Ölçme tekniği sunumu araştırma dosyası

1

İŞ GÜVENLİĞİ

1. İş Güvenliğinin Tanımı

İşçilerin iş kazalarına uğramalarını önlemek amacıyla güvenli çalışma ortamını

oluşturmak için alınması gereken önlemler dizisine iş güvenliği denir.

2. İş Güvenliğinin Önemi

Dünyada ve ülkemizdeki sanayileşmeye ve teknolojik gelişmelere paralel olarak

özellikle iş yerlerinde çalışan kişilerin güvenliği ile ilgili bir takım sorunlar ortaya

çıkmıştır. Bir takım tedbirleri önceden alarak işyerlerini güvenli hale getirmek

gerekmektedir.

3.İş Güvenliğinin Amacı

a. Çalışanlara en yüksek sağlıklı ortam sunmak,

b. Çalışma koşullarının olumsuz etkilerinden onları korumak,

c. İş ve işçi arasında mümkün olan en iyi uyumu sağlamak,

d. İşyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da zararları en aza

indirebilmek.

4. İşçi Sağlığı

Bütün mesleklerde çalışanların sağlıklarını sosyal, ruhsal ve bedensel olarak en üst

düzeyde tutmak, çalışma koşullarını ve üretim araçlarını sağlığa uygun hale getirmek,

çalışanları zararlı etkilerden koruyarak işin ve çalışanın birbirine uyumunu sağlamak üzere

kurulmuş bir tıp dalıdır.

Atölyelerde Bulunan El Aletleri

1. Kesici aletler,

2. Vurma aletleri,

3. Sıkıştırma aletleri,

4. Ölçme ve kontrol aletleri,

5. Markalama aletleridir.

2

Resim 1.1: Atölyede Bulunan Kesici El Aletlerinden Bazıları

Sınıflandırması yapılan bu aletlerin kullanma şekillerini bilmek ve buna göre

uygulama yapmak gerekir.

Şekil 1.1.

5. Tüm Takım Tezgâhları İle İlgili Ortak Güvenlik Önlemleri

A– GENEL GÜVENLİK

Yapılması Gerekenler

1. Şüpheli konular daima yetkiliye sorulmalıdır.

2. İş için en uygun takımlar kullanılmalıdır.

3. Yıpranmış ve körleşmiş takımlar hemen değiştirilmelidir.

4. Kullanılmayan takım ve malzemeler, iş masası üstünde bırakılmamalıdır.

3

5. Atölye içindeki geçit ve pasajlar, makinelerin çevreleri her zaman temiz ve

düzenli tutulmalıdır.

Yapılmaması Gerekenler

1. Atölyeler içinde asla koşulmamalıdır.

2. Yetkili kişilerden izin alınmadan malzeme ve makinelere dokunulmamalıdır.

3. Tezgâh çalışırken başından uzaklaşılmamalıdır.

4. Basınçlı hava doğrudan ne kendimize ne de başkasına tutulmamalıdır. Basınçlı

hava tehlikelidir ve öldürücü olabilir.

5. Kullanılmadığı zamanlar vinç çengelleri, tezgâh ve çevresi üzerinde

bırakılmamalıdır.

B-KİŞİGÜVENLİĞİ


1. Küçük bile olsa her olay derhâl amire bildirilmelidir.

2. Koruyucu gözlük takılmalıdır.

3. Koruyucu ayakkabı giyilmelidir.

4. İşbaşında iş elbiseleri mutlaka giyilmeli ve düğmeleri ilikli olmalıdır.

5. Gömleklerin kolları ya ilikli olmalı ya da kıvrılmalıdır.

6. Saçlar kısa kesilmiş olmalı, gerekiyorsa koruyucu şapka giyilmelidir.

7. Tezgâh çalıştırılmadan önce bütün koruyucuların yerlerinde ve iş görebilecek

durumda olmaları sağlanmalıdır.

8. Tezgâh çalıştırılmadan önce, tezgâhın ve çevresinin temizlik kontrolü

yapılmalıdır.

9. Keskin kenarlı parçalara, çapak ve pürüzlere dikkat edilmelidir. Bitmiş iş

parçaları çapaklı ve keskin kenarlı bırakılmamalıdır.

10. Her zaman uygun anahtar kullanılmalıdır. Ağzı bozuk anahtar veya takım

kullanılmamalıdır.

11. Çekiç başlarının gevşek olmamasına dikkat edilmelidir.

12. Bir parça, vinç ile kaldırılırken güvenli bir uzaklıkta durulmalıdır.


1. Çalışırken parmaklar da yüzük, kolda saat bulundurulmamalıdır.

2. İş elbiselerinin ceplerinde keskin veya sivri uçlu takım bulundurulmamalı ve

taşınmamalıdır.

4

3. Tezgâhın çalışması tamamen durmadan koruyucular kesinlikle açılmamalıdır.

4. Tezgâhın kesme sıvısında el yıkanmamalı veya yabancı madde atılmamalıdır.

Aksi hâlde sıvı kirlenmiş ve özelliği bozulmuş olur.

5. Madenî taşlar çıplak elle temizlenmemeli ve toplanmamalıdır. Bu iş için fırça ve

çengel kullanılmalıdır.

6. Ağır parçalar tek başına elle kaldırılmamalıdır. Ya kaldırma aracı kullanmalı ya

da yardım istenmelidir.

7. Eğe ve benzeri takımlar, sapsız olarak kesinlikle kullanılmamalıdır.

8. Çalışan tezgâhın üstüne gereğinden fazla eğilmemeli ve tezgâha

dayanılmamalıdır.

Resim 1.2.

C-TEZGÂH VE CİHAZ GÜVENLİĞİ


1. Tezgâh çalıştırılmadan önce onun nasıl durdurulacağı bilinmelidir.

2. Tezgâh çalıştırılmadan önce yağ seviyesi kontrol edilmelidir.

3. Tezgâh çalıştırılmadan önce doğru dönüş yönünün ne tarafa olduğu mutlaka

kontrol edilmelidir.

4. Tezgâh üzerinde yıpranmış ve hasara uğramış somun, cıvata ve benzeri parçalar

varsa yenileriyle değiştirilmelidir.

5


1. Tezgâhın çalışması ve özellikleri tam olarak öğrenilinceye kadar, o tezgâhta

çalışmaya teşebbüs edilmemelidir.

2. Tezgâh çalışır durumda iken dönüş yönünü ve devrini değiştirmeye teşebbüs

edilmemelidir.

3. Tezgâh üzerinde başkasının işi varken o iş kurcalanmamalıdır. Başkalarının işine

kesinlikle karışılmamalıdır.

Resim1.3:Koruyucu Araçlarla İlgili Uyarıcı Levhalar

6. Koruyucu Araçlar

A.SOLUNUM SİSTEMİNİN KORUNMASI

Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı, belirli yerlerde çalışanlar için zehirli

etki gösterir. Solunum, sindirim, sinir sistemlerinde hastalık yapabilir. Ayrıca solunum

sisteminde tahribat yapan önemli bir zararlı madde de tozdur. Solunum sisteminin bu

zararlı etkilerden korunması için solunum sistemi koruyucuları kullanılmalıdır.

