâåðøåíèÿ ñâîåãî ïóòè æèë çäåñü.Åãî ñòèõè âîøëè âî ìíîãèå õðåñòîìàòèè, ïå÷àòàëèñüâ ñîòíå æóðíàëîâ è ãàçåò, â èçäàòåëüñòâàõ âûõîäèëèêíèãè. Íî Ñòàðèêîâ ïî-ïðåæíåìó âîëíîâàëñÿ, êàê íà-÷èíàþùèé, îæèäàÿ î÷åðåäíîé ïóáëèêàöèè. Åãî èñêðåí-íå èíòåðåñîâàëî ìíåíèå ÷èòàòåëåé, áðàòüåâ-ëèòåðà-òîðîâ. Ãîðîä ðîáîòîâ - ïðîçà Àëåêñåÿ Íèêîëàåâè÷à,ÿ ïîìíþ, êàê îí ïåðåæèâàë: ïîíðàâèòñÿ ëè ìíå? íà óðîâ-íå ëè òî, ÷òî îí ñîçäàë? Èìåííî óðîâåíü äëÿ Ñòàðèêî-âà áûë âñåãäà âàæåí. Îí è îò äðóãèõ òðåáîâàë êðî-ïîòëèâîé ðàáîòû íàä ñâîèìè âåùàìè, áåçæàëîñòíîêðèòèêóÿ áåçäàðíîñòü è ðàäóÿñü óäà÷íûì ÿðêèì îáðà-çàì, íàõîäêàì.

Áåëûé àèñò ìîñêîâñêèé Íåò, íå ìîñêîâñêèé îí íàø, êðèâîðîæñêèé, è íå â çåìëþ îí ëåã, à âçëåòåë âíåáî. À ìû, ïðîäîëæàÿ òðàäèöèþ, çíàêîìèì âàñ, ÷è-òàòåëè, ñ óäèâèòåëüíî äîáðûìè è òàêèìè òàëàíòëè-âûìè ñòèõàìè Àëåêñåÿ Íèêîëàåâè÷à.

Àíäðåé ÄÞÊÀ

ÃÎÂÎÐÈËÎ ÄÅÐÅÂÎÃîâîðèëî äåðåâîäå- ðå- âó: ß ñåé÷àñ, íàâåðíîå,çà- ðå- âó!

Ó ìåíÿ èçðåçàíàâñÿ êî- ðà.×òî-òî äåëàòü, âèäèìî,íàì ïî- ðà.

Èçâåñòè, íàâåðíîå,íàñ õî- òÿò:ïðîñòî íåò ñïàñåíèÿîò ðå- áÿò!

Ñòàë äîñòóïåí øêîëüíèêàìÈí- òåð- íåò,à óìà êàê íå áûëî,òàê è íåò.

Íåò îò íèõ ñïàñåíèÿ,õó- äî íàì...Êàøè áû áåð¸çîâîéøà- ëó- íàì!

4 «Ñ À Ê Ñ À Ã À Í Ü» 1-2 / 2 0 1 4

ë³òåðàòóðíî-õóäîæí³é ³ ïóáë³öèñòè÷íèé àëüìàíàõ

ÇÀÁÎËÅËÀ ÏÎßÑÍÈÖÀÓ ÑËÎÍÀÇàáîëåëà ïîÿñíèöàó ñëîíà,òîëüêî ñëîííàéòè íå ìîæåò,ãäå îíà.Åñòü æèâîò,åñòü íåîáúÿòíûé,òîëñòûé çàä,íî îíè ïîêà ÷òîâðîäå íå áîëÿò.Ãîëîâà ïîêà ÷òîòîæå íå áîëèò, âèäíî,ýòî ó ñëîíà ðàäèêóëèò.Íî ðàç åñòüáîëÿ÷êà ýòàó ñëîíà,ïîÿñíèöà òîæåãäå-òî áûòü äîëæíà.Åñëè ñ âàìèïîÿñíèöó ìû íàéä¸ìó ñëîíà,òî ìû òîãäàåãî ñïàñ¸ì:áóäåì çíàòü,è îò ÷åãî ëå÷èòü,è ãäå.Íåêðàñèâîîñòàâëÿòü ñëîíàâ áåäå...

ÑÅШÆÀÃðóñòèò Ñåð¸æàíàä ó÷åáíèêîì,ïîëäíÿ Ñåð¸æàó÷èò ñòèõ.Ýõ, åñëè áû îí áûëâîëøåáíèêîì,òîò ñòèõîí âûó÷èë áûâìèãè áåãàë áû äàâíîñ ìàëü÷èøêàìè,ãîíÿë âîâñþôóòáîëüíûé ìÿ÷,à íå êîðïåë ñåé÷àñíàä êíèæêàìè...

À âîò ïðèõîäèòñÿ õîòü ïëà÷ü!

Ñòèõîòâîðåíèå èçâåñòíîå,

íî â í¸ìóæàñíûå ñëîâà çàïîìèíàåò,åñëè ÷åñòíî, èõñ òðóäîì îãðîìíûìãîëîâà.

È ðèôìûâðîäå áûâñå òî÷íûå,è ÷¸òîê ðèòì,è ÿñåí ñìûñë,íî ñòèõ íå ó÷èòñÿ:íå õî÷åò îíó÷èòüñÿ,õîòü òû çàñòðåëèñü!

À çà îêíîì è ïòè÷üå ïåíèå,è íåáî âîä ìîðñêèõ ñèíåé...Íåò ó Ñåð¸æèíàñòðîåíèÿ,à òàê äðóãèõ îííå ãëóïåé.

Åìó èãðàòüñ äðóçüÿìè õî÷åòñÿ...

Åãî íå ñòàâëþ ÿâ ïðèìåð...

Æàëü! âðÿä ëè îíïîëþáèò òâîð÷åñòâîïîýòà-êëàññèêàòåïåðü.

ÕÈÙÍÀß ËÎØÀÄÜ×òî ãîâîðèëà ëîøàäü,êóøàÿ ìÿñî ëüâà?Îíà ãîâîðèëà: Àë¸øà,ìíå áîëüøå ïî âêóñó òðàâà,

Íî òû çàÿâèë âäðóã â êëàññå,ïðèëþäíî, ñðåäü áåëà äíÿ,÷òî ëîøàäè ëþáÿò... ìÿñî!È õèùíèöåé ñäåëàë ìåíÿ.

Âìåñòî ëþáèìîãî ñåíàñ ë¸ãêîé ðóêè òâîåé

5

óòðîì ÿ âîëêà ñúåëàòåïåðü âîò... öàðÿ çâåðåé,

íå îæèäàë, ñåðäå÷íûé.À ñêîðî è óæèí ïðèä¸ò.Òû èçâèíè, êîíå÷íî,íî áëèçîê è òâîé ÷åð¸ä.

Ïîñòîé æå! Êóäà òû, ãëóïûé?Íå óáåãàé! Ïîñòîé!..

Îãðîìíûå æ¸ëòûå çóáûêëàöíóëè çà ñïèíîé.

Ñ êðèêîì áåæàë Àë¸øà,çåë¸íûé îò ñòðàõà âåñü:áîÿëñÿ, ÷òî õèùíàÿ ëîøàäüäîãîíèò åãî è ñúåñò!

˨ÍÜÊÀ˸íüêà íåêðàñèâûéè ñîïëèâûé,˸íüêà òðóñ,íî òîëüêî âñ¸ ðàâíîîáèæàòü åãî íåñïðàâåäëèâî:íàì òàêîãî ïðàâà íå äàíî!

˸íüêà íûòèê,ÿáåäà è ïëàêñà.Êàæäûé äåíüâñåõ â êëàññå äîñòà¸ò.Ìû åãî íå ëþáèì ýòî ÿñíî,íî íèêòî èç íàñåãî íå áü¸ò.

Ïîòîìó ÷òî ñëàáûõ,êàê èçâåñòíî,îáèæàòü íå ñòîèòíèêîãäà.Äà ê òîìó æå,˸íüêà,åñëè ÷åñòíî,òîæå ïðàâ áûâàåòèíîãäà.

ÊÈÐÈËËÌóñêóëèñòûé Êèðèëë äâîå÷íèê è ëîäûðü íîñ îòëè÷íèêó ðàçáèëïåðåä Íîâûì ãîäîì.

Âñå â âîñòîðãå îò íåãî(òî åñòü, îò Êèðèëëà):ïóñòü íå çíàåò íè÷åãî,íî êàêàÿ ñèëà!

Äëÿ äåâ÷îíîê Êèðèëë ïàðåíü ïðîñòî ñóïåð:îò íåãî äåâ÷îíêè âñåñðàçó âõîäÿò â ñòóïîð!

Âñåì äîâîëåí Êèðèëë!Ïðàâäà, íà óðîêàõáåç ïîäñêàçîê Êèðèëëîòâå÷àåò ïëîõî.

Êàæäûé ðàç ó äîñêèæä¸ò Êèðèëë ïîäñêàçêè,à äåâ÷îíêè åìóòîëüêî ñòðîÿò ãëàçêè.

Áàãðîâååò Êèðèëë,ìåë â ðóêå êðîøèòñÿ...Íà ïîêëîííèö ñâîèõîí óæàñíî çëèòñÿ.

È êîãäà íàø ãåðîéðîò ñâîé ðàñêðûâàåò,÷òî îí ñêàæåò ïîðîéîí è ñàì íå çíàåò.

 ðåçóëüòàòå íå ðàçè íå äâà, áûâàëî,íàä Êèðèëëîì íå êëàññ øêîëà õîõîòàëà!

È óæå çà ñïèíîéó íåãî ñòàë ÷àùåðàçäàâàòüñÿ ñìåøîê,â òîì ÷èñëå äåâ÷à÷èé.

Õîðîøî ñèëüíûì áûòü,êàê Êèðèëë! Íî âñ¸ æåè óðîêè ó÷èòü,âèäíî, ñòîèò òîæå?

6 «Ñ À Ê Ñ À Ã À Í Ü» 1-2 / 2 0 1 4

ë³òåðàòóðíî-õóäîæí³é ³ ïóáë³öèñòè÷íèé àëüìàíàõ

ÊÎÑÒß-ÈÌÅÍÈÍÍÈÊÊîñòÿ êóøàë êîñòè,à âåðíåå, ìÿñî, åë, îñâîáîæäàÿìÿñî îò êîñòåé.

Ýòî áûëî âêóñíî,ýòî áûëî êëàññíîÌÿñî íå äîæäàëîñüÊîñòèíûõ ãîñòåé.

À ïîòîì äîáðàëñÿÊîñòÿ äî ñàëàòà, ýòî áûë áàíàëüíûéòàçèê îëèâüå.

Âñêîðå âåñü èñ÷åç îí,òîò ñàëàò, êóäà-òî,ëèøü ïóñòîé îñòàëñÿòàçèê íà ñòîëå.

Îáðàòèë âíèìàíüå,îëèâüå ïðèêîí÷èâ,Êîñòÿ íà êîòëåòûò¸ïëûå åù¸.

Ïðîæåâàâ êîòëåòû,Êîñòÿ ñêóøàë ïîí÷èê,ñêóøàë ñ àïïåòèòîì(íå îäèí, ïðè÷¸ì).

Êîñòèíî âíèìàíüåïðèâëåêëè êîíôåòûâ äîðîãîé êîðîáêå,ðàäóþùåé ãëàç.

×òî ñëó÷èëîñü ñ íèìè? ýòîì íåò ñåêðåòà, ÿñíî áåç ïîäñêàçêè,ãäå îíè ñåé÷àñ.

 îáùåì-òî, íå òðàòèëèìåíèííèê Êîñòÿâðåìåíè âïóñòóþ...À ê ïÿòè ÷àñàì,

êàê ïðåäïîëàãàëîñü,ïîÿâèëèñü ãîñòè...×òî ñëó÷èëîñü äàëüøå äîãàäàéñÿ ñàì.

ÎÁÂÈÍßËÈ ÐÎÁÎÒÀÎáâèíÿëè ðîáîòàïàöàíû,÷òî áýóøíûé,

êóïëåíçà ïîëöåíû,÷òî íåïîâîðîòëèâûé,òóãîäóì,÷òî ñêðèïèòè ëÿçãàåòíà õîäó,÷òî áåç ïîäçàðÿäêè îíãëóõè ñëåï... îáùåì,â òîì,÷òî äàðîì îíåñòñâîé õëåá.

Ðîáîòìîë÷à ñëóøàë èõ,à ïîòoì,êàê óäàðèòïo ñòîëóêóëàêîì! Íàäîåëîñëóøàòü âàñ,áîëòóíîâ,ñàìè-òî áåçäåëüíèêè,áóäü çäîðîâ!Ðàñïóñòèëè,íåó÷è,ÿçûêè,à äâóõ ñëîâíå ñâÿæåòåó äîñêè:çàçóáðèòü íå ìîæåòå,íàïðèìåð,÷òî äëèíà îêðóæíîñòè 2pR!À ó÷èòåëü ôèçèêè,âèäÿ âàñ,ça ñåðäöå õâàòàåòñÿêàæäûé ðàç!Âîò ÿ âàñ,îõàëüíèêîâ,ïðîó÷ó óâàæàòü íàñ,ðîáîòîâ,íàó÷ó.

Ðîáîòãðîçíî õìóðèòñÿ,êðèâèò ðîò,ñêðåæåùà ñóñòàâàìè,ïðèâñòà¸ò,ðàñïðàâëÿåò ïëå÷è îí,

7

ÊÀÏËÈ ÄÎÆÄß

ïîëîí ñèë,ñìîòðèò...

À îáèä÷èêîâñëåä ïðîñòûë.

ÏßÒÜ ÌÈÍÓÒÊàê òðàâà õîëîäèò ìåòàëë,êàê ïðèÿòíî ëåæàòü íà íåé!Äà, ÿ ðîáîò, íî ÿ óñòàë,ýòèì ÿ ïîõîæ íà ëþäåé.

Ïåðåãðåëàñü â ìîåé ãðóäèìèêðîñõåìà ñåðäöå ìî¸,âåíòèëÿòîð, êàê øìåëü, ãóäèò,îõëàäèòü ïûòàÿñü å¸.

Íà êîëåíå ìî¸ì ñèäèòñòðåêîçû ãîëóáàÿ èãëà,À ïîä íåé áëåñòèò ïîáåäèò èñêëþ÷èòåëüíî òâ¸ðäûé ñïëàâ.

Íî ó òâ¸ðäîñòè åñòü ïðåäåë:èñòèðàåòñÿ è àëìàç...ß áåçðîïîòíî âñ¸ òåðïåë,ÿ ñòàðàëñÿ, ëþäè, äëÿ âàñ!

ß è äàëüøå âàì ïîñëóæó:íå èñ÷åðïàí ïîêà ðåñóðñ.Òîëüêî ïÿòü ìèíóò ïîëåæó,òîëüêî ïÿòü... Ïîòîì ïîäíèìóñü,

÷òîá èñïîëíèòü â òî÷íîñòè òî,÷òî ïîðó÷åíî âàìè ìíå.Ïÿòü ìèíóò âñåãî... À ïîòîìàäåêâàòíûì ñòàíó âïîëíå.

Äà, òåõíè÷åñêè ÿ îòñòàë,íî ïîéìèòå: íå â ýòîì ñóòü.ß óñòàë, íî åù¸ íå ñòàð ìíå áû ëèøü îòäîõíóòü ÷óòü-÷óòü.

Âñ¸, ÷òî âû âëîæèëè â ìåíÿ,âñ¸, ÷åìó íàó÷èëñÿ ñàì,ñêðåæåùà, ñêðèïÿ è çâåíÿ,ÿ ñ ïðîöåíòàìè âàì îòäàì.

ÊÀÊ ÒÀÊÎÃÎ ÍÅ ÁÎßÒÜÑß?Íà ïèðàòà áûë ïîõîæ îí(ïîòîìó ÷òî áûë ïèðàòîì),â êóðòêå êîæàíîé õîäèë îí,â áàøìàêàõ, øòàíàõ ïîìÿòûõ(ïîòîìó ÷òî èõ íå ãëàäèë íå óìåë è íå õîòåëîñü),à åù¸ îí áûë íåáðèòûì

(áðèòâà âäðóã êóäà-òî äåëàñü).Îí ïðèõðàìûâàë, øàãàÿ(ïîòåðÿë îí íîãó â äðàêå,÷òî, êîíå÷íî æå, íîðìàëüíîäëÿ ïèðàòà-çàáèÿêè),ñàáëÿ ðæàâàÿ áîëòàëàñüíà áîêó åãî îáû÷íî(âåäü áåç ñàáëè, ïóñòü è ðæàâîé,áûòü ïèðàòó íåïðèëè÷íî).Âñå, êòî ø¸ë åìó íàâñòðå÷ó,íà÷èíàëè ðàçáåãàòüñÿ, áûëî ñòðàøíî èì (åù¸ áû:êàê òàêîãî íå áîÿòüñÿ?),à âñåãî óæàñíåé áûëî,÷òî âñåãäà ïðè ýòîì ïåë îí,õîòü íè ãîëîñà, íè ñëóõàñ äíÿ ðîæäåíüÿ íå èìåë îí!

ÓÄÈÂÈÒÅËÜÍÎ ÒÈÕÎÅÌîðå ëàñòèòñÿ,ïëåùåòñÿ,ñèíåâîþ ìàíèò.

Ìîðåäëÿ ÷åëîâå÷åñòâà ïîñòîÿííûé ìàãíèò.

Óäèâèòåëüíî òèõîåíûí÷å ìîðå, à âåäüâèäåë ÿ ìîðå äèêîå,÷òî ðåâ¸ò,êàê ìåäâåäü,çàäûõàÿñü îò ÿðîñòè,âñ¸ ãîòîâî ñíåñòè.Îò òàêîãîíè æàëîñòè,íè ïîùàäû íå æäè...

Íî ñåé÷àñáåçìÿòåæíàÿ,íåîáúÿòíàÿ øèðüøåï÷åò ìíå÷òî-òî íåæíîå,÷òî-òî äîáðîå...

Øòèëü!

 ÏÐÅÄÄÂÅÐÈÈ ØÒÎÐÌÀÇàìåðëî ìîðå,è íåáî íàõìóðèëîñü,âåòåð ãîòîâèò áðîñîê,ñêàëûâ ïðåääâåðèè øòîðìà,ññóòóëèëèñü,

8 «Ñ À Ê Ñ À Ã À Í Ü» 1-2 / 2 0 1 4

ë³òåðàòóðíî-õóäîæí³é ³ ïóáë³öèñòè÷íèé àëüìàíàõ

âãðóçíóââ õîëîäíûé ïåñîê.×àéêè íàä ìîðåìâçâîëíîâàííî ìå÷óòñÿ,âûãíóò äóãîé ãîðèçîíò,ðûõëîå,âëàæíîå,ñåðîå ìåñèâî,ê íàì ïðèáëèæàÿñü,ïëûâ¸ò.Ðîñ÷åðêè ìîëíèé,ãðîìîâ ãðîìûõàíèå,ñâåòà âñ¸ ìåíüøå è âîòíåîòâðàòèìîþ,êàê íàêàçàíèå,òó÷åéçàêðûò íåáîñâîä.Øòèëü âîöàðèëñÿ ïîñëåäíÿÿ ïàóçàïåðåä ðàçãóëîì áåäû.Çàìåðëî âñ¸â îæèäàíèè õaîñàâåòðà,ãðîçûè âîäû.

ÐÀÑÑÅÐÄÈËÑß ÎÊÅÀÍÂåòåð, áóðÿ, óðàãàí...Ðàññåðäèëñÿ îêåàí!

Ðàñõîäèëñÿ, çàøòîðìèë,äûáèò âîëíû-ãîðû,íåèçáûâíûõ ïîëîí ñèë,íà ðàñïðàâó ñêîðûé.

Ãîíèò çà âîëíîé âîëíóêîðàáëþ íàâñòðå÷ó: Ïîòîïëþ! Ïóùó êî äíó! îáùåì, ðâ¸ò è ìå÷åò!

Íî êîðàáëü ïóñòü íåêàçèñò,à ê áîðüáå ãîòîâ îí:òî íûðí¸ò êóäà-òî âíèç,òî íà ãðåáíå ñíîâà...

Îñåäëàâ äåâÿòûé âàë,ïàäàåò â ïó÷èíó,âîò îí åñòü è âíîâü ïðîïàë,âíîâü âîçíèê è ñãèíóë.

Çà âîëíîé âîëíà èä¸ò,êëîêî÷à îò çëîñòè,

ñóäíî â áîðò æåëåçíûé áü¸òìíîãîòîííîé ãîðñòüþ,

â ïîðîøîê ãðîçÿ ñòåðåòü,ñõîðîíèòü â ïó÷èíå...×òîá òàêîé íàïîð ñòåðïåòü,áûòü äîëæíû ïðè÷èíû.

È î íèõ ÷óòü ïîãîäÿ,ìîæåò áûòü, ðàññêàæóò,åñëè ñàìè çàõîòÿò,÷ëåíû ýêèïàæà.

ÇÈÌÍÅÅ ÌÎÐÅÈ ìîðå ñåðîå, õîëîäíîå,è ëüäèí ëåíèâûå ñòàäà,è ñîëíöå íåáó íåóãîäíîåâ í¸ì îáîçíà÷åíî åäâà.

È âåòåð, íåïðåðûâíî äóþùèéè íåïðåðûâíî ëåäÿíîé,ñðûâàåò ïåíó ñ íåãîäóþùåéñåäîé ïîâåðõíîñòè ìîðñêîé.

È íåáî ñåðûì öâåòîì âûìûëàíåóãîìîííàÿ âîäà,è âñ¸ æèâîå ñëîâíî âûìåðëî,äà òàê, êàê áóäòî íàâñåãäà,

Îðèåíòèðîâ è â ïîìèíå íåò,íó, ðàçâå òîëüêî ãîðèçîíò,êîòîðûé áåñêîíå÷íîé ëèíèåéíàä ýòèì õàîñîì ïëûâ¸ò.

9

Ãàëèíà ÁËÈÇÍÅÍÊÎ

Àëåêñåþ Ñòàðèêîâó

“ß âåðíóñü, ÿ åù¸ íåïðåìåííî âåðíóñü.Ïóñòü, õîòÿ áû, è âûïàâøèì ñíåãîì

È. Öàð¸â.

Õî÷åòñÿ âåðèòü, íàäåÿòüñÿ, ÷òî óøåäøèé

íåäàâíî îò íàñ çàìå÷àòåëüíûé äåòñêèé ïîýòÀëåêñåé Íèêîëàåâè÷ Ñòàðèêîâ íå ïîêèíóëýòó çåìëþ íàâñåãäà, ÷òî èíîãäà îí áóäåò íà-

ïîìèíàòü î ñåáå âûïàâøèì ïåðâûì ñíåãîì,èëè ìåëêèì ò¸ïëûì ëåòíèì äîæäèêîì, áà-ðàáàíÿùåì ïî êàðíèçó, èëè òèõèì ñòóêîì

ðàííåé ïòàøêè â áåññîííîå îêíî åãî áëèç-êèõ.

Ìíå áû íå õîòåëîñü ðàçìûøëÿòü î ïîýòå

è åãî ïîýçèè, îêóíàÿñü â áåçäîííûé îìóò èñ-ñëåäîâàíèé è èçûñêàíèé, äîêàïûâàòüñÿ äîèñòèíû, óäèâëÿÿñü åãî òàëàíòó è ìàñòåðñòâó,

óìåíèþ îòëè÷àòü îáû÷íîå ñî÷èíèòåëüñòâîîò íàñòîÿùåé ïîýçèè. Ìíå áû õîòåëîñü ïðî-ñòî íåìíîãî ïîãðóñòèòü âìåñòå ñ âàìè, ïðî-

ñòî ñêàçàòü íåñêîëüêî ñëîâ î í¸ì, êàê î ÷å-ëîâåêå.

Êàê è âñå ìû, îí æèë îáû÷íîé æèçíüþ:

ëþáèë, ñòðàäàë, òåðÿë äðóçåé, èñêàë âûõîäè íàõîäèë åãî, ðàäîâàëñÿ óñïåõàì è äîñòè-æåíèÿì, áîëåë, ïîäûìàëñÿ è îïÿòü ïèñàë,

ïèñàë è ïèñàë. Òîëüêî â îòëè÷èè îò ìíîãèõíàñ îí âñåãäà ãîâîðèë òî, ÷òî äóìàë, ïóñòüäàæå èíîãäà è â êàòåãîðè÷íîé ôîðìå. Îí

óìåë îòñòàèâàòü ñâî¸ ìíåíèå, íî ïðè ýòîìíå íàâÿçûâàë åãî äðóãèì. Áóäó÷è äåòñêèì ïè-ñàòåëåì è ïîýòîì, îí òîíêî ÷óâñòâîâàë ëè-

ðèêó, åãî íåëüçÿ áûëî îáìàíóòü, èáî ñâîèìïîýòè÷åñêèì ÷óòü¸ì ñðàçó îïðåäåëÿë ôàëüøüè íåèñêðåííîñòü.

Àëåêñåé Ñòàðèêîâ ïèñàë äëÿ äåòåé äîø-êîëüíîãî è ìëàäøåãî øêîëüíîãî âîçðàñòà.