Solunum cihazlarının iki ana türü vardır;

=>Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı,

=> Temiz hava sağlayan solunum cihazı.

Havayı temizleyen solunum cihazları, soluduğumuz havadaki parçacıkları

filtreleyerek tehlikeli maddeleri temizler. Toz zerreciklerini, metal zerreciklerini, sisi,

dumanı solunum havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar. Bunlar çeyrek, yarım ve

tam yüz maskeleridir.

6

Resim1. 4:Maskeler

Temiz hava sağlayan solunum cihazları, çalışana bir hortum yardımıyla hava

tüpünden sıkıştırılmış temiz hava sağlar.

Bu işlem yüze sımsıkı oturan cihazlar yardımıyla yapılır.

Resim1. 5:Temiz Hava Maskeleri

B.Vücudun Korunması

Vücudun korunması sırasında kullanılacak koruyucu araçların işyeri şartları ile

yapılan işin özelliğine uygun olmasına özen gösterilmelidir.

6.1.Ellerin Korunması

Çalışma hayatında, özellikle de sanayide en çok eller yıpranmaktadır. Eldivenler

eli veya elin herhangi bir yerini tehlikelere karşı koruyan kişisel koruyucu bir donanımdır.

Aynı zamanda ön kol ve kolun bir bölümünü de koruyabilir. Eldivenler kendi içinde başka

risk oluşturmadan riskten korumayı sağlayabilmelidir.

El için sayılabilecek riskler aşağıdaki gibi olabilir:

Mekanik riskler

=>Termal riskler

=>Kimyasal ve biyolojik riskler

=>Elektrik riskleri

=>Titreşimler

Eldiven seçimi ve kullanımı sırasında dikkat edilecek bazın

oktalar şunlardır:

=>Eldiven temiz ele giyilmelidir.

=>Eldiveni takarak dokunma ve eli kavrama açısından test edin.

=>Ele uygun ölçüde eldiven kullanılmalıdır.

7

=>Unutmayın, eldivenler, bir kimyasal maddeye karşı koruma

sağlarken başka bir kimyasal maddeye karşı yeterli koruma sağlamayabilir.

=>Eldiven eli terletmemelidir. Aksi takdirde kullanım zorluğu

yaratır.

=>Her kullanımdan önce delik, yıpranma ve yırtıkları kontrol edin.

=>Bulaşık eldiveni kullanmayın. Böyle eldivenler hiç

kullanılmamasından daha tehlikelidir.

Resim1.6:Eldivenler

6.2.Gözlerin Korunması

Göz koruyucuları, gözleri zararlı ışınlardan, çeşitli yabancı maddelerden ve

darbelerden korurlar. Güvenlik gözlüklerinde kullanılan çerçeveler, günlük hayatta

kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karşı dayanıklı olur.

Gözlerin korunmasında kullanılan gözlüklerden bazıları şunlardır;

-Toz gözlüğü –Yarı açık koruyucu gözlük

-Bükülebilir çerçeveli gözlük

-Asit gözlüğü (camdan yapılmış)

-Kaynakçı gözlüğü

-Darbelere dayanıklı gözlük

Resim1.7:Gözlükler

6.3.Başın Korunması

Kafa koruyucular, baretler ya da kasklar, başı darbelere karşı kabuk aracılığıyla

korurlar. Darbelerin şiddetini de süspansiyon görevi yapan içlik aracılığıyla yayıp

düşürürler.

8

=> Kabuğun kalınlığı(plastiği)2mm’den aşağı olmamalıdır.

=>Baretler;1m yükseklikten düşürülen 5,0 KN kuvvete dayanabilmelidir.

=>Çatlak, çizik vb. baretler kesinlikle kullanılmamalıdır.

=>Baret darbe aldığı zaman değiştirilmelidir.

=>Kaynak yapılan yerlerde kullanılan baretler 3 yılda bir değiştirilmelidir.

Resim1. 8:Baretler

6.4.Ayakların Korunması

Çalışırken ayakların delinmeler ve darbeler başta olmak üzere çeşitli risklerden

korumak gerekir. Çalışma dışı zamanlarda giyilen ayakkabılara özen gösterilirken,

çalışma sırasında giyilecek ayakkabılar ihmal edilmektedir. Oysa8 -10 saat boyunca

giyilecek bu ayakkabılarda bazı özellikler olmalıdır. Ezilmelere karşı parmakları koruyan

metal uçlu koruyuculu ayakkabılar giyilmelidir.

Yapılan denemelerde bu koruyuculu ayakkabıların beş tonluk yük altında bile

ayakları koruduğu görülmüştür.

Resim1.9:Koruyuculu Ayakkabılar

6.5. İş Elbisesi

Koruyucu elbise, kişisel elbiselerin yerini alan ve bir veya daha fazla tehlikeye

karşı koruyan elbiselerdir.

İş elbiselerinin bazıları şunlardır;

-İş önlükleri

-Yağmurluk

-Tulum

-Kimyasal risklere karşı koruyucu elbise

-Kaynakçı önlüğü

-Isı ve alevden koruyucu elbiseler

9

Resim1.10:İş Elbiseleri

6.8. Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar

Makine ve tezgâhlarda parça ve talaş fırlaması, taş patlaması, hareketli aksama el,

kol kaptırılmasını engellemek ve elektrik akımından korunmak üzere kullanılan

koruyucular makine koruyucu aparatlarını teşkil eder.

Ülkemizde meydana gelen iş kazalarının yaklaşık ℅ 21’inin makine kazaları

olduğu tespit edilmiştir.

Başlıca koruyucular;

a.Elektrikli koruyucular

b.Elektronik koruyucular

c.Mekanik koruyucular

Koruyucu aparatların temel prensipleri;

-Tehlike, işten uzaklaştırılmalıdır.

-Etraftakileri korumalıdır.

-Tehlikeden korunmalıdır.

-Verimi artırmalıdır.

-Kullanıcıyı korumalıdır.

-İyi monte edilmelidir.

Binalarda Güvenliği Tehdit Edici Unsurlar

6.9. Sıhhi Tesisatlar

a.Temiz Su Tesisatı

Günümüzde modern insan içme, temizleme ve temizlenme ihtiyaçları için

kullandığı suyu arıtıp dezenfekte ettikten sonra kullanmaktadır. Temiz su tesisatı, soğuk ve

sıcak su olmak üzere iki grupta toplanmaktadır.

10

b.Pis Su Tesisatı

Binalarda kullanılan pis ve kirli suların insan sağlığına zararlı olmaması

için hem kimyasal, hem organik madde açısından arıtılarak şehir kanalizasyon şebekesine

verilmesini sağlayan sisteme denir. Bina içi pis su tesisatında ara bağlantı parçası

olarak kurşun boru ve PVC boru kullanılması uygun olur.

6.10. Elektrik Tesisatları

Bina içi elektrik tesisatı, sıva üstü ve sıva altı olmak üzere iki şekilde yapılır.