Ïèñàòü äëÿ äåòåé, ñ òî÷êè çðåíèÿ ÿçûêà, íà-

ìíîãî ñëîæíåå, ÷åì äëÿ âçðîñëûõ. Ïîýò äîë-æåí áûòü êðàéíå îáúåêòèâíûì, âåäü äåòÿì, âïðèíöèïå, âñå ðàâíî: êòî àâòîð. Ñòèõè äîëæ-

íû áûòü íå òîëüêî èíòåðåñíûìè, èñêðåííè-ìè, íî ëåãêî âîñïðèíèìàòüñÿ íà ñëóõ è çàïî-ìèíàòüñÿ. Àëåêñåé Ñòàðèêîâ èìåë âíóòðåí-

íèé ãîëîñ, ôàíòàçèþ, óìåë ââîäèòü â ñòèõèýëåìåíò èãðû. Àâòîð êàê áû ðàçãîâàðèâàë ñðåá¸íêîì ïðîñòûì ïîíÿòíûì ÿçûêîì áåç

ëèøíèõ ïðèêðàñ è îòñòóïëåíèé. Ïîýò ïîêà-çàë, ÷òî ñòèõàìè ìîæíî ðèñîâàòü öâåòíûåêàðòèíêè, ðàññêàçûâàòü ïîó÷èòåëüíûå èñòî-

ðèè, ñ èõ ïîìîùüþ îêóíàòüñÿ â íàñòîÿùóþñêàçêó, ìå÷òàòü, è ïðîñòî âåñåëî èãðàòü. Îííàó÷èë è íàñ âçðîñëûõ ïîãðóæàòüñÿ â ýòîò íå-

âåðîÿòíûé, ÿðêèé, îòêðûòûé ìèð äåòñòâà. Èìû çàáûâàëè íà âðåìÿ íåóñòðîåííîñòü, íåñî-âåðøåííîñòü, ïîðîé áåñïîùàäíîñòü íàøåãî

ðåàëüíîãî ìèðà.Áàëüçàê ñêàçàë: Åñòü ïîýòû, êîòîðûå ÷óâ-

ñòâóþò, è ïîýòû, êîòîðûå âûðàæàþò. Ïåðâûå

íàèáîëåå ñ÷àñòëèâû. Ñòàðèêîâ áûë ñ÷àñò-ëèâ, ñ÷àñòëèâ òåì, ÷òî ïèøåò äëÿ äåòåé, ÷òîó÷èò èõ óìåíèþ âèäåòü ìèð â èíûõ êðàñêàõ,

óìåíèþ ðàçìûøëÿòü. Íå ïîìíþ êòî èç âåëè-êèõ ñêàçàë, ÷òî èìåííî äåòè äåëàþò íàñ ôè-ëîñîôàìè, è äåëàþò îíè ýòî áëàãîäàðÿ òàêèì

ïîýòàì, êàê Àëåêñåé Ñòàðèêîâ.ß íå áûëà áëèçêî çíàêîìà ñ Àëåêñååì Íè-

êîëàåâè÷åì. Òàê ïåðåêèäûâàëèñü íà çàñåäà-

íèÿõ ëèòîáúåäèíåíèÿ íåñêîëüêèìè ñëîâàìè.Èíîãäà ýòî áûëè êðèòè÷åñêèå çàìå÷àíèÿ íàìî¸ òâîð÷åñòâî. Íî â èòîãå, ÿ âñ¸-òàêè äîæ-

äàëàñü ïîõâàëû îò ýòîãî íåîðäèíàðíîãî ÷å-ëîâåêà. ß áëàãîäàðíà åìó çà åãî îòçûâ, çà åãîñëîâà, âåäü ïîëó÷èòü ïîëîæèòåëüíóþ îöåí-

êó îò ñàìîãî Ñòàðèêîâà, êàçàëîñü ÷åì-òî íå-ñáûòî÷íûì è íåðåàëüíûì. Ïîìíþ, ëåò ñåìü-âîñåìü íàçàä, êîãäà ÿ âïåðâûå ïðèøëà íà

çàñåäàíèå Ñàêñàãàíè, ìèëàÿ Òàíå÷êà Ñà-âèöêàÿ ïîâåäàëà ìíå î êðîâîæàäíîì, ãðîç-íîì êðèòèêå Ñòàðèêîâå, ðàçäåëûâàþùåì

âñåõ ïðèõîäÿùèõ ïîýòîâ â ïóõ è ïðàõ. Îíïðåäñòàâëÿëñÿ ìíå îãðîìíûì, ëîõìàòûì ñ ãî-

10 «Ñ À Ê Ñ À Ã À Í Ü» 1-2 / 2 0 1 4

ë³òåðàòóðíî-õóäîæí³é ³ ïóáë³öèñòè÷íèé àëüìàíàõ

Þðèé ÂÀÙÅÍÊÎ

ÀËÅÊÑÅÞ ÑÒÀÐÈÊÎÂÓ

Æóðíàë Ñàêñàãàíü ¹4, 2013 ãîä. Íî-

ìåð, âûøåäøèé ñ îïîçäàíèåì. Ðàñêðûâàþ, íà-

õîæó íóæíóþ ñòðàíèöó, ÷èòàþ. Âñå êàê îáû÷-

íî. Ôîòî àâòîðà: ïðèùóðåííûé âçãëÿä, ëåãêàÿ,

åäâà ñäåðæèâàåìàÿ óëûáêà, òàêèå æå ëåãêèå,

êàê áóäòî àêâàðåëüíûå, ñòèõè... Àëåêñåé Ñòà-

ðèêîâ. Èìÿ, íå íóæäàþùååñÿ â äîïîëíèòåëü-

íûõ ïîÿñíåíèÿõ. È âäðóã ÷òî-òî êîëüíóëî: åãî

óæå íåò. È íèêîãäà íå áóäåò. À ïóáëèêàöèÿ ýòà

ÏÎÑËÅÄÍßß. È êàê-òî ñîâñåì ïî-èíîìó

÷èòàþòñÿ ñòðî÷êè:

Õîðîøî áûòü

Íå áîëüíûì,

Íå ñòàðûì

Êàê áóäòî ÷óâñòâîâàë, à ìîæåò çíàë

Ìû ñ íèì ÷àñòåíüêî ïåðåñåêàëèñü íà ðàç-

ëè÷íûõ ëèòòóñîâêàõ, à êîãäà âñòðå÷àëèñü íà

óëèöå, ÿ ñëåãêà øóòëèâî çäîðîâàëñÿ: Êëàññè-

êàì ïðèâåò!

Íå çíàþ, êàê äðóãèì, íî ìíå ñ íèì îáùàòü-

ñÿ áûëî ëåãêî. Õîòÿ êðèòèê îí áûë ñòðîãèé.

Âïðî÷åì, ÿ åìó çà ýòî áûë òîëüêî áëàãîäàðåí.

Çíàþ, ÷òî ìíîãèì íå íðàâèëèñü åãî çàìå÷àíèÿ,

íî, ïîëîæà ðóêó íà ñåðäöå, ÿ ïðîöåíòîâ íà äå-

âÿíîñòî ïÿòü áûë ñîãëàñåí ñ íèìè. Êàê-òî ðàç

â áåñåäå îí ïðèçíàëñÿ, ÷òî ïîä÷àñ ñîçíàòåëüíî

çàâûøàåò ñâîè òðåáîâàíèÿ ê àâòîðàì, îñîáåí-

íî ê òåì, ó êîãî åñòü òàëàíò: êîìó ìíîãî äàíî

ñ òîãî è ñïðîñ áîëüøîé. À áåñòàëàííûõ è êðè-

òèêîâàòü íåçà÷åì âñå ðàâíî íå ïîìîæåò. Òàê

÷òî çàäóìàéòåñü îá ýòîì, ñîáðàòüÿ ïî ïåðó,

âñïîìíèòå åãî çàìå÷àíèÿ. Îí âåäü õîòåë âàñ

ñäåëàòü ëó÷øå

Âïðî÷åì, ýòî óæå â ïðîøëîì. À ÷òî âïåðå-

äè? Ó íåãî Âå÷íîñòü. Îí ñäåëàë ñâîé øàã

òóäà. Ïðîùàé, Êëàññèê!...

ðÿùèìè ãëàçàìè, èñòîðãàþùèì èçî ðòà ïëà-

ìÿ. È âîò îäíàæäû, íà î÷åðåäíîé âñòðå÷åëèòåðàòîðîâ, ÿ ïî÷óâñòâîâàëà ñèëüíûé òîë-÷¸ê ëîêòåì â áîê è ïðèãëóø¸ííûé ø¸ïîò:

Ñìîòðè, ýòî è åñòü ñàì Ñòàðèêîâ, îé, ÷òîòåïåðü áóäåò, äàâíî åãî íå áûëî âèäíî, íóäåðæèñü!. ß óñòàâèëàñü íà ÷åëîâåêà, êàê ðàç

ïðîõîäÿùåãî ìèìî ìåíÿ. Íè÷åãî óæàñíîãîâ åãî îáëèêå ÿ íå óâèäåëà. Ñïîêîéíûé âçãëÿäóìíûõ ãëàç, àêêóðàòíàÿ áîðîäêà, óâåðåí-

íîñòü â äâèæåíèÿõ. Åãî ëèöî íå îòòàëêèâà-ëî îò ñåáÿ, à ñêîðåé, íàîáîðîò, ïðèòÿãèâàëîêàêîé-òî íåîáúÿñíèìîé ñèëîé. ×óâñòâîâà-

ëîñü, ýòîò ÷åëîâåê çíàë ÷òî îí äåëàåò, è äëÿ÷åãî ýòî äåëàåò.  òó, ïåðâóþ íàøó âñòðå÷ó,ìíå íå äîâåëîñü óñëûøàòü îò ïîýòà ðàçîáëà-

÷àþùåé êðèòèêè, îí íå ìåòàë ãðîìû è ìîë-íèè, íå âñòóïàë â ñïîðû. Ëþáîïûòñòâî ìî¸íå áûëî óäîâëåòâîðåíî. Êàê ïîòîì âûÿñíè-

ëîñü, Àëåêñåé Íèêîëàåâè÷ ïåðåíåñ èíôàðêò,è ïðåäïî÷èòàë áîëåå óìåðåííóþ, ñïîêîéíóþîáñòàíîâêó. Íî óñëûøàòü Ñòàðèêîâà â ðîëè

êðèòèêà ìíå âñ¸ æå äîâåëîñü, è íå ðàç. Ïî-íèìàþùèé òîëê â ïîýçèè, òàëàíòëèâûé êðè-òèê, îí íå òåðïåë ïîñðåäñòâåííîñòè, âñ¸ âðå-

ìÿ áîðîëñÿ ñ ãðàôîìàíèåé. ×àñòî áûë êàòå-ãîðè÷åí, íî íèêîãäà íèêîìó íå ëüñòèë. Îíðàòîâàë çà íàñòîÿùóþ ïîýçèþ è ãîâîðèë, ÷òî

íå âñÿêèé, êòî ìîæåò ïèñàòü, - ïîýò. È ñëîâàåãî ñîçâó÷íû ñî ñëîâàìè ñàìîãî Ïëàòîíà:Ïîýò åñëè òîëüêî îí õî÷åò áûòü íàñòîÿ-

ùèì ïîýòîì äîëæåí òâîðèòü ìèôû, à íåðàññóæäåíèÿ.

Îò íàñ ïðîäîëæàþò óõîäèòü óìíûå, òà-

ëàíòëèâûå, íåîðäèíàðíûå ëþäè, çà ïëå÷àìèêîòîðûõ ñòîÿëà öåëàÿ ýïîõà. Êàæåòñÿ ñîâñåìíåäàâíî ìû ïîòåðÿëè Àíàòîëèÿ Ëèïèöêîãî:

ïðåêðàñíîãî ïðîçàèêà, ïóáëèöèñòà è èíòåë-ëèãåíòà âûñøåé ïðîáû, è âîò òåïåðü Àëåê-ñåé Ñòàðèêîâ...Ìû áóäåì ïîìíèòü è ëþáèòü

Âàñ è âàøó ïîýçèþ, èáî ïîýçèÿ - ýòî ôîðìàëþáâè, êàê ñêàçàë Ì. Ïðèøâèí.

11

Ñâåòëàíà ÇÀÕÀÐÎÂÀ

Âåñíîé 2012 ãîäà, íå äîæäàâøèñü, âèäèìî,îòêëèêà íà ñáîðíèê ñòèõîâ ðàçíûõ ëåò Ãäå òû,äîáðîå ñåðäöå, Âàñèëèé Ñû÷¸â ïîïðîñèë íàïè-ñàòü î åãî êíèãå, âûøåäøåé åù¸ â 2010 ãîäó.

- Î ÷¸ì êîíêðåòíî ÿ äîëæíà íàïèñàòü? íåêîíêðåòíî óòî÷íèëà ÿ.

- Íàïèøèòå, ÷òî ÿ ëó÷øèé ïîýò íà Êðèâîðî-æüå, - ïðîñòî îòâåòèë Ñû÷¸â.

Ñòàòüþ ÿ íàïèñàëà. À ÷åðåç äâà ãîäà îñìåëè-ëàñü ñïðîñèòü:

- Âû ïî-ïðåæíåìó ñ÷èòàåòå ñåáÿ áîëüøèìïîýòîì?

- Åñëè èìåòü â âèäó ëèðèêó äóøè è ñåðäöà, òî -äà.

Ïðåäëàãàþ âíèìàíèþ ÷èòàòåëÿ ñòàòüþ áåçêóïþð è èñïðàâëåíèé. Òåïåðü ñ ïîýòîì íå ïîñïî-ðèøü: åãî íåò ðÿäîì

* * *Ïðîçà î ïîýçèè è... æèçíè,èëè Êàê õî÷åòñÿ ìíå â ðîùå ïîñòîÿòü, íî

òîëüêî êë¸íîì...

×òî õîðîøî (è ýòî äåéñòâèòåëüíî õîðî-øî!) â ìîåé íûíåøíåé æèçíè íåò íè÷åãî,÷òî õîòåëîñü áû îòðåçàòü è âûêèíóòü. Îùó-ùåíèå âåëèêîëåïíîå

Õàðóêè Ìóðàêàìè, Îõîòà íà îâåö

Óëîæèòü ïîýòà â ñõåìó, Íà ïàðàìåòðû ðàçáèâ, - Âñ¸ ðàâíî, ÷òî ïðÿìî â çåìëþ Çíà÷èò, áûë îí íåðàäèâ, Òàéí â í¸ì íå áûëî

È äèâ!Âàñèëèé Ñû÷¸â,

Óëîæèòü ïîýòà â ñõåìó

Ãîëîñ âåòðàÎí èä¸ò ïî äîðîãå, êîòîðóþ âûáðàë ñàì,

ïî ñâîèì ñèëàì. Âåòåð áü¸ò åìó â ñïèíó. Îíøàãàåò, íå îùóùàÿ åãî íàïîðà. Âåòåð îáãîíÿ-åò åãî, òåïåðü áü¸ò â ëèöî, áü¸ò íàîòìàøü îííå îñòàíàâëèâàåòñÿ, îí ïðîäîëæàåò èäòè âïå-ð¸ä. Åãî ñòèõèÿ äâèæåíèå è âåòåð. Îí áðîñà-åò âûçîâ âñåëåííîé è õëåùåò ñî âñåãî ðàçìàõóñòèõàìè ïî çà÷åðñòâåâøèì äóøàì.

Îí âåðåí ñâîåé ïîýòè÷åñêîé ñóäüáå. Åãî ñòè-õàìè ìîæíî îïðåäåëÿòü íàïðàâëåíèå âåòðà èèçìåðÿòü ïåðåïàäû òåìïåðàòóð â äóõîâíîì òåð-ìîìåòðå ñòðàíû. Âåòåð íåèñòîâûé. Íó èïóñòü! À ïåðåïàäû áåøåíûå. Êàæåòñÿ, ýòîòâûñîêèé ãðàäóñ áîëè óæå è íå âûäåðæàòü:

Ïðîõîæèé, âçäðîãíè: ÿ ïîâåøåí.Â÷åðà ïîâåñèëè ìåíÿ,Õîòü ÿ íè êàïëè íå áûë áåøåí, Çà òî, ÷òî ñòàð, ÷òî âåñü èç ïëåøèí...Ýõ âû, áóìàæíàÿ ðîäíÿ!(Ìîíîëîã ïîâåøåííîãî ïñà)

Îí ïðîäîëæàåò èäòè âïåð¸ä. Âåòåð òî áü¸òåìó â ëèöî, òî ïîäãîíÿåò åãî â ñïèíó.

Ýòî âåòåð âðåìåíè.

Ïåñíÿ ÷åðåç îêíîÎí ñòîèò ó îêíà è âíèìàòåëüíî-ñîñðåäîòî-

÷åííî âãëÿäûâàåòñÿ â äàëü, ïðèñëóøèâàÿñü êíåèñòîâûì çâóêàì âðåìåíè, ýòî è åñòüáåøåíûå ðèòìû æèçíè. Îí íå îùóùàåòãàðìîíèè ìèðà æèâ¸ò íà ðàçîðâàííîéàîðòå, íî îí ÷óâñòâóåò ãàðìîíèþ â ñåáå ýòîñïàñàåò åãî îò ðàçðóøåíèÿ. Îí êðè÷èò, îò-êðûâ îêíî:

Íå îòðåêóñü! ñäèðàéòå êîæó,Äðîáèòå êîñòè íà êóñêè...Íå æèçíü, à âåðà ìíå äîðîæå.Åé æèòü.(Ïåðâûé õðèñòèàíèí)

Èç ñâîåãî îêíà â ìèð îí âñ¸ æå âèäèò, ÷òîæèçíü ïðåêðàñíà, è æèòü ñòîèò! Íî êàæäîä-íåâíàÿ äåéñòâèòåëüíîñòü ïîáóæäàåò ñâèäå-òåëüñòâîâàòü è î òîì, êàê íåïðàâåäíî, íå-ñïðàâåäëèâî, ãàäêî óñòðîåíà ýòà ñàìàÿæèçíü. Îí óáåæä¸í, ÷òî ãîðå âåçäå ïàõíåòîäèíàêîâî, ÷òî ñûòîñòü çàíîñ÷èâà, òóïà,áåçäàðíà, à åù¸ íàõðàïèñòà è áåññòûæà. Íîåñòü ñî÷óâñòâèå-áëàãîäàòü:

12 «Ñ À Ê Ñ À Ã À Í Ü» 1-2 / 2 0 1 4

ë³òåðàòóðíî-õóäîæí³é ³ ïóáë³öèñòè÷íèé àëüìàíàõ

Ëèøü îá îäíîì, Ãîñïîäü, ïðîøóÈ ïîçäíèì âå÷åðîì, è ðàíüþ:Ïîêà æèâó, ïîêà äûøó Íå äàé èññÿêíóòü ñîñòðàäàíüþ!(Íî âîò ïîäóìàëîñü)

Îí èñïîëíåí ñî÷óâñòâèÿ. Åãî çàáîòÿòïðîñòûå ëþäè, ÷àñòî ãîðüêî óíèæåííûå,ïîáèâàåìûå æèçíüþ:

Íå áóäåì æèòü ëåãêî è ïðîñòîÈ äîñòèãàòü â ëþáâè âåðøèí,Ïîêà â ñåáå ìû çëî ïîäàëüøåÍå çàõîðîíèì, è ïîêàÍà ïîìîùü ëþäÿì ïîñòðàäàâøèìÂìèã íå îòêëèêíåòñÿ äóøà.(Õîòü íå âñåâåä è íå àïîñòîë)

Îí ñòîèò ó îêíà â ìèð. Îí âèäèò âåðøèíó,äî êîòîðîé åù¸ íå äîø¸ë. À åìó, áûòü ìî-æåò, êàæåòñÿ, ÷òî îí óæå ïîêîðèë ñâîéïîýòè÷åñêèé îëèìï. Íåò, Ëó÷øàÿ ïåñíÿ åù¸âïåðåäè.

 ñåðäöå âûìó÷èâàòü ñòèõÎí ñèäèò çà ïèñüìåííûì ñòîëîì, êîìêàÿ

èñïèñàííûå ëèñòû, íåäîâîëüíûé ñîáîé,ñâîèìè ñòèõàìè, â êîòîðûõ çðååò è ìûñëü, è÷óâñòâî íî ÷òî-òî íå ëàäèòñÿ, ÷òî-òî íåíðàâèòñÿ åìó â ñòðîêå:

Î-î-î, ýòîò ñòèõ! Î, íåõðèñòü, åðåñü!Èçìó÷èë îí âêîíåö ìåíÿ(Ïîëçóò ÷àñû, ëåòÿò ìèíóòû)

Îí ñèäèò çà ðàáî÷èì ñòîëîì è â íî÷íîéòèøè: åìó íå ñïèòñÿ. Íàõëûíóâøèå âîñïîìè-íàíèÿ ðîæäàþò â ñåðäöå áåñïîêîéñòâî èëèðàäîñòü. ×óâñòâà ïðîñÿòñÿ íà áóìàãó. Ãîðåñ-òíûé ðàññêàç âûñòðàèâàåòñÿ â ñòðîêó:

Ïðîøëî çåìëåòðÿñåíèå êàêîé-íèáóäü ñòðàíå,Ãäå ëþäè ãèáëè ñåìüÿìè,È äóìàåòñÿ ìíå:Õîòü òàì ñòðàíà ýêçîòèêè,Íî æóòü ñòîèò ñåé÷àñÈ õîðîøî, ÷òî âñ¸-òàêèÒðÿõíóëî íå ó íàñ,×òî ìèíîâàë ñåìüþ ìîþÒåðíîâûé ñåé âåíåöÊîãäà ÿ òàê âîò äóìàþ,ß çíàþ: ÿ ïîäëåö.(Ïðîøëî çåìëåòðÿñåíèå)

Íà åãî ïèñüìåííîì ñòîëå, äîëæíî áûòü,âîðîõ ÷åðíîâèêîâ ñ íàáðîñêàìè è óæå íàïè-ñàííûìè ñòèõàìè â íèõ ïîþò ïåòóõè èãàñíóò çâ¸çäû, áëåäíåÿ ïåðåä ðàññâåòîì.

Íå ñìûâàåìàÿ äîæä¸ì ïîýçèÿÎí ïèøåò ñòèõè î òîì è îá ýòîì.  íèõ îí

äûøèò âîçäóõîì áåð¸çîâîé ðîùè, ðîäíîãîñåëà, áëèçêîãî åãî ñåðäöó Êðèâîðîæüÿ. Âïîýòè÷åñêèõ ñòðî÷êàõ îí îïëàêèâàåò ðîäíûõè ñîâñåì ÷óæèõ åìó ëþäåé. Ïîýçèÿ äà¸ò åìóâîçìîæíîñòü âåðíóòüñÿ â ñ÷àñòëèâîå áîñîíî-ãîå äåòñòâî, à ïàìÿòüþ ïðèêîñíóòüñÿ ê âîéíå,êîòîðóþ ïåðåæèëè äðóãèå. Ñòèõàìè îí ïðè-ëàñêàë áåçäîìíóþ ñîáàêó è âåðíûì ñëîâîìïîïûòàëñÿ îãðàäèòü îò îáèä è óíèæåíèéíèùåãî, æèâóùåãî íà ïåðåêð¸ñòêå ìèðà. Åãîëèðè÷åñêèå îòêðîâåíèÿ âîçâðàùàþò ÷èòàòåëÿâ 37-é, êîãäà ïî ð¸áðàì áèëè, Õîòåëè, âèä-íî, ÷òîá ñïåðâà Íà ÷åòûð¸õ çàïîëçàë ëàïàõ,è íå äà¸ò ïîêîÿ ìûñëü î òîì, ÷òî Ïðîì÷à-ëàñü òû êóäà-òî ìèìî Ïðîñòàÿ, äèêàÿ,öåïÿìè Ñòðàñòåé íå ñòÿíóòàÿ æèçíü!.. Åãîìóçà íàïîìèíàåò ëþäÿì î òîì, êàê äîëîã,óâû, ïóòü ïðîçðåíüÿ è êàê ïðåêðàñåí ýòîòìèð, ãäå â ðîñíîì ñåðåáðå ãíóòñÿ òðàâû èêîëîñèòñÿ çâîíîì ïòè÷üèì âîçäóõ.

Îí ïèøåò î òîì è îá ýòîì îí ïèøåò íå îòîì è íå îá ýòîì. Îí ñëàãàåò ñòèõè î æèçíè.Åãî ïîýçèÿ ïðîëèëàñü äîæä¸ì. Îíà ñàìà äîæäü, è â òî æå âðåìÿ îíà íå ñìûâàåìàÿäîæä¸ì. (Ïîìíèòå, ó Áàñ¸ Ëèñò ëåòèò íàëèñò. Âñå îñûïàëèñü, è äîæäü õëåùåò ïîäîæäþ?)

Ìîÿ äóøà... óïàä¸ò â ðîäíûå åé áîñûåÁîæüè íîãè

Îí íèêîãäà- íå áûë ïðèñëóæíèêîì ó ÷¸ðòà;- íå îáìàíûâàë äðóçåé;- íå îòðåêàëñÿ îò Áîãà;- íå óïóñêàë ðåäêîé âîçìîæíîñòè ïîñèäåòü

ðÿäîì ñ äåäîì, ïðèäÿ ê íåìó íå çà ÷åì-íèáóäü çà äîáðûì ñëîâîì;

- íå ïðîõîäèò ìèìî ïðîñÿùåãî ïîäàÿíèå;- íå îòðåêàåòñÿ, ëþáÿ;- íå îáèäèò óëè÷íîé ñîáàêè

Àõ, ïîëíîòå! Ïîâåðüòå ìíå, íåãîæåÐåàëüíûé ïðèóêðàøèâàòü ïîðòðåòÏîä ñòàòü åãî ïàðàìåòðàì òåëåñíûìÁûëà äóøà, íå çíàâøàÿ óäèë,Áåñîâñêàÿ, êîòîðîé áûëî òåñíî,Êîòîðîé ïëîòü íàñêó÷èëà, êàê òåñòî,

13

È îí å¸ èç ïëîòè âûâîäèëÎí áåñîì áûë, íî äîáðûì ïî íàòóðå(Áåñîâñêàÿ äóøà)

È âñ¸ æå Ïåðåõîäÿ â íàñòîÿùåå âðåìÿ,ñêàæó: îí íèêîãäà íå æàëååò î òîì, ÷òî ñòàëïîýòîì, õîòÿ êàêàÿ â ýòîì ðàäîñòü? ÷òî çàáëàæü? Âåäü îíè, ñòèõè, êðîìå áåññîííèöû,ñìÿòåíèÿ äóøåâíîãî, òîìëåíüÿ äóõà, íåóäîâ-ëåòâîðåíèÿ íè÷åãî ÷àñòî íå ïðèíîñÿò:

È ñíèòñÿ ìíå, ÷òî âîò âåäóò ïîýòàÑ êðåñòîì íà îêðîâàâëåííîé ñïèíå,×òîáû ðàñïÿòü åãî. È ýòî,ß ÷óâñòâóþ, âñ¸ â íàçèäàíüå ìíå.(È ñíèòñÿ ìíå)

Îí íèêîãäà íå îòêàçûâàåòñÿ îò ïðèãëàøå-íèÿ ïî÷èòàòü ñâîè ñòèõè. Âûñòðàäàííûå, îíèêîìó-òî äà íóæíû: êòî-òî äà ïðèëîæèò èõê èçðàíåííîé äóøå, ÷òîáû óòîëèòü ñâîèïå÷àëè, êòî-òî äà óñëûøèò â íèõ äàë¸êèéïëà÷ è òèõóþ ðàäîñòü Ãëÿäèøü, è âîñïðÿ-íåò äóõîì, çàæèâ¸ò ñåðäöåì, âñòðÿõí¸òäîáðîé ïàìÿòüþ.