Elektrik tesisatı TSE standartlarında belirtilen malzemeler kullanılarak yapılmalıdır.

A.Elektrik Enerjisi

Elektrik, bir enerji dönüşümü sırasında ortaya çıkar. Kömür, petrol ve

nükleer tepkilerden elde edilen ısı ya da akarsuların gizli enerjisinin harekete

dönüşmesi ile elektrik enerjisi elde edilir.

B.Evlerde Kullanılan Elektrik Enerjisi Ve Elektrikli Aletler

Teknolojinin gelişmesi ile evlerde kullanıla ev aletleri artmıştır. Bunlardan

bazıları şunlardır: televizyon, buzdolabı, çamaşır ve bulaşık makinesi, ocaklı fırın vb.

Elektrikli aletlerin kullanımı esnasında dikkat edilecek hususlar şunlardır,

=>Düşük voltajla kullanılmamalı,

=>Temizlik, bakım ve onarımlar aksatılmamalı,

=>Nemli ortamlardan korunmalı,

=>İletkenlerde sıyrık ve zedelenme bulunmamalı,

=>Arıza halinde mutlaka yetkili servislere tamir ettirilmeli,

=>Kullanmadan önce mutlaka talimat namesi okunmalıdır.

C. Sigortalar

Elektrik besleme hatlarını fazla yüklerden ve kısa devre akımlarından koruyan,

elektrik enerjisi ile çalışan alıcıların ve insanların güvenliklerini sağlayan elektrik

emniyet malzemesidir. Günümüzde emniyetli olması ve değiştirmeye gerek

duyulmamasından dolayı otomatik sigortalar kullanılmaktadır.

D. Topraklama veÖnemi

Elektrikli alet(gövde) ile toprak arasında yapılan bağlantıya denir.

Elektrikli aletlerin topraklanması kullanmayı güvenli kılan en uygun yoldur. Alet

içinde herhangi bir arıza veya kısa devre varsa akım metal gövdeden topraklama

iletken ile toprağa doğru akıtılır.

11

E. Aydınlatma

Verimli bir çalışma yapılabilmesi için çalışma ortamında uygun

aydınlatma sağlanmalıdır.

Aydınlatma türünün seçimi;

-Doğal Aydınlatma

-Yapay Aydınlatma

Doğal aydınlatma güneş ışığı ile yapılır.

Yapay aydınlatma ışık kaynakları kullanılarak yapılır.

Resim1.11:Yapay Aydınlatma Araçları

6.11. Isıtma ve Havalandırma Tesisatları

Geçmiş yıllardan günümüze kadar oturulan yerlerin ısıtılması hep insanları meşgul

etmiştir. Teknolojinin ilerlemesi ve elektriğin bulunmasıyla birlikte sobaların yerini

kaloriferler ve klimalar almıştır.

A.Isıtma Araçları

=>Taşınabilir ısıtma araçları; elektrik sobaları, gaz sobaları,

hava gazı sobaları

=>Sabit ısıtma araçları; şömine, sobalar, kat kalorifer

cihazı, buhar kazanları

Resim1.12:Isıtma Cihazları

12

B.Yakıt ve Yakacaklar

Etrafa ısı ve ışık yayarak havada bulunan oksijenle reaksiyona girebilen

cisimlere "YAKIT" denilmektedir. Bir yakıtın yanabilmesi için tutuşma sıcaklığına kadar

ısıtılması gerekir. Katı yakacaklar ve sıvı yakacaklar olarak iki guruba ayrılmaktadır.

C.Havalandırma Tesisatları

Havalandırma, kapalı bir ortamın sıcaklık, nem temizlik ve hava hareketini

insan sağlığı ve konforuna veya yapılan endüstriyel işleme en uygun seviyelerde

tutmak üzere havanın şartlandırılmasıdır. Havalandırma tesisatında, dışarıdan alınan

hava önce filtre vasıtası ile temizlenir, nemlendirme odasından geçirilerek

rutubetlendirildikten sonra ısıtılarak veya soğutularak odaya verilir.

,

13

İŞ KAZALARINDA İLK YARDIM

1.İş Kazalarının Oluş Nedenleri

İş kazalarının oluş nedenleri dikkatsizlik, tedbirsizlik, kurallara uymama, kullanılan

araç gerecin kullanımına ilişkin bilgisizlik ve kullanılan

araç gerecin bakımsız ve elverişsiz oluşu olarak sıralanabilir.

Dikkatsizlik : Çalışan kişinin çeşitli nedenlerle, örneğin özel hayatına ilişkin

problemler dolayısıyla gerekli dikkati sarf etmemesi kaza nedenlerinin başında yer alır.

Ayrıca uykusuzluk, aralıksız olarak uzun süreli çalışmalar da dikkatin dağılmasına neden

olabilir.

Tedbirsizlik : Nasıl olsa ben kaza yapmam veya kaza olmaz şeklinde yanlış

düşünceler, insanı tedbirli davranmaktan alıkoyabilir. En tehlikeli düşünce "Bana

bir şey olmaz" düşüncesidir. Bu düşünceye saplanan kişinin iflah olması çok zordur. Bu

boş düşünceler bir tarafa bırakılıp tedbirli olmak gereklidir. Her an kaza olabilecek gibi

tedbirli olmak zorundayız.

Kurallara Uymama : İş yerinde kazalara karşı korunma amacıyla belirlenmiş

bir takım kurallar vardır. Bu kurallara uyulmaması da kaza nedeni olabilir.

Bilgisizlik : Cihazların kullanımına ilişkin bilgisizlik de önemli bir kaza

nedenidir. Cihazın teknik özelliklerinin bilinmemesi, yanlış düğmelere basılması kazalara

yol açabilir.

Bakım Eksikliği : Cihaz, araç ve gereçlerin bakımı zamanında yapılmazsa

bozulma nedeniyle kaza olabilir. Çalışırken bozulan, bir parçası kopan makineler

çalışanlara, çevrede bulunanlara zarar verebilir.

Topluluğumuzda, olma olasılığı en yüksek kaza grubunu, elektrik çarpması,

kesik ve ezikler oluşturmaktadır.

2. Elektrik çarpmaları

2.1. Elektrik çarpmalarını tanımak için temel bilgiler

1.Elektrikle çarpılmak için akımın vücuttan geçerek + ve - kutuplar

arasındaki devreyi tamamlaması gerekir. Pil, batarya, ve akümülatörler doğru akım

üretirler. Doğru akım 20-30 volttan sonra çarpılma hissi vermekte ancak tahribat

yapmamaktadır. Pil ve oto aküsü ile çarpılmak olası değildir. 30 volt üstü doğru

akım (DC) kaynakları tehlikelidir.

14

2. Evde kullanılan elektrik alternatif akım (AC) tipindedir. Alternatif akım,

15 volt üstünde çarpılma hissi verir, tahribat yapmaz. 20 volt üstü tehlikeli

sayılabilir. Elektriğe temas eden noktalar arası mesafe kısa ise arada kalan doku

şiddetle ısınır ve yanar. Yanık, elektrik akımının kuvvetine bağlı olarak artar.