Îí íèêîãäà íå ïðåäà¸ò ñâîþ ìóçó.×òî æå êàñàåòñÿ ïëàòû çà ñòèõè ðàñïÿòèÿ

íà êðåñòå, - òî ýòî ñàìàÿ îáû÷íàÿ äëÿ ïîýòàöåíà. Çà ñëîâî, êîòîðîå îí ãîâîðèò ìèðó,íàäî ðàñïëà÷èâàòüñÿ êðîâüþ ñîáñòâåííîãîñåðäöà:

Ëþáëþ, ëþáëþ ìåñòà ãëóõèå,Ãäå íåò ëþäåé è íåò æèëüÿ,Ãäå îòìîëèòü ìîãó ãðåõè ÿ,Ãäå èñêðåíåí, êàê ñìåðòíèê, ÿ,Ãäå áðåííîñòü ÷óâñòâóåøü è âå÷íîñòü,È òÿæåñòü âñþ çà âñåõ âèíû,Ãäå ïëàêàòü ìîæíî áåñêîíå÷íî,Ëèöîì óòêíóâøèñü â áóðüÿíû(Ëþáëþ, ëþáëþ ìåñòà ãëóõèå)

Îí íèêîãäà íå ëæ¸ò ñåðäöåì. À åù¸ îíâðàùàåò çåìëþ. Òàêèå íå ïðÿ÷óòñÿ ïîäìàñêîé äîáðîäåòåëè, òàêèå ñàìà äîáðîäå-òåëü: ñòèõàìè (áîëüøå íå÷åì!) îí îïðàâäûâà-åò ñâîþ æèçíü, îí äàðèò ÷åëîâå÷åñòâó ñâîþïåñíþ:

Âãëÿäèñü âî ÷òî-íèáóäü áîëüøîå,Âãëÿäèñü íåñïåøíî, íå äûøà, È òû ïî÷óâñòâóåøü äóøîþ,×òî â í¸ì ïðèñóòñòâóåò Äóøà(Âãëÿäèñü âî ÷òî-íèáóäü)

Óëîæèòü ïîýòà â ñõåìó?Ëó÷øå âñåãî ðàçãîâàðèâàòü ñ ïîýòîì

íàåäèíå, äîâåðèòåëüíî è îòêðîâåííî, ñëóøàÿåãî ãîëîñ, ïðîíèêàÿñü åãî ïåñíåé, ñïåòîé,ìîæåò áûòü, íàñïåõ, íî ñ íåïîâòîðèìîéèíòîíàöèåé ñâèäåòåëÿ è ó÷àñòíèêà ñîáûòèé.Ëó÷øå âñåãî ðàçãîâàðèâàòü ñ ïîýòîì íàåäè-íå, âçÿâ â ñîþçíèêè åãî ñòèõè...

 òâîð÷åñòâå Ñû÷¸âà åñòü îäíà îñîáåí-íîñòü: îí óìååò ñîåäèíèòü ëèðèêó è ýïîñ,ïîýòîìó ïî åãî ïîýçèè, ñòèõàì, ãëóáîêîëè÷íûì, ìîæíî ïóòåøåñòâîâàòü, êàê ïîâðåìåíè.

Âñëóøàéòåñü â äûõàíèå ýòîãî ñòèõîòâîðå-íèÿ:

Åñëè á ñòàâèëè ãðîá íà îáëàêî,È íåñëîñü îíî ê íåáåñàì,ß óïàë áû, íàâåðíî, â îáìîðîê,Ïðåäïî÷¸ë áû åãî ñëåçàì ×òîá íå âèäåòü, íå çíàòü ñåé ó÷àñòè,×òî ëþáèìûé ìîé ÷åëîâåê,Ñ êåì ÿ ïåë íà çåìëå è ìó÷èëñÿ,Óëåòàåò ñ çåìëè íàâåê.

Ýòîò ïðàõ, ýòè äîñêè, ãâîçäèêè Âõîäÿò òîæå â ìîþ ñóäüáóÇäåñü îí íóæåí ìíå! ñëûøèøü, Ãîñïîäè? Äàæå âûòÿíóâøèñü â ãðîáó.(Åñëè á ñòàâèëè ãðîá íà îáëàêî)

 âàñ íå çàêðàëîñü ñîìíåíèå, ÷òî ïîýòóãîðøå, ÷åì íàì? Âåäü áîëü äóøè, êðèê ñåðäöàåìó íàäî ïåðåïëàâèòü â ñòèõè

Â÷èòàéòåñü â ýòè ñòðî÷êè:

È çâ¸çäàìè âûøèò íåáåñíûé,Áåçìåðíî òàèíñòâåííûé ñâîä.Äóøà çàìèðàåò. Ñãîðàÿ îò ñòðàñòè,Äî ïÿò î÷àðîâàííûé, äóìàþ: Âîò,ß ñ÷àñòüå èñêàë, óáåãàÿ îò ñ÷àñòüÿ.Âåäü çäåñü îíî, ñ÷àñòüå(Ðàõìàíîâêà)Âàñ íå ïîñåòèëà ìûñëü, ÷òî Ñû÷¸â ñîçäà¸ò

äîêóìåíò äóøè, îñâåùàåìûé òàëàíòîì ñåðü-¸çíî îòíîñèòüñÿ ê ëþáîìó ìàòåðèàëó?

Ïðîáåãèòå ãëàçàìè ïî ñòðî÷êàì:Îíè ïðàâû: ÿ ñòèõ ñâîé íà áóìàãåÂûíàøèâàþ òÿæêî. ÈíîãäàÏîæàëîâàëñÿ á äàæå è äâîðíÿãå,Äà íå íóæíà è åé ìîÿ áåäà.Êàçàëîñü áû îñâîáîäèñü, êàê ïòèöà,Îò ñòèõîòâîðíûõ êàòîðæíûõ óòåõ! Íî íå ìîãó: âåäü ñòèõ ñåé÷àñ ðîäèòñÿ(Ìîðîç, óæå ðàññåðæåííûé, ïîõîæå)

14 «Ñ À Ê Ñ À Ã À Í Ü» 1-2 / 2 0 1 4

ë³òåðàòóðíî-õóäîæí³é ³ ïóáë³öèñòè÷íèé àëüìàíàõ

Âû ñîãëàñèòåñü ñî ìíîé, åñëè ÿ ñêàæó, ÷òîÑû÷¸â íàó÷èëñÿ óëûáàòüñÿ â ãîðåñòè èïå÷àëè?

Ëó÷øå âñåãî ðàçãîâàðèâàòü ñ ïîýòîìíàåäèíå.

Õîòü íà ÷àñ îïåðåäèòü æèçíüÖåëüíîå ïðåäñòàâëåíèå î ïîýòå, åãî ïî-

ýòè÷åñêîì äàðå èëè áåñòàëàííîñòè ìîæåòäàòü òîëüêî êíèãà. Íå îòäåëüíûå ïóáëèêà-öèè â àëüìàíàõå, íå ïîäáîðêà ñòèõîâ âãàçåòå, à êíèãà.

Âûøåë ñáîðíèê Ãäå òû, äîáðîå ñåðä-öå. Ýòî êíèãà, â êîòîðîé íàäî ÷èòàòü âñåñòèõè, è òîãäà âû óæå íå ïðîïóñòèòå ñòðîê,ãäå îí ïî¸ò îá îäíîé-åäèíñòâåííîé òðàâèí-êå-áûëèíêå, ÷òî ïðîðàñòàåò æèçíüþ.

Ýòî ñáîðíèê, ÷èòàòü êîòîðûé íàäî âäóì-÷èâî, âíèìàòåëüíî, ñî÷óâñòâåííî, òîãäà âûíåïðåìåííî íàòêí¸òåñü íà ñòðîêè, ãäå îíãðåìèò, êàê êîëîêîë, è ãîâîðèò ø¸ïîòîì, ñäîâåðèòåëüíîñòüþ è ñâÿòîñòüþ.

Ýòî ñáîðíèê, êîòîðûé äà¸ò ïðåäñòàâëåíèåî ïîýòå è ìåðå åãî òàëàíòà. Íàäî ÷èòàòü åãî,íå ïðîïóñêàÿ ñòðàíèö, è òîãäà âû íàâåðíÿ-êà ñïîòêí¸òåñü î ñòðî÷êè, êîòîðûå ïåðåíåñóòâàñ â ÷èñòûé äîì ñ âûìûòûìè îêíàìè èîòñòîÿâøèìñÿ âîçäóõîì ðîäíîãî êðàÿ.

Âû ãîòîâû ðàçäåëèòü ðàäîñòü ñ ïîýòîì?Âñ¸-òàêè âûøåë â ñâåò ñáîðíèê ñòèõîâ!

Òû íàðèñóé ìíå, âåòåðÂåòåð âðåìåíè â êëî÷üÿ ðâ¸ò äóøó. ×òî

îí, âåòåð, ìîæåò ñêàçàòü âäîãîíêó óõîäÿùåéæèçíè? À ÷åãî æä¸ò ïîýò îò ñòèõèè: Òûíàðèñóé ìíå, âåòåð, Áîãà ðàäè? (Ïðî÷è-òàéòå ñàìè.) À ÷åãî æä¸ò ïîýò îò ÷èòàòåëÿ?Îò òîãî, êîòîðûé ëþáèò Ñû÷¸âà è ÷èòàåòåãî ñòèõè, è îò òîãî, êîòîðûé íå ëþáèò åãîïîýçèþ, íî ñëûøàë î Ñû÷¸âå è åãî ñòèõàõ?×òî ìîæíî óñëûøàòü î ñáîðíèêå, åñëèñïðîñèòü? Íåóæåëè òîëüêî òèøèíó?

Ïîñëóøàéòå!Êòî-òî, áûòü ìîæåò, ñêàæåò, ÷òî Ñû÷¸â

çíàåò è ãîðå÷ü æèçíè, è å¸ äîáðîòó. Êòî-íèáóäü îòìåòèò, ÷òî àâòîð ñáîðíèêà íåóõîäèò â òåíü, äàæå åñëè äóøà ïîãðóæàåòñÿ âñóìåðêè, îíà âñ¸ ðàâíî íàðàñïàøêó, íàâèäó ó âñåõ. Êàêîé-íèáóäü ÷èòàòåëü íàïèøåòâ îòçûâå:  ñòèõàõ îí ðàçíûé: âåñ¸ëûé èíàñìåøëèâûé, ãðóñòíûé è îò÷àÿâøèéñÿ,íåèñòîâûé è òèõèé. Íî îí íèêîãäà íå áûâàåòðàâíîäóøíûì, íåáëàãîäàðíûì, ëæèâûì.

Äðóãîé çàìåòèò: Åñòü ñòèõè, êîòîðûå èç-çà ïîýòè÷åñêîãî ñòðîÿ íå äîòÿãèâàþò äî

êîìïëèìåíòà, íî îíè ñîãðåâàþò äóøó.Ê ýòèì äâóì ïðèñîåäèíèòñÿ òðåòèé ãîëîñ:

Ïîòðåáíîñòü Ñû÷¸âà â ïåñíå, ÷óâñòâî íåèñò-ðåáèìîé ëþáâè ê æèçíè îïðàâäûâàþò âñå åãîãðàììàòè÷åñêèå îøèáêè, ñòèëèñòè÷åñêèåïîãðåøíîñòè. È âñ¸ æå ïîýòó íåëüçÿ äàâàòüíèêàêèõ ïîáëàæåê. Ñòèõè äîëæíû áûòüâûêðèñòàëëèçîâàíû.