3.Alternatif akım, kalp üzerinden geçecek olursa,kalbin sinirsel ileti

sistemini bozar, kalp durur.

4. Alternatif akımla çarpılma çok kolaydır.Prizdeki aktif kutba değildiğinde,

yere basan ayaklar devreyi tamamlar.

5. Su, elektrik akımını iyi iletir. Kuruyken iletken olmayan tahta, plastik gibi

maddeler ıslanınca iletken olurlar.

2.2.Elektrik çarpmalarında alınması gereken önlemler

1. Saç kurutucusunu ve elektrikli ısıtıcıyı banyo küvetinin ve lavabonun

yakınlarına koymayın.

2. Islak ortamda elektrikli cihaz çalıştırmayın. Banyoda saç kurutucusu

kullanmayın.

3. Prizlere emniyet kapağı takın

4. Evde topraklı priz kullanın

5. Yuvasından çıkmış, telleri açıkta kalmış prizleri tamir ettirin

6. Sigortaları tel sararak yenilemeyin, orijinal malzeme kullanın

7. Elektrikli cihazları fişe takmadan önce kapalı olduklarına emin olun

8. Elektrikli ev aletlerini kullanım talimatlarına uygun kullanın

9. Sigortayı kapatmadan elektrikle ilgili hiçbir iş yapmayın

10. Evi uzunca bir süre terk edecekseniz sigortaları kapatın

11. Ekmek kızartma aletini kahvaltı masasına almayın. İçinde sıkışan dilimi

çatal, bıçak gibi nesnelerle kurcalamayın

12. Sıcak ütüyü kablosunun üstüne koymayın

13. Elektrikle uğraşırken kalın lastik tabanlı ayakkabı giyin

2.3.Elektrik çarpmalarında yapılması gerekenler

1. Elektriği kesmek için sigortaları kullanın

2. Lastik tabanlı ayakkabı giyin, kuru bir lastik eldiven takın

3. Elektrik akımını iletmeyecek kuru bir cismin üzerine çıkın

15

4. Elektrik çarpan kişinin yakınındaki kablo gibi iletkenleri, yalıtkan bir

çubukla uzaklaştırın

5. Hastayı giysilerinden çekerek bölgeden uzaklaştırın

6. Hasta hala nefes alıp vermiyorsa ve nabzı yoksa solunum yardımı ve

kalp masajına girişiniz.

2.4.Elektrik çarpmalarında yapılmaması gerekenler

1. Elektrik çarpan kişiye kalın lastik tabanlı ayakkabınız yoksa dokunmayın

2. Sigortaları kapatmadan yaralıya temas etmeyin

3. Çıplak elle çarpılmış kişiye dokunmayın

4. Çocukları olay yerinden uzak tutun

5. Dokunmak için iletken cisimler kullanmayın

3. Suni Teneffüs

Gerekiyorsa, doktor gelene kadar suni teneffüs uygulanabilir. Bu arada şoktan

dolayı dilinin solunum yolunu tıkaması ihtimaline karşı hastanın ağzı açılarak dili dışarıya

çekilmelidir. Ağzında takma diş, sakız vs varsa çıkarılmalıdır. Suni teneffüs için değişik

metotlar vardır. Biz bunlardan bir tanesini anlatacağız. Suni teneffüsün amacı kazazedenin

akciğerlerine gerekli havayı doldurmaktır. Unutulmamalıdır ki ancak kalp durmuş ise suni

teneffüs yapılır.

Şekil 2.1.

1 - Kazazedenin vücudunu sıkan kemer, kravat vs çıkarılır.

Şekil 2.2.

16

2 - Kalbin çalışıp çalışmadığı kontrol edilir. Bunun için hastanın nabzına bakılır.

Nabız atmıyorsa suni teneffüs yapılır.

Şekil 2.3.

3 - Kazazedenin ağzında sakız, takma diş gibi şeyler varsa çıkarılır.

Şekil 2.4.

4 - Kazazedenin bazı mümkün olduğu kadar arkaya eğik tutulur. Dil nefes borusunu

tıkıyorsa elle çıkarılıp bu önlenir.

Şekil 2.5.

5 - Mendil veya başka bir kumaş parçasıyla kazazedenin ağzı kapatılarak ya da

doğrudan doğruya hastanın ağzından hava verilir. Bu işlem dakikada 10 - 12 kez

tekrarlanır.

17

BASKI DEVRE ÇIKARMA TEKNİKLERİ

1.Baskı Devre Çıkarma Teknikleri

Elektronik cihazlar, bakır plaket üzerine monte edilen elektronik elemanlardan

meydana gelirler. Elektronik devre şemaları, baskı devre şemalarına dönüştürülecek bakır

plakaya aktarılır. Bu işleme baskı devre çıkarma tekniği denir.

Baskı devre çıkartılmazsa elektronik cihazların boyutları oldukça büyük olur.

Montaj zorluğu ile karşılaşılır. Baskı devre yöntemlerini kullanarak elektronik devrelerin

bakır kart üzerine aktarılmasıyla seri üretime geçilmiş, fiyatları oldukça düşmüştür.

Üç çeşit baskı devre çıkarma çıkartma tekniği vardır.

1.) Baskı devre kalemiyle çizim tekniği

2.) Pozitif 20 tekniği

3.) İpek baskı tekniği

Resim 3.1:Örnek Baskı Devre Kartı

1.1.BASKI DEVRE KALEMİYLE ÇİZİM TEKNİĞİ

Baskı devre kalemi ile baskı devre yapılacağı zaman aşağıdaki malzemeler

kullanılır.

18

a.) Bakır plaket

b.) Baskı devre kalemi

c.) Perhidrol

d.) Tuz ruhu

e.) Testere

f.) Yüksel devirli küçük matkap

g.) Temizlik malzemesi

Baskı devre çıkartılacağı zaman aşağıdaki yol incelenir.

1.) Devrede kullanılacak elemanlar temin edilir. Elemanların boyutları

önemlidir. Bu kağıt üzerindeki ölçülendirme önemlidir.

2.) Kağıda hatlar birbirini kesmeyecek şekilde baskı devre şeması çizilir.

3.) Baskı devre şeması kullanılacak elemanların ayak ölçülerine göre en

küçük hale getirilip elemanlar baskı devresinin üzerine yerleştirilip malzemeler

plaket üzerine yerleştirilir. Baskı devrenin alt görünüşü

4.) Yerleştirme planının tersi başka bir kağıda çizilir.(Çizimin tersi aynen

kopya edilir)

5.) Aşağıdaki çizim büyüklüğünde bakır plaket kıl testere ile kesilir.

6.) Bakır plaka temizleyici madde ile çok iyi bir şekilde temizlenir. Bol su

ile yıkandıktan sonra durulayıp kurutulur.

7.) Kağıtta çizili olan baskı devre şemasını karbon kağıt ile bakır plakete

aktarılır. Bakır plaket üzerine çizilen baskı devre şemasını baskı devre kalemiyle

düzgünce çizilir.

8.) Bakır plaketin girebileceği büyüklükte bir kaba bir perhidrol kapağı

ölçekte perhidrol, dört perhidrol kapağı ölçekte de tuz ruhu karıştırınız.

9.) Plaketi, hazırladığınız eriğin içerisine atınız. Çizilen hatların dışındaki

tüm bakır plaka çözülene kadar bekleyin.

10.) Bakır plaket üzerine baskı devre çıktıktan sonra bol suyla yıkayarak

kurutulur.

11.) Kullanılan elemanların bacak kalınlıklarına göre, matkap ucu seçilir ve

markalı yerler delinir.

12.) Bakır hattın ters yüzüne elektronik elemanlar yerleştirilir.

19

13.) Lehimleme işlemleri kısa devre meydana gelmeyecek şekilde yapılır.

Devreye gerilim vererek devre çalıştırılır.

1.2.POZİTİF 20 TEKNİĞİ

Pozitif 20 ile baskı devre çıkartırken;

a.) Bakır plaka

b.) Aydınger veya naylon

c.) Letraset, çini mürekkep

d.) Temizlik malzemesi

e.) Kıl testere

f.) NaOH

g.) FeCl3

h.) Ilık su

i.) Kurutma fırını

j.) Pozlandırma sistemi

k.) Matkap

l.) Karanlık oda malzemeler kullanılır.

Aşağıdaki elektronik flaşör devresinin baskı devre şemasını çıkartalım.

1.) Devrede kullanılan elemanlar temin edilir. Elemanların boyutları çizimde ve

montajda önemlidir.

2.) Kağıt üzerinde hatlar birbirini kesmeyecek şekilde ölçekli olarak baskı devresi

çizilir.

3.) Yerleşme planının tersi başka bir kağıda çizilir. Bu çizilen bakır plakete çıkacak

olan baskı devre şemasıdır.

Baskı devre şeması ölçeğinde bakır pertinaksı kıl testere ile kesilir. Bakır plakanın

üzerine pozitif 20 sürüleceği için yüzeyin yağdan tamamen arındırılmış olması gerekir.

Bakır plakanın temizleyici madde kullanılarak nemli bir bezle kir, pas ve yağı gidene kadar

yıkanır. Temizleme işlemi tamamlandıktan sonra musluğun altına tutulur. Kurulandıktan

sonra parmak izi kalmamasına dikkat edilir.

20

Temizlenmiş, kurutulmuş bakır plakaya pozitif 20 atılması için karanlık odada

çalışılır. Odanın aşırı karanlık değil de loş bir ışığa sahip olması tercih edilir. Pozitif 20 -10

C'lik bir ortamda saklanmalıdır. Aynı zamanda pozitif 20 ile baskı devreler hem düzgün,

hem de kolay bir şekilde çıkar. Bakır plaka yatay fakat hafif eğimli olarak düzgün bir

zemine konulur. Sprey 20cm mesafeden püskürtülür. Püskürtme işlemi plakanın bir

köşesinden başlayarak paralel şeritler halinde yapılmalı, plakanın her yerine aynı miktarda

püskürmeye dikkat edilir. Püskürtme ile kaplama işlemi biter bitmez, plaka karanlık bir

yere konulur. Plakanın üzerine toz konmaması için dikkat edilmelidir.

Pozitif 20 püskürtüldükten sonra plakanın kurutma işlemi hemen yapılmalıdır.

Karanlık bir ortama bırakılan kart kendi imkânlarıyla normal olarak 24 saatte kurur. Fakat

işlemlerin çabuk olması için kart ısı ayarlı fırında kurutulur. Fırın ısısının 70 C'ye

ayarlanması gerekir. 20 dakikada kurur. 70 C'nin üzerindeki ısı ve 20 dakikanın üzerindeki

süre karta zarar verir.

Bundan sonra yapılacak işlem pozlandırmadır. Pozlandırma işlemi karanlık odada

yapılmalıdır. Daha önce aydınger veya naylon üzerine hazırlanan baskı devre cam yüzeyin

üzerine şeffaf bir bantla tutturulur. Üzerine bakır plaket yatırılır.

Bundan sonra ışıkta bırakma süresi önemlidir. Işık kaynağını olarak çeşitli lambalar

kullanılabilir. Işığa bırakma süresi lambanın cinsine veplakaya olan uzaklığa bağlıdır.

Pozlandırmada dikkat edilmesi gereken bir noktada plaka lambanın altına konmadan önce

2-3 dakika beklenerek asıl etkiyi yapan ultraviyole tam güçte emisyonu için zaman

bırakmak, plakayı ışığın altına daha sonra koymaktır. Lamba cinsine göre pozlandırma

işlemi gerçekleştirilir.

Kart üzerine baskı devre pozlandırıldıktan sonra banyo işlemine geçilir. Banyo

çözeltisi hassas bir şekilde hazırlandıktan sonra bakır tabakasının çözünmesi daha az hatalı

olur. Bir litre suyun içerisine7gr NaOH konulur. Banyo hazırlandıktan sonra pozlandırılmış

olan bakırlı plaka çözeltisinin içerisine atılır.500W 20 cm 3 dak 300W 25cm 30-60 sn 2

yada 3 dakika sonra ışık gören yerlerin eriyerek dağıldığı gözlenir.

Letraset veya çini mürekkeple çizilen kısımların altında kalan kısımların ışık

görmediği için olduğu gibi kalır. Şayet yeterli süre geçmesine rağmen hiçbir yer

erimiyorsa, poz süresi yeterli olmamış demektir veya bunun aksi erimemesi gereken

21

yerlerde eriyorsa, poz süresi fazla gelmiş demektir. Her iki durumda da çalışmaya devam

edilmemeli bakır plaka asetonla temizlenip işe yeniden başlanmalıdır.

Bakır plaka belirlenen süre sonunda banyodan çıkarılmalı, bol su ile yıkanmalıdır. Bundan

sonra plakayı artık karanlık odada tutmaya gerek yoktur. Sıra pozitif 20'nin banyoda erimiş

olan kısımlarının altından gözüken bölgelerdeki bakırların yedirilmesi işlemine gelinir.

Bunun içinde ayrı bir banyo hazırlanır.

En uygun banyo 100gr FeCl3150gr Su 'dur. Bakır plaka hazırlanan çözeltinin

içerisine atılarak 40-50 C'de ısıtılır. Işık almayan letrasetin altındaki bakır kısımların

dışındaki tüm bakır tabaka gözükür. Plaka banyodan çıkarılarak bol su ile yıkanır. 9.) Son

işlem olarak baskı devresi asetonla silinerek temizlenir. Kart matkapla delinir. Elektronik

elemanlar dikkatli şekilde monte edilerek lehimlenir.