Êòî-òî ïðîìîë÷èò, îñòàâèò âîïðîñ îòâîð÷åñòâå Ñû÷¸âà áåç âíèìàíèÿ; êòî-òîâûïàëèò, êàê íà äóõó: Îí çàïîëíèë ïóñòîåïðîñòðàíñòâî, ðàçìåñòèâ â í¸ì ñëîâà óñòîé-÷èâûå, òâ¸ðäûå, ñäåëàâ èç ýòèõ ñëîâ ôðàçûêðåïêèå, ëàäíûå, ñîçäàâ ïîýòè÷åñêèé îáðàçíàä¸æíûé, âûâåðåííûé. ×òî êàñàåòñÿ ëåêñè-÷åñêèõ è ïðî÷èõ îøèáîê - ýòî ðàçãîâîðîñîáûé, êîòîðûé âåñòè íàäî ñ ïîýòîì íàåäè-íå.

Áóäåò, âåðîÿòíî, ñóæäåíèå è î òîì, ÷òîïðÿìîòà âûñêàçûâàíèÿ ó Ñû÷¸âà ïîäêóïàåò,÷òî îí íå ãîâîðèò â ñòèõàõ øòàìïàìè, ÷òî îííå ëàêèðóåò ñëîâà, ôðàçû, ìûñëè...

Êòî-òî çàìåòèò îáðàçíî: Íåóäîáíûé îí,íåïðè÷¸ñàííûé.

Îáíàä¸æèâàÿ ïîýòà, êòî-òî áåç êîììåíòà-ðèåâ ïîäâåä¸ò èòîã: åãî ñîâåñòü èíîãäà íå âñèëàõ òåðïåòü ïîñòîÿííîãî ñîïðèêîñíîâåíèÿñ ïîøëîñòüþ æèçíè. Íî æèçíü ùåäðà è íàðàäîñòè íàäî òîëüêî ïîìíèòü, ÷òî íåòïîêîÿ è ñ÷àñòüÿ â ñûòîì óáîæåñòâå. ×òîáûïðåîäîëåòü íåìîùü â äóøå è òåëå, íàäî ñòàòüáîëüøå ñàìîãî ñåáÿ. Íàäî ñòàòü êåì-òî.Íàïðèìåð, ×åëîâåêîì, íàïðèìåð, Ïîýòîì.

2012 ãîä

* * *

Åãî íåò ðÿäîì. Îñòà¸òñÿ òîëüêî ïî-õðèñòèàíñêè ïðèíÿòü âñ¸, êàê åñòü, ïðèíÿòüåãî òàêèì, êàêèì îí áûë.

Òû íàðèñóé ìíå, âåòåð, Áîãà ðàäèÒû ëîäêó íàðèñóé è ìóæèêàÑ äóøîé, èñòîñêîâàâøåéñÿ ïî Áîãó,Íàùóïàâøåãî â¸ñëàìè äîðîãóÊ ñïàñèòåëüíîé òâåðäûíå îñòðîâêà,Ãäå æèçíü, íà óäèâëåíèå, äðóãàÿ

15

Âàñèëèé Ñû÷åâ âåñåëûé, æèçíå-ðàäîñòíûé, ïîëíûé ýíåðãèè è èäåé...

Åãî áîëüøå íåò: óøåë, íàâñåãäà ïî-êèíóâ Çåìëþ, îñòàâèâ íàñ âûæèâàòü,ñòðåìèòüñÿ, ïðîèãðûâàòü è ïîáåæ-äàòü.

Âàñèëèé, êîòîðûé â ïîñëåäíèå ãîäûñòàë òàêèì ñåðüåçíûì, ðàñòåðÿâ íàæèçíåííîé äîðîãå òîò, êàçàâøèéñÿíåèñòðåáèìûì, îïòèìèçì. Âàñèëèé,ïèøóùèé ñ áîëüþ çà æèâóùèõ â ñóå-òå, íå öåíÿùèõ âûñîêèõ ÷óâñòâ ëþá-âè, ÷åñòè. Ñ æåñòêèì íåïðèÿòèåìâñåãî íèçêîãî è ïîøëîãî...

Óøåë âíåçàïíî, ñòðåìèòåëüíî, îñ-òàâèâ íàì, çíàâøèì åãî, ñîìíåíèÿ.Ïîíèìàëè ëè ìû åãî, â ÷åì-òî íåñêëàä-íîãî, áîëüøîãî, ïîõîæåãî íà ìåäâåäÿ-øàòóíà? Ïîíèìàëè ëè ìû åãî áîëü, åãîíåîòñòóïíîå ñòðåìëåíèå ê ÷èñòîòå?Äóìàþ, íå ñîâñåì.

Àíäðåé ÄÞÊÀ

Ëèëèÿ ÁÀÑÑ

ÏÎÄ ÑÅÍÜÞÀÍÃÅËÀ-ÕÐÀÍÈÒÅËß

Ëèëèÿ Ïàâëîâíà æèçíåðàäîñòíàÿ, íèêîãäà íåóíûâàþùàÿ. Çíàÿ åå î÷åíü äàâíî, êàê ïîäðóãó ñâîåéìàìû, íèêîãäà è ïðåäñòàâèòü ñåáå íå ìîã î ñòîëüãîðüêèõ è òÿæåëûõ èñïûòàíèÿõ, êîòîðûå îíà ïðî-øëà â äåòñòâå. Íà ìîé âçãëÿä, âîñïîìèíàíèÿ ËèëèèÁàññ íèêîãî íå îñòàâÿò ðàâíîäóøíûìè.

Èçó÷àÿ èñòîðèþ, çóáðÿ äàòû, ìû ðåäêî ïðåäñòàâ-ëÿåì êîëè÷åñòâî ñóäåá, èçëîìàííûõ, èñêàëå÷åííûõòîé äàëåêîé ñòðàøíîé âîéíîé.

Àíäðåé ÄÞÊÀ

Íà÷àëî âîéíûÐîäèëàñü ÿ çà äâà ãîäà äî âîéíû â Êðèâîì

Ðîãå. Ðîäèòåëè ìîè ðîäîì áûëè èç Ðîññèè. Âû-õîäöû èç áîëüøèõ ñåìåéñòâ, îáà îíè ðàíî îñ-òàëèñü ñèðîòàìè, ïîýòîìó áàáóøåê è äåäóøåêñâîèõ ÿ íèêîãäà íå çíàëà. Ó ìàìû â å¸ ðîäíîìñåëå îñòàëèñü òðè ñåñòðû è äâà áðàòà, à åùåäâîå áðàòüåâ æèëè â íàøåì ãîðîäå. Êîãäà ÿðîäèëàñü, ìàìèíà ìëàäøàÿ ñåñòðà ñ 8-ëåòíèìñûíîì ïåðååõàëà ê íàì, òàê êàê åå ìóæ óøåëäîáðîâîëüöåì íà âîéíó â Èñïàíèþ. Òàê ó ìåíÿíàøëèñü ñðàçó äâà áðàòà (ðîäíîé 10-ëåòíèéè äâîþðîäíûé Òîëèê, 8-ìè ëåò) è äâå ìàìû.Îäíà ìàìà ôàêòè÷åñêè ò¸òÿ áûëà äàæå÷óòî÷êó ðîäíåå, òàê êàê âñå âðåìÿ íàõîäèëàñüðÿäîì (îíà íÿíü÷èëà ìåíÿ, ïîòîìó ÷òî ðîäíàÿìàìà ðàáîòàëà). È áðàòèêè îêàçàëèñü ïîðîâ-íó ðîäíûìè: îíè ëþáèëè ñâîþ ìàëåíüêóþñåñòðè÷êó è îáà, êàê ìîãëè, çàáîòèëèñü îáîìíå.

Òàê ïðîëåòåëè äâà ãîäà. Íàñòóïèë 1941-é.Ìàìèíà ñòàðøàÿ ñåñòðà ïðèñëàëà èç Ðîññèèïèñüìî ñ ïðîñüáîé, ÷òîáû ìëàäøàÿ ïðèåõàëàïîìî÷ü ïî õîçÿéñòâó. È âîò 21-ãî èþíÿ 1941ãîäà ìîÿ ìàìà ïîñàäèëà íàñ â ïîåçä. Ïîåõàëèìû âòðîåì: âòîðàÿ ìàìà, å¸ ñûí è ÿ.

 Êèåâå ó íàñ ïëàíèðîâàëàñü ïåðåñàäêà. Íîòóäà ìû íå äîåõàëè: íà ðàññâåòå 22 èþíÿ â íàøïàðîâîç ïîïàëà áîìáà, ñáðîøåííàÿ ñ íåìåö-êîãî ñàìîëåòà... Òîãäà ìíå áûëî òîëüêî 2 ñïîëîâèíîé ãîäà, íî ÿ çàïîìíèëà ýòîò äåíü íà-âñåãäà. Ïåðåïóãàííûå ëþäè ìåòàëèñü èç ñòî-ðîíû â ñòîðîíó è âûêðèêèâàëè: Âîéíà! Íà-÷àëàñü âîéíà!. ß ñîâñåì íå ïîíèìàëà çíà÷å-íèÿ ýòèõ ñëîâ, íî ÷åòêî îñìûñëèâàëà: ýòî ÷òî-òî î÷åíü è î÷åíü ñòðàøíîå. Ìàìà ïðåáûâàëà â

16 «Ñ À Ê Ñ À Ã À Í Ü» 1-2 / 2 0 1 4

ë³òåðàòóðíî-õóäîæí³é ³ ïóáë³öèñòè÷íèé àëüìàíàõ

ðàñòåðÿííîñòè, íå çíàÿ, ÷òî íàì äåëàòü: âîç-âðàùàòüñÿ íàçàä èëè âñ¸-òàêè åõàòü â Ðîññèþ.Âîåííûå ïîñîâåòîâàëè äîáèðàòüñÿ ëó÷øå äîñåëà äåñêàòü, òàì áóäåò ñïîêîéíåå, à ÊðèâîéÐîã ïðîìûøëåííûé ãîðîä, è åãî â ïåðâóþî÷åðåäü áîìáèòü áóäóò...

Èòàê, äîáèðàëèñü ìû â Îðëîâñêóþ îáëàñòüîêîëî 3-õ ìåñÿöåâ. Êîãäà ïðèáûëè òóäà, âìåñ-òî ðàäîñòè âîêðóã âñòðå÷àëè òðåâîæíûå,âçâîëíîâàííûå ëèöà è íåìîé âîïðîñ ñî ñëåçà-ìè íà ãëàçàõ: Âîéíà?. Ìàìèíû áðàòüÿ, ìó-æüÿ åå ñåñòåð, äâîå ñûíîâåé ñòàðøåé ñåñòðûóøëè íà ôðîíò. Âñêîðå ïðèøëî ïèñüìî èçÊðèâîãî Ðîãà: ìîè îòåö è ìàìà, îêîí÷èâøàÿóñêîðåííûå êóðñû ìåäñåñòåð, òîæå óøëè íàôðîíò. Ìîé ñòàðøèé áðàò, êîòîðîìó èñïîë-íèëîñü 12 ëåò, óåõàë âìåñòå ñ ìàìîé...

 ìîåé äåòñêîé ïàìÿòè ïîñòåïåííî ñòèðàë-ñÿ îáðàç ðîäíîé ìàìû. Î íåé ñòàðàëèñü âñåâçðîñëûå íå ãîâîðèòü ïðè ìíå. Îíè áîÿëèñü,åñëè âäðóã ìàìà ïîãèáíåò, ÷òîáû ÿ íå ÷óâñòâî-âàëà ñåáÿ ñèðîòîé. È âîò òàê ïîëó÷èëîñü: ÿñåáå ðîñëà è ñ÷èòàëà, ÷òî ó ìåíÿ îäíà ìàìà,îäèí áðàòèê è ìíîæåñòâî äðóãèõ ðîäñòâåííè-êîâ... Ñåé÷àñ, äîæèâ äî 70 ëåò è íàáëþäàÿ ðàç-ëè÷íûå ñåìüè, ãäå áðàòüÿ è ñåñòðû ãîòîâû ðàñ-ñîðèòüñÿ èç-çà êëî÷êà çåìëè èëè èìóùåñòâàóìåðøèõ ðîäèòåëåé, ÿ ñ ãîðäîñòüþ äóìàþ îñâîèõ ðîäñòâåííèêàõ íåîáûêíîâåííûõ ëþ-äÿõ, âñåãäà äîáðîæåëàòåëüíûõ, ãîñòåïðèèì-íûõ è ãîòîâûõ ïîäåëèòüñÿ ïîñëåäíèì äðóã ñäðóãîì...