1.3.İPEK BASKI TEKNİĞİ

İpek baskı yöntemi seri imalatlarda kullanılır bu yöntem için,

a.) Bakır plaka

b.) Aydınger veya naylon

c.) Letraset,çini mürekkep

d.) Temizlik malzemesi

e.) Kıl testere

f.) Tahta üzerine iyice gerilmiş ipek

g.) Serisrol

h.) Hızlandırıcı

i.) Plastik veya karıştırıcı çubuk

j.) Rahle

k.) Pozlandırma masası

l.) Isıtıcı

m.) İpek üzerine konacak ağırlık

n.) Tazyikli su

o.) Matbaa mürekkebi

p.) Selilozik tiner

q.) Çamaşır suyu

22

r.) Baskı devre kabı

s.) Perhidrol

t.) Tuzruhu

u.) Matkap

v.) Karanlık ve loş oda

Malzemeler ve ortam temin edildikten sonra aşağıdaki elektronik flaşör devresini

ipek baskı tekniği ile çıkaralım; Devrede kullanılacak elemanlar temin edilir. Elemanların

boyutları yerleştirme planı ve yerleştirmede önemlidir. Kağıt üzerinde hatlar birbirini

kesmeyecek şekilde ölçekli olarak baskı devresi çizilir. Çizilen baskı devre yerleştirme

planıdır.

Yerleştirme planının tersi başka bir kağıda çizilir. Bu çizilen bakır plakete çıkacak

olan baskı devredir. Pozlandırma masasını üzerine asetatta bulunan baskı devre yüzeyini

bantla yapıştırırız. Çalışma odası karartılır. Bu ipek üzerine sürülecek karışım hazırlanır.

Plastik kabın içerisine bir kahve fincanı ölçeğinde serisrol koyduğumuz serisrolün 1/10

ölçeğinde hızlandırıcı koyarak, çubukla karıştırırız.

Tahta çerçeve içerisine gerilmiş ipek üzerine hazırlanan karışım dökülür. Karışımı

yayacağımız alan asetat üzerine çizilen baskı devre şemasının alanından biraz daha fazla

olmalıdır. İpek üzerinde duran karışım rahle ile homojen bir şekilde yayılır. İpek karışımı

her alanda eşit miktarda olmalıdır. Tahta çerçeve içerisinde bulunan ipeğe sürülen karışım,

yine karanlık ortamda saç kurutma makinesiyle kurutulur.

İpek iyice kuruduktan sonra karışımlı kısım pozlandırma masası üzerine

yapıştırılmış baskı devre şemasının üzerine yerleştirilir. Üzerine dışarıdan gelebilecek

ışıkları engellemek için kitap, karbon vb. ağırlık konulur.

Pozlandırma işlemini yapabilmek için ultraviyole ışık açılır. Poz süresi hazırlamış

olduğumuz hızlandırıcı miktarına göre ayarlanır. Hızlandırıcı miktarı az ise poz süresi az,

hızlandırıcı miktarı fazla ise poz süresinin fazla olması gerekir. Bu süre 2 dakika ile 5

dakika arasında değişir. Poz süresi aynı anda ışık şiddetine de bağlıdır.

Pozlandırma işleminden sonra ipeği bol tazyikli suyun altına tutarak iyice yıkanır.

Bu anda bakır hatların olacağı kısımdaki karışım dökülecek diğer taraflar kalacaktır. Işığı

açarak, ipek kurutulur. Baskı devresi çıkacak şemanın ölçeğinde bakır plaket kıl testere ile

kesilir. Temizlik maddeleri ile iyice temizlenir. İpek üzerine çıkardığımız baskı devre

23

şemasını bakır plakete aktarabilmek için yeni bir karışım hazırlanır. Plastik kap içerisine

bir kahve fincanı ölçeğinde matbaa mürekkebi konulur. İnceltmek için selülozik tiner

katılır. Karışım homojen olarak iyice karıştırılır.

Bakır plaket ipek üzerindeki şemaya denk gelecek şekilde yerleştirilir. Karışımı

yeterli miktarda dökerek rahle ile düzgün şekilde çekilir. Kart düzgün şekilde ipeğin altına

alınır. İpek daha sonraki karışımlarda kullanılmak için hemen selilozik tinerle silinir.

Baskı devre çıkarma kabının içerisine bir perhidrol kapağı ölçekle perhidrol, dört

ölçekte tuz ruhu atılır. Plaket hazırlanan eriğinin içerisine atılır. Devre şeması hatlarının

dışındaki tüm bakır plaka çözülene kadar beklenir. Plaket çıktıktan sonra bol su ile yıkanır.

Elemanların bacak kalınlıklarına göre, matkap ucu seçilir, markalı yerler delinir. Elemanlar

yerleştirilir. Lehimleme işlemleri kısa devre meydana gelmeyecek şekilde dikkatlice

yapılır. Devreye gerilim vererek devre çalıştırılır.

24

MİKROMETRENİN KULLANIMI

1.Mikrometre

Mikrometreler, mekanik kumandalı vida-somun sistemine göre çalışır. Ölçü okuma

hassasiyeti fazladır. Daire kesitli parçaların çaplarının ve düz parçaların kalınlıklarının

ölçülmesi gibi işlemlerde kullanılır. Vida-somun sistemine göre ilerleme hareketi yapan

vidalı milin bir devirdeki ilerleme miktarı, vida adımına göre ayarlanabilir.

2.Mikrometrenin Kısımları

Şekil 4.1:Mikrometrenin Kısımları

3. Ölçme Durumuna Göre Mikrometre Çeşitleri

Resim 4.1:Dış Çap Mikrometreleri

25

Resim 4.2:Verniyerli ve Dijital İç Çap Mikrometreleri

Resim 4.3:Derinlik Mikrometresi ve Çubukları

Resim 4.4:Vida Mikrometresi

26

4.Ölçme Hassasiyetine Göre Mikrometre Çeşitleri

Resim 4.5: 0,01 mm lik Mikrometre

Resim 4.6: 0,001 mm lik Mikrometre

27

Resim 4.7:1/1000" (inç) lik Mikrometre

5.Mikrometre ile Ölçü Alınması

Mikrometre ile ölçme yaparken döndürme işlemini hareketli tamburdan değil

cırcırdan yapınız. Böylece aşın sıkmadan mikrometrenin zarar görmesi önlenmiş olur.

Ayrıca fazla sıkma alınan ölçünün olduğundan küçük çıkmasına, az sıkma ise alınan

ölçünün olduğundan büyük çıkmasına sebep olacaktır. Cırcır kullanıldığı zaman ise ölçü

sadece cırcırın sıkma kuvvetiyle alınır böylece en doğru ölçme yapılabilir.

6.Mikrometrenin Okunması

Sabit tambur üzerindeki bölüntüler milimetriktir. Yatay uzun çizginin üzerindeki

bölüntüler tam milimetreleri gösterir ve 1,00 olarak okunur, yatay çizginin altındaki

bölüntüler ise yarım mm leri gösterir ve 0,50 mm olarak okunur.

28

Bir örnek verecek olursak aşağıdaki şekilde görülen mikrometre şu şekilde

okunmalıdır. Hareketli tambur üzerindeki bölüntüler ise 0,01 mm olarak okunur. Hareketli

tamburun kenarı yatay çizginin üstündeki mm çizgilerinden 7 çizgi geçmiş olduğu için

ölçünün tam kısmı 7,00 mm dir.

Hareketli tamburun kenarı yatay çizginin altında 7 mm den sonra gelen 0,50 mm

çizgisini’ de geçmiş olduğu için 0,50 mm daha ilave edilir(7,00 + 0,50 = 7,50 mm )

Hareketli tambur üzerindeki 0,01’ mm lik bölüntülerden 15, yatay çizgi ile karşılaştığı için

15 x 0,01 = 0,15 mm daha ilave edilir.

Görüldüğü gibi ölçü üç değerin toplanması ile bulunmaktadır. Eğer yatay çizginin

altındaki 0,50 mm çizgisi görünmüyorsa 0,50 ilave edilmez , ölçü iki değerin toplamıyla

bulunmuş olur.

29

KUMPASIN KULLANIMI

1.Kumpaslar ve Kumpas Kullanımı

Ayarlanabilen bölüntülü ölçü aletleridir. Kumpaslar uzunluk ölçülerini, iç çap, dış

çap, derinlik ve kanal ölçülerini ölçmede kullanılır.

Kumpaslar cetvel ve sürgü olmak üzere iki esas parçadan meydana gelmiştir. Sabit

çene cetvelle, hareketli çene ise sürgü ile tek parça halinde yapılmıştır. Sürgü üzerinde

verniyer bölüntüsü vardır. Cetvelin bir tarafı (mm), diğer tarafı ise (“) parmak bölüntülü

olarak yapılır. Kumpaslar paslanmaz çelikten yapılırlar. Şekil 1.2. Cetvellere göre ölçme

hassasiyetleri daha yüksektir.

Şekil 5.1:Kumpasın Görünüşü ve Kısımları

1.1. Ölçü Sistemlerine Kumpaslar

Metrik ölçü sistemine göre yapılan kumpaslar

• 1/10 mm verniyer taksimatlı kumpaslar



Parmak ölçü sistemine göre yapılan kumpaslar

• 1/32 ” verniyer taksimatlı kumpaslar

• 1/64 ” verniyer taksimatlı kumpaslar

• 1/128 ″ verniyer taksimatlı kumpaslar

• 1/192″ verniyer taksimatlı kumpaslar

• 1/1000″ verniyer taksimatlı kumpaslar

http://teknikbilgi.files.wordpress.com/2011/04/kumpas.png

30

1.2.Kullanım Alanlarına Göre Kumpaslar

• İç ve dış çap kumpasları

• Derinlik kumpasları

• Özel kumpaslar

• Modül kumpasları

1.3Metrik Ölçü Sistemine Göre Yapılan Kumpaslar

1.3.1 1/10 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslar

Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 9 mm’lik kısım verniyer üzerinde 10 eşit parçaya

bölünmüştür. Cetvelin üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzerindeki

çizgi aralığı 9 / 10 = 0,9 mm’dir. Buna göre bu kumpasın hassasiyeti 1 – 0,9 = 0,1 mm’dir.

Bu kumpas ile ölçüm yapılırken sürgü kısmındaki her bir çizgi cetveldeki tam

değerden sonra 0,1 olarak okunur.

Şekil 5.2.

1.3.1.1 1 / 10 mm Verniyer Taksimatlı Kumpaslarda Ölçü Okuma

Şekil 5.3.

Verniyerin ‘0’ (sıfır) çizgisi cetveldeki 7. çizgi ile çakışmıştır. Buna göre okunan

ölçü 7 mm ve 8 mm arasındaki ondalık ölçüleridir. Verniyerin çakışan çizgisinin kaçıncı

çizgi olduğu tespit edilir ve ondalıklı değer okunur. Üstteki örnekte verniyer bölüntüsünün

10 çizgisi çakıştığı için buna göre ölçülen değer: 7 mm’dir.

http://teknikbilgi.files.wordpress.com/2011/04/kumpas2.jpg


31

Verniyerin ‘0’ (Sıfır) çizgisi cetvel üzerinde 62 mm’yi geçmiştir. Verniyerin 4.

çizgisi cetvel üzerindeki herhangi bir çizgi ile tam çakışmıştır. Buna göre ölçülen değer; 62

+ 0,4 = 62,4 mm’dir.

Şekil 5.4.


Şekil 5.5.

Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 19 mm’lik kısım sürgü üzerinde 20 eşit parçaya

bölünmüştür. Cetvel üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzerindeki

çizgi aralığı 19 / 20 = 0,95 mm’dir. Buna göre bu kumpasın hassasiyeti 1 – 0,95 = 0,05

mm’dir.Bu kumpas ile ölçüm yapılırken sürgü kısmındaki her bir çizgi cetveldeki tam

değerden sonra 0,05 olarak okunur.


Şekil 5.6.




32

Verniyerin ‘0’ (sıfır) çizgisi cetveldeki 7. çizgiyi geçmiştir. Buna göre okunan ölçü

7mm ve 8 mm arasındaki ondalık ölçüleridir. Verniyerin çakışan çizgisinin kaçıncı çizgi

olduğu tespit edilir ve ondalıklı değer okunur. Üstteki örnekte verniyer bölüntüsünün 10.

çizgisi çakıştığı için ölçülen değer:7 + ( 0,05 x 10 ) = 7,50 mm’dir.

Şekil 5.7.


çizgisi cetvel üzeindeki herhangi bir çizgi ile tam çakışmıştır. Buna göre okunan değer: 51

+ ( 0,05 x 7) = 51,35 mm’dir.


Şekil 5.8.

Bu kumpaslarda cetvel üzerindeki 49 mm ‘lik kısım sürgü üzerinde 50 eşit parçaya

bölünmüştür. Cetvel üzerindeki iki çizgi aralığı 1 mm olduğuna göre sürgü üzeindeki çizgi

aralığı 49 / 50 = 0,98 mm’dir. Buna göre bu kumpasın hassasiyeti 1 – 0,98 = 0,02 mm ‘dir.

Bu kumpas ile ölçüm yapılırken sürgü kısmındaki her bir çizgi cetveldeki tam değerden

sonra 0,02 olarak okunur


Şekil 5.9.




33

Verniyerin ‘0’ (sıfır) çizgisi cetveldeki 40. çizgiyi geçmiştir. Buna göre okunan

ölçü 40 mm ve 41mm arasındaki ondalık ölçüleridir. Verniyerin çakışan çizgisinin kaçıncı

çizgi olduğu tespit edilir ve ondalıklı değer okunur. Üstteki örnekte verniyer bölüntüsünün

40. çizgisi çakıştığı için; ölçülen değer: 40 + (0,02 x 40) = 40,80 mm’dir.

Şekil 5.10.


çizgisi cetvel üzeindeki herhangi bir çizgi ile tam çakışmıştır. Buna göre okunan değer: 61

+ (0,02 x 17) = 61,34 mm’dir.