Æèçíü ïðîäîëæàëàñü. Ñ äåòüìè ìîåé ò¸òèìû áåãàëè ïîä ãîðêó, ê ðå÷êå, ãäå áûëà ãîëó-áàÿ ãëèíà, è áðàòèê ó÷èë íàñ èç íåå ëåïèòüèãðóøêè... Íî âñå ðàâíî ó ñòàðøèõ áûëè ñî-âåðøåííî âçðîñëûå îáÿçàííîñòè. Òîëèê åçäèëñ ìàìîé â ëåñ ïî äðîâà, ðóáèë èõ íà çèìó, çà-ãîòàâëèâàë òîðô, âûïîëíÿë ìíîæåñòâî äðóãèõðàáîò, îäíèì ñëîâîì, áûë íàñòîÿùèé ìó-æè÷îê ñ íîãîòîê. Òîíÿ æå òàê çâàëè ñòàð-øóþ äâîþðîäíóþ ñåñòðè÷êó óõàæèâàëà çàêîðîâîé, âàðèëà êóøàòü è íàì, è äîìàøíèìæèâîòíûì, íîñèëà îáåä ðîäèòåëÿì... Îäíàæ-äû, êîãäà Òîíÿ â îáåä øëà äîèòü êîðîâó, ìûóïðîñèëè åå âçÿòü íàñ ñ ñîáîé. Ìû áåãàëè ïîëóãó, ñîáèðàëè öâåòî÷êè, ïëåëè âåíêè è âäðóãçàõîòåëè ïèòü. Íå ñêàçàâ íè ñëîâà Òîíå, ìû ñÒàñåé ïîáåæàëè ê ðå÷êå. Áåðåã îêàçàëñÿ äî-âîëüíî êðóòûì. ß ïåðâîé ïîäîøëà ïîáëèæå êâîäå, ÷òîáû çà÷åðïíóòü â ëàäîíè, è... ïîëåòå-ëà â ðåêó. Âîäîâîðîò ìåíÿ òî çàòÿãèâàë âíèç,òî âûêðó÷èâàë íàâåðõ... Ìàëåíüêàÿ Òàñÿ ñî-îáðàçèëà: åñëè ïîáåæèò çâàòü íà ïîìîùü, ÿ çàýòî âðåìÿ óòîíó. Îíà ñàìà äîòÿíóëàñü äî ìîèõïàëüöåâ è ïîäòàùèëà ìåíÿ ê áåðåãó. À ïîòîì

ãîâîðèò: Ñåñòðè÷êà, õâàòàéñÿ íå çà ìåíÿ, à çàòðàâêó, à òî ìû îáå óòîíåì... Îíà ñïàñëà ìåíÿ!Êîãäà ìû ïîçæå ïîêàçàëè ìàìå òî æóòêîå ìåñ-òî, îíà óïàëà â îáìîðîê, à ïîòîì, ïðèäÿ â ñåáÿ,ñêàçàëà: Ýòî, äî÷åíüêà, ñïàñëè òåáÿ àíãåëû-õðàíèòåëè. È ñòàëà ó÷èòü ìåíÿ ìîëèòâàì.Ïåðâîé, êîòîðóþ ÿ âûó÷èëà ñðàçó, áûëà Îò÷åíàø...

 îêêóïàöèèÑåé÷àñ ìû âñå çíàåì èç èñòîðèè, ÷òî ñàìûå

ñòðàøíûå áîè ïðîõîäèëè ïîä Ñòàëèíãðàäîì.Åùå íà Êóðñêîé äóãå... Íàøå ñåëî íàõîäè-ëîñü â äâóõ êèëîìåòðàõ îò çíàìåíèòîãî Áðÿí-ñêîãî ëåñà, ñëàâèâøåãîñÿ îáèëèåì ïàðòèçàí,ïîýòîìó ïåðåõîäèëî èç ðóê â ðóêè íåñêîëüêîðàç.

Íà÷íó âñ¸ ïî ïîðÿäêó. Âåñòü î òîì, ÷òî íåì-öû óæå íåäàëåêî è âîò-âîò ïðèäóò ê íàì, îáëå-òåëà âñ¸ ñåëî ìãíîâåííî. Ëþäè ïîíÿòèÿ íå èìå-ëè, êàêîâû íåìöû. Îäíè ãîâîðèëè, ÷òî îíè ñðîãàìè, äðóãèå ÷òî ó íèõ îãðîìíûå êëþâû...Êàæäûé âûäóìûâàë òî, íà ÷òî ãîðàçä, âåäüëþäè áûëè â áîëüøèíñòâå íåãðàìîòíûå. Ìîÿñòàðøàÿ òåòÿ, ê ïðèìåðó, ðàñïèñûâàëàñü, ñòà-âÿ êðåñòèê, õîòÿ åé â òî âðåìÿ áûëî 45 ëåò.Ìàìà Ïàøà ñ òðóäîì ïèñàëà è ÷èòàëà, çàêîí-÷èâ ëèêáåç... Íàïðîòèâ íàøåãî äîìà æèë ñòà-ðèê ñ äëèííîé ñåäîé áîðîäîé äî ñàìîãî æèâî-òà, ãîâîðèëè, åìó ãäå-òî ïîä 90 ëåò, è åãîæåíà. Äåòåé ó íèõ íå áûëî, äðóãèõ ðîäñòâåí-íèêîâ òîæå. Ñåëî âîîáùå áûëî áåäíûì, à ýòèñòàðèêè áåäíåå âñåõ: íèêàêîé æèâíîñòè âîäâîðå, õîäèëè â ëàòàíûõ îäåæäàõ è ñòàðûõ ñòî-ïòàííûõ ëàïòÿõ... Íî êîãäà ïðèøëè íåìöû, äåäñ áàáêîé äîñòàëè èç ñóíäóêà ñâîè ïàðàäíûåîäåæäû, êàêèå íå íàäåâàëè äàæå íà ïðàçäíè-êè, è âñòðå÷àëè âðàãîâ õëåáîì-ñîëüþ. Âñå ëþäèáûëè ïðîñòî ïîòðÿñåíû, âåäü íå áûëî â ñåëåíè îäíîé ñåìüè, êîòîðàÿ íå äàëà áû ôðîíòóñîëäàò. Íà äåäà îäíîñåëü÷àíå ñìîòðåëè ñ ïðå-çðåíèåì, îí èì îòâå÷àë òåì æå...

Íàøè íåìöû âåëè ñåáÿ áîëåå-ìåíåå ëîÿëü-íî. À â ñîñåäíåì ñåëå ðàçìåùàëñÿ êàðàòåëüíûéîòðÿä. Ïàðòèçàíû ïîõèòèëè îäíîãî èç îôèöå-ðîâ øòàáà, è çà ýòî íåñëûõàííîå çâåðñòâîêàðàòåëè çàáðàëè âñåõ äåòåé, îòðóáèëè èì ãî-ëîâû è íàñàäèëè èõ íà êîëüÿ. Ýòî ïîâåðãëî âñåõâ óæàñ! Ëþäè áîÿëèñü õîäèòü ïî óëèöå, áîÿ-ëèñü ñïàòü... Âñêîðå ïàðòèçàíû ñ¸ëà íàøè îñ-âîáîäèëè íî íåíàäîëãî. Òåïåðü íåìöû ïðè-øëè çëûå, è áûëî èõ íàìíîãî áîëüøå, ÷åì âïåðâûé ðàç. Çàíÿëè âñå äîìà, à ëþäè ïåðåñåëè-ëèñü â ñàðàè, êîíþøíè, ïîãðåáà... Íà àðåíåïîÿâèëñÿ äåä-ïðåäàòåëü. Îí ïîøåë â íåìåöêóþêîìåíäàòóðó è çàÿâèë, ÷òî ìîÿ ìàìà ñêðûâàåòäî÷ü êîììóíèñòîâ, âîþþùèõ íà ôðîíòå. Ê ñ÷à-

17

ñòüþ, ÿ èñêðåííå âåðèëà, ÷òî îíà ìîÿ íàñòîÿ-ùàÿ ìàìà! Êîãäà ïðèøåë çàáèðàòü å¸ ïîëèöàé,ÿ óöåïèëàñü çà ìàìèíó øåþ òàê, ÷òî íå ìîãëèîòîðâàòü, äàæå êîãäà èçî âñåé ñèëû áèëè ìåíÿïî ðóêàì øîìïîëîì. Ñòðàõ íàñòîëüêî ïåðå-ïîëíÿë ìåíÿ, ÷òî ÿ íå ÷óâñòâîâàëà áîëè. Òàêìàìó, ñî ìíîþ íà ðóêàõ, è ïðèâåëè ê âèñåëèöå.Íàáðîñèâ ìàìå ïåòëþ íà øåþ, ïîëèöàé ñìå-ÿëñÿ. Ìàìà óãîâàðèâàëà ìåíÿ: Ëèëÿ, äî÷åíü-êà, îòïóñòè ðó÷êè, áåãè äîìîé!. Íåìåö óñëû-øàë èìÿ è ïåðåñïðîñèë íà ëîìàíîì ðóññêîìÿçûêå: Êëÿéíå Ëèëÿ! Ìîé äîòå Ëèëÿ! Çà-òåì ïîâåðíóëñÿ ê ïîëèöàþ è âûñòðåëèë â íåãîâ óïîð, çàòåì ñíÿë ïåòëþ ñ ìàìèíîé øåè è ñêà-çàë: Ìàòêå, âýê! ëåñ, ïàðòèçàíû. Ìàìà åäâàñìîãëà îò âîëíåíèÿ îòâåòèòü: Ïóñòü òåáÿ õðà-íèò ãîñïîäü! À ìíå ñêàçàëà íà óøêî: Ýòîáëàãîäàðÿ òåáå ìû îñòàëèñü æèâû! Ýòî òåáÿîáåðåãàþò àíãåëû-õðàíèòåëè...

Òàê ñâåðøèëîñü ÷óäî: ìû ñïàñåíû! Ïîçàäèíàñ ãîðåëî, ÷òî-òî âçðûâàëîñü à ìû áåæàëè,áåæàëè, íå îãëÿäûâàÿñü... Äíåé äåñÿòü áðîäè-ëè ìû ïî ëåñó, ïèòàÿñü êàêèìè-òî ðàñòåíèÿìè,ïîêà íàñ íå íàøëè ïàðòèçàíû.  ïåðâóþ î÷å-ðåäü íàñ íàêîðìèëè, çàòåì ñîîáùèëè, ÷òî âíàøåì ñåëå íåìöåâ íåò. Äîìîé ìû íå øëè, àëåòåëè íà êðûëüÿõ. Ñêîëüêî ðàäîñòè áûëî,êîãäà îêàçàëîñü, ÷òî âñå æèâû! À îíè ñ÷èòàëè,÷òî íàñ ñ ìàìîé íåò â æèâûõ...

Êàêîå-òî âðåìÿ ïðîäîëæàëàñü îáû÷íàÿæèçíü ïîêà ñíîâà íàñ íå çàõâàòèëè íåìöû.Îíè ãîíÿëè ëþäåé ðûòü îêîïû, óáèðàòü çàíèìè, ñòèðàòü, ìûòü... Çà ìàëåéøèå ïðîìàõèáèëè øîìïîëàìè è âçðîñëûõ, è äåòåé. Îòîáðà-ëè ñïåðâà ëîøàäåé, ïîòîì êóð, ñâèíåé, îâåö, îñòàâèëè òîëüêî êîðîâ, ÷òîáû ñ íèìè íå ìî-ðî÷èòüñÿ.

Íåìöû ÷òî-òî çàòåâàëè. Îíè ïðèêàçàëè êî-ðîâ çàïðÿ÷ü â ïîâîçêè, âçÿòü ñ ñîáîé íåìíîãîïðîäóêòîâ è ñëåäîâàòü, êóäà îíè óêàæóò. Ñî-ãíàâ æèòåëåé 50-òè ñåë â îäíó îãðîìíóþ áàë-êó, îíè êàêèì-òî îáðàçîì ïåðåäàëè íàøèì, ÷òîýòî ÿêîáû ñêîïëåíèå æèâîé ñèëû ïðîòèâíèêà.È î Áîæå! íà ïðîòÿæåíèè 10 äíåé íàñ êàæ-äóþ íî÷ü áîìáèëè íàøè ðîäíûå ñàìîëåòû! Ìûîò÷åòëèâî âèäåëè, êîãäà âñïûõèâàëè çàæèãà-òåëüíûå ðàêåòû, êðàñíûå çâåçäû íà êðûëüÿõ!À ïðÿòàòüñÿ áûëî íåãäå.  áàëêå ðîñ êîëõîç-íûé êàðòîôåëü, ðÿäîì íåáîëüøàÿ ðå÷êà. Åäâàíàñòóïàë âå÷åð, âñå êóäà-òî ñòàðàëèñü óáåæàòü.Ìîè áðàò ñ ñåñòðîé çàáèðàëèñü â êàìûøè, ìûñ ìàìîé ïðÿòàëèñü â êàðòîôåëüíûõ ìåæàõ, àò¸òÿ îñòàâàëàñü ïîä òåëåãîé. Ìàìà ñòàðàëàñüëå÷ü òàê, ÷òîáû çàêðûòü ìåíÿ ñâîèì òåëîì. Îíàâñåãäà ìåíÿ ïðîñèëà: Ìîëèñü, äî÷åíüêà, òû àíãåëüñêàÿ äóøå÷êà, òåáÿ áóäóò îáåðåãàòü àí-

ãåëû-õðàíèòåëè. ß óñåðäíî ìîëèëàñü. È îïÿòüñëó÷èëîñü ÷óäî! Ìû ëåæèì â ìåæå. Ñëûøèìñâèñò îñêîëêîâ. Óáèò ïàðíèøêà ëåò 15-òè, ëå-æàâøèé âïåðåäè íàñ, óáèòà êàêàÿ-òî áàáóøêà,à íàñ òîëüêî ñëåãêà ïðèñûïàëî çåìëåé. Îïÿòüñïàñ àíãåë-õðàíèòåëü! ÿ â ýòî âåðèëà ñâÿòî.