34

ELEKTROSTATİĞİN UYGULAMALARI

1.STATİK ELEKTRİĞİN TARİHÇESİ

Bir cismin sürtünme ile elektriklenmesi yaklaşık olarak 2700 yıldan beri

bilinmektedir. Bilhassa naylon miktarı fazla olan kazaklar giyilirken veya çıkarılırken

kıvılcımların oluşması elektrik yükünün hareketine bir örnektir. Yağmurlu havalarda

bulutlarla yer arası veya buluttan buluta oluşan şimşekler de bir diğer örnektir.Uzun yıllara

dayanan gözlemler sonunda sürtünme ile elektriklenme de iki tip elektrik yükü olduğu

bulunmuştur.İpeğe sürülen bir cam çubuk diğer bir cam çubuğun yanına getirilirse

çubuklar birbirini itecektir. Diğer taraftan kürke sürtülmüş bir plastik çubuk ,aynı cam

çubuğun yanına getirilirse onu çekecektir.ABD bilim adamlarından Benjamin

Franklin(1706-1790), plastik çubukta oluşan elektrik yüküne (-) negatif ve cam çubukta

oluşan elektrik yükün (+) pozitif terimlerini getirmiştir. Ben Franklin'nin yıldırım çubuğu

en önemli buluşlardandı.

Şekil 6.1

Günümüzde halen kullanılan bu çubuk, 250 yıl içinde değişme gösterdi ve çeşitli

şekillerde kullanıldı.Örneğin; Fransa'da 1970'e kadar,tüm binalarda kullanılan yıldırım

çubukları radyum (226Ra) ile kaplıydı.Ucunda oluşan iyonizasyon fırtına bulutu

olduğunda nötrölüzasyon akımını arttıracaktı.Her ne kadar en azından teoride bu doğru

olsa da,çubuklar az miktarda radon ürettiler.Radyumun yarı yaşam süresi 1600 yıl

olduğundan ,eski yıldırım çubukları iyi bir sistemdir.

35

Yıldırım çubuğundan başka ,20. yüzyılın başında elektrostatiğin ilk endüstri

uygulamaları yapılmıştır.1906'da Frederick Cottrell elektrofiltreyi yada Elektrostatic

Precipitator'ı üretti. Yanan cisimlerden çıkan külleri tutarak çevre kirliliği oluşmasını

engellemiştir.

Şekil 6.2.

Elektro filtreler bu olayın başlangıcıydı. Daha sonra çeşitli partikülleri birbirinden

ayırmak için yöntemler bulundu,örneğin boya fışkırtmak için yada kuru tabakalar (kumaş

yada zımpara kağıdı için)üretmek için bulunan metotlar gibi.Hukukçu ve fizikçi Carlson

patent ofisinde çalışıyordu,patent kağıtlarının fotokopilerine ihtiyaç duyuldu.Carlson' da

fotokopi makinesi yapmaya karar verdi.Fotoiletken ve elektrostatiği kullanarak çalışma

prensibini oluşturdu ama kimse çalışacağına inanmıyordu ve haklı çıktılar.Yıllar sonra

elektrostatik olarak bilinen bu çalışmalar çok büyük etki yaratan Xerox' la sonuç verdi.

1930'larda Orta-Batı Amerika'da tahıl ambarlarında patlamalar (haftada bir tahıl ambarı

patlıyordu) yaşandı. Hastane operasyon odalarında ve laboratuarlarda patlamaların artması

da statik elektriğe bağlandı.

36

Şekil 6.3.

Elektrostatik deşarj bu tür patlamaların kaynağıydı.1950 ve 1960'larda yeni bir

patlama türü ortaya çıktı. Yağ tankerleri yüksek basınçlı sularla yıkandığında çeşitli

kazalara sebebiyet verdi. Patlayıcı buhar-hava karışımı hidrokarbon artığından gelse de,

patlamanın sebebi hala bilinmiyordu. Nedeni homojen olmayan alan içinde suyun darbe

vuruşları olarak görülüyordu. Statik elektrikteki olay sadece patlamalardan dolayı

değildi.1930'larda tekstil endüstride olduğu gibi basım endüstrisinde de etkisini gösterdi.

Kağıtlar birbirine yapışıyordu,fiberler filtreleri tıkıyordu.Statik elektrik araba radyosunun

çatırdamasına yada bir şeye dokunduğunuzda çarpılmanıza neden oluyordu.

Bunlar da lastiğe karbon karıştırılarak iletken hale geçmesi olayına önderlik etti.

1940 ve 1950'lerde naylon ve teflon gibi malzemelerin üretilmesiyle,statik elektrik her gün

kullanılan bir olgu haline geldi.İnsanlar statik elektriği giysilerin üzerimize yapışma yada

su musluğuna dokunduğumuzda istenmeyen şoklara maruz kalma nedeni olarak

algıladı.Ayrıca televizyon ekranın yada monitörlerin kirlenmesine neden oluyordu.Halkın

inanışına göre statik elektrik baş ağrısına neden oluyordu ve atmosferdeki iyi negatifle kötü

pozitif iyonların dengesiydi.

37

Statik elektrik ufak bir ayrıntı olarak bilinmekte.1960'larda statik elektrik yeni bir

sektöre sıçradı:ELEKTRONİK.Bazılarına göre Mosfetler elektronik devrinin

başlangıcıydı. Mosfetlerden önce statik elektrik kendini hissettiriyordu ama bu

bilinmiyordu.Elektrostatik (statik elektrik değil) elektronik dünyasına yerleştirilen bir

uygulama değildi. Komplike elektronik devreler bozulduğunda,bazı elektronikçiler yükle

elektrik alan şiddeti arasındaki ilişkinin (Şekil 6.4'te de gösterildiği üzere) bozulmaya

neden olabileceğini savundular.

Şekil 6.4.

Çoğu insana göre elektrostatik elektronik endüstride oldukça yeniydi.Elektrostatiği

yeni bir alan olarak kabul ettiler ve ona yeni bir isim verdiler:Elektrostatik Deşarj

(ESD).Günümüzde kıvılcım,korona,fırça ESD' nın uygulamalarındandır.

2. Elektrostatiğin Uygulama Alanları

Havada uçan uçaklar, havayla sürtünme sonucu elektrikle yüklenirler. Bu yüzden

uçaklar yere indiği anda üzerlerindeki yükleri tekerlekleri aracılığı ile toprağa bırakırlar.

Uçak tekerleklerinin yapısında iletken madde bulunur. Karada giden araçlar yer ve hava ile

sürtünme sonucu elektrikle yüklenir. Özellikle tehlikeli madde taşıyan tankerlerin,

üzerinde biriken elektrik yüklerinin zararından korunmak için tankerin arka tarafına uzun

zincirler takılır.

Tanker üzerindeki fazla yükler zincir aracılığı ile toprağa geçer. Eğer tanker

üzerindeki bu fazla yükler toprağa aktarılmazsa elektrik kıvılcımları oluşabilir ve bunlar

tankerdeki yakıtın alev almasına sebep olabilir.

Ölçme tekniği sunumu araştırma dosyası

Education