Ïðîøëî äíåé 10, è âñå âäðóã óâèäåëè, ÷òîòàì, âäàëè, øåâåëèòñÿ çåìëÿ, è ãäå-òî äàëåêîñëûøåí òî ëè ðåâ, òî ëè ãóë. Ñòàðèêè ñòàëèãîâîðèòü, ÷òî ýòî êîíåö ñâåòà, à âñå îñòàëüíûåñ èçóìëåíèåì è ñòðàõîì îæèäàëè: ÷òî æå áó-äåò äàëüøå? À äâèæóùàÿñÿ çåìëÿ âñ¸ ïðèáëè-æàëàñü... Êîãäà ñòàëî ñîâñåì áëèçêî, ìû óâè-äåëè, ÷òî ýòî ïîëçóò ñîëäàòû ñ êðàñíûìè çâåç-äî÷êàìè íà êàñêàõ. Âñå, îò ìàëà äî âåëèêà,áðîñèëèñü âïåðåä ñ êðèêàìè: Óðà! Íàøè!Îíè òîæå ïîáåæàëè íàì íàâñòðå÷ó. Âñå îáíè-ìàëèñü, öåëîâàëèñü è ïëàêàëè. Íî ýòî áûëèñëåçû ðàäîñòè!

Ñîëäàòû ñîîáùèëè íàì î÷åíü ðàäîñòíóþâåñòü, ÷òî îñâîáîæäåíû Îðëîâñêàÿ, Êóðñêàÿ èÁðÿíñêàÿ îáëàñòè, ÷òî íàøè âñ¸ âðåìÿ íàñòó-ïàþò, è íåìöû óæå íèêîãäà íå âåðíóòñÿ ñþäà.Ìû ñïîêîéíî ìîãëè âîçâðàùàòüñÿ â ñâîè ñ¸ëà.

ÎñâîáîæäåíèåÂåðíóâøèñü â ïðèâû÷íîå óæå ìåñòî, ñâîåãî

ñåëà ìû ... íå óâèäåëè òîëüêî õîëìèêè ïåïëàè óöåëåâøèõ 2-3 ïîãðåáà. Îòñòóïàÿ, íåìöû óá-ðàëè âåñü óðîæàé, ñîæãëè ñåëî, à ïîëÿ çàìè-íèðîâàëè. Òàêæå çàìèíèðîâàëè è òå óöåëåâøèåïîãðåáà. Êèíóâøèñü íà ñâîè îãîðîäû â ïîïûò-êå íàéòè ÷òî-íèáóäü ñúåäîáíîå, ëþäè ïîäðû-âàëèñü íà ìèíàõ. Ïðèøëîñü âûçûâàòü ñàïåðîâ.Ïîêà äîæèäàëèñü ðåçóëüòàòîâ èõ ðàáîòû, ïðî-èçîøëà íå îäíà òðàãåäèÿ...

Âðåìÿ øëî ê îñåíè. Ïðîäóêòîâ íèêàêèõ íåáûëî, æèëüÿ òîæå. Âåäü ñòðîèòü íåêîìó, õîòüëåñ è ðÿäîì: âñå ìóæ÷èíû ãäå-òî âîþþò... Èæåíùèíû íà÷àëè ìóäðèòü. Ïåðåä äîìàìè íà-õîäèëèñü êàðòîôåëüíûå ÿìû, îáû÷íî èõðûëè î÷åíü ãëóáîêèìè, ÷òîáû çèìîé îâîùè íåçàìåðçàëè. Íàøè âûáðàëè ñàìóþ áîëüøóþ èíà÷àëè ïåðåîáîðóäîâàòü â æèëüå: ÿìó ðàçðû-ëè â øèðèíó, ïîñòðîèëè â íåé ðóññêóþ ïå÷ü.Îêîí, ïðàâäà íå áûëî, íî âûâåëè êàêóþ-òîòðóáó äóøíèê. Ïðîðûëè íàèñêîñîê âûõîä,âûðóáèëè â çåìëå ñòóïåíè. Äâåðü áûëà ñáèòàèç òîíêèõ ñòâîëîâ äåðåâüåâ. È ÷òîá çèìîé íåäóë âåòåð â ùåëè õîäèëè ê ðå÷êå, ðåçàëè êà-ìûø, âÿçàëè åãî â ñíîïû è óòåïëÿëè äâåðè. Íàäÿìîé äåëàëè íàñûïè èç çåìëè, ÷òîáû áûëî òåï-ëåå. Èç çåìëè òîð÷àëà òîëüêî òðóáà îò ïå÷êè èòðóáà-äóøíèê.

Âîò òàêîå øèêàðíîå æèëüå áûëî ó íàñ äî1945 ãîäà. Ïðåäñòàâüòå ñåáå: çèìà, òîïèòñÿïå÷ü, à ñ ïîòîëêà è ñî ñòåí êàïàåò âîäà. Åñëè

18 «Ñ À Ê Ñ À Ã À Í Ü» 1-2 / 2 0 1 4

ë³òåðàòóðíî-õóäîæí³é ³ ïóáë³öèñòè÷íèé àëüìàíàõ

êòî-íèáóäü çàõîäèò â äâåðè îí íå âõîäèò,à ñúåçæàåò ïðÿìî âíèç... Èòàê, ñ æèëüåì âîï-ðîñ ðåøåí. À âîò ñ åäîé?.. Ñëàâà Áîãó, æèâàêîðîâà, è ñ îñåíè åé óäàëîñü íàêîñèòü íà ëóãóñåíà. Ñåáå çàãîòîâèëè ãðèáîâ è ëåñíûõ îðåõîâ.

 43-ì áûëî î÷åíü òðóäíî: íè ðæè, íè êàð-òîôåëÿ, íè÷åãî! Ïðèøëîñü âñþ çèìó ïîáè-ðàòüñÿ, ïðîñèòü ìèëîñòûíþ. Õîäèëè ïî óöå-ëåâøèì äåðåâíÿì ñ óòðà äî íî÷è. Ëþäè ðóñ-ñêèå äîáðûå è îòçûâ÷èâûå. Äåëèëèñü âñåì,÷åì ìîãëè. Êòî äàâàë ãîðñòü ðæè, êòî ñòà-êàí ïðîñà, êòî êóñîê õëåáà, êòî íåñêîëüêîêàðòîôåëèí, à êòî è ïðîñòî ïðåäëîæèò ìèñêóïîõëåáêè...

Çà çèìó íàì óäàëîñü ñîáðàòü íà ïîñàäêóíåìíîãî ðæè, ïðîñà, ãðå÷êè è êàðòîôåëÿ. Ïî-ñàäèëè âåñíîé îãîðîäû, à ëåòîì âûæèòü ïðî-ùå. Åëè êàëà÷èêè è ïàñë¸í, áðàòèê ëîâèë ðûáóè ìèäèè.  ëåñó ñîáèðàëè ãðèáû è ÿãîäû, ðâà-ëè äèêèå ãðóøè, åæåâèêó, ìàëèíó... Ïðèðîäàêîðìèëà íàñ. Æèçíü ïîñòåïåííî âõîäèëà âîáû÷íîå ðóñëî. Ïîëó÷àëè ïèñüìà ñ ôðîíòà. ßèõ ïîìíþ, êàê ñåé÷àñ. Èíîãäà ïðèõîäèëè èïëîõèå âåñòè: ïîãèá îäèí ìàìèí áðàò, ïîòîì äðóãîé, ïîãèá è ñûí ìàìèíîãî ñòàðøåãî áðà-òà...  1943 ãîäó ïðèøëà ïîõîðîíêà íà ìîþíàñòîÿùóþ ìàìó. Ñîîáùèëè, ÷òî ïàðîõîä ñðàíåíûìè, îòïëûâàÿ îò Ñòàëèíãðàäà, ïîäî-ðâàëñÿ íà ìèíå. Íà òîì ïàðîõîäå íàõîäèëèñüìîÿ ìàìà è ìîé ñòàðøèé áðàò... Ìíå íèêòîíè÷åãî íå ãîâîðèë î ìàìå, âåäü ÿ ñ÷èòàëà,÷òî ó ìåíÿ îäíà ìàìà, à òåïåðü è òåì áîëååìíå íå íóæíî áûëî îá ýòîì çíàòü. Òîëüêîî÷åíü äîëãî è ãîðüêî ïëàêàëè ìîÿ ìàìà è äâåò¸òè. Ìåíÿ è òàê âñåãäà âñå ëþáèëè à ñ òåõïîð êî ìíå êàê-òî ñòàëè îòíîñèòüñÿ áîëåå áå-ðåæíî, áîëåå ëàñêîâî, áîëåå âíèìàòåëüíî.

À æèçíü ïðîäîëæàëàñü. Êàê è êîãäà çàðà-áîòàëè êîëõîçû, ÿ íå ìîãó ñêàçàòü, âåäü ïèøóíå äîêóìåíòàëüíóþ ïîâåñòü, à ïðîñòî õî÷óðàññêàçàòü î ñåáå, î íàøåì ïîêîëåíèè. Ó ìåíÿñåé÷àñ 5 âíóêîâ, 5 ïðàâíóêîâ, è ìíå î÷åíü õî-÷åòñÿ, ÷òîáû îíè çíàëè, êàê æèëîñü èõ ïðåä-êàì. Òàê âîò, ìàìû ðàáîòàëè, à ìû ïî ìåðåñâîèõ âîçìîæíîñòåé ñòàðàëèñü èì ïîìîãàòü:ñîáèðàëè â ëåñó ÿãîäû è ãðèáû, ðâàëè òðàâóæèâîòíûì, ñòèðàòü ó÷èëèñü íà ðå÷êå ïðàëü-íèêàìè, ýòî òàêèå ïðèñïîñîáëåíèÿ äëÿ ñòèð-êè, âûðåçàííûå èç äåðåâà áðàòèêîì Òîëåé...

Íî ïðèêëþ÷åíèÿ â ýòîì ãîäó íå çàêîí÷è-ëèñü.

Ìîÿ ñòàðøàÿ òåòÿ âîçèëà íà êîðîâå êîëõîç-íóþ ñàõàðíóþ ñâåêëó. Ê òåëåãå êðåïèëè äëÿýòîãî îãðîìíóþ êîðçèíó. Êîðîâó ïîðà áûëîâåñòè íà âîäîïîé, è ÿ ïîïðîñèëàñü, ÷òîáû ìåíÿçàîäíî ïîêàòàëè. Íî ò¸òÿ çàñêî÷èëà äîìîé ïå-

ðåêóñèòü, à ÿ, íå äîæèäàÿñü å¸, çàëåçëà â êîð-çèíó è êîðîâà ñàìà ïîøëà ê ðå÷êå. Áåðåã áûëî÷åíü êðóòîé, 6-7 ìåòðîâ âûñîòû, è ïîñòåïåí-íî ñíèæàëñÿ ê âîäå. Âèäèìî, ÿ ñåëà íå ïî öåíò-ðó êîðçèíû è ïåðåâåñèëà å¸ â ñòîðîíó îáðûâà.È åñëè áû íå ñîñåäñêàÿ äåâóøêà, ÷òî ìîëíèå-íîñíî ñðåàãèðîâàëà è îïðîêèíóëà êîðçèíó ñîìíîé â îáðàòíóþ ñòîðîíó...

Ïîä Íîâûé ãîä ìû ñ áðàòèêîì çàëåçëè íàïå÷ü, óñåëèñü íà êîíîïëþ, ðàçëîæåííóþ òàìäëÿ ñóøêè, è ïðèíÿëèñü ìàñòåðèòü èç ñîëîìûóêðàøåíèÿ äëÿ ¸ëî÷êè. Ñòàëî òåìíåòü. À êà-êîå òîãäà áûëî îñâåùåíèå?  ñåëå ýòîì îá ýëåê-òðè÷åñòâå óçíàëè òîëüêî â 1956 ãîäó, à â 43-ìòàêîå áûëî ôàíòàñòèêîé. Èìåëàñü â äîìå ñòà-ðàÿ êåðîñèíîâàÿ ëàìïà, äà íå áûëî êåðîñèíà.Ñâå÷åé òîæå íå áûëî. Åäèíñòâåííûì ñâåòîìîñòàâàëîñü ïîëåíî, âûñóøåííîå è íàðåçàííîåíîæîì íà òîíêèå ïëàñòèíî÷êè ëó÷èíêè. Íîñïè÷åê òîæå íå áûëî, òàê ÷òî îãîíü äîáûâàëè êàê ïåðâîáûòíûå ëþäè, âûñåêàÿ èç êàìíÿ.Òîëèê ìàñòåðñêè âûñåê îãîíü, çàæåã ëó÷èíêó,è ìû íà÷àëè äåëàòü ̧ ëî÷íûå èãðóøêè... Óâë¸ê-øèñü